Rody rycerskie Wielkiego Ksiçstwa Litewskiego

TRUBLAJEWICZ (Trublaievičlus) herbu Radvvan. Zamieszkiwali w Bier- \viedciszkach w powiecie oszmianskim. W 1819 roku uznani zostali za „rodo- witą i starožytną szlachtę potską” i wpisani do piervvszej częšci ksiąg szlaehty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s, 152-153).
TRUCHANOVVICZ (Truchanovičius) herbu Labądž. Posiadali majętnošci w powiatach grodzieriskim i novvogrodzknn. 7 maja 1837 roku potwierdzeni zostali jako starožytną szlachta przez heroldią wilenską (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1060, s. 82-84).

TRUMBOWlCZ (Trumboviiius) herbu Trąby. Dziedziczyli majątki na Wjlehszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2568).
TRUMFOWICZ (TrumpoviČius) herbu Okminski. Osiedleni byli na Žmudzi. W XIX wieku ich szlachecką rodowitosc potwierdzila heroldia wilenska.
TRUSKOWSKl (Truskauskas) herbu Žnin oraz Drogosiaw. Rod tycerski z powiatu vvilenskiego, wywodzący šią z Podlasia. W 1804 i 1819 roku uznani zostali przez heroldią w Wilnie za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”. Wpi- sano ich do pienvszej częfici ksiąg szlaehty gubemi litevvskiej (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1468, s. 42-43, 146-149).
TRYBELL (Tribelis) herbu Jastrzębiec. Pochodzili z Brzešcia Litewskie- go. Posiadali dobra Kulbin i Luszczykowszczyzną na Wilenszczyžnie. 17 grud- nia 1819 roku zostali uznani przez heroldią vvilenską za „rodowitą i starožytną szlachtą polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 138-139).
TRYNKOWSKI (Trinkauskas) herbu Godziemba. Nazwisko wziąli od dobr Tiynkow na ziemi žmudzkiej. Wstawili šią jako oficerowie wojsk polskich i litewskich w XVIII wieku. W 1835 roku uznani zostali przez heroldią wilenską za „aktualnych dworzan” i wpisani do pienvszej eząici ksiąg genealogicznych guberni wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 18-19).
TRYZNA (Trizna) herbu Gozdawa. Dawny waleczny rod rycerski we wschodniej cząšci Rzeczypospolitej, zaslužony takže dla Košciola.
TRZASKOWSKl (Tšaskovskis) herbu Trzaska. Znani byli zarowno w Ko- ronie Polskiej, jak i na Wilenszczyžnie.
TRZEB1NSK1 (Tšebinskis) herbu Abdank, Jastrząbiec, Junosza, Poraj, Šreniawa, Szeliga, Zagloba. Znani byli na ziemi lwowskiej i na ziemiach litew- skich. Kazimiera Trzebinski w 1711 roku podpisat uchwaią szlaehty grodzieii- skiej o podatkach.
TRZECIAK (Tretiakas). Polska encykloped'ta szlachecka (t. XII, s. 23) in- formuje o Trzeciakach herbu Szreniawa, zamieszkatych przewažnie na Ukrainie
282

oraz herbu Strzemię - na Woiyniu i przylegtych terenach, jak tež o spokrewnio- nych z ostatnimi, užyv/ąjących herbu wlasnego. W zbiorach heraldycznych z ubiegiych wiekow da šią jednak odnaležč takže wzmianki dotyczące Trzecia- k<5w herbu Sas, Gryf, Przyjaciel, Trzaska, Kolumna, Ogonczyk. Trudno dziš wszakže ustalič, czy wywodzilį się oni ze wspolnego pnia.
Wywod familii urodzonych Trzeciakow herbu Sas z 16 slycznia 1799 roku podawal, ii „familia ta z dawien w Wielkim Xiąstwie Litewskim dziedziczne ziemskie possesye posiadala”. Protoplasta rodu Waclaw Trzeciak mial z zoną Heleną Jordanowną synow Zygmunta i Sebastyana, jak to wynika z jego testamentu z roku 1581. Pozostawil im w spadku dobra Zapole, Dukszty, Dorzogiry. Dalsi ich potomkowie nabyli £uszniew i Zakrzewszczyzną w powiecie oszmian- skim oraz Paberže sv wilenskitn. Zdąje šią, že zaczęli tež UŽywač innych her- b6w. Žony brali m.in. z 0)szewskich, Charytonowiczow, Stempkowskich (CPAHL, f. 391, z. 1, trr 1468, s. 7-8).
W wieku XIX Trzeciakowie dzieržawili od ks, Giedrojcia folwark Koma- rowszczyzna w powiecie wilenskim; mieszkali kolo Podbrzezia, dzieržawiąc Gudajcie od Ciechanowieckich; Kisielevvszczyznę od Slawinskich (z nich Nar- cyz Trzeciak byl sztabslekarzem w gubemi charkowskiej).
Trzeciakovvie herbu Trzaska tež uchodzili za „dora dawny, starožytny, ro- dowitošcią szlachecką i possydowaniem dobr ziemskich z przodkow swoich zaszczycony”. Dziedziczyli majątek Kiemaliszki w wojewodztwie trockim oraz pomniejsze posiadiosci w powiecie oszmiahskim. Spokrewnieni byli z Koztowi- czami, Trzeciakami herbu Przyjaciel, Szuszkiewiczami, Szylejkami, Dowiatami, Qrszewskitnt (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 115-116,134-135, 158-163, 172- 173). Odgalązili się na wojewodztwa wilenskie> smolenskie, kijowskte, na Inf- Ianty i Žmudž. W dokumentach oficjalnych zawsze z naciškiem podkreslano, že „familia ta jest dawna i starožytna w Krolestwie Polskim i jego prowincjach" (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 718).
Jak donoszą przekazy rąkopsšmienne, Andrzej Trzeciak w roku 1619 byl deputatėm Trybunahi GIownego Litewskiego. W 1670 zostal przez Moskali wywieziony na Sybir pulkotvnik kijowski Szymon Trzeciak. Kolejny znow przedstawiciel tego rodu, muszkieter, bawil w Paryžu w skladzie poselstwa pol- skiego w roku 1679.
TRZYCINSK1 (TSicinskas) herbu Rawicz. Znani byli od wiekdw na Li- twie (CPAHL, f. 391, z. 6. nr 7).
TUBIELEWICZ (Tubelevičius) herbu Bawola Glowa, Krzywda i Pomian. Wyw6dfamilii urodzonych Tubielewiczdw herbu Bawola Glowa z 26 maja 1800 roku podawai, ii rod ten od wiekow zamieszkjwal w dobrach Tubielevvicze w powiecie lidzkim. W 1720 roku Tubielewiczowie nabyli od Godaczewskich Talkuny w powiecie trockim, a od Chadykinovv Gieniuszki. W XIX wieku uznani zostali przez herotdię wilenską za rodowitą i starožytną szlachtą polską. Wpisano ich do pienvszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 17-18; f. 391, z. 1, nr 1413),
283

TUBILEWICZ (Tubilevičius) herbu Bawola G Iowa, Wieniawa. Zamiesz- kiwali na Wilenszczyznie i Žmudzi.
TCCHACZEWSKI (Tuchecevskis) herbu Pogonia Polska. Wybitny rod szlachecki mający siedziby w okolicy Smolenską.
TUCZAPSKI (Tučapskis) herbu Prawdzic. Kasper Niesiecki (Herbarz pol- ski, t. IX, s. 144) pisal o nich; „Tuczapski herbu Prawdzic, jednaž ich dzielnica zLaszczami”. Tych zas wywodzil z ziemi belskiej, Podawal tež, že Tuczapscy spokrewnieni byli z Wilczopolskimi, Žukowskimi.
Andrzej de Tuczapy Tuczapski w XV wieku byl kaszielanem kaliskim. Ma- kary Tuczapski, syn Rafala, wymieniany jest w zapisach archiwalnych z lat 1535-1539 jako metropolitą kijowski, przyjadel krola Zygmunta I.
TUKALLO (Tukalas) herbu Sreniawa. Dziedziczyli majątki w powiatach oszmiahskim, lidzkim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1937; f. 391, z. 10, nr 378).
TTLCEWICZ (Tulceviiius) herbu Bawola Glowa i Lubicz. Ich rodowe dziedziny znajdowaly šią na Žmudzi w powiecie szawelskim i innych (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3135; f. 391, z. 8, nr 1290,1298, 2568).
TUMANOWICZ (Tumanovičius) herbu R ad wan. Zamieszkiwali przede wszystkim w powiecie oszmianskim. Znani tež byli w Maiopolsce.
TUMIELEWICZ (Tumeleviiius) herbu Trzaska. Mieli posiadlošci na Wilenszczyznie i Grodzienszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 62, 798, 806,807).
TUMILOWICZ (Tumilovičius) herbu Stilima. Rodztna dawna i slynna, posiadająca dobra ziemskie w powiatach shickim i kowienskim.
TUMPIKIEWICZ (Tumpikevičius) herbu Tępa Podkowa. Znani byli od wiekdw na Litwie. Heroidia minska odnotowala ich rowniez na Biatorusi.
TUPALSKI (Tupalaskas) herbu Klamry (dwie na krzyž zložone). „1608 Hrehoty, ziemianin powiatu oszmianskiego, 1669 Rafal Stanislaw, podczaszy, pisarz grodzki i sędzia kapturowy oszmianski, 1671 i 1673 poborca; dobra No- wopolskie w tymže powiecie; 1678 Dawid, namiestnik i regent grodzki oszmianski; 1700 Rafal pow, oszmianski” (J. Dworzecki-Bohdanowicz, Herbarz szlachty litewskiej). Jerzy Tupalski byt okolo 1640 roku pinskim pisarzem grodzkim (AWAK, t. XXVIII, s. 178). W 1716 roku Kazimierz Tupalski byl „to- warzyszem chorągwie kozackiey jm pana Suryna".
Z polowy XVIII wieku pochodzi nadany tej rodzinie przywilej: August III, z Božey laski kr6i polski etc. Oznajmujemy tym listem przywilejem naszym, komu o tym wiedziec naležy. Iž zalecone nam sąprzez panow rad y urzędnikow, przy boku naszym rezydujących, merita urodzonego Jozefą Tupalskiego - cho-
284

rąžego tatarskiego, ku nam y Rzeczypospolitey w expedycyach wojennych po- kazane; in vim zashig ktorych, nim šią dalsza laski naszey poda okazya, umyšli- lišmy ad praesent pomienionemu urodzonemu Tupalskiemu - chorąžemu tatar- skiemu, wlok pustych dziesiąč w ekonomii kobrynskiey, kluczu rudzkim, we wsi Wierzcholę$iu dai y konferowaė”. Dokument ten wystawiony zostal 11 lipca 1750 roku (AWAKt t. V, s. 386-387).
TUPIK (Tupikas) herbu Lubicz - „z tą odmianą, že nie ma krzyža na barku podkowy" (рог. H. Stupnicki, Herbarz polski i imionospis w Polsce zasiužonych ludzi, t. 1П, s. 152).
TUR (Tauras, Turas) herbu tuk, Bogorya i Korczak. W 1804 roku zostali uznani za rodowitą i starožytną szlachtą polską gubemj ]itewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 46-47). O Turach herbu Bogoria, Korczak i tuk wspominaI Boleslaw Starzynski w swym rąkopišmiennym herbarzu (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial rękopisoiv).
Tomasz Šwiącki (Historyczne pamiątki,.,, t. U, s. 234) zanotowal: „Tur herbu Korczak, w Ksiąstvvie Litewskim; Tur byl regimentarzem za Zygmunta 1 wojsk litewskich w rozprawie pod Orszą. Tur herbu Kownia w ięczyckim wojewodz- twie; Piotr Tur, sędzia lęczycki, podpisat przywilej w Horodle 1413 roku. Woj- ciech Tur, dziedzic na Barankach w brzeskiem-1 itewskim, sekretarz krolewski i wojski brzesko-litewski”.
Stefan i Aleksander Turowie od wojew6dztwa brzeskiego, a Trojan Tur od wojewodztwa wileriskiego ztožyli w 1648 roku podpisy pod eiekcją krola Jana Kazimierza (Vt, c. IV, s. 100, 113).
Wywddfamilii urodzonych Turow herbu tuk z 18 III 1835 roku stwierdzai m.in.: „Familia Turow od najdawniejszych czas6w szczycąc šią dostojnošcią starožytną dworzanską, užywa herbu tuk Z przodkow famitii tej aktualnej i rodowitej szlachty idący Aleksander Tur, protoplasta niniejszego wywodu, pošwięciwszy się wojennej stužbie, dosfužyt šią rangi kapitana i dziedziczyt majętnošč po anteęessorach na šią przypadlą zwaną Wilkinie, w powiecie gro- dzienskim polotoną z poddanstvvem do niej przynaležącyra” - byto to jeszcze przed 5 656 rokiem.
Požniej A. Tur zostal sekretarzem krdlewskim, a z urodzoną Heleną Ryto vyną mial syna Krzysztofa, ten zas takže zostai wtašcicielem Gudzi w wojewddz- twie trockim i stražnikiem tegož wojewodztwa; zostawil synow Jozefą i Adaina. W 1835 roku reprezentanci trockiej gatązi rodu - Starustaw, Jerzy, Piotr Aleksander, Szymon Wojciech Turowie uznani zostali za „aktualnycb i starožytnych dworzan”. Wpisano ich do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 11-13).
TURCZYNOWICZ (Tnrčinavičius) herbu Szeliga. Turczynowiczowie zamieszkali na Wilenszczyžnie užywali tež godla Gozdawa. Dziedziczyli mająt- ki przede wszystkim na Wcdyniu. Z tej rodziny wywodzil šią „Jozef [Turczyno- wicz], ksiądz, jeden z založycieli Zakonu Maryanitow w Wilnie, zm. 1773” (H. Stupnicki, Herbarz polski i imionospis zaslužonych w Polsce ludzi, t. III, s. 152).
285

