RODY SZLACHECKIE IMPERIUM ROSYJSKIEGO

FRANKOWSKI. Pochodzili ze szlachty mińskiej. (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 209).

FROŁOW herbu własnego. Panowie Frołowowie byli w XIX wieku potwierdzani w godności szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 1130).

G



GABRYCZEWSKI. Polska Encyklopedia Szlachecka (t. 5, s. 244, Warszawa 1936) zna tylko Gabryszewskich herbu Złotogoleńczyk, używających przydomku Buława; notowanych przez źródła pisane od około 1541 roku. W powiecie trockim na Wileńszczyźnie gnieździli się w miejscowości Gabryszówka vel Gabryszowo, o której Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego: t. 2, s. 432, Warszawa 1881) podaje: „Gabryszowo, folwark szlachecki, powiat trocki, 1 okręg administracyjny, 25 wiorst od Trok, 1 dom, 29 mieszkańców katolików” (1866).
Według wszelkiego podobieństwa zaścianek ten założony został przez Polaków przybyłych tu za czasów l Rzeczypospolitej z Ziemi Krakowskiej, tam przede wszystkim bowiem, jak również w Wielkopolsce, spotykało się dawniej nazwisko Gabryczewski vel Gabryszewski.
W dziejach medycyny polskiej zapisali się działający na terenie Krakowa, Lwowa i Zakopanego rodzeni bracia Antoni Marian Gabryszewski (1864-1917) i Tadeusz Gabryszewski (1868-1917), znakomici polscy lekarze, pierwszy w dziedzinie Chirurgii (O operacjach upiększających, O wartości kokainy w chirurgii, Atlas anatomiczny i in.); drugi przeważnie w sferze epidemiologii (ABC walki z gruźlicą, Epidemia wścieklizny u lisa i borsuka, Leczenie światłem, Tętniak wiciowaty ramienia i przedramienia i in.).
W dziejach nauki rosyjskiej natomiast chlubnie zaznaczył się Jerzy Norbert Gabryczewski (1860-1907), wybitny mikrobiolog i epidemiolog, autor fundamentalnych rozpraw o dyfterycie, malarii, dżumie, szkarlatynie; wspólnie z N. F. Fiłatowem wprowadził w Rosji surowicową kurację dyfterytu (por. o nim: Jan Ciechanowicz, Twórcy cudzego światła, Toronto-Wilno 1996, s. 282-288). Jego syn był wybitnym teoretykiem architektury i rzeźbiarzem.

GAJDAMOWSKI-POTAPOWICZ herbu Ostoja; w Moskwie od około 1697 roku. Obszczij gierbownik (t. 1, s. 708) podaje: „familia Gajdamowskich-Potapowicziew proischodit iz polskogo szlachectwa”.

GALENKOWSKI herbu własnego; około 1702 przenieśli się z Ukrainy do Rosji.

GAŁAGAN herbu własnego; przenieśli się z Ukrainy do Rosji.

GAMALEJA herbu Drya. Znani byli od 1662 roku jako szlachta polska z Czernihowszczyzny. (Por.: B. Łukomski i B. Modzalewski, Małorossijskij Gierbownik, Petersburg 1914, s. 30-31).
Także hrabia Grigorij Miłoradowicz (t. 2, cz. 6, s. 34-41), poświęcając bardzo wiele uwagi dziejom wybitnego rodu Gamalejów, pisze o ich początku: „Familia Gamalejów otrzymała swój początek od starożytnego rodu polskiego Wysockich, posiadającego dobra dziedziczne w powiecie latyczewskim Województwa Podolskiego”. W dalszym ciągu prezentacja jest zgodna w szczegółach z przekazem rodzinnym, ale też zawiera wiele interesujących danych, dotyczących posiadłości i powinowactw tego rodu ze Skoropadzkimi, Leszkowskimi, Kildziuszewskimi, Witte’ami, Löwensternami, Miłoradowiczami, Studzińskimi, Kostaneckimi, Pietryczkami, Safonowami, Popowami, Losiewami, Czernowami, Annienkowami, Kwitkami, Borozdnami, Pokorskimi i szeregiem innych znakomitych rodów szlacheckich, polskich i rosyjskich.
Z tego rodu wywodził się szereg wybitnych działaczy rosyjskiej nauki i kultury XVIII-XX wieku, m.in. znakomity profesor medycyny Mikołaj Gamaleja (1859-1949).

GARCZANOW herbu własnego. Panowie Garczanowowie byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 13).

GARIN herbu własnego. Panowie Garinowie byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 605).
GASTEŁŁO herbu Nieczuja; drobna szlachta pochodząca z Ziemi Grodzieńskiej. Z tej rodziny pochodził Mikołaj Francewicz Gastełło (1907-1941), kapitan lotnictwa ZSRR, dowódca eskadry myśliwców bombardujących, kawaler honorowego tytułu i Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego oraz orderu Lenina; skierował swój płonący samolot na skupisko czołgów i cystern niemieckich, ginąc jako prawdziwy żołnierz. Na jego cześć nazwano „Gastełło” dwa nieduże miasta, jedno na Sachalinie, drugie na Syberii Wschodniej pod Magadanem.

GASWICKI herbu Odrowąż; ród rosyjski polskiego pochodzenia; pierwszy w Moskwie (od 1668) Jan Gaswicki, rotmistrz połocki. Faktycznie rzecz biorąc Gaswiccy rosyjscy pochodzą od polskich Gostwickich herbu Odrowąż.

GEDEONOW herbu własnego; ród częściowo polskiego pochodzenia, w którego żyłach płynęło wiele krwi lechickiej po małżeństwach z Maniewskimi, Potiomkinami, Siedleckimi, Chrapowickimi, Sziszkinami, Worońcami, Parczewskimi, Druckimi-Sokolińskimi, Glinkami, Czesławskimi, Jakubowiczami. (Por: Rummel i Gołubcow, RS, t. 1, s. 182-188). W Rosji od 1654 roku.

GIE herbu własnego. Szlachta z Podola. (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec-Podolsk 1897, s. 146).
Aleksander Gie (1842-1907), absolwent wydziału medycznego Uniwersytetu Kazańskiego, w 1868 roku obronił rozprawę doktorską na temat O fiziołogiczeskom diejstwii chinina na organizm wysszych żywotnych, a kolejne cztery lata spędził specjalizując się w dziedzinie dermatologii na uczelniach niemieckich. Od 1872 pełnił obowiązki prywatnego docenta dermatologii na wydziale lekarskim Uniwersytetu Kazańskiego; od 1888 został profesorem zwyczajnym. Za jego kadencji i dzięki jego wysiłkom organizacyjnym zbudowano tu klinikę chorób skórnych i wenerycznych oraz gabinet światłoleczniczy. Profesor A. Gie publikował wiele w języku niemieckim: Zur Casuistik der Gehirnsyphilis (1870); Beiträge zur Anatomie der pruriginosen Haut (1871); Zur Pathologie der Schweissdrusen (1871); Über Reizung und Syphilis (1879). W języku rosyjskim kilkanaście razy wznawiano w XIX-XX w. jego kapitalny podręcznik akademicki Kurs wienieryczeskich bolezniej.

GIEDROJĆ herbu Poraj i Hipocentaurus. Z tego rodu pochodził Antoni Giedroyć (ur. po 1850 na Wileńszczyźnie), geolog. Dane biograficzne w przeciwieństwie do jego wybitnych osiągnięć naukowych są skąpe. Brał udział w co najmniej dwóch ważnych rosyjskich wyprawach badawczych – w latach 1879-81 w tzw. ekspedycji amudaryjskiej i w latach 1895-99 w badaniach geologicznych Zabajkala w związku z projektem zbudowania transsyberyjskiej kolei żelaznej do Pacyfiku.
Celem pierwszej wyprawy, zorganizowanej przez Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne, były badania geologiczne i statystyczno-ekonomiczne całego dorzecza dolnej Amu-darii. Jednym z ważniejszych zadań ekspedycji było wyświetlenie spornego problemu dawnego łożyska Amu-darii, jakim wg niektórych uczonych miała być dolina rzeki Uzboj.
Giedroyciowi powierzono badania geologiczne. Prowadził je nie tylko w samym dorzeczu Amu-darii i wokół Jeziora Aralskiego, ale także na terenach leżących między Amu-darią i Jeziorem Aralskim a Morzem Kaspijskim, w tym na pustyni Karakum, w Kotlinie Sarykamyskiej i w dolinie Uzboju, pomiędzy masywami Bałchan Wielki i Bałchan Mały. Dotarł nawet do dolin rzecznych Emby i Sagizu, położonych już bardziej na północo-zachodzie, w dzisiejszym Kazachstanie, w pobliżu ujścia Uralu do Morza Kaspijskiego. W wyniku badań Giedroyć sformułował m.in. pogląd, że Kotlina Sarykamyska z jej jeziorami i Jezioro Aralskie stanowiły w przeszłości jednolity Basen Aralski, Uzboj zaś nie jest starym opuszczonym ujściem Amudarii i nie łączył się z tą rzeką oraz Jeziorem Aralskim.
Rezultaty swych badań i wnioski, do których doszedł, opublikował w pracy pt. Priedwaritielnyj otczet o gieologiczeskich issledowanijach na suchich rusłach Amu Darii („Izwiestija IRGO”, t. 18, 1882, wyp. 2; „Gornyj Żurnał”, 1882, t. 2; w skrócie w „Izwiestijach Kawkazskogo Otdieła IRGO”, t. 7, 1882-83). Opublikował też na ten temat dyskusyjny artykuł pt. Powodu statji gorn. inż. A. Konszyna „Putiewyje zamietki w Karakumskich pieskach” („Izwiestija IRGO”, t. 19, 1883). Po powrocie z wyprawy Giedroyć zajmował się badaniami geologicznymi na Wileńszczyźnie, Białorusi, Polesiu i Kurpiowszczyźnie. W 1888 został członkiem Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Był też współpracownikiem Komitetu Geologicznego w Petersburgu.
Duże zasługi oddał Giedroyć nauce, zwłaszcza dla poznania orografii Zabajkala, w czasie drugiej swojej wyprawy. Jako członek ekspedycji W. A. Obruczewa prowadził badania w pd.-wsch. regionach Zabajkala, za Górami Jabłonowymi, w tzw. Daurii Nerczyńskiej i wzdłuż granic Mongolii i Chin. Łącznie z pozostałymi uczestnikami wyprawy, W. A. Obruczewem i A. P. Gierasimowem, przyczynił się wybitnie do lepszego poznania tej części Syberii i dał materiały do opracowania nowej mapy Zabajkala, znacznie różniącej się od poprzednich. W toku badań dokonał charakterystyki głównych form rzeźby terenu, odkrył i wydzielił kilka pasm górskich, w tym pasmo górskie Ermana na pograniczu Mongolii, Góry Nerczyńskie na pd.-wsch. krańcach Daurii, wreszcie wg J. P. Magidowicza, także wielkie pasmo Gór Borszczowocznych, biegnących od południa niemal równolegle do rzeki Szyłki.
Na temat wyprawy napisał m.in. Gieołogiczecskije issledowanija w Zabajkalskoj obłasti po linii żeleznoj dorogi mieżdu Strietienskom i Pokrowskoj (1897), Gieołogiczeskije issledowanija w Nierczinskom okrugie w 1896 godu, Kratkij otczet o gieołogiczeskich issledowanijach w Nierczinskom okrugie letom i osieniju 1898.

GLAZENAPP vel GLASENAP vel GLASZENAPP herbu Nowina i własnego. Wybitny ród na Pomorzu i w Inflantach, częściowo polski, częściowo niemiecki. Kazimierz Glasenap, starosta neoszyciński r. 1677. (K. Niesiecki, Herbarz polski, t. 4, s. 134-135, Lipsk 1839). Pisali się też „Gliźmiński”, wywodzili się bowiem z powiatu ostródskiego (Por.: Polska Encyklopedia Szlachecka, f, 5, s. 293, Warszawa 1936).
Glasenappowie to stary ród pomorski, rdzenny, wyrosły z tutejszego środowiska lechickiego, ale później niemieckojęzyczny, potężnie rozgałęziony i wyjątkowo wybitnie uzdolniony (Por.: E. Glasenapp, Beiträge zu der Geschichte des althinterpommerschen Geschlechts (...) von Glasenapp, B. 1-2. Berlin 1884-1897). Należeli do najbardziej zamożnych ziemian zachodniopomorskich już około roku 1518; byli ogromnie rozrodzeni i wielokrotnie potwierdzani w rodowitości szlacheckiej (Leopold Freiherr von Ledebur, Adelslexicon der Preussischen Monarchie B. 1, s 261). O Glasenapach hrabia Bolesław Starzyński powiada w czternastym tomie swego herbarza: „Rodzina pomorska, osiadła w XIV wieku w Inflantach”. (Dział rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, 7019-III, s. 59).
Inne znów źródło genealogiczne podaje: „Glazenap, na Pomorzu. Kazimierz, starościc neoszyciński w roku 1677, sławiony jako osobliwy dobroczyńca kolegium Wałeckiego”. (Hipolit Stupnicki, Herbarz polski i imionospis dla Polski zasłużonych ludzi, t. 1, s. 173, Lwów 1855).
Źródła rękopiśmienne wzmiankują jednak także o wiele wcześniejszych reprezentantach tego rodu. Tak np. Piotr Glasenapp (Glaszenapp) to Rugenwolde, wójt darłowski, figuruje na liście reprezentantów szlachty pomorskiej, prowadzących w .mieniu króla polskiego Kazimierza Jagiellonczyka rozmowy z ks Bogusławem X Pomorskim w Słupsku w 1485 roku (Akta stanów Prus Królewskich, t. 1, s. 374, 377) W XVIII-XX wieku zasłynęli Glazenappowie w wielu dziedzinach kultury i życia społecznego Niemiec, Polski, Rosji.
Carl Friedrich Glasenapp, urodzony 3.X.1847 w Rydze zmarły 14.IV.1915 tamże, był znanym organizatorem życia muzycznego w Niemczech, jednocześnie członkiem Rady Państwa Rosji; pozostawił wartościową biografię Richarda Wagnera w sześciu tomach (1854-1911 Leipzig). Ród ten był też wysoce zasłużony dla rozwoju nauki w Cesarstwie Rosyjskim.
Z tej rodziny pochodził znakomity astronom rosyjski Sergiusz Glasenap (1848-1937) oraz niemiecki induista Helmuth von Glasenapp (1891-1963).

GLEBOW. Mieli pochodzić od Hlebowiczów, przez wieki znanych w Wielkim Księstwie Litewskim.

GLINKA herbu Trzaska; w Rosji od 1655 roku. J. Fiedosiuk (Prosławlennyje familii; w: Nauka i Żizń, nr 9 1979, s. 122) notuje: „Glinka. Przodkowie kompozytora byli właścicielami miasteczka Glinki w Guberni Łomżyńskiej (obecnie województwo białostockie w Polsce). Nazwa niewątpliwie pochodzi od typu gleby. Nazwisko – od nazwy dóbr rodowych Glinki ze zmianą na „Glinka”.”
Znani są od początku XV wieku na Mazowszu, nieco później także na Rusi. W 1440 roku kroniki polskie wymieniają imię Mikołaja Glinki, kasztelana wiskiego. Gdy powiat wiski został od Glinków wykupiony (na samym początku XVI w.) przez Annę księżnę Mazowiecką, wielu z przedstawicieli tego rodu udaje się na wschodnie tereny Rzeczypospolitej, gdzie łatwiej było o służbę, ziemię, zasługi. Ale jeszcze przedtem spokrewnili się byli z takimi rodzinami, jak Działyńscy, Ciemierzyńscy, Wolscy. Byli Glinkowie rodziną dynamiczną, pracowitą. Spotkać ich można w kronikach jako różnych komisarzów, posłów, podstolich, podczaszych, pisarzy ziemskich, podwojewodzych, chorążych itp. Rozgałęzieni bardzo szeroko: w Krakowskiem, Lubelskiem, Łomżyńskiem, Witebskiem, Smoleńskiem, Podolskiem i in.
Nicolaus Grochota de Glinka 6 lutego 1424 roku we Lwowie podpisuje jako świadek postanowienie Spytka z Tarnowa, starosty generalnego ruskiego o przeniesieniu z rozkazu króla Władysława Jagiełły łaźni Ormianina Atabe we Lwowie na inne miejsce. Przywilej królewski z 25 lipca 1506 roku głosi: „Alexander, Bożju Miłostiju Korol Polski, wieliki kniaź Litowski, Ruski, Inflanski, Pruski, Żomoyski y innych, wojewodie Połockomu Panu Stanisławu HIebowiczu, a nie budie jeho samoho w tot czas u Połocku, ino jeho namiestniku.
Bił nam czołom dworianin nasz Piotr Siemienowicz Epimachowicz y prosił u nas dwuch s/e/ naszych w połockom powietie na imię Tieliczynicz a Tobołczynicz. Ino my baczuczy na jeho wiernuju a nakładnuju służbu, szto on do ordy Nohajskoje ot nas w posołsty chodził y tam statku swojeho na toy służbie naszoy mnoho utratił, tyje sieła naszy... za to jemu dali wieczna so wsimi ludźmi tych siół y so wsim tym, kak na nas dierzano; a uwiazatijego w to posłali jesmo dworzanina naszaho Kostiuszka. l ty by z tym dworaninom naszym posłał tam słuhu swojeho y wieleł jego w tyi ludi uwiazat’, u nieho posłusznymi byt'y namiestniku swojemu, sztoby czerez toho słuhu swojeho przykazał, ażeby on w tyje się ludzi nie wstupał.
Pisan w Lidie, Ijula dwatcat piataho dnia, indychta dziewiatoho”.
Obok pieczęci z Pogonią Litewską na tym dokumencie podpis takowy: Michał Lwów Hlinka (Istoriko-juridiczeskije matieriały izwleczionnyje iz aktowych knig Mogilewskoj i Witebskoj gubernij, t. 29, s. 101-102). Wśród mieszczan inflanckiego miasteczka Lowin w końcu XVIII w. wymienia się Sebastiana Glinkę (tamże, t 27, s. 136). Podobne nazwisko Glinków lub Hlinków często spotykane było wśród mieszczan, chłopów i szlachty na Mazowszu, Podlasiu, na Rusi Białej i Czarnej, w Inflantach w wiekach XVI-XVIII
Niejaki pan Glinka figuruje w liście Jurja Zenowicza, wojewody połockiego, do księcia Romana Sanguszki z 2 września 1567 roku. (Archiwum Sanguszków, t. 7, s. 189).
Jacobus Glinka podpisał 3 lipca 1592 roku instrukcję sejmiku halickiego posłom na sejm walny, zapisując m.in. „że niemasz nic sroższego ku zgubie R. P. jako dissidencya” i nakazując ją pilnie znieść, oraz stwierdzając: „obrona krajów podolskich, niskich i innych, aby była namówiona bez argariej”. (Akta grodzkie i ziemskie z archiwum ziemskiego we Lwowie, t. 24, s. 10-12, Lwów 1931).
Jan Glinka, obok Mikołaja Oleśnickiego, Jana Zamojskiego i Jana Frąckiewicza był wysłannikiem króla Zygmunta III do wojsk polskich okupujących Moskwę w 1611 roku.
Jak się wydaje, tenże Jan Glinka, łowczy halicki, sekretarz królewski, w 1627 roku został członkiem Trybunału Koronnego (Volumina Legum, t. 3, s. 261, 381).
Tomasz i Wojciech Glinkowie w 1648 roku, od Ziemi Różańskiej podpisali akt elekcji króla Jana Kazimierza. To samo od Ziemi Nurskiej uczynili Mateusz i dwóch Maciejów Glinkowie (Volumina Legum, t. 4, s.110). W rejestrze obrońców Smoleńska z 1654 roku czytamy: „Iw Pan Władysław Glinka z Smołkowa, Pohostu, Łuczasy, Falkowicz sam swą osobą, przy nim czeladzi trzech, gospodarz czwarty...”.
A. Boniecki w tomie 6 Herbarza polskiego (Warszawa 1903, s. 73-76) twierdzi, że Glinkowie herbu Trzaska pochodzą z Glinek w Ziemi Różańskiej „Piotr, syn Jana z Glinek, 1402 r. na uniwersytecie krakowskim. Wawrzyniec i Piotr, synowie Przecława z Glinek, otrzymali od księcia Jana Mazowieckiego 1472 r. dwie włóki obok tejże wsi”. Wymienieni bracia nabyli 1473 roku część w powiecie nowogrodzkim od Ścibora z Glinek. Z Polski Środkowej w ciągu paru stuleci rozgałęzili się Glinkowie szeroko po całej Rzeczypospolitej. A. Boniecki krótko o tym wzmiankuje: „\Niktoryn Władysław (Glinka) otrzymał 1641 r. od Władysława IV dobra w Smoleńskiem. Naznaczony do obrony Smoleńska, po zdobyciu miasta tego przeszedł do Rossyi i przyjąwszy obrządek wschodni, został obdarowany przez Cara Aleksieja Michajłowicza 1655 r. rożnemi dobrami. Od niego idą Glinkowie w Cesarstwie”.
Byli Glinkowie poprzez małżeństwa spowinowaceni m.in. z jednym z najstarożytnych rodów w Ziemi Wieluńskiej, ze Starzeńskimi. Jak pisze T. Żychliński (Złota księga szlachty polskiej, tom. 7, s. 223, Poznań 1885) Józef Starzeński, magnat poznański, „poślubił Eufemię Glinkównę herbu Biała, pisarzównę ziemską nurską, córkę Jana Stanisława Glinki i Zuzanny Łuszczewskiej herbu Korczak, z którą miał synów Jacka, Krzysztofa i Jana Józefa, oraz trzy córki: Annę, Agnieszkę i Konstancyą...”. Stanisław Glinka, cześnik nurski, w 1707 roku podpisał akt konfederacji lubelskiej.
28 czerwca 1726 roku Benedykt Glinka, skarbnik wiski, manu propria podpisał w Krakopolu świadectwo sądowe, dotyczące spalenie na stosie pewnej „czarownicy” (Raganu teismai Lietuvoje, s. 249, Vilnius 1987).
Szczęsny Glinka podpisał w marcu 1733 r. akt konfederacji szlachty województwa ruskiego. Około 1744 r. akta archiwalne wzmiankują imię Konstantego Hlinki, obywatela Witebska. Klemens Glinko (Klemęs Glinka – jak chcą inne zapisy) figuruje około roku 1758 i 1771 jako sędzia w księgach ziemskich mścisławskich. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 35, s. 63, 198).
W jednym z dokumentów z końca XVIII wieku czytamy: „My, magistrat magdebury miasta jego kr. mści Krzyczewa, czyniemy wiadomo tym naszym testymonialnym skryptem, wielmożnemu imc panu Klemensowi Glince, sędziemu ziemskiemu województwie Mścisławskiego, danym y służącym na to, iż w mieście naszym Krzyczewie była... cena zboża, to jest, żyta ośmuchę po złłch Ruskich czterdzieście, jęczmienia ośmuchę po złłch dwadzieście osim, gryki ośmucha po złłch dwadzieścia cztyry” etc, etc. „Co wszystko podług Boga, sumnienia y juramentów naszych wyraziwszy, takową testimonium, przy pieczęci naszey mieyskiey magdeburskiey Krzyczewskiey y podpisami rąk naszego magistratu, wydajemy. Datt w ratuszu Krzyczewskim roku 1771, miesiąca Augusta trzeciego dnia”. (Istoriko-juridiczeskije mutieriały..., t. 18, s. 162).
Antoni Glinka, podkomorzy Ziemi Łomżyńskiej, podpisał 23 czerwca 1764 roku uchwałę konfederacji generalnej koronnej w Warszawie (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewódzka w Rzeszowie, dział rękopisów; Rk-3, k. 176).
Michałł Hlinko, kupiec Witebski, 1764, musiał wśród innych stawić się na defiladę (przy własnej zbroi) „ku chwale króla jegomości”. W 1771 wymienia się z imienia innego kupca, Jana Hlinkę, „towar mieńsny kupującego y przedającego”, nawet w samej Rydze.
Mikołaj Glinka, chorąży różański, w czasie Powstania Kościuszkowskiego pełnił odpowiedzialne funkcje w centralnym aparacie władz narodowych. (Por.: Akty Powstania Kościuszki, t. 1, cz. 1, s. 85, 353. Kraków 1918).
W latach 1830 i 1835 zostali potwierdzeni w rodowitości szlacheckiej Jan Grzegorz oraz Hilary Kazimierz Glinkowie, właściciele części wsi Hornowa powiatu drohiczyńskiego guberni grodzieńskiej. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 4).
Słynni rosyjscy Glinkowie, jak zgodnie podkreślają wszyscy heraldycy tego kraju, stanowili odgałęzienie polskich.
L. M. Sawiołow (Rodosłownyje Zapiski, t. 2, s. 181) podaje: „Wiktor Władysław Glinka posiadał majątki w Województwie Smoleńskim; z przejściem Smoleńska pod władzę monarchów rosyjskich przyjął prawosławie z imieniem Jakowa Jakowlewicza Glinki, był protoplastą rosyjskiej gałęzi rodu Glinków. Zmarł w 1655 r. Trzech jego synów: Piotr, Stiepan i Andrzej byli stolnikami”.
A. Bobrinskij w swoim herbarzu (cz. 1, s. 366-367) pisze: „Przodek familii Glinków, Wiktoryn Władysław, znajdując się w Polsce od króla polskiego obdarowany był wsiami, a potem wyjechał do Rosji, i po ochrzczeniu, nazwany Jakowem Jakowlewiczem, został obdarowany od Gosudarów w 1655 r. za służby majątkami (...).
Glinka – nazwisko polskie... Ród ten od dawna używał herbu Trzaska; majątek rodowy Glinki, od którego przyjęto nazwisko Glinków, był w posiadaniu tej rodziny już w drugiej połowie XIV wieku, a jego właściciele pisali się: Glinka de Glinki”.
Dokładnie takie same dane przytacza A. Lakier w drugim tomie (s. 466) dzieła Russkaja Gieraldika.
W Słowniku Encyklopedycznym Brockhausa i Efrona (t. 8 a, s. 851, Petersburg 1893) czytamy: „Glinka – rosyjski ród szlachecki polskiego pochodzenia. Piotrkowskim koronnym trybunałem w roku 1631 ród Glinków herbu Trzaska potwierdzony został w starożytnej rodowitości szlacheckiej. Nazwisko Glinka zostało przybrane od dóbr, znajdujących się w posiadaniu Glinków już w drugiej połowie XIV wieku. Właściciele tych dóbr pisali się Glinka z Glinek (Glinka de Glinki). W r. 1641 król polski Władysław IV nadał Wiktorynowi Władysławowi Glince majętność w województwie smoleńskim. Gdy Smoleńsk przeszedł pod panowanie Rosji, Wiktoryn Władysław Glinka przyjął prawosławie i uzyskał imię Jaków Jakowlewicz Glinka, od cara zaś Aleksego Michajłowicza otrzymał w 1655 nadanie dóbr. Ród Glinków jest wniesiony 'o 6 części ksiąg genealogicznych dworianstwa smoleńskiego”.
Z tej rodziny pochodził Michał Glinka (1804-1857), wielki kompozytor rosyjski. (Por o nim: Jan Ciechanowicz, Musica peregrina, Mołodeczno 2002, s. 111-151).

GLIŃSKI herbu Bończa, Brama, Jastrzębiec, Korczak, Lis, Lubicz, Nowina, Pomian, Radwan, Rawa, Sas Pruski, Ślepowron, Gliński. Nicolaus Gliński był konsulem m. Krakowa w roku 1512 i 1533. Według listy z 1528 roku bojarowie z Mejszagoły mieli w razie potrzeby wojennej wystawić pod broń 98 konnych żołnierzy, wśród nich: „kniaź Gliński jeden koń”. W końcu XVI wieku w Ziemi Halickiej zamieszkali Jędrzej i Iwan Glińscy należeli do obrządku greckiego (Akta z archiwum ziemskiego we Lwowie, t. 24, s. 15, Lwów 1931).
Kniaziowie Glińscy wiernie służyli królowi polskiemu na Ziemi Smoleńskiej, o czym świadczą zapisy z końca XV wieku. (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. 15, s. 262).
Jan Gliński figuruje 29.XII.1582 roku jako świadek przy składaniu przysięgi przez Jana Zamoyskiego na urząd starosty krakowskiego. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jużnoj i Zapadnoj Rossii, t, 3, s. 480, Petersburg 1862).
Józef Gliński w 1599 roku był członkiem Sądu Litewskiego z ramienia Wołkowyska (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju dla razbora drewnich aktów, t. 20, s. 162, Wilno 1865-1915).
Jan, Mikołaj i Krzysztof z Glinika Glińscy złożyli podpisy pod uchwałą szlachty w-wa krakowskiego na okazowaniu pod Kazimierzem 1.V.1619.
Krzysztof Gliński z Glinnika 4 maja 1632 roku podpisał uchwałę sejmiku proszowskiego. (Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 2, s. 137).
Inna jeszcze gałąź Glińskich nabyła (1631) od ziemian Jaskułdów majątek Jaskułdy w powiecie wołkowyskim. Część z nich przesiedliła się później do Wilna. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1002, s. 78-79).
Jan Gliński (zm. 1685) od 1661 roku pełnił funkcje regenta kancelarii mniejszej koronnej, od 1664 – wielkiej, w latach 1659-1668 był starostą gnieźnieńskim i podkomorzym pomorskim, od 1668 wojewodą chełmińskim, później malborskim, od 1681 – podkanclerzym koronnym. (Por.: Jan Władysław Poczobut Odlanicki, Pamiętnik, s. 315, 316. Warszawa 1987).
Z przedstawionych przezeń dokumentów wynikało, że jeszcze król polski Jan Kazimierz w 1654 roku nadał jednemu z Glińskich wieś Kiszuryszki w Księstwie Żmudzkim, ciwuństwie korszewskim. (Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f 319. z 2, nr 720).
Jedna z gałęzi Glińskich dziedziczyła folwark Pobojew w powiecie wołkowyskim. Z tej gałęzi w 1819 r. heroldia wileńska uznała oficjalnie za potomków kniaziów Hlińskich (Glińskich) i za „rodowitą szlachtę polską” Piotra, Jana, Antoniego, Jana Teodora (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1002, s. 116-117).
Jak wynika z zapisów heroldii wileńskiej z 1836 roku, gałąź Glińskich herbu Jastrzębiec dziedziczyła majątek Gonkojnie (alias Donielowicze, alias Paberże) w powiecie wielońskim na Żmudzi, który nabyli w 1722 roku od Zdanowiczów. Mieszkali też w innych powiatach. Poprzez małżeństwa spokrewnieni byli tu m.in. z Jerutowiczami, Szyłeykami Zferginami, Woyciechowiczami, Merłami, Haleckimi, Iwanowskimi, Siemaszkami, Surkontami, Bartoszewiczami. W XVIII wieku Glińscy posiadali majątek Godliszki alias Szrankowszczyznę w powiecie wileńskim; Paszdołowicze w oszmiańskim; Jarosławiszki w parafii hanuszyskiej i in. Ród swój wiedli oni od Jakuba Glińskiego, ziemianina powiatu oszmiańskiego, który za czyny bojowe otrzymał od króla Jana III Sobieskiego wieś Bieniuszki w tymże powiecie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 890, s. 1-308).
W. Wittyg (Nieznana szlachta polska, Kraków 1908, s. 92) przytacza dane o Glińskich herbu Lubicz (wieś Glinna pod Płockiem) oraz o Glińskich herbu Bończa (wieś Glinki w ziemi czerskiej), znanych od połowy XVI wieku.
Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego (cz. 2, s. 47, Warszawa 1853) donosi: „Glińscy (herbu Gliński), w dawnem Województwie Łęczyckim. Z tych Piotr Gliński, burgrabia grodzki gostyński, dziedziczył tamże dobra ziemskie Karkoszki, które synowie jego Antoni i Jan Glińscy w roku 1768 sprzedali”.
O Glińskich herbu Jastrzębiec toż źródło podaje (s. 158): „Glińscy, w dawnem Województwie Płockim. Z nich Antoni w roku 1723 dobra Romoka ustąpił na własność zupełną bratu swemu Henrykowi”. Są to, oczywiście, informacje bardziej niż wyrywkowe i dotyczą tylko poszczególnych gałęzi rodu.
Obecni byli Glińscy na Podolu, gdzie nie uchodzili jednak za szlachtę starożytną i wpisywani byli do części pierwszej i drugiej tamtejszych ksiąg szlacheckich, tj. zaliczani byli do osób, którym dopiero za służbę cywilną i wojskową nadano szlachectwo. (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec-Podolsk 1897, s. 123).
Nie przemilczają dziejów danego rodu i źródła obce.
Freiherr L. von Zedlitz - Neukirch w drugim tomie swego Neues preussisches Adels Lexikon (Lipsk 1836, s. 241) podaje: „Glinsky, die Herren von. Ein altes, seinem Ursprunge nach polnisches Geschlecht, von dem sich mehrere Zweige schon vor langen Jahren nach Schlesien gewendet haben. In der preussischen Armee haben mehrere von Glinsky gestanden. In der Gegenwart ist Hauptmann von Glinsky Kreissekretair bei dem Landrathsamte zu Rosenberg im Regierungsbezirke Oppeln. - Diese Familie führt im blauen Schilde zwei Sterne, unter diesen einen gestauerten Mond, der auf der Spitze eines in der Höhe gerichteten Pfeiles ruht. Auf dem gekroenten Helme ist ein die Spitze rechts kehrender Adlerflugel, in Blau und Silber getheilt, angebracht”.
Wywód familij urodzonych Glińskich herbu Lis, sporządzony w Wilnie 17 grudnia 1819 roku donosi, iż „dom urodzonych Glińskich od naydawniejszych czasów w Polszcze zamieszkały, przypuszczony do piastowania wysokich w tym kraju tak wykwitnych jako y woyskowych urzędów (...), zwyczayną koleją na wiele rozdzierają się gałęzi (...) Od stukilkudziesięciu lat miał ten dom posiadłości ziemskie i dozwolonych szlachcie używał prerogatyw, l tak wzięty za protoplastę Jerzy Antoni Szymonowicz Gliński possydował majętność dziedziczną Jaskułdy nazwaną w powiecie wołkowyskim położenie mającą od Jana Jaskułda przez Woyciecha Glińskiego w 1631 r. kupioną... Nabył później w mieście Wilnie kamiennicę i ona także w swoim miał posiadaniu...”. W testamencie zapisał swe posiadłości synom Michałowi, Karolowi i Stanisławowi... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1002, s. 78-79).
Glińscy herbu Jastrzębiec natomiast posiadali majętność Kienę, Godliszki alias Szronkowszczyznę w Województwie Wileńskim (tamże, s. 184-185).
Obfitą informację o Glińskich znaleźć można w zbiorach białoruskich. Jedno z tamtejszych źródeł podaje: „Familia urodzonych Glińskich, używająca herbu Nowina (...) od naydawniejszych czasów kleynotem szlacheckim będąc zaszczycona, wszelkich praw temu stanowi przyzwoich używała przywilejów i prerogatyw, piastując różne wysokie urzędy i dostojeństwa...”. W 1834 roku Jakub Gliński, sędzia graniczny powiatu dziśnieńskiego, został potwierdzony w szlachectwie przez deputację wywodową mińską.
Wywód szlachecki Glińskich herbu „Gliński” z roku 1833, przedstawia genealogię 12 pokoleń (45 osób) tego rodu. Chociaż władze rosyjskie nie uznały tytułu książęcego, przysługującego tej rodzinie od kilku wieków, to jednak musiały ją wnieść do części szóstej („szlachta starożytna”) ksiąg szlacheckich Guberni Grodzieńskiej. Ród ten się wywodził od książąt siewierskich, którzy po zabraniu tych ziem przez Rosję w XVI w. zostali wierni Polsce, porzucili swe majątki i przesiedlili się na tereny jeszcze nieokupowane. Za protoplastę polsko-litewskich Glińskich brany jest Lew ojciec Michała Glińskiego, marszałka nadwornego litewskiego i starosty bielskiego, znanego buntownika, który przez jakiś czas był nawet opiekunem wielkiego kniazia Iwana (późniejszego Iwana IV Groźnego). Z rodu tego pochodziło wielu sławnych żołnierzy, wojewodów, duchownych, intelektualistów. W XIX wieku zasłynęli z odwagi jako oficerowie armii rosyjskiej, m.in. w kampanii napoleońskiej.
Rozgałęzili się Glińscy szczególnie po kresach Rzeczypospolitej. Posiadali majątki w powiecie wołkowyskim, połockim, oszmiańskim, kowieńskim, lidzkim, wiłkomierskim.
Spokrewnieni byli poprzez małżeństwa z Kułakowskimi, Pawłowiczami, Pławskimi, Giecoldami. Wszelako liczne gałęzie tego rodu zubożały i musiały się zadowalać służbą przy majątkach lepiej uposażonej szlachty, zaciągało się „dla chleba” do służby wojskowej czy urzędowej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 5, nr 170).
Ciekawe dane o Glińskich zawierają heraldyczne źródła rosyjskie. Jak podaje L. M. Sawiołow „Kniaziowie Glińscy wywodzeni są od Mamaja, rozbitego w 1380 r. na Podolu Kulikowym, wnuk jego Lechsada przyjął katolicyzm i otrzymał od Witolda Glińsk...” (Rodosłownyje Zapiski, t. 2, s. 181). Iwan Posnik Gliński, który z kniaziem Kurbskim uciekł w 1564 roku do Litwy, należał do innej, nie książęcej rodziny.
Rodosłownaja Kniga Dołgorukowa (t. 2, s. 301) podaje: „Glinskije kniazja. Wyjechali iż Litwy, a w onuju iz Tatar, gdzie do wyjezdu w Rossiju dany im byli wotcziny Gliniesk da Gliniszcze, a ot togo i nazwanije swojo połuczili”.

GRECKI vel HRECKI herbu Prawdzic. „Piotr i Antoni, synowie Kazimierza, i inni wylegitymowani w Cesarstwie i zapisani do ksiąg szlachty gub. kowieńskiej 1849-1858 roku.” (S. Uruski, Rodzina, t. 4, s. 371). Pochodzili z miejscowości Greckie w powiecie dziśnieńskim na Białej Rusi. Antoni Hrecki około 1794 mieszkał na Grodzieńszczyźnie. Później odgałęzili się także na Wołyń.

GRECZ herbu własnego. Gnieździli się w powiecie oszmiańskim i wileńskim, skąd się odgałęzili na Rosję. Instrukcję szlachty w-wa brzeskiego deputatom, udającym się na sejm walny do Warszawy w roku 1672 podpisał m.in. Jerzy Grecz (zwany w innych dokumentach także Jerzym Greckim. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 4, s. 146, 154 i in.).
W Rosji słynęli w XIX wieku na polu literatury.

GRUDZIŃSKI herbu Grzymała. Znani od XV stulecia w Wielkopolsce i na Pomorzu, później też na Litwie. Byli również tego nazwiska Żydzi, nic wspólnego z pierwszymi niemający.

GRUM-GRZYMAJŁO herbu Grzymała. Gnieździli się w województwie mohylewskirn. Łukasz Grum-Grzymajło w 1647 roku wyjechał do Rosji i dał początek potężnej i wybitnie utalentowanej gałęzi rosyjskiej tego rodu, ogromnie dla Cesarstwa zasłużonej w dziedzinie nauki i kultury.

GRUSZECKI herbu Lubicz; mieli od wieków swe gniazda na Wileńszczyźnie, Witebszczyźnie, Smoleńszczyźnie; jak też znaczne odgałęzienia w powiecie rosieńskim, telszewskim, szawelskim i wiłkomierskim na Żmudzi. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 7, 707).
Nazwisko wzięli od którejś miejscowości o podobnym rdzeniu. Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce (t. 1, s. 557, Warszawa 1980) informuje o wsi Gruszewo w województwie koszalińskim, ale też o bardzo licznych Gruszkach w chełmskim, ciechanowskim, kieleckim, krośnieńskim, radomskim, zamojskim, białostockim, krakowskim, nowosądeckim i suwalskim.
Tomasz Święcki w dziele Historyczne pamiątki znakomitych rodzin i osób dawnej Polski (t. 1, s. 83) pisze: „Gruszecki Bronisław, w Gruszce, w chełmskiej ziemi. -Gruszecki, łowczy czernihowski, w Hołowiskach na Podolu wymurował zamek. -Kazimierz, Soc. Jesu, wydał Kazania.”
Hipolit Stupnicki (Herbarz polski, t. l, s. 202, Lwów 1855) podaje: „Gruszecki, herbu Lubicz. Maciej, mąż rycerski, któremu w krwawych zasługach dobra Gruszcze były nadane, od których to imię urosło. Ośmiu braci, a synów Jędrzeja, poległo w różnych wyprawach. Bronisław, łowczy czerniechowski, zbudował w Hołoskowicach na Podolu zamek obronny około 1632. – Tomasz zginął pod Haliczem z bitwie z Tatarami, później nieco Piotr na Pokuciu. – Kazimierz, zakonu Jezuitów, wydał drukiem kilka szacownych kazań. – Hieronim, zakonu św. Franciszka, biegły teolog, umarł w r. 1774”.
Andreas Gruscheczesky, szlachcic, w 1469 roku jest parokrotnie wymieniany w księgach grodzkich przemyskich.
Wojciech, Adam, Michał Grusieccy stawali 1 czerwca 1651 roku pod Lwowem do pospolitego ruszenia jako dobra szlachta polska.
Bronisław Gruszecki przed 1633 zbudował we wsi królewskiej Hołoskowie na Podolu fortecę murowaną. (Volumina Legum, t. 3, s. 391).
Jedna z gałęzi Gruszeckich od dawna słynęła na Żmudzi (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1832).
Roku 1747 dziewiątego lutego w księgach grodzkich powiatu rosieńskiego zjawił się zapis: „My, senatorowie dygnitarze, ciwunowie, urzędnicy ziemscy y grodzcy oficjalistowie, y My, rycerstwo, szlachta, obywatele Xięstwa Żmudzkiego czyniemy wiadomo tym naszym ninieyszym testymonialnym listem J. Panu Antoniemu Gruszedskiemu szlachcie urodzonemu obywatelowi Xięstwa Żmudzkiego, danym solitum do Rosień na seymik gromniczny (...) Jmc Panu Antoniemu Gruszedskiemu w Xięstwie Żmudzkim w powiecie telszewskim w okolicy Przyjałgowie godnie urodzonemu wydajemy testymonium (...) szlachcic y obywatelXięstwa Żmudzkiego w województwie Mazowieckim w Ziemi Warszawskiey mający fortunę miał dobrą reputację y honor szlachetny, zalecamy y rekomendujemy, któremu Jmć aby wiara była dana tym naszym listem publice (...) obligujemy y o przyjęcie Confratrii szlachectwa inguolibet loco suplikujemy y na dowód większego waloru do tego listu testymonialnego Jmć panu Antoniemu Gruszedskiemu od nas wydanego rękoma naszemipodpisujemy się (...)” etc, etc. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1832, s 63-84).
22 grudnia 1794 roku szlachcic Jan Gruszecki z okolicy Buba przysiągł w Rosieniach na wierność Rosji.
Jeszcze 13 kwietnia 1901 roku heroldia wileńska zatwierdziła drzewo genealogiczne jednej z drobnych linii rodu Gruszeckich herbu Lubicz (pięć pokoleń, 14 osób płci męskiej) siedzącej na dobrach Przyałgowo powiatu rosieńskiego na Żmudzi od 10 maja 1670 roku. Byli oni potwierdzani w rodowitości przez Deputację Wywodową Szlachecką Wileńską 2.X.1800, a kowieńską – 24.XI.1843 i 9.IX.1852, jak też przez petersburski Senat Rządzący 22.1.1858 i 14.1.1888). (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4127, s. 68).
Herbownik Orszanskij z 1775 roku podaje: „Gruszeccy. Roku 1774 miesiąca Januaryi 28 dnia J Panowie Andrzej z dwoma synami: Marcinem i Janem; Samuel z synem Xawerym; Kazimierz, Hrehory, Józef, Teodor ojciec, Adam, Piotr, Józef i Michał synowie; Kasper z dwoma synami: Teodorem i Janem, oraz Teodor Gruszeccy, herbem poniżej obrysowanym (Lubicz) pieczętujący się, wywód swój w ziemstwie orszańskim uczynili.
Dowodzili szlachectwa swego: 1663 Oktobra 27 dnia. Uniwersałem od J W Pawła Sapiehi, hetmana, (aby żadnej krzywdy wojska J P Sebastyanowi Gruszeckiemu w woj.-wie Smoleńskim mieszkającemu nie czynili) wydanym. 1660 miesiąca Decembra 13 dnia. Abjuratą dymu jednego przez J P Kazimierza Gruszeckiego zaprzysiężoną. 1773, Skryptem testimonialnym od szlachty patryotów w-wa o familii J Panów Gruszeckim wydanym.”
Załączone drzewo genealogiczne wywodzi tę gałąź Gruszeckich od nieznanego z imienia reprezentanta tego rodu, którego synowie Kazimierz i Sebastian w połowie XVII wieku mieszkali na Smoleńszczyźnie. Kazimierz miał synów Leona, Aleksandra i Maksymiliana, wnuków Teodora (2) Stefana, Jana, Nicefora, Tomasza, Andrzeja, Samuela, Mikołaja; prawnuków Józefa, Adama, Kazimierza, Hrehorego, Kaspra i in. (w sumie 13 osób). (Istoriko-juridiczeskije matieriały, izwleczionnyje iż aktowych knig Gubernij Witebskoj i Mogilewskoj, t. 28, cz. 2, s. 44, Witebsk 1900).
Byli też Gruszeccy herbu Ślepowron na Wołyniu i na Podolu. Widocznie pochodzący jednak od poprzednich. Na Podolu, z którego się przesiedlili na Witebszczyznę, pieczętowali się godłem Belina.
Adam Boniecki (Herbarz polski, t. 7, s. 142-146) podaje m.in.: „Gruszeccy herbu Lubicz z Gruszki w powiecie krasnostawskim. Piotr Gruszecki z Gruszki ma 1453 r. kilka spraw o poręczenia w Haliczu, W 1457 r, jest starostą tłumackim. Jakób, alias Sienko z Gruszki, w latach 1469 i 1472 wziął w zastaw wieś Sarnek od Goworka. Andrzej Gruszecki, pełnomocnik Kmitów w Przemyślu 1469 r Łukasz, syn Stanisława z Gruszki z diecezji chełmskiej 1468 r, a Aleksy, syn Jakóba, 1477 r. na uniwersytecie krakowskim.
W 1564 r. dziedzicami Gruszki Wielkiej byli: Zygmunt Guzek, Paweł Czeder, Stanisław Pruss, Jan Wacław, Jakób i Wojciech Żakowicz; a Gruszki Małej: Dobrogost, Wojciech i Szymon. Anna Gruszecka posiadała część Piasków. Walenty, dzierżawca Świniar 1545 r....
Dom ten w końcu XVI-go wieku był licznie rozrodzony...”
Przy tym spotykamy już wówczas jego przedstawicieli także na dalekich kresach wschodnich i południowo-wschodnich, na Podolu, Wołyniu, w w-wie smoleńskim i witebskim.
Spokrewnieni byli Gruszeccy z wieloma znacznymi rodzinami, takimi jak Chociszewscy, Górscy, Łąccy, Korycińsey, Libiszowscy, Dulscy, Chrząstowscy, Żulińscy, Szczukowie, Żochowscy, Wojewódzcy, Strzeleccy, Rudzcy i in.
A. Boniecki też konstatuje: „Pochodzący z tej rodziny Karp Gruszecki, syn Eustachego, przeniósł się w końcu XVI-go wieku do Rosji, gdzie otrzymał różne włości. Syn jego Eliasz był wojewodą 1610 r. Córka jego wnuka Siemiona Fedorowicza, Agafia Siemionówna, była 1680 r. żoną cara i wielkiego księcia moskiewskiego, Fedora Aleksiejewicza, z którym miała syna Eliasza, u r. 1681 r.”
Słownik Encyklopedyczny Brockhausa i Efrona (t. IXa, s. 814, Petersburg 1893) podaje: „Gruszeckije - polski i rosyjski ród szlachecki herbu Lubicz. Protoplasta jego, Maciej Gruszecki, chorąży koronny, przybył do Moskwy z Polski w końcu XVI wieku. Jego syn za obronę Moskwy w roku 1610 otrzymał nadania ziemskie w powiecie kaszyńskim, a następnie był wojewodą na Białoozierze. Wnuk jego, dworzanin moskiewski Siemion Fiodorowicz, był wojewodą w Czernawsku (1668) i miał córkę Agafię (zm. 1681) - pierwszą małżonkę cara Fiodora Aleksiejewicza. Wasilij Władimirowicz Gruszeckij (zm. 1813) był senatorem. Ta gałąź Gruszeckich jest wniesiona do VI części ksiąg genealogicznych guberni moskiewskiej, pskowskiej i petersburskiej. Pozostałe siedem gałęzi tegoż rodu są wpisane do VI i l części ksiąg genealogicznych guberni mohylewskiej, kijowskiej, kowieńskiej, wołyńskiej i podolskiej. Jest jeszcze siedem dalszych rodów Gruszeckich bardziej późnego pochodzenia”.
Według niektórych genealogów rosyjskich osiedli w Moskwie około roku 1584.
Oficjalne papiery genealogiczne rosyjskich Gruszeckich herbu Lubicz wskazują, że gnieździli się oni pierwotnie w Ziemi Chełmskiej. (CPAH Rosji w Moskwie, f. 210, z. 18, nr 61, k.1-2).