TURKIEWICZ (Turkevičius) herbu Suszynski. Pisali się „Suszynscy na Soszynie Turkiewiczowie”. Pochodzili z wojewodztwa mscistawskiego. Dopiero w pierwszej potowie XVIII wieku nabyli w wojewödztwie wilenskim dobra Gietwanowskie Raczynskie Strzelanczyszki Matciuny. Spokrewnieni byli z So- kolnickimi, Ludkiewiczami, Rorami, Jastrzębskimi, Szymanowskimi. W 1800 roku zostali uznani przez heroidią wilenską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, Wpisano ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 4-1468, s. 34-35).
TURKUL (Turkulas) herbu Ostoja. Nobilitowani w [676 roku. Ostatni potomek rodu byl ministrėm-sekretarzem stanu Krolestwa Polskiego w Peters- burgu (Biblioteka Jagieliohska w Kxakowie - Dziat rękopis6w, 7016-111).
Tomasz Šwięcki {Historyczne pamiątki..t. U, s. 234) zanotowal: „Turkui Bazyli herbu Ostoja otrzymal uszlachcenie od Jana III na sejmie 1676 roku. Byl to synowiec Stefana, wojewody woloskiego, i wraz ze stryjem swoim wiemie služyt Rzeczypospolitej Polskiej. Synowie j ego Andrzej jako rotmistrz, Kon- stanty jako porucznik stužyli w wojskach koronnych”.
Onufry Turkui, obywatel wojewodztwa ruskiego, podpisal 23 czerwca 1764 roku uchwalą konfederacji generalnej koronnej w Warszawie (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewödzka w Rzeszowie - Dziat rqkopisöw; Rk~3, k. 175).
Sylwester Korwin-Kruczkowski (Poczet Poiaköw wyniesionych do godnosci szlacheckiej przez monarchow austriacktch, s. 50) pisal: „Turkui. Rodzina nie- polskiego pochodzenia, nies tara, bo nobilitowana na sejmie 1676, niegdyš bar- dzo zamožna i wplywowa, W r, 1782 wydano w b. Galicji legitymq S2lachecką 14 męžczyznom tego nazwiska, a w 103 lat požniej umiera we Lwowie ostatni potomek tamtych tego imienia, a mianowicie Felix, urodz. 5 I 1833 - zm. 28 III 1885, pochowany we Lwowie na Lyczakowie, pole 73.
Jedyną pozostalą po nich pamiątką jest palac z 6 morgowym parkiem przy ul. Piekarskiej, dzis wlasnosc pani Janiny Batyckiej, matki krolowej pięknošci. Starsze pokolenie pamigta czasy, kiedy w tym palacu mieszkata Felicja z Tur- kulow Comelowa, cörka Tadeusza, pana na Tamopolu itd., i Heleny z hrabiow Poletyiöw, a rodzona siostra Heleny, žony Karola hr. Miera, ostatniego po mie- czu. Obie te siostry, pierwsza we Lwowie, druga w Rzymie, roztaczaly naokoto siebie ku podziwowi swoich i obcych niebywaly przepych. Sic transit gloria mundi!",
TURLAJ (Turlajus) herbu Jastrzębiec. Mieli postadlosci w powiatach oszmianskim i rosieriskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707). Przez wieki za- mieszkiwali tež w wojewödztwie trockim. Bazyli Turlaj, wielkiego męstwa ry- cerz, jest odnotowywany jeszcze w 1399 roku, jako uczestnik bitwy z Tatarami nad Worsklą. Požniej Turlajowie tež slynąii z bitnošci. Spokrewnieni byli m.in. z Giedrojciami.
TURNO (Tumas) herbu Kotwicz. Starožytna rodzina hrabiowska zamiesz- kala na Wotyniu, znana z patriotyzmu. General Kazimierz Tumo zmart w 1812 roku z ran odniesionych w czasie przeprawy przez Berezynę.
286

TUROWICZ (Turovičius) herbu Dęborog i Wąž Koronowany. Od wiekow dziedziczyli dobra Rusokolnie, Bužek, Boczkowszczyzna w powiecie trockini; mieszkali tež w powiataeh oszmianskim i rosienskim. 7 marca 1799 roku zostali uznani przez heraldic v/ileriską za rodovvitą i starožytną szlachtę poiską i wpisani do pienvszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewskiej (C PAH L, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 11-12; f. 391, z. 6, nr 7,12,707).
TURSKI (Turskas) herbu Dębno, Dolqga, Gryf, Janina, Rogala, Wamia. Turscy herbu Dębno zamieszkiwali w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1939, 3837). Maksym z Turzych Rogow Turski, chorąžy husarski, porucznik powiatu radomskiego, oraz general-adiutant Bartlomiej Turski podpisali w 1764 roku eiekcję ostatniego krola Polski Stanislawa Augusta Poniatowskiego {VL, t. VII, s. 115).
Osiedleni w Wilnie Turscy byli często tak ubodzy, iž niektore panny z tego domu musialy nierządem zarabiač na žycie. W 1887 roku na liscie prostytutek zamieszkalych w wilenskiej dzielnicy Nowe Miasto figurowaly Rosjanki, Žy- dowki i Polki: Leja Solomiak, Rasia Furmanska, Maria Markowska, Stanislawa Gierwiatowska, Emilia Dalko, Konstancja Hajdamowicz, Julia Szuszkiewicz, Leonora Turska, Daria Jankowska, Franciszka Lisiejewa, Maria Dordzik, Anna Fiedosiejewa, Wiktoria Czuginowa, Uliana Trukszyn, Liba Gurowicz, Maria Polaczenkowa, Katarzyna Klonowska, Adela Szumahska (CPAHL, f. 422, z. 1, nr 67).
TUSKIEWICZ (Tuskevičius) herbu Topor i Trzaska. Przed czterema wie- kami dziedziczyli Gabryjalowicze w powiecie kowienskim. Požniej notowani byli tež w powiecie poniewieskim. 3 lipca 1837 roku ich rodowitosc szlachecką potwierdzila heroldia wilenska (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 85-87; f, 708, z. 1, nr 2, 106,404,649, 1752).
TWARANOWICZ (Tvaranavičius) herbu Sulima. Posiadali majątkj na Wilenszczyznie i Žmudzi.
TWARDOWSKI (Tvardauskas). Polska encykiopedia szlachecka (t. XII, s. 38) informuje: „Twardowski herbu Ogonczyk, nobilitowani 1500, 1782 powtor- nie”. Tomasz Šwjęcki (Historyczne pamiątki..., t. II, s. 236) natomiast zanotowal: „Twardowski Jan herbu Ogonczyk w Wielkiej Polsce ze Skrzypna, kanonik po- znanski, by! poslem do papieža. Andrzej, župnik bydgoski, pose! z wojewodztwa kaliskiego na sejm 1653 roku i deputat na Trybunal Skarbowy Radomski 1641 r. Wojciech, podstarosci grodzki malborski, dobra dziedziczne Grzymaly w woje- wodztwie malborskim w roku 1638 sprzedal. Maciej, pisarz grodzki kaliski; ten z Zofii Rejownej mial dwoch synow, Zygmunta į Jana Samuela. Ten drugi pisal się «ze Skrypna», mieszkal na Czerwonej Rusi w okolicaeh Zbaraža we wsi Žabien- cach i gdy Kozacy z Tatarami pustoszyli tameczne okolice, mūšiai uciekač stamtąd i utracil zbior swoj ksiąg; napad i ucieczkę rymem opisal‘\
Przedstawicieli tego rodu wymiemają žrodla pisane juž w wseku XV. Johannes Twardowski, notariusz Iwowski, wzmiankowany jest wielokrotnie przez
287

tamtejsze księgi grodzkie z lat 1445-1448. Na początku XVI wieku odnotowany zostal w archiwaliach Jan Twardowski, kanonik poznanski, pose! do papieža; okoto r. 1550 - Wawrzyniec, potem Jędrzej, Zygmunt i inni. Byla to rodzina obdarzona talentami, že wspomnimy chociažby poetę Samuela Twardowskiego z XVII stulecia.
Jedna z galęzi rodu Twardowskich zadomowila się na Smolenszezyžnie. Licznie zamieszkiwali oni râwniez w wojewôdztwach poznanskim i kaliskim, powiatach czchowskim i trembowelskim, jak tež na Lubelszczyžme i Podolu. Twardowscy z Biaîej Rusi zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez Zgromadzenie Deputatâw Szlacheckich w Minsku 3 stycznia 1803 roku oraz 19 maja 1913 roku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3999). Mniej licznt Twardowscy herbu Kožle Rogi od okolo 1460 roku znani byli w powiatach krakowskim i szamotulskim. Na skutek dužego rozproszenia przedstawiciele tego rodu zaczęli uzywac rožnych gode!.
Wywôd familii urodzonych Twardowskich herbu Leliwa z 26 X 1835 roku stwierdzal, že rodzina ta „z najodleglejszych czasôw wszelkirai prawami i pre- rogatywami samemu tylko stanowi szlacheckiemu wlasciwemi” byla obdarzona i posiadala liczne fortuny po wielu powiatach, w tym od 1686 Siestrzeùce i Po- druki na Wilenszczyznie oraz Požedry w powiecie biržanskim na Žmudzi.
W 1835 roku Franciszek, Zygmunt, Gabryel Justyn, Konstanty, Rafat, Szy- mon Wincenty, Zygmunt Michat, Kieronim Antoni, Onufry, Stanislaw i inni Twardowscy uznani zostali przez Deputację Wywodową Wilenską za „aktual- nych i starožytnych dworzan” oraz wpisani do szostej częsci ksiąg szlachty gu- bemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 3 J -33).
Wakrian Nekanda Trepka opisat w Liber generaiionis plebeanorum (s. 425- 426) „ludzi prostych” tego nazwiska, przewaznie z terenu Malopolski: „Twardowski nazwal się Symon, miejski synek z Savnbora. Ten uczyl się przy Akade- mijej w Krakowie anno 1625, a že grasowal w nocy po miescie, proskrybowano go od Akademijej. Ranil byt Jastrzębskiego, sfužkę pana krakowskiego, ksiąžę- cia Zbaraskiego, a dla ekscesu drugiego ledwie z Krakowa uciekl z gardlem („,), Twardowski zwal się Andrzej. Služyt panų Dębinsktemu w krakowskiej ziemi. Zlodziej wierutny jest, o kradzieže kilka razy siedzial w zamku krakowskim; znają go więžni”.
TWERJANOWICZ (Tverianovičius) herbu âlepowron i Abdank. Dzie- dziczyli dobra ziemskie w powiatach braslawsktm i rosienskim (CPAHL, f. 391, 2. 11, nr 205).
TWIRBUT (Tvirbutas) herbu Ossorya. Miejscem ich osiedlenia byl powiat kowiehski (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 728).
TVC (Ticas) herbu Giejsz. Wedhig podania rodzinnego przybyli z Austrii. Krzysztof Janowicz Tyc za męstwo i zasfugi wojskowe ofrzymal od krola dobra Giegiedziszki w powiecie upickim w 1764 roku. Ich starožytną polską rodowi- tošc szlachecką potwîerdzila heroldia w Wilnie 17 sierpnia 1820 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 164-165).
288

TYCHONIEVVICZ (Tikonevičius) herbu Trzywdar. W zrodlach archiwal- nych notowani byli od polowy XVII wieku.
TYCHONOWICZ (Tikonovičius) herbu Karczak, Znani byli w Wielkim Księstvvie Litewskim od początku XVII stulecia.
TYCZYNA (Tičinas) herbu Lewart. Mieli dobra w guberni wolyhskiej. Spokrcwnieni byli m.in. z Czaykowskimi (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 154).
TYGIRD (Tigirdas) herbu Abdank. Zamieszkivvali w powiecie oszmiah* skim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18).
TYKOWlCZ (Tikavičius) herbu wtasnego. W zaborze pruskim pisani byli Thiegs votį Tykowicz.
TYLKIEWICZ (Tilkevičius) herbu Mogila. Dziedziczyli majątki na Žmu- dzi i Wilenszczyžnie.
TYLKOWSKI (Tilkauskas) herbu Dąbrowa. Znakomita rodzina kresovva. Nąjszerzej rozgalęzieni byli w powiatach nowogrodzkim i pinskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 612, 665, 707). Spokrewnili się z Kisielami, Ciechanowiczami, Strawihskimi, Petražyckimi.
Jakub TyIkowski, dzieržawca miasteczka Koszowa, figūroje w taryfie po- dymnej wojewodztwa braclawskiego z 1629 roku (Akty otnosiaszczijesia k ištarti Jugo-Zapadnoj Rossii, t. II, cz. 7, s. 408). Wojciech Tylkowski z Wielkiego Księsbva Litewskiego w 1655 roku byl studentėm wydzialu teologii w Koie- gium Swiętego Klemensą w Pradze.
Wyw6d famiiii urodzonych Tylkowskich herbu Dąbrowa, zatwierdzony w Minsku 23 stycznia 1829 roku, oznajmiat, že „familia TyIkow$kich herbu Dąbrowa (...) od naydawmeyszych czasow w ziemi branskiey mieszkając, po- siadaia obszeme dobra i urzędami tak cywiinymi, jako tež woyskowymi rangami zaszczyconą byla (...), že oznaczony na linii za przodka tego domu byl Woy- ciech Tylkowski aktualnym polskim szlachcicem i w pokoleniu drugim sptodzil syna Felicjana, ktory sprawowal urząd dworzanina Jego Krolewskiey Mošci”,
W zbiorach Arcbiwum Narodowego Biatorusi przechowywany jest list Jana III Sobieskiego do owego pana Tylkowskiego: „Jan Trzeci, z laski Božey krol polski, wielki xiąžę Utewski, ruski, pruski, žmudzki, mazowiecki, inflancki, kijow- ski, wolyhski, podolski, podlaski, smolenski, siewierski i czemihowski. Urodzo- nemu Felicjanowi Tylkowskiemu, dworzaninowi W.X.L. wiemie nam miiemu, laska nasza krolevvska. Urodzony wtemie nam mily, oznajmujemy wiemošci Twojey, iž za dekretem sądu naszego zariwomego assesorskiego w sprawie jezu- itow collegium branskiego, na ktorych instancją z kancellaryi naszey W.X.L. na urodzonego Samuela Uzlowskiego i malžonkę jego banicyą wydač rozkazališmy, a rzecz w dekrecie i lišcie naszym banicyjnym wyražono, jest skuteczno a nteod- ložno, ažebyš odprawį uczynil i we wszystkim podlug dekretu zachowai si į. Co cczynisz, wiemošč Twoja, z powinnošciami urzędu swego i dla iaski naszey kro-
289

lewskiey. Datt w kancellaryi naszey W.X.L. dnia I miesiąca Juli roku 1686” (Ar- chiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3310).
W cytowanym juž Wywodzie familii urodzonych Tylkowskich herbu Dąbro- wa czytamy dalėj: „Felicjan Woyciechowicz Tylkowski spiodzii syna Tomasza, a ten w pokoleniu czwartym splodzil syna Piotrą’*, ktory tež dziedziczyl majęt- nošč Tylkow na ziemi branskiej. W kolejnych dziesiącioleciach los rzucit jednak przedstawicieli tej rodziny w rožne zakątki Rzeczypospalitej.
„Do przeswietney Deputacyi Wywodowej Guberni Minskiey” 2 maja 1828 roku nadszedl list „od szlachcica mieszkającego niedaleko Kwasnego w powie- cie wileyskim Kaziraierza syna Mateusza Tylkowskiego”: „Prošba z objašnie- niami. Gniazdo familii mojey Tylkowskich jest w KnSIestwie Polskim w ziemi branskiey, gdzie od niepamiątnych czasow przodkowie moi posiadali obszcme dobra i sprawowali dostoyne urzędy. Okolicznošci czasu, požary, a osobliwie pierwsza rewolucya, zmieniając pomyšlny los familii mojey, zmusity niektorych oney rzucič oyczyste progi i szukač po swiecie poprawy fortuny, a przynajmniey sposobu do žycia. Z liczby tey byl i oyciec moy Mateusz, Piotrą syn, Tylkowski, ktoiy tu w Litwie shizyl dworsko, a poiem, umiejąc cokolwiek muzyki, pod starošč dla spokoynosci žycia by! organistą przy rdžnych koSciofach.
W tym czasie, kiedy z woli rządowey nakazano, aby szlachta skladati do- wody szlachectwa, oyciec m6y nie mając przy sobie žadnych papierow, ūdai šią do familii swey, pozostaley w ziemi branskiey, ale ta nie chcąc jemu dawac do- kumentow, wydala tylko swiadectwo, že Mateusz Tylkowski pochodzi z teyže familii od jednego prapradziada Woyciecha. Pbžniey zaš, mając zrącznošė do- stania niektorych dokumentow od teyže familii, nastąpnie wywod rodowitosci szlacheckiey familii mojey wyjasniam” (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f, 319, z. 2, nr 3310). W roku 1829 za rodowitego szlachcica polskiego uznany zostal przez heroldią mihską rowniež Ignacy Tylkowski.
TYMAN (Timanas) herbu Potęga. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie slonimskim (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 11).
TYMCZENKO (Timčenka) herbu Trzaska. Znani byli w Wielkim Ksią- stwie Litewskim od XVII wieku.
TYMIENIECKI (Timeneckas) herbu Zaremba. Początkowo zatnieszkiwali w wojew6dztwie sieradzkim. Krzysztof Tymieniecki byl w 1427 roku podkomo- rzym kaliskim. Albertus de Thyemyenyetz Grundentinensis, rycerz z ziemi do- brzyhskiej, podpisal 26 VIII 1481 roku uklad w sprawic zbieglych chtopow (Akta standw Prus Krdlewskich, t. I, s. 100). W 1483 roku tenže Wojciech zTymienca (Wojtek Kielbasa de Thyemyenyetz) byl starostą grudziądzkim i czą&to pojawia šią w owczesnych zapisach archiwalnych Torunia. Dobrogost i Kazimierz Tymie- nieccy w 1648 roku podpisali od ziemi wielunskiej elekcją krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 103).
TYMINSK1 (Timinskas) herbu Nalącz i Lis. Kasper Ntesiecki {Herbert polski, t. IX, s. 170-171) podawal o nich: „Są w radomskim powiecie, z ktorych
290

Floryan kwitnąl niegdys w zakonie naszym. Wszebor Tyminski poborca w San- domierskiem 1590, miat za sobą Chle'vviriską z Lubranskiej urodzoną (...)• Ty- miñski herbu Lis, w województwie wilenskim, tego herbu zažywąją, lubo z nie- jakąodmianą”. Odgalęzienia tego pierwszego rodujuž od początku XVIII wieku notowane byly takže w Wielkim Księstwie Litewskim.
Wywód familii urodzonych Tyminskích herbu Nalęcz, zatwierdzony przez heroldię wilenską 22 grudnia 1819 roku, stwierdzah „Przed narni, Mikolajem Abramowiczem, zastępującym miejsce gubemskiego, powiatowym wilenskim marszaíkiem, dworu Jego Cesarskiej Mošci kumeijunkrem i kawalerem, prezy- dującym, oraz deputa tariu z powiatów gubemt litewsko-wileñskiej do przyjmo- wanía t roztrząsania szlacheckich wywodów obranymi, zložony zostal Wywód rodowitosci famiUi urodzonych Tyminskich (herbu Nalęcz), z którego gdy šią okazato, že ta familia starožytna i prerogatywami szlacheckimi zaszczycona, ziemskie majątki dziedzicząca i znakomite z dawnych czasów stopnie urzędo- wan posiadająca, z której wielu znakomitych męžowmíalaoyczyzna (...).
Z tej familii pochodzący Hieronim Tyminski, osiedlony w Grodzieiiskiem, dziedzic majętnosci Russota, wszedíszy w šlubne malzeñstwa związki z urodzoną Anną Ulczycką, splodzil z nią syna Zygmunta, któremu wuj jego rodzony Samuel Ulczyckt, podczaszy województwa wilenskiego, jadąc na wyprawq wo- jenną w 1658 roku marca 20 dnia prawém darownym majątek swój Kowarsk z miasteczkiem i folwarktem Juszkiszkami w powiecie wilkomierskim ležący, jako siostrzanowi na wiecznoác zapisal, j ak o tem poáwiadczylo tež prawo jego darowne w dacie wyž rzeczonej uczynione, a 1674 Juni 30 do akt ziemskich powiatu wiíkomierskiego wniesione, oraz intromissya za onym na rzecz tegož Zygmunta Hieronimowicza Tymiñskiego czyniona; który za dojšciem lat zupel- nych prawem naturalnej sukcesyi objąl w swoje dziedzictwo obie majętnošci, Kowarsk i Russotę, a oženiony z urodzoną Teodorą Šwiacką, splodzil synów dwóch, Jerzego i Józefa, i onym testamentem ostatniej woli 1713 Augusta 4 czynionym i w grodzie wilenskim aktykowanym, starszemu Jerzemu dobra Kowarsk w wilkomierskim, a míodszemu Józefowi Russotq w grodzienskim po- wiatach ležące do dziedziczenia zostawit.
Z nich Jerzy Zygmuntowicz mąjątku swego Kowarska z miasteczkiem i folwarkiem zrzekl się na brata rodzonego Józefa, splodziwszy zas synów An- toniego, ojea Romualda, i Franciszka, ojea Józefa, sam žyc przestal. O jakowym pochodzeniu zaprodukowano dokument korroboracyjny przez Antoniego i Franciszka Jerzewiczów stryjowi swemu Józefowi Tyminskiemu w roku 1750 Janu- ari 7 dnia namajętnošč Kowarsk dany, metryki chrzestne 1761 Romualda i 1772 Józefa. Z íych Romuald, komomtk powiatu wiíkomierskiego, rozmaite w po- wiecie wilkomierskim dzíerzawil majątki, a mianowicie Lotowiany za prawem arendownym 1796 Apryla 23 od Micewicza, Mitaniszki za takimže prawem 1803 i 1806 roku od Bohusza.
Józef zas, sędzia graniezny, z wniosku žony dziedzic mąjątku Lopiów, zna- glony potrzebami, tež Lopie wyprzedaí hrabiemu Tyszkíewiczowi, o czem tez prawo przedažne zaswiadczylo. Drugi syn Zygmunta Hieronimowicza Józef Tyminski, skarbnik grodzieñski, zawarlszy ¿lubne związki z urodzoną Krystyną Baranowicz0wną, majątek Russotę, przez ojea jego zapisany, wyprzedaí Wai-
291