GRUZIŃSKI herbu własnego; przodkowie ich przybyli do Rosji z Polski.

GRYBOJEDOW (Gribojedow) herbu własnego. Wywodzili się od polskich Grzybowskich. A. Boniecki (Herbarz polski, t. 7, s. 165-175) podaje obfite informacje o różnych rodzinach Grzybowskich, używających herbów Powała (Ziemia Czerska, powiat warecki), Poraj (ze wsi Grzyby w Ziemi Bielskiej), Prus II (z Grzybowa - Windyki powiatu mławskiego) - ta była najszerzej i najliczniej rozrodzona; herbu własnego (również z powiatu mławskiego, ale ze wsi Grzybowa - Kapuśnika), a także o parędziesięciu innych Grzybowskich, których herby były nieznane autorowi. Pisze A. Boniecki m.in. o Michale Grzybowskim, należącym do rodu siedzącego w województwach witebskim, połockim i orszańskim, (spokrewnionego z książętami Swirskimi), który w 1663 roku przebywał „w niewoli w Moskwie”. Prawdopodobnie mogli to być Grzybowscy herbu Prus II.
Wywód familii urodzonych Grzybowskich herbu Prus zatwierdzony przez heroldię wileńską 8 maja 1820 roku podaje, że „familia ta od najdawniejszych czasów w Królestwie Polskim zamieszkała, zawsze się zaszczycała prerogatywami stanowi szlacheckiemu darowanemi. Posiadała dobra ziemskie i piastowała publiczne tak cywilne urzęda, jako też rangi woyskowe.
Z tej familii pochodzący, a do niniejszego Wywodu wzięty za przodka Stanisław z Zajączków Grzybowski posiadał wespół z braćmi swymi majętność Zajączki i Kamionką zwane w Ziemi Wiskiej w Trakcie Wąsowskim położoną i o tę majętność wiódł proceder z Kazimierzem i Andrzejem Chrostowskiemi, a przyszedłszy do ugody odstąpił szóstą część majętności tymże Chrostowskim, jak o tem przekonały: prawo darowne 1620 roku junii 27 dnia czynione (...), tudzież kwitacya w tejże dacie sporządzona od Chrostowskich Grzybowskiemu (...)
Tenże Stanisław Grzybowski spłodził syna Piotra, któremu rzeczone dobra swoje Romany i Zajączki w spadku naturalnym przeznaczył. Ten, podobnież jak i jego ojciec, używając prerogatyw szlacheckich pojął w zamęście urodzoną Annę Walachajównę i spłodził syna Jana (1677)... Rzeczony Jan Piotrowicz, wyprzedawszy ojczyste dobra w Ziemi Wiskiej, przeniósł się na Żmudź i osiadł w powiecie wiłkomierskim...”
Jego syn Franciszek nabył w powiecie wilkiskim dobra Jankuny, a z żoną Eufrozyną Wilczyńską spłodził synów czterech. Jerzego, Michała, Tadeusza i Kazimierza. W czasach późniejszych rodzina licznie się rozgałęziła i wyszła poza granice Żmudzi na Litwie i Białą Ruś. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 180-181). Dość licznie zamieszkiwali Grzybowscy Wileńszczyznę i Grodzieńszczyznę m.in. powiaty zawilejski (święciański), wileński i kowieński, gdzie posiadali lub dzierżawili nieduże majętności ziemskie. Używali herbu „Łokieć w lewo z pałaszem” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 984).
Jedna z dość znacznych gałęzi rodu Grzybowskich dobrze znana była w XVIII wieku w powiecie telszewskim na Żmudzi.
Jak podaje Walerian Nekanda Trepka w Liber generationis plebeanorum (s. 159-160, nr 590-593), w Małopolsce byli liczni Grzybowscy nieszlacheckiego pochodzenia, czyli, jak ich nazywa, „miejscy synkowie” i „chłopscy synowie”.
Prawdopodobnie byli też ongiś Grzybowscy herbu Jelita, którego w Rosji używali słynni Grybojedowowie. L. M. Sawiołow (Radosłownyje zapiski, t. 2, s. 263) bowiem pisze: „Jan Grzybowski przesiedlił się z Polski, syn jego Fiodor Iwanowicz pisał się jako Grybojedow i był „dumnym djakiem przy Carze Aleksjeju Michajłowiczu, miał dwóch synów...” Rosyjscy Grybojedowowie używali polskiego herbu Jelita czyli Koźlerogi (A. Lakier, Russkaja Gieraldika, t. 2, s. 427-428). Z tegoż herbu korzystali m.in. Wieljaminow, Gołownin, Gordiejew, Katienin, Lichaczow, Stupiszyn, Szpakowski.
Z tego rodu Aleksander Grybojedow (1795-1829), wybitny dramaturg i dyplomata, autor dzieła Biada temu, kto ma rozum (Mądremu biada).

GRYGOROWICZ herbu Lubicz; ród rosyjski polskiego pochodzenia; oficer o tym nazwisku, który mężnie walczył pod Suworowem w Alpach, został w 1799 nobilitowany przez Senat Cesarstwa Rosyjskiego. W służbie rosyjskiej dopiero od 1786 roku. (Obszczij gierbownik, t. 9, s. 155).
Z tego rodu wywodził się m.in. wybitny konstruktor samolotów i łodzi latających Dymitr Grygorowicz (1887-1938). (Patrz o nim: Jan Ciechanowicz, Gońcy Ikara, Mołodeczno 2002, s. 133-145).

GRYFIN herbu Gryf; województwo wileńskie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2543).

GRYSZKOWSKI. Nazwisko wzięli prawdopodobnie od miejscowości Gryszkowce vel Hryszkowce, o której czytamy: „Hryszkowce, niewielka wioska, powiat berdyczowski, położona wśród lasów nad bezimienną rzeką, wpadającą do Hniłopiaty, odległa o 3 km od m. Berdyczowa, a także o 3 wiorsty od wsi Skraklówki, z którą stanowi jedną gminę i parafię; mieszkańców 347 wyznania prawosławnego, należy do Paszkowskich.
Hryszkowo, zaścianek prywatny, powiat dzisieński, o 33 km od Dzisny, 1 dom, 1 mieszkaniec kat. (1866)”. (Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. 3, s. 195-196, Warszawa 1882).
Wydaje się, że Gryszkowscy pieczętowali się godłem Korczak. Korczak zaś to osada stara w Kaliskiem, od której poszła nazwa herbu Prócz tego wieś Korczak jest w Płockiem, jak też Łapy - Korczaki pod Tykocinem.
Jan Gryszkowski, sędzia łukowski, prokurator pana wojewody sędomierskiego Jana Tęczyńskiego, w sierpniu 1546 roku brał udział w ustalaniu granicy między Koroną Polską a W. Ks. Litewskim ze strony koronnej. (Archeograficzeskij Sbornik Dokumentow, t. 1, s. 48, 50).
N. Gryszkowski, podczaszy brzeski, w 1661 roku był członkiem Trybunału Skarbowego W. Ks. L. i jednej z komisji sejmikowych. (Volumina Legum, t. 4, s. 371). Seweryn Uruski (Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 5, s. 218) odnotowuje: „Hryszkowski. N., podczaszy brzesko-litewski, cytowany w Volumina Legum 1661 roku”.

GRZYMAŁA vel GRZYMAŁŁO vel GRZYMAJŁO herbu Grzymała; powiat kobryński, brzeski; w Prusach pieczętowali się godłem Mora. Na Kowieńszczyźnie zwali się Grzymajło i używali tegoż herbu. Wyszli z Mazowsza. Bartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskiego pisał o nich: „Grzymałowie w Mazowszu dom rozrodzony, z którego był jeden podstarościm przemyskim za Jordana Spytka, kasztelana krakowskiego i starosty tamże, tegoż był syn Jakub, rotmistrz i mąż sławny, który w wielu potrzebach z nieprzyjacioły różnymi bywał, mężnie z nimi czynił...”. O kilku reprezentantach tej rodziny opowiada Tomasz Świecki w swych Historycznych pamiątkach znamienitych rodzin i osób dawnej Polski (t. 1, s. 84-85): „Grzymała Paweł, herbu tegoż, z zakonu kaznodziejskiego wzięty na biskupa poznańskiego 1209 r., gdy upominał hrabiego Bożywoja z Szremu o jego zdrożności, wtrącony został do więzienia; uwolniony jednak wkrótce, a Bożywoj na swym zamku pojmany i zabity został. - Przecław, z Pogorzelca, biskup wrocławski, podpisał: Bullam auream incorporationis Silesiae polonicae Regno Bohemiae 1355 (Bullę złotą wcielenia Ślązka Polskiego do królestwa Czeskiego), Grotków miasteczko, od książąt Lignickich kupił i do biskupstwa wrocławskiego przyłączył, za co go złotym zwano. - Jan, z Strzelca, arcybiskup gnieźnieński, dla suchej postawy „Suchy Wilk” nazwany, w Strzelcach, niedaleko Szydłowca w Sandomierskiem, z Przecława wojewody kaliskiego i Bogoryi, siostry Skotnickiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego, na świat wydany, za granicą w naukach wydoskonalony, od Kazimierza W. poważany, kanclerzem koronnym i exekutorem testamentu mianowany 1370 r. za nominacyą Ludwika króla na arcybiskupa gnieźnieńskiego wyniesiony. Synod w Kaliszu złożył; miał różne zatargi i skarb jego przez Bernarda z Garbowa, w zamku uniejowskim zrabowany został. Umarł 1382 r. w Żninie, pochowany w Gnieźnie. - Domarat, kasztelan poznański; pod jego dowództwem Grzymalczykowie z Nałęczami toczyli zaciętą wojnę w Wielkiej Polsce, tak, że Władysław Jagiełło dla uśmierzenia zjeżdżać musiał. - Jan Grzymalczyk, z Brogłowa, zasłużony w obozie Zygmunta cesarza i znacznemi od niego dobrami obdarzony. Gdy ten monarcha zaczął sprzyjać niesłusznej sprawie Krzyżaków, opuścił to wszystko i na dwór Władysława Jagiełły powrócił. - W Litwie Jan Buywidowicz, przyjął na swój dom herb Grzymała, ztąd Niemirowie tego klejnotu używali; jakoż Niemira, starosta mielnicki, w przywileju Aleksandra 1501 roku Grzymalcem jest mianowany. - Jarosz Grzymała w Hiszpanii popisywał się w wojnie z Saracenami; z tych niektórzy osiedli w Lidzkiem na Litwie i Bełzkiem na Rusi”.
S. Uruski (Rodzina, t. 5, s. 45) pisze: „Protoplastami rodziny Grzymałów byli bracia Grzymała (Grzymisław) i Wierzchosław, dziedzice na Zalesiu, wsi w północnym Mazowszu, którzy w 1400 r. otrzymali w nagrodę zasług od Janusza ks. Mazowieckiego dwadzieścia włók gruntu pod miastem Nowogrodem Mazowieckim... Obydwaj ci bracia zastawili liczne potomstwo, które w ciągu półtora stulecia tak się rozrodziło, że w 1558 r. przeszło trzydziestu podpisało pewną familijną transakcję w grodzie łomżyńskim zawartą...”
Grzymałłowie posiadali m.in. dobra Grzymałły w Ziemi Drohickiej. Potwierdzani byli w rodowości przez heroldie grodzieńską kilkakrotnie w ciągu XIX wieku. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z. 2, nr 2, s. 117-119; Ignacy Kapica Milewski, Herbarz, s. 125).
Jak podaje A. Boniecki (Herbarz polski, t. 7, s 175) „Grzymałowie herbu Grzymała wyszli z Zalesia Grzymały w powiecie zakroczymskim. Grzymisław vel Grzymała i Wirzchosław, dziedzice Zalesia, otrzymali 1400 r. od ks. Janusza Mazowieckiego 20 włok gruntu... Tenże książę nadał im 1411 r. dwadzieścia nowych włok pod Nowogrodem (...) Grzymała, podsędek płocki 1379 r. Feliks Grzymała z Kamionogrodu 1541 r.... Wencesław Grzymała, burgrabia czerski 1535 r. (...) Tomasz, właściciel Płaszkosz i Pinek w Ziemi Nurskiej 1694 r.”
Reprezentanci rodu znani byli wśród rycerstwa europejskiego od XIV wieku.
„Grzimala, cubicularius dui regis”, figuruje w rachunkach dworu króla Władysława Jagiełły z roku 1394. (Por.: Pomniki dziejowe wieków średnich, t. 15, s. 179, Kraków 1896).
Jarosz Grzymała w składzie wojska krzyżackiego walczył w Hiszpanii przeciwko Maurom pod dowództwem komtura Kuchmeistera, i „wsławił się tamże wielkim męstwem w wielu bitwach”. Jakób, rotmistrz królewski, także w XV w. zyskał chwałę walecznego żołnierza. Jego imiennik „Jacobus Grzymała, abbas Coprivniciensis”, figuruje w zapisach archiwalnych w latach 1427-1429. (Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 4, s. 242, 250. Kraków 1905).
Grzimala de Peczychwost figuruje w księgach sądowych Sanoka w roku 1433.
Bojar pan Grzymajło z Wilna figuruje w 1539 roku w księgach grodzkich grodzieńskich jako świadek sądowy. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 17, S. 47).
Mikołaj Grzymała w 1648 roku od Ziemi Nurskiej podpisał akt elekcji Jana Kazimierza. (Volumina Legum, t. 4, s. 111).
Jan Grzymajło był jednym z dowódców obrony Smoleńska przeciwko najazdowi Moskwy w 1654 roku.
W 1799 roku. heroldia wileńska wniosła imiona Grzymałów do ksiąg szlachty guberni litewskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 12, s. 210).
Ignacy Kazimirowicz Grzymajło od 1816 r. służył w Mitawskim Pułku Dragonów armii cesarskiej. (Miłoradowicz, t. 2, s. 241).
Franciszek Grzymałło w 1818 roku był członkiem Grodzieńskiego Zgromadzenia Szlacheckiego od powiatu wołkowyskiego. (Dział rękopisów Biblioteki Akademii Nauk Litwy F. 150-95).
Jeden z Grzymałów w latach około 1819-1829 był senatorem Królestwa Polskiego, kasztelanem (Por.: AGAD w Warszawie, Akta Heroldii Królestwa Polskiego, s. 3, k. 1-5 i inne).
Ziemianin powiatu brzeskiego Aleksander Połubiński zaskarżył w 1840 roku ziemianina powiatu kobryńskiego Franciszka Grzymajłę w urzędzie wileńskiego generała-gubernatora o jakoby nierzetelne wywiązywanie się ze zobowiązań finansowych. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 309).

GUDOWICZ herbu Pobóg odmienny (2 odmiany). Obszczij gierbownik (t. 9, s. 4) informuje, że ród Gudowiczów pochodzi „z starożytnej szlachetnej rodziny, która początek swój wzięła od wyjechałego w 1680 roku z Polski do Rosji szlachcica Pawła Stanisławowicza Gudowicza”.
Miłodarowicz (t. 4, s. 13) zbieżnie podaje: „Ród Gudowiczów pochodzi od szlachcica Pawła Stanisławowicza Gudowicza, który w 1680 roku wyjechał do Rosji z Polski, a którego potomkowie służyli Tronowi Rosyjskiemu na wielkich urzędach i różnych dworzańskich służbach.” Rodzina hrabiowska.

GUDYM-LEWKOWICZ herbu własnego; od 1692 notowani w Rosji, dokąd przenieśli się z Ukrainy.

GURJEW herbu własnego; przodkowie przybyli do Moskwy około 1552 z Litwy.

GUREWICZ herbu Grabie; w Ziemi Wileńskiej, następnie też w Rosji. Niewykluczone, że z tej rodziny wywodził się wybitny konstruktor bojowych samolotów serii „MiG” Michał Gurewicz (1892-1976). (Por. o nim: Jan Ciechanowicz, Gońcy Ikara, Mołodeczno 2002, s. 235-244).

HRYHOROWICZ herbu Kościesza i Szeliga. Posiadali od XVI wieku Polaniszki i Kiejdzie na Żmudzi. W 1804 roku uznani przez heroldię w Wilnie za rodowitą i starożytną szlachtę polską pierwszej klasy Guberni Litewsko-Wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 992, s. 152-153).
Benedykt syn Szymona Hryhorowicz, szlachcic, wyznania rzymsko-katolickiego, zamieszkały we własnym domu w Święcianach potwierdzony został w rodowitości przez heroldię wileńską w połowie XIX wieku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1591, s. 32-42).
Byli jeszcze Hryhorowiczowie herbu Lubicz. Bolesław Starzyński umieszcza ich wśród rodów mało-ruskich. (Dział rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, 7015-111, t. X, s. 80).
Hrehorowiczowie (Hryhorowiczowie) od wielu wieków siedzieli też na Wołyniu i pieczętowali się tu również herbem Lubicz. Byli właścicielami drobnych zaścianków szlacheckch, niektórzy tak zbiednieli, że np. Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu wykluczył ich ze stanu szlacheckiego werdyktem z 14 sierpnia 1840 roku, wbrew temu, że Wołyńskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich potwierdziło ich starożytną rodowitość w 1802 i 1837 roku. (Państwowe Archiwum Obwodowe w Żytomierzu, f. 146, z. 1, nr 1865 i in.).(Patrz też: hasło „Grygorowicz”).

HRYNIEWICZ vel GRYNIEWICZ herbu Przyjaciel odm. i Przegonia.
Wywodzili się z Podlasia, następnie powszechnie rozgałęzieni na Wileńszczyźnie, Mińszczyźnie, Witebszczyźnie, Smoleńszczyźnie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 992, s. 32-33).
Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce (t. 1, s. 584, Warszawa 1980) informuje o wsiach Hryniewicze, Hryniewicze Duże i Hryniewicze Małe w województwie białostockim.
Gryniewicz – dawny szlachcic” – zaznacza P. Małachowski w Zbiorze nazwisk szlachty (s. 162). Wspomina też o niejakim Gryniewiczu świeżo (1790) nobilitowanym.
Wywód familii urodzonych Hryniewiczów herbu Przyjaciel z 28 stycznia 1799 roku podaje: „Familia ta, mając zniszczone pożarem ognia starożytnej procedencyi swojej dowody, czego świadectwem manifest w roku 1693 maja 18 dnia w Grodzie Trockim zapisany, podaje swój wywód od Piotra Hryniewicza, szlachcica polskiego, ojca Jakuba. Który to Jakub za prawem darownym od żony swojej Ewy z domu Kniparowiczówny w roku 1602 stycznia 14 datowanym, był pierwszym dziedzicem ziemskiej majętności Zaborza w powiecie trockim leżącej, która aż dotąd w imieniu tychże Hryniewiczów nieprzerwanie zostaje”.
Jakub zostawił po sobie trzy córki i syna Krzysztofa, a ten syna Wilhelma. Ten z żoną Reginą Gronostajską zostawił cztery córki i synów trzech: Jakuba, Marcina, Kazimierza. Z nich Marcin został dziedzicem Zaborza vel Aleksandryszek i miał syna Antoniego, ten zaś – Aleksandra, Józefa, Kazimierza i Władysława. Kazimierz Hryniewicz był szambelanem dworu polskiego. Ród się silnie rozgałęził i w XVIII w. dziedziczył także na rozmaitych dobrach w Województwie Mścisławskim, jak też na Montygaliszkach w powiecie wileńskim, Zaleszczyźnie i Giejsztorach w trockim. Żony w tym czasie brali Hryniewiczowie z takich domów, jak Kostrowiccy, Gudziejewscy, Krzywobłoccy, Kniparowicz, Bieńkuński, Giejsztor. W 1799 roku liczna grupa Hryniewiczów uznana została przez heroldię wileńską „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” pierwszej klasy Guberni Litewskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 992, s. 21-26).
Wywód familii urodzonych Hryniewiczów herbu Przegonia z 2 lutego 1799 roku donosi, „iż ta familia urodzonych Hryniewiczów, szczególnie Stanisław i Maciej Hryniewiczowie czy raczej Hryniewieccy, przydomku Kużelowo w okolicy Hryniewcach w Koronie Polskiej w Ziemi Brańskiej posessyą dziedziczyli. Ci, służąc wojskowo, czasu różnych rewolucji zaszli do Litwy i w Smoleńskim Województwie (...) osiedli. Z tych Maciej syna Pawła, a ten synów Michała, Jana i Jakuba spłodził i w nagrodę dzieł rycerskich od Zygmunta Trzeciego, króla polskiego, przywilejem 1626 r. marca 27 dnia włok siedm gruntu w Smoleńskiem miał nadane i przez list podawczy 1627 r. julii 13 dnia Hieronima Ciechanowicza, podsędka smoleńskiego, rewizora Jego Królewskiej Mości, do dzierżenia wszedłszy, przez mierniczego królewskiego Stanisława Maliszewicza roku 1634 junii 11 dnia w uroczyszczu Kruhłach miał ograniczony”. Następnie, po zajęciu tych terenów przez Moskwę, część rodziny przeniosła się do powiatu orszańskiego w Województwie Potockim, gdzie w roku 1699 nabyli dom w Bojenie. Bazyli Hryniewiecki Hryniewicz pozostawił synów pięciu: Michała, Jerzego, Jana, Józefa i Tomasza, który też mieli męskie potomstwo. W 1799 roku uznani przez heroldię wileńską „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” klasy pierwszej (tamże, s. 32-33).
W XVII-XVIII reprezentanci rodu są często wspominani w zapisach archiwalnych.
W jednym z wpisów do ksiąg grodzkich mohylewskich z końca XVII wieku czytamy: „Oktowryja 12 dnia 1699, za radą ich młsciej panów magistratowych wysłali komendanta Hryniewicza do Warszawy do jaśniewielmożnego jego młsci pana wojewody Malborskiego z listem, dali jemu na strawę talarów dziesięć”.
W roku 1746 ksiądz Szymon Hryniewicz, kanonik łucki pleban mohylewski, zaskarżony został przez członków cechu ślusarzy o to, że „nie tylko winne pieniądze do skrzynki cechowey brackiey oddać nie chciał, ale nadto różne czyniąc nieposłuszeństwa... zaczął... szlachetnego pana Bazylego Korolkiewicza, ławnika mohylewskiego niemiłościwie policzkować y tyranissime dyzhonoruiąc kaleczyć”; następnie zaś i Maksyma Andrzej o wieża, cechmistrza, „tymże sposobem traktuiąc kaleczył, od którego gdy się był wyrwał, salwuiąc życie swoie, tedy znów sam imsc xiądz pleban, w samych wrotach swoiey plebanii dopędziwszy, za włosy przez cmętarz, morduiąc włókł”, a długu nie zwrócił.
Powtórna wizyta członków magistratu znów się nie powiodła, gdyż – jak donoszą archiwalia – chciał ksiądz pleban ich „koniecznie nahajami ćwiczyć”, a jednego z uciekających „dopędziwszy a porwawszy za włosy, wlókł od forty do ganek, ustawicznie biiąc w głowę y w pysk, póki sił stawało...”.
Ponieważ władze lokalne nie mogły dać rady dynamicznemu plebanowi, poszła nań oficjalna skarga w imieniu magistratu aż hen do samej Warszawy, do króla jegomości Augusta III.
Antoni Hryniewicz, regent ziemski trocki, był w 1775 roku członkiem jednej z komisji sejmu ekstraordynaryjnego warszawskiego (Volumina Legum, t. 8, s. 471).
Wywód familii urodzonych Hryniewiczów herbu Przyjaciel z 7.IV.1837 roku bierze za protoplastę Stefana Józefowicza Hryniewicza, cześnika powiatu lidzkiego, właściciela dóbr Kolczuny Woszkieniki oraz Zaleś w powiecie oszmiańskim i województwie nowogródzkim około roku 1697. Ród ten później odgałęził się na Żmudź i wziął w wianie od Pancerzyńskich majętności Gulbie, Gierwojnie i Trumpie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1058, s. 1-3).
Bolesław Starzyński (Familie litewskie, t. X) umieszcza jedną z gałęzi Hryniewiczów herbu Przyjaciel wśród tzw. rodzin mało-ruskich. (Dział rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, 7015-III, s. 88).

HRYNIEWIECKI herbu Przegonia, Waga, Ostoja. Gnieździli się od wieków m.in. w okolicy Hryniewice powiatu bielskiego na Grodzieńszczyźnie. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 51).
Kajetan Hryniewiecki, podczaszy latyczewski, 23 czerwca 1764 r. obrany został na konsylarza konfederacji generalnej koronnej (dział rękopisów Publicznej Biblioteki Miejskiej i Wojewódzkiej w Rzeszowie, Rk-3, s. 171).
Wywód familii urodzonych Hryniewieckich herbu Waga z 30.V.1802 uznawał „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” kilku reprezentantów tego rodu, wnosząc ich imiona do pierwszej części Ksiąg Szlachty Guberni Mińskiej (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 32a, s. 184).
O Hryniewieckich vel Hryniewickich herbu Przegonią S. Uruski (Rodzina, t. 5, s. 215) podaje: „Wzięli nazwisko od wsi Hryniewice na Podlasiu, którą już w XV stuleciu posiadali, a licznie rozrodzeni, brali przydomki: Hołodczuk, Okulicz, Rakoczy i inne...”. Dodaje też, iż w Guberni Wileńskiej byli Hryniewieccy używający herbu Ostoja.
W 1827 i 1902 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość szlachecką Hryniewieckich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1013, s. 39; f. 391, z. 7, nr 1783).

HRYNIEWSKI vel GRYNIEWSKI herbu Pniejnia (Karwowski), Przegonia, Rawicz, Przyjaciel. Wielki ród kresowy od XV wieku odnotowywany w Małopolsce, na Wołyniu, Wileńszczyźnie itd.
Szlachcic Hryniewski wspomniany jest w księgach sądowych halickich jeszcze w roku 1444.
Jan Hryniewski w 1598 roku był instygatorem sądu wileńskiego w pewnej sprawie majątkowej. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komisijeju, t. 20, s. 151).
Inny szlachcic Jan Hryniewski spod Pińska figuruje w 1630 roku jako świadek sądowy w księgach grodzkich brzeskich. (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 307).
Pan Józef Hryniewski, generał jego królewskiej mości Województwa Brzeskiego, figuruje w latach 1661-1663 wielokrotnie w księgach brzeskiego sądu grodzkiego jako śledczy. Wydaje się, że przed 1660 pełnił on funkcje woźnego w magistracie brzeskim (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 413, 433).
„Horodnictwo Brzesckie, iako iest imci panu Janowi Heronimowi Gryniewskiemu od naiaśnieyszego króla iegomości, antecessora teraźnieyszego, naiasnieyszego króla imści, pana naszego miłościwego, conferowane y od iego królewskiey mości confirmowane, aby według tych przywileiów y dawnych konstitucyi był zachowany y teraz ninieyszą konstitutią obwarowany, – ichmościom panom posłom zlecany” (z instrukcji brzeskiego sejmiku szlacheckiego posłom udającym się na sejm warszawski 1670 r.) (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 84).
W 1672 roku na jednym z sądów w Brześciu występuje jako świadek szlachetny pan tenże Jan Hieronim Gryniewski, plenipotent unickiego księdza metropolity kijowskiego Gabryela Kolędy. (Archiwum Sanguszków, t. 3, s. 76).
Pan Jakub Hryniewski, szlachcic zamieszkały w królewskiej ekonomii kobryńskiej, w 1670 roku uczestniczył w śledztwie o wydarcie pszczół z pasiek do skarbu należących przez kmiecia Iwana Borciuka. (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 487).
Zakonu św. Bazylego Wielkiego wikariusz i ordynariusz miński Jozephus Hryniewski figuruje w księgach sądu grodzkiego Mińska w lipcu 1683 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 29, s. 136).
W inflanckim wójtostwie krywańskim w 1712 roku występuje drobnoszlachecki arendarz Władysław Hryniewski; w sąsiednim zaś wójtostwie raznieńskim Jan Hryniewski; w tychże okolicach Piotr Hryniewski (Istoriko-juridiczeskije materiały izwleczionnyje iz aktowych knig Witebskoj i Mogilewskoj Gubernij, t. 27, s. 158, 160, 169).
Benedykt Hryniewski podpisał w 1764 roku akt konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 7, s. 63).
Tadeusz Hryniewski, rotmistrz oszmiański, figuruje w inwentarzu starostwa retowskiego z 1784 roku.
Hryniewscy posiadali przez dłuższy czas dobra Kamienny Łog w powiecie wileńskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 13).
Jan Bohdanowicz-Dworzecki w rękopiśmiennym Herbarzu szlachty litewskiej pisze: „Hryniewski herbu Strzała ostrzem do góry przeszywa jabłko, a dwie łapy niedźwiedzie z boków niby jabłko to utrzymują, w hełmie nad koroną skrzydła orle, bokiem w prawo, które strzała przechodzi, żelezcem w też stronę obrócona.
Tadeusz, sędzia graniczny i rotmistrz województwa wileńskiego 1795; Tadeusz Karwowski Hryniewski, rotmistrz województwa wileńskiego 1771...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 13).
Obszerny dokument archiwalny, ułożony na samym początku wieku XIX, podaje szereg interesujących informacji o tym rodzie. Wywód familii urodzonych Hryniewskich herbu Pniejnia Vel Karwowski z 14 maja 1801 roku podaje: „Dom Hryniewskich początek swój bierze z Xięstwa Mazowieckiego, z którego protoplasta w czasie wojen dostał się w niewolę xiążęciu litewskiemu; król zaś Władysław Łokietek, gdy się zaprzyjaźnił z Giedyminem, xiążęciem litewskim, w roku 1325, i gdy dla syna swego Kazimierza wziął za żonę Annę, córkę jego, i z nią w posagu wszystkich niewolników polskich i mazowieckich, w ów czas i protoplasta teraz w Litwie będących Hryniewskich w tej się najdował liczbie.
Później, kiedy król Władysław Łokietek wzywał Litwę na pomoc przeciwko Brandenburczykom, na ten czas pomnażając siły litewskie różnej szlachcie polskiej z niewoli wypuszczonej dawano ziemię za służbę ziemską wojenną; jakoż i Hryniewski, pozostawszy tu w Litwie, jeszcze przed unią dostał za przywilejem od kniazia Wasila Wiereyskiego, pana i dziedzica w ów czas powiatu radoszkowskiego, w roku od stworzenia świata wedle greckiego epilogizmu 5699 dnia 26 februaryi folwark za służbę ziemską wojenną nazwany teraz Dowbarów w w-wie mińskim w parafii radoszkowskiej położony, a od kniahini Audocji Czartoryskiej, Gosztołda, potem od Aleksandra Witolda przy inwestiturze na W. Ks. Lit-kie w roku 1392 approbowanym, pośledniej zaś od Królów Polskich konfirmowanym. Zaświadczył o tym przywilej króla Jana Kazimierza w roku 1664 dnia 9 maja w Grodzie Mińskim aktykowany, oraz proceder szlachty ze starostami radoszkowskiemi, który w roku 1609 rozpoczęty, a w 1690 skończonym został.
Dom Hryniewskich dziedziczył także różne wieczyste majątki w różnych województwach i powiatach W. Ks. Lit. położone, jako to: Iwki, Wołaszki i Niedobylszczyzna w w-wie mińskim; folwark Oszmiańce, częścią w w-wie wileńskim, a częścią w powiecie oszmiańskim; majętność Żorawno w W-wie połockim; majętność Kamień - Log w pow. ejszyskim w w-wie wileńskim, i inne folwarki w w-wach nowogródzkim i brzeskim sytuowane. A z tych niektóre i do dziś dnia są w possessyi tychże urodzonych Hryniewskich.
Familia ta wprzód jeszcze kilkuset laty przed unią Litwy z Koroną Polską rodowitością szlachecką była zaszczycona, której dokumenta i wszelkie papiery descendencyą od Pierwszego Protoplasty, który się w Litwę z Korony przeniósł, aż do Aleksandra Hryniewskiego, próbującego, przez zdarzone konflagraty, wojny i inkursye krajowe zaginęły, o czem przeświadczyły następujące dowody - Primo: Roku 1659 maja 1 dnia proces w grodzie Oszmiańskim przez Piotra i Helenę z Warakumskich Hryniewskich uczyniony na pułkownika Naszczokina (...), w którym się skarżą o wzięcie w niewolę samych aktorów i zabranie wszystkich dokumentów; Secundo: Roku 1664 maja 9 dnia przywilej króla Jana Kazimierza w Grodzie Mińskim aktykowany, poświadczający iż w czasie najazdów na X. Litewskie wszystkie przywileje starożytne i dokumenta imieniowi temu służące poginęły; Tertio: Roku 1708 maja 18 dnia proces przez Władysława Hryniewskiego w grodzie Mińskim zaniesiony, poświadczający, iż za nastąpieniem inkursyi, pierwo przez Moskwę i Kozaków, pośledniej przez Szwedów, wszystkie dokumenta zabrano; Ouarto: Roku 1795 decembra 14 dnia oświadczenie w Ziemstwie Oszmiańskim przez Tadeusza Hryniewskiego, kommisarza normalnego i rotmistrza w-wa wileńskiego czynione o różne przez Armię Rossyjską podziałane szkody i o zabranie dokumentów; Ouinto: Dawne akta we wszystkich prawie woj-ach i powiatach, jedne nieprzyjacielskim, a drugie przypadkowym ogniem pochłonęły, a osobliwie mińskie, (gdzie z dawna było i jest siedlisko Hryniewskich) w roku 1767 zupełnie ogniem spłonęły.
Z tych więc powyżej wyszczególnionych przyczyn wywodzący się teraz urodzeni Hryniewscy, opuszczając powyższą decendencyą, próbują tylko rodowitość swoją szlachecką od Aleksandra Hryniewskiego, który, żyjąc około roku 1590, naturalnym krwi spadkiem został po ojcu i dziadach swych dziedzicem folwarku Oszmiańców zwanego, częścią w w-wie wileńskim, a częścią w pow. oszmiańskim położonego (...).
Ten Aleksander Hryniewski, dziedzic folwarku Oszmiańcowa, miał synów trzech: Kazimierza, Stefana i Piotra... Z tych Kazimierz Aleksandrocz Hryniewski, syn starszy Aleksandra, będąc spłaconym z dóbr ojczystych od Piotra, brata swego najmłodszego, miał synów dwóch, Hieronima, jak poświadczyła metryka Kościoła Gierwiackiego, i Stefana.
Hieronim Kazimierzewicz Hryniewski, nabywszy za prawem wieczystym folwark Iwki zwany w w-wie mińskim położony w roku 1675 marca 20 dnia od Janowskich wydanym, (...) spłodził synów trzech, Aleksandra, Jana i Trojana. Z tych Jan i Trojan bezpotomnie z tego świata zeszli; Aleksander zaś, będąc dziedzicem folwarku ojczystego Iwki zwanego, zostawił synów trzech: Józefa, Piotra i Łukasza w młodości zmarłego (...)
Z tych Józef spłodził synów dwóch, Szymona i Aleksandra, dopiero wywodzących się; Piotr zaś Aleksandrowicz, wyzbywszy folwark Iwki (jak się wyżej pomieniło) nabył folwark Małaszki w w-wie mińskim położony od swej żony Barbary Teresy z Szklenników Hryniewskiej za prawem wieczysto przedażnym w roku 1750 miesiąca oktobra 12 dnia w Magdeburgi! Mińskiej przyznanym, i ma synów dwóch, Józefa z synami Piotrem i Janem, oraz xiędza Antoniego, proboszcza wojstomskiego, poddziekaniego zawilejskiego, dopiero wywodzących się...
Stefan, syn drugi Aleksandra Hryniewskiego, po wyprzedaniu części swej folwarku Oszmiańcowa bratu rodzonemu Piotrowi Hryniewskiemu był possesorem majętności Wolanowa...
Trzeci syn Aleksandra, Piotr Hryniewski, po spłaceniu Kazimierza i Stefana, braci swych rodzonych z dóbr ojczystych, folwarku Oszmiańcowa, został sam jeden aktorem i dziedzicem tegoż folwarku oraz possessorem zastawnym folwarku Suchodołowa w pow. oszmiańskim, tudzież folwarku Dowborowa w w-wie mińskim położonych, z których pośledni był ustąpiony synowi Jerzemu Piotrowiczowi dla procedowania (...).
Ten Piotr Aleksandrowicz Hryniewski miał synów trzech: Jana, Piotra Stefana, binominis, i Jerzego... Z tych pierwszy, Jan Piotrowicz, miał synów, Władysława i Stefana, poświadczył o tem testament Jana Piotrowicza w roku 1710 czyniony...”
Władysław zostawił synów Jana, Melchiora i Wiktora, wszystkich zmarłych bezpotomnie.
Stefan, drugi syn Jana, spłodził synów Jana (1701) i Antoniego (1704), ochrzczonych w Kościele Rzeczyckim.
Jan Stefanowicz Hryniewski miał także dwóch potomków, Antoniego Benedykta (1734), zmarłego młodo, oraz Andrzeja Tadeusza (1742). Ten ostatni od 1783 r. był właścicielem pojezuickiej majętności Kamienłogu oraz folwarku Olechnowskiego i pełnił funkcje rotmistrza powiatu oszmiańskiego, a od 1794 - rotmistrza powstańczej milicji w-wa wileńskiego. Miał syna jednego–- Jana Iliginiusza Tadeusza, trzyimiennego.
„Piotr Stefan, drugi syn Piotra Aleksandrowicza, sprzedawszy część folwarku Oszmiańcowa Janowi Piotrowiczowi, bratu swemu rodzonemu, nabył wlewkowym zastawnym prawem folwark Komarowszczyznę attynencyą od Wołożyna, jako poświadczył proces syna jego Władysława w roku 1708 maja 18 w Grodzie Mińskim zaniesiony; który to Władysław, syn Piotra Stefana, zostawszy po śmierci ojca possessorem folwarku Komorowszczyzny, zostawił synów trzech, pierwszego Józefata Franciszka (1721), drugiego Wincentego Karola (...) i trzeciego Dominika w młodości zeszłego.
Józefat Franciszek Władysławowicz za prawem intercesyjnym w roku 1773 aprila 2 dnia od Tadeusza Wołodkowicza, krajczego mińskiego, wydanym, dziedzic folwarku Osowca alias Rokuciowszczyzny w w-wie mińskim położonego, miał synów dwóch, Justyna Jerzego i Józefa w młodym wieku zmarłego...
Justyn Jerzy Józefowicz służył w Lejbgwardii Jego Imperatorskiej Mości w Pułku Siemionowskim, jako przekonał abszeyt z rangą chorązką w Grodzie Oszmiańskim w roku 1798 marca 22 dnia aktykowany.
Drugi syn Władysława, Wincenty Karol, possydował wprzód majętność Osowin, częścią w powiecie oszmiańskim, a częścią w w-wie mińskim położoną, którą wyprzedawszy Piewcewiczom, skarbnikom mozyrskim, nabył majątek Żorawno zwany w Połockim leżący od Miennickich prawem wieczyste przedażnym w roku 1788 apryla 25 dnia w Ziemstwie Połockim przyznanym. W roku 1781 augusta 28 otrzymał przywilej od Najjaśniejszego Stanisława Augusta Króla Polskiego, na podczaszostwo Ziemi Sanockiej, zostawił między dalszemi synów dwóch, dopiero z potomstwem wywodzących się Leonarda i Józefa (...)
Z których Leonard, dziedzic majętności Żorawno, służył w Wojsku Polskim, o czem przekonał abszeyt z rangą porucznika w roku 1783 junii 23 dnia przez Najjaśniejszego Stanisława Augusta podpisany. W roku 1792 z elekcyi był komissarzem normalnym w-wa połockiego i ma synów czterech: Wincentego Jakuba, Stefana Urbana, Tomasza Euzebiusza i Kajetana.
Józef, syn drugiego Wincentego Karola a brat młodszy Leonarda, był deputatem na Trybunał Główny W. X. Lit-go, przekonało o tem laudum elekcyów szlacheckich w-wa połockiego w roku 1792 in februario w Aktach Ziemskich Potockich zapisane, i ma syna jednego Stefana.
Na fundamencie przeto takowych produkowanych dowodów, rodowitość starożytną szlachecką familii ur. Hryniewskich próbujących, My, marszałek gubernski i deputaci powiatowi, stosownie do przepisów (...) familią urodzonych Hryniewskich, jako to wywodzących się: Piotra Aleksandrowicza z synami Józefem i xiędzem Antonim (...), wnukami Piotrem i Janem Józefowiczami; Symona i Aleksandra, synów Józefa Aleksandra z possessyi Małaszek w Gub. Mińskiej; Andrzeja Tadeusza, sędziego granicznego wileńskiego, z synem Janem Iliginiuszem Tadeuszem, trzyimiennym, z possesyi Kamieńłogu w powiatach wileńskim i oszmiańskim leżącej; Leonarda Wincentowicza z synami czterma Wincentym Jakubem, Stefanem Urbanem, Tomaszem Euzebiuszem, dwuimiennemi, a czwartym Kajetanem; Józefa Wincentowicza, byłego deputata Trybunału Głównego W. X. Lit. z synem Stefanem z possessyi Żorawno w Połockim sytuowanej, Hryniewskich za rodowitą i starożytną szlachtę polską ogłaszamy i onych do Xięgi Szlachty Guberni Litewskiej pierwszej klassy zapisujemy.
Działo się na sessyi Deputacyi Wywodowej Szlacheckiej Guberni Litewskiej w Wilnie”. (Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 992, s. 115-124).
2 marca 1804 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość szlachecką Antoniego, Józefa (2) Antoniego Piotra i Kazimierza Hryniewskich herbu Pniejnia, zamieszkałych w powiecie oszmiańskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 859, s. 34).
Na Liście szlachty powiatu wileńskiego, mających prawo wybierać i być obranymi na urząd z 1809 roku znajdujemy Tadeusza i Wincentego Hryniewskich (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 4096, s. 26).
Jan Hryniewski w 1810 roku był prezydentem sądu granicznego apelacyjnego powiatu wileńskiego (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2061, s. 87).
Wincenty Hryniewski był w 1812 r. komisarzem powiatu mińskiego i w imieniu nowych władz polskich, organizowanych z miejscowej szlachty przez Napoleona, odpowiadał za dostawy prowiantu dla Wielkiej Armii. (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 293, 299 i in.).
Michał Hryniewski był regentem ziemskim powiatu borysowskiego w roku 1812, kiedy to Napoleon zezwolił na tworzenie administracji polskiej na terenach wschodnich Rzeczypospolitej oczyszczonych przez Wielką Armię od okupanta carskiego. (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 388).
W ówczesnym dokumencie czytamy: „1815. Maja 8 dnia. Deputacya Wywodowa Guberni! Mińskiej mając przed siebie przyniesioną prośbę od urodzonego Leonarda Hryniewskiego, porucznika byłych wojsk Polskich, obywatela powiatu dziśnieńskiego, - w której wyjaśnia, że familia urodzonych Hryniewskich, herbu Pniejnia, (powinny być dwie łapie niedźwiedzie, które trzymają Jabłko, przez którego środek strzała od spodu przeszyta tak że jej pióra pod jabłkiem widać, a nad jabłkiem żelażec strzały, pole tarczy czerwone, na hełmie pióro sępie czy orle barkiem w prawo tarczy obrócone, przez nie strzała przeszyta od prawego boku tarczy na lewy przechodzi; jabłko na tarczy powinno być białe, nogi jego czarne) w Deputacyi Guberni Litewsko - Wileńskiej za szlachecką uznana, w dowodzie czego złożył Dekret Wywodowy (...)”.
Wywód familii urodzonych Hryniewskich herbu Przyjaciel, zatwierdzony 7 września 1817 roku przez Deputację Wywodowa Szlachecką Guberni Litewsko-Grodzieńskiej, podaje, że „urodzony Andrzej Hryniewski wedle świadectwa metryki chrzestney roku 1714 decembra 19 datowaney, (...) był synem Marcina y Joanny z Buchowieckich, który, używając zaszczytów szlacheckich, posiadał majątek dziedziczny Arabinowszczyzna zwany w powiecie nowogrodzkim leżący...”. W 1817 roku deputacja wywodowa uznała Jana (sędziego granicznego sądu apelacyjnego guberni Litewsko-Grodzieńskiej), Jerzego, Kazimierza, Wincentego i Felicjana Hryniewskich „za starożytną szlachtę polską” i wpisała ich do szóstej części Ksiąg Szlacheckich tejże guberni (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 799).
Drzewo genealogiczne rodu Hryniewskich herbu Przyjaciel, zatwierdzone w Mińsku w 1824 roku, podaje opis pięciu pokoleń rodu, wywodząc go od protoplasty Jerzego z Drynwoli Hryniewskiego, krajczego radomskiego, rotmistrza województwa mińskiego od roku 1664 (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 126,s.5).
14 czerwca 1827 roku heroldia wileńska odmówiła wydania zaświadczenia o rodowitości szlacheckiej Aleksandra Pawła Hryniewskiego, służącego w Uczebnym Karabinierskim Pułku, motywując odmowę brakiem papierów genealogicznych. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1013, s. 56-57).
W 1840 roku ziemianin Hryniewski zaskarżony został przez kler prawosławny w urzędzie wileńskiego generał-gubernatora z powodu odmowy łożenia pieniędzy na utrzymanie stacji pocztowej, będącej własnością monasteru Trójcy Świętej. Generał-gubernator Mikołaj Dołgorukow nakazał natychmiastowe spłacenie zaległości. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 978, o. 1840, nr 883).
W 1842 r. 48-letni Jan Hryniewski herbu Pniejnia, żonaty z Józefą Zabłocką (lat 35), mający synów Konstantego i Antoniego, dzierżawił majątek Szylany w powiecie wileńskim. W tymże roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Ildefonsa Hryniewskiego, kapitana Suzdalskiego Pułku Piechoty oraz Alberta, właściciela folwarku Olszanka w powiecie mińskim.
Ród swój wszyscy oni wiedli od Aleksandra Hryniewskiego, właściciela majątku Iwki na początku XVIII st. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 10, nr 106).
Hryniewscy potwierdzani byli w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską m.in. 2 marca 1804 i 24 lipca 1844 roku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 2855).
Imienna lista urzędników wyznania Rzymsko-Katolickiego zwolnionych ze służby od 1863 roku ze względu na polityczną nieprawomyślność, z oznaczeniem ich obecnego miejsca zamieszkania dotycząca Guberni Wileńskiej (z 24 listopada 1866 roku) zawiera m.in. następujący punkt: W powiecie dziśnieńskim „Sztabs-rotmistrz rezerwy Aleksander Gryniewski, były okręgowy nadzorca akcyzy. Posiada majątek Jakubenki” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, o. 1866, nr 181).
Od 1867 roku Hryniewscy rejestrowani są też na Podolu (część szósta – „szlachta starożytna”– ksiąg szlacheckich), dokąd odgałęzili się z Mińszczyzny (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec–Podolski 897, s. 210).
Rotmistrz sztabowy w stanie spoczynku, szlachcic Guberni Wileńskiej Aleksander, syn Wincentego, Hryniewski był około roku 1887 właścicielem majątku Jakubienki w powiecie dziśnieńskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 381, z. 19, nr 2374).
Jak podaje Spis ziemian Guberni Mińskiej (s. 15, Mińsk 1899), Hryniewscy w końcu XIX wieku posiadali w powiecie mińskim dobra Olszany (Michajłowo) i Antosin.
Seweryn Uruski (Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 5, s. 217, Warszawa 1908) podaje dość oszczędnie: „Hryniewski herbu Przyjaciel. Benedykt podpisał konfederację generalną litewską 1764 r. Michał, regent ziemski powiatu borysowskiego 1811 r. Kajetan, syn Michała, z synami Michałem i Felicjanem i inni, szlachta powiatu słuckiego, zapisani do ksiąg szlachty guberni mińskiej 1802 r.”.
Jedna z linii rodu gnieździła się na zaścianku Pogorzeliszki w powiecie zawilejskim. W 1898 r. Antoni, syn Juliana, Hryniewski, właściciel tych dóbr, został potwierdzony w rodowitości.
Według oficjalnej genealogii przodkowie jego ród swój wiedli od Stefana Floriana z Karwowskich Hryniewskiego, właściciela majątku Komarowszczyzna w powiecie oszmiańskim (zachowane dokumenty z 1664 r.). Protoplasta rodu miał synów: Władysława, Tomasza i Bogusława oraz wnuków Dominika, Stanisława, Jana i Marcina. W ten sposób zaczął się ród Hryniewskich szerzyć i rozgałęziać (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 772).
W 1771 roku Jan Hryniewski sprzedał Komarowszczyznę Teodorowi Strawińskiemu.
W 1786 roku Józef Hryniewski otrzymał od króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego rangę chorążego. W połowie XIX wieku Antoni Piotr Hryniewski został właścicielem folwarku Widzewszczyzna w parafii kraśnosielskiej Guberni Wileńskiej.
Zachował się zapis metryczny w kościele w Zadorożu z 1899 roku o tym, że w majątku Jakubienki powiatu dziśnieńskiego zmarł w wieku 70 lat na zawał serca ziemianin Aleksander Dezydery Leonard (syn Wincentego) Hryniewski, były sztabs-rotmistrz armii rosyjskiej. Zostawił po sobie żonę Nadieżdę Borysownę z domu von Schilder i dzieci: Aleksandra Wincentego Bernarda Makarego (czterech imion, Hryniewscy kochali się w nadaniu takowych), Teodora Franciszka, Zygmunta Nestora, Stefana Gerarda, Emiliana, Leona, Jerzego, Zofię Marię (po zamążpójściu Horodecką i Wandę Sobiesławę Alojzę (po zamęściu von Teufmann) .(CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 771).
Na podstawie porównania różnych źródeł genealogicznych z heroldii grodzieńskiej, mińskiej i wileńskiej można dojść do wniosku, że chociaż w różnych swych gniazdowiskach pieczętowali się Hryniewscy różnymi godłami, to jednak wywodzili się z wspólnego pnia, z Mazowsza. Wszyscy byli wyznania rzymskokatolickiego.
Szeroko rozgałęzieni, posiadali lub zamieszkiwali w takich miejscowościach, jak Szylany, Galina, Boleńce, Kasperowszczyzna, Rzesza, Czerwony Dwór, szereg dalszych w wielu powiatach Wileńszczyzny, Mińszczyzny, Grodzieńszczyzny, Mohylewszczyzny, Witebszczyzny, Podola. Przez zawieranie małżeństw byli spokrewnieni z dziesiątkami rodów kresowych: Giedrojciami, Chrapowickimi, Zabłockimi, Michałowskimi, Bejnarami, Bokszczaninami, Talkowskimi, Ciechanowiczami, Walickimi, Szczyttami, Pietraszkami, Niedźwieckimi, Suryntami, Malkiewiczami, Miecznikowskimi (Por.: CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1062, s. 1-6; f. 391, z. 1, nr 185, s. 25-26; f. 391, z. 1, nr 1002, s. 113-115, 235-236).
Z tej rodziny wywodził się znakomity pisarz Aleksander Grin (1880-1932), autor Szkarłatnych żagli, Biegnącej po falach i innych pięknych utworów.