lom, a sam za niedoplaconą do wartosci tego majątku suirimą wziąl od nich pra- werri zastawnym folwark Kudrawki, wedhig dowodu intromissyi 1734 maja 10 w grodzie grodzienskim zapisanej.
Požniej, jak šią wyžej rzeklo, za prawem roku 1733 marca 3 datowanym, nabyl od brata Jerzego majętnošc Kowarsk i takową prawem zastawnym, 1767 roku vvydanym, urodzonemu Adamowi Siesickiemu, szambelanovvi dworu pol- skiego, zawiodl i zostawil. 2 žony zas pomienionej Krystyny Baranowicz6wny mial syna Tomasza, natūralu ego sukcessora majętnošci dziedzicznej K.owarska i folivarku zastawnego Kudrawki, ktory z mocy prawa darovvnega, przez ojca wydanego, objąwszy we wladanie pomienione dobra, wszedl w šlubne związki z urodzoną Anną Tanszerowiczową, na tejže majątnosci Kowarsku odpisal dla niej reformą, lecz w czasie bądąc obarczony uciąžliwemi processami, zmuszony byl wspolnie z tąž zoną dziedziczny majątek Kowarsk ze wszystkimi nomen- klaturami wyprzedač, a sam przy zastawnej possesyi folwarku Kudrawki pozo- stac, jak o tym przynioslo przekonanie prawo wieczyste zrzeczne przedažne roku 1780 Juli 15 urodzonemu Adamowį Siesickiemu wydane.
Na ostatek, že wywodzący šią Michal, Antoni i Wincenty są synami pomie- nionego Tomasza J6zefowicza Tyminskiego, o tem meiryki cbrzestne urządovv- nie z akt košciola wukowskiego wydanc pošwiadczyty, a z ktorych najstarszy Michal ma syna Feliksą, podlug dowodu metryki w roku 1803 urodzonego.
Na koniec, že wywodzący šią Tyminscy za aktualną starožytną szlachtę zaw- sze uwažani byli i stosownie do przepisow rządzącej zvvierzchnošci podali o sobie listy familijnej dworzanskiej rozpis, przyiwiadczyly tem 1804 maja 9 šwiadectwo urzędnikow sądu ziemskiego i grodzkiego powiatu wilenskiego oraz kwitacya rewizskiej expedycyi Litewsko-Wileiiskiej Skarbowej Izby 1816 Juli 21 za nr 334 wydane.
Na fundamencie przeto takowych wyžej zaprodukowanych dowod6w, rodo wi tose starožytną szlachecką familii urodzonych Tyminskich probujących, my, zastępuj ący miejsce marszalka gubemskiego, i deputaci powiatowi, stosow- nie do przepis6w w dyplomacie pod rofciem 1785, najlaskawiej szlachcie nada- nym, wyražonych, nie mniej tež pilnując šią prawidel w ukazach z Rządzącego Senatu rządowi gubernskiemu litewskiemu przeslanych, familią urodzonych, a mianoivicie wywodzącycb šią, jako to: Romualda, komomika wilkomierskie- go, syna Antoniego Jerzewicza, i Jozefą, sądziego grodzkiego kowienskiego, syna Franciszka Jerzewicza, oraz Michala z synem Feliksem, Antoniego i Win- centego synow Tomasza Jozefowicza Tyminskich za rodowitą i starožytną szlachtą polskąuznajemy, oglaszamy, i onych na mocy ukazu w 1801 roku maja 5 dnia nastalego do księgi szlachty gubemi wįlerisko-litewskiej klasy pienvszej zapisujemy.
Dzialo šią na sessyi Deputacyi Generalnej Szlacheckiej Gubemi Litevvsko- Wilenskiej w Wilnie’\ Postanowienie to potwierdzili podpisami: Mikolaj Abra- mowicz, Andrzej Podbereski, deputat braslawski; Adam lwaszkiewicz, deputat tels2ewski; Wincenty Ancyporowicz, deputat powiatu wifkomierskiego (CPAH- L, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 168-169).
W innym zespole aktow tego aręhiwum znajdujemy nieco odmienną wersją genealogii interesującego nas rodu. Dokument ėw podaje m. in.: „Ta familia jest
292

dawna, starožytna i prerogatywami szlacheckiemi zaszczycona, ziemskie majątki dziedzicząca i znakomite z dawnych czasöw stopnie urzqdowan posiadająca; mianowicie w Krölestwie Polskim w powiecie radomskim oraz w wojewödztwie sieradzkim i na Podlesiu, z ktörej, wedle ¿wiadectwa Kroniki xiądza Kaspra Niesieckiego, wielu znakomitych Oyczyzna miala mąžowt a ktörych pomienio- ny autor wyliczając, w tomie 18 dziela swego na karcie 417 i 418, kladzie naj- przöd Wszebora, poborcą sądomirskiego w 1590; požntej Michatą staro st ą chą- cinskiego, ktöry byt marszalkiem konfederacyi do pomocy naznaczonej; Anto- niego, sqdziego stąžyckiego grodu, deputatą na Trybunat Koronny, i Marcina, czesznika, ktöry mial w malzenstwie Mikulowską chorąžego wilkotnierskiego corką a z tej dwöch synöw, Kazimierza i Ignacego, a takte wspomina bezi- miennie Tyminskiego, ktöry mąžnie walcząc pod Korsuniem, dostal šią Tatarom w niewole 1648; Szymon zaš Wawrzyniec i Aleksander w wojewödztwie podla- skiem kwitnqlj kolo 1674 roku; z tych znač niektörzy, przeniöslszy šią do Litwy, osiedli w wojewödztwie wilenskimi w powiecie wilkomterskim.
Gdy Hieronim Tyminski, wszedlszy w slubne malzenstwa związki z Ariną Ulczycką podczaszego wilenskiego corką splodzil z nią syna Zygmunta Wla- dyslawa, dwuimiennego, pradziada teraz czyniących wywod, ktöremu wuj jego Samuel Ulczycki, podczaszy wojewödztwa wilenskiego, jadąc na wyprawę wo- jenną w 1658 roku marca 20 dnia, prawem darownym majątek Kowarsk z mia- steczkiem i folwarkiem Juszkiszkami w powiecie wilkomierskim, jako siostrza- nowi, na wiecznosö zapisal”.
Zygmunt Hieronimowicz Tyminski - jak jut wtemy - z Teodorą Šwiacką zostawiH synöw dwöch, Jerzego i Mikolaja, chrzczonych w kosciele kowarskim w 1681 i 1684 roku. „A z tych Jerzy Zygmuntowicz Tyminski mial synöw takte dwöch: Antoniego, ojcem Romualda i Franciszka ojcem Jözefa, teraz wywodzą- cych šią, bądących, na ktörych w dowodzie 1728 Antoniego, 1732 Franciszka Jerzewiczöw, ora2 ich synöw, 1761 Romualda z Antoniego i Odyncöwny, a 1772 Jözefa i Franciszka z WoHodkowiczöwny urodzonych, zlozone byly metryki ich chrzestne.
Z ktörych wywodzący šią Romuald Tyminski, komomik wilkomterski, prowadząc zycie szlachetne, dzierzawil wspölnie z zoną swą Marcyanną Paraf- fianowiczowną lowczego wilkomierskiego corką, rozmaite W powiecie wilko- mierskim majątki Jözef zaä, wywodzący šią syn Franciszka, sądzia gra- niczny powiatu kowienskiego, Tyminski, dziedzic z matczynego wniosku ma- jątku Lopiöw, znaglony potrzebami, rzeczone Lopie sprzedal hrabiemu Tyszkiewiczowi.
A Michal, brat rodzony Jerzego, syn drugi Zygmunta Hieronimowicza, dziad teraz wywodzących siq, przy zaszczycie prerogatyw szlacheckich prowa- dząc žycie szlacheckie i w wojewödztwie wilenskim possydując ziemskie majątki, zostawil po sobie następcą syna Tomasza, a ten synöw trzech: Michaia, Antoniego i Wincentego, niniejszy czyniących wywod, o ktörych nastąpne daly wiedziec dowody.
A najprzöd, te ojciec wywodzących šią Thomasz syn Michaia Tyminski trzymal prawem arendownym od kapituly wileiiskiej Gineyciszki, zapewnila to od xiędza rektora Kruszewskiego 1810 marca 4 dnia wydana jego synom kwie-
293

tacya; przed jakowej dzierzawy possesyą, že od raku 1777 w onychže Giney- ciszkach utrzymywal urzędy ekonomiczne, to przekonalo btskupa Wolczackiego synom jego 1802 Nowembra 5 dnia dane zaswiadczenie pochwalne.
Na ostatek 1775 Februaryi 2,1778 Augusta 16 oraz 1780 Januaryi 1, že Mi- chat, Antoni i Wincenly rodzą się z ojca Thomasza, udowodniiy to metryki ich chizestne z akt kosciola werkowskiego. Že wywodzący się Michal, Antoni i Wincenty, synowie Thomasza, pochodzą z Michala, syna Zygmttntowego, i že w powiecie wiienskim od dziada z przodköw zawsze za aktualną szlachtę i sta- rožytną znani i uwazani [byli], o tem najgruntowniej poswiadczyly dwa attesta- ta: 1804 Januaiyi 25, jedna od obywateli, a drugie 1811 Decembra 20 od sąd6w ziemskiego i grodzkiego urzędownie wywodzącym się wydane, ktore w orygį- nafach byly okazane.
Z ktorych to wywodzących się najstarszy Michal, syn Thomasza, Tytniiiski ma žonę Jozefatę Oganowską i z niej syna Feliksą (,..). Na koniec, že wywodzą- cy się Tyminscy, jako szlachta starožytna i aktualna polska, stosownie do prze- pisdw rządzącej zwierzchnosci, podali o sobie listy famiüjnej dworzansfciej roz- pis (...).
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodöw, my (...) fa- milią urodzonych, a mianowicie wywodzących się, jako to: Romualda, komor- nika wilkomierskiego, syna Antoniego Jerzewicza, i J6zefa, sędziego graniczne- go kowienskiego, syna Franciszka Jerzewicza, oraz Michala z synem Feliksem, Antoniego i Wincentego synow Thomasza Michalowicza Tymihskich za rodo- witą i starožytną szlachtę polskę uznajemy, oglaszamy i onych do księgj szlachty gubemi litewsko-wilenskiej klasy pierwszej zapisujemy”.
Dokument ten podpisali: „Michal Römer, radca stanu, marszalek szlachty; Kazimierz Walentynowicz, witenski deputat; Andrzej Podbereski, braslawski deputat; Stanislaw Cybowicz, upicki deputat; Adam iwaszkiewicz, telszewski deputat; Wincenty Ancyporowicz, wilkomierski deputat, Jözef Strumillo, sekre- tarz; Adam Baranowski, archiwista heroldii wilenskiej kolležski regestrator" {CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 228-231).
Takže w innych przekazach archiwalnych odnalezė možna interesujące szczegöly o dzicjach domu Tymihskich. Wszebor Tymihski w 1595 roku mia- nowany zostal poborcą podatkow na powiat chęcihski (VL, t. II, s. 354). Rejestr podatkow z posiadloici ziemskich wojewödztwa braclawskiego z 17 wrzeSnia 1617 roku podaje: „Ze wsi pustey Wyzszey Kropiwney, dzierzawy jeymošci paniey Stanislawowey Tymihskiey, z mlyna korecznika kamienia jednego zloty jeden - summa zloty jeden” (Archiw Jugo-Zapadnoj Rossiit cz. 7, t. II, s. 548).
Mikotaj' Tymihski, sekretarz krölewski, w 1620 roku zostal lustratorem döbr krölewskich w Prusach (VL, t. III, s. 186). Marcin, Przeclaw, Stefan, Abram, Mateusz, Andrzej i Stanislaw z Jasienca Tymihscy w 1648 roku od wojewodz- twa sandomierskiego podpisali elekcję krola Jana Kazimierza (PL, t. IV, s. 101). Erazm Tymihski w 1674 roku zložyl podpis pod sufragacją krola Jana 111 Sobie- skiego (VL, t. V, s. 152).
W dokumentach „miasta krölewskiego Mohylewa” z roku 1686 wymieniani sąm.in.: „szlachetni panowie Stefan Chomętowski, Marek Krok, Grzegorz Piga- rewicz, Jan Naumowicz, Maciej Kujko, Gabryel Molczanowicz, Ossowski Pusz-
294