HURKO herbu Hurko; często używali przydomku Olechnowicz-Romejko. Adam Boniecki (Herbarz polski, t. 8, s. 14) pisze o nich: „Ród ten spotykamy w XV wieku w powiecie włodzimierskim i w Ziemi Chełmskiej, a w XVI wieku w województwie Witebskiem, gdzie nazywali się Murkami-Chocimskimi, Murkami-Romejkami. Na Wołyniu od dóbr dziedzicznych zwali się Murkami-Omelańskimi.
Hurkowie wołyńscy, chełmscy i witebscy prawdopodobnie stanowią jedną rodzinę”.
Jan Bohdanowicz-Dworzecki w Herbarzu szlachty litewskiej notuje: „Hurko herbu własnego... Tymoteusz, podsędek Witebski, 1567. Alexander, podwojewodzy albo namiestnik Witebski, używał herbu Romeyków 1621”. Dodaje też, że niektóre gałęzie rodu używały herbu Leliwa.
W dawnych źródłach pisanych często spotyka się wzmianki o przedstawicielach tego domu.
„Hurco (Hurgo), dux”, figuruje wielokrotnie w zapisach rachunkowych dworu króla Władysława Jagiełły z lat 1412-1416. (Por.: Pomniki dziejowe wieków średnich, t. 15, s. 405, 501 i in., Kraków 1896).
21 sierpnia 1433 roku książę Sanguszko podpisał w Brodni pergaminowy dokument, w którym wspomina m.in. „bona Crosviczyn, que sunt filiorum olim ducis Hurconis nepotum nostrorum”. Chodzi tu oczywiście o majątek Krośniczyn. (Archiwum Sanguszków, t. 1, s. 32).
W 1619 roku Aleksander Hurko był deputatem Trybunału Głównego Litewskiego od Województwa Witebskiego.
17 stycznia roku 1627 do ksiąg grodzkich smoleńskich wpisano następujące oświadczenie: „Ja, Mikołay Hurko, czynię wiadomo tym kwitem moim, yż bił mi czołem poddany móy Roman Zankiewicz, abym go wolno puścił z sioła swego Krzywców. Na którego czołobicie czyniąc dosyć, puszczam go wolno, żeby mu dawszy wiary wszędzie wolno przepuszczono...”
Andrzej Hurko był około roku 1645 podstolim witebskim (Lietuvos Vyriausiojo Tńbunolo sprendimai, s. 452, Vilnius 1988).
JW. Pan Andrzej Hurko w 1654 roku brał udział w obronie Smoleńska przed agresją Moskwy.
Interesujący dokument z tamtej epoki powiada: „My urzędnicy ziemscy, grodzcy, rycerstwo, szlachta, obywatele w-wa Wiltebskiego, oznaymujemy tą naszą adtestacją, iż roku 1654, miesiąca Junii trzynastego dnia, po wzięciu Reuta przez nieprzyjaciela wiarołomnego Moskiewskiego, zjechaliśmy się do Witebska, gdzie spisawszy się y poprzysiągszy, przykładem przodków naszych, zachowując posteritafi nostrae sławę dobrą, do gardł naszych nie odbiegać zamków Witebskich, które pod te nieszczęsne czasy żadnego praesidium niskąd nie mają, ani żołnierza, ani porządku doskonałego, do broni należytego postanowiliśmy sami osobami swemi zostawać na zamkach Witebskich, mając przy sobie strzelców naszych każdy z majętności swych, według kwitów, y straże czule odprawując we dnie y w nocy, u kwater y w polu, naprawiwszy zrujnowanie tych zamków z poddanemi naszemi podług sił naszych, co nie z żadney powinności, ani z niewoli żadney uczyniliśmy, którey libera respublica nostra non partitur, ale z szczególney naszey miłości sławy dobrey, która z przodków naszych, którzy ante gloriosi viverunt, y na nas spływa, takowa, że z tego mieysca królom panom swoim nieustraszonym sercem Raźnych wojen Moskiewskich dotrzymywali y niepodawali nigdy in praedam nieprzyjacielowi.
Przy którym sprzysiężeniu naszym dla lepszego porządku zaraz obraliśmy regimentarzów y panów rotmistrzów, kwatermagistrów. A znając czułość y biegłość w dziełach rycerskich brata naszego obywatela Potockiego pana Jana Hrebnickiego, który, służąc w woyskach jego królewskiey mości w różnych expediciach, representabat zawsze in persona sua arte et marte dzieła odważne przodków swoich y z nami, jako pierwszey Moskiewskiey woyny, za szczęśliwego panowania króla jegomości Władysława, na zamkach Witebskich rezydując, nieospale zawsze nie tylko że sam straże odprawował, ale drugim z siebie przykład czułości dawał, obraliśmy natenczas strażnikiem; który za prośbą naszą ochotnie się takowey funkcji podjowszy, nic nie wątpiemy, że ten urząd zwykłą czułością swoją będzie sprawował, któremu my w zawodzeniu straży posłuszni być mamy, a tą altestacyą naszą dajemy z podpisem rąk naszych przy pieczęciach naszych. Działo się w Witebskim, roku y dnia wyż mienionego...
Kazimierz Strawiński – podkomorzy Starodubowski, podwojewodzi y regimentarz Witebski; Bazyli Szwogir Letecki; Aleksander Kaczewski; Roman Szostowski – budowniczy Witebski; Łukasz Stawski - chorąży; Jerzy Kossów; Bazyli Podwiński – rotmistrz w-wa witebskiego; Ignacy Swiniarski; Mikołaj Hurko - sędzia ziemski Witebski; Józef Chrapowicki, Kasper Szweykowski; Krzysztof Dymitrowicz; Mikołaj z Brusiłowa Kisiel - podkomorzy Derptski, podsędek Witebski; Stefan Hurko; Jan Zdzitowicz; Tomasz Dowmąt Siesicki, Piotr Bobeasz; Aleksander Żaba – cześnik y rotmistrz Witebski; Krzysztof Osipowski – rotmistrz; Andrzej Hurko – pisarz; Andrzej Naytowski; Jakub Pohoski; Aleksander Hurko – kwatermagister Witebski...” (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 13, s. 189-190).
Józef Kazimierz Hurko (zm. 1699) od 1674 był podsędkiem witebskim; w 1664 mężnie walczył przeciwko napastnikom moskiewskim w szeregach wojsk polskich; w 1699 podpisał konstytucję sejmu warszawskiego (Volumina Legum, t. 6, s. 25).
Andrzej Hurko, pisarz ziemski Witebski, w 1617 roku został przez sejm warszawski wciągnięty na listę osób od ponad 20 lat przebywających w niewoli moskiewskiej (Volumina Legum, t. 5, S. 261).
9 grudnia 1716 roku pan Marcjan Hurko, skarbnik i pisarz grodzki województwa witebskiego, zaskarżył w sądzie Leona Pancerzyńskiego, swego siostrzeńca, który przybywszy z papierami urzędowymi od prałata białoruskiego Aleksandra Pancerzyńskiego, upił się w majątku Hurków Falkowiczach i nabroił rzeczy zupełnie nieprzyzwoitych. Oto – jak głosi skarga – „śmiał y ważył się kryiomym trybem, na dyzgust y oppressya tak wielkiego imienia wielmożnych małżąków, niewiasty profanować, kędy dzieci w osobliwym pokoiu swóy wczas miały, niewiast uczściwych, szlachcianek rodowitych gwałcić usiłował. Zkąd krzyk, hałas wszczoł się za przestraszeniem małych dzieci w pokoiu”.
Gospodyni, pani Zofia Hurkowa, przybiegła na hałas i „dopraszała się, aby przecz od uczściwych niewiast jm pan Pancerzyński odstąpił y do wczasu na mieysce zwykłe daney pościeli, jako gościowi, szedł. Tenże wyuzdanym będąc, niepohamowanym w przedsięwzięciu swoim, uszczypliwym językiem, zawziowszy się do złego uczynku, lżyć, sromocić” panią domu, w stanie błogosławionym będącą, zaczął. Wreszcie „po nieprzyjacielsku, kryminaliter postępuiąc, pięńścią w gembę dawszy, potym sromotnymi słowami... udespektował, że w tym momencie, od uderzenia, przestrachu y słów plugawych, uszczypliwych, nieuczściwych obumierać musiała y płód męzki ciężko, z utratą zdrowia przez takowy kryminał y swawolę, z okazyi jm. pana Pancerzyńskiego, poroniła. Przez co śmiertelnie obumierając z takiego ciężkiego paroxyzmu, osieracaiąc maluchne dwoie dziatek swoich, dotąd w ciężkiey słabości mdleiąca zostaie y Pan Bóg wie, ieżeli żywa być może”. Nie dość na tym, że zbił brzemienną niewiastę, to jeszcze i męża jej, gospodarza domu tak gościnnego, choć nie porąbał, ale „ze snu obudził i strachem nabawił”. Wątpliwe też, czy został należycie ukarany, bo stryja miał wpływowego a i sam był – na trzeźwo – nie w ciemię bity. Rodzina Hurków jednak, chociaż polska, nabrała na zawsze wstrętu do „zamętu polskiego”. (Istoriko-juridiczeskije matieriały izwleczonnyje iz aktowych knig Witebskoj i Mogilewskoj gubernii, t. 23, s. 259-262).
W księgach grodzkich witebskich z 1721 roku figurują imiona Jana Hurko, podstolego witebskiego, Kazimierza Hurko, starosty budowieskiego, Władysława Hurko, ziemianina (Istoriko-juridiczeskije maiteriały izwleczionnyje iz aktowych knig Witebskoj i Mogilewskoj Gubernii, t. 26, s. 415).
Kazimierz Hurko, pisarz ziemski Witebski, złożył 13 stycznia 1730 roku własnoręczny podpis na akcie sprzedania przez Michała ze Skrzynna Dunina Głuszyńskiego, stolnika wołkowyskiego, majątku Iwaszkiewicze w powiecie słonimskim Florianowi Strawińskiemu, pisarzowi słonimskiemu. (Dział rękopisów Biblioteki Akademii Nauk Litwy, F. 273-3377).
Hurko, oboźny i pisarz grodzki Witebski, w 1764 roku był posłem na sejm koronacyjny w Warszawie od województwa witebskiego. (PBMiW w Rzeszowie, Dział rękopisów, Rk-3, k. 273).
Około 1750-1770 Jan Józef Hurko był podstolim województwa witebskiego; Kazimierz Romeyko Hurko – pisarzem ziemskim tegoż województwa, starostą orlejskim; Jan Hurko – horodniczym i pisarzem grodzkm województwa witebskiego.
Hurkowie w większości jeszcze w ciągu XVIII-XIX wieku byli Polakami i katolikami. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1552, s. 3-4).
Ziemianka powiatu orszańskiego Zofia Hurko w latach 1863/68 na rozkaz witebskiego gubernatora znajdowała się pod tajnym nadzorem policji jako że była „politycznie nieprawomyślna”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 6, nr 64, s. 15).
W XIX wieku wielu z tego rodu służyło w wojsku i administracji Cesarstwa Rosyjskiego.
Herb Hurko rodu Hurków A. Lakier w dziele Russkaja Gieraldika uważa za herb polski (t. 2, s. 423).
Pochodzący z tej rodziny Józef Hurko (1828-1901), wychowanek Cesarskiego Korpusu Paziów w Petersburgu, rozpoczął karierę jako oficer kawalerii w pułku przybocznym husarii. Tuż przed wojną z Turcją w 1877 roku dowodził 2 Gwardyjską Dywizją Kawalerii. W ciągu dwóch lat wojny odniósł nad Turkami szereg imponujących zwycięstw pod Kazanłykiem, Gornym Dubniakiem, Szypką, Plewną, Filippopolem, Teliszem, Adryanopolem, Orchanje, Entropolem. Dzięki jego talentowi wojennemu Rosja wyszła z tych zmagań obronną ręką, a słowiańskie narody na Bałkanach zaczęły odzyskiwać samodzielność, uwalniając się z krwawego jarzma muzułmanów. Wojnę turecką kończył w randze generała i marszałka polnego.
W okresie 1879-1880 Józef Hurko był gubernatorem petersburskim, 1882-1883 odesskim, 1883-1884 warszawskim.
Józef Mineyko pisał m.in. o swych warszawskich latach we Wspomnieniach z lat dawnych (s. 72): „W tym czasie stanowisko generała-gubernatora w Warszawie zajmował Hurko (1883-1898), starający się wykorzystać swój wysoki urząd w Priwislanskim Kraju. Jego żona, Maria Andrejewna – tak też pospolicie zwana, dała się dobrze we znaki mieszkańcom Warszawy. Nie przebierając w środkach bezwstydnie wykorzystywała swój tytuł żony satrapy i okradała ludność, gdzie się tylko dało. Więc na wielkie sklepy nakładała rodzaj haraczu – zajeżdżała przed sklep w swojej karecie, wybierała sobie towar, który jej się spodobał, nakazując, by został odesłany na Zamek. Właściciel sklepu otwierając drzwi przed wychodzącą generałową-gubernatorową kłaniał się jej nisko, bo każde jej nieukontentowanie mogło spowodować dla kupca nieszczęście. Taka wizyta kosztowała go nieraz drogo. Gdy Hurko został usunięty, Maria Andrejewna powywoziła z sobą z Zamku rozmaite cenne przedmioty i jakoby niezwykle piękną posadzkę z jednego z salonów Zamku”...
W ciągu dwunastu lat Józef Hurko dowodził Warszawskim Okręgiem Wojskowym, przekształcając go w rejon umocniony z rozwiniętą siecią szos strategicznych, twierdz i punktów oporu. Od 1884 pełnił także obowiązki członka Rady Państwa Imperium Rosyjskiego. Zasłużyli się dla Rosji również inni członkowie tego rodu

J


JABŁOŃSKI herbu własnego; przybyli do Moskwy około 1580. Stanowili odgałęzienie pradawnej rodziny polskiej.
A. Boniecki (Herbarz polski, t. 8, s. 117-125) notuje: „Jabłońscy. Domów tego nazwiska znanych jest pięć i oprócz Bończyców, którzy wzięli swą nazwę od wsi Jabłonny, leżącej w powiecie lubelskim, wszyscy inni, jak się zdaje, posiadali liczne wsie Jabłonie i Jabłonki w Ziemi Bielskiej, od których nazwiska swe wzięli”.
„Urodzony i szlachetny” pan Sepetko Jabłoński figuruje w jednym z dokumentów Metryki Litewskiej z dnia 24 lipca 1469 roku. (Russkaja istoriczeskaja Biblioteka, t. 15, s. 239).
Urodzony Adam Jabłoński, w 1613 roku pisarz liwski, był poborcą podatków na Ziemię Liwską (Volumina Legum, t. 3, s. 116).
W jednym z listów wojewody putywlskiego Jurija Dołgorukowa (grudzień 1647) figuruje imię posłańca kniazia Jeremiego Wiśniowieckiego, szlachcica Wojciecha Jabłońskiego. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 103).
Jan Jabłoński był stolnikiem nowogródzkim około 1740 roku.
Według danych heroldii wileńskiej protoplastą kresowych Jabłońskich był urodzony Stanisław Jabłoński, poborca Ziemi Liwskiej, zaszczycony dostojnością szlachecką dziedzic dóbr Jabłonią – Dobki, którego przodkowie mieli nadane od Stefana, króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego za przywilejem z roku 1582 (7.II). Tenże Stanisław Jabłoński z Katarzyną Okolińską spłodził dwóch synów, Jana i Piotra, którym w 1629 roku zostawił w spadku cały majątek. Jan Jabłoński ożenił się z Eufrozyną Pawłowską i wydał na świat synów Albrechta i Symona, którzy też po nim odziedziczyli ojcowskie gniazdo Jabłonie i Dobki. W końcu XVII w. jedna z gałęzi tego domu puściła korzenie na Litwie.
Wywód familii urodzonych Jabłońskich z roku 1819 (18.XII), zatwierdzony przez heroldię wileńską, podaje: „ta familia od dawnych czasów zamieszkała w powiecie wiłkomierskim, używając prerogatyw stanowi szlacheckiemu właściwych, jeszcze w roku 1802 złożyła papiery swej rodowitości w ręku jwgo Antoniego Szpakowskiego, miecznika i regenta powiatu wiłkomierskiego, dla przedstawienia w Deputacyi Wywodowej Guberni Litewsko-Wileńskiej. Gdy one zaginęły, posiadacza rewers na wzięte papiery z poszczególnieniem tranzaktów przy tymże rewersie złożonych, że Tadeusz i Tomasz Jabłońscy z Piotra pochodzą, to dowodzą metryki chrztu w księgach kościoła parafialnego pogirskiego zapisane. Primo, Tadeusza, 1744 decembra 13 dnia; secundo, Tomasza, 1747, oktobra 23 dnia. Tadeusz bezpotomnie życie skończył, a zaś Tomasz dwuch zostawił synów (...).
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodów, rodowitość szlachecką domu urodzonych Jabłońskich próbujących, my, zastępca marszałka gubernskiego oraz deputaci wywodowi (...) familią urodzonych Jabłońskich, a mianowicie wywodzących się, jako to Wincentego z synami Adamem, Antonim i Ignacym oraz Ignacego z synem Januszem za rodowitą szlachtę polską uznajemy, ogłaszamy i onych do Księgi Szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej klasy pierwszej zapisujemy...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1138, s. 15-16).
Jabłońscy herbu Jasieńczyk brali żony m.in. z Pietkiewiczów, Skokowskich, Medyńskich, Kuleszów, Żyżmorskich, Karpowiczów, Gorbatowskich, Kierbiedziów, Ciechanowiczów; posiadali kamienice w Wilnie, jak też dobra Zaborze i inne w powiecie oszmiańskim.
Był też ród Jabłońskich – Tatarów, zamieszkałych w powiecie trockim. Oni byli spokrewnieni z Chazbejewiczami, Rejżewskimi, Aleksandrowiczami.
Jabłońscy herbu Samson, jak się wydaje, należeli do tegoż domu co Jasieńczykowie, wywodzili się z Ziemi Liwskiej, a posiadłości mieli w powiatach oszmiańskim, nowogródzkim, wiłkomierskim. Poświadcza to ich „wywód” z 13 marca 1812 roku, sporządzony w heroldii wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 191-192).

JACKOWSKI. Rosyjscy Jackowscy wywodzili się z polskiej szlachty Wołynia. (Por.: Miłodarowicz, t. 2, cz. 6, s. 226). Używali godła Gozdawa.
Jan Kazimierz na Brudzicach Jackowski w 1648 roku w imieniu województwa sieradzkiego podpisał elekcję króla Jana Kazimierza. (Volumina Legum, t. 4, s. 103).
Uchwała sejmu warszawskiego z 1661 roku pozostawiała za Janem Fedorowiczem Jackowskim miejscowości Kruczennikow i Dmitrow Bułów z młynami. (Volumina Legum, t. 4, s. 359).
Wywód familii urodzonych Jackowskich herbu Gozdawa z 22 czerwca 1804 roku mówi, że ta rodzina „od najdawniejszego czasu z przodków krwią szlachecką zaszczyconych pochodząca, używała właściwych stanowi szlacheckiemu prerogatyw i posiadała dziedziczne w Koronie ziemne possesye oraz za różne czyny wojennej popisy rycerskie w niektórych osobach swoich herb Gozdawa miała nadany”. Krzysztof Jackowski przeniósł się z Korony do Litwy i wszedł tu w województwie wileńskim w posiadanie dóbr Niemejkiszki (Bieciukiszki) i zostawił po sobie synów Bartłomieja i Michała, którym w 1690 roku dobra dziedziczne zostawił. Później odgałęzili się Jackowscy w okolice Wiłkomierza, Grodna, Wilna, stali się bardzo liczni. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 162-164, 193-194, 234-235).

JACYNA. Używali herbu własnego i przydomku Onoszkowicz. Wywodzili się prawdopodobnie z Wołynia. W 1820 roku heroldia wileńska uznała liczną grupę Jacynów „za rodowitą i starożytną szlachtę polską”, wnosząc ich imiona do pierwszej części ksiąg szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 259-264). W tymże okresie Jacynowie mieszkali w powiatach: dziśnieńskim, wileńskim, wilejskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914; f. 391, z. 4, nr 1132; f. 391, z. 7, nr 4117; f. 391, z. 9, nr 2533).
Wywód familii urodzonych Jacynów herbu własnego z 15 lipca 1804 roku podaje, iż „ta familia używająca herbu Jacyna (na tarczy w polu czerwonym podkowa być powinna barkiem do góry obrócona, w której środku po lewej stronie półtora krzyża, po prawej równej wielkości z krzyżem strzała, żelezcem do góry obrócona) od dawnych czasów w zaszczytach urodzenia szlacheckiego zostając i prerogatywy temu stanowi przyzwoite piastując do dziś dnia trwa...”.
Protoplasta Kazimierz Jacyna właściciel dóbr Dowgiałowszczyzna, około roku 1690 sądził się o nią w Głównym Trybunale Litewskim z Janem Hudowiczem i miał syna Jana, ten zaś – Michała, Wawrzyńca, Tadeusza i Andrzeja etc.
W 1804 roku Jerzy, Wincenty, Ignacy, Jan, Andrzej, Stanisław i dalsi Jacynowie uznani zostali przez heroldię „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” z wniesieniem ich imion do pierwszej części Ksiąg Szlachty Guberni Mińskiej (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 37, s. 101-102).
Także Hipolit Stupnicki podaje, iż jest to „dom starożytny, biorący swoje pochodzenie z Onoszków”.
Jacynowie byli potwierdzani w rodowitości przez zgromadzenie deputatów szlacheckich w Mińsku w latach: 1804, 1817, 1840, 1849 (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 47, 48, 66).

JACZEWSKI herbu Leliwa. Notowani od około 1550 roku.
Stanisław Zieliński w książce Wybitne czyny Polaków na obczyźnie (Wilno 1935, s. 65) pisze: „Jaczewski Leonard, ur. 1858-1916, inżynier górniczy; badał z ramienia gabinetu carskiego złoża złotonośne i zjawisko ziemi wiecznie zmarzłej w Azji Środkowej i na Syberji, urządził stacje meteorologiczne w wielu miejscowościach, starając się w nich osadzać Polaków”.

JAGODOWSKI herbu Korczak; z Małopolski przenieśli się do Ziemi Czernihowskiej, a stamtąd do Moskwy.

JAGODZIŃSKI herbu Korwin i Ślepowron. Trudno byłoby jednoznacznie ustalić, gdzie znajdowało się pierwotne gniazdo tego rodu.
Seweryn Uruski (Rodzina, t. 5, s. 322) podaje: „Jagodziński herbu Ślepowron i Korwin. Dawna zagrodowa rodzina w północnem Mazowszu”. Później występowali też w województwie kaliskim i poznańskim. O Jagodyńskich vel Jahodyńskych herbu Korwin tenże autor pisze: „Jest to gałąź rodziny mazowieckiej Jagodzińskich, herbu Ślepowron, która już w XV stuleciu, osiedliwszy się w Bełzskiem zmieniła herb Ślepowron na Korwina, a nazwisko Jagodziński na Jagodyński vel Jahodyński”.
Tomasz Święcki w dziele Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski (t. 1, s. 93) podaje w jednym zdaniu: „Jagodyński Stanisław, herbu Korwin, w Bełzkiem, pisał wiele dowcipnych wierszy.”
Pan Andrzej Jagodziński w listopadzie 1530 roku był świadkiem ugody granicznej między książętami Wasylem a Andrzejem Sanguszkami. (Archiwum Sanguszków, t. 3, s. 367).
Kaspar Jagodziński, sędzia ziemski bełzki, oraz jego syn Laurenty figurują w księgach sądu chełmskiego w roku 1609. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 23, s. 14-15).
Paweł Jagodziński, szlachcic, zamieszany był w 1636 roku w sprawę o najazd na cerkiew prawosławną w Chełmie. (tamże, s. 106).
Andrzej Jahodyński w 1647 roku był miecznikiem woj. bełzkiego.
Jan Stanisław Jagodziński został 12.IX.1690 obrany przez sejmik Ziemi na poborcę podatków (Akta... z archiwum ziemskiego we Lwowie, t. 24, s. 484, Lwów 1931).
Ksiądz Jagodowicz, oficjał warszawski, był w 1661 roku członkiem komisji sejmowej do określenia granic Kamieńca Mazowieckiego. (Volumina Legum, t. 4, s. 33).
Pan Paweł Jagodziński w 1661 roku, szlachcic z okolic Kobrynia, figuruje w księgach grodzkich brzeskich jako świadek rozprawy o zabójstwo (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 416).
Mikołaj Jagodziński, kapłan kościoła w powiecie chełmskim, „ecclesiae Uhruscensis” wspomniany jest przez źródła pisane około roku 1715.
„Jegomość pan Alexander Jagodyński na koniu karogniadym, z szablą, pistoletami” stanął do popisu szlachty powiatu grodzieńskiego piątego października 1765 roku.
W. Nekanda Trepka (Liber chamorum, s. 171-172) pisze o dwóch plebejskich rodzinach togo nazwiska: „Jagodziński nazwał się Wojciech, Jagody chłopa syn ze wsi Jadownik za Bochnią trzy mile. Ten służył p. Janowi Krzyżtoporskiemu w sieradzkiej ziemi r. 1633. Szlachcicem zwał się.
Jagodziński, z Wilna miejski synek. Służył p. Balowi w przemyskiej ziemi circa 1631. Ranił był w Przemyślu p. Biereckiego w mięsopusty i wsadzono go. Wtem balwierczykowie dwa wędrowni z Wilna poznali go, których on bardzo prosił, aby go nie wydali, bo on szlachcicem się udawał być z Kujaw, ale oni niektórym w Przemyślu powiedzieli, że był z Wilna. Ten jak z więzienia wyszedł, gdzie indziej służył w przemyskiej ziemi”.
Jeden z tego rodu był bliskim współpracownikiem imperatora Piotra I Wielkiego.

JAGUŻYŃSKI herbu Korwin. Fundamentalne źródło węgierskie podaje: „Jagużynski herbu własnego. 1600 w Litwie, od 1731 hrabiowie rosyjscy. Wyemigrowali do Rosji”. (Stefan Graf von Szydlow-Szydlowski, Nikolaus R. von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, Budapest 1944, s 45).
Baltisches Wappenbuch Carla Arvida von Klingspora i profesora A. M. Hildebrandta (Stockholm 1882, s. 48) podaje wizerunek herbu grafów Jagużyńskich. Jest to herb polski znany jako Korwin, zaopatrzony w dekoracyjne dodatki. Autorzy tak zresztą i klasyfikują (tekst, s. 78) ten ród: „Polnischer Adel” – „szlachta polska”, dodając, że od 1731 roku rodzina miała tytuł hrabiów rosyjskich.
Z tego rodu wywodził się Paweł Jagużynski, przyjaciel i współpracownik cesarza Rosji Piotra l Wielkiego.
Sowietskaja Istoriczeskaja Encikłopedija (t. 16, s. 843-844, Moskwa 1976) pisze: „Jagużyński Paweł Iwanowicz (1683 - 6.IV.1736), hrabia (1731) – rosyjski działacz państwowy i dyplomata, generał - anszef (1727). Urodził się w Polsce, później ojciec jego wyjechał z rodziną do Moskwy i był muzykiem w kirce luterskiej. Od 1701 służył w gwardii, należał do najbliższego otoczenia Piotra l, wykonywał zadania dyplomatyczne. W 1719 r. brał udział w Kongresie Alandzkirn, w latach 1720/21 – posłannik w Austrii. Wyróżniała go prostolinijność, uczciwość i nieprzekupność, cechowała niestrudzoność w pracy. Od stycznia 1722 jest generał-prokuratorem Synodu, próbuje walczyć ze złodziejstwem i innymi nadużyciami służbowymi. Po zgonie Piotra l był zmuszony lawirować między zwalczającymi się nawzajem dworskimi koteriami. W 1726/27 ambasador w Polsce. (...) W 1731/34 ambasador w Prusach, od 1735 gabinet-minister”.
Jagużyński sugerował pobieranie opłaty za zwiedzanie Kunstkamery i za korzystanie z Biblioteki Petersburskiej, ale Piotr I energicznie się temu sprzeciwił, słusznie uważając, że trzeba unikać najmniejszych zniechęcających do nauki i kultury posunięć w kraju jeszcze ciemnym i niewyrobionym. (Por.: S. P. Łuppow, Kniga w Rossi w pierwoj czietwierti XVII wieka, Leningrad 1973).
W sumie genealodzy rosyjscy są zgodni co do pochodzenia tej rodziny. Jeden z nich pisze: „Ród hrabiów Jagużyńskich pochodzi od Jana Jagużyńskiego, który był majorem w 1813 roku”. Hrabiami są od 1731 roku. (S. Wasiljewicz, Titułowannyje rody Rossijskoj Impierii, t. 1, s. 135).

JAKIMOWICZ herbu Drya odm.; ród rosyjski polskiego pochodzenia, przesiedlili się z Ukrainy do Rosji w 1716 roku.

JAKOWLEW herbu własnego. Byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1261).

JAKUBOWSKI. Ten dom należał do najbardziej rozgałęzionych i znanych w całej dawnej Rzeczypospolitej, chlubnie się zapisał w najrozmaitszych dziedzinach polskiego życia publicznego. Informacje o nim są dostępne w wielu zbiorach archiwalnych Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy i Rosji.
Gniazdem pierwotnego pochodzenia rodu Jakubowskich herbu Topór (najbardziej zasłużonych) była miejscowość Jakubowice, parafia Proszowice, powiatu ongiś miechowskiego.
„Jakubowski, coquus dni regis”, figuruje w zapisach rachunkowych dworu króli Władysława Jagiełły z lat 1393-1394. (Por.: Pomniki dziejowe wieków średnich, t. 15, s. 165, 208, Kraków 1896).
Profesor Janusz Kurtyka opracował wywód genealogiczny Toporów, a więc i Jakubowskich, sięgający początkami lat 1186/87 i wywodzi ich od Śmiła i Sulisława Sieciechowiców, wspomnianych przez dawne kroniki polskie. Zaznacza przy tym, że prawdopodobnie dom ten jest spokrewniony z domem herbu Stary Koń. (Por.: Genealogia. Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, pod red. Jacka Hertla i Jana Wroniszewskiego, Toruń 1987, s. 234-235).
W herbarzu Bartosza Paprockiego czytamy: „Dom Jakubowskich w krakowskiem województwie starodawny i rozrodzony, których przodkowie pisali się de Ostrów, który i teraz w tym wieku potomstwo ich trzyma. Acz jest i było wiele godnych do posług r. p. z tego gniazda, ale osobliwie był wieku mego Jan Walenty Jakubowski, syn Andrzeja, poborcę sędomierskiego, pisarzem grodzkim krakowskim, historicus et poeta non vulgaris, secretariusąue sacrae reg. maj. Umarł roku 1582, człowiek godny, ledwie lat trzydzieści wieku mając. Brat jego rodzony Chrystof, który był ekonomem wszystkich imion Piotra Zborowskiego wojewody krakowskiego etc. Inszych wiele jest w tym domu ludzi znacznych, tak do spraw rycerskich, jako do posług r. p. godnych”.
Jakubowski herbu Poraj zginął w 1410 roku w bitwie z Krzyżakami pod Grunwaldem.
Kaspar Niesiecki (Korona Polska, t. 2, s. 394) pisze: „Jakubowski herbu Topór w Krakowskim województwie, piszą się z dawna z Ostrowca, z których Jan z Ostrowca jeździł do Węgier po Annę, królewnę węgierską Jagiełła króla przyszłą małżonkę. Od tych panów z Ostrowca idą przez sukcessyą Jakubowscy. Jędrzej Jakubowski z sejmu 1577 poborca w krakowskim, zostawił dwóch synów, Jędrzeja, pisarza grodzkiego krakowskiego, sekretarza królewskiego, historyka i poetę; i Krzysztofa, który jeździł posłem do Turek i do Węgier po królowę Izabellę...”
S. J. Dunczewski (Herbarz wielu domów Korony Polskiey y Wielkiego Xięstwa Litewskiego, t. 2, s. 438-442, Kraków 1757) podaje: „Topór Jakubowskich herb. Różne są Toporów abrysy, Jakubowskich jest Topór srebny z złotą rękojeścią, w prawą stronę tarczy obrócony, stojący równo w czerwonym polu, z xiężycem jakoby cechą, na hełmie sama tylko korona złota. Wszyscy zgadzają się, że do Polski za Lecha l przyniesiony. (...)
Ja tu wyrażam Jakubowskich procedencyą od Bogusława z Ostrowca w Województwie Krakowskim, który pisał się „de Jakubowice” Jakubowski, a ten do tych dóbr w Krakowskie Województwo niegdy przyszedł per successionem...”
Już w tym wczesnym okresie spokrewnili się Jakubowscy z Rzeszowskimi, Ligęzami, Sławkami, Rożnowskimi, Jugoszewskimi, Czaplińskimi, Druszkowskimi, Łapińskimi, Żurowskimi, Unickimi, Perkiewiczami, Komamickimi, Krzeczowskimi, Kmitami, Czapskimi, Potockimi, Rybińskimi, Czerwińskimi, Kochanowskimi, Strzeleckimi, Kochowskimi, Libiszewskimi. Posiadali rozległe dobra w Ziemi Krakowskiej i Przemyskiej. Jakubowscy odgałęzieni na Kresy Wschodnie licznie mieszkali na Wileńszczyźnie, WStebszczyźnie i Grodzieńszczyźnie, spokrewniając się tu m.in. z Sobolewskimi, Szymkiewiczami, Bogdanowiczami (Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4117, 2).
Andrzej Jakubowski w 1567 roku mianowany został przez króla Zygmunta Augusta poborcą podatków w Ziemi Sandomierskiej (Yolumina Legum, t. 2, s. 76, Petersburg 1859). Prawdopodobnie tenże „urodzony Andrzej Jakubowski” w 1578 r., tym razem przez Stefana Batorego, został mianowany poborcą podatkowym na cele wojny z Moskwą na powiat sandomierski, pilznieński i wileński (tamże, s. 196). Johannes Valentinus Jakubowski około 1578 r. figuruje w przekazach archiwalnych jako „canonicus, plebanus In Piwniczna Szyja” na Lwowszczyźnie. Był on przez pewien czas także sekretarzem króla Stefana Batorego. Pan Wojciech Jakubowski z Surhaków walczył mężnie w 1654 roku w obronie Smoleńska przed agresją moskiewską. Józef Toporczyk Jakubowski, stolnik owrucki, poseł województwa kijowskiego, w 1764 r. podpisał w imieniu tegoż województwa elekcję ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. (Volumina Legum, t. 7, s. 117). „Jegomość pan Antoni Jakubowski, na koniu karym, z szablą y pistoletami, w należytym porządku” stanął 5 października 1765 roku do popisu szlachty powiatu grodzieńskiego.
W 1817 roku heroldia wileńska odnotowała w powiecie telszewskim Antoniego Jakubowskiego i jego żonę Helenę z domu Żarębów oraz syna Tomasza, dzierżawiącego majętność Poczajcie od panów Piłsudskich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 4).
7 sierpnia 1819 roku deputacja wywodowa wileńska potwierdziła starożytną rodowitość szlachecką Józefa Romualda, Szymona, Michała, Tomasza, Józefa, Mikołaja, Ludwika Bartłomieja, Krzysztofa, Adama i Feliksa Jakubowskich herbu Topór, mieszkańców powiatu wileńskiego (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 919, s. 35). Wincenty Jakubowski od 1819 do 1826 roku był sekretarzem oszmiańskiego powiatowego marszałka szlachty (CPAH Litwy w Wilnie, z. 2, nr 43, s. 2-3).
Jedna z gałęzi Jakubowskich herbu Junosza odm. posiadała od 1808 roku tytuł baronów austriackich.
Wydany przez heroldię wileńską Wywód familii urodzonych Jakubowskich herbu Topór głosi: „Roku 1820 miesiąca augusta 24 dnia.
Przed nami, Michałem Roemerem, radcą stanu, marszałkiem guberńskim, orderu Św. Anny 2-giej klasy kawalerem, prezydującym, i deputatami z powiatów Guberni Litewsko-Wileńskiej, do przyjmowania i roztrząsania wywodów szlacheckich obranymi, złożony został wywód rodowitości szlacheckiej familii urodzonych Jakubowskich (herbu Topór), z którego gdy się okazało: że ta familia wedle świadectwa historyków polskich jest dawna i starożytna, oraz od niepamiętnych czasów prerogatywami, stanowi szlacheckiemu właściwemi, zaszczycona; liczne posiadała dobra ziemskie w Kraju Polskim i onego prowincyach tak za przywilejami regnantów polskich sobie nadane, jako też i z własnego nabycia, tudzież za zasługi i wierność tronowi do wysokich rang wojskowych i urzędów cywilnych wyniesiona była; co wywodzący się dostatecznie mogliby wykazać, gdyby przez zamieszania krajowe i różne rewolucye nie tylko same autentyczne dokumenta, ale nawet akta publiczne nie zostały zniszczone.
Zatem nie będąc w stanie odkrycia początkowego nastania swojej familii, poczynają próbować wywód swój od dziada Andrzeja Jakubowskiego, który będąc urodzonym z siostrą swoją Zofią z córki urodzonego Stanisława Pawłowicza Biruty, otrzymał po nim folwark Auguszki w powiecie wiłkomierskim w parafii żmudzkiej leżący, trzy włoki i morgów jedynaście w sobie zawierający gruntu, prawem donacyjnym, jakowe prawo Najjaśniejszy Król Polski August III przywilejem swoim approbował i przy possessyi wiecznemi czasy zachował, o czem zapewnił tenże Króla Jegomości przywilej 1761 lutego 20 w Warszawie konferowany, a 1762 augusta 4 do akt Trybunału Głównego Wielkiego Xięstwa Litewskiego wniesiony.
Pomieniony Andrzej Jakubowski miał syna Józefa, a ten zostawił po sobie Stanisława, dopiero wywodzącego się, jak o ich urodzeniu zapewniły metryki chrztu roku 1749 oktobra 27-go Józefa Andrzejewicza, a 1778 nowembra 14 Stanisława Józefowicza.
Wywodzący się Stanisław Jakubowski po wyzuciu się przez ojca swego z majątku dziedzicznego był oddany w małoletności swojej na opiekę najprzód do urodzonego Wincentego hrabi Tarnowskiego, i z nim razem chodził do szkół w Międzyrzeczu, później dostał się do urodzonego Jakuba Kamińskiego, chorążego, i tam przez lat kilkanaście będąc, kontynuował szkoły w Krzemieńcu.
Nareszcie przeszedł do Uniwersytetu Wileńskiego, gdzie został przyjęty w liczbę studentów. Obok tego pełnił obowiązek kancelarzysty przy Bibliotece Uniwersyteckiej, w roku zaś 1811 był nauczycielem Szkoły Parafialnej w Wilnie. O czem wszystkim daty wiedzieć trzy świadectwa: pierwsze roku 1804 oktobra 17 hrabi Tarnowskiego, drugie roku 1816 marca 20 chorążego Kamińskiego, trzecie 1816 sierpnia 4 zastępcy rektora Wileńskiego Uniwersytetu.
Tenże Stanisław, syn Józefa, Jakubowski jest w szlubnym związku z urodzoną Ewą Zadwojniówną i ma syna Michała, według dowodu metryki jego chrztu roku 1809 septembra 21 w Kościele Parafialnym Ojców Bernardynów wileńskich zapisanej.
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodów, rodowitość szlachecką próbujących, my (...) familią urodzonych, a mianowicie wywodzących się Stanisława Józefowicza i syna jego Michała Stanisławowicza Jakubowskich za rodowitą i starożytną szlachtę polską uznajemy, ogłaszamy i onych do Księgi Szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej klassy pierwszej zapisujemy.
Działo się na sessyi Deputacyi Wywodowej Szlacheckiej Guberni Litewsko-Wileńskiej w Wilnie...
Michał Romer, marszałek guberński; Kazimierz Walentynowicz, wileński deputat; A. Sławt ński, deputat oszmiański; Andrzej Podbereski, deputat brasławski”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1120, s. 92-93 oraz f. 391, z. 1, nr 914, s. 267-268).
Także w Archiwum Narodowym Białorusi w Mińsku znajdują się obfite materiały dotyczące dziejów tego domu (f. 319, z. 2, nr 3725).
W 1776 roku rodowitość Jakubowskich potwierdzona została zarówno w ziemstwie orszańskim, jak i trockim. Gałęzie białoruskie uznawały zazwyczaj za swego protoplastę Andrzeja Starzę Jakubowskiego, stolnika województwa brzeskiego, rotmistrza chorągwi husarskiej w 1683 r. pod Wiedniem. Król Jan III Sobieski specjalnym przywilejem nagrodził go za bohaterstwo, waleczność i trudy żołnierskie nadaniem ziemskim na dalszych Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej.
Syn dzielnego rycerza Grzegorz Starża Jakubowski, także był rotmistrzem chorągwi husarskiej, odznaczonym za odwagę w dekrecie hetmańskim w roku 1691.
W. Nekanda Trepka (Liber chamorum, s. 172) donosi, iż byli też tego nazwiska nieszlachta. „Jakubowski nazwał się, że mu Jakub imię, chtopski syn z Czubrowic, wsi od Olkusza. Sługował za kozaka u szlachty zaciążkami. Siostrę rodzoną miał na Kleparzu za siodlarzem Kasprem. Ta mu była ożenienie z mieszczką na Kleparzu zjednała i tamże przemieszkiwał. Tego zabił był szlachcic jeden na Kleparzu na^^ gwałcie, co tej s/od/arce płucami gębę obijać dał szlachcic, a ten się ze wrzaskiem wzdjął był za siostrą anno 1628. Drugiego brata tego postrzelono na tymże gwałcie. (...) Tego Jakuba Jakubowskiego zostało dwa synów i dziewka przy matce... Udadzą się na służbę, a szlachtą będą się zwać”.
Wydaje się, że są to jednak, pospolite w Polsce, pomówienia, którym dawać wiary nie można. Późniejsze pokolenia tego zacnego rodu nieraz przejawiały dzielność i patriotyzm. Tak np. Jan Jakubowski, Witebski sekretarz gubernialny w stanie spoczynku, mieszkaniec powiatu siebieskiego, w latach 1863-68 znajdował się pod tajnym nadzorem policji rosyjskiej ze względu na nieprawomyślność polityczną. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 6, nr 64, s. 17).
Na Podolu Jakubowscy reprezentowani byli też bardzo licznie, przy czym cechowało ich znaczne zróżnicowanie majątkowe. (Spisok dworian wniesionych w rodosłowjnuju knigu Podolskoj Gubernii, s. 114, 397, Kamieniec - Podolsk, 1897). Lecz jeszcze częściej spotykało się ich na Litwie historycznej, czyli Białorusi, a także na Żmudzi.
W 1839 roku heroldia wileńska zatwierdziła genealogię wiłkomierskiej gałęzi rodu Jakubowskich herbu Topór, przedstawiającą pięć pokoleń (17 osób płci męskiej), gnieżdżącej się na Awtuszyszkach w tymże powiecie (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 5, nr 232). Wywód familii urodzonych Jakubowskich z 17 marca 1836 r. podaje, że Andrzej Jakubowski jeszcze w 1598 roku otrzymał od króla Zygmunta III majętność Awguszew, którą przekazał w spadku synom Andrzejowi i Antoniemu (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1053).
Do co słynniejszych przedstawicieli tego domu należeli Jan Walenty Jakubowski (1552-1582), poeta, tłumacz, dyplomata, dygnitarz rządowy; Józef Jakubowski (1743-1814), znakomity oficer, autor 3-tomowej Nauki artylerii (Warszawa 1781-1783), waleczny żołnierz T. Kościuszki, później kapłan i wpływowy działacz oświatowy; jego brat Wincenty (1751-1826) to wieloletni rektor szkół pijarskich, literat, kaznodzieja, tłumacz; Jakub Józef Jakubowski (1796-1866), profesor medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim; Saturnin Jakubowski (1836-1918), lekarz i powstaniec, działacz oświatowy.
Poszczególni wywodzący się z Polski Jakubowscy znani też bywali w innych krajach. Tak biskup Ignacy Krasicki w wierszu pt. Nagrobek Wojciechowi Jakubowskiemu, generałowi wojsk francuskich pisał:
„Pod głazem ostatecznym, który go okrywa,
Tu złożon Jakubowski dojźrzale zabrany,
A co rzadko w uczonym i dworaku bywa,
Czuły, wdzięczny, przykładny, miły i kochany”.

Z tegoż niewątpliwie rodu wywodzili się w XX wieku Mirosław Jakubowski, profesor parazytologii w Mińsku; Mieczysław Jakubowski, profesor i inżynier okrętownictwa w Leningradzie; Teodor Jakubowski, znany prawnik i działacz polonijny w USA.
Lecz najsłynniejszym reprezentantem tego klanu był w XX wieku Iwan Ignatjewicz Jakubowski (1912-1976), wybitny dowódca wojskowy, marszałek Związku Radzieckiego, pogromca Niemiec hitlerowskich. ( Patrz o nim: Jan Ciechanowicz, Z rodu polskiego, t. 2, Rzeszów 1999, s. 177-198).
Z tego rodu Aleksander Jakubowski (1886-1953), wybitny orientalista radziecki.

JAKUSZKIN herbu własnego; mieli pochodzić od Teodora Jana Jakuszewskiego herbu Radwan. Bobrinskij (t. 1, s. 502) pisze, że Jakuszkinowie, słynny ród rosyjski, który wydał wielu wojewodów, generałów, dyplomatów itp., pochodził od Polaka Teodora Jana Jakuszewskiego, który przybył do Moskwy w 1421 roku.

JANISZEWSKI herbu Junosza, Topór i in. Z tego rodu Dymitr Erastowicz Janiszewski (1875-1944), był profesorem morfologii roślin na uniwersytecie w Saratowie.
JANKOWSKI herbu własnego. Jak się wydaje wywodzili się z polskiej szlachty Wołynia. (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 225-226).

JANOWSKI. Rozbudowany dom szlachecki, którego reprezentanci pieczętowali się wieloma godłami. Bartosz Paprocki w dziele Herby rycerstwa polskiego notuje: „Janowscy (herbu Janina) w sędomierskim województwie, z których jeden był opatem szczyrzyckim lat dwanaście, potem wzięt na jędrzejowskie, na którym żył lat dziesięć. Był człowiek cnotliwy i pobożny kapłan...”.
Adam Boniecki w Herbarzu polskim (t. 8, s. 218-227) pisze o ponad dwudziestu polskich rodach szlacheckich, używających nazwiska Janowski, a pieczętujących się różnymi herbami. Tak Janowscy herbu Janina, Pilawa i Jasieńczyk pochodzili z Janowie w powiecie sandomierskim (znani od 1366 r.); herbu Jastrzębiec i Ossorya z Janowie w powiecie ksiąskim; herbu Leszczyc („de Janów Młyn”) z województwa kaliskiego; herbu Nałęcz z Mianocina; herbu Nowina, Strzemię i Kościesza z Janowie pod Wieliczką; herbu Szeliga z województwa sieradzkiego; herbu Topór z powiatu wiślickiego itd.
Od dawna często wzmiankowani byli w źródłach pisanych.
Urodzony Stanisław Janowski w 1613 roku był poborcą podatkowym w Krakowskiem (Volumina Legum, t. 3, s. 129).
Wywód familii urodzonych Janowskich herbu Janina z 8 grudnia 1799 roku podaje: „Andrzej Janowski z przodków swych rodowitością szlachectwa zaszczycony, spłodził synów dwóch, Józefa i Jana, (1776, 1780) (...), z którego Jana Andrzejewicza Janowskiego Michał i Bonifacy, teraz do wywodu idące, pochodzą...”. Uznano więc ich za „rodowitą y starożytną szlachtę polską”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 101-102).
4 czerwca 1800 roku taż heroldia potwierdziła rodowitość gałęzi tychże Janowskich, siedzącej od dawna na majętności Ukropowicze alias Waskowszczyzna w powiecie borysowskim Guberni Mińskiej, a odgałęzionych także w powiecie trockim (tamże, s. 129-130).
Po raz kolejny inne gałęzie tego rodu, rozsiane po powiatach Mińszczyzny i Wileńszczyzny, a pochodzące od Daniela Janowskiego, właściciela jeszcze około 1650 roku dóbr Osowieć w województwie mińskim (tamże, s. 148-149).
W 1809 roku heroldia wileńska potwierdziła też rodowitość Janowskich herbu Jastrzębiec, stwierdzając m.in., że ta rodzina „jest dawną, starożytną, znakomitością i prerogatywami szlacheckimi w Państwie Polskim zaszczycona, męstwem dzieł rycerskich i wiernością do tronu dobrze w Ojczyźnie zasłużoną oraz nadaniami ziemskich dóbr za przywilejami nieraz monarchów panujących nadgrodzoną (...). Z której idącemu Erazmowi Jerzewiczowi Jaskieldosowi Janowskiemu (...) za męstwo i szczególną odwagę w wielu wojennych expedycyach przezeń samego i synów jego Juliana i Izydora okazaną, w nagrodę trudów wojennych i zasług nadał przywilejem swym Najjaśniejszy Zygmunt, król polski, we włości dajnowskiej a Ziemi Łomżyńskiej po niejakim Maćku Szmarowiczu dobra Daynowo zwane” (1630). Syn Erazma, Izydor Janowski, chorąży rzeczycki, był właścicielem wsi Karkliny w powiecie oszmiańskim, Julian zaś, majątku Siemianowa w powiecie słonimskim. Później rozgałęzili się szerzej, tak iż tylko w 1809 roku heroldia wileńska uznała „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” Szymona, Stanisława, Franciszka, Marcina, Wincentego, Mateusza, Tomasza, Andrzeja, Tadeusza, Grzegorza, Florentego, Pawła, Cypryana i dalszych Janowskich herbu Jastrzębiec. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 187-188).
W 1817 roku heroldia wileńska odnotowała w powiecie telszewskim Bonifacego Janowskiego oraz jego żonę Petronelę z Wojdyłów i synów Dominika i Wincentego.
W tymże czasie mieszkał tu brat Bonifacego, Michał Janowski, żonaty z Barbarą Buzowską i mający z nią synów Antoniego, Jana i Tomasza; oraz wdowiec Adam Janowski z synem Piotrem (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 4). Nikt z nich własności ziemskiej nie posiadał.
Wywód familii urodzonego Jaskiełdosa Janowskiego z 16 lipca 1819 r. potwierdza rodowitość Szymona Teodora Jaskiełdosa Janowskiego ze Słonimia (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 213-214).
Janowscy na Litwie spokrewnili się z Kuleszami, Czaplicami, Dembińskimi, Wasilewskimi, Wizgirdami, Szumskimi, Zapaśnikami, Mikłaszewskimi, Borowskimi, Ciechanowiczami, Witkowskimi, Korzeniewskimi, Szyszkiewiczami.
Gnieździli się w powiatach: lidzkim, trockim, szczególnie licznie – w wilejskim Guberni Wileńskiej; mieszkali w m. Wilnie, gdzie mieli własne kamienice i trudnili się rzemiosłem; mieli też posiadłości w Kurlandii (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1148).
W okolicach Grodna Janowscy posiadali zaścianki Rouby, Stasiewszczyzna, Krasula, Montwiliszki (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 129, s. 81).
Janowscy herbu Janina posiadali majętności Chodaki i Ciekanowicze w Województwie Mińskim. Ród swój wiedli od Andrzeja Janowskiego, jeszcze przed 1609 r. właściciela Suszkowa, też na Mińszczyźnie. Jego wnuk Tomasz Chryzostom miał trzech synów i odtąd rodzina zaczęła się silnie rozgałęziać.
Spokrewnieni byli m.in. z Kowalewskimi i Kulwanowskimi (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1981, 1977).
Dziesięć różnych rodzin szlacheckich o nazwisku Janowski, z których dwie pieczętowały się herbem Janina, a jedna Pilawa, zostało potwierdzonych w rodowitości przez Kijowskie i Wołyńskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich oraz przez Berdyczowski Sąd powiatowy w 1802, 1803, 1812, 1816, 1832, 1841 i 1844 roku Siedzieli oni m.in. na dobrach Dorohinicze i Samhorodok powiatu włodzimirskiego a także Kalinówce i Janówce powiatu taraszczańskiego województwa kijowskiego oraz w Słobodzie, Jakóbówce, Sławożycach, Wołodkowie (Państwowe Archiwum Obwodowe w Żytomierzu, f. 146, z. 1, nr 6640, 6641, 6643, 6644, 6645, 6646, 6647, 6648).
Dwom z tych rodzin odmówiono w potwierdzeniu szlacheckości.
Z jednej z tych gałęzi domu Janowskich pochodził wielki pisarz rosyjski Mikołaj Gogol (1809-1852), autor Tarasa Bulby i innych arcydzieł (patrz hasło „Gogol”).

JANOWSKI-GOGOL herbu Jastrzębiec. Znani wśród szlachty czernihowskiej.
W. Modzalewski liczy tradycję Gogol-Janowskich od połowy XVII wieku (Janowscy zaczęli używać przydomku Gogol od połowy XVIII w.) i wskazuje, że byli oni spokrewnieni (poprzez branie żon) z takimi rodami jak Kosiarowscy, Lizohubowie, Wendowie, Markowowie (polskiego pochodzenia). (Patrz: W. Modzalewski, Małorossijskij rodosłownik, t. 1, s. 229-295, oraz W. Łukomski, W. Modzalewski, Małorossijskij gierbownik, s. 211, Petersburg 1914).

JAROSZEWSKI.
O początkach tej rodziny w Ziemi Bielskiej na Mazowszu Jerzy Łempicki w Herbarzu mazowieckim (t. 3, s. 242-243) notuje:
„1. Pochodzenie rodziny'
Rodzina Jaroszewskich była najznaczniejszą z rodzin pieczętujących się herbem Zagroba i skupionych wokół wsi kościelnej o tej nazwie. Nazwa herbu bywała też zmieniana na Zagłoba. W 1471 roku książę Kazimierz nadał Stanisławowi prawo chełmińskie na jego dobra w Jaroszewie, które to prawa rozszerzył następnie książę Bolesław IV na inne nabytki Stanisława. Ten Stanisław posiadał poza osadzonym kmieciami Jaroszewem także folwarki położone w sąsiednich osadach. Jego synami byli Jan i Olbracht Jaroszewscy, od których pochodzą dwie główne linie Jaroszewskich, a także wszyscy inni pochodzący z Jaroszewa w ziemi płockiej Jaroszewscy.

2. Linia A. Potomstwo Jana
A. Jan. W 1508 roku występował jako brat Olbrachta i syn zmarłego Stanisława. W 1518 roku był żonaty z Zofią, córką Mikołaja z Masłowa, a teść spłacił mu jej posag. W 152(3 roku był dziedzicem w Płonnie. Zmarł przed 1537 rokiem. Pozostawił córkę Dorotę, w 1540 roku żonę Stanisława Chawłowskiego, oraz syna Wojciecha.
Wojciech. W 1537 roku był dziedzicem części w Jaroszewie, Zagrobie, Smolinie, Dąbrowsku, Bądkowie i Płonnie. Był wtedy wdowcem i zapisał posag drugiej żonie Elżbiecie, córce Andrzeja Sękowskiego z Ciołkowa Wielkiego. W 1540 roku pokwitował teścia z posagu i zapisał posag siostrze Dorocie. W tym samym roku Wojciechowi odstąpiła części w Jaroszewie siostra stryjeczna Anna, córka Michała, żona Pawła Osieckiego. Zmarł przed 1545 rokiem. Pozostawił córkę Dorotę, w 1541 roku żonę Pawła, syna Pawła Pawlika z Suleńczyc, oraz z pierwszej żony synów Wojciecha i Jakuba, a z drugiej żony Marcina i Andrzeja.
Wojciech. W 1544 roku występował z bratem Jakubem. W 1545 roku Wojciecha pokwitowali z dzierżawy dóbr w Jaroszewie jego bracia, Marcin i Wojciech. W 1546 roku Wojciecha pokwitował z długu Stanisław Chawłowski, pisarz ziemi wyszogrodzkiej, Wojciech zaś zeznał dług na Jaroszewie u Jana Miszewskiego Cztana. W 1547 roku wraz z bratem Jakubem pokwitował z długu Mikołaja Zdziarskiego. W 1551 roku u Wojciecha zeznał dług Piotr Ciołkowski, syn Andrzeja. W 1551 roku nastąpił podział spadku po Wojciechu. Synowie z pierwszego małżeństwa, Wojciech i Jakub, otrzymali dobra: Jaroszewo, Smolino i Zagrobę Wielką. W 1554 roku wraz z bratem Jakubem procesował się ze spadkobiercami stryja Olbrachta o podział Jaroszewa. W 1555 roku Wojciech zastawił swoje łąki w Zagrobie Małej Mikołajowi Dąbrowskiemu zwanemu Pierny. W 1560 roku Wojciech zeznał dług u tegoż Mikołaja. W 1561 roku wraz z bratem Jakubem, odstąpił bratu Andrzejowi części po bracie Marcinie w Płonnej, zaś części otrzymane od Andrzeja w Dąbrusku i Żydówce odstąpił Mikołajowi Piernemu. W 1563 roku Wojciech oskarżony został o napad na Jaroszewo przez bratowa, wdowę po Jakubie, z dziećmi. Był wtedy ich opiekunem. W 1565 roku Wojciech zapisał sumy dzieciom swojego brata Jakuba. W 1569 roku zeznał dług u Jakuba Ciołkowskiego, syna Andrzeja. W 1570 roku Wojciech zeznał dług na częściach w Zagrobie Mikołaja Smarzewskiego, syna Stefana. W 1571 roku zastawił części w Zagrobie synowi Mateuszowi. W 1576 roku wraz z bratankiem Stanisławem, synem Marcina, zastawił części w Jaroszewie Stanisławowi, synowi Olbrachta. W 1577 roku Wojciech odstąpił części w Jaroszewie synowi Olbrachtowi, a inne zastawił synowi Maciejowi, natomiast części w Smolinie zastawił Pawłowi Sniegockiemu, synowi Mikołaja. Wojciech pozostawił synów: Jana, Mateusza i Olbrachta.
Jan. W 1591 roku Jan odstąpił swoje części w Zagrobie i Smolinie braciom Mateuszowi i Olbrachtowi. Zapewne ten Jan pozostawił córkę Zofię, w 1648 roku żonę Jakuba Gierzyńskiego oraz synów: Adama, Pawła i Mateusza, a takżecórkę N za Bromirskim.
Adam. W 1599 roku był żonaty z Reginą, córką Jana Gołockiego. W 1618 roku do dóbr Adama w Jaroszewie wprowadzony został Jakub Myśliński z Kozłowa-Zągot. W 1623 roku był dziedzicem w Zagrobie. W 1637 roku podzielił dobra w Zagrobie i Zagróbce z braćmi. W 1640 roku Adam zastawił Wojciechowi Smarzewskiemu, synowi Tomasza, dobra w Zagróbce, swoje i nabyte od Andrzeja zwanego Górny. W 1646 roku Adam odstąpił zięciowi, Feliksowi Gościckiemu, poddanego z Zagroby. Zmarł przed 1655 rokiem. Adam pozostawił córki Mariannę, w 1646 roku żonę Feliksa Gościckiego, syna Andrzeja, i Zofię, w 1655 roku żonę Jakuba Gierzyńskiego, oraz synów Jana i Walentego.
Jan. W 1658 roku zawarł ugodę z Wawrzyńcem Bromirskini, synem Mikołaja.
Walenty. Był żonaty z Ewą Kozłowską. W 1648 roku Walenty przekazał Tomaszowi Dobrskiemu, synowi Hieronima, sumy na Cieciersku. Zmarł przed 1658 rokiem. Pozostawił córkę Katarzynę, w 1674 roku żonę Jakuba Grabskiego, syna Jana, oraz syna Wojciecha. Wdowa była w 1659 roku 2-o voto wdową po Walentym Koziebrodzkim i 3-o voto żoną Mateusza Dębskiego.
Wojciech. W 1658 roku Wojciech zawarł umowę z panną Anną, córką Samuela Koziebrodzkiego. W 1659 roku u Wojciecha zeznał dług Piotr Koziebrodzki, syn Samuela.” etc.
Po przeniesieniu się kilku gałęzi do Rosji Jaroszewscy zasłużyli się dla niej przede wszystkim na polu nauki.

JARZBOROWSKI-JURJEW herbu własnego; ród rosyjski (od 1699) polskiego pochodzenia.

JASTRZĘBSKI vel JASTRZEMBSKi herbu Jastrzębiec.
Wywód familii urodzonych Jastrzembskich herbu Jastrzembiec z 4.VI.1800 roku uznał „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” Rafała, Jerzego, Marcina, Karola, Melchiora, Franciszka, Wincentego, Michała i Ignacego Jastrzembskich z Połomienia w powiecie trackim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 131-132).
Jan Stanisław Jastrzembski, pisarz grodzki halicki, poseł na sejm warszawski 1659 roku, często figuruje w ówczesnych aktach. (Volumina Legum, t. 4, s. 282).
Michał Jastrzębski z powiatu nowogrodzkiego-siewierskiego w 1674 roku podpisał akt poparcia króla Jana III Sobieskiego (Volumina Legum, t. 5, s. 163).
Florian na Jastrzębiu Jastrzębski, podczaszy trembowelski, w 1691 roku złożył podpis w imieniu Ziemi Halickiej pod elekcją króla Augusta III (Volumina Legum, t. 5, s. 438).
Jastrzębscy herbu Ślepowron siedzieli licznie w XVIII wieku w powiecie wiłkomierskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 98).
Wywód familii urodzonych Jastrzembskich herbu Jastrzębiec, zatwierdzony przez heroldię w Wilnie 1 lipca 1837 roku, donosi: „Władysław Kazimierz z Jastrzembia Jastrzembski, za pierwszego protoplastę w niniejszym wywodzie wzięty, a od przodków swych będąc dostojnością szlachecką zaszczycony, posiadał dziedziczny majątek Połogonie zwany, w powiecie wileńskim leżący; a wszedłszy w szlubne związki wydał światu synów trzech: Michała, Tomasza i Kazimierza (ok. 1670), o których poświadcza dekret wywodowy pod datą 1804 februarii 24 wydany... Kazimierz, syn Władysława, wydał światu synów trzech: Antoniego, Jana i Eliasza (1720, 1723, 1725) ... Antoni Kazimierzewicz Jastrzębski wydał światu takoż synów trzech: Dominika z synem Maciejem, Jana z synami Ignacym i Józefem, oraz Rafała, poświadcza o nich lista familii pod rokiem 1795. Drugi syn Kazimierza, Jan, a brat Antoniego, wydał synów dwóch, Onufrego i Stanisława. Trzeci zaś syn Kazimierza, a brat takoż Antoniego, ma syna Andrzeja i ci są wywodzącymi się. Drugi zaś syn Władysława Kazimierza, dwuimiennego, Tomasz, ma synów dwóch: Bonawenturę i Piotra. Bonawentura zaś ma syna dwuimiennego Wojciecha Stanisława, a Piotr - syna Kazimierza, wywodzących się (...)”.
Wszyscy oni zostali potwierdzeni w 1837 roku w starożytnym szlachectwie polskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1170).
Prócz powiatu wiłkomierskiego Jastrzębscy herbu Ślepowron (jedni z Jastrzębskimi Jastrzębczykami) gnieździli się w powiatach: wileńskim, lidzkim, zawilejskim, oszmiańskim, trockim, święciańskim; znani byli na Mińszczyźnie i Kijowszczyźnie.
Spokrewnieni byli z Wolskimi, Tańskimi, Sadkiewiczami, Narkiewiczami, Holubowskimi, Jansonami, Taraszkiewiczami, Leszkiewiczami, Janczewskimi, Sobolewskimi, Salmonowiczami, Dogielami.
Znani byli w swoim czasie (ok. 1790) na Wileńszczyźnie; Maciej, łowczyc i rotmistrz powiatu wileńskiego; Wojciech Stanisław i Kazimierz, porucznicy Wojska Polskiego, Jastrzębscy (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 70, s. 65).
Z tego rodu wywodzi się Sergiusz Jastrzębski, wpływowy polityk rosyjski, doradca prezydentów Jelcyna i Putina.

JAWORSKI herbu Kościesza i Sas. Licznie zamieszkiwali Galicję i używali przydomków Cybowicz, Czerwiakowicz, Gołdycz, lhnatowicz, Jusypowicz, Kossaczewicz, Liskiewicz, Martycz, Otraszewicz, Pietrasiewicz, Perkiewicz, Piszkiewicz, Romanowicz, Szustejowicz, Zubowicz. (Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, s. 326, Lwów 1857).
Stanisław Jaworski 22 maja 1662 roku podpisał uchwałę sejmiku zatorskiego (Akty sejmikowe woj. krakowskiego, t. 3, s. 68).
S. J. Dunczewski (Herbarz wielu domów Korony Polskiey i W. X. Lit-go, Kraków 1757, t. 2, s. 390) przekazuje następującą legendę: „Jaworscy herbu Sas, na Jaworze w Ziemi Przemyskiej, pochodzą od Wanczałucha, graffa węgierskiego, który za Ludwika y Władysława Jagiełły, królów polskich oraz y węgierskich dziedzicznych, zasłużył tu sobie przez rycerskie dzieła y heroiczne odwagi, że go król Jagiełło godnością szlachecką ozdobił y nadał mu dobra znaczne na trzy mile wzdłuż w W-wie Ruskiem u ziemi Przemyskiej leżące, to jest wieś Turkę, Jaworę z atynencyami y Ilnik, jako świadczy przywilej w Medyce dany (...) anno 1431 (...) Pomieniony graff Wanczałuchas, mając synów trzech, Zenka, Chodka y Iwanka, podzielił miedzy nich dobra pomienione. Zenko osiadł na Jaworze, od którego Jaworscy; Chodko na Turcy, od którego Tureccy; Iwanko na Ilniku, od którego poszli Ilniccy; którym to herb Sas, z Węgier przeniesiony, nadany jest”.
Jest nie od dziś wiadomo, że Polacy brzydzą się samymi sobą i dlatego dorabiają sobie nagminnie obce korzenie, nieraz wywodzą siebie od różnych mitycznych „wanczałuchów” obcego pochodzenia.
Polska Encyklopedia Szlachecka (t. 6, s. 196, Warszawa 1936) zna Jaworskich herbu Belina, Gryf, Grzymała, Janina, Jastrzębiec, Jelita, Junosza, Kościesza, Oksza, Ostoja, Sas, Sas odm.
Szlachcice „dobrej sławy” Jaworscy z woj. ruskiego wspomniani są w zapisie do ksiąg grodzkich przemyskich z 13 września 1695 roku.
Jan Jaworski około 1687 był burmistrzem Ciężkowic koło Tarnowa. Z nich, jak pisze H. Stupnicki (Herbarz polski, t. 1, s. 234, Lwów 1855) pochodzili „Stefan Jaworski, metropolita kijowski, który jaśniał swego czasu (1732) z wielkich nauk i dobroci serca”. Był on za cesarza Piotra l Wielkiego metropolitą riazańskim i muromskim, prezydentem Świętego Synodu Rządzącego Rosji.
Józef od województwa bełzkiego; Jan od chełmińskiego; Antoni, Wojciech, Jan od sieradzkiego – Jaworscy, jak też wielu dalszych, podpisali w 1764 roku akt elekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (Volumina Legum, t. 7, s. 115, 122 i in.).
Jedna z gałęzi Jaworskich od 1779 roku posiadała tytuł hrabiów austriackich.
Jaworscy stanowili też zagrodową szlachtę na Wileńszczyźnie, lecz w połowie XIX w. zepchnięci zostali do stanu tzw. jednodworców, nieuznawaną przez administrację rosyjską za „dworian” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1182).
W tymże stuleciu posiadali dobra Mieszkuce na Mińszczyźnie.
Jaworscy zostali potwierdzeni w rodowitości przez zgromadzenie deputatów szlacheckich w Mińsku 27 listopada 1802 oraz 23 marca 1851 roku (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 7, 8).
Na Podolu Jaworscy rozgałęzieni byli na dziesięć rodzin, z których tylko trzy miały dużo majątki i wpisani byli do szóstej części tamtejszych ksiąg szlacheckich. Reszta utrzymywała się ze służby urzędniczej i wpisana była do pierwszej części ksiąg szlacheckich (Spisok Dworian (...) Podolskoj Gubernii, Kamieniec – Podolsk 1897, s. 115, 116, 348).
Byli ponoć Jaworscy i plebeusze, jak pisze Walerian Nekanda Trepka w Liber Chamorum: „Jaworski, chłopski syn ze wsi Wieprza u Kęt w zatorskim powiecie, poddany Szelingów (...) Pojął służebną od pani Przyłęckiej circa 1629, też z Wieprza tego chłopska dziewka. Trzymał arendą część w Bolowicach wsi kilka lat i r. 1631, i potem. Miał lat do 40, za szlachcica udawał się. Sześć synków miał do r. 1635.
Jaworski nazwał się na Kleparzu Matys – stelmach i kowalstwo robił... 1600. Szlachcicem udawał się. Zostali synowie jego; służą u szlachty.
Jaworski zwał się mieszczanin w Paczanowie. Miał dom swój anno 1630. Mieszczkę żonę miał, synów kilku”.
W Rosji Jaworscy używali herbu Sas. Z nich pochodził m.in. słynny metropolita Stefan Jaworski (1658-1722), od 1721 roku pierwszy prezydent Synodu Rządzącego (od 1726 roku zwanego Synodem Świątobliwym) Cerkwi Rosyjskiej.
Metropolita Stefan Jaworski, jako zwolennik i teoretyk zupełnej niezawisłości władzy kościelnej od świeckiej, a religii od polityki, był wrogiem zarówno cesarza Piotra I Wielkiego (i jego doradcy Prokopowicza), jak też cesarzowej Katarzyny II Wielkiej. Ci monarchowie jednak nie ważyli się podnieść na Stefana ręki, tak niezaprzeczalny był jego autorytet i tak powszechny do niego szacunek. A przecież w tym czasie szły na syberyjską zsyłkę nie tylko poszczególne jednostki ludzkie, lecz całe wsie, miasta, a nawet prowincje – prawie w całości.
W XX wieku zasłynął Bolesław Leopoldowicz Jaworski (1877-1942), znakomity pianista, kompozytor, pedagog, muzykolog, twórca teorii melodii i rytmu.

JEFIMOWSKI herbu własnego; hrabiowski ród rosyjski polskiego pochodzenia.
Ich protoplasta Michał Jefimowski w 1725 roku przybył do Rosji, w 1727 roku pojął za żonę Annę Skawrońską, rodzoną siostrę cesarzowej Katarzyny I i pozostawił po sobie czterech synów: Józefa (Osipa), Jana (Iwana), Andrzeja, Aleksandra. Później spokrewnili się z Jagużyńskimi (Opyt istoriczeskogo rodosłowija grafow Jefimowskich, Petersburg 1841, s. 5-8).
„Graf Iwan Michajłowicz i graf Andriej Michajłowicz Jefimowskije pochodzą z Polskiej szlacheckiej familii. Ojciec ich Michajło Jefimowicz Jefimowski w 1725 roku wyjechał do Rosji z Polski i w 1727 nadano mu wsie. 25 kwietnia 1741 roku na mocy ukazu błogosławionej i wiecznej pamięci Monarchini Cesarzowej Elżbiety Pietrowny, wspomniani Iwan Michajłowicz i Andriej Michajłowicz Jefimowskije najmiłościwiej obdarzeni zostali z narodzonymi i tymi, które się narodzą, dziećmi oraz ich potomkami mianem grafów Imperium Rosyjskiego. A 1799 roku, lipca 17 dnia, herb grafów Jefimowskich został przez Jego Mość Gosudara Imperatora najmiłościwiej zatwierdzony”. (Obszczij gierbownik, t. 7, s. 4).

JELECKI herbu własnego; przenieśli się do Rosji z Polski.

JEŁAGIN herbu Pielgrzym; około 1700 znani na Litwie. Następnie przesiedlili się do Rosji. Obszczij gierbownik (t. 1, s. 46) ewidentnie nieprawdziwie podaje, że Jełaginowie pochodzą „iz Cesarskiego Rimskogo Szlachetstwa”, od Wikentija Zwiełagoni w 1340 przybyłego do Moskwy. Inne źródła i herb świadczą o czymś innym.

JEŁCZANINOW herbu własnego; mieli się wywodzić z nieznanych dziś w Polsce i Litwie szlachciców Jelczaninowskich.
W połowie XV wieku pewien przybysz z Polski miał dać początek temu rodowi rosyjskiemu.

JEŃKOWICZ herbu Nałęcz; notowani urzędowo od około połowy XVII wieku.

JERSZOW herbu własnego. Byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 5).
Z tego rodu wywodził się szereg znakomitych działaczy rosyjskiej nauki i kultury, w tym Piotr Jerszow (1815-1869), interesujący pisarz i poeta, autor słynnego Konika garbuska (1834).

JESKOW herbu własnego. Byli w XIX wieku potwierdzani w godności szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 605).

JEWMIENOW herbu Rogala; znani na ziemiach białoruskich, skąd trafili też do Rosji.

JEWNIEWICZ. A Boniecki niewiele ma do powiedzenia o nich: „Jewniewicz Jan podpisał manifest szlachty litewskiej 1763”. Faktycznie, tenże Jan Jewniewicz złożył podpis pod aktem konwokacji warszawskiej w 1764 roku (Volumina Legum, t. 7, s. 71).
W 1855 roku heroldia wileńska rozpatrywała zagadnienie o szlacheckim pochodzeniu rodu Jewniewiczów. Okazało się wówczas, że zamieszkiwali oni przeważnie na Mohylewszczyźnie oraz, że przodkowie ich figurują w księgach Głównego Trybunału Litewskiego w latach 1726 i 1728 (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391 z. 4, nr 1198).
W 1910 roku w Warszawie ukazała się książka Hipolita Jewniewicza Teoria sprężystości. Autor był profesorem Instytutu Technologicznego w Paryżu, przez wiele lat pracował też w Rosji.
Jewniewiczowie wchodzili też w skład szlachty Ziemi Czernihowskiej (Miłoradowicz, t. 1, s. 165-166).

JEZIERSKI. A. Boniecki (Herbarz polski, t. 9, s. 31) notuje: „Jezierscy. Było kilka domów tego nazwiska w różnych stronach kraju”. W Wielkopolsce używali herbów Wczele i Topór; pod Wieluniem – herbu Kamiona; na Mazowszu – Ślepowron; na Podlasiu – herbów Prus i Nowina.
Symon Jezierski, Michał Lewalt Jezierski, Jan Lewalt Jezierski w 1648 r. od w-wa brzeskiego podpisali akt elekcji króla Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 113).
Aleksander Lewaldt Jezierski, podstoli powiatu grodzieńskiego, 26.V.1707 podpisał instrukcję sejmową.
Jezierski, łowczy wendeński, od powiatu tucholskiego, oraz Jezierski, sądowy ziemski mirachowski, od powiatu mirachowskiego, posłowali w 1764 roku na sejm koronacyjny w Warszawie (PBMiW w Rzeszowie, dział rękopisów; k. 276-277). W Małopolsce pieczętowali się herbem Jezierza, Rogala, Topór.
Jedna z gałęzi rodu Jezierskich od 1801 roku posiadała tytuł hrabiów austriackich.
Wywód familii urodzonych Jezierskich herbu Nowina, zatwierdzony W heroldii wileńskiej 13 grudnia 1819 roku donosi, iż „dom imienia urodzonych z Gołąbka Jezierskich starożytny, od najdawniejszych czasów w Koronnych Krajach Polskich klejnotem szlacheckim zaszczycony, w biegu swoim używając prerogatyw stanowi szlacheckiemu przyzwoitych, possydował i dziedziczył ziemskie majątki i piastował samej szlachcie przyzwoite urzęda.
Z tych Jezierski był kasztelanem łukowskim, jako o tym piszą autorowie historycy i dziejopisowie polscy, a mianowicie Niesiecki: z tego domu pochodzący Józef Jakub Jan Jezierski, wprzód pułkownik Wojsk Polskich, potym pisarz ziemski łukowski, przybywszy z Koronnych Krajów do Xięstwa Litewskiego, będąc najbliższym krewnym kasztelana łukowskiego Jezierskiego, mając wysokie znaczenie tak w Koronnych Krajach, jako i w Wielkim Xięstwie Litewskim, połączony przez ślubne związki ze znaczną familią, nabył dobra ziemskie Wielatycze w powiecie pińskim leżące, które synowi swojemu Kazimierzowi Jezierskiemu, podkomorzemu nadwornemu czyli szambelanowi aktualnemu Jego Królewskiej Mości do dziedziczenia zostawił.
Tenże Kazimierz Józefowicz Jezierski, podkomorzy nadworny czyli szambelan aktualny JKM, dziedzic dóbr Wielatycze w powiecie pińskim leżących będąc nadto jeszcze aktorem majętności Mokry zowiącej się w powiecie prużańskim leżącej, był za czasów Rzeczypospolitej Polskiej najpierw generalnym skarbnikiem Xięstwa Litewskiego, a mając dziedziczne ojczyste possesye w Województwie Lubelskim w roku 1793 z tegoż województwa był posłem na sejmie, świadczy Konstytucja 3 maja. Później miał possesye zastawne dóbr ziemskich Grabowa w powiecie wileńskim, Czarnej w tymże samym powiecie i Wielbutowa w powiecie oszmiańskim i dalsze. Nadto jeszcze był administratorem ze strony kredytorów J. W. Xięcia Ogińskiego.
Tenże Kazimierz Józefowicz Jezierski, mając w zamęściu urodzoną Joannę z domu Wolską w pożyciu z taż żoną swoją wydał na świat synów Klemensa, szambelanica Dworu Polskiego, i Michała, majora Wojsk Rosyjskich, orderów Św. Anny 3 klasy i Św. Włodzimierza 4 klasy kawalera, Jezierskich, dopiero do wywodu idących (...)”.
W 1819 roku heroldia wileńska uznała i ogłosiła „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” Klemensa i Michała Jezierskich, wpisując ich do pierwszej klasy Ksiąg Szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 993, s. 250-251).

JEWREINOW herbu własnego; polsko-żydowska rodzina szlachecka. Przenieśli się do Rosji w roku 1723. Obszczij gierbownik (t. 9, s. 131) powiada, iż „familia Jewreinowych proischodit iz polskogo szlachectwa”.
Z tej rodziny wywodził się szereg znakomitych rosyjskich uczonych w sferze przyrodoznawstwa i techniki (np. Iwan – zm. 1724, geodeta i podróżnik; Piotr, 1812-1849, inżynier górnictwa; Michał, ur. 1887, profesor m.in. Moskiewskiego Instytutu Mechanizacji i Elektryfikacji).

JURENIEW herbu własnego. Bobrinskij (t. 1, s. 383) podaje, iż ród rosyjski Jureniewów pochodzi od Polaka Andryjaszy Jureniewskiego, który w 1355 roku razem z trzema synami przybył z Polski do Moskwy.

JURKIEWICZ herbu Sas odm. oraz Przyjaciel odm. Rosyjscy Jurkiewiczowie wywodzili się z królewskiej szlachty guberni mohylewskiej (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 223).
Byli też dobrze znani w dawnej Rzeczypospolitej.
A Boniecki (Herbarz polski, t. 9, s. 114-115) pisze o Jurkiewiczach herbu Nieczuja pochodzących z Warszawy, spokrewnionych z Łabęckimi, Tomickimi, Targońskimi, Kozłowskimi, Żaboklickimi; oraz herbu Sas na Rusi, na Litwie i na Podlasiu szczególnie znanych w województwie mińskim i wileńskim, ale tez kijowskim, spokrewnionych z Gozdzkimi, Glińskimi.
W Małopolsce Jurkiewiczowie pieczętowali się herbem Junosza i Nieczuja.
W XVI-XVII w. Jurkiewiczowie figurują często na regestrach szlachty halickiej.
Krzysztof Jurkiewicz, miecznik Nowogródka Siewierskiego, w imieniu w-wa wileńskiego podpisał w 1648 roku elekcję króla Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 100).
Jurkiewicz, prowincyał jezuitów, około roku 1730 wymieniany jest w 1 tomie Pamiętników kasztelana brzesko-litewskiego M. Matuszewicza.
Wywód familii urodzonych Jurkiewiczów herbu Lubicz zatwierdzony 9 marca 1809 roku w Wilnie, podaje: „Jakub Jurkiewicz, naddziad wywodzących się, urodzeniem szlacheckim z przodków zaszczycony, z żony de domo Anny z Jaxwitów miał synów czterech: Jakuba, Kazimierza, Jerzego i Franciszka...” Siedzieli oni na dobrach Antyniki Kursze w powiecie kurszewskim na Żmudzi. Dość licznie rozrodzeni. W 1809 roku Piotr, Jan, Antoni i Franciszek Jurkiewiczowie uznani zostali przez heroldię wileńską „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” i wpisani do 1 klasy Ksiąg Szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 32-33).
O ile heroldia wileńska w 1810 roku uznała rodowitość szlachecką rodu Jurkiewiczów, zamieszkałych w Wilnie a spokrewnionych z zamieszkałymi w powiecie telszewskim, o tyle w latach 1848-1860 mieli oni ogromne z tym trudności, w związku z antypolską polityką caratu, próbującego deklasować szlachtę kresową (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1229).
Jurkiewiczowie zamieszkali na Ukrainie używali herbu Sas odm., znani od XVII wieku. (Por.: W. Łukomski i W. Modzalewski, Małorossijskij gierbownik, s. 208, Petersburg 1914).
Z tego rodu m.in. pochodził Karol Ferdynand Jurkiewicz (1822-1908), znakomity geolog, profesor i kierownik Katedry Mineralogii i Geologii Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
W Małopolsce Jurkiewiczowie byli spokrewnieni m.in. z Gąsiorowskimi, Konstantynami, Kremerami, Bujalskimi. Potwierdzeni w rodowitości szlacheckiej przez Halicki Sąd Ziemski (1782), Austriacki Wydział Stanów (1788, 1834). (Por.: Roman Marcinej, Krzysztof Ślusarek, Materiały do genealogii szlachty galicyjskiej, t. 1, Kraków 1996, s. 154).
„Pamfił Daniłowicz Jurkiewicz (1827-1874) był w latach 1863-1874 profesorem filozofii Uniwersytetu Moskiewskiego. Jurkiewicz starał się (w duchu platonizmu) ukazać za nieustannie zmieniającymi się zjawiskami przyrody, postrzeganymi przez nasze zmysły, niezmienną ideę obiektu. Zgodnie z jego nauką w tej idei myślenie i istnienie są tożsame. Prawda zostaje ujawniona nie tylko przez myślenie, ale i przez „serce”, ponieważ ujawnienie prawdy związane jest z religijnymi i moralnymi dążeniami człowieka. W tym procesie zbliżania się do prawdy poznanie łączy się z wiarą, która stanowi bardziej znaczący faktor niż empiryczna treść myślenia. Bez miłości, mówił Jurkiewicz, nie można poznać Boga. Najwyższy stopień wstępowania do tego, co jest absolutne, czyli do Boga, już jest mistyczną kontemplacją. To, co może istnieć, staje się rzeczywistym przez pośrednictwo tego, co powinno być, a mianowicie poprzez cel platońskiej idei dobra.
W odpowiedzi na artykuł Czernyszewskiego „Antropołogiczeskij princip w fiłosofii” Jurkiewicz poddał materializm ostrej krytyce. Krytyka ta wywołała wrogie reakcje ówczesnej „postępowej prasy”, która rozpoczęła kampanię oszczerstw przeciwko Jurkiewiczowi. W książce „Giegiel w Rossii” Czyżewski pisze o Jurkiewiczu: „Wyważony i równocześnie owocny krytycyzm Jurkiewicza w odniesieniu do materializmu (w ten sam sposób krytykował również «idealizm») spotkał ze strony przeciwników nie dowody, a groźby i narzekania. Najsilniejszym orężem wrogów Jurkiewicza było oszczerstwo. Na przykład znaleźli oni w pracach Jurkiewicza kilka wierszy, mówiących o tym, że „momenty intelektualne nie mogą odgrywać wystarczająco aktywnej roli w wychowaniu... Życie wymaga bardziej istotnych podstaw i aktywnych metod, niż abstrakcyjne koncepcje nauki, a mianowicie ludzka godność, wykształcenie”. W tym wypadku Jurkiewicz miał bez wątpienia na uwadze wiarę religijną, a dopiero na drugim planie uczucie. Zwolennicy oświecenia ujrzeli w tych słowach Jurkiewicza dowód na obronę przez niego kar cielesnych. Wroga prasa nie pominęła ani jednego wypadku i napaści na znienawidzonego myśliciela trwały nieustannie. Jurkiewicz został nawet upodobniony do ekskrementów Diogenesa. W latach 1859-1862 Jurkiewicz opublikował osiem prac filozoficznych, a w latach 1862-1874 (rok śmierci Jurkiewicza) napisał tylko jedną książkę. Jurkiewicz był nauczycielem Sołowjowa. W swoich pracach Sołowjow wysoko oceniał Jurkiewicza jako człowieka i filozofa.” (M. Łosski, Historia filozofii rosyjskiej, s. 83-84)
Włodzimierz Jurkiewicz (1885-1964) był wybitnym inżynierem, konstruktorem łodzi podwodnych w Rosji. Nagrodzony orderem św. Stanisława i św. Anny. W latach 1918-1937 pracował we Francji, był konstruktorem słynnego liniowca „Normandia”. W okresie 1938-1964 mieszkał w USA, pełniąc m.in. funkcję konstruktora w Zarządzie Floty Morskiej tego mocarstwa.

JURKOWSKI herbu Jastrzębiec i Radwan. Mieli siedliska w powiatach: wiłkomierskim, poniewieskim, szawelskim, wileńskim, kowieńskim, kobryńskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 7, 12, 181; f. 391, z. 7, nr 1997, 3854; f. 708, z. 2, nr 404, 726, 3402).
Byli też tego imienia plebeusze. „Jurkowski nazwał się Jakub, chłopa Jurka syn z Luborzyce, wsi biskupiej, dwie mile od Krakowa. Kulesą ojca jego zwano, drudzy Jurkiem. Ten syn Jurków służył do psów u księdza Skarszowskiego, kanonika krakowskiego... Za szlachcica udawał się, chodził z lisim kołnierzem u ferezyjej i konie miewał, szabla oprawna. Miał dwu synków... ” etc. (W. Nekanda Trepka, Liber Chamorum, s. 187).

JUROWSKI herbu Przyjaciel; w województwie wileńskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 1622).
Duże gniazdo tego rodu znajdowało się w okolicy Jurewicze na Grodzieńszczyźnie. Byli tez Żydzi tego nazwiska i to spośród nich wywodził się egzekutor rytualnego mordu na rodzinie cesarskiej (1918) w Jekatierinburgu.