nieki, Ladynski, Kostromski, Stefan Kowalewski i Jan Krasnowski, Krasinski, Taranowski, Maksym Kupcewic2, Stefan Kuczynski, Andrzej Bîeiawski, Szklin- ski, Ilewicz, Matusiewicz, 'Wojtowicz, Požarski, Szujski, Frąckiewicz, Kosa- çzewski, Jan Grajewski, Barkowski, Jan Ozarynski, Jan Chômiez, Zacharyasz Awtuszkiewicz, Jan Milewski, Janczewski, Maksimowicz, Jesman, Kapiszew- ski, Komar, Požniak, Sawicki (ksiądz) oraz Tyminski (imienia nie podano).
Stanistaw Tymiiiski, od wojewôdztwa poznanskiego, oraz Andrzej, Bartlo- miej, Jan Franciszek, Marcin, Mateusz, Piotr, Tomasz, Benedykt i inni Tymin- skich z ziemi nurskiej w 1697 roku zložyli podpisy pod aktem elekeji krola Augusta 1UVL, t. V, s. 421, 451).
Opisanie Gory Trôjeckiey w Witnie z 1701 roku zawiera m.in. następujący fragment: „Pomitiąwszy te mūry, a idąc ku klasztorowi, graniczy ogrôd klasz- tomy z murami kamienicy p. Zakrzewskiego i drugiej kamienicy, podle niej będąccj, a konezy dukt swôj do muru pani Tyminskiej, podczaszyny wilenskiej, z domu Ohurcewiczôwny, ktôrej ogrôdek murem obwiedziony, wydal się w nasz ogrôd, a parkany kiasztome dalėj się udaly do kamienic miejskich z samym po- dwôrzem granicząc onych. Od klasztoru samego i od rnurow pani Tyminskiej dzielą tenže ogrôd parkany kiasztome: i tu się circum circa w takim opisaniu zawiera ogrôd; a dalėj insze wszystkie miejsca zajmuje klasztor, cmemarz i cer- kiew” (Archeoiogiczeskij sbomik dokumentow, t, X, s. 20).
Jan Kazimierz Tyminski, skarbnik grodzieôski, 26 XJ 1707 podpisal in- strukeję sejmową. Józef Tyminski, ziemianin powiatu grodzienskiego, w 1723 roku procesowal się z księžmi Suchodoiskim i Jachimowiczem o rozgraniczenie pDStadlosci. Tyminski, podezaszy sandomierski, poslowal w polowie XVIII wieku na sejmiki szlacheckie, o czym wzmiankuje w swych Pamięinikach Marcin Matuszewicz, kasztelan brzeski.
Adam Tyminski, radomski wiceregent grodzki, oraz Waclaw Tyminski, stę- žycki komomik graniezny, podpisali 23 czerwea 1764 roku uchwalç koronnej konfederaeji generainej w Warszawie (Publiczna Biblioteka Miejska i Woje- wôdzka w Rzeszowie - Dzial rękopis6w; Rk-3, k. 176). Leon Tyminski, komor- nik ziemi rôzanskiej, w czasie powstania kosciuszkowskiego pehiiî odpowie- dzialne funkcje w centralnym aparacie wladz narodowych (por. Akty powstania Kosciuszki, 1.1, cz. 1, s. 86).
W rękopišmiennym Herbarui szJachty litewskiej Jan Dworzecki- Bohdanowicz podawat; „Tyminski w powiecie grodzienskim, herbu Nalęcz. 1660 procès Izabelli Kolyczewny Andrzejowej Tyminskiej o zabranie doku- mentôw i kwitôw na Lojowicze; 1659 Andrzej Kazimierz w tym powiecie; 1684 Jan Kazimierz, skarbnik i poborca ziemski powiatu grodzienskiego, 1669 skarbnik i députât grodzieâski na trybunal, 1690 pisarz grodzki grodzienski, 1685 Jan, poborca i dworzanm powiatu grodzienskiego; 1728 Teodora za Jakubem Chreptowiczem, mieeznikiem grodzienskim” (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 154-155).
Wedtog rejestru polskich rodzin szlacheckich powiatu upickiego z 1817 roku zona zmarlego Mateusza Tyminskiego, Anna z Skoczkowskich (lat 36), ra- zem z synami Jôzefem (lat 9) i Wincentym (lat 8) mieszkali we wlasnym domu w mîasteczku Szadow w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4098, s. 91-
295

92, 392). W iatach 1823-1824 Romuald Tyminski, komomik powiatu wilko^ mierskiego, dzierzawil majątek Gmže w tymže powiecie (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3155, s. 1).
Mikolaj, Stanislaw, Jözef, Franciszek, Antoni, Feliks, Maciej, Jan, Michal Tyminscy, wspotwlaäciciele dobr Winna Wypychy, Krynki Sobole, Wojtkowi- ce, Stara Wies w powiecie drohiczynskim, potwierdzeni zostali jako rodowita sztachta przez heroldię grodzienską w Iatach 1818, 1820, 1835 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 200). W 1844 roku heroldia wilenska odnotowafa w powiecie wilenskim až osiemnastu Tymtnskich plci męskiej. W tymže czasie w powiatach rosienskim i szawelskim mieszkala jeszcze jedna galąž rodu, posia- dająca m.in. majętnošč Giergždele, zwaną inaczej Strabiszkami (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1236, s. 103; f. 391, z. 1, nr 1782). Spis szlachty Krölestwa PoUkiego (s. 261) donosi o osiemnastu Tyminskich herbu Natęcz.
Wydaje się, že prawie wszyscy zamieszkali na Litwie reprezentanci tego rodu byli szlachtą zagrodową, niekiedy wynajmującą się na stužbę dworską u bo gatszych ziemian, Np. w 1851 roku Jaroslaw Tyminski služyl u panow Siemasz- köw jako miemiczy. Jak wynika z dokumentow archiwalnych, w polowie XIX wieku ksiądz Leon Tyminski by! jednoczešnie kaplanem i wlaScicielem (838 dziesięcin) majątku Bystrzyca w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 440, s. 6).
17 grudnia 1852 roku heroidia wilenska poiwferdziia rodowitoid szlachecką dwöch galęzi rodu Tyminskich. Pierwszą tworzyli Wincenty syn Tomasza Ty- mihski (lat 73), žonaty z szlachcianką Karoliną Korkozowną (lat 50), mający z nią dzieci: Tomasza Michala (lat 26); Jaroslawa Jana (lat 21); Waleriana Aleksandra (lat 14). Jak wynika z zapisu archiwalnego, rodzina ta nie miala wlasnych posi&dlošci ziemskich i mieszkala we wsi Szaszkina (dziž w obrębie Wilna).
Natomiast inną galąž, posiadającą majątek Powidaki (77 poddanych) w pa- rafU korwiehskiej w powiecie wilenskiem, twoizyli: radca tytulamy, „stolona- czalnik” Wilehskiego Szlacbeckiego Zgromadzenia Deputackiego Feliks Adam Tyminski (lat 50), syn Michala, mający z zoną Leokadią z Nacielewiczöw (lat 30) syna Stanislawa Jana (lat 10).
Tyminscy z tych odgalązieh rodu potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldią wilehską w Iatach 1819, 1832, 1840, 1845, a takže przez Senat Rządzący w Petersburgs w roku 1846 (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 84).
Tyminscy zamieszkiwati w XIX wieku nie tylko na Litwie i Žmudzi, lecz takže na Ukrainie (Braclawszczyzna) oraz Bialorusi (Polocczyzna). Feliks Tyminski bral udzial w wojnie rosyjsko-tureckiej w latach 1853-1856 i otrzymal brązowy medal na wstędze Šwiętego Andrzeja, o czym informuje swiadectwo podpisane przez radcą stanu dworu Jego Cesarskiej Mošci kamerjųnkra A. Do- meykę, przechowywane w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3155, s. 5).
W 1882 roku tenže Feliks Tyminski, byly egzekutor wilenskiego zarządu miejskiego, a prezes Wilenskiego Zgromadzenia Szlacheckiego, zamieszkaly w swym majątku Powidoki byl nękany przez urządnika do specjalnych poruczen Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Cesarstwa Rosyjskiego Czirikowa, gdyž pomagal - wbrew przepisom i polityce caratu - utrzymač się w „stanie dworzari- skim” zbiednialej szlachcie polskiej z Wilenszczyzny, wystawiając z wlasnej
296

inicjatywy swtadectwa wielu poiskim rodzinom, ktörym ulatwil w ten sposob zachowanie praw obywatelskich (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 1219).
W 1895 roku sąd okręgowy powiatu czelabinskiego w gubemi orenburskiej zwracai się do Wileriskiej Szlacheckiej Deputacji Wywodowej z zapytaniem, czy w jej zbiorach znajdują się dane potwierdzające przynaležnošč Bolestawa Tymiriskiego do szlachty powiatu trockiego. Z Wilna odpisano, ¿e takowych dokumentöw nie odnaleziono (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 1466). Z tego wynika, že caratowi udalo się mimo wszystko, stosując metodę szykan administracyjnych, zepchnąč kilka gaięzi tego starožytnego rodu polskiego do szeregu tzw. , jedno- dworcow”, czyti chlopow.
TYNKHAUZ (Tinkchausas) herbu Topor. Zamieszkiwali w powiatach lidzkim i brasiawskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7, 11, 707,1622).
TYPOLT (Tipoltas) herbu Lilia. Ich rodowe dziedziny znajdowaly się w gubemi witebskiej (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 667).
TYR (Tiriüs). Zamieszkiwali w Wilnie i w gubemi kowienskiej (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 418, 854 oraz f. 391, z. 4, nr 3152).
TYRKSZLEWICZ (Tirkslevičius) herbu Š!epowron. Dziedziczyli majątki na Wilenszczyznie i Žmudzi (powiat teiszewski).
TYSZCZENKO (Tiščenka) herbu Trzaska. Znani byli w Wielkim Księ- stwie Litewskim od XVII wieku.
TYSZKA (Tiška) herbu Trzaska. Miejscem ich osiedlenia byl powiat oszmianski (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2563, s. 82).
TYSZKIEWICZ (Tiškevičius) herbu Leliwa. Przez wieki posiadali dobra w powiecie oszmianskim, Za protoplastę rodu w oficjalnej genealogii z 1821 roku podany zostal Andrzej Tyszkiewicz, ktöry mial syna Zygmunta, wnukow Jana i Samuela, prawnuköw Wladyslawa i Pawla, praprawnuköw Jerzego An- drzeja, Benedykta i Jerzego. Spošrod žyjących wöwczas Tyszkiewiczöw wy- mieniono: Samuela, Wlodzimierza, Franciszka i Karoia (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 762).
5 listopada 1569 roku Zygmunt August nadal wojewodzie podlaskiemu Ba- zylemu (Wasylowi) Tyszkiewiczowi tytul hrabiego. Pisząc o przodkach woje- wody, monarchą zaznaczai, iž „z dawnych czasöw slawnie i męžnie hospodarom swym shižyli, a od początku familii swej zacne i wielkie męstwa czyntąc i woj- ska wodząc, nieprzyjaciol hospodaröw swych pothimiü i gardla swe na shižbach kladli, i w radziech będąc powinnosci swej nie opuszczali. Za ktore godne i po- žyteczne služby niejeden z domu tego znaczną pamiątką od panöw swych upo- šledzon nie byl, až do osoby samego wojewody podlaskiego pana Wasyla Tysz- kiewicza, ktörego takžežmy doznawszy wiary i statecznošci w shizbach naszych i Rzeczypospolitej i pracowitych a nakladnych staran w tych wszystkich spra-
297

wach, ktore mu kiedykolwiek od nas zlecone byly”. Jako rodzinny herb Tysz- kiewiczow potwierdzU krol LeHwę. Stwierdzil rowniez, is majątkami rodowymi przyporządkowanymi do tytulu hrabiowskiego będą odtąd Lohojsk i Berdyczdw (AWAK, t. XXXVI, s. 168-169}.
Adam Tyszkiewicz w 1591 roku byl wojtem trockini. Dymitr Skumin Tysz* kiewicz, marszalek krolewski, starosta minski, „pisarz zamkow i wlosci ukrain- nych ruskich”, wzmiankowany jest wielokrotnie w žrodlach z roku 1592 i 1595. W tym czasie odnotowany zostal rowniez Krzysztof Tyszkiewicz, „ziemianin hospodarski" z powiatu trockiego.
W 1623 roku Aleksander Tyszkiewicz byl komisarzem krolewskim i potoc- kim sędzią ztetnskim, Michal zas Tyszkiewicz - takže komisarzem krolewskim i polockim pisarzem ziemskim. Stanisfaw z Lohojska Tyszkiewicz w 1629 zostal deputatėm Trybunatu Litewskiego od wojewodztwa kijowskiego (VL, t. Ill, s. 322). Krzysztof Tyszkiewicz w 1652 roku byl podwojewodzym trockim. Pius hrabia Tyszkiewicz byl prezesem skarbu midski ego latem 1812 roku po wy- zwoleniu tych terenow spod okupacji carskiej i sprzyjal Francuzom, mając na- dzieję, že pomogąoni odbudowac panstwo polskie w granicach z 1772 roku.
O Tyszkiewiczach infomiują nie tylko zrbdla polskie, litewskie, bialoruskie, ale takže węgierskie, niemieckie i rosyjskie. Stefan graf von Szydlow-Szydlowski oraz Nikolaus Ritter von Pastinszky w dziele Der poinische und litauische Hocha- del (s. 97) pisali np.: „Tyszkiewicz herbu Leliwa. Od 1413 we Lwowie, na Litwie. Od 1569 polscy hrabiowie. W 1861 i 1862 tytul hrabiowski potwierdzony w Rosji, w 1871 - w Saksonii, w 1893 - w Austrii. 28 senatorow”.
Carl Arvid von Klingspor i A. M. Hildebrandt (Baltisches Wappenbuck,
s. 94) okrešlali Tyszkiewiczow jako Alter polnischer Adel-Auch in Preussen bluehend (starožytna szlachta polska, kwitnąca takže w Prusach). Dolgorukow, pisząc o rosyjskich Tyszkiewiczach, powtorzyl legendę rodzinną o rzekomym przybyciu przodka tego rodu z Wloch. „Tyszkiewiczy. Wyjechali iz Italii. Na- zwanije priniali iz Kniazestwa Tuszkanskogo, kotoryj prozywaisia Tuszko. Ich- že rod nachoditsia i w Polsze, kuda oni wyjechali iz Italii” {Rodoslownaja biiga,
t. II, s. 390).
TYSZKO (Tiškas) herbu Ostoja. Posiadali dobra ziemskie na Wilensz- czyžnie (CPAHL, i 391, z. 1, nr 1468),
TYTČW (Titovas) herbu Giejsz. Zamieszkiwali od wiekbw na Litwie. W Rosji nazywali się Titow i zapisali się chiubnie w dziejach tego kraju.
TYZENHAUS (Tizenchausas) herbu Bawoi. Okolo 1150 roku przybyli z Niemiec do Inflant. Przez caly XVII wiek i p6žniej slynąli jako polscy patrioci, zashiženi dla obronnošci i gospodarki Rzeczypospolitej, O dziejach tego rodu napisano wiele wnikliwych i powszechnie dostępnych monografii.
298