JUSKIEWICZ-KRASKOWSKI herbu Nałęcz. Pochodzili z szlachty polskiej na Ukrainie. (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 223-225).

JUSZKIEWICZ herbu Leliwa, Lis, Ślepowron, Prawdzic.
Janusz Skumin Juszkiewicz około 1600 był pisarzem grodzkim wileńskim.
Juszkiewiczowie herbu Ślepowron od około1630 roku znani byli w powiecie upickim, gdzie od Zygmunta III otrzymali nadania ziemskie (CPAH Litwy w Wilnie f 391, z. 1, nr 1061, s. 782-783).
Jan Juszkiewicz w 1648 roku w imieniu Żmudzi podpisał elekcję króla Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 104).
Juszkiewiczowie herbu Ślepowron w XVII wieku posiadali majątek Tychny w woj. brzeskim oraz Konkutówka Rokińska w woj. wileńskim. Spokrewnieni z Kulwińskimi etc. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 28-29).
Andrzej Juszkiewicz, szlachcic powiatu oszmiańskiego, w liście wojewody kniazia Szachowskoja do cara z 29.111.1658 figuruje jako donosiciel, dostarczający Rosjanom ważnych wiadomości z Warszawy (Akty istoriczeskije..., t. 4, s. 259).
Ksiądz Melchior Juszkiewicz był proboszczem kościoła w Rakiszkach w połowie XVII wieku (Litwa i Ruś, t. 3, 1912, s. 165).
Niektórzy Juszkiewiczowie używali herbu Prawdzie; na Kowieńszczyźnie znani byli od roku 1666, kiedy to Jerzy Juszkiewicz nabył tu od panów Roszczewskich majątek Jaceniszki vel Kokowicze. Byli Juszkiewiczowie katolikami, pełnili drobne funkcje wśród miejscowej społeczności szlacheckiej (np. Józef od 1793 roku był klucznikiem kowieńskim). Jedna z gałęzi odgałęziła się na powiat wileński i dziedziczyła na majątku Nowosady, a jeszcze jedna posiadała Kurzeniec w powiecie wilejskim. Spokrewnieni byli m.in. z Kamińskimi. Ta druga gałąź, chociaż wspólnego z pierwszą pochodzenia, używała herbu Ślepowron. Zresztą właśnie od niej (znanej w Województwie Brzeskim od początku XVII wieku) i jej wileńskich odnóg poszła cała reszta Juszkiewiczów. Przez długi czas ich głównym gniazdem był Konkutowsk na Wileńszczyźnie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 10, nr 424).
Juszkiewiczowie, podobnie jak Semplińscy, Baranowiczowie Mickiewiczowie, Wołk-Łaniewscy, Czaszko-Okuliczowie należeli do drobnej szlachty grodzieńskiej. W styczniu 1780 roku nawet zdarzyło się, że prokurator miasta Grodna Jan Jurborski wypędził ich na dwudniową pańszczyznę, z powodu czego bracia-szlachta napisali pełen oburzenia memoriał do komisji rządowej (Por.: St. Kościałkowski Antoni Tyzenhauz, t. 1, s. 495, Londyn 1970).
Spis szlachty powiatu dziśnieńskiego z 1796 roku wymienia imię Józefa Juszkiewicza, regenta brasławskiego (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 5, s. 20).
Juszkiewiczowie zamieszkiwali w powiecie dzisnieńskim, byli spokrewnieni z Truskowskimi, Kuryłowiczami, Syrewiczami, Malkiewiczami, Swirskimi, Aleksandrowiczami, Dobroszyńskimi, Stacewiczami, Męczyńskimi, Galinowskimi (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4117, II).
Wywód familii urodzonych Juszkiewiczów herbu Ślepowron, sporządzony w Wilnie 30 czerwca 1806 roku, donosi że „dwuimienny Adam Stanisław Juszkiewicz, protoplasta na linii, szczycił się kleynotem szlacheckim, gdy posiadał dobra dziedziczne Tychny zwane w województwie Brzeskim położone, miał oraz opiekę nad małoletnimi Cygajowemi y nad ich majątkiem Paszkowszczyzna w powiecie wileńskim leżącym; niemniey urzędem podstolego wendeńskiego zaszczycony, o czem 1663 Januarii 18 dnia manifest w Grodzie Wileńskim zaniesiony o spalenie y zatracenie różnych dokumentów, domowi jegoż służących, przez woysko Rossyjskie, na ów czas przechodzące, dopełnione, zaświadczył. Był także dziedzicem majętności Konkutówki Rekińskiey w powiecie takoż wileńskim położoney (...).
Z Adama Stanisława dwuimiennego Juszkiewicza y żony jego Halszki de domo Kulwińskiey spłodzeni zostali synowie Jakub y Michał, podług świadectwa metryk chrzestnych w parafii hermańskiey 1687..., 1690... zapisanych. (...) Jakub
Adamowicz Juszkiewicz, że wydał światu synów Piotra y Józefa, to zapewniły metryki w księgach parafialnych kościoła Korkożyskiego zapisane... 1719, ...1723...
Józef Jakubowicz Juszkiewicz zostawił dziś wywodzących się synów trzech: Szymona, Stanisława y Jakuba (...)”
W 1806 roku Szymon, Stanisław, Jakub, Jerzy, drugi Jakub, drugi Szymon, drugi Stanisław, Tomasz, Andrzej, Ignacy, Wincenty, jeszcze jeden Stanisław (podajemy ciąg imion za zapisem archiwalnym – J.C.), Jerzy Benedykt i Tadeusz Juszkiewiczowie uznani zostali przez deputację wywodową „za rodowitą y starożytną szlachtę polską” i wpisani do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich Guberni Litewsko-Wileńskiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 28).
Onufry Juszkiewicz, regent Grodu Kowieńskiego figuruje w 1809 roku na liście szlachty tegoż powiatu.
Inny Wywód familii urodzonych Juszkiewiczów, tym razem herbu Ślepowron, z 3 lutego 1811 roku, donosi, że „dom ten wedle świadectwa wielu dziejopisów historyi Polskiey dawny y starożytny, zawsze prerogatywami szlacheckiemi, tak w Koronie yako y w Litwie zaszczycając się z nadań Monarchów Polskich dziedzictwem majątki posiadał, a szczególnie w powiecie kowieńskim, gdzie majętność Kikowicze od niepamiętnych wieków była teyże familii siedliskiem y dotąd jeszcze w possessyi wieczystey dziś żyjących jey potomków zostaje...
(...) przywilejem przyznanego królowey Bony dla pisarza kowieńskiego 1541 w Wilnie datowanego (...)
Jerzy Juszkiewicz z głowy pierwszych swych antecessorów był dziedzicem w powiecie wileńskim ziemskiego majątku y ony zostawił w spadku synowi Janowi... Następnie Jan Juszkiewicz tenże majątek zostawił synom swym Chryzostomowi Janowi y Michałowi... 1752...”
W 1811 roku za „rodowitą y starożytną szlachtę polską” uznani zostali w Wilnie Antoni, Dominik, Józef, Tomasz, Jakub, Jerzy, Jan i Kazimierz Juszkiewiczowie z linii kowieńskiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 914, s. 34-36).
W 1818 roku w Witebsku potwierdzono rodowitość domu Juszkiewiczów, szlachciców powiatu połockiego. Wskazano, że wywodzą się oni z województwa wileńskiego, pieczętowali się herbem Ślepowron (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 2512, z. 1, nr 99, s. 73-77).
7 sierpnia 1819 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Józefa, Macieja, Jerzego, Mateusza, Jana, Jakuba, Tomasza, Wincentego Juszkiewiczów (herbu Ślepowron), szlachciców powiatu szawelskiego (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 919, s. 34).
Ksiądz dr Andrzej Juszkiewicz w 1824 roku odkrył lecznicze wody siarczyste w Agłonie.
Hilary, syn Tadeusza, Juszkiewicz 14 czerwca 1827 roku potwierdzony został w szlachectwie przez heroldię wileńską (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1013, s. 60).
„Nobilis Antonius Antonii filius Juszkiewicz” po ukończeniu Gimnazjum Grodzieńskiego studiował na wydziale fizyczno-matematycznym Wszechnicy Wileńskiej, lecz nie ukończył jej z powodu zamknięcia uczelni (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 839, s. 222).
Drzewo genealogiczne Juszkiewiczów herbu Leliwa, zatwierdzone w Mińsku w 1832 podaje opis sześciu pokoleń tego rodu od protoplasty Jana poczynając (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 114, s. 31).
W 1845 roku heroldia odnotowała w powiecie wileńskim 37 Juszkiewiczów (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 1236, s. 183).
W 1852 roku heroldia wileńska zarejestrowała szlachcica powiatu wilejskiego Andrzeja Juszkiewicza, urzędnika Wileńskiego Okręgowego Zarządu Majątkami Państwowymi, właściciela 122 chłopów pańszczyźnianych. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 431, s. 15).
Na Żmudzi Juszkiewiczowie gnieździli się przede wszystkim w powiatach upickim i poniewieskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 708, z. 2, nr 1192, 1752, 1694).
Gałęzie Juszkiewiczów, które pozostały przy polskości, wyróżniały się patriotyzmem. Jedna z córek Romualda Traugutta, Anna, była żoną jednego z Juszkiewiczów. Jej syn Bolesław i wnuk Jerzy zginęli podczas II wojny światowej (Patrz: Ks. Józef Jarzębowski, Jan Jeziorański, zapomniany bohater 1863 roku, Londyn 1974, s. 6, 8).
Juszkiewiczowie mieszkali także w Guberni Besarabskiej oraz na ziemiach ukrainnych (Alfawitnyj spisok dworianskim rodam Biessarabskoj Gubernii, Kiszyniów 1901, s. 24).
Z wileńskiej gałęzi rodu wywodził się Bazyli (Wasilij) Juszkiewicz (1897-1975), generał, wybitny dowódca wojskowy; podczas wojny z Niemcami 1941-1945 stał na czele 22, 31 i 3 Armii Uderzeniowej ZSRR; nagrodzony kilkunastoma orderami.

JUTKIEWICZ herbu Żyżemski; powiat rosieński na Żmudzi. W XX wieku znani też w Moskwie i Petersburgu.

KORSAKOW. Wybitny ród rosyjski pochodzący od litewskich Korsaków. Jedna z gałęzi używała przydomku „Rymskij” na znak rzekomego przybycia rodziny z Włoch.
Litewscy Korsakowie używali herbu Korsak. Byli też tacy, którzy używali herbu Kotwicz w powiecie wiłkomierskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 708, z. 2 nr 5), Lilia, Lis. Znakomita, silna biologicznie i uzdolniona rodzina, ogromnie zasłużona dla kultury Polski, Litwy, Rosji, Białorusi. Rozgałęzieni po wszystkich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.
Bartosz Paprocki w dziele O herbiech książąt i rycerstwa Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1584 roku pod godłem Gozdawa notował: „Dom Korszaków tamże starodawny i znaczny w Żmudzi tego herbu używają mężowie w tym domu wielcy i znaczni bywali”.
Tomasz Świecki w dziele Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski (t. 1, s. 118) podawał: „Korsak, dom ten, jak twierdzi Niesiecki, z Korsyki przybywał. Świdrygiełło, książę litewski, pierwszemu Korsakowi dał swoją siostrę i za nią w posagu część kraju w Połockiem od Głębokiego aż do Zawołocia. Znajduje się tam Pole Korsakowe, na pamiątkę odparcia obcego (moskiewskiego) wojska przez Korsaków tak nazwane. 1564 roku Korsakowie bronili Połocka i pobrani w niewolę. –Onikiej, dzielny rycerz na polach iwańskich 1567 r. – Kazimierz, wprzód rycerz, potem pustelnik, wreszcie na usługach u włościan we wsi swej siostry życie zakończył. – W ostatnich czasach Korsak, poseł wileński, sławny z gorliwości na sejmie czteroletnim 1788 roku, wołał sprawiedliwie na wiele mówiących: Skarb i wojsko! – i na te m głosy swoje kończył”.
Wywód familii urodzonych Korsaków herbu Korsak z 19.VII.1804 roku donosi, że „familia urodzonych Korsaków od najdawniejszych czasów dostojeństwem urodzenia szlacheckiego w Kraju Polskim zaszczycała się i wszelkich temu stanowi nadanych prerogatyw i swobód używała”. Obszerny wywód opisuje liczne odgałęzienia rodu, uznając ich reprezentantów „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” z wniesieniem ich imion do szóstej części Ksiąg Szlachty Guberni Mińskiej. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 37, s. 220-235).
Wojciech Wijuk Kojałowicz pisał w swym Herbarzu rycerstwa Wielkiego Księstwa Litewskiego: „Korsaków dom dawny i rozrodzony w W-m Ks-wie L-m... Przodek tego domu do Litwy przyszedł z Korsyki za Świdrygiełła, który mu i siostrę dał swoją w małżeństwo, i w posagu włości od Głębokiego zacząwszy do Zawołocza w woj-wie połockim... Od majętności różnych różnie się nazywają: z Poczapowa, Hołubickimi, Borkołapami, Udzielskimi. Eustachy Korsak Hołubicki, wojski połocki 1609, brat jego Jan Korsak na Hołubiczach, chorąży połocki, dworzanin Jego Królewskiej Mości, potem kasztelan połocki, wojewoda smoleński.
Miał z Żukównej, sędzianki połockiej, synów: Hrehorego i Gabryela. Hrehory Korsak, starosta rohaczewski, chorąży połocki, miał za sobą córkę Romana Wołłowicza... Gabryel Janowicz Korsak był wprzód pisarzem ziemskim, potem sędzią połockim... Rafał Korsak, metropolita wszystkiej Rusi, mąż bardzo uczony, pobożnością i pracami dla świętej uniej podjętymi wielce zalecony, u Ojca świętego, papieża rzymskiego, i kardynałów wielkiej powagi...”.
T. Żychliński pisał: „Korsakowie herbu własnego... Wszystkie źródła zgodnie twierdzą, że przodek tego domu przybył na Litwę z wyspy Korsyki w połowie XV wieku, za panowania księcia Bolesława Świdrygiełły, syna Olgierda (1430-1432), który polubiwszy cudzoziemca, własną siostrę dał mu w małżeństwo i wskutek tego od razu w wyjątkowem postawił się położeniu” (Złota księga szlachty polskiej, t. 31, s. 22, Poznań 1908). W posagu otrzymał pierwszy Korsak liczne włości w województwach połockim, witebskim, smoleńskim, których trzeba było ciągle bronić przed sąsiadami ze wschodu. Stąd tak wielu żołnierzy w rodzinie Korsaków i takie ich oddanie unii z Polską.
Wydaje się, że legenda o wyjściu Korsaków z Korsyki wyrosła na gruncie przypadkowego podobieństwa dźwiękowego tego nazwiska z nazwą wyspy. Najbardziej prawdopodobne jest, że był to ród pochodzący z terenów między Mińskiem, Wilnem a Grodnem, gdyż już w XV wieku liczono tam, jak też na terenach wysuniętych dalej na wschód wiele gniazdowisk tego imienia, co wskazywałoby na kilkowiekową ich tu obecność, gdyż rozkrzewienie się tego typu wymaga jednak czasu.
Pierwotnym gniazdem Korsaków były posiadłości w powiecie lidzkim i trockim, dzierżone jeszcze od wieku XV. Stąd rozgałęzili się bardzo szeroko zarówno na wschód i zachód, jak też południe i północ. Wielce zasłużyli się jako organizatorzy życia społecznego w Województwie Wileńskim, Połockim, Witebskim, w Ziemi Podlaskiej, Żmudzkiej, Halickiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1430, s. 7-8).
W 1449 roku książę Kazimierz Jagiellończyk nadał Michałowi Korsakowi „u Mołodecznie ziemlicu pustuju na imia Żukowszczyzna” (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 100, SPb. 1895). W tymże czasie posiadali Korsakowie Uzdę, Strunę oraz inne majętności na Ziemi Wileńskiej i Grodzieńskiej. Byli już wówczas mocno rozgałęzieni, majętni i wpływowi.
Liczna grupa (ponad 20 osób) Korsaków z Ziemi Połockiej figuruje na liście szlachty W. Ks. L. z 1528 roku.
Ciekawy przyczynek do dziejów tego rodu przytacza Świętosław Orzelski (Bezkrólewia ksiąg ośmioro, t. 2, s. 277, Petersburg 1858), opisując obrady sejmu elekcyjnego warszawskiego po zgonie króla Zygmunta Augusta w 1572 roku. „Wtem Korsak z Potockiego Województwa, szlachcic nieposzlakowany, rzekł: „Znam ci ja, panowie, cesarza i dom austryacki, bo wiele lat tam spędziłem, wiem, że on szczęśliwie rządzi w swoich krajach, ale nie chcę, aby u nas panował. Nie ma cesarz sił dosyć, aby mógł oprzeć się Turkowi, nie jest też przedsiębiorczy i nie zrobił nic, co by było godne Cesarza. Zajęty swoim krajem, musiałby nas porzucić i zamiast siebie zostawić u nas rządcę pełnomocnego. Ernest jest dzieckiem jeszcze, nie zna ani naszego, ani czeskiego języka, nie zna naszych obyczajów, i jak król Henryk, potrzebowałby się dopiero uczyć. Podoba mi się książę moskiewski, bo nikogo się nie lęka, poddanych swoich doskonale obroni, a w naszym kraju panując, nie będzie mógł despotycznie postępować. Wybierzmy zwyczajem przodków nie ubiegającego się o koronę, ale takiego, którego sami powołamy. Gdyby nie można Moskwę, chciałbym Króla szwedzkiego, którego obranie najmniej jest niebezpieczne i najbardziej korzystne”. Z oburzeniem słuchali Korsaka jego towarzysze, wyciągali szyje i zapisywali jego słowa do pugilaresów, może dla tego, by je donieść swoim magnatom” – kończy relację Orzelski.
Barkułab Korsak w 1573 roku był starostą dziśnieńskim (Archeograficzeskij Sbornik Dokumientow, t. 1, s. 150).
Stefan Korsak z województwa połockiego 1.X.1591 roku podpisał w Mińsku wyrok sądowy w sprawie „o zabicie i zranienie” pewnego szlachcica (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 91, Vilnius 1988).
Pan Jarosz Korsak z Pyreszewa, ziemianin, i pan Andrzej Korsak, chorążyc województwa mińskiego, wspomniani są przez księgi grodzkie Mińska w roku 1592 (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 18, s. 102).
W sierpniu 1596 roku bawił w Moskwie na czele poselstwa królewskiego poseł polski Jan Korsak. (Russko-biełorusskije swiazi. Sbornik dokumentów. Mińsk 1963, s. 48-49).
Wojewoda smoleński Jan Korsak w 1600 r. założył klasztor ojców Dominikanów w Ostrowcu koło Wilna; Józef zaś Korsak, wojewoda mścisławski, w 1611 r. ufundował klasztor ojców Karmelitów w Głębokiem.
Jan Korsak z Hołubowicz, chorąży połocki, w 1613 roku został komisarzem do poboru podatków na wojnę z Moskwą (Volumina Legum, t. 3, s. 118). Wydaje się, że onże w 1615 roku był sekretarzem królewskim. W tymże czasie źródła pisane wzmiankuję o Krzysztofie, stolniku województwa połockiego, i Adamie, sędzim grodzkim nowogródzkim, Korsakach.
O innych znów reprezentancie tego rodu czytamy: „Czwartym Internatem otwartym przy Akademii Wileńskiej była Bursa Korsaka. Fundował ją w 1618 r. Jan Mikołaj Korsak, sędzia ziemski oszmiański i pisarz skarbu W. Ks. L. Miało w niej znaleźć mieszkanie i utrzymanie dwudziestu studentów - dziesięciu z rodziny Korsaka oraz dziesięciu z innych rodzin szlacheckich. Fundator zapisał na rzecz przyszłej bursy 800 kop groszy litewskich, dom przy Skopówce w Wilnie oraz dobra Jasiew w powiecie oszmiańskim. Całkowite kierownictwo bursy zostało przekazane kapitule wileńskiej. Z akt kapituły wynika, że bursa Korsaka, fundowana w 1618 r, zaczęła swoją działalność w r. 1621”. (Ludwik Piechnik, Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 2, s. 50, Rzym 1983).
Jan Korsak, deputat województwa trockiego, podpisał 4 czerwca 1626 roku wyrok Sądu Głównego Trybunalskiego w Wilnie skazujący szlachcica Okrzewskiego na wysokie odszkodowanie za niespłacenie długów Żydom wileńskim Mojżeszowi i Rebece Slenowiczom. (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, Vilnius 1988, s. 321-324).
W latach 1620-1630 przez źródła pisane są wspomniani: Jan Korsak na Hołubiczach, kasztelan połocki, Roman Krzysztof Korsak, podkomorzy połocki, Rafał Korsak, władyka halicki, Hrehory Korsak, chorąży połocki...
Hieronim Korsak, deputat województwa połockiego, był w roku 1647 członkiem Trybunału Głównego Litewskiego (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 475, Vilnius 1988).
Władysław Jan Korsak, podkomorzyc połocki, Władysław Kazimierz Korsak, miecznik połocki w 1648 roku podpisali od tegoż województwa elekcję króla Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 106-107).
Józef Lwowicz Korsak, wojewoda mścisławski, w połowie XVII w. został fundatorem unickiego klasztoru w Berezweczu.
Około 1669 Marcyan Zbigniew Korsak był podczaszym i sędzią grodzkim połockim; onże w 1674 roku podpisał akt konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 5, s. 131).
Na Połocczyźnie rodzina ta posiadała m.in. dobra Dębowszczyzna, Boguszkowo, Owczynkowo. Roman Korsak w 1631 r. otrzymał od Zygmunta III prawem lennym obszerne posiadłości w Starostwie bielskim na Smoleńszczyźnie. Siedzieli też wokół Wilna.
Margaryta Byczkowa w artykule Polskie tradycje w genealogii rosyjskiej XVII wieku (Genealogia, t. 2, s. 53, 1992) na podstawie przekazów archiwalnych stwierdza: „Z 1662 roku pochodzą suplika i kopie świadectw Ignacego Korsakowa, sporządzone zapewne w związku z jego sporem o starszeństwo, który toczył z Aleksym Czepczugowem. W suplice jest mowa o przyjeździe ich przodków „zza rzymskich granic” najpierw do wielkich książąt litewskich, a następnie do wielkiego księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego.”
Około roku 1720 pan Korsak był dzierżawcą dóbr Piotrowicze w powiecie trockim, własności Karoliny Ludwiki Radziwiłłówny, księżny reńskiej.
18 lipca 1724 roku sejmik w-wa nowogródzkiego uchwalił akt (podpisany m.in. przez Krzysztofa Michała Kondratowicza, miecznika i podwojewodzego nowogródzkiego, i Aleksandra Piotra Sawicza-Korsaka, podstolego i pisarza grodzkiego w-wa nowogródzkiego), który zawierał m.in. następujące zdanie: „Kto w sercu swoim Jezusa ukrzyżowanego, Pana nad pany, nad wszystko przekłada, kto dobro pospolite y uczciwość kocha, komu honor imienia chrześcijańskiego jest miły, aby od publikacyi po wszystkich parafiach y cerkwiach tych uniwersałów naszych, ex nunc prosempter czeladź roczna oboiey płci, żydom w miastach, miasteczkach, po wsiach y karczmach prywatnych nie służyła, także w domach żydowskich na okupiszczu ich, gdzie się grzebią chrześcijanie kątem, bez żadney służby nie mieszkali; przystoynieysza bowiem rzecz, gdy żyd żydowi, a nie chrześcijanin onemu służyć będzie” (Akty izdawajemyje..., t. 29, s. 432-434).
Chodziło o zapobieżenie demoralizacji i ateizacji, sianych – jak uważano wówczas – wśród chrześcijan przez Żydów, jak też o zapobieżenie domniemanym mordom rytualnym, popełnianym rzekomo przez wyznawców judaizmu na „gojach”.
Ksiądz - jezuita Jan Korsak w 1744 roku wydał książkę o możnej rodzinie Platerów: „Dom Słońca i cnót splendoru, od jasności świetny w prześwietnych y starożytnych domach, W. W. Platerów oraz Brzostowskich, upatrzony etc. etc.” (Materiały do bibliografii, genealogii i heraldyki polskiej, t. 4, s. 195, Buenos Aires-Paryż 1967).
Niezabitowscy, Reytanowie i Korsakowie byli najbardziej wpływowi w XVIII wieku w województwie nowogródzkim, w ich ręku „skupiały się wszystkie ważniejsze urzędy ziemskie”. (Por.: S. Kościałkowski, Antoni Tyzenhauz, t. 1, s. 120-121, Londyn 1970).
Korsak, starosta kuszlicki, był w 1764 r. posłem na sejm koronacyjny w Warszawie od województwa połockiego (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewódzka w Rzeszowie, Dział rękopisów; Rk-3, k. 273).
W 1799 roku Ignacy Korsak, budowniczy połocki, władał wsiami Antonowicze, Nowiki, Szlubowszczyzna; Leopold Korsak, podczaszy połocki – wsią Radkowszczyzna; Stanisław Korsak – wsią Daniew, Trojan Korsak, łowczy połocki – wsiami Hwozdy, Michałkowszczyzna, Koleśniki. Wszystko na Połocczyźnie. (Akty izdawajemyje..., t. 16, s. 307-308).
Lista familij szlachcica urodzonego Kaspra Korsaka, majora bywszy kawaleryi Narodowcy Woysk Litewskich, żyjącego w powiecie wiłkomierskim w folwarku Bolcach znajdująca się w spisie szlachty tegoż powiatu roku 1795 donosi: „Stefan, sędzia grodzki mozyrski, y Michał, marszałek upicki, Korsakowie, bracia między sobą... mieli possessya dziedziczne w powiecie mozyrskim, rzeczyckim, y oszmiańskim... Lentuszkiewicze, Korzenie, Smiałycze, Karpowicze, Dorże, Ostrowiec...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 120).
Ksiądz Józef Korsak był około 1790-1799 prorektorem podwydziału mozyrskiego Wileńskiego Okręgu Naukowego (Dział rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego, F-2, DC-73, s. 22-23).
Florian Korsak, prałat, archimandryta, później sufragan żydyczyński, około 1804.
Adam, Ignacy, Ambroży i Michał Korsakowie figurują na liście szlachty powiatu oszmiańskiego, mającej prawo wybierać i być wybranymi w 1809 roku.
Na Liście szlachty powiatu wileńskiego, mających prawo wybierać i być obranymi na urząd z 1809 r. widzimy Hilarego, Adama, Stanisława Korsaków (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4096, s. 26).
Wielu członków tej rodziny studiowało w Wileńskiej Akademii Św. Jana, o czym świadczy np. następujący dokument: „Nobilis Julianus Joannis filius Korsak studiorum curriculo in Schola publica Stutinensi emenso, die XX Septembńs anni MDCCCXXI in Civium hujus Caesareae Litterarum Univrsitatis Vilnensis numerum adscriptus, in Ordine Professorum Litteraturae et artium elegantiorum Litteraturae Graecae, Latinae, Rossicae, Rhetorice et poesi, Historiae universali, nec non Logicae trium annorum spatio multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus semestribus diligentiam suam et processus praeceptoribus suis adeo probaverit”. W 1827 otrzymał zaświadczenie, że jest jeszcze „studiosus actualis...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 834, s. 11).
Józef Korsak był nauczycielem wymowy Szkoły Powiatowej Niemirowskiej w latach 1822/23 (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 26, s. 19).
Antoni Korsak za udział w powstaniu 1831 roku trafił na wiele lat pod tajny nadzór policji. Gospodarował w majątku Pietrowszczyzna. W roku 1840 miał trzech synów (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 174, s. 19).
Eustachy Korsak za czynny udział w powstaniu (m.in. odbicie rosyjskiego transportu z prowiantem pod Dokszycami) został pozbawiony majątku i utrzymywany był przez ziemianina Buynickiego w majątku Aloizberg. Również był pod nadzorem policji (tamże, s. 21).
W Poniewieżu urzędnik, szlachcic Piotr Korsak od września 1831 roku znajdował się pod nadzorem policji za udział w powstaniu listopadowym (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 174, s. 50).
Julian Korsak, właściciel majątku Strzała w powiecie słonimskim, od 1833 roku znajdował się przez długi okres pod tajnym nadzorem policji za kontakty z powstańcami Polskiego Listopada, którzy się ukryli we Francji po porażce insurekcji (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 174, s. 81-82).
Zachowały się raporty o tym, że 29 maja 1848 roku burza gradowa zniszczyła posiewy ziemian powiatu oszmiańskiego, szawelskiego, szczerbińskiego i Korsaka (CPAH Litwy w Wilnie, f. 381, z. 19, nr 1094).
W 1857 roku mieszczanie miasteczka Holszany zaskarżyli przed wileńskim wojennym generał-gubernatorem Nazimowem Korsaka o ucisk i prześladowanie. Nie wykluczone, że i tym razem, jak w wielu innych przypadkach, skargę ułożono z inspiracji władz cesarskich, w ten sposób karcących szlachtę polską (CPAH Litwy w Wilnie, f. 381, z. 19, nr 1388, s. 1-213). „Sprawie” dano tok i trwała ona aż 10 lat.
W okresie około 1863-68 ziemianie województwa witebskiego Władysław, Julian, Dionizy, Trojan, Fortunat Korsakowie znajdowali się pod tajnym nadzorem policji ze względu na powiązania z powstaniem polskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 6, nr 64).
Mieszkający na Podolu w połowie XIX wieku Juliusz Korsak posiadał 529 chłopów pańszczyźnianych i miał z majątków zysk 3 589 rubli rocznie. (Por.: Daniel Beauvois, Polacy na Ukrainie, s. 244, Paryż 1987).
Fryderyk Korsak posiadał dziedziczny majątek Hołubicze w w-wie połockim. Jego syn Aleksander był cześnikiem połockim
Wszelako potomek tej znakomitej rodziny, podoficer armii carskiej Tomasz Korsak miał w 1820 roku ogromne trudności z urzędowym potwierdzeniem swej rodowitości (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1694, s. 143-144).
Korsakowie z Guberni Witebskiej spokrewnieni byli z takimi rodami, jak Krasnowscy, Wodniccy, Różańscy, Godlewscy, Ciechanowiczowie, Hierasimowiczowie, Sapiehowie, Wołłowiczowie, Zabiełłowie, Hrebniccy, Chrapowiccy, Ogińscy, Makowieccy, Radziwiłłowie, Narbuttowie, Żardeccy, Mirscy, Oskierkowie, Lissowscy, Karniccy, Ciechanowieccy, Kubliccy, Zenowiczowie, Szumscy, Szymanowscy, Kowalewscy, Szadurscy, Leśniewscy, Kozłowscy (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4117, l).
Licznie gnieździli się w powiecie dziśnieńskim. Spis szlachty powiatu dziśnieńskiego z 1796 roku wymienia imiona Antoniego, Michała, Dominika, Kazimierza, Róży, Franciszka, Marianny Korsaków (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 5, s. 38-47).
Wywód Familii Urodzonych Korsaków herbu Korsak z 1798 roku, uznając tę rodzinę „za rodowitą y starożytną szlachtę polską”, podawał, iż „Jan Korsak z familii Korsaków w województwie Potockim licznie rozrodzonej, syna Stanisława Korsaka zostawił, a ten to Stanisław Janowicz Korsak, w powiat oszmiański przeniósłszy się dziedziczną possessyą folwark Opite Cholewszczyznę od Melchiora Walentynowicza Marszewskiego prawem wieczystym 1701 (...) nabył, i ony synowi swojemu Antoniemu Korsakowi przeznaczył, który to Antoni synom swoim Jerzemu, Leonowi, Floryanowi i Janowi Korsakom testamentem 1760 r. rozdysponował...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 362-363).
3 sierpnia 1816 roku grupa szlachciców powiatu oszmiańskiego podpisała następujące oświadczenie: „My, obywatele miasta Merecza, niżey własnoręcznie podpisani, wiadomo tym naszym testymonialnym pismem Jjpanom Szymonowi, Marcinowi, Andrzejowi y Mateuszowi Korsakom braci inter se rodzonym, pochodź z oyca Wawrzyńca, oraz Andrzejowi Korsakowi, stryjecznemu ich bratu, pochodzącemu z oyca Szymona, a wszyscy ci Korsacy z dziada Wawrzyńca y pradziada Jakuba, którzy to ich mość mając od antecessorów swoich za prawami sobie służącemi dawniey ziemię dziedziczną tak w powiecie lidzkim jako też y powiecie trockim w parafii mereckiey Korsaki zwane, niemniey też y w obrębach miasta Merecza rozmaite kupie ziemi oromey y sianożęci dały nam wiedzieć, że szlachtą rodowitą zawsze szczycili się, jacy są aktualnie rodzonemi synowcami JW. Pana Antoniego Korsaka, komornika Województwa Potockiego, który otrzymał list przyjemczy w roku 1805 miesiąca marca 10 dnia od imienników swoich w Gubernii Witebskiey mieszkających, a że ci wyż pomienieni Korsacy jako dobrze będąc nam znajomi y zawsze szczycili się szlachectwem, lecz jako bez edukacji będąc zostali obłąkani niewiadomością, a w kolei tey mieszkając pod miastem Mereczem pomyłką zostali w rzędzie ordynaryjnych mieszkańców zapisani do Skazki Mieszczańskiey. Jakowym dopiero czyniącym dowody rodowitości szlacheckiey nie tylko że my obywatele całym ogółem miasta nie czyniemy źadney perpedycyi, ale owszem jako rodowitey szlachcie te nasze testymonialne pismo naysprawiedliwiey wydawszy podpisem własnych rąk zatwierdzamy w Mereczu roku 1816 miesiąca Augusta 3 dnia.
Ignacy Giełwanowski, podchorąży byłych Woysk Litewskich,
Ignacy Chorościey, rządca miasta Merecza,
Tomasz Jaworowski,
Ignacy Derwyański,
Kazimierz Marciszewicz,
Wincenty Ciżewski,
Wincenty Janowicz,
Józef Bielski”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1430, s. 3).

Wywód familii urodzonych Korsaków herbu Korsak, sporządzony w Wilnie 3 lipca 1820 r, podaje, że „familia Korsaków od naydawnieyszych czasów w Królestwie Polskim, mianowicie w Województwie Potockim licznie rozkrzewiona, używając wszelkich prerogatyw stanowi szlacheckiemu właściwych, pełniła publiczne urzędy i posiadała dobra ziemskie.
Z tey familii idący, a przez wywodzących się wzięty w ninieyszym wywodzie za protoplastę Alexander Michał Sawicz Korsak, będąc zaszczycony urzędem woyskiego mścisławskiego, miał sobie za zasługi nadane przez Króla Polskiego Jana Kazimierza dobra Wołodźnia, Dębszczyzna, Bohuszkowo, Owczyników nazwane w województwie Połockim położone, jakowe nadania potwierdził Król Polski Jan III (...)
Tenże Alexander Michał Korsak spłodził synów czterech, Stanisława, Piotra, Benedykta, zeszłych bezpotomnie, i Antoniego, dziada wywodzących się, który wyzuwszy się z dóbr wyżey wyrażonych przez oyca ich posiadanych, przenieśli się do Litwy, do województwa Wileńskiego, i tam prawem sukcessyi osiągnęli po dziadu swoim Konstantym Wolskim, woyskim województwa Wileńskiego, majętność Giełwany (...) 1764 roku...
Teraz wspomniany Antoni Korsak spłodził dwóch synów, Jana y Bartłomieja, podług dowodu metryk chrzestnych na pierwszego, Jana, pod rokiem 1733 junij 30 przy kościele Św. Jakuba w Wilnie, i na drugiego Bartłomieja pod rokiem 1752 przy Kościele parafialnym Niemenczyńskim zapisanych.
Ci dwaj synowie Antoniego, Jan i Bartłomiej Korsakowie, lubo nie posiadali już ziemnego majątku, zawsze jednak prowadzili życie stanowi szlacheckiemu właściwe, l z nich Bartłomiey pojąwszy za żonę Maryannę Sienkiewiczównę, był oycem synów pięciu: Sylwestra, Józefa, Dominika, Antoniego i Bonifacego Korsaków teraz wywodzących się (...)
Drugi zaś brat Bartłomieja, Jan syn Antoniego Korsak, spłodził synów czterech: Macieja, Wincentego, Bonifacego i Jana z potomstwem wywodzących się (...)”
W tym czasie mieszkali ci Korsakowie m.in. w powiatach wiłkomierskim i szawelskim. Tak więc na podstawie złożonych dowodów w 1820 r. Sylwester, Józef, Dominik, Antoni i Bonifacy Bartłomiejowiczowie, Maciej z synem Ludwikiem, Wincenty z synami Józefem i Ksawerym, Bonifacy i Jan z synem Jerzym Korsakowie uznani zostali za „rodowitą i starożytną szlachtę polską...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 246-247).
Inny dokument archiwalny tego rodzaju, mianowicie Wywód familii urodzonych Korsaków herbu Korsak z 14 lipca 1820 roku podaje znowuż informacje o jeszcze jednej gałęzi tego potężnego rodu, a mianowicie: „że Familia Korsaków, będąc w dostojeństwie starożytney szlachty polskiey od dawnych czasów zaszczyconą, na mocy jakowey prerogatywy posiadała dobra ziemskie za przywilejami po swych przodkach i pisała się na elekcyach zjazdu sejmikowego, a z idących za protoplastę Alexiey Korsak, że posiadał dobra ziemskie Pomerecz zwane, nadane za przywilejem w powiecie trockim i lidzkim od nayjaśnieyszego Króla Polskiego Władysława Czwartego, panującego, w nagrodę zasług gorliwie pełniącego obowiązek prezbitera Cerkwi Mereckiey (1638)...
Jan Alexiejowicz Korsak, że jest synem Alexieja, dowiódł (...) po oycu swym do odzyskania przedsięwziął pozostałych dóbr ziemskich w zastawie będących, które jako naturalny sukcessor odziedziczył. Tenże Jan Alexiejowicz Korsak, będąc w szlubnym związku, wydał światu synów czterech: Stanisława, Jana, Kazimierza i Fiedora (...) A z tych czterech braci rodzonych podczas byłej rewolucyi szwedzkiey w Królestwie Polskim pozostał tylko Kazimierz Korsak w życiu i wszedłszy w związek szlubny, spłodził syna Jakuba... Jakub Kazimierz Korsak, mając w zamęściu Krystynę Bledziównę, spłodził z tą syna Wawrzyńca roku 1713 Augusta 3 dnia (...) Jan Karol, brat tegoż Jakuba, był chorążym smoleńskim (...) Wawrzyniec Jakubowicz, mając w zamęściu urodzoną Maryannę Dombrowską, spłodził z ona synów Wawrzyńca (1735)..., Antoniego (1748)... i Szymona (1770)”. Wawrzyniec Korsak miał synów Szymona, Marcina, Andrzeja i Macieja; Szymon pozostawił syna Andrzeja. Wszyscy oni siedzieli na dobrach dziedzicznych w powiecie trockim i zatwierdzeni zostali jako „rodowita i starożytna szlachta polska...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 262-263).
l jeszcze jeden Wywód familii urodzonych Korsaków herbu ... z 9 lipca 1820 roku donosi, „że Fryderyk Korsak za pierwszego w ninieyszym wywodzie na linii pokazany, dostoynością szlachectwa y wszelkiemi temu stanowi właściwemi prerogatywami uzacniony, pośród tych zaszczytów dziedziczył dobra ziemskie Hołubicze zwane w województwie Połockim leżące (...)
Tenże Fryderyk Korsak był oycem syna Iwana, a ten syna Alexandra Korsaka po sobie zostawił. Któren to Alexander Iwanowicz Korsak, cześnik starodubowski, miał w wieczystym aktorstwie majętność Horki Podziszewie Buchałowo zowiące się w województwie połockim leżące i takową (1738) urodzonemu Michałowi Wizgirdowi wyprzedał...”.
Syn Aleksandra Maciej zostawił po sobie syna Macieja, „którego synowie Jan y Tomasz Maciejowiczowie Korsakowie ninieyszy składają wywód...”. Komisja wywodowa szlachecka zawyrokowała: „Familią urodzonych Korsaków, a mianowicie wywodzących się, jako to: Jana y Tomasza, synów Macieja Maciejowicza, Korsaków za rodowitą y starożytną szlachtę polską uznajemy, ogłaszamy y onych do księgi szlachty guberni Litewsko-Wileńskiej klassy pierwszey zapisujemy...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 254-255).
Drzewo genealogiczne rodu Korsaków z 1826 roku za protoplastę bierze Pawła Korsaka, który miał synów Stanisława, Tadeusza, Ludwika, Józefa, Symona (wszyscy bezpotomni) oraz Ignacego, który z kolei miał syna Karola i wnuka Fryderyka Wilhelma (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1775a, s. 2).
Znacznie późniejsze dokumenty, wydane przez heroldię w epoce po powstaniu listopadowym, brzmią nieco inaczej.
Wywód familii urodzonych Korsaków herbu Korsak (Wilno, 14 kwietnia 1837 r.) przypomina dzieje oszmiańskiej gałęzi tego rodu, jak również innych. Heroldia wileńska uznała wówczas „za rodowitych i starożytnych dworzan” Adama Ignacego, sześcioimiennego Adama Mikołaja Ambrożego Ignacego Józefa Michała, czworoimiennego Józefa Jana Marcina Porfirego, trzyimiennego Ambrożego Norberta Antoniego i dwuimiennego Ludwika Hipolita Korsaków, właścicieli dóbr sukcesyjnych Dorze i Romanowszczyzna w powiecie oszmiańskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1058, s. 84-88).
Sporządzone w Mińsku 20 sierpnia 1832 roku drzewo genealogiczne jednej z gałęzi rodu Korsaków herbu Korsak przedstawia cztery pokolenia (10 osób) tego domu, od Józefa do dwuimiennego Wincentego Marcina i trzyimiennego Erazma Antoniego Hilarego, siedzących na Omniszewie powiatu borysowskiego (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 1370).
Drzewo genealogiczne jeszcze innego rodu Korsaków z 1834 r. podaje opis czterech pokoleń tej rodziny, od Franciszka Korsaka, właściciela Rudnik, zaczynając (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 126, s. 14).
Ludwik Korsak około roku 1863 dziedziczył na Graużyszkach, a mieszkał w Wilnie (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 98, s. 5). W tymże czasie Wiktor Korsak posiadał majątek Januszew w powiecie siebieskim guberni witebskiej (tamże, s. 11).
* * *

Od lechickich Korsaków poszli rosyjscy Rimscy-Korsakowowie, Korsakowowie i Miłosławscy, gdyż jeszcze w XV w. do Moskwy przesiedlili się Wieńczysław i Miłosław Korsakowie (Obszczij Gierbownik, t. 1, s. 385).
Źródło to odnotowuje: „familia Korsakowów początek swój wzięła od przybyłego z Litwy do Moskwy Wiencisława Zygmuntowicza Korsaka...”.
Tenże Obszczij Gierbownik w innym miejscu (t. 2, s. 52) pisze: „Ród Rimskich-Korsakowów pochodzi od przybyłego do wielkiego kniazia Wasyla Dmitrijewicza z Litwy Wiencesława Zygmuntowicza Korsaka (...). Tego rodu Wieczesław i Frydrych Korsaki, pozostawiwszy miasta i ziemię swą z połaci Rzymskich przesiedlili się do Polski, skąd Wiencesław Zygmuntowicz Korsak wyjechał do Rosji”.
Rodosłownaja kniga (t. 2, s. 324) donosi: „Korsakowy. Wyjechali iż Litwy. Nazwanije połuczili ot wyjechawszego Wiencesława Korsaka (...) W tojże rospisi Rimskije-Korsakowy”.
Znowuż A. Bobrinskij, (cz. 1, s. 452-454) podaje: „Ród Rimskich-Korsakowów pochodzi od przybyłego w 1390 r. do wielkiego kniazia Wasilija Dmitrijewicza z Litwy, Wieńczysława Zygmuntowicza Korsaka”. Ponieważ, według legendy rodzinnej, do Polski przybyli oni z Cesarstwa Rzymskiego, car Fiedor Aleksiejewicz kazał w 1679 r. potomków Wieńczysława (Wojciecha) Korsaka nazywać oficjalnie Rimskimi-Korsakowami.
Było to jednak oczywistym nieporozumieniem. Niewykluczone, że Wieńczysław Zygmuntowicz Korsak był spokrewniony z Rymskimi alias Rzymskimi (Rymki to osiedle w woj. suwalskim, zaś Rym – w białostockim), i stąd mogło powstać Korsak-Rzymski, jak zresztą po polsku i pisano to nazwisko. A może po prostu jakiś Rymko Korsak był tu protoplastą. W każdym bądź razie stereotypowa legenda rodzinna o wyjściu tego rodu z Włoch wydaje się być bezpodstawna.
W XIX wieku Rimscy-Korsakowowie otrzymali nadania ziemskie na Wileńszczyźnie, co wszelako nie zawsze wychodziło im na dobre.
Gdy generał Rimskij-Korsaków, wileński gubernator, obdarzony został przez cara majątkiem Widze, tamtejsi mieszkańcy (około 500 rodzin) odmówili pracy na nowego pana, twierdząc, że są szlachtą i nie mają obowiązku komukolwiek służyć. Sprawa nabrała w 1808 roku dużego rozgłosu. W archiwach zachowały się imiona inicjatorów tego buntu: Radziewicz, Zakrzewski, Piotrowicz, „koi wziali siebie w gołowu być szlachticzami” i podburzali innych do nieposłuszeństwa władzy (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2545, s. 144-149).
W 1864 roku Walenty Korsak, szlachcic guberni kijowskiej, został skazany na siedem lat ciężkich robót w fabrykach za udział w powstaniu styczniowym (Michał Micel, Spis powstańców 1863 roku..., s. 61).
Z rosyjskich Korsakowów wywodziła się cała plejada wybitnych działaczy kultury, nauki, polityki w Cesarstwie Rosyjskim, m.in. genialny kompozytor Mikołaj Rymski-Korsakow (1844-1908). Patrz o nim obszerniej: J. Ciechanowicz, Musica Peregrina, s. 151-211, Mołodeczno 2002..