UCHACZ (Uchačius) herbu Jastrzębiec. W žrodlach archiwalnych notowa- ni byli od okolo 1550 roku.
UCIANSKI (Utenis) herbu Belty i Zlotą Chorągiew. Dziedziczyli dobra ztemskie na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 18,707).
UDOWICZ (Udavičius) herbu Naięcz. Od wieköw zamieszkiwali na LL №ie (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 213).
UGINTOWICZ (Ugintavičius) herbu Strzemię. Miejscem ich osiedlenia by! powiat rosienski.
UHUK (Uglikas) herbu Uhiik. Od XVI wieku zamieszkiwali na ziemi wolkowyskiej i miriskiej.
UJEJSK1 (Ujejskis) herbu Gryf, Grzymala, Nowina, Pogonia Polska, Šre- niawa, Topacz. Stanislaw i Jan Ujejscy 28 kwietnia 1633 r. podpisali uchwatę zjazdu szlachty powiatu czchowsk’tego (Akta sejmikowe wojewodztwa krakow- skiego, t. II, s. 171). Ujejscy znani byli tež na Kresach z udzialu w ziywach po- wstanczych.
UKRYN (Ukrinas) herbu Lubicz. Ich majątki rodowe znajdowaly šią przede wszystkim w powiecie szawelskim. Pomniejsze dobra mieli röwniez w innych powiatach na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1346).
ULAN-MALUSZYCKI (Ulanas-Maluiaitis) herbu Stofowe Nözki. Dzie- d2tczyli dobra ziemskie na V/ilenszczyznte (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 6).
ULANOWSKI vel ULANOWSKI (Ulanauskas) herbu Jastrzębiec, Ogori- czyk i Sulima. Bartosz Paprocki pisai o Sulimczykach: „Ulanowscy w Wielkiej Polszcze dom starodawny, z ktbrych Jana wspomina Przyluski kasztelanem ro- gozinskim w r. 1433”. Stanislaw z Ulanowic zamieszkaly w powiecie siennen- skim, užywający herbow Zarazy i Nagorę, wzmiankowany jest przez ¿rodla pisane w r. 1428 (W. Semkowicz, Wywody sziaehectwa, nr 97). Jerzy Ulanowski 3 czerwca 1606 r. podpisal „protestację” kola secesjonistöw sejmiku nadzwy- czajnego wojewödztw poznahskiego i kaliskiego w Šrodzie (Akta sejmikowe woj. poznariskiego i kaliskiego, cz. 1, s. 301. Stanislaw Ulanowski podpisal I V 1619 ucliwalę szlachty wojewodztwa krakowskiego „na okazowaniu” pod Kazimierzem.
Ulanowscy w XIX wieku posiadali dobra Anciuny w powiecie wileiiskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 40). Na Kresach Ulanowscy byli spokrewnieni
299

z Wojnickimi, Wilericzycatni, Korzeniewskimi, Prachowskimi, Kazanowiczami, Bųjkami, Mickiewiczami, Želenskimi. (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 70, s. 59-60), W 1845 r. heroldia wilsriska odnotowala w powiecie lidzkim szlachcicow Jozefą, Stefana, Karo 1 a, Michata, Wincentego, Bartlomieja, Teodora, Franciszka, Feliksą, Macieja, Aleksandra i innych Ulanowskich (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 20, s. 12-13). W 1860 r. heroldia vvilenska zarejestrowala w powiecie lidzkim Anto- niego i Stefana Ulanowskich (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 77, s. 10). W 1865 r. Ni- kodem Piotr UIanowski z powiatu oszmianskiego zostai potwierdzony jako ro- dowity szlachcic przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 3560).
Jako ciekawostkę možna podaė, že rosyjski rod szlachecki Uljanowow užy- wal polskiego herbu Jastrzębiec, co mogtoby byč pošrednim šwiadectwem pol- skich powinowactw į tej rodziny (por. A. Lakier, Russkaja gieraldika, t. II, s. 470). Niektorzy rosyjscy heraldycy przypuszczają, že nie tylko Uljanowowie, ale i Ulanowowie (z tego rodu wywodzi się šwiatowej slawy tancerka baletu Halina Ulanowa) pochodzą od potskich Ulanowskich.
ULEWICZ (Ulevičius) herbu Sokola. W žrodlach archiwalnych notowani byli od polowy XVI wieku.
ULlNSKI vėl ULENSKI (Ulinskas) herbu Pobog. Od XVII wieku za- mieszkiwali m.in. w powiecie trockim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 145).
ULKIEWICZ (Ulkevičius) herbu Dolęga. Znani byli od wiekow na Wi- lenszczyžnie.
ULANOVVICZ (UJanovičius) herbu Sulima. Zostali potwierdzeni jako ro- dowita szlachta przez Minskie Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich m.in. 31 grudnia 1802 roku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 391, z. 2, nr 2).
UEANOVVSKl (Ulanauskas) herbu Sulima (por. haslo: Ulanowski). W 1799 r. zostali wpisani do pienvszej klasy ksiąg szlachty guberni litew- skiej przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 28),
ULASZESVICZ vėl ULASIEWICZ (Ulasevičius) herbu Rawicz. Posiadali majątki w powiatach wolkowyskim, grodziehskim i oszmianskim. Ich szlachecką rodowitošč potwierdzilo Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich w Minsku 19 stycznia 1816 roku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3).
UMIASTOWSKI (Umiastauskas) herbu Roch. Wywod familit urodzonych Umias(OH>skich z 7 grudnia 1798 r. stwierdzal; „Ta familia wysoko przed unią Korony Polskiej z Wie!kim Xięstwem Litewskim wprzod w Koronie Poiskiej w Xięstwie Mazowieckim ziemi warszawskiej, z dobr Klimonta pisząca się, od dobr Umiastowa, w tejže ziemi warszawskiej ležących, Umiastowskich nazwi- sko wzięla, a po zlączeniu się Polski z Litwą w W. X. Lit. w rožnych woje- wodztwach, ziemiach i powiatach, a niektorzy z nich w Xięstwie Inflanckim, wprzod do Polski, potem do Szwecyi, a teraz do Imperium Rossyjskiego naležą-
300

cym, dziedziczne wieczystc dobra od lat wielu posiadając, na ushigach krajo- wych, tak cywilnych, jako tež wojskowych rožnemi urzędami i rangam j woj- skowemi zaszczycona byia (...).
W roku 1653 Jan Kazimiera Umiastowski, podkomomy woj. brzeskiego, sekretarz krola poiskiego, marszalkiem by! sejmowym. Jan Umiastowski dobra Dokszniany i Jurkowlany w powiecie oszmianskim ležące (1583), a w Xiąstwie Inflanckim majętnošč Wauxn-Moyzen pod Rewlem, Wankiel-Moyzen pod Helmeyem (1615) posiadal. Osobno [posiadal] majętnošč Szlukum w powiecie mariemburskim”.
W 1798 roku Umiastowscy uznani zostali przez heraldic vvilenską za ,,ro- dotvitą į starožytną szlachtę polską” gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 191-197).
UMINSK1 (Uminskas) herbu Cholewa. Starožytną rodzina polska. Od 1672 r. posiadala dobra Manulki w wojewodztwie witebskim. Uminscy osiedleni byli tež na Wilenszczyznie. W 1811 r. heroldia wilenska potwierdzila starožytną rodowitosc tej familii, wpisując ją do pierwszej cząšci ksiąg szlachty guberni litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 202-203).
UNDEROWICZ (Underovičius) herbu Nabram vėl Waldorff. Miejscem ich osiedienia byt powiat rosieriski.
URANOWICZ (Uranovičius) herbu Chorągwie Kmitow. Znani byli w Maio- polsce Wschodniej. Pi sal o nich Sylwester Korwin-Kruczkowski w ksiąžce Poczet Polakow wyniesionych do godnošci szlacheckiej przez monarchow ausiriackich (Lwdw 1935, s. 53),
URBANOW1CZ (Urbanavičius) herbu Labędž. Niektorzy z nich uzywali tež herbu Leliwa (CPAHL, f, 391, z. I, nr 1051, s, 40 43). Urbanowiczowie zamieszkiwali w powiatach lidzkim, oszmianskim, wilehskim, upickim, wilko- mierskim, witebskim, smoleiiskim i innych. Zakorzenient i wplywowi byli takže w paristwie rosyjskim, gdzie rowniei pieczątowali się godlem Labądž, ale nieco odmiennym.
„Jan Urbanowicz z Berezowa Berezowski swem i Jana, i drugiego Jana, Grzegorza, Jakuba, Jana, Michala, Piotrą Urbanowiczow, w drodze bądących, imieniem” podpisal 5 VI 1767 akt konfcderacji ziemian halickich w obronie wiary katolickicj i catošci ojczyzny.
W 1801 r. heroldia wilenska uznala ten r6d za „rodowitą i starožytną szlachtą polską, wpisując go do pierwszej częšci ksiąg genealogicznych gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1468, s. 200-201, 206-207 i in.). Urbanowiczowie, licznie osiedleni w powiecie lidzkim, spokrewnieni byli z Cybulskimi. Jurewiczami, Lukaszewiczami, Jankowskimi, Wilkiewiczami, Kadziewiczami (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 70, s. 60).
URMANOWICZ (Urmanavicius) herbu Grzymala. Ich dziedziczne mająt- ki znajdowaiy šią w powiecie szawelskim.
301

URNIAŽ (Urnezas) herbu Janina. W 1624 r. Wojciech Ūmiai nabyJ dobra Umiažewicze w Księstwįe Žmudzkim. Požniej przedstawiciele tej rodziny za- mieszkiwali rdwniež w innych dzielnicach VVielkiego Ksiąstwa Litewskiego. W 1835 r. Umiažowie wpisani zostali do szostej częsci ksiąg szlachty gubemi vvilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 51-54).
URNIAŽEWICZ (Urniaževičius) herbu Haki. W žrodlach archiwalnych notowaui byli od XVII wieku.
URNIK (Urnikas) herbu Leszczyc. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski.
URNlKOWICZ (Urnikavičius) herbu Brog. Posiadali dobra ziemskie w po- wiecie telszewskim.
URSYN-KORNILOWICZ (Ursynas-Karnilavičius) herbu Rawicz. Znani byli w Wielkim Księstwie Litewskim od początku XVI wieku.
IJRSYN-N1EMCEVV1CZ (Ursynas-Nemcevičius) herbu Rawicz. W ak- tach urzędowych notowani byli od okoto 1500 roku,
URUSKI (Uruskis) herbu Sas. Waleczny rod pochodzący z Polski poiu- dn*owo-wschodniej.
USSAKOWSKl (Usakauskas) herbu Drogomir i Sas. Początkowo posiadali Giehvany i Krzeszniszki w wojewddztwie wileriskim, požniej rnieszkali w zasciankach w parafii pobojskiej. Mieli r6wniež majątki w powiatach lidzkim, wileriskim i wilkomierskim (CPAHL, f- 391, z. 1, nr 1051, s. 49-50). W 1819 r, zostali uznani przez heroldię wilenską za „rodowitą i starožytną, szlachtę polską” i wpisani do pierwszej klasy ksiąg genealogicznych gubemt ]itewsko-wi!ehsktej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 304-305, 308-309).
USSItOWICZ (Usilavičius) herbu Syrokomla. Pisali siį „z Ossolinskich”, Dziedziczyli folwark Poobiele w powiecie wilkomierskim oraz drobne posiadto- šci w powiatach trockim, oszmianskim i in. (por tež haslo: Ušcilowicz). 16 grudnia 1819 r. zostali uznani przez heroldię wilehską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 302-303).
USZACKI (Ušackas) herbu Lis i Junosza. Poiska encyklopedia szlachecka (t. XII, s. 64) informuje o Uszackich herbu Junosza odm., od okoto 1500 roku znanych w wojew6dztwach smolehskim, witebskim i sandomierskim. Herb ten opisywany byl w sposob następujący: „W polu czerwonem - na zielonej mura- wie - baran srebmy w prawo z bokiem pokrwawionym; nad nim pot srebmej podkoivy i strzala želežcem na dėt, u gory opierzona i rozdarta. Nad helmem w koronie pięė pior strusich” (ibidem, t, III, s. 493).
Przekazy archiwalne przekonują takže o tym, že mieszkający na Litwie Uszaccy užywali herbu Lis. Drzewo genealogiczne jednej z gatęzj tego rodu,
302