KORWIN-KRUKOWSKI herbu Ślepowron.
Wywód familii urodzonych Korwinów Krukowskich z 22 grudnia 1819 roku donosi: „ta familia wedle świadectwa wielu dziejopisów Historii Polskiej jest dawna, starożytna, starożytna, prerogatywami szlacheckiemi i dostojnością urzędowań zaszczycona w Królestwie Polskim – oraz przed dwiema wiekami jaszcze ziemne majątki dziedzicząca – mianowicie w Xięstwie Litewskim i jego prowincjach. Jak się to wyświeciło z prawa kupnego 1600 septembra 15 datowanego, a oktobra 3 na sądzie ziemskim powiatu kowieńskiego przez Stanisława Godlewskiego Tomaszowi Stanisławowiczowi i żenie jego Maryannie Kołuzównie Krakowskim, na majątek Wembry w powiecie kowieńskim leżący, przyznanego.
Po którym to Tomaszu Krukowskim w czas późniejszy rozrodzone potomni po różnych województwach i powiatach rozsiedliwszy się, różne powiatowych urzędowań, za przywilejami królewskiemi piastowali dostojnoście. (...)”
Gałąź wiłkomierska dziedziczyła na dobrach Swirny i Piepiszki, a spokrewniona była m.in. z Paszkiewiczami, Szulcami, Dylkiewiczami, Łojbami, Łukaszewiczami, Cieszykami.
W Wilnie posiadali Korwin-Krukowscy kamienicę w parafii świętojańskiej.
W 1819 roku heroldia wileńska uznała Konstantego, syna Józefa, Jana i Kazimierza, synów Jerzego, regenta ziemskiego wileńskiego, Korwinów Krukowskich „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” wpisując ich imiona do pierwszej części ksiąg genealogicznych guberni litewsko-wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 178-181).
28 grudnia 1837 i 10 marca 1896 roku panowie Korwin-Krukowscy zostali wniesieni do części szóstej („szlachta starożytna”) ksiąg genealogicznych guberni pskowskiej (f. 110, z. 444, k. 49, nr 26). Z tego rodu pochodziła Zofia Korwin-Krukowska, po mężu Kowalewska (1850-1891), wybitna profesorka matematyki Uniwersytetu Sztokholmskiego i pisarka; patrz o niej: J. Ciechanowicz, Z rodu polskiego, t. 1, s. 22-104, Rzeszów 1999.

KORWIN-MILEWSKI herbu Ślepowron. W Polsce notowani od 1414 roku, na Litwie od XVIII wieku, w Rosji wpływowi w XIX.

KORWIN-PIOTROWSKI herbu Junosza, Korwin i Ślepowron. Z tego rodu pochodzi urodzony w Białej Cerkwi, a zmarły w Los Angeles, utalentowany poeta rosyjski Włodzimierz Korwin-Piotrowski (1891-1966).

KORYCKI herbu Ciołek, Drzewica, Prus I, Roch III i in.; Jedna z gałęzi osiadła w Rosji i używała tam własnego godła rodowego.

KORZENIEWSKI herbu Kościesza, Nałęcz, Janina, Waga, Leliwa, i in. Trudno byłoby dziś ściśle ustalić, od jakiej konkretnie posiadłości wzięli swe nazwisko.
Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce (t. 2, s. 168, Warszawa 1981) informuje o wsi Korzeniew w woj. kaliskim, Korzeniewo we włocławskim i elbląskim, Korzeniów w lubelskim i tarnowskim, o kilku Korzeniówkach i Korzeniach.
Prawdopodobnie wielu Korzeniewskich wzięło swe nazwisko od wsi Korzeniówka w powiecie drohiczyńskim na Podlasiu, inni, być może, od wsi Korzenie pod Smorgoniami itd.
Z zachowanych materiałów archiwalnych wnioskować można, że wywodzili się niektórzy Korzeniewscy z rodowej posiadłości swej Korzeniewa w Województwie Brzeskim. Mianowicie w roku 1619 mieszkali tu jeszcze Raina Korzeniewska i trzej jej synowie: Jan, Jerzy i Andrzej. (Akty izdawajemyje..., t. 2, s. 50-51).
Miejscowości o podobnej nazwie istnieją dziś także, na terenach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, wchodzących obecnie w skład Białorusi, Ukrainy, Litwy.
Rodzina pieczętowała się herbem Kościesza (rozdarte skrzydła z krzyżem w polu czerwonym) i była jak pisze Franciszek Piekosiński – „znakomitemi urzędami y possessyami dóbr ziemskich w różnych województwach y powiatach zaszczyconą”. Protoplastą witebskich Korzeniewskich był Wojciech, ziemianin z Województwa Brzeskiego-Litewskiego (wiek XVII).
Podstarości brzeski Melchior Rayski około roku 1580 miał za żonę byłą małżonkę nieboszczyka Hrehora Korzeniewskiego.
Niejaki pan Korzeniewski jeszcze latem 1595 roku zaskarżony został w urzędzie grodzkim wileńskim o udział w pobiciu Stanisława Prokopowicza (Akty..., t. 20, s. 114).
W 1632 roku mieszkał tu Wawrzyniec Korzeniewski, „jenerał Woiewódstwa Brzeskiego” (tamże, s. 59).
Korzeniewscy herbu Janina znani byli od 1460 roku jako właściciele Korzeniowa w powiecie Garwolińskim; nieco później notowani są w sandomierskiem.
Korzeniewscy herbu Nałęcz wywodzą się z Wołynia.
Jak podaje znowuż A. Boniecki w Herbarzu Polskim (t. 11, s. 222, Warszawa 1907) Korzeniewscy herbu Janina wyszli z ziemi stężyckiej, inni zaś albo z powiatu kaliskiego, albo pińskiego, gdzie się znajdują miejscowości o nazwie Korzeniewo lub Korzeniów. Korzeniewscy herbu Lis (Kościesza) pochodzą również z województwa brzesko-litewskiego. Jedna z ich gałęzi od początku XVIII wieku nabrała znacznych wpływów na Witebszczyźnie, Połocczyźnie i w Inflantach.
Inne źródło heraldyczne informuje: „Korzeniewscy, pieczętujący się herbem Kościesza, posiadali majątki w różnych województwach i powiatach i udowodniali swe pochodzenie od protoplasty Wojciecha Korzeniewskiego, mającego majątek w województwie Brzeskim Litewskim” (N. Szaposznikow, Heraldica, t. 1, s. 153, Petersburg 1900).
Pod uchwałą sejmiku orszańskiego dotyczącą spłacania podatków tzw. „Aktikacią uniwersału seymiku powiatu orszańskiego” z roku 1647 widnieje obok innych podpis własnoręczny szlachcica Józefa Korzeniewskiego. Także w księgach buhalteryjnych m. Mohylewa z roku 1695 wymienia się imię niejakiego „pana Korzeniewskiego, dworzanina – pana Matusiewicza, który przyjeżdżał za dekretem do miasta”, i któremu kupiono jabłek na koszt skarbu miejskiego.
We wsi Korzeniówka na Podlasiu, według spisu z 1662 roku, mieszkali Adam, Stanisław i Sebastian Korzeniewscy z rodzinami, jak również Józef Tołwiński i Jan Porzeziński. (Akty izdawajemyje..., t. 33, s. 512).
Jan Stanisław Korzeniewski, starosta kościański, poseł w-wa poznańskiego, w 1668 roku podpisał akt konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 4, s. 495). Onże jest poborcą hiberny w 1678 roku (tamże, t. 5, s. 268).
Pan Andrzej Korzeniewski, sędzia ławnik m. Brześcia, figuruje w księgach grodzkich tego miasta w roku 1669 (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 481-483 i in.).
W 1679 roku pisarzem ziemskim brzeskim był Teodor Korzeniewski (Akty izdawajemyje..., t. 3, s. 91).
Jan Korzeniewski, namiesnik klasztoru kościoła św. Bazylego w Wilnie, figuruje w księgach ziemskich wileńskich 13 stycznia 1680 r. (Akty izdawajemyje..., t. 9, s. 48-49).
W testamencie Sylwestra Wołczackiego, administratora i namiestnika biskupstwa białoruskiego z roku 1686, figuruje m.in. pani Korzeniewska, Paweł Korzeniewski, szlachcic spod Brześcia, wyłania się z. mroku czasu na łamach przekazów archiwalnych z 1702 roku.
W 1711 roku Bazylianie wileńscy zaskarżyli przed magistratem stolicy W. Ks. Litewskiego „pana Władysława Korzeniewskiego, czesznika y rotmistrza powiatu Orszańskiego, o to y w takowy sposób: iż co obżałowany Jegomość, maiąc w sąsiedztwie z żałuiącemi maiętność swoią, nazwaną Usze, w w-wie Mińskiem leżącą, różnemi czasy, różnych miesięcy y dni, różne szkody, krzywdy, naiazdy sam przez się y przez poddanych swoich, żałującym czynił y czynić nie przestaie.
Jako w roku 1708, naiachawszy gwałtownym y nieprzyjacielskim sposobem, z niemałą gromadą ludzi y czeladzi, boiarami y poddanymi Uszańskiemi, z różnym orężem, do boiu należącym, to iest, ze strzelbą ognistą, szablami, bardyszami y oszczepami, kiłami y cepami, także y ze psami, na maiętność żałujących, nazwaną Bieliczany, w tymże w-wie Mińskiem leżącą, y poddanego żałujących na imię Mikitę młynarza violenti modo wziąwszy, do majętności swoiey, nazwaney Uszy, zaprowadził y tam u siebie niewinnie, niemiłosiernie w swoim prywatnym więzieniu okowawszy, przez kilkanaście niedziel trzymał y męczył, od którego takowego niemiłosierdnego więzienia wyszpomieniony poddany śmiercią z tego świata zszedł”.
Natomiast w 1711 roku napadł Korzeniewski na wieś Moszczenica, gdzie „siana stogów sześć zabrać kazał y do Borysowa zaprowadzić y chłopów wiecznie wiosennych (sprawa działa się w kwietniu – przyp. J.C.) czas w karmie dla bydła y koni zgubił...”. Wszelako nie kontentując się i tym, dokuczał Bazylianom stale i na rozmaite sposoby, czyniąc im „wielką krzywdę y nieznośną ruinę...” (Akty izdawajemyje..., t. 8, s. 167-169).
W księgach buhalteryjnych Mohylewa za styczeń 1712 roku zanotowano dosłownie iż „na jakiegoś pana Władysława Korzeniewskiego wydano 55 złotych, w tym kupiono 20 garncy miodu i 30 garncy piwa na 26 złotych” (Istoriko-juridiczeskije matieriały..., t. 23, s. 10; oraz t. 30, s. 76).
W 1716 roku w województwie witebskim występuje Stanisław Korzeniewski, miejscowy szlachcic, który z jakichś tam powodów chłopów poddanych swego sąsiada na drodze „przejąwszy, ... niemiłosiernie bił, mordował ledwie nie do śmierci”. Sprawa wylądowała w sądzie i imię szlachcica zostało przekazane potomności.
W 1716 roku w Mohylewie występuje inny Korzenewski, rotmistrz orszański. Dla niego to czyniono od czasu do czasu kosztem miasta nieduże zakupy w rodzaju: „Dla jm. Pana Korżenewskiego ryby marzłey y więdłey, miętuzów żywych” za złotych 5,15. Tuż zaznaczono, że kupiono mu „chleba sitnego, cybuli, iarzyny, soli, krup, pieprzu, oliwy, octu” oraz „drew wozów dwa” (t. 27, s. 19). Były to wydatki „reprezentacyjne”, których pan Korzeniewski zażywał nie sam, lecz wspólnie z opiekuńczymi gospodarzami.
Wiktor i Jerzy Korzeniewscy 19 lutego 1764 roku podpisali instrukcję szlachty województwa wileńskiego posłom obranym na sejm konwokacyjny w Warszawie (Akty izdawajemyje..., t. 13, s. 235).
Poszczególne gałęzie rodu Korzeniewskich były w posiadaniu m.in. majątku Walerianów, zaścianka Maklewszczyzna, Opity - Masłowszczyzna w powiecie oszmiańskim; gnieździły się w powiatach wileńskim, święciańskim, mińskim, trackim i innych. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1438).
Korzeniewscy herbu Waga posiadali także Kamionkę koło Ostrowca.
W 1735 roku jedna z gałęzi nabyła Wołockiszki w powiecie upickim, druga w 1764 –wieś Giegiedzie w powiecie telszewskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1852, s. 92).
W 1765 roku w inwentarzu włości Grawerskiej Księstwa Inflantskiego odnotowano bojarzyna Tomasza Korzeniewskiego oraz Jakuba Korzeniewskiego „człowieka wolnego, kaprala”, drobnego szlachcica. (Istoriko-juridiczeskije matieriały..., t. 31, S. 64, 66).
Michał Korzeniewski, kasztelanie ziemi zakroczymskiej, sędzia Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, rotmistrz kawalerii narodowej, kawaler orderu św. Stanisława wymieniany jest w źródłach archiwalnych z roku 1790. (Akty..., t. 38, s. 33).
25 sierpnia 1794 r. rząd T. Kościuszki podpisał dokument, w którym polecano, „aby obywatelowi Korzeniewskiemu, rotmistrzowi pułku 5, przez wzgląd wiernych jego przez lat 30 w wojsku Rzeczypospolitej usług na wyżywienie do śmierci żony i familii część ziemi, złotych polskich 1 5000 intraty rocznej wynoszącą, wyznaczyć, gdy przez urządzenie swoje fundusz dóbr narodowych na umorzenie biletów skarbowych przeznaczyła i termin przedaży dóbr takowych w przeciągu trzech miesięcy przez uniwersał swój, dnia 13 miesiąca teraźniejszego zaszły, udeterminowała, przeto RNN, stosując się do woli Najwyższego Naczelnika, ... stanowi, iż ob. Korzeniewski sumę złp. 1 500 corocznie mieć sobie będzie do życia ze Skarbu Rzeczypospolitej wypłacaną...” (Akty Powstania Kościuszki, t. 2, cz. 2, s. 102, 145. Kraków 1918).
W 1774 roku sąd ziemski Prowincji Witebskiej rodzinę tę „za rodowitą wyświadczył szlachtę”.
Spis szlachty powiatu dziśnieńskiego z roku 1796 wymienia imię Kazimierza Korzeniewskiego, regenta ziemskiego powiatu połockiego, właściciela majątku Hrehorowicze, żonatego z Heleną Kossowówną mającego syna Stanisława oraz córki Izabelę i Ewę (Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 5, s. 37).
Korzeniewscy herbu Leliwa rozgałęzieni byli po różnych powiatach; tak np. jeden z dokumentów z 1798 roku stwierdza: „Dom Korzeniewskich zawsze possydował dziedzictwa w powiecie brasławskim to jest rzecz nieomylna” i przytacza dowody z 1608 roku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2460, s. 1-2).
Ich rodowitość szlachecka wielokrotnie potwierdzana była przez heroldię wileńską (tamże, f. 391, z. 1, nr 186, s. 45-46).
Korzeniewscy licznie zamieszkiwali powiat dziśnieński, gdzie byli spokrewnieni z Kozakami, Butkiewiczami, Pupkiewiczami, Bajdaszewiczami (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4117, I). Byli oni wielokrotnie legitymowani przez carskie komitety heraldyczne w trakcie przetrząsania szlachty polskiej przez sito szykan biurokratycznych, mających na celu odsiew wielu jej przedstawicieli do niższej i bezprawnej warstwy chłopskiej. Tysiące rodzin polskich zostało w ten sposób zdeklasowanych. Ale Korzeniewscy herbu Waga przez długi czas utrzymywali się na powierzchni. W lutym 1817 roku np. rodzina ta złożyła w odpowiedniej instancji Guberni Mińskiej Genealogię Familii urodzonych Korzeniewskich w siedmiu pokoleniach i czternastu imionach. Jak podaje ten dokument, protoplastą rodziny był Józef Korzeniewski (około 1650 r), właściciel Dóbr Słobódka w powiecie orszańskim. Miał syna Michała, a po nim trzech wnuków: Samuela, Stanisława i Antoniego, na których ta linia się urywa w wywodzie genealogicznym. Natomiast drugi syn Józefa Korzeniewskiego miał (z Eufrozyną Jeśmanówną przedstawicielką znanego rodu kresowego) syna Zygmunta i dalej wnuków Bronisława i Kleofasa (pominiętego zresztą w tym wywodzie), prawnuka Kazimierza, praprawnuków Stanisława i Franciszka (Obecnie ten i inne dokumenty dotyczące tej rodziny Korzeniewskich znajdują się w CPAH Litwy w Wilnie (f. 391, z. 1, nr 227).
Później (1770) rodzina nabyła też majątek Hryhorowicze. W roku 1869 Wileńskie Zgromadzenie Szlacheckie potwierdziło po raz kolejny szlachectwo Stanisława Kazimirowicza Korzeniewskiego i jego młodocianych synów: Stanisława – Edmunda i Franciszka – Leopolda. Franciszek Leopold Korzeniewski, urodzony 25 listopada 1865 roku był ojcem wybitnego uczonego rosyjskiego.
Chorąży Bazyli Koreniewski odznaczył się odwagą w walkach 1812 roku, służąc w Noworosyjskim Pułku Dragonów, a następnie w Litewskim Pułku Ułanów w składzie armii rosyjskiej (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 761).
Michał zaś Korzeniewski, były administrator dóbr radziwiłłowskich, za udział w powstaniu listopadowym znalazł się na wiele lat pod tajnym nadzorem policji. Gospodarował w majątku Hanusowszczyzna powiatu słuckiego. Miał żonę i syna (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 174, s. 25).
O Korzeniewskich z Połocczyzny i Witebszczyzny znajdują się bogate materiały genealogiczne i inne w zbiorach Historycznego Archiwum Narodowego Białorusi w Mińsku (f. 319, z. 2, nr 1474). Wywód familii urodzonych Korzeniewskich herbu Nałęcz, sporządzony przez Deputację Wywodową Szlachecką Guberni Mińskiej 6 lutego 1823 roku donosi, iż w 1692 Bazyli Korzeniewski, chorąży służby kozackiej polskiej, otrzymał od Jerzego Sapiehy nadanie ziemskie na Witebszczyźnie. W 1834 roku Aleksander, Tomasz, Michał, Teofil, Marcin, Dominik, Jan Korzeniewscy „za szlacht rodowitych” zostali uznani (tamże, s. 221).
W 1843 r. zamieszkały w Wilnie („w domie brackim u bernardynów”) Jan syn Piotra Korzeniewski prosił heroldię wileńską o potwierdzenie swego szlachectwa (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1628, s. 15-17).
W latach 1859-1864 przed różnymi instancjami Guberni Wileńskiej toczyła się sprawa o okrutnym obchodzeniu się ziemianina powiatu dziśnieńskiego Korzeniewskiego z chłopami pańszczyźnianymi. Franciszek Korzeniewski bezwzględnie uciskał swych chłopów w majątkach Dryhucze i Pokojewce powiatu dziśnieńskiego, zmuszał ich do nadmiernej pracy (nawet w dni świąteczne), bił w razie nieposłuszeństwa pięcia uciskał i gnębił do takiego stopnia, że wywoływało to oburzenie sąsiadów; aż wreszcie chłopi się zbuntowali, napadli na swego prześladowcę i zbili go na kwaśne jabłko. Długo jeszcze potem sprawa ta wałkowana była po sądach wileńskich (CPAH Litwy w Wilnie, f. 381, z. 19, nr 1251, s. 1-530; oraz f. 381, z. 19, nr 1447).
Wywód Familii Urodzonych Korzeniewskich z roku 1820 podaje, że „familia urodzonych Korzeniewskich jest dawna i starożytna, od niepamiętnych czasów zaszczycona dostojnością szlachecką, używała prerogatyw temu stanowi właściwych, posiadała dobra ziemskie dziedziczne oraz urzęda publiczne piastowała, z której to familii pochodzący, a do niniejszego wywodu za protoplastę wzięty Jan Karol Korzeniewski miał syna Antoniego, który schodząc z tego świata trzech po sobie zostawił synów: Wincentego, Tomasza i Jerzego i onym osiągnione po swym ojcu Janie Karolu Korzeniewskim dobra ziemskie, jako to: Łuszczykowszczyzna z attynencjami w lidzkim i oszmiańskim powiatach leżące, testamentem w roku 1752 Januarii 7 dnia sporządzonym, rozpisał. Z przerzeczonych synów Antoniego Korzeniewskiego Jerzy Antoniewicz Korzeniewski czterech na świat wydał synów: Jakuba, Mariana, Jana i Jerzego”, posiadaczy dóbr Narkuszki, Woronowo, Olszewo, Żołudek, Kowalewszczyzna, Bieniakonie.
W 1766 roku widzimy Jerzego Korzeniewskiego i jego żonę Konstancję z Jabłońskich w województwie Mścisławskim, jako właścicieli folwarku Jurkowszczyzna i innych majętności ziemskich (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 414-415).
Inny jeszcze Wywód familii urodzonych Korzeniewskich herbu Leliwa, sporządzony w Wilnie 28 lipca 1820 roku głosi, iż „familia urodzonych Korzeniewskich jest od dawnych czasów zaszczycona dostoynością szlachecką posiadała dziedziczne majątki nadaniem od Nayjaśnieyszych Królów Polskich za męstwo y odwagę w dziełach rycerskich w Derewni Kasperskiey (...) w województwie Smoleńskim sytuowaną, lecz czasu rewolucji pierwszey w Polskim Kraju zdarzoney dokumenta przodków tey familii posługujące uległy zniszczeniu.
Z tey familii pochodzący, a do ninieyszego wywodu za przodka wzięty Bonifacy Korzeniewski, opuściwszy majętność oyczystą przeszedł do Guberni Litewsko-Wileńskiey, y tam nabywszy majętność Rudowszczyzna zwaną wstąpił w śluby małżeńskie z urodzoną Cecylią Bartoszewiczówną i wydał na świat syna Stanisława”, któremu w 1736 roku zapisał powyżej wymienione dobra.
Stanisław Korzeniewski sprzedał ojcowiznę za 5 000 złotych stryjecznemu bratu Grzegorzowi. Miał czterech synów: Piotra, Macieja, Michała i Jerzego, którzy służyli po dworach arystokracji lub arendowali nieduże folwarki. W 1820 r. liczni Korzeniewscy (12 osób płci męskiej) uznani zostali za „rodowitą i starożytną szlachtę polską” z wpisaniem ich do ksiąg szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej klasy pierwszej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 280-283).
Kolejny Wywód familii urodzonych Korzeniewskich herbu Nałęcz, sporządzony w Wilnie w 1819 roku, głosi, że „Piotr Korzeniewski w zaszczycie prerogatywy szlacheckiey dziedziczył dobra ziemskie Czernie zwane, i spłodził syna Samuela, a ten pomienione dobra mocą sukcessyi possydując, przykupił do nich folwark Korzenie, i synów trzech Adama, Eliasza i Daniela sukcessorami po sobie zostawił”. Był to rok 1623. „Adam sam jeden będąc dziedzicem dóbr oyczystych, spłodził syna Kazimierza”, który z żoną Marjanną Porzecką posiadał też folwark Kamianka... Komisja wywodowa uznała więc w 1819 r. „Justyna z synem Franciszkiem i Michała z synem Józefem Korzeniewskich za rodowitą i starożytną szlachtę polską” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 62-63).
l wreszcie jeszcze jeden Wywód familii urodzonych Korzeniewskich herbu Nalęcz, tym razem z 2 października 1837 roku podaje, że „Piotr Korzeniewski, protoplasta familii, miał we władaniu swojem ziemny z poddanymi majątek Czernie zwany w powiecie oszmiańskim położony, który synowi Samuelowi, a ten Adamowi Ezajaszowi i Danielowi, synom, zostawił: na dowód tego cytowany jest testament Samuela Piotrowicza Korzeniewskiego pod rokiem 1623...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1058, s. 121-125).
Korzeniewscy posiadali także na Mińszczyźnie liczne dobra – Domowickie, Piorunów Most, Kraśny Brzeg, Hajdukowa Słoboda (Spis ziemian Mińskiej Gubernii, Mińsk 1899, s. 191 i in.).
Liczna też grupa Korzeniewskich uznana została przez heroldię grodzieńską za rodowitą szlachtę w 1835 roku. Gnieździli się w powiecie drohickim na dobrach Korzeniówka, Łapiny, Zaremby, Czerepy (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z 4 nr 1, s. 75-77).
W 1864 roku Józef Korzeniewski, szlachcic guberni wołyńskiej, został skazany na osiem lat ciężkich robót w kopalniach za udział w powstaniu styczniowym.
Jak wynika więc z przytoczonych powyżej rezultatów kwerendy archiwalnej, byli Korzeniewscy domem potężnie rozmnożonym i szanowanym.
Z tego rodu pochodził Mikołaj Korzeniewski (1879-1958), zasłużony geograf i geolog. (Patrz o nim: Jan Ciechanowicz, W bezkresach Eurazji, Rzeszów 1997, s. 173-195).

KORŻEWSKI herbu własnego; jeden z nich został w 1827 rzeczywistym radcą stanu.

KORŻYŃSKI herbu Strzemię. Adam Boniecki (Herbarz, t. 11, s. 237) bardzo niewiele umie powiedzieć o tym rodzie: „Korzyński Wojciech, komornik królewski 1673 r.” w Ziemi Lubelskiej.
Polska Encyklopedia Szlachecka (t. 7, s. 74) mówi o Korzyńskich herbu Jelita znanych od około 1580 w województwie łęczyckim i rawskim oraz herbu Strzemię od 1661 na Ukrainie.
Korżyńscy herbu Strzemię wywodzili się od Teodora Korża (XVII w.) (Por. W. Łukomski, W. Modzalewski, Małorossijskij Gierbownik, s. 77, Petersburg 1914).
Korzyński herbu Jelita; nazwisko wzięli od wsi Kórzyń w powiecie wiślickim województwa sandomierskiego. Znani później też na Wołyniu i Podolu.
Ród Korzyńskich został w 1803 roku potwierdzony w szlachectwie przez Wołyńskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich w Żytomierzu, jednak 15 lutego 1844 Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu wykluczył tę rodzinę ze składu dworzan Cesarstwa Rosyjskiego na podstawie niedostatecznego udokumentowania (Państwowe Archiwum Obwodowe w Żytomierzu, f. 146, z. 1, nr 3027, s. 12,16).
Z tej rodziny: Dymitr Korzyński (1899-1987), wybitny geolog radziecki, laureat Nagrody Państwowej ZSRR (1946 i 1975).

KOSACZ herbu Kosy. Znani od XVII stulecia na ziemiach ukrainnych. Z tej rodziny: Larisa Kosacz, znana jako Lesia Ukrainka (25.11.1871 w Nowogrodzie Wołyńskim –1.VIII.1913 na Kaukazie), znakomita poetka, tłumaczka, eseistka, wydawczyni; żona profesora Klimenta Kwitki.

KOSIŃSKI herbu Rawicz, Rogala i in. Pochodzący z tego rodu Konstanty Konstantynowicz Kosiński (1874-1923) był florystą-systematykiem, botanikiem i geografem zasłużonym dla nauki rosyjskiej

KOSIOR herbu Jastrzębiec. Z tego rodu pochodził Josif Wikientjewicz Kosior (1893-1937), działacz socjalistyczny, zesłaniec syberyjski, podczas wojny domowej w Rosji w latach 1918-1920 m.in. dowódca 8 Trudowoj Armii, od 1927 wicepremier ZSRR, od 1933 naczelnik Kraju Dalekowschodniego, kawaler trzech orderów radzieckich. Rozstrzelany jako „polskij szpion”.
Brat poprzedniego Stanisław Kosior (1889-1939) także odgrywał znaczącą rolę w ruchu komunistycznym Rosji. Od 1922 był sekretarzem Biura Syberyjskiego KC KPb, od 1928 sekretarzem generalnym KC Komunistycznej Partii Bolszewików, od 1938 zastępca przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (rady ministrów ) ZSRR, kawaler Orderu Lenina. Rozstrzelany jako „polskij szpion”.

KOSMIŃSKI herbu Lubicz. Z tego rodu pochodził urodzony w Warszawie, a zmarły w Moskwie, znakomity radziecki historyk mediewista Eugeniusz Kosmiński (1886-1959), członek Akademii Nauk ZSRR, kierownik katedry historii wieków średnich Uniwersytetu Moskiewskiego i sektora historii wieków średnich w Instytucie Historii AN ZSRR; autor szeregu kapitalnych dzieł poświęconych dziejom Bizancjum, Wielkiej Brytanii, tłumaczonych m.in. na język angielski.

KOSMOWSKI herbu własnego; mają pochodzić (1621) od szlachcica polskiego Jana Kosmowskiego. W Polsce ta rodzina używała herbów Lis, Kościesza i Trąby. W Rosji używali też zniekształconej formy nazwiska: Komowski.

KOSSAKOWSKI herbu Ślepowron. Adam Boniecki (Herbarz polski, t. 11, s. 291) pisze: „Kossakowscy herbu Ślepowron, przydomku Korwin używają. Dom licznie rozrodzony w XVI wieku. Gniazdem ich są Kossaki, obok Ślepowronów leżące, pod Ciechanowcem w Ziemi Nurskiej. Stąd posunęli się na północ, gdzie w Ziemi Łomżyńskiej i Wiskiej pozakładali wsie tejże nazwy...”. Mikołaj Kossakowski po 1518 roku dał początek licznej tzw. „gałęzi litewskiej” rodu.
Herbarz starodawnej szlachty (Paryż 1858) podaje: „Stosownie do opisów zostawionych w dawnych herbarzach, i stosownie do śladów przechowywanych w podaniach familijnych, przodkiem Kossakowskich ma być Wawrzyniec, który z Pannonii czyli Węgier dzisiejszych, przeniósł się do Polski. Miał zostać hetmanem wojsk księcia mazowieckiego, od którego otrzymał przywileje piśmienne, datowane w Warszawie r. 1224.
Miał za żonę Pobożankę herbu Pobóg, do którego dodał swój herb Korwin czyli Ślepowron”. Około XV w. ród podzielił się na gałąź wołyńską i litewską.
Mikołaj Kossakowski, starosta wiski, w 1620 roku został członkiem Rady Królewskiej (Volumina Legum, t. 5, s. 176).
Jeden z wywodów genealogicznych rodu Kossakowskich herbu Ślepowron z roku 1798 podaje za Niesieckim, iż „Korwin z Węgier do Polski wyszedł, szukając chwały rycerskiej, w Węgrzech zaś rozpleniona była Korwinów familia od jednego z rzymskich Korwinów... W Rzymie sławny był niegdy Valerius Corvinus tribunus militum, z tej przyczyny Korwinem nazwany: Hetman rzymski Camillus wyciągnął z wojskiem przeciwko Francuzom. Nim przyszło do batalii, Francuz i wzrostem i siłą mocny na pojedynkową z sobą utarczkę wyzywał kogokolwiek. Z Rzymskiej Kawalerii stawił się Valerius, ale gdy się z Francuzem już już miał potykać, kruk nie wiedzieć skąd na szyszaku jego siadłszy, tak i skrzydłami i szponami i pyskiem na adwersarza Waleryuszowego nacierał, że i w oczy Francuz nie mógł mu dobrze i prosto wejrzeć. Za takim tedy posiłkiem snadno zwyciężył nieprzyjaciela Rzymian, a od tego czasu Waleryusz Korwinem był przezwany i sześć razy konsulem rzymskim zawołany. Sto lat przepędził w żywej jednak i czerstwej zawsze starości.”
Trudno uwierzyć, by tak liczne rodziny polskie używające przydomku Korwin i tegoż lub Ślepowron herbu pochodziły od rzymskiego Corvinusa. Faktem zaś jest, że jedna z gałęzi Kossakowskich herbu Ślepowron – jak zaznaczyliśmy – znana była dobrze w Ziemi Wiskiej i Łomżyńskiiej, na pograniczu Podlasia i Mazowsza w XVI wieku. Po upływie stulecia spotykamy już ich silne odgałęzienia na Smoleńszczyźnie, w Inflantach, na Wileńszczyźnie i Grodzieńszczyźnie, w w-wie Czernihowskim, Kijowskim, Mińskim, Lwowskim, wszędzie wchodzące w posiadanie majętności ziemskich i urzędów. Jednocześnie pozostawał żywy i pień ojczysty na Podlasiu. Na Kresach spokrewnili się poprzez branie żon z domami Żakowskich, Kowzanów, Wąsowiczów, Wnorowskich, Szwarców, Reutów, Stomów. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2415, s. 71-73).
Hrabia Stanisław Kossakowski tak pisał o dziejach swego rodu we Wspomnieniach: „Rodzina Kossakowskich wywodzi się od rzymskich Korwinow. Było (tyje gałęzie tej rodziny: jedna przeniosła się do Panonii, od niej pochodzi Maciej Korwin, król węgierski. Z drugiej linii Wawrzyniec Korwin 1224 r. przeniósł się z Paninii do Polski i tu został hetmanem Konrada, księcia mazowieckiego. Potomkowie to jego od dóbr Krasne – Krasińskimi, od dóbr Kamionki – Kamińskimi, od dóbr Kossaki – w Łomżyńskiem, Kossakowskimi zwać się poczęli; w tenże sposób wiele innych rodzin wyprowadza swe pochodzenie.
Do czasu przyłączenia Mazowsza do Korony (1526), Kossakowscy, jak cała szlachta mazurska, pilnując roli, nie dobywali w sprawach publicznych oręża, w pospolitych ruszeniach jedynie udział biorąc. Od tej zaś epoki widzimy, jak w każdem pokoleniu licznie i rycersko stawali w obronie Ojczyzny.
Pierwszym z nich, który imię swe chlubnie orężem zapisał w dziejach krajowych, był Nikodem, syn, wnuk i prawnuk rotmistrzów, sam z godnością rotmistrza do pułkownika i regimentarza wojsk litewskich wyniesiony, dzielny wojownik z czasów Stefana Batorego i Zygmunta III w rozprawach z Moskwą, Szwedami i Tatarami czynny udział biorąc. W słynnej bitwie pod Kirchholmem, dowodząc lewym skrzydłem wojsk naszych, znacznie przyczynił się do wiktoryi, w nagrodę za co starostwem łomżyńskiem obdarzony został. Dwukrotnie jako poseł do Krymu wybrany, doprowadził do zawarcia przymierza z Chanem Kasi-Gerejem.
Nadto jako komisarz Rzeczypospolitej uspokoił bunt kozacki i do posłuszeństwa królowi ich nakłonił. Od niego pochodzi kilka linii Kossakowskich. Jedna z nich (...) do dziś osiadła na Litwie, zespoliła się przez blisko trzy wieki z losami tego księstwa i w niej, jako też w ogólnych dziejach kraju, ważną odegrała rolę...”
Znani byli na Kijowszczyźnie, Czernihowszczyźnie, Lubelszczyźnie, Wileńszczyźnie oraz na Żmudzi, gdzie ta rodzina „od dawien dawna naczelne zajmowała stanowisko...”
Bardzo wpływowi byli też w Cesarstwie Rosyjskim.
„Ród hrabiów Kossakowskich pochodzi z Mazowsza, gdzie się staje znanym od XVI st.” (S. Wasiljewicz, Titułowannyje rody Rossijskoj Impierii, t. 1, s. 104, Petersburg 1910).

KOSSOWICZ Ród szlachecki w różnych swych odgałęzieniach używający herbów Gryf, Koziełł II i Wieniawa. P. Małachowski wspomina tylko o Kossowiczu herbu Wieniawa. Natomiast Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego (Warszawa 1853, cz. II, s. 83) podaje: „Kossowiczowie (herbu Gryf) w dawnem Województwie Kijowskiem. Z tych Bazyli Kossowicz w roku 1722 wieś Krasnorzeczkę zwaną po ojcu swym Janie odziedziczył”. Jak wynika z rękopiśmiennych tekstów archiwalnych, jedno ze znacznych odgałęzień tego domu pieczętowało się także godłem Koziełł II.
Pierwsze wzmianki o reprezentantach rodu pochodzą z XIV wieku. Janussius de Kossowicz figuruje jako świadek sądowy w jednym z zapisów archiwalnych dokonanych w Opatowie 25 czerwca 1354 roku (Archiwum Sanguszków, t. II, s. 26). Iwaszko Kossowicz figuruje na liście bojarów Ziemi Smoleńskiej, będących na służbie króla polskiego jeszcze przed rokiem 1482 (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 274).
Być może wywodzą się Kossowiczowie z Pomorza Polskiego, tutaj bowiem znani byli w XV wieku rycerze polscy Gabriel i Paweł z Kossowa, pisani niekiedy jako Cossen (Akta stanów Prus Królewskich, t. 2, s. 64, 213, 227).
Zatwierdzony w Wilnie 7 grudnia 1798 roku Wywód familii urodzonego Kossowicza herbu Wieniawa stwierdza co następuje: „Przodkowie wywodzącego się teraz Mikołaja Kossowicza w Polszcze i Litwie possessye dziedziczne i ziemskie lenne z dawna posiadali... Jan Kossowicz, miecznik czerniechowski, dobra ziemskie lenne Jakowlewicze czyli Jakubów, miasteczko ze wsiami Mikołajowem, Jerzypolem i Słobodą, w województwie i powiecie czerniechowskim przywilejem króla polskiego Jana Kazimierza w roku 1667 kwietnia 30 dnia miał nadane, a później o dobrą wieś Morozowską w województwie wołyńskim powiecie łuckim leżące z Marcinem Czaplicem, Anną z Czapliców, księżną Czetwertyńską, Teofila Rakowską, Konstancyą Laszczową, księciem Jerzym Czetwertyńskim w roku 1677 grudnia 20 datowanym (...) zapis ugodowy zawarł.
Stanisław Kossowicz z Mikołajem Jeśmanem w Trybunale Głównym Wielkiego Xięstwa Litewskiego w roku 1666 czerwca 19 fnia rozprawował się.
Później, gdy dokumenta tejże familii urodzonych Kossowiczów przez rewolucye i ogień przypadkowy potracone zostały, wywodzący się Mikołaj Kossowicz, sekretarz prowincjonalny, regent ziemski i grodzki powiatu wileńskiego, takowe zdarzenia urzędowe oświadczywszy, reskryptem króla polskiego Stanisława Augusta w roku 1782 stycznia 28 dnia wydanym ocalenie rodowitości szlachetnej na upewnienie, że z ojca Michała, dziada Gabryela pochodzi, i że dziedziczą possessyę w powiecie wileńskim wieś Oszkinia zwaną posiada, oraz obowiązki regenta ziemskiego i grodzkiego powiatu wileńskiego i sekretarza prowincjonalnego pełni.
Na fundamencie przeto takowych dowodów, rodowitość szlachetną urodzonego Mikołaj Kossowicza próbujących, My, marszałek guberński i deputaci powiatowi, stosownie do przepisów (...) wspomnianego Mikołaja Kossowicza, (...) za aktualnego i starożytnego szlachcica polskiego uznajemy i onego do Xięgi Szlachty Guberni Litewskiej pierwszej klassy zapisujemy” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 991, s 23-24; f. 391, z. 8, nr 2541, s. 20). Mikołaj Kossowicz prawdopodobnie przeniósł się na Wileńszczyznę po drugim lub trzecim rozbiorze Polski, gdyż jeszcze w roku 1791 wymieniany jest przez dokumenty archiwalne jako regent grodzki Województwa Smoleńskiego.
Znani byli i inni reprezentanci tego rodu. Tak Piotr Kossowicz był nauczycielem gramatyki polsko-łacińskiej w Szkole Powiatowej Chłopienickiej w latach 1822/23 (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 26, s. 17).
W styczniu 1840 roku Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich w Wilnie wydało akt potwierdzający rodowitość starożytną rodu Kossowiczów herbu własnego, zwanego też Koziełł II. Jednym z siedlisk tej rodziny były posiadłości ziemskie w okolicy Rosień na Żmudzi „między włokami Eyragolskimi, Poginie i Poginiewo Stanisław Kossowicz te posiadłości wysprzedał. Zgromadzenie szlacheckie potwierdziło rodowitość Kajetana Kossowicza, starszego nauczyciela Języka greckiego w Gimnazjum Twerskim.
W zbiorze dokumentów znajduje się także Ekstrakt metryki chrzestnej urodzonego jego mości pana Andrzeja Kossowicza, z xięgi autentycznej po - Bazyliańskiej Mińskiej, w której czytamy: „Roku 1772 miesiąca oktobra 1-go dnia ochrzciłem i bierzmowałem dziecię na imię Andrzeja, z rodziców szlachetnie urodzonych jmć panów Jakóba i Johanny z Tymińskich Kossowiczów, którego kumami byli pan Ignacy Nosalski z panną Antoniną Derszkopówną, w drugiej parze pan Mikołaj Iwański z panną Ewą Pohoską. Dziecię chrzczone w Cerkwi Bazyliańskiej Święto - Duskiej Mińskiej... Chrzcił xiądz Fabian Z.”
Ze świadectwa zaś chrztu Jakóba Kossowicza (20 kwietnia 1742) wynika, że jego rodzicami byli Jan i Magdalena, a chrzestnymi – Jakób Borowski i Dominika Ludwika Buywidowa oraz Augustyn Hanuszkiewicz i Agneta Mironowiczowa. Chrzcił zaś ksiądz Gregorius Bukowski w Rakowie pod Mińskiem... Natomiast Kajetan Kossowicz urodził się w miejscowości Czermienta 2 maja 1814 roku z ojca Andrzeja i matki Scholastyki z Wińczów. Chrzcił go ks. Maciej Niewiarowicz, a rodzicami chrzestnymi byli Jan Zawadzki i Urszula Daszkiewiczowa.
Pierwszym Kossowiczem w służbie rosyjskiej był Stefan, syn Jerzego, Kossowicz, chorąży Pułku Starodubowskiego Wojska Małorosyjskiego. Zostawił synów Teodora i Jana. Żony brali m.in. z Łukaszewiczów. (Por.: Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 83-84).