sporządzone w heroldii wilenskiej w 1905 roku, przedstawia dzieje ošrniu po- kolen (56 osob plci męskiej) linii dziedziczącej od XVII wieku dobra Malkowo, a następnie Zarojšcie w wojewodztwie wilcnskim.
Uszaccy potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldię wilenską w latach 1819, 1840, 1844, 1850, 1852, 1873 i przez petersburski Senai Rządzą- cy w latach 1851, 1903, 1905 (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 223).
USZAK (Ušakas) herbu Drogomir. Na Wolyniu i Polesiu uzywali godta Natęcz. Znani byli od 1480 r. Wywodzili się z Nowogrbdczyzny (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1143). Zaraieszkiwali przede wszystkim w powiecie oszmiah- skim. Uzywali przydomkow Kulikowski i Kumskj. W powiecie grodzienskim zwani byli tež Uszakowskimi. Od nich pochodzili zapewne rosyjscy Uszako- wowie, w tyvn wybitny admiral Teodor Uszakow (1744-1817), tworca potęgt Rosjt na morzu; Dymitr Uszakow (1873-1942), wybitny lingwista, autor dzicla Tolkowyj siowar russkogo jazyka (t. UV, 1934-1940) i wielu innych fundamental nych prac.
USZPOLEWICZ vel UZPOLEW1CZ (Užpalevičius) herbu Nowina. Miejscem ich osiedlenia byi powiat wilkomierski.
USZYNSKI (Ušinskas) herbu Lubicz i Pobog. Liczme zamieszkiwali ongiš w wojewddztwie witebsklm (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 609, 667, 1816). Kasper Niesiecki (Herban, poiski, t. IX, s. 207) podawat o nich: „Uszynski herbu Lubicz, inni ich chcą miec herbu Pobog, w podlaskiem wojewodztwie. Floryana z Uszy Uszynskiego, zmarlego w r. 1624 czytatem rtagrobek w Mszczonowie. Piotr, ku- stosz hicki w r. 1628, a potem dziekan w roku 1648. Stanislaw, dziekan hicki, 1624 r. szczegolniej dobroczynny na kollegium nasze brzeskie; za biskupa luckie- go byl na synodzie piotrkowskim prowincyalnym. Jan, scholastyk tucki, 1648 podpisal pačia conventa Jana Kazimierza krola. Jan i Mikolaj w Rawskiem 1628”.
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Poiski, t. II, s. 253) zanotowak „Uszynski Florian, z Uszy w Podlaskiem, zmariy 1624 roku” - pochowany w Mszczonowie. Spis szfachty Krolestwa Polskiego (s, 263) zawiera informacje o Uszynskich herbu Lubicz. Ignacy Kapica Milew- ski (Herbarz, s. 437) pisat zaš: „Dom Uszynskich herbu Lubicz. Dobra zwane Usza w ziemi drohickiej, a Uszyhskie w ziemi bielskiej” - gdzie Uszynscy znani byli jeszcze przed 1510 r.
Pan Andrzej Uszynski wymieniany jest w księgach wydatkow skarbowych Wielkiego Ksipstwa Litewskiego z lat 1506-1511 (Russkaja Isioriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 686). Bartlomiej, Jan, Maciej, Mikolaj, Pawet, Piotr Racibor z Uszy Uszynscy herbu Pobog odnotowani zostalj w drohiczyhskich księgach ziemskich 15 wrzesnia 1550 r. Szymon Uszynski, poddany 2iemianina Kaspara Kieipsza, wspomniany zostai w 1585 r. w księgach grodzkich miasta Upity jako ofiara zbrojnego napadu {A WAK, t. XXVI, s. 5-6). Jan Uszynski by! trockim pieczętarzem grodzkim w 1589 r. (AWAK, t. XXX, s. 22). limy Jan Uszynski, drobny szlachcic, miemiczy sędziego ziemskiego wilenskiego Jana Oscika, figu- ruje w zapisach archiwalnych zroku 1596.
303

25 czerwca 1593 roku pañi Dorota Uszyñska, z domu Tworowska, poprosita
0 zapisanie w wileúskich księgach grodzkich testamentu jej męža. Oto tekst tego dokumentu: „Ja, Stanislaw Szczęsnowicz Uszynski, ziemianin hospodarski po* wiatu wileñskiego, oznąjmuję tym testamentem moim i tą wolą moją ostateczną wszystkim wobec i každemu z osobna, iž ja bądąc natenczas od Pana Boga ogniem nawiedzony przez ztego czlowieka na zdrowiu i na cíele moim, tak na wszystkiej majętnošci mojej przez ogieñ spalony i uszkodzony od ziemianina tegož powiatu wiieñskiego Stanislawa Píotrowicza Chądzynskiego. Mając on z dawnyeh czasów przeciwko mnie i matžonce mojej waáó i nienawisé wielką z synami swoimi, jed- nakže rozumiejąc to, iž žyw byč nie mogę, ale będąc przy dobrym rozumie i na pamięci zdrowej tnvając przez godzin kilka, umyšlilem ten testament mój i tę wo!ą moją ostateczną naprędce (...)■
Oznąjmuję, iž dom nasz wspólny, ktoryšmy bylišmy spólnie kupili z zoną swą panią Dorotą Janowną Tworowszczanką w miešcie wilenskim, na który dom nasz list z inszymi listami pogorzeli i wszystka majętnošc nasza. Tak, iž się žadnej majętnošci od mala do wielka nie nie ostafo. A tak ja, znając i pamiętąjąc na uezeiwe zachowanie i poslugi malžonki mojej milej i od niej przeciwko sobie wielką milosé i ¿yczliwosé mafžeiiską, naprzód polecam Panų Bogu Wszechmo- gącemu duszę moją, a ciaio moje pochowac ma malžonka moja w Wiinie u šw. Jana, a tej malžonce mojej milej paniej Dorocie Janownie Tworawszczance ten dom zwyž mianowany z calym budowaniem i ze wszelakim sprzętem domowym, co- kolwiek w nim jest od mala do wielka, jej samej na wiecznosc zapisuję i tym listem moim na wiecznosc postępuję” {AWAK, t. XX, s. 89-90).
Po šmierci pañi Uszyñskiej wspomniany dom mial przejšc na wlasnosó syna pañstwa Uszynskich - Stanislawa, Jako Éwiadkowie przyložyli swe pieczęcie
1 ztožyli podpisy na testamencie zaeni szlachcice podwilenscy: Mateusz Cybuiski, Bartlomiej Krzyžanowski, Daniel Okmiñski, Stanislaw Chrzanowski i oczywiscie sam pan Stanislaw Uszynski.
W memoriale króla Wladystawa IV z wiosny 1644 r. wspomniany zostat ksiądz Piotr Uszynski, dziekan lucki, pleban kamienieckl. Jan, Stanislaw i Mi- koiaj Uszynscy w 1648 r. podpisali od województwa podlaskiego akt elekcji Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 112). Jan Pawel Uszynski, archidiaconus Laceo- riensis praepositus Mielnicensis, figuruje w aktach mielnickiego sądu grodzkie- go z 1662 roku {AV/AK, t. XXXIII, s. 536). W 1724 r. w kobrynskich aktach grodzkich odnotowano ksiądza Marcina Lukasza Uszyñskiego, kanonika tuckie- go (AWAK, t. VI, s. 432-433, 564). Antoni t Andrzej Uszynscy z ziemi bielskiej podpisali w 1764 roku elekcję ostatniego króla polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego {VL, t. VII, s. 128).
W Specyfikacyi niektörych wiolencji, jakie po röznych mieyscach ponoszą duchowni y ludzie religii grecko-ruskiey addiett, wpisanej w 1748 roku do chehnskich ksiąg grodzkich, czytamy: „Manastery drohickie wielkie co rok ponoszą aggrawaeye od ichmosciów xięžy jezuitów, a nayosobliwiey od ichmo- sciów panów studentów, z któremi xiądz Uszynski, komendarz tameczny, częste czyni inwazye y uciemięženia ludziom religii grecko-ruskiey non unitom, czy- niąc im ustawiczne przeszkody w nabozenstwach, zabraniąjąc takže procesji zwyezaynych, trudniąc pogrzeby umarlych y onych publicznie chowac [prze-
304

szkadzając] y tym podobnymi onych opprimit wiolencyami” {AWAK, t. XXVII, s. 347).
Do akt sądowych powiatu borysovvskiego w gubemi mitiskjej 17 grudnia 1802 roku wpisano takie oto ošvviadczenie; „Ja, Franciszek Uszynski, czynię \viadomo na potomne czasy komu o tem wiedzječ potrzeba będzie; tym motm dobrowo)nym wieczysto-zrzecznym zapisem danym bratu memu rodzonemu JW panų Jerzemu Uszynskiemu y služącym na to, iž co my, de super mianowani bracia Jerzy y Franciszek Uszynscy, będąc po dobrodzieju rodzicu naszym JP Pawle z gfowy dziada Walentego Uszynskiego niekwestyonowanymi dziedzi- cami dobr we wsi Uszy Maley y w Bematach Šrednich z poddatistwem w ziemi mieinickiey, a powiecie podlaskim ležących, ktoremį przez kilka lat po šmierci oyca dobrodzieja naszego Pawta Uszynskiego wspolnie wladalismy, a gdy z powodu niewygody o zachowanie zaszla trudnosč w rozdzieleniu się onemi na rowne częšci, tedy wszedlem w dobrowolną umowę z bratem moim Jerzym, ktory ustąpil mi w roku przesztym summę posagową žony swey Teresy z Do- brzahskich 5 tysięcy zlotych polskich, będącą u JW Marcina Oskierki, kasztela- na oszmianskiego, ubezpieczoną na folwarku jego Swadki zwanym w powiecie oszmianskim iežącym y przedal na ony prawo zastawne”.
Franciszek Uszynski zrzekal się więc wszelkich praw do odstąpionych bratu wsi dziedzicznycb i nakazal wpisaė swe postanowienie do oszmianskich ksiąg ziemskich w roku 1776. Wpis ten zostal powtorzony w 1802 r. - tym razem do ksiąg powiatu borysowskiego, co £wiadczyloby, že ta galąž Uszynskich osiedlila się jeszcze dalėj na wschodzie (Archiwum Narodowe Bįaiorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3335).
24 paždziemika 1819 r. beroldia wilenska potwierdzila rodov/itoič Andrze- ja, Jozefata Michala i Antoniego Bartlomieja Uszynskich, szlachcicow z powiatu trockiego (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 919, s. 63). Upicki marszaiek powiatowy donosil w paždziemiku 1829 roku do Deputacji Wywodowej Wilcnskiej; „Matn zaszczyt zawiadomič, že familii Uszynskich w xiędze rodoslownej powiatu upickiego nie ma zapisanej, ani tež o onych nie raa w aktach žadnej wiadomo- sci” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3172). Zapis ten šwiadczy o tym, že wladze carskie chcialy rod Uszynskich zdegradowač do poziomu ,jednodworcow”.
Protokol sesji Deputacji Wywodowej Wilenskiej z 12 sierpnja 1838 r. stwierdzal: „Deputacja rozpatiywala dwie odezwy dowodcy Bielozierskiego Pieszego Pulku z daty 20 maja i 28 czenvca br. Przy pierwszej z nich przyslat dokumentą na szlachcchvo familii podoficera tegož pulku Aleksandra syna Romualda Uszynskiego stužące, mianowicie: l) prawo przedažne na kondycyą z dwoma wolnymi ludžmi Daržyszki zwaną, w powiecie wielonskim položoną, pana Tomasza Uszynskiego malžonkom Montwillom w dniu 23 kwietnia 1778 wydane, w ktorym przedający powiada, že owa kondycyą dostala mu się w spadku po ojcu Jacentym Janov/iczu Uszynskim; 2) mctiykę chrzestną Romualda syna Tomasza Uszynskiego, pod dniem 16 lutego 1786 przy kosciele rut- kowskim, w departamencie lomžynskim poiožonym zapisaną bez approbaty konsystorza; 3) šwiadectwo przez obywateli i szlachtę W. Księstwa Litevvskiego pod 8 Oktobra 1814 r. wydane o rodowitošci szlachetnej Romualda z ojca Tomasza, a dziada Jacentego Uszynskiego pochodzącego upewniające; 4) kopia
305

partykulama linii genealogicznej familii Uszynskich; 5) swiadectwo przez po- rucznika bytej shižby polskiej Pulawskiego Romualdowi į Janowi synom Toma- sza Uszyñskim pod datą 29 Nowembra 181 i r. wydane na to, že oni na cel przedstawienia do Depmacji zložyli u niego trzy sztuki dokumentów; 6) party- kulamą kopię ttumaczenia metryki chrzestnej Aleksandra syna Romualda Uszyñskiego. Prosil tedy, aby Deputacya o szlachectwie podoficera Uszyñskie- go zaopiniowala (...)■ W drugiej zaš odezwie prosi o pospiech w rozpatrzeniu dokumentów.
Z dziet szlacheckieh widaé, že chociaž familia Uszynskich, mianowicie Mateusz z synem Jakubem, syn Jakuba, wnuk Andrzeja, przez dekret 1804 lute- go 27 uznani za szlachtę, a zas Andrzej syn Jakuba Andrzejewicza z synami Józefatem Michalem i Antonim Barttomiejem, dwuimiennymi, dolączeni do tego dekretu przez rezolucyą 1819 Oktobra 24, lecz ani w dekrecie, ani tež w rezolucyj nie ma pomieszczonycb Romualda syna Tomasza, wnuka Jacentego, ani syna j ego Aleksandra Uszynskich. Postanowiono: przy zwróceniu przysla- nych dokumentów uwiadomié dovrodcę Bielozierskiego Pieszego Puiku, že te dokumentą nie odpowiadają przepisom, gdyž ani wladania przez przodków familii Uszynskich majątkami z poddanymi nie okazują, ani o stužbie ich stanowi szlacheckiemu odpowiedniej nie przekonywają, ani na koniec nie wyswiecają1 wjakíej klassie hidzi familia ta písala się, a przeto Deputacya žadnej opinii o rodowitoáci podoficera Uszyñskiego stanowié nie može” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3172).
Duže gniazdo Uszynskich przez kilka stuleci istnialo w powiecie lepelskim w województwie witebskim. Wszyscy byli niezamožni, a więc i naraženi na ciosy losu. W 1822 i 1835 r heroldia grodzienska potwíerdzila rodowitosc Feliksą Piotrą Uszyñskiego, bylego drohiczyñskiego sędziego grodzkiego, wlasci- ciela dóbr Kąty i Dziatkowice w tymže powiecie w gubemi grodzieñskiej, oraz kilkunastu innych czlonków tego rodu (CPAH Biatorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 21; 201-202; 234). W 1857 r. Senat Rządzący w Petersburgu potwierdzil rodowitosc witebskiej galqzi rodu Uszynskich (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 1816, s. 65-66). Uszyñcy mieszkali tež na Podolu, gdzie uchodzili za starožytną sziachtę polską (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodoslownuju knigu podolskoj gubemii, s. 137). Mieszkający na Kresach Uszyñscy spokrew- nieni byli z Mickiewiczami, Korkozowiczami, Frankowskimí, Kleczkowskimi, Ciechanowiczami, Mackiewiczami, Pofoñskimi.
USZYWLEWICZ (USivIeviCius) herbu Nowina. Znani byli od wiekdw na Litwie.
USCILOWICZ (Ustilavičius) herbu Syrokomla (por, tež hasío: Ussito- wicz). Pisali šią „z Ossoliñskich Uscitowiczowie” i mieszkali w dobrach Pobele w powiecie wilkomierskim, pózniej posiadali tež majątki w powiatach oszmiañ- skim, mozyrskim i innych. W 1819 r, uznani zostali przez heroldię wilenską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”. Wpisano ich do pierwszej cząšci ksiąg genealogicznych gubemi litewsko-wíleñskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 302-303).
306

USCINOWICZ (Ustinavičius) herbu Jastrzįbiec, Dawny röd szlachecki, dziedziczący m.in. dobra Sakowicze i Kiboty w powiecie trockini (CPAHL, f. 391, z 1, nr 1051, s. 56-57). Uscianowiczowie posiadali röwniez liczne zašcianki w okolicy Wilna i Wilkomierza (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 5, s. 518- 519).
Olechno Uscinowicz wyraieniany jest przez księgi wydatköw skarbowych Wielkiego Księstwa Litewskiego z lat 3506-151 1 (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 692). Lawryn UÄcinowicz, ataman kozaköw donskich, odno- towany zostai w przekazach archiwalnych z 1590 r. (.4rcheograficzeskij sbornik dokumentow, 1.1, s. 175).
Wywöd familii urodzonych Uscinowiczöw herbu Jastrząbiec z 10 X 1825 lokowal jedną z gatęzi tego dawnego rodu we wsiach Sakowicze i Kiboty w powiecie trockini. Na jego podstawie za starožytną szlachtę polską uznano Antoniego i Franctszka Uscinowiczow (CPAHL, f. 391, z, 1, tlr 1051, s, 56-57). Uscinowiczowie byli potwierdzani jako rodowita szlachta takže przez Zgroma- dzenie Deputatöw Szlacheckich w Minsku 6 sierpnia 1804, 6 wrzesnia 1850 oraz 20 iutego 1865 roku (Archiwum Narodowe Biaiorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 73, 4007).
UTENOSOWICZ (Utenys) herbu Hipocentaurus. Znani byli na Lirwie od XIV wieku.
UTKIEWICZ (Utkevičius) herbu Dotęga. Osiedieni byli w powiatach ro- sienskim i szawelskim.

UZIEMBLO (Uzemblas) herbu Sulima. Patriotyczna i zashižona w shižbie Rzeczypospolitej rodzina wilenska, pochodząca z Podlasia. Zamieszkafy tam Stanislaw Ūziemblo w roku 1697 podpisal akt elekcji krola Augusta II {VL, t. V, s. 455).
Na katnieniu nagrobnym Lucjana Uziembly, wybitnego polskiego dzialacza oswiatowego na Kresach, znajdującym się na Cmentarzu Bemardynöw Wilnie, czytamy: „Wskazania prawdy i wiedzy krzewiąc wsröd mlodziežy, nauczal, j ak mowę ojcöw szanowac i zglębiaė naležy.
3X 1858-25X11 1912
Chcesz byc czlowiekiem, miluj swiat bez względu czym cię darzy,
Ofiamy w sercu chowaj kwiat, choč Izy ei plyną z twarzy,
Stodž boi cierpiącym, slabych bron, nieš ulgą czamej doli,
A wowezas padnie na twą skron blask ludzkiej aureoli...
Bože, daj spokoj zmariego duszy,
A žywym mąrinosc bolešci”.

UZLOWSKI (Uzlattskas) herbu Lubicz i Top6r. Dziedziczyli majątki w wojewodztwie wilenskim.

UŽAM1EDZKI (Užamcdis) herbu Ulanicki. Miejscem ich osiedlenia byl powtat rosiehski.
307

UZEMCEWICZ (Uzemceviiius) herbu Rogala. Ich rtxiowe dziedziny znajdowafy siq na Zmudzi.

UZOCHOWSKì (Uzakauskas) herbu Pobóg. Mieszkali w Starych Tro- kach i okolicy. Pochodzili z ochrzczonych w 1742 r. Zydów neofitów. Zony wpìerwszyeh pokolenìach brali z Ziembeckich i Kozlowìckich. W 1812 r. Zo- stali uznani przez heroldi^ wilenskq. za szlacbtq i wpisani do ksìqg genealogicz- nych gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 204-205).

UZUMIEDZKI (Uzumiedys) herbu Rogala, Ich rodowe posiad-tosci znaj- dowaly si$ w powiecie rosSeAskim (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 215).

WOJTALOWICZ (Vaitalavičius) herbu Syrokomla. Posiadali dobra ziemskie w Malopolsce Wschodniej i na pofudniu Bialorusi.

WOJTKIEWICZ (Vaitkevičius) herbu Lubicz, JLabędž, Tępa Podkowa, Wolf, Pomian, Lewart, Natęcz, Janina. Wywdd familii urodzonych Wojtkiewi- czjow herbu Janina z 17 grudnia 1819 roku stwierdzal, že rod ten dziedziczyl majętnosč Miedukszta w wojewodztwie trockini. Na podstawie przedstawionych dokumcntow heroldia uznala wowczas za „rodowitą y starožytną szlachtą pol- ską” Bartlomieja, Onufrego Jakuba, Stefana Ignacego Jakuba, Franciszka, Ma- cieja i Jerzego Wojtkiewiczow {CPAHL, f 391, z. 1, nr 1010, s, 59-60).
Wywdd familii urodzonych Wojtkiewiczow herbu Wolf z 27 marca 1819 r. oznajmiai, že „dom ten w biegu swoim uzywai prerogatyw stanowi szlachec- kiemu przyzwoitych”, a jako gniazda rodowe traktowal majątnošci Wojtkowsz- czyznę i Baranowicze w powiecie oszmianskim. W XIX wieku Wojtkiewiczo- wie byli jednak szeroko rozgalęzieni na ziemiach dawnego Wielkiego Księstvva Litewskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 7-8).

WOJTKUNSKI (Vaitkus) herbu Lubicz i Przybysz. Ich dziedziczne ma- jętnošci znajdowaty šią w powiatach kowiehskim i trockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 11, 12, 707; z. 7, nr 4126).

WOLAN (Volanas). Polska encyklopedia szjachecka (t. XII, s. 195) infor- muje lakonicznie o tym zacnym rodzie: „Wolan herbu Lis, 1572; Wolanow oszmianski, Prusy”. Kasper Ntesiecki w slynnej Koronie Polskiej (t. IV, s. 571) pisat natomiast o Wolanach bardziej obszemie; „Wolan herbu Lis w wojewodztwie wilehskim. Jędrzej Wolan, mįędzy kalwinskiej sekty obroncami w Polszczfi jeden z pierwszych, pisal wiele przeciwko katolickiej prawdzie, na co mu odpisywalo znacznych y mądrych kilku doktorow prawowiemych, a že kaiwinskie blądy w wielkich domach lilewskich naywięcey šią natenczas gniež- dzity, dlatego y ten Jędrzey w respektach by! u xiąžąt Radziwiitow (,..).
Tomasz Wolan, naprzod sędzia grodzki oszmianski, 1632 podpisal pacta convenla Wiadyslawa JV, w roku 1633 juž marszalek oszmianski, pose! na seym y kommisarz. Synowie jego z Kopaczewskiey: Jerzy, pisarz grodzki wilenski {...). Piotr Wolan z Holownianki shižyl z xtąžąciem Boguslawem Radziwiltem, koniuszym litewskim, pod chorągwią pancemą, polegl pod Werkami od Mo- skwy. Boguslaw shižyl z Michalem Pacem, wojewodą wilenskim y hetmanem, pod usarską lat trzynašcie; mąž odwazny, mial za sobą Tyzenhaus6wnę, Alexander Wolan pod petyhorską chorągwią z Krzysztofem Potockim, podcza- szym litewskim. Jerzy splodzil trzech synow: Tomasza, Jana y Alexandra”.
W innym miejscu Kasper Niesiecki dodawal, že Wolanowie poprzez mat- zenstwa byli spokrewnieni ze Stanisiawskimi, Oborskimi, Gruzewskimi, Olędz- kimt, Butlerami, Lutomirskimi, Zenowiczami, Chrapowickiini, Oziemblowski- mi, Naruszewiczami, Kierdejami, Bieganskimi, Sakowiczami, Ostrowskimi, Wankowiczami, Olszewskimi, Jesmanami, Krzyczkowskimi, Pacami, Cedrow- skimi, Morskimi, Kossakowskimi, Haraburdami, Turami, Kaminskimi...
Wiele wiadomosci o tym rodzie znaležč tež možna w zachowanych przeka- zach archiwalnych. Postanowienie Deputacyi Wywodowej Wilenskiej z 13 lutego

1834 roku stwierdzalo „Familia Wolanow od najdawniejszych czasow, jako szlachetna, uzywala prerogatyw tetnu stanowi wlasciwych, byla zaszczyconą urzędami znakomitemi oraz posiadala zawsze znaczne ziemne dobra Herb familii Wolanow Lis aibo Mzura (ma byč strzala biala w polu czerwonym, dwa jelca na ntej tak uložone, že šią zdają jakby dwa krzyže)”.
Wedhig legendy godlo to rod Wolanow otrzymat od krola Kazimierza jesz- cze w XIV wieku za zwycięstwo nad Jadzwingami nad rzeką Bzurą vėl Mzurą. W cytowanym dokumencie dalėj czytamy: „Umieszczony za protoplastę Jądrzej Wolan, užyv/ając prerogatywy szlacheckiej, miat nadaną od starostwa krewskie- go przez kr61a Zygmunta Augusta w roku 1568 maja 20 dnia prawem dziedziez- nym sobie i potomstwu wies Tereszkowicze, jak przekonywa wydany na to przywilej. Następnie będąc sekretarzem krolewskim, byt postern do dworu cesa- rza rzymskiego, węgierskiego i czeskiego krola od stanow Rzeczypospolitej Polskiej, jak udowadnia autentyczne pismo Maxymiliana cesarza roku 1575 Septembra 8 dnia w Pradze datowane.
A že nie ustawal byč czynnym w interesach kraju, dowodzi list cesarza rzymskiego Rudolfą II do Andrzeja Wolana w zamku praskirti dnia 26 stycznia 1587 r. pisany. [Ten sam Andrzej