KOSTROWICKI herbu Bajubuza. Seweryn Uruski dopiero w XVIII wieku odnajduje Kostrowickich, pisząc w tomie siódmym swego dzieła Rodzina. Herbarz szlachty polskiej: „Michał, cześnik miński 1740 r.; Samuel, pisarz grodzki 1759 roku, łowczy lidzki 1765 r, z Barbary Siekluckiej pozostawił synów: Ignacego, generał-adjutanta królewskiego 1789; Kazimierza i Onufrego, szambelana królewskiego 1789 r., który złożył fundusz dla 10 biednej szlachty przy szkołach w Słonimiu 1804 r. Stanisław, skarbnik rzeczycki, podpisał elekcję 1764 r. z wojew. mińskiem. Kazimierz, sędzia grodzki miński 1773 roku, Kazimierz, budowniczy miński 1784 r. Bohdan, budowniczy miński 1789 r.
Wylegitymowani w Cesarstwie i zapisani do ksiąg szlachty gub. wileńskiej: Adam, syn Michała, z synami: Benedyktem, Karolem, Michałem i Władysławem 1834 r. Teodor, syn Józefa, deputat sądów pow. borysowskiego 1840 r. Romuald, syn Kazimierza, marszałek pow. lidzkiego 1840 r., żonaty z Emilią Romerówną.
Kostrowicki herbu Prawdzie. Wylegitymowani w Cesarstwie i zapisani do ksiąg szlachty gub. wileńskiej: Bonifacy, syn Antoniego, i Adam, syn Michała z synami, Józefem i Adamem 1834 r.”
Jednak w źródłach archiwalnych da się odnaleźć o wiele wcześniejsze wzmianki o poszczególnych reprezentantach tej rodziny. Tak rękopiśmienny Wywód urodzonych Kostrowickich herbu Bajbuza z 1799 roku stwierdza, iż „Dom Kostrowickich jeszcze przed unią Litwy z Polską na Białej Rusi, a mianowicie w Województwie Mścisławskim rozkrzewiony, naypierwiey przez Jana Kostrowickiego w powiat lidzki przeniósł się, gdzie klucz Dzitwiański prawem zastawnym od xięcia Krzysztofa Korybuta Wiśniowieckiego, aż do roku 1662 jako szlachetnie urodzony obywatel possydował. Pośledniey Samuel y Gabryel Kostrowiccy, synowie Jana, tenże klucz Dzitwiański od wzmienionego xięcia Wiszniowieckiego dziedzictwem nabyli (1668)... Gabryel, gdy bezpotomnie umarł, Samuel zostawił dwóch synów Wacława y Michała. Wacław część swoją synowi Samuelowi, a Michał dwom synom swoim Józefowi y Waleryanowi własną schedę majątku zostawili (...)”. Do klucza Dzitwiańskiego wchodziły wsie Dzitwa, Myto, Możejkowa Papiernia i Kowale. „Samuel, łowczy y pisarz grodzki lidzki, syn Wacława, odbywszy chwalebnie y dość wiele publicznych funkcji, umarł zostawiwszy imieniu y majątku swojego sukcessorami wywodzących się dopiero Kazimierza, szambelana byłego dworu polskiego, y Ignacego, generał-adjutanta byłych Woysk Polskich, kawalera Orderu Świętego Stanisława (...) Na fundamencie przeto złożonych dowodów (...) my, marszałek guberński y deputaci powiatowi, (...) familię urodzonych Kostrowickich, jako to: wywodzących się urodzonych: Kazimierza, szambelana bywszego Dworu Polskiego, z synami Hieronimem, Thomaszem y Romualdem z possessyi Możeykowa; Ignacego, generał-adjutanta y kawalera Orderu Świętego Stanisława z synem Samuelem, z possessyi Papiernia y Kowalów (...) za rodowitą y starożytną szlachtę polską ogłaszamy y onych do księgi Szlachty Guberni Litewskiey pierwszey klasy zapisujemy”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 948, s. 367-370).
Obszerne materiały do dziejów rodu Kostrowickich herbu Wąż znajdują się w zbiorach Historycznego Archiwum Narodowego Białorusi w Mińsku (f. 319, z. 2, nr 1515, s. 1-275). Zawierają one m.in. całą (12 pokoleń genealogię tego znakomitego rodu, od Iwana Kostrowickiego zaczynając, na Karolu, Teodozym, Edwardzie, Tomaszu, Erazmie, Apolinarym Wincencie, Ludwiku, Dominiku, Aleksandrze, Michale Ignacym, Benedykcie i jeszcze jednym Karolu kończąc, wszystkiego 74 osoby.
Wywód familii urodzonych Kostrowickich herbu Bajbuza z 7 maja 1801 roku, podaje, że „przerzeczona familia urodzonych Kostrowickich przed unią jeszcze Litwy z Koroną Polską za dzielnych xiążąt ruskich, a szczególnie za Juryi Ługniewicza y Iwana Juryewicza kniaziów mścisławskich prerogatywami szlacheckiemu stanowi właściwemi zaszczycając się, dobra ziemskie przez nadania od tychże xiążąt, urzęda cywilne, jako też rangi woyskowe posiadała. A nayprzód Iwan Kostrowicki, dziedzic na Stechowie alias Kostrowiczach w województwie Mścisławskim położonych za pierwszego protoplastę na linii do wywodu przez żyjących y teraz wywodzących się Kostrowickich wzięty, był podskarbim Xięstwa Mścisławskiego y spłodził syna Teodora. Z Teodora pochodzi syn Jaków, który zostawił synów trzech: Protasa, Małafieja y Bohdana.
Z tych Protas, dziedzic majętności Rudodyma zwaney w województwie Mścisławskim leżącey, dworzaninem Jego Królewskiej Mości y podstarosta sądowy mścisławski, syna lllego, Małofiey zaś Jakowa, dziedzic na Stechowie, syna Wasila spłodzili.
Następnie Wasil, dziedzic Stechowa, sekretarz Jego Królewskiey Mości, z Reginą Zambrzycką spłodził synów sześciu: Stefana, sędziego kapturowego mińskiego y skarbnika mścisławskiego; Kazimierza; Daniela, mlecznego powiatu lidzkiego; Pawła, stolnika starodubowskiego; Jana, skarbnika mścisławskiego y dworzanina Jego Królewskiey Mości, oraz Theodora.
Z Jana Wasilewicza za przywilejem króla Jana 3-go pod datą roku 1661, Oktobra 10 dnia, skarbnika mścisławskiego, pochodzą synowie: Samuel, Gabryel y Konstanty (...).
Zaś Stefan Wasilewicz Kostrowicki, skarbnik mścisławski, sędzia kapturowy miński y dworzanin Jego Królewskiey Mości miał synów dwóch: Jerzego y Jana Rafała binominis (...) 1675 (...)” którzy „posiadali majętność dziedziczną Nowosiołki zwaną” w powiecie nowogrodzkim.
„Jerzy Stefanowicz, czesznik rzeczycki, zostawił synów trzech: Ignacego, Dominika u Stefana (...).
Z Ignacego Jerzewicza Kostrowickiego pochodzą trzey synowie: Józef, podczaszy mścisławski, sędzia grodzki miński; Samuel y Kazimierz, possesorowie majętności Tarapowa (...)”.
W 1801 roku na podstawie licznych przedłożonych dokumentów Michał Kostrowicki, podwojewodzi połocki, z synami Kajetanem i Adamem, jak również Samuel, Józef, Wincenty, Jan, Onufry, Jerzy, August, Antoni, Mikołaj oraz dwuimienny Michał Franciszek Kostrowiccy uznani zostali przez deputację wywodową Guberni Litewskiej w Wilnie „za rodowitą y starożytną szlachtę polską” i wpisani do Ksiąg Szlacheckich klasy pierwszej tejże guberni (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 991, s. 110-114).
* * *

Dorota Kostrowicka i jej mąż Władysław Paszkowski trafili do ksiąg sądowych Trybunału Głównego Litewskiego w październiku 1653 roku dlatego, że nie chcieli zwrócić 2 405 złotych długu żeńskiemu klasztorowi Świętej Trójcy w Mińsku. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 15, s. 45).
W 1658 roku pisarz wileński Mikołaj Kostrowicki jeździł z okupowanego Wilna do cara moskiewskiego „dla czołobicia” przed Aleksym Michajłowiczem o swych potrzebach (Akty istoriczeskije..., t. 4, s. 262).
Kazimierz Kostrowicki jest wymieniany w liście mieszczanina mohylewskiego Sofronowicza z niewoli moskiewskiej do swej żony, przebywającej w Mohylewie, w lutym 1661 r. (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 197).
Jan Kostrowicki, rajca wileński, około roku 1663 posiadał w Wilnie kamienicę w pobliżu kościoła św. Kazimierza (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 362). W tymże czasie w Wilnie mieszkali Kazimierz, Grzegorz, Paweł Kostrowiccy.
Księgi magistratu wileńskiego z kwietnia 1666 roku wzmiankując kilku członkach rodziny Kostrowickich: o Stefanie, skarbniku mińskim; Danielu, mieczniku lidzkim; ich ojcu Janie oraz nieletnim bracie Samuelu. (Akty izdawajemyje..., t. 9, s. 200-202). W 1672 roku figuruje w tychże księgach Anna Kostrowicka, „generosa domina” (tamże, s. 219).
Grzegorz Kostrowicki był burmistrzem rocznym m. Pińska w roku 1673 (Akty izdawajemyje..., t. 29, s. 37).
Stefan z Kostrowicz Kostrowicki, skarbnik mścisławski, Jan Rafał z Kostrowic Kostrowicki, strażnik mścisławski, jak też Gabryel z Kostrowic Kostrowicki w 1674 roku od województwa mińskiego podpisali sufragację króla Jana III Sobieskiego (Volumina Legum, t. 5, s. 163). W tymże czasie wspomniany jest w źródłach pisanych Kazimierz Kostrowicki, szlachcic powiatu wileńskiego (Akty..., t. 8, s. 525).
Zapis w księgach Głównego Trybunału Litewskiego z 22 grudnia 1685 roku głosi, że jego mość pan Jan Rafał z Kostrowicz Kostrowicki, pisarz grodzki miński, gdy będąc deputatem sądowym na sądach głównych trybunalskich zostawał, wielebny ojciec Andrzej Fastowicz, prezbiter cerkwi z Przylepów „z synami swemi y wielu pomocnikami żołnierskim sposobem z dnia 11 na 12 gwałtownym sposobem na sioło Kostrowickiego, nazwane Słoboda Jezierzyńska, do majętności nazwanej Wołmie, w w-wie Mińskiem, najechawszy, poddanego Jana Obmetkę związawszy wzięli i do więzienia swego wsadzili”. Co więcej, „czynili pofałki” na zdrowie samego pana... Za co też kapłan zbyt dziarski skazany został na spłacenie Kostrowickiemu 520 kop groszy litewskich i na wygnanie z Przylepów (Akty izdawajemyje..., t. 15, s. 476-478).
„Szlachetny pan Grzegorz Kostrowicki, burmistrz wileński” wzmiankowany jest w maju 1685 r. przez księgi magistratowe (Akty izdawajemyje..., t. 9, s. 258).
„Stephan Kostrowicki, chorąży Derbski”, podpisał 6 marca 1698 instrukcję szlachty w-wa Wileńskiego na sejm pacificationis (Akty izdawajemyje..., t. 8, s. 345).
W marcu 1703 roku Trybunał Główny W. Ks. L. rozpatrzył sprawę między Mikołajem Dowojną i Eleonorą Kostrowicka Dowojniną z jednej strony, a Żydami mińskiego kahału z drugiej. Chodziło o zwrot dwustu talarów bitych, które Żydzi pożyczyli od swych szlacheckich partnerów, ale za nic na świecie nie chcieli długu spłacić mimo dwukrotnego wyroku sądowego, nakazującego im to uczynić i – po drodze – skazującego ich na śmierć. Państwo Dowojnowie, stolnikowie troccy, otrzymali tym razem prawo „na łapanie y na gardło karanie” swych dłużników. Lecz, oczywiście, nie leżało to w ich mocy, gdyż wówczas już żydostwo panoszyło się bezkarnie w Rzeczypospolitej, dominując bezkonkurencyjnie w sferze finansów (Akty izdawajemyje..., t. 39, s. 303-305).
Eleonora Kostrowicka Dowoynowa, stolnikowa tracka, właścicielka wsi Bieliczany w w-wie mińskim odnotowana w roku 1718, jej ojciec Antoni z Kostrowicz Kostrowicki, wójt miński (Akty izdawajemyje..., t. 11, s. 405).
Około roku 1720 Kostrowiccy dzierżawili dobra Wolna w w-wie Mińskiem, własność Karoliny Ludwiki Radziwiłłówny, księżny reńskiej.
W roku 1732 akta Głównego Trybunału Litewskiego wspominają o Rafale Kostrowickim, podsędku w-wa mińskiego, oraz o jego synie Antonim, podstolim mińskim.
Michał Kostrowicki, cześnik w-wa mińskiego, w 1740 roku podpisał uchwałę brzeskiego sejmiku szlacheckiego (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 535).
Michał Ignacy i Samuel z Kostrowic Kostrowiccy w 1740 roku sprzedali majętność Siemaszkowszczyznę w powiecie lidzkim Danielowi Szyszce (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 549).
Stanisław Kostrowicki, skarbnik powiatu rzeczyckiego, podpisał w 1764 roku od w-wa mińskiego elekcję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (Volumina Legum, t. 7, s. 131).
Kostrowicki, pisarz grodzki lidzki, w 1766 roku na mocy uchwały Komisji Skarbowej W. Ks. L. mianowany został na pełnomocnika do uregulowania długów kahału żydowskiego m. Wilna.
Onufry Kostrowicki około 1787/89 pełnił funkcje szambelana królewskiego przy dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego i niejednokrotnie z poruczenia monarchy zajmował się sprawami finansowymi Uniwersytetu Wileńskiego, o którego rozwój król dbał pieczołowicie (Dział rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego, DC-26, s. 14-27).
Andrzej Kostrowicki, rotmistrz powiatu lidzkiego, 1788.
Spis szlachty powiatu dziśnieńskiego z 1796 roku wymienia imię Michała Kostrowickiego, podwojewodziego połockiego, właściciela majątku Doroszkowicze, żonatego z Chrapowicką, mieszkającego w Orlanach w Litwie (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 5, s. 33).
Na Liście szlachty powiatu wileńskiego, mających prawo wybierać i być obranymi na urząd z 1809 roku figurują Michał i Kajetan Kostrowiccy.
Samuel Kostrowicki, buhalter i archiwista Dyrekcji Skarbu W. Ks. Litewskiego w departamencie mińskim, urzędnik pronapoleońskiej administracji polskiej w 1812 roku.
Michał Kostrowicki był latem 1812 roku urzędnikiem polskiej, ustanowionej przez Napoleona policji w Mińsku (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 258).
Jak stwierdzał 2 marca 1832 roku w piśmie oficjalnym marszałek powiatu wileńskiego, jeszcze w 1801 roku „Michałowi Kostrowickiemu rodowitość szlachecka przyznaną została”. Ale rząd carski co kilka lat kazał przetrząsać księgi genealogiczne zabranych ziem polskich, litewskich i białoruskich, by coraz to więcej odsiewać z nich rodowitych rycerzy polskich do upośledzonego i pozbawionego praw politycznych stanu kmieciego.
W 1832 roku jednemu z Kostrowickich senat Uniwersytetu Wileńskiego wydał następujące świadectwo: „Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Nicolai l, Russorum Autocratoris etc. etc. etc. (...) Singulis, quorum interest, notum testatumque facimus. Cum nobilis Carolus Michaelis filius Kostrowicki, studiorum curriculo in Gymnasio Minscensi emenso, in Civium hujus Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptus, in Ordine Professorum scientiarum Physico-mathematicarum Physicae, Chemiae, Zoologiae, Botanicae, Mineralogiae, Mathesi sublimiori purae et aplicatae, Architecturae et Philosophiae, trium annorum spatio multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit, et ad formulam legis §22. de conferendorum honorum academicorum ratione moduque die XXVI. Junii Anni MDCCCXXIX. Professorum Ordinis scientiarum Physico-mathematicarum suffragiis Studiosi actualis gradum et honorem meruisse judicaretur; Nos proinde, ea, qua pollemus, auctoritate, eumdem Carolum Kostrowicki Studiosum actualem in Ordine Physico - mathematico renuntiamus ac declaramus, atque Xll-ae Civium Classi adscriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propris, eumdem gaudere testamur. In cujis rei fidem Litteras has Patentes, Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis sigillo munitas, subscripsimus. Vilnae in Aedibus Academicis Anno MDCCCXXXII. die XXV. mensis Maii. N. 1260.” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 839, s. 109).
Od początku 1831 roku (5.XII) pod tajnym nadzorem policji za udział w powstaniu listopadowym znajdował się w ciągu kilkunastu lat ziemianin powiatu mińskego Karol Kostrowicki. Był żonaty, miał dzieci, gospodarował we własnym majątku Pruty i – jak odnotowano również w dokumencie policyjnym z 1840 roku – „zachował się dobrze” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 174, s. 13).
Inny z rodziny, Adam Kostrowicki, gospodarował w majątku Dorożki, miał trzech synów i dwie córki. Za udział w powstaniu także od 1832 r. był pod nadzorem policji (tamże, s. 18).
10 lipca 1831 r. na Uniwersytecie Wileńskim wydano następujący dyplom w imieniu rektora i senatu wszechnicy: „Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Nicolai l, Russorum Autocratoris etc. etc. etc. (...) Cum Nobilis Alexander Caietani filius Kostrowicki studiorum curriculo in Gymnasio Polocensi emenso, in Civium hujus Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptus, in Ordine Professorum scientiarum Ethico - politicarum, Jurii tum Romano, tum Criminali veterum et recentiorum gentium, publicae, Historiae universali et Statisticae generali, Statisticae Rossici Imperii et Diplomatiae, nec non Linquae Latinae et Litteraturae Rossicae, spatio trium annorum multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit, ut ad formulam legis §22 de conferendorum honorum academicorum ratione moduque, die II Julii Anni MDCCCXXXI suffragiis Professorum Facultatis Juricae Studiosi actualis gradum et honorem meruisse judicaretur; Nos proinde, ea, qua pollemus, auctoritate, eumdem ornatissimum Alexandrum Kostrowicki Studiosum actualem in Facultate juridica renuntiamus ac declaramus, atque Xll-ae Civium Classi adscriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propris eumdem gaudere testamur. In cujus rei fidem Litteras has Patentes Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis sigillo munitas, subscripsimus. PP. Vilnae in Aedibus academicis Anno MDCCCXXXI die X mensis Julii. N. 2013” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 838, s. 90).
Ziemianin powiatu lidzkiego Samuel Kostrowicki z synem Lucjanem, córkami Melanią i Julią uzyskał w 1840 roku zezwolenie na wyjazd na kurację do Niemiec i Włoch na okres jednego roku.
Dokument tajnej policji opisywał ich powierzchowność: „Cechy szczególne Samuela Kostrowickiego: Lat 58. Wzrost średni. Twarz podługowata. Nos mały. Oczy piwne. Włosy siwe; Lucjana Kostrowickiego: Lat 31. Wzrost wysoki. Twarz podługowata, śniada. Nos mały, podługowaty. Oczy błękitne. Włosy czarne; Melanii Kostrowickiej: Lat 26. Wzrost średni. Twarz okrągła. Nos mały. Oczy karę. Włosy czarne; Julii Kostrowickiej: Lat 23. Wzrost średni. Twarz podługowata. Nos umiarkowany. Oczy piwne. Włosy czarne”.
Latem 1841 roku Samuel Kostrowicki prosił rząd Rosji o przedłużenie jego z córkami o pól roku pobytu za granicą (syn wrócił do imperium), ze względów zdrowotnych. Uzyskał to zezwolenie, a później przedłużono im pobyt o dalsze pięć lat. W 1847 roku prolongowano ten „urlop” jeszcze o rok, zaznaczając, że zachowanie się pana Samuela Kostrowickiego pod względem politycznym i wszelkim innym jest nienaganne.
Latem 1854 roku rząd rosyjski wydał rozkaz o powrocie Samuela Kostrowickiego do Rosji w ciągu sześciu miesięcy, o ile znajduje się w Europie, lub 18 miesięcy, o ile jest w innej części świata. A jego majątek Papiernia przejęto pod opiekę rządową, przy czym wszystkie dochody aż do powrotu gospodarza (którego odtąd uważano urzędowo za „zaginionego”) miano przelewać na konto państwa. Gdyby miał przed ustaloną datą nie wrócić, całe mienie zostałoby skonfiskowane. S. Kostrowicki usprawiedliwiał się w dalszej korespondencji z urzędami, że jedynym powodem jego absencji w Cesarstwie Rosyjskim jest ciężka choroba. Przebywał on w Austrii. Radca ambasady rosyjskiej w Wiedniu książę A. Wołkonskij – jak wynika z zapisów archiwalnych – życzliwie traktował sędziwego szlachcica polskiego. Jeszcze w 1858 roku uzyskał S. Kostrowicki prawo pobytu za granicą na dalsze cztery lata (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 585, s. 1-146).
6 marca 1859 roku ksiądz Rajuniec, dziekan dziśnieński, zarejestrował metrykę chrztu noworodka imieniem Marian Gabriel Paweł, syna Adama i Anny z Łopacińskich Kostrowickich, urodzonego 1 listopada 1857 roku w majątku Doroszkowicze parafii dziśnieńskiej. Rodzicami chrzestnymi byli marszałek szlachty Aleksander Szyryn i szlachetnie urodzona Helena Moniuszkowa; świadkami szlachcic Michał Kamiński i szlachcianka wdowa Weronika Mieduniecka (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 124, s. 61).
Marszałek szlachty powiatu wileńskiego 14 stycznia 1871 roku komunikował, że syn radcy koleżskiego Napoleona Aleksandra Kostrowickiego Stanisław Dominik „prowadzi życie licujące ze stanem szlacheckim, praw swych na mocy prawa za przestępstwa kryminalne czy polityczne pozbawiony nie jest” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 124, s. 75).
W Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Litwy (f. 391, z. 10, nr 199) znajduje się sporządzona w języku rosyjskim Genealogia rodu szlachetnych Kostrowickich herbu Bajbuza (Rodosłownaja roda błagorodnych Kostrowickich s kratkim opisanijem samich dokumientow). W dokumencie czytamy:
„1. Jan Rafał syn Stefana Kostrowicki, jako rzeczywisty slachcic, że władał na prawie własności rodowym majątkiem Wołpy z chłopami i był mińskim podsędkiem, potwierdzono 3 stycznia 1675 roku testamentem ojca jego Stefana i 20 lutego 1691 roku przywilejem Króla Polskiego Jana III na urząd podsędka.
2. Antoni, że pochodził od ojca swego Jana Rafała, władał majątkiem rodowym Wołpy z poddanymi i był mińskim podstolim, dowiedziono:
a) umową pieniężną z 17 października 1701 roku o majątku Wołpy między Antonim a Marcinem Kostrowickimi;
b) z 20 marca 1699 r. reskryptem Króla Polskiego Augusta II na urząd podsędka mińskiego Antoniemu darowanym.
3. Walerian, że pochodzi od ojca swego Antoniego, udowodniono kwitem umowy z 22 marca 1747 r. danym Marianną Kostrowicką swym synom, w tym też i Walerianowi.
4. Mikołaj, że pochodzi od ojca swego Waleriana, dowodzi tego Testament Waleriana Kostrowickiego z 14 czerwca 1786 r., w którym on zapisał swój majątek na korzyść syna Mikołaja.
5. Ignacy, że pochodzi od ojca swego Mikołaja, dowodzi metryka chrztu z 29 lipca 1815 roku, zapisana i potwierdzona przez Wileńską Konsystorię Duchowną”.
Ukazem Heroldii od 7 maja 1834 roku Kostrowiccy wniesieni zostali do szóstej części szlacheckich ksiąg genealogicznych.
W tejże tece na innym arkuszu (s. 30-31) są dane dotyczące kilku innych członków tejże rodziny:
„3) Stefan, że pochodził od ojca swego Antoniego i był mlecznym mińskim (...)
4) Michał, że pochodził od ojca swego Stefana i był kamerherem Króla Polskiego, dowodzi przywilej Króla Polskiego Stanisława Augusta z 2 grudnia 1783 r. (...)
5) Kajetan, że pochodzi od ojca swego Michała i władał majątkiem rodowym Doroszkowicze w powiecie dziśnieńskim, dowiedziono testamentem z 1 lipca 1780 r, według którego Stefan Kostrowicki opisywał majątek Doroszkowicze i Horki synom i wnukom swym.
6) Michał Ignacy, że pochodzi od ojca swego Kajetana, dowiedziono metryką chrztu jego z 30 kwietnia 1817 roku, potwierdzoną przez wileńską rzymsko-katolicką konsystorię...”.
I wreszcie jeszcze jedna gałąź (s. 7) rodu Kostrowickich, zarejestrowana przez Heroldię Grodzieńską, wygląda następująco:
„1. Samuel: Że Samuel pochodzi od Wacława...
2. Ignacy, że pochodzi od ojca Samuela dowodzą dokument z 6 października 1786 r. lidzkiego sądu ziemskiego (...) oraz patent Króla Polskiego Stanisława Augusta na order św. Stanisława generałowi wojsk litewskich Ignacemu Kostrowickiemu.
3. Samuel Franciszek Józef, o pochodzeniu jego od ojca Ignacego świadczy metryka o jego urodzeniu i chrzcie od 16 czerwca 1784 r.”.
Kostrowiccy od XVII wieku dziedziczyli na Wełnie, Kowalach, Papierni, Kościenowie, Grzybianach, Ornianach, Perepczycach, Doroszkowiczach, Skrybowcach, Możejkach, Horkach. Spokrewnieni byli z Bykowskimi, Kirkorami, Chrapowickimi, Pągowskimi, Jelskimi, Snarskimi, Kieniewiczami, Łopacińskimi, Zajączkowskimi, Siekluckimi, Lenkiewiczami, Garbowskimi, Balińskimi, Hornowskimi, Rómerami, Scheltingami. W niepodległej Rzeczypospolitej piastowali nieraz urzędy. Na przełomie XVIII-XIX st. figuruje w zapisach archiwalnych Hieronim Kostrowicki żonaty z Julią Szwykowską, właściciel Ostrowca. Kilku przedstawicieli tego rodu trafiło na Sybir za udział w powstaniu 1863 roku, kilku innych musiało uchodzić na emigrację (Por.: CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 129, s. 28; f. 391, z. 4, nr 1476).
Z tego rodu wywodził się m.in. wybitny poeta francuski znany na całym świecie jako Guillaume Apollinaire (1880-1918).
Kto otworzy tom wierszy Apollinaire’a, uderzy go „gęsty czad erudycji, dziwacznej i skłębionej”, zdobytej w tych niezliczonych godzinach, które autor Alcohols spędził w paryskiej Bibliotheque Nationale, bo nie przesiedział całego życia w knajpie, jak to sobie wyobrażają niektórzy „znawcy” jego twórczości.
Od Apollinaire’a pochodzi m.in. odrzucenie znaków przestankowych. Podobno zniecierpliwiony utyskiwaniem redaktorów, którzy nie mogli się pogodzić z jego kapryśnymi przecinkami i kropkami, zaczął je odtąd wszędzie opuszczać. Zwiększyło to poważnie niejasność wierszy, lecz przykład okazał się nader zaraźliwy. Mierni naśladowcy wielkiego poety – zapominając o przysłowiu „quod licet Jovi non licet bovi” – też zaczęli pisać bez znaków przestankowych, co znacznie ułatwiało proces twórczy i pozwalało ukryć nieznajomość gramatyki. Co więcej, i dla tego postępowania wynaleziono „rację wyższą”: naśladowcy wyjaśnili, że odrzucając kropki i przecinki dają wskazówkę, by ich wiersze czytać monotonnie; jak psalm – mówili – jak modlitwę, a autorom okazywać cześć zarezerwowaną dla kapłanów.

KOSZELEW herbu własnego; według tradycji rodzinnej pochodzą od przybyłego z Polski Aszera Koszela, którego imię może zresztą wskazywać na żydowski rodowód, choć nie koniecznie. Jak podają źródła rosyjskie, Koszelewowie przybyli z Polski do Moskwy za kniazia Wasilija Joannowicza i otrzymali majątki w Riazaniu, Kozielsku i Bielewie. (Por.: Rummel, Gołubcow, RS, t. 1, s. 424-439).
Dali Rosji szereg wojewodów, stolników, oficerów wysokiej rangi.
Spokrewnieni byli z Rajewskimi, Pisariewami, Żdanowami, Puszczynami, Wołkońskimi, Żemczużnikowami, Kudriawcewami, Bieklemiszewami, Gorczakowami, Pleszczejewami, Bukowskimi, Rimskimi-Korsakowami, Uchtomskimi, Arsienjewami, Wałujewami i inną arystokracją rosyjską (częściowo też polską z pochodzenia).

KOSZEWOJ herbu własnego. W XIX wieku byli potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 708, z. 2, nr 3135).

KOTŁUBICKI herbu własnego; „iz polskogo szlachectwa.”

KOTOWSKI herbu Lada, Pomian, Puchała, Trzaska. Prawdopodobnie jedni (h. Lada) wzięli nazwisko (około 1450) od dóbr Kotowo w Ziemi Wiskiej, inni (herbu Puchała) idą od Puchalskich, a nazwisko ich pochodzi od dóbr Koty - Lutostań w Ziemi Łomżyńskiej.
Jan Kotowski, szlachcic, wójt łucki, wymieniany jest na liście szlachty wołyńskiej w roku 1528 (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 1616). Inny Jan Kotowski około 1558 był służebnikiem księżny Beaty Ostrożskiej (Archiwum Sanguszków, t. 6, s. 212).
Maksym Kotowski, „dobry szlachcic” powiatu słonimskiego, figuruje jako świadek sądowy w 1603 r. (Akty izdawajemyje..., t. 17, s. 193).
Krystyna Kotowska w roku 1611 była żoną Andrzeja Bielikowicza, sędzi oszmiańskiego (Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae, s. 1, z. 1, s. 193, Wilno 1911).
Wśród oddziałów polskich okupujących w 1612 r. Moskwę była też „rota pana Kotowskiego petyhorska, koni 1281” (Archeograficzeskij Sbornik Dokumientow, t. 4, s. 315).
Aleksander i Bohdan Horbaczewscy w lipcu 1646 roku byli świadkami sądowymi w sprawie napadu na majątek Adama Kotowskiego grupy Żydów – arendarzy (jeden z wielu „najazdów” żydowskich na polskie dwory szlacheckie w tamtych czasach). „Jenerał jego królewskiej mości powiatu pińskiego” Jan Jawosz w następujący sposób referował ten przypadek w księgach grodzkich, akcentując szczególnie uskarżanie się chłopów poddanych na nieznośny ucisk ze strony arendarzy, którzy „gwałtami wienkszemi w robotach uciążają, dni pańszczyzny nie patrząc, ale każdego osobliwie od niedziele do niedziele pędzą, biją, grabią; piątkowe gwałty co były z dymu po jednemu, to po dwoje teraz; ynsze roboty pełcia białogłowskie tę bez pańszczyzny, nie mając na to żadnego pozwolenia nami robią; podaczki niezwyczayne po wiele kroć wybierają; towarów, które nam Pan Bóg w domu dał mieć, jako chmiel, miód, z obory, tego nam kupcowie zabronili, obiecując sami płacić, a ktoby miał mimo rozkazanie onych przędąc, winę tupią; a gdy sami co targiem wezmą, to na borg wszystko przepada, żadnemu nigdy według ceny nie zapłacą y wszystko na borgach przepada. A nas zawsze gdzie sami chcą za mil trzydzieści y daley w drogę pędzą, do robot gdziebyśmy nie należeli gwałtem bijąc pędzą, jako do kamienia, do domów budowania, drzewa, dranic wożenia, czego my nigdy nie powinny (...) A teraz za nayściem Aszelowym y ynszych od jego naprowadzonych y w domach naszych trudności mamy osiedzić...” O to oraz „o spustoszenie sadów, połamanie szczepów” i zabicie jednego chłopa chciał się sądzić z Żydami – arendarzami pan Kotowski.
Gdy zaś rząd wysłał z Pińska „jenerała” czyli sędzię śledczego do Pniewa, Żyd Aszel wygnał go z majątku ze słowami: „A tobie co do tego, panie jenerale, jako trzymam to trzymam y dzierżąc jako swoje własne będę...” (Akty izdawajemyje..., t. 28, s. 284-286).
W 1647 roku bracia Kazimierz, Konstanty i Mikołaj Kotowscy figurują w księgach grodzkich pińskich jako „bohaterowie” skargi Żydówki Dory Jakubowicz, ośmielili się bowiem uwolnić ze świątynnego więzienia innego Żyda Zorocha Simchowicza, który trafił do „turmy żydowskiej za nieuiszczenie długu...” (Akty..., t. 28, s. 333).
Elekcję króla Jana Kazimierza w imieniu Księstwa Żmudzkiego podpisali m.in. Aleksander i Krzysztof Kotowscy. (Volumina Legum, t. 4, s. 104).
W roku 1658 niejaki pan Kotowski pełnił funkcje „skribenta skarbowego Jego Królewskiej Mości” Ziemi Halickiej. Prawdopodobnie onże był w 1678 roku administratorem ceł tejże prowincji, i będąc na tym stanowisku zabił niejakiego pana Korazyni, tak, iż sejmik halicki polecał 8.I.1683 w instrukcji swym posłom na sejm walny aby prosili króla o darowanie winy Michałowi Kotowskiemu (Akta... z archiwum we Lwowie, t. 24, s. 140, 413, 440, 451, Lwów 1931).
Stanisław Wierzbowski, starosta łęczycki, odnotował w Konnotacie wypadków (ed. Lipsk 1858, s. 118): „Annus 1663. Tego roku pojmali tych wszystkich, co zabili Gąsiewskiego; to jest: Kotowskiego, Nowoszyńskiego (pryncypała, co najpierwiej w piersi strzelił, Niewiarowskiego, i z nimi dziewięciu, których do sąd w więzieniu trzymają. Na ukontentowanie wojska naznaczono kómissyą we Lwowie”.
Kazimierz Kotowski, sędzia ziemski warszawski, w 1661 roku był rewizorem skarbu koronnego (Volumina Legum, t. 4, s. 330).
W jednym z dawnych dokumentów czytamy: „Konstanty Kotowski, marszałek powiatu mozyrskiego, substitut woysk Jego królewskiey mości W. X. L. Wszystkim in genere rycerstwu woysk Jkm. W. X. L. polskiego y cudzoziemskiego zaciągu jezdnemu y pieszemu (...) chcę mieć y serio upominam, aby się żaden nie ważył w mieście Jkm Pińskim y we włości naznaczoney po wydaniu postanowionego chleba, stanowisk, noclegów, pokarmów odprawować stacyi, ugod, podwód, grabieżów, wymagać zabiegów y nayazdów czynić (...) pod restitutią szkód y surowym karaniem (...) Dat w Kobryniu, dnia 24 Juliy anno 1662. Konstanty Kotowski, marszałek mozyrski...” (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 238-239).
Tenże Konstanty Kotowski (1610-1665), marszałek mozyrski, sybstytut związku wojsk litewskich, zginął w walkach przeciwko najeźdźcy moskiewskiemu.
Adam Kotowski, stolnik wyszogrodzki, wielkorządca krakowski, figuruje m.in. w dekrecie króla Jana III z 29 lipca 1680 roku. (Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t. 2, s. 521, Kraków 1890).
Floryan Leo Kotowski, marszałek i poseł powiatu mozyrskiego, oraz Piotr Karol Kotowski, starosta i poseł tegoż powiatu, w 1696 r. podpisali akt konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 5, s. 416).
Adam Kotowski około 1690 był stolnikiem wyszogrodzkim, żupnikiem krakowskim (Akta sejmikowe woj. krakowskiego, t. 5, S. 119).
Florian Konstanty Kotowski, marszałek mozyrski, figuruje w księgach sądu brasławskiego w 1700 r. (CPAH Litwy w Wilnie, F. DA, r. 1700, nr 46, s. 147-152).
Wywód familii urodzonego Kotowskiego herbu Pomian, sporządzony w Wilnie 8 grudnia 1798 r., donosi, że przodkowie tego rodu „zaszczyceni kleynotem szlachectwa w powiecie brańskim parafii tykocińskiej w okolicy Kotach posiadali majątki dziedziczne...” Walenty Kotowski przeniósł się do Wielkiego Księstwa i ożeniwszy się z Heleną Zasztowtówną, stał się posiadaczem majętności Pławię w powiecie trockim. W 1790 jego syn Marcin Kotowski wraz z rodziną ogłoszony został za „rodowitą y starożytną szlachtę polską” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 991, s. 33-34).
Wywód familii urodzonych Katowskich herbu Ogończyk, ułożony w Wilnie w 1819 roku, stwierdza, „iż familia urodzonych Kotowskich dawna i starożytna, od niepamiętnych czasów stanowi szlacheckiemu właściwemi przez dziedziczenie majątków ziemskich i sprawowanie urzędów zaszczycona, używała wszelkch swobód temu stanowi przyzwoitych. Z tey familii idący Jan Andrzejewicz Kotowski, mleczny parnawski, za protoplastę wzięty, będąc ziemianinem Jego Królewskiey Mości powiatu lidzkiego, miał z własnego nabycia majętność Mikołowskie zwaną w okolicy Milkiewiczach w województwie Nowogrodzkim leżącą...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 161-162).
Heroldia wileńska w 1819 roku potwierdziła rodowitość szlachecką Walentego, Marcina, Adama Józefa i Ksawerego Kotowskich, zamieszkałych w powiecie trockim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1468).
Hieronim Kotowski około roku 1718 był podkomorzym mozyrskim (tamże, f. 391, z. 4, nr 1373, s. 6).
Jedno z gniazd rodu Kotowskich w końcu XIX w. istniało jeszcze także w powiecie szawelskim (tamże, f. 391, z. 1, nr 1571).
Kotowscy byli spokrewnieni m.in. z Jałbrzykowskimi (Materiały do bibliografii genealogii i heraldyki polskiej, t. 6, s. 210-211 i in., Buenos Aires–Paryż 1974).
W 1864 roku Wiktor Kotowski, lat 28, szlachcic ziemi kijowskiej, został skazany na dziesięć lat ciężkich robót w twierdzach za udział w powstaniu styczniowym (M. Micel, Spis powstańców 1863 roku..., s. 64).
Jedna z gałęzi tej rodziny zadomowiła się w Rosji.
Miłoradowicz (t. 2, s. 4-5) pisze: „Familia Kotowskich pochodzi z polskiego szlachectwa. Przodek Kotowskich Ananiasz Kotowski był pisarzem Księstwa Litewskiego (1659). Syn jego Demjan po wyjściu z Polski oraz wnuk Iwan Demjanowicz Kotowscy służyli w Małorossyjskim Pułku Nieżyńskim”. Za zasługi otrzymali w nadaniu folwark Czystajcie.
Z tej rodziny pochodził słynny Grzegorz Kotowski (1881-1925), utalentowany dowódca wojsk bolszewickich w okresie 1917-1921.

KOWAL herbu Kowal; z Wielkiego Księstwa Litewskiego przenieśli się w XIX wieku do Rosji właściwej.

KOWALEWSKI herbu Dołęga. A Boniecki (Herbarz polski, t. 12, s. 6-13) także rozróżnia kilka rodów szlacheckich o nazwisku Kowalewski: „Kowalewscy herbu Dołęga, wyszli pewnie z Kowalewa w powiecie szreńskim. Stanisław Grad z tego Kowalewa otrzymał 1397 r. od księcia Ziemowita Mazowieckiego prawo wybierania cła przy Szreńsku. Stanisław z Kowalewa 1470 w Płocku. Jan i Kasper Kowalewscy, dziedzice części Dąbrowy i Kowalowa w szreńskim powiecie 1578 r.”, spokrewnieni z Rościszewskimi, Kłokockimi, Staweckimi, Zahorowskimi. Od XVII w. trzymali też majątki w powiecie owruckim, posłowali od Kijowszczyzny na sejmy.
„Kowalewscy herbu Jastrzębiec, a właściwie Boleścic, wyszli z Kowalewa w powiecie bielskim, w-wie płockim. Wsi tego nazwiska było tam kilka... W 1465 r. dziedziczyli na Wityni Mikołaj Kowalewski, a 1483 r. Albert...”. Spokrewnieni byli ci Kowalewscy m.in. z Lasockimi. Siedzieli w Polsce środkowej i częściowo w Galicji zachodniej.
„Kowalewscy herbu Junosza z Kowalewic w Ziemi Zakroczymskiej. Andrzej z Kowalewic, starosta ciechanowski, 1480 r.... Maciej z czesznika został stolnikiem płockim 1555 r. Łukasz Kowalewski, dziedzic Kowalewic, 1576 r., a Stanisław, dziedzic części Sokołowa, w powiecie warszawskim 1580 roku... Marcin, pisarz ziemski łomżyński 1641 r. ...” etc. Ci Kowalewscy przez małżeństwa spokrewnieni byli z Nowodworskimi, Górskimi, Sołeckimi, Maciejowskimi, Długołęckimi, Różańskimi, Wolańskimi. Pozostawali w Polsce Centralnej.
Kowalewscy herbu Lada wyszli prawdopodobnie z Kowalewa w Ziemi Łomżyńskiej, lecz od XVII w. trzymali już Miszkienięta w powiecie oszmiańskim.
Kowalewscy herbu Nowina siedzieli początkowo w powiecie bieckim i przeważnie w tamtej okolicy pozostali.
Kowalewscy herbu Prus III prawdopodobnie pochodzą z Kowalewa w powiecie kaliskim, gdzie znani byli od XV w. Spokrewnieni z Komorowskimi, lżykowskimi, Pogorzelskimi. Po przeniesieniu się do W. Ks. Litwy trzymali m.in. Wojsznaryszki w pow. oszmiańskim i pisali się: Szewerdykowiczami Kowalewskiemi.
Kowalewscy herbu Radwan pochodzili z powiatu pilznieńskiego i odnotowywani w aktach krakowskich byli jeszcze w latach 1386-1409. Spokrewnieni z Oziembłowskimi, Dembińskimi, Kotkowskimi, Korycińskimi, Przyłęckimi, Łodzińskimi siedzieli w w-wie krakowskim.
Byli jeszcze bardzo nieliczni Kowalewscy pieczętujący się herbem Odrowąż i Kolumna. Tyle Adam Boniecki. Źródła archiwalne dostarczają wszelako jeszcze obfitszych informacji o tym potężnym domu.
O członkach tego rodu źródła pisane wspominają np. już w wieku XV.
Johannes de Covale, nobilis, figuruje w jednym z zapisów archiwalnych, pochodzącym z 1420 roku, a wystawionym w Proszowicach (Archiwum Sanguszków, t. 2, s. 140).
Johannes Cowalewsky figuruje w księgach sądowych miasta Halicz w roku 1456.
Zofia córka Andrzeja Kowalewska około 1582 roku była właścicielką sianożęci Humniszcze, Juszkowska, Murożnica i Błotnica w powiecie mińskim (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 36, s. 241).
W styczniu 1609 roku niejaki pan Kowalewski z oddziału lisowczyków trafił do niewoli moskiewskiej na Ziemi Nowogrodzkiej (Akty istoriczeskije, t. 2, s. 212, Petersburg 1841).
W spisie szlachty powiatu kcyńskiego z 1621 roku (Genealogia, t. 5, 1995, s. 144) znajdujemy m.in. imię Wojciecha Kowalewskiego.
W 1627 roku występuje jako świadek na sądzie w Witebsku niejaki Piotr Kowalewski, tamtejszy szlachcic.
Jak wynika z danych archiwalnych, w roku 1630 Jan (syn Krzysztofa) i Zofia Kowalewscy, właściciele majątku Czernica w województwie witebskim, wydzierżawili swą posiadłość niejakiemu Janowi Rydzewskiemu. W tymże roku Bazyli Hurko i żona jego Maryanna (z domu Kowalewska) sprzedają niejakiemu panu Stachowskiemu swe sioła Skuratowo, Zamierzyno i Romanowo, również w w-wie witebskim.
W 1635 taż Zofia Kowalewska i jej syn Jan sprzedali jeden ze swych majątków, wieś Suchodorowo Połuczesie Łukaszowi Pohoskiemu, co po dwóch latach zarejestrował w księgach ziemskich Maciej Granowski, wojewoda ówczesny Witebski (Istoriko-juridiczeskije matieriały..., t. 25, s. 339-340).
W księgach grodzkich witebskich z 6 listopada 1641 roku zachował się pisany cyrylicą (w języku, który najdokładnej można by nazwać „starobiałorusko-polskim”) testament niejakiej Zofii, z domu Pogorzelskiej, żony zmarłego już wcześniej Krzysztofa Kowalewskiego, która to niewiasta – świadoma będąc tego, iż, nawet przebywając w dobrym zdrowiu, powinien człowiek pamiętać o śmierci – zapisuje swój majątek potomstwu, dzieląc go między syna swego Jana a córki Maryannę, Rainę i Zofię. Jak wynika z tekstu testamentu, była to rodzina albo prawosławna, albo unicka pod względem wyznania, pod względem zaś etnicznym niewątpliwie polska (Istoriko-juridiczeskije matieriały..., t. 21, s. 294-300).
Marcin Kowalewski, pisarz ziemski łomżyński, sekretarz królewski, w 1641 roku był członkiem komisji do rozgraniczenia Księstwa Pruskiego i województwa mazowieckiego (Volumina Legum, t. 4, s. 14).
Ksiądz Józef Kowalewski był w połowie XVII w. proboszczem kościoła w Prenach na Żmudzi (Litwa i Ruś, t. 4, z. II, s. 108, 1912).
W roku 1641 akta ziemskie witebskie wymieniają imię Maryny Kowalewskiej i jej męża Wasyla Chocimskiego, właścicieli Pustoszy Litwinowskiej, Chocimia i innych dóbr ziemskich (Istoriko-juridiczeskije matieriały..., t. 26, s. 432-433).
Natomiast z roku 1659 zachowały się wiadomości o tym, że podczas najazdu moskiewskiego Stefan Kowalewski (właściciel Sachonowszczyzny i Jakuszowszczyzny w w-wie Połockim) jako zdeklarowany wróg cara, a wierny sługa króla polskiego wtrącony został do więzienia w Połocku, a następnie wywieziony aż za Moskwę. Korzystając z tej okazji, jedna z sąsiadek, Katarzyna Derengowska z synem swym Janem najechała na koniach z saniami posiadłość Kowalewskich i „nic nie zważając na sieroctwo dzieci” zesłańca, „w jamach zboże różne pobrawszy, pograbiwszy do domu swego Łutowa, zawieźli”, nic nie pozostawiając małoletnim sierotom. A przy tym rozgromili dwór, rozpędzili służbę i dziatki wygnali na mróz, które też nie wiadomo gdzie przepadły (tamże, s. 479-480).
Adam Kowalewski od Ziemi Zakroczymskiej w 1648 roku podpisał akt elekcji króla Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 110). To samo uczynił „Martinus Kowalewski, notarius Terrae Łomżensis”, oraz z tejże ziemi Petrus Ignatius Kowalewski; jak też z Ziemi Nurskiej Piotr Kowalewski.
Andrzej Kowalewski 9.XII.1651 złożył podpis pod uchwałą zjazdu szlachty w-wa krakowskiego podczas pospolitego ruszenia w domu pozostałej.
Aleksander Kowalewski w 1654 roku walczył w obronie Smoleńska przed agresją Moskwy.
Mikułajko Kowalewski, „szlachcic łąckiej wiary”, trafił do niewoli moskiewskiej napadnięty we wsi jego Petryha powiatu mohylewskiego przez Polaków - zdrajców, którzy przeszli na służbę rosyjską z dowódcą swym Konstantym Pokłońskim (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 14, s. 217).
W sierpniu 1654 roku tenże Lach Mikułajko vel Michajło Kowalewski wymieniany jest dwukrotnie w liście cara Aleksego Michajłowicza, jako ten, który nie chciał ani wiary zmieniać, ani przysięgać na wierność Moskwie (tamże, s. 219-222).
W 1657 roku esauł Iwan (Jan) Kowalewski służył ciągle w Wojsku Zaporoskim, uczestniczył też w próbie ponownego poddania Wojsk Zaporoskich królowi polskiemu. Pisarz Chmielnickiego Iwan Wyhowskoj skarżył się moskiewskim wysłannikom, że Kowalewski ciągle coś knuje i przeszkadza jego wysiłkom, mającym na celu dalszą integrację z Rosją (AJuZR, t. 3, s. 584).
Kowalewski, posłaniec Iwana Wyhowskiego, w grudniu 1658 roku pertraktował z hetmanem koronnym Stanisławem ze Złotego Potoku Potockim oraz z królem polskim o poparciu ze strony Korony dla Ukrainy w jej wojnie z Moskwą. Oczywiście, na posła w tak ważnej sprawie wyznaczono człowieka doskonale władającego językiem polskim, gdyż w dyplomacji niekiedy jedno słowo decydować może o losach całych narodów. W końcu zarówno Kowalewski jako poseł ze strony kozackiej i Beniowski, ze strony polskiej, doprowadzili do zawarcia sojuszu polsko-kozackiego i do wysłania ku pomocy Ukrainie kilka pułków piechoty i jazdy (około 6 000 żołnierzy), wśród których były też oddziały złożone z 300 Wołochów pod kierownictwem pułkownika Rużczycza (Ruszczyca) (AJuZR, t. 15, s. 303-304).
W czerwcu 1659 roku król polski Jan Kazimierz na podstawie uchwał sejmowych nobilitował, nadając herby, grupę wojskowych, służących przedtem w oddziałach Wojska Zaporoskiego i W. Ks. Litewskiego. Był wśród nich i niejaki „urodzony” pan Jan Kowalewski, najprawdopodobniej przedstawiciel siermiężnej, nieherbowej szlachty polskiej. Odnośny fragment przywileju królewskiego brzmi: „Chotiaczy ludiej rycerskich łaskoju naszoju jako najbarziej do usługi naszoj i Ręczy Pospolitoj zaochotiti, a majuczy w dietach rycerskich zaleconoje doznanie urodzonoho Jana Kowalewskoho, Harasyma i bratow jeho Kapłońskich, Iwana Bohatyrowicza, Jana i Teodora Czekałowskich, Jana Rudnickoho, Hawryła Lisowca, Klima Sokołowskoho, Dymitra Sołoninki, nadaliśmy im klejnot szlachectwa Polskoho, jako o tom prywilei, każdomu z nich z osobna wydany, szyrej w siebie specyfikujut, kotoryje to prywilei powahoju sejmu niniesznieho wo wsiom cale aprobujem i prywilej Kowalewskomu na Skwiru i Romanowku dany utwierżdajem” (AJuZR t. 4, s. 217).
Rok wcześniej zresztą tenże Jan Kowalewski posłował razem z Janem Biniewskim, Kazimierzem Jewłaszewskim i Pawłem Ciecierą (ten ostatni był bodaj „komisarzem" przy posłach polskiego pochodzenia, jedynym Rusinem) – jako znający język polski – do króla Jana Kazimierza, przywożąc ofertę unii Ukrainy z Polską i utworzenia sfederalizowanego z naszym krajem Wielkiego Księstwa Ruskiego, co też zostało – aczkolwiek nieco za późno – zrealizowane (tamże, s. 165 i in.).
Pod rokiem 1663 w jednej z protestacji, dotyczącej bratobójczych walk między mieszkańcami województwa mścisławskiego figuruje „pan Adam Kowalewski, sługa pana Mikołaja Zapolskiego”. Obaj określani są jako należący do „szlachty uczciwej”, obok innych: Jana Wałachowskiego, Mikołaja Byczkowskiego, Stanisława Niewiadomskiego, Daniela Żukowskiego, Teodora Wasilewskiego, Aleksandra Prokopowicza, Jana i Samuela Gałkowskich, Stefana Giżyckiego.
Stanisław Kazimierz Kowalewski, łowczy w-wa kijowskiego, jako poseł podpisał w 1668 roku uchwałę konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 4, s. 499).
31 października 1669 roku odbyło się w Andrusowie na Ukrainie spotkanie posłów rosyjskich i polskich w zamiarze omówienia nie załatwionych spraw granicznych i dyplomatycznych, i w celu „uciszenia wojny”, która trwała już od lat. Stronę rosyjską reprezentowali na tym spotkaniu m.in. słynny bojar A. Ordyn - Naszczokin, „diak Iwan Sawinow syn Gorochow”, a polską Jan Gniński, wojewoda chełmiński, „Mikołaj s Tiechanowca Tiechanowiecki” – jak podają ówczesne źródła moskiewskie – wojewoda i starosta mścisławski; Cyprian Paweł Brzostowski, referendarz i pisarz W. Ks. L., Marcjan z Kozielska Ogiński, krajczy Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Stanisław Kazimierz Kowalewski, łowczy wojewódstwa kijowskiego, komisarz królewski i Rzeczypospolitej (AJuZR, t. 9, s. 89, 92, 95, 98).
We wrześniu 1671 roku skarżył się hetman zaporoski Piotr Doroszenko na „pewnego Kowalewskiego, sługę księcia hetmana polnego” koronnego, że „z połowa wojska ponad Bohem do Lachów odeszli” (AJuZR, t. 9, s. 454).
Krzysztof Kowalewski, poseł polski do Moskwy w lipcu 1672 roku, spowodował dość poważny konflikt dyplomatyczny. Przemawiając do cara Aleksego Michajłowicza podczas audiencji, na której obecni byli liczni dygnitarze moskiewscy, nie nazwał władcy rosyjskiego wielkim księciem kijowskim, czernihowskim, smoleńskim i in., natomiast wszystkie te tytuły wymienił wspominając monarchę polskiego. A przecież na mocy „wiecznego” pokoju, zawartego w Andrusowie, tytuły te należały się carowi, bo Rosja zagarnęła wówczas dużo terenów, będących ongiś własnością Rzeczypospolitej. Rozgorzał więc niemały skandal z tego powodu, car utworzył specjalną komisję do zbadania sprawy nazajutrz po tym wydarzeniu, a Kowalewski, który - będąc od wielu lat na służbie królewskiej – przecież wcale świadomie się „przejęzyczył”, słusznie wziął całą „winę” na siebie, gdy car koniecznie chciał dociec, czy instrukcje Warszawy nakazywały posłowi obrażać go przez pomijanie należytych tytułów, czy nie. Nietrudno zauważyć, że słowo dyplomaty, mające często wagę ogromną, mogło tu spowodować wznowienie działań wojennych p między Polską i Litwą a Rosją (AJuZR, t. 11, s. 9, 10).
W następnym roku posłował Krzysztof Kowalewski do Siczy Zaporoskiej w celu skłonienia Kozaków do pozostania w sojuszu z Polską, o czym świadczy ówczesna carska poczta dyplomatyczna (tamże, s. 283-288,365).
Andrzej z Kowalewicz Kowalewski, podstoli płocki, w 1674 roku podpisał akt konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 5, s. 131).
Około 1676 roku pułkownik kalnicki Hawryło (Gabriel) Kowalewski był rezydentem wywiadu hetmana Doroszenki w Turcji (AJuZR, t. 12, s. 433).
Jak się okazało jednak, był to oficer źle patrzący na nieskończone rzucanie się swego szefa raz w objęcia Moskwy, raz Turcji, Tatarów czy Rzeczypospolitej. W każdym bądź razie wygadał się z tym swym zdaniem po pijanemu (wracając z zadania) rodakowi Tomaszowi Nowickiemu, który – swoją koleją – okazał się agentem Moskwy i doniósł o słowach Kowalewskiego swym mocodawcom (tamże, s. 529).
W roku 1690 prezbiterem syrzowskiego (koło Brześcia) kościoła unickiego był Jan Kowalewski (Akty..., t. 3, s. 265).
Jakub, Jan, Adam, Walenty Kowalewscy podpisali w 1697 roku od Ziemi Dobrzyńskiej sufragię króla Augusta II (Volumina Legum, t. 5, s. 434-435).
Szymon Kowalewski od w-wa trackiego uczynił to samo.
Kazimierz Kowalewski podpisał z innymi bracią szlachtą instrukcję delegacji na sejm warszawski udającej się z Grodna 13 grudnia 1712 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 251).
W roku 1713 do ksiąg grodzkich grodzieńskich wpisano następujący list: „August wtóry, z Bożey łaski król polski, etc. Urodzonemu Hrehoremu Józephowi Kotowiczowi, łowczemu wielkiemu W. Ks. Lit., staroście naszemu Grodzieńskiemu, wiernie nam miłemu, łaskę naszą królewską. Urodzony wiernie nam miły! Doniesiono iest nam przez panów rad y urzędników ymieniem urodzonego Kazimierza Kowalewskiego, horodniczego naszego zamkowego grodzieńskiego, żałosna supplika, iż wierność twoia zawziowszy iakowąś waśń przeciwko pomienionemu supplikantowi, violando przywileia nayiaśnieyszych antecessorów naszych y nasze, urodzonym horodniczym Grodzieńskim nadawane y nadane ab antiquo zwyczaie, nie tylko targowego urodzonym horodniczym zamkowym od warzywa y naczynia szklannego y glinianego, przynośnego y przywożnego należącego, wybierać sam urodzonemu Kowalewskiemu zabraniając y wybierania zabraniać ludziom swoim rozkazuiąc do sądu fiskalnego powiatu grodzieńskiego, do którego ta sprawa nie należała evocatione intentowawszy actią tam, gdy in competentiam fori uznano y do należytego sądu sprawę odesłano... nie tylko prosecutiey prawney ad competentes tey sprawie forum nie uczyniłeś y nie czynisz, lecz owszem in maiorem convulsionem przywileiów naszych wybierania targowego urodzonemu horodniczemu zamkowemu y iego substitutom zabroniłeś.... A co większa, na zdrowie i życie pomienionego urodzonego Kowalewskiego pochwałki, machinacye ustawiczne czynisz, brać, bić, zabiiać samego y ludzi iego rozkazujesz y na fortunie wszelkiemi sposobami szkodzić usiłujesz...
My tedy, król, do pomienioney suppliki łaskawie się skłoniwszy, nie tylko przywileia nayiaśnieyszych antecessorów naszych, y nasze, y dawne do tego zwyczaie chcąc in suo zachować esse, lecz tym bardziey prospiciendo bezpieczeństwa, zdrowia y fortuny urodzonego Kowalewskiego, tym listem naszym upominalnym oraz zaręcznym wierności twoiey intimuiemy, abyś wierność twoia przywilejów naszych nie naruszaiąc, praepeditiey w wybieraniu targowego urodzonemu Kowalewskiemu oraz na zdrowie y życie iego y ludzi iego żadnych machinacyi nie czynił y czynić nie kazał, lecz leżeli iakie wierność twoia masz praetensye y praetext in foro competenti rozprawił się... Który to list nasz upominalny y zaręczny ręką naszą podpisawszy, pieczęcią W. X. Lit. utwierdzić rozkazaliśmy. Dań w Warszawie, dnia 7 Marca roku Pańskiego 1713, panowania naszego szesnastego roku” (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 153-154, 160-161).
Musiał też potężny Kotowicz wpłacić do skarbu 5 tysięcy kop groszy litewskich, i tyleż oddać K. Kowalewskiemu tytułem odszkodowania.
W 1716 roku w Mohylewie przemieszkuje chorąży (onże zwany „żołnierzem”) Kowalewski, wymieniany w księgach magistratu kilkadziesiąt razy (Istoriko-uridiczeskije matieriały..., t. 27, s. 16, 46-63).
Najprawdopodobniej był to żołnierz o charakterze nader towarzyskim, gdyż najczęstszymi pozycjami zakupów dlań występują wódka, wino i piwo, przy tym w ilościach, które nawet nie wiedzieć jak dzielny wojak bez pomocy członków magistratu mohylewskiego spożyć by nie potrafił. W ciągu kilku miesięcy stałą pozycję w wydatkach miasta jego królewskiej mości było: „Wódki dla Kowalewskiego", „Dla Kowalewskiego wódki", „Kowalewskiemu wódki", „Wódki Kowalewskiemu", czyli wariacje dość jednostajne.
W 1720 roku Bartłomiej Kowalewski był burmistrzem Lubomli.
26 lutego 1722 roku do magistratu mohylewskiego wpłynęła skarga piekarzy miejskich, którzy się skarżyli na niektórych ludzi, „którzy nie są wpisani w cechu naszym, którzy pokątnie piekąc biały chleb, po różnych mieyscach pokątnych, po domach ludzkich, nawet y publicznie w rynku y w kabaku przedaią,... w mieście y przedmieściach... chodząc obarzanki y inny chleb biały przedaią, nie będąc należnemi y wpisanemi w cechu naszym, na uymę y uszczerbek prawa, porządku y przywilejów, od nayiaśnieyszych królów ichmciów... nadanych”. Wśród kilku osób nielegalnie zarabiających w ten sposób na życie wymieniona została i zbiedniała wdowa szlachecka Anna Kowalewska, „bywsza chorążyna mieyska...”.
W lutym 1728 roku w miasteczku Przeroś! powiatu grodzieńskiego – jak wynika z aktów grodzkich – przemieszkiwało dwóch szlachciców o nazwisku Kowalewski –Franciszek i Aleksander (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 440, 441).
W roku 1740, 9-go listopada, w sądzie miejskim mohylewskim odbyła się rozprawa sądowa o zniesławienie szlachcica Franca Kowalewskiego. Odnośny dokument z tegoż dnia brzmi: „Wyznania złoczyńców: Na urzędzie iego królewskiey mści mieyskim mohylowskim, tego roku na sprawach zasiadającym, stanowszy oblicznie Alexander lllinicz, rodem z Mścisławia, zięć Marka, melnika z niższych młynów włości Połnykowskiey, y Józef Macieiow, rodem z samego miasta Witebska... do izby sądowey przyprowadzeni, zeznanie swe dobrowolne do akt mieyskich mohylowskich temi słowy uczynili, iż co my, zeznawaiący, nawiedliśmy byli napaść y oppresyą na pana Franciszka Kowalewskiego o pokradzione rzeczy przez nas y przy nas innych ludzi nieiakowychści będących, u Onisima stolarza, iuryzdykanta zamku iego królewskiey mści mohylowskiego, za Dębrowną mieszkającego. A że to przez nieostrożność naszą uczyniliśmy y niewinnego człowieka, pana Kowalewskiego, obwiniliśmy byli y w niego wklipaliśmy się; za czym onego, iako niewinnego człowieka, pana Kowalewskiego, od tego naszego udania oczyszczamy, uwolniamy i iako niewinnego, w tym złym excessie nie będącego w społeczności naszey, reputacyą dobrą onemu przywracamy, a sami za nasze złe uczynki pokutować powinni będziemy, y do tego wyznania ręce nasze podpisuiemy krzyżykami, do akt mieyskich mohylowskich iest zapisane. In praesentia iegomości pana Karola Tmckiewicza, ex brachio wielmożnego imc pana Śmietanki, vice administratora zamku mohylowskiego, do tego zeznania, dla przesłuchania, ordynowanego” (Istoriko-juridiczeskije matieriały..., t. 14, s. 271-272).
Kowalewscy mieszkali m.in. w powiecie brasławskim, dokąd przenieśli się z Województwa Potockiego. Inni znów posiadali Posolcze w pobliżu Solecznik, kolejni folwarki w okolicach Drui, w Wilnie, w Poddubinkach koło Orszy, w powiecie nowogródzkim, dyneburskim, zawilejskim, kowieńskim, trockim, wileńskim, rosieńskim, oszmiańskim, lidzkim.
Używali przeważnie herbów Junosza i Dołęga. Wszyscy byli rodowitą szlachtą polską (Obszerną informację zawiera teka o Kowalewskich w CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1474).
Jakub Kowalewski był starszym cechu mieczników wileńskich w roku 1751 (Akty izdawajemyje..., t. 10,s.205).
4 października 1765 roku do pospolitego ruszenia obywateli powiatu grodzieńskiego między innymi stanął „jegomość pan Tomasz Kowalewski na koniu gniadym, z karabinem, szablą y pistoletem” (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 397).
Antoni, Filip Jakub, Kajetan i dalsi Kowalewscy podpisali w 1764 roku w Warszawie elekcję ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (Volumina Legum, t. 7, S. 118).
„Inwentarz starostwa grodowego Dyneburskiego w Xięstwie Inflantskim sytuowanego” z roku 1765 wśród pięciu mieszkańców obrębu Bojarskiego włości Starozamskiej wymienia dwóch ziemian, szlachciców Samuela Pawłowicza i Jakuba Kowalewskiego (Istoriko-juridiczeskije matieriały..., t. 31, s. 40).
Także we włości Grawerskiej (obrąb Budrów) zarejestrowano Jerzego Kowalewskiego (tamże, s. 62).
Instrukcja posłom na Sejm grodzieński dana z sejmiku odprawionego w Lipnie dnia 3 listopada 1678 roku m.in. w paragrafie 18 głosiła: „Godne talenta virtutes et... qualitates pana Hieronima Kowalewskiego, chełmińskiego regenta kancelarii, całe sejmiku naszego zgromadzenie tak godne być uważa i sądzi, iże Ichmościom panom posłom injungit, aby artykuł na przeszły sejm w przeszłej instrukcyi za tymże panem regentem Kowalewskim z ziemi naszej (dobrzyńskiej) napisany serio promowali, aby do klejnotu szlachectwa polskiego był przypuszczony; jeżeliby tego ten kawaler otrzymać nie mógł, aby na żadne nobilitowanie nie pozwalali” (Lauda sejmików Ziemi Dobrzyńskiej, s. 127, Kraków 1887).
Na Litwie historycznej Kowalewscy gnieździli się we wszystkich dosłownie powiatach, używając rozmaitych herbów, chociaż się wydaje, że byli spokrewnieni i stanowili jeden fenomenalnie rozmnożony i rozgałęziony dom.
Jeden z Kowalewskich (w. Brodowo) należał do nowej administracji, stworzonej na Mińszczyźnie przez Polaków na terenach oczyszczonych przez oddziały Napoleona od wojsk carskich (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 209).
W pierwszym tomie Aktów i dokumentów Wileńskiego, Kowieńskiego i Grodzieńskiego generał-gubernskiego zarządu... (Wilno 1912) znajduje się informacja (s. 225), że 29 grudnia 1812 roku aresztowany w Kownie został „polskiej służby porucznik Józef Kowalewski – za rozpowszechnianie próżnych pogłosek wśród miejscowych obywateli posadzony na rozkaz generała kawalerii grafa Płatowa”. Widocznie chodziło o sianie nadziei na to, że nie wszystko jeszcze zostało stracone, chociaż wojska rosyjskie szybko posuwały się na zachód.
W 1820 roku ukazem z Petersburga szlacheckość Kowalewskich (właścicieli majątku Miszkinent) została zniesiona z powodu braku królewskich przywilejów. Marynarz Tomasz Kowalewski nie mógł z tego powodu awansować służbowo (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1694, s. 146-147).
Julian Kowalewski w latach 1822/23 był nauczycielem fizyki i matematyki oraz zastępcą nauczyciela języka rosyjskiego w Szkole Powiatowej Międzyborskiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 26, s. 19).
Drzewo genealogiczne rodu Kowalewskich, zatwierdzone przez heroldię wileńską w 1827 roku, przedstawia siedem pokoleń tego rodu, lecz zadziwia niewiarygodną płodnością, jeśli chodzi o dzieci płci męskiej, których w tych siedmiu pokoleniach było aż 99 (dziewięćdziesięciu dziewięciu!) (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1775a, s. 51).
Mieszkająca w mieście Wilnie szlachcianka Dorota Kowalewska w maju 1840 roku zaskarżyła w urzędzie generała-gubernatora wileńskiego księdza Tadeusza Romanowskiego o to, iż nie chce on zwrócić jej 400 rubli srebrem, pożyczonych ongiś przez tego kapłana od jej brata Kazimierza, siedzącego w więzieniu w Wilnie (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 275).
Zamieszkały w Antonopolu powiatu oszmiańskiego Wincenty, syn Józefa, Kowalewski w 1843 roku zwrócił się do heroldii wileńskiej o potwierdzenie szlachectwa; zaznaczał, że dziedziczną ich posiadłością był majątek Miszkinaty (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1628, s. 19-20).
Jedna z gałęzi rodu Kowalewskich herbu Jastrzębiec dziedziczyła wieś Kowaliszki w powiecie kowieńskim Księstwa Żmudzkiego (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1852, s. 27-28).
Inna gałąź siedziała na Korliszkach i Prunkułach w powiecie wiłkomierskim (tamże, s. 76).
Kowalewscy zaś herbu Lada posiadali Wojtkajcie w powiecie szadowskim tegoż Księstwa (tamże, s. 63-64).
Wincenty Kowalewski, szlachcic zamieszkały w parafii stulgiewskiej powiatu rosieńskiego od stycznia 1865 znajdował się pod tajnym nadzorem policji ze względów politycznych (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1868, nr 228, s. 176).
Maciej i Eleonora Kowalewscy z powiatu wileńskiego (miasteczko Ławry) w 1840 roku zaskarżyli do sądu ziemianina Górskiego, który wypędził ich z arendowanego przez nich majątku Nieczańce, zabrał ich mienie na sumę ponad 628 rubli, a nawet nieprawnie kazał zabrać na rekruta jedynego syna Kaspra, którego przez pięć tygodni trzymał zakutym. A żeby rodzice nie mogli zaskarżyć urzędowo tego jego postępowania, kazał i ich w swym majątku Poszyrwincie trzymać zakutymi przez kilkanaście tygodni, uwalniając zaś zbito obu na kwaśne jabłko, przez co długo chorowali, zanim mogli udać się do Wilna do urzędu generał-gubernatora. Postępowanie Górskiego było tym bardziej nieprawne, że Maciej Kowalewski był szlachcicem, a do wojska miał iść nie jego syn, lecz syn kowala z majątku Poszyrwincie. Ponieważ jednak fortuna Kowalewskich nie mogła w żadne porównanie iść z bogactwami Górskiego, sprawa ślimaczyła się jeszcze w 1850 roku po sądach, a sprawiedliwości dobijała się tylko sama wdowa po zmarłym panu Macieju, mieszkająca już we wsi Okamiańce (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840).
Lista zamieszkałych w Guberni Witebskiej urzędników wyznania rzymsko-katolickiego, zwolnionych ze służby po 1863 r. stwierdza, że byli to: „w powiecie witebskim radca tytularny Aleksander syn Wincentego Kowalewski. Ma majątek - oraz inny radca tytularny Wincenty Kowalewski”; „w Połocku były połocki lekarz miejski Floryan Kowalewski".
Kazimierz Kowalewski, właściciel majątku Popiele powiatu nowoaleksandrowskiego (zm. 1867), od 1865 znajdował się pod nadzorem policji (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1868, nr 228, s. 97).
Podobnież lekarz Floryan Kowalewski z powiatu połockiego w latach 1863-68 znajdował się pod tajnym nadzorem policji ze względu na polityczną nieprawomyślność (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 6, nr 64).
Jedno z odgałęzień Kowalewskich puściło korzenie w siole Koczerycze powiatu bobrujskiego. Ich szlacheckość potwierdzono w roku 1887 (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1519).
Kowalewscy dość licznie występowali w powiecie dziśnieńskim, gdzie się spokrewnili z Tomaszewskimi, Żukami, Szawelskimi, Hatowskimi, Szadziewskimi, Szymanowskimi, Stołyhwami (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4117, l).
Wywód Familii Urodzonych Kowalewskich herbu Łada z 1808 roku podaje, „że starożytna szlachecka familia urodzonych Kowalewskich, będąc od najdawniejszych wieków zaszczycona prerogatywami stanowi szlacheckiemu nadanemi, posiadała tak w Królestwie Korony Polskiej, jak też w Wielkim Xięstwie Litewskim, rozmaite dobra ziemskie, nie mniej zaszczyconą była wielu znakomitemi w Ojczyźnie urzędami. - Z której to familii najpóźniejsi potomkowie Marcin i Jan Kowalewscy, bracia między sobą rodzeni, byli possessorami dziedzicznego majątku Miszkinięta zwanego, w powiecie oszmiańskim leżącego, jak prawo urzędowne na też majętność pod rokiem 1665 Julii 15. od Marcina i Jana Kowalewskich, bratowej swej wydane przekonywa”. Skoro mieli bracia Kowalewscy bratową, musieli więc mieć i brata, którego imienia wszelako dokument archiwalny nie wymienia. Lecz głosi dalej, że „Marcin Kowalewski wszedłszy w szlubny związek wydał na świat syna Józefa, jak metryka chrzestna z kościoła parafialnego Ilińskiego pod datą roku 1710, m-ca Marca 8, temuż Józefowi Kowalewskiemu wydana i służąca, upewnia”. Kolejnymi potomkami byli Michał i Marcin; później Jan i Antoni, których to mianowicie czterech w 1808 roku deputacja wywodowa w Wilnie uznała „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” i wpisała do klasy pierwszej Ksiąg Szlacheckich Guberni Litewsko-Wileńskiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 186-187).
Wywód familii urodzonych Kowalewskich herbu Łada z 8 maja 1808 r. podaje, że posiadała ta rodzina majętność Miszkinięta i uznaje Leona, Tomasza, Jana, Antoniego, Joachima, Ignacego, Józefa, Justyna i innych Kowalewskich za „rodowitą y starożytną szlachtę polską” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 991, s. 241 -242).
Także przedstawiciele innej gałęzi tegoż rodu (Michał, Kazimierz, Maciej, Józef, Szymon, Jerzy, Krzysztof, Franciszek, Antoni i inni) ogłoszeni zostali za rodowitą i starożytną szlachtę polską, co deputacja wywodowa wileńska uczyniła 15 czerwca 1808 r. (tamże, s. 243-244).
Późniejszy Wywód familii urodzonych Kowalewskich herbu Łada (Wilno, 28.VIII.1820) podaje: „Familia urodzonych Kowalewskich dawna y starożytna od niepamiętnych czasów szczyciła się dostoynością szlachectwa, którey przodkowie przez przychylność ku tronowi panujących Monarchów znakomite pełnili tak cywilne, jak woyskowe, urzędy, a gdy wieloliczne w Kraju Polskim rewolucye, a stąd wynikłe pożogi, rabunki, napady nieprzyjacielskie i tym podobne wieloliczne wypadki, które są przyczyną, że ukrytego w głębokiey starożytności cieniach domu tego pochodzenia odkryć nie jest podobnem...” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 365).
W 1827 roku sporządzone zostało dwupienne „drzewo genealogiczne” rodziny Kowalewskich. Protoplastą jednej z linii był Teodor Kowalewski Szewardykowicz, ojciec Zacharyasza i Antoniego, dziad Cypriana, Bazylego, Andrzeja i Aleksandra; po których nastąpili: Jan, Symon, Aleksander, Dominik, Jerzy, Maciej, Józef, Wincenty. Kolejne pokolenie tej gałęzi jest nader liczne, widzimy tu takie imiona jak Michał, Jakub, Ignacy, Tadeusz, Józef, Stanisław, Dominik, Tomasz, Karol, Symon, Dominik, Jan, Stanisław, Jan, Paweł, Michał, Paweł, Stefan, Józef. Następna fala jest jeszcze potężniejsza: Mikołaj, Antoni Dominik, Antoni Ignacy, Donat Jan, Felicjan, Michał (ojciec Aleksandra i Józefa), Józef (ojciec Ignacego), Michał, Augustyn, Franciszek, Onufry, Dyonizy, Antoni, Stanisław, Andrzej, Franciszek, Bernard, Maciej, Walerian, Symon, Piotr, Jan, Józef, Tomasz, Jan.
Od Piotra Kowalewskiego Szewerdykowicza poszli synowie Jan Józef i Chryzostom; po nich wnukowie:Józef, 2 Michałów, Franciszek, Jan; i prawnukowie: dwóch Maciejów, Józef, Stanisław, Jerzy, Antoni, Tadeusz, Tomasz, Joachim, Antoni, Michał Józef. Następnie figurują: Jan, Benedykt, Stanisław, Paweł, Karol, Jan, Ignacy, Kajetan, Wincenty, Grzegorz, Kajetan. l ostatnie odnotowane ówcześnie pokolenie tej linii to: Stanisław, Wincenty, Piotr, Stanisław, Antoni (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1775a, s. 51).
Jak widzimy, byli Kowalewscy rodziną szeroko rozgałęzioną, zamieszkałą – siłą rzeczy – w różnych zakątkach kraju.
Wywód familii urodzonych Kowalewskich herbu Junosza z 1820 roku podaje, że „familia ta, w Królestwie Polskim i onego prowincyach od najdawniejszych czasów, jak się daje widzieć w pismach starożytności, będąc dostojnościami i prerogatywami szlacheckiemi zaszczyconą, tak w Koronie Polskiej, jako też i w Wielkim Xięstwie Litewskim, rozmaite ziemne dobra posiadała. Z której to familii najpóźniejsi potomkowie:Marcin, Piotr i Jan Jakubowiczowie Kowalewscy, bracia pomiędzy sobą rodzeni, dziedziczyli dobra Miszkinięta zwane, w powiecie oszmiańskim położone” (1666). W 1820 roku Justyn, Józef, Wincenty, Antoni, Wincenty Onufry, Ignacy Józef, Justyn Jan, Mikołaj Stanisław, Jan Felicjan i Józef Wincenty Kowalewscy uznani zostali „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 1483, s. 57).
Gnieżdżący się w powiecie oszmiańskim Kowalewscy herbu Junosza stanowili gałąź Kowalewskich siedzących od dawna w województwie połockim, o czym świadczy Wywód familii urodzonych Kowalewskich herbu Junosza, sporządzony w Wilnie 17 listopada 1804 roku (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 991, s. 185-186).
Interesujący Wywód familii urodzonych z Kmitów Kowalewskich herbu Kmit, sporządzony w Wilnie 7 grudnia 1819 roku, donosi, że „familia urodzonych z Kmitów Kowalewskich w powiecie kowieńskim zaszczycała się dostoyną prerogatywą y possessyą ziemską. Z teyże familii pochodzący Marcin Kmit Kowalewski, ziemianin Jego Królewskiej Mości, ninieyszego wywodu protoplasta, dziedziczył possessyą ziemską Surgiany zwaną, w powiecie kowieńskim leżącą...” miał on syna Antoniego, któremu w 1632 roku zapisał tę majętność. „Antoni Marcinowicz Kowalewski, że jest oycem Andrzeja, dziadem Józefa, oyca (dopiero) wywód czyniących, o tem za pewność posługują następne dowody (...)”. Nie sposób przytaczać tu listy licznych dokumentów, metryk, testamentów, kwitów itp. Dodajmy tylko, że „na fundamencie przeto zaprodukowanych dowodów” w 1819 roku za „rodowitą y starożytną szlachtę polską” uznano w Wilnie Jerzego, Stanisława, Macieja, Jana, Michała, Bernarda, innego Macieja, Adama Kowalewskich z Kmitów, zapisując ich do ksiąg szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej klasy pierwszej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 101-102).
10 marca 1804 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Wincentego i Dawida Kowalewskich, szlachciców powiatu trackiego (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 859, s. 40).
Kowalewscy z Guberni Witebskiej spokrewnieni byli m.in. z Żukami, Światogorami, Pilchowskimi, Newelskimi, Kiewliczami, Doroszkiewiczami, Hatowskimi, Szadziewskimi, Jatołtami, Tomaszewskimi, Stomami, Bocianowskimi. W innych prowincjach zawierali małżeństwa m.in. z Jankowskimi, Olechnowiczami, Szocikami, Kukowskimi, Adamowiczami, Skalskimi, Kościałkowskimi, Piłsudskimi, Granowskimi, Prozorami, Błażewiczami, Jabłońskimi (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4117, cz. l).
Kowalewscy gnieździli się też na Podolu, gdzie uchodzili za starożytną szlachtę polską (Spisok dworian wniesionych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec- Podolsk 1897, s. 251).
Najważniejszą rolę na terenie Cesarstwa Rosyjskiego odegrały dwie gałęzie Kowalewskich herbu Dołęga, które dały temu krajowi liczną plejadę wybitnych, wyjątkowo wysoce utalentowanych i czynnych działaczy w sferze nauki i życia politycznego.
O Kowalewskich herbu Dołęga Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego (cz. 1, s. 164-165, Warszawa 1853) podaje: „Kowalewscy. Z tej rodziny Adam, w r. 1627 majętność Kowalewo w Ziemi Łomżyńskiej posiadał. Józef, do r. 1737, był dziedzicem dóbr Zajączków w Ziemi Zakroczymskiej.
Filip, Antoni, Stanisław i Wawrzyniec Kowalewscy w roku 1755 dobra Kowalewo i część na Dąbrowie w Ziemi Zawskrzeńskiej, po ojcu swym Wojciechu odziedziczyli.
Stanisław i Wojciech dobra Chudzewo w Ziemi Dobrzyńskiej, po ojcu swym Hilarym na siebie spadłe, w r. 1774 sprzedali”.
Z tych Kowalewskich jeden otrzymał przywilej od Ziemowita mazowieckiego jeszcze w 1397 roku. Właśnie ta rodzina odgałęziwszy się w XVII w. na okolice Kijowa, Bracławia i Owrucza zdobyła tu znaczne majętności i wpływy.
Natomiast przodkowie Aleksandra i Włodzimierza Kowalewskich, znanych uczonych XIX wieku, pieczętowali się herbem Prus III. A. Boniecki jest zdania (patrz jego Herbarz Polski, t. 12, s. 10, Warszawa 1908), że wyszła ta rodzina z Kowalewa w powiecie kaliskim w Polsce Środkowej, z której to rodziny są w latach 1411-1416 wymieniani Bogusz, Markusz, Pietrasz, Mikołaj i Mirosław. W roku 1497 Jan Kowalewski wyprawił na wojnę wołoską swego syna Alberta. W XVI wieku z tejże rodziny Mikołaj Kowalewski dziedziczył na Bełchatowie i został miecznikiem sieradzkim. W pierwszej połowie XVII wieku są już także ci Kowalewscy na Witebszczyźnie, gdzie przybierają przydomek Szewerdykowiczów. Kojarzą tu małżeństwa z Hurkami, Pogorzelskimi, Czyżami, Pohoskimi.
W czasach agresji moskiewskich walczą, tracą dzieci i mienie, trafiają do niewoli, jak to było ze Stefanem Szewerdykowiczem Kowalewskim, dziedzicem Sochnowszczyzny w latach 1658-1667.
Do tejże rodziny należeli Kowalewscy dziedziczący Wojsznaryszki w powicie oszmiańskim od XVIII w.
A. Boniecki nie zamieszcza nikogo z Kowalewskich w szeregu rodzin litewskich czy ruskich, uważa je wszystkie za rdzennie polskie (patrz: Poczet rodów w Wielkiem Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku, Warszawa 1883 r.).
Wywód szlachecki Kowalewskich herbu Dołęga, wydany w Wilnie 19 września 1805 roku, podaje, że „Aleksander Kowalewski, żyjący pod rokiem 1707, (...) z krajów Polskich przybywszy do Litwy zostawił po sobie syna Kazimierza. Kazimierz Aleksandrowicz Dołęga Kowalewski, dzierżąc Kotlaryszki z żony Katarzyny Sapkowiczówny herbu Łodzią wydał syna Józefa, a Józef (...) dzierżąc Wiluny z żony Anny Balczewskiej herbu Jastrzębiec zostawił wywodzących się synów: Józefa, Mateusza, Izydora i Szymona...”. Wszyscy oni uznani zostali „za rodowitą i starożytną szlachtę polską”.
Wywód familii urodzonych Kowalewskich herbu Dołęga, sporządzony W Wilnie w 1820 roku, podaje, że „ta familia (...) od naydawnieyszych czasów kleynotem szlachectwa będąc udarowaną, wszelkich prerogatyw y swobód temu stanowi właściwych używając, aż do dziś dnia... nieprzestannie trwa. Z pomiędzy to którey dziś wywodzący się Michał syn Jerzego Kowalewski... Woyciecha Kowalewskiego za protoplastę swojego wskazawszy od onego pochodzenie y zaszczyt dostoyności szlacheckiey przekonał dowodami...”, wykazując, iż jego ojciec „był prawdziwym polskim y nie kwestionowanym szlachcicem y obywatelem powiatu grodzieńskiego...”. Mieli ci Kowalewscy dziedziczny folwark Malawicze w powiecie grodzieńskim oraz Ostromborze w powiecie słuckim. W 1820 roku Marcin i Mikołaj Andrzejewiczowie Kowalewscy wpisani zostali do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich Guberni Litewsko-Wileńskiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 362-363).
Jedna z gałęzi Kowalewskich (herbu Dołęga) gnieździła się – jak wspomnieliśmy – w powiecie trockim, gdzie dziedziczyła „ziemię schedę” Borejkiszki. Wywodzili siebie od Marcina Kowalewskiego (około roku 1755) właściciela majątku Bartkuny, który przekazał go swym synom Tadeuszowi Grzegorzowi, Antoniemu i Aleksemu Maciejowi. Po nich zaś pozostali potomkowie: Ignacy, Barnaba, Jan, Antoni, Augustyn, Władysław Antoni i Szymon Władysław (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1476, s. 1-107).
Kowalewscy z Czernihowszczyzny używali herbu polskiego Dołęga i uchodzili za potomków Jana o przezwisku Czynczyk, towarzysza wojskowego (XVII st.) (Por.: W. Łukomski i W. Modzalewski, Małorossijskij Gierbownik, s. 73, Petersburg 1914).
A. Bobrinskij i A. Lakier podają, jak stwierdziliśmy, że Kowalewscy w Rosji używali herbu Dołęga; osiedli pod Charkowem w 1682 r. przeszli na prawosławie.
* * *
Słownik Encyklopedyczny F. Brockhausa i J. Efrona (t. 15a, Petersburg 1895, s. 500) podaje: „Kowalewscy – rosyjskie rody szlacheckie. Jeden z nich pochodzi od Semena (Szymona) Kowalewskiego, który wyjechał z Polski do Małorosji około roku 1650. Jego syn Wasylij (zm. 1682) był charkowskim oboźnym pułkowym. Spośród praprawnuków tego ostatniego Jewgraf Pietrowicz K. został ministrem edukacji ludowej. Ten ród wpisany jest do VI części ksiąg genealogicznych Guberni Charkowskiej.
Drugi ród Kowalewskich, sięgający połowy XVII wieku, pochodzi od polskiego wychodźcy Mikołaja Kowalewskiego, który przyjął poddaństwo Rosji podczas podboju Smoleńska. Ten ród wniesiony jest do VI części ksiąg genealogicznych Guberni Smoleńskiej i Twerskiej.”
W Rosji zasłynęła w dziedzinie kultury i nauki wspaniała plejada reprezentantów tego utalentowanego rodu, że wspomnimy tu o kilku z nich: 1) Aleksander Kowalewski (1840-1901), wybitny embriolog i zoolog; 2) jego brat Włodzimierz Kowalewski (1842-1883), znakomity paleontolog; 3) Józef Kowalewski (1801-1878), rektor uniwersytetów w Kazaniu i Warszawie, wybitny historyk, językoznawca i religioznawca; 4) Mikołaj Kowalewski (1840-1891), znakomity fizjolog, rektor Uniwersytetu Kazańskiego, syn Józefa; 5) Paweł Kowalewski (1843-1903), także syn Józefa, utalentowany artysta malarz; 6) Jegor Kowalewski (1809-1868), słynny podróżnik, dyplomata, geograf; 7) Paweł Kowalewski (1849-1923), wpływowy rosyjsko-ukraiński psychiatra i psycholog; 8) Maksym Kowalewski (1852-1915), wybitny socjolog, filozof prawa, etnolog.
W Rosji słynęli też inni reprezentanci rodu Kowalewskich. (Patrz o nich: Jan Ciechanowicz, Twórcy cudzego światła, Toronto 1996, s. 75-184).

KOWALSKI. Bartosz Paprocki w dziele Herby rycerstwa polskiego zauważał: „Dom Kowalskich (herbu Korab) tamże (w woj. sieradzkim) starodawny, z których byli dwaj do Rusi zajechali wieku mego: Wiktóry n, mąż w prawie biegły, był naprzód pisarzem grodzkim, potem podstarościm tamże, tam się ożenił i majętności znaczne! dostał; drugi był podstarościm na Barze, obaj potomstwo w onych krajach zostawili”.
W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, Kraków 1908, s. 152-153) przytacza dane o Kowalskich herbu Gozdawa, Murdelio, Ślepowron; wszyscy z Polski centralnej.
Tomasz Święcki (Historyczne pamiątki..., t. 1, s. 123) notuje: „Kowalski Wiktoryn, z Kowala w Sieradzkiem, chorąży lwowski, potykając się w roku 1649 z Kozakami i Tatarami, gdy mu prawą rękę odcięto, lewą chorągiew uchwycił, gdy zaś i tę utracił, aby się nieprzyjacielowi nie dostała, sobą okrył, tak iżeby ją chociaż nieżyjący ojczyźnie dochował. – Kowalski Wierusz, z Wieruszowa w Sieradzkiem, za przywilejem od Władysława Jagiełły nadanym był dziedzicem tego miasta. – Piotr w roku 1392 z wsi Michałowa miasteczko Fraszkę w Sieradzkiem fundował. – Bieniasz albo Benedykt, sędzia ziemski wieluński, roku 1401 fundował w Wieruszowie konwent księży Paulinów”.
M. Paszkiewicz i J. Kulczycki (Herby rodów polskich, London 1990, s. 431) piszą o Kowalskich, używających takich godeł, jak Abdank (najliczniejsi na Kresach), Gozdawa, Jasieńczyk, Korab, Murdelio, Ostoja, Stawicz, Ślepowron, Wieruszowa. Jest to więc dom szeroko rozkrzewiony, o którym wzmianki pisane zjawiają się już w wieku XV. Tak np. Stanislaus Kowalski de Lithwynowo figuruje w zapisach do ksiąg sądowych m. Lwowa w roku 1450.
Nicolaus Cowalsky herbu Poraj (de armis Rosarum) szlachcic ziemi halickiej, figuruje w konstytucji sejmu walnego piotrkowskiego z 4 lutego 1528 roku. (W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 166).
Znowuż urodzony pan Jan Kowalski, dworzanin i jurgieltnik króla jegomości, wielokrotnie figuruje w księgach sądu słonimskiego w latach 1555-1565 (Akty izdawajemyje..., t. 22, s. 97, 107, 309, 320).
Tenże Jan Kowalski, jurgieltnik jego królewskiej mości, figuruje w księgach grodzkich słonimskich w zapisie z dnia 16 listopada 1561 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 28, s. 8).
Dalej jest już sekretarzem królewskim, właścicielem wsi Błoszna i figuruje w księgach grodzkich miasta Słonimia w roku 1575/76 (Akty izdawajemyje..., t. 17, s. 19, 24-25).
Dziesiętnik Bartosz Kowalski w roku 1584 służył przy hetmanie Janie Zamoyskim (AJuZR, t. 3, s. 520).
Jędzej Kowalski podpisał 3.VI.1606 protestację szlachty w-wa krakowskiego (Akta sejmikowe województwa Krakowskiego, wyd. St. Kutrzeba, t. 1, s. 298, Kraków 1932).
„Joannes Kowalski, ministerialis generalis regni, bedellus advocatialis”, figuruje w dekrecie senatu miasta Krakowa z 7.IV.1637. Miał on ogłosić wówczas następne postanowienie radnych: „Panowie raczcie wiedzieć, iż rozkazanie jest urzędu radzieckiego krakowskiego, aby lóźni ludzie wszyscy z miasta, dłużey się bawiąc, wychodzili, bo ich brać będą do chędożenia miasta y okowywać; przekupki, aby gorzałek po rynku nie przedawały, bo je z flaszkami gorzałki tłuc będą...” (Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t. 2, s. 217, Kraków 1890).
Stanisław Kowalski, stolnik lwowski, 1648 podpisał od województwa ruskiego elekcję króla Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 105).
Około roku 1666 wikarym kościoła św. Jana w Wilnie był Tomasz Kowalski (Akty..., t. 8, s. 131).
W 1797 roku na proboszcza w Lohojsku także mianowano nieznanego z imienia księdza Kowalskiego (Akty izdawajemyje..., t. 16, s. 566).
Jak świadczą materiały przechowywane w Archiwum Narodowym RB w Mińsku (f. 319, z. 2, nr 1540), rodzina Kowalskich zamieszkała na Białej Rusi pieczętowała się herbem Wieruszowa; używała też „wszelkich zaszczytów szlachcie polskiej właściwych od najdawniejszych czasów”. Przekaz źródłowy donosi, że „urodzony Tomasz Wierusz Kowalski, podkomorzy miński, spłodził syna Benedykta, później strażnika mińskiego, a ten na pokolenie trzecie dał życie Stefanowi, podczaszemu orszańskiemu, tego dowodem 1739 Aprila 23 dnia datowane (...) prawo wieczysto sprzedażne (...) Stefan, podczaszy orszański, spłodził dwóch synów, Jana i Mikołaja (...) Na pokoleniu piątym Mikołaj Kowalski spłodził syna Wincentego, któren był pierwej rotmistrzem bracławskim, a potem szambelanem Dworu Królewskiego (przywilej na szambelaństwo 1791 lutego 3-go)...”
Streszczając powyższe fakty wypada ponownie stwierdzić, że był to ród dość szeroko rozgałęziony, a przy tym światły i patriotyczny. Tak, na przykład, Antoni Kowalski z guberni lubelskiej w dokumentach policji carskiej z 1855 roku figuruje jako ten, który „uciekł za granicę i uczestniczył w buncie węgierskim” (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 2, z. 6, z. 22, nr 1204).
Z tego rodu pochodził m.in. Marian Kowalski (1821-1884), wybitny astronom, profesor Uniwersytetu Petersburskiego.

KOWZAN herbu Trąby. Identyczni z Kołwzanami, też wywodzili się z Kołodna vel Kołzanowicz w powiecie oszmiańskim. Nieraz uznawani przez heroldię wileńską za rodowitą i starożytną szlachtę polską (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1008, s. 156-158).
Dzieje tej rodziny opisał ciekawie (we współautorstwie z Anną z domu Kowzan Rimeikiene) profesor uniwersytetu w Caen (Francja) Tadeusz Kowzan w książce Z dziejów jednego rodu (Kowzanowie herbu Trąby) w Powstaniu Styczniowym na Ziemi Wileńskiej (Wilno-Caen 1996). W tej książce profesor T. Kowzan m.in. pisze:
„Kiedy Kowzanowie otrzymali herb Trąby? Biorąc pod uwagę datę osiedlenia się na Ziemi Oszmiańskiej protoplasty rodu, Michała Kowzana, stało się to prawdopodobnie krótko po unii horodelskiej (1413).
Herb Trąby należy do najstarszych i najznakomitszych w heraldyce polskiej. Pieczętowało się nim ponad sześćdziesiąt rodzin. Bartosz Paprocki pisze w Herbach rycerstwa polskiego wydanych po raz pierwszy w Krakowie w 1584 r., a wznowionych przez K.J. Turowskiego (Kraków, 1858-1859), że herb Trąby jest przyniesion z Włoch" i że herbu tego „używa dom starożytny i znaczny Jordanów" (s. 950). Jordanus, szlachcic rzymski, posłany został do Polski przez papieża Jana XIII i w roku 971 (miał wtedy 31 lat) został pierwszym biskupem poznańskim. Potem „więcej jego familii do Polski przybyło". Zmarł w roku 1002. (Późniejsze źródła historyczne podają że Jordan, rodem z Włoch lub z Nadrenii, był pierwszym biskupem w Polsce już od roku 968 i zmarł w roku 984.)
Najwybitniejszą w średniowieczu postacią pieczętującą się tym herbem był arcybiskup Mikołaj Trąba (ok. 1358-1422), pierwszy prymas Polski. Samouk, karierę swą zawdzięczał wybitnym zdolnościom i poparciu Władysława Jagiełły. Był jego spowiednikiem, towarzyszył mu w podróży chrystianizacyjnej na Litwę w 1387 r., a jako podkanclerzy koronny (1403-1412) był zaufanym doradcą króla. W 1412 r. został arcybiskupem gnieźnieńskim, zaś w 1415 r. przewodniczył polskiej delegacji na sobór w Konstancji; na tymże soborze uzyskał godność prymasa dla arcybiskupów gnieźnieńskich. W cytowanych już Herbach rycerstwa polskiego Bartosz Paprocki podaje (zapewne za Kromerem, że arcybiskup Mikołaj Trąba „tak był bardzo wsłynął między wszystkimi na tem koncylium [w Konstancji], iż wiele głosów miał, którzy nań wotowali, aby był papieżem” s. 606). Zaś na s. 953 tego dzieła czytamy: „Od tegoż Mikołaja arcybiskupa, wszystkie domy albo familie, które w Litwie Trzech Trąb używają wzięli ten klejnot [=herb szlachecki] na znak wiecznej swej i domów swych przyjaźni i powinności na pierwszej unii Polski z Litwą w Rodle [=Horodle] za króla Władysława Jagiełłą, o czem szerzej w przywileju koronnym stoi, sub anno 1413”.
Wtedy właśnie 47 rodzin możnowładców i szlachty polskiej przyjęło do swych herbów 47 rodzin panów i bojarów litewskich: Radziwiłłowie otrzymali herb Trąby. Zresztą najstarsze zachowane pieczęcie z tym herbem pochodzą z terenu Litwy, m.in. Radziwiłła Ostikowicza (późniejszego marszałka nadwornego litewskiego, wojewody trockiego i kanclerza wileńskiego) z r. 1433 oraz jego wnuka Mikołaja (wojewody trockiego, potem wileńskiego, i kanclerza wielkiego litewskiego) z r. 1501. Być może Kowzanowie przejęli herb Trąby od Radziwiłłów, którzy w powiecie oszmiańskim mieli liczne dobra (książę Mikołaj Radziwiłł zwany Rudym, brat Barbary Radziwiłłówny, hetman wielki litewski od roku 1533, później wojewoda wileński, był w 1577 r. starostą oszmiańskim).
Chciałbym tu przytoczyć dość niezwykłe zdarzenie osobiste, związane z tym herbem. Córka moja odnalazła w Denver (Colorado) rodzinę DeKowzan, wywodzącą się z powiatu oszmiańskiego, ale całkowicie zamerykanizowaną. Odwiedziliśmy ich w roku 1987. Miałem na palcu ofiarowany mi przez starszego brata sygnet z herbem Trąby. Ku memu ogromnemu zdziwieniu, żona sparaliżowanego już wtedy Edwarda DeKowzana wyjęła ze schowka sygnet odziedziczony po swym teściu. (Urodzony w 1889 r. ojciec Edwarda, Donat Kowzan, który dodał do swego nazwiska partykułę „De”, był synem Juliana Kowzana, imigranta z Europy). Wyryty był na nim herb Trąby! Porównaliśmy oba sygnety, różnice były minimalne”.
Z tego rodu pochodził Borys Kowzan (1922-1985), as i pułkownik lotnictwa ZSRR, Bohater Związku Radzieckiego.

KOZARSKI herbu własnego; w 1829 roku wielką sławę zdobył rosyjski oficer z tej rodziny, walczący z Turkami.

KOZLANINOW herbu Tępa Podkowa odm.; ród rosyjski polskiego pochodzenia.

KOZŁOW herbu własnego, w 1573 roku przybyli z Inflant do Moskwy; odgałęzienie polskiego rodu Koziełłów herbu Koziełł II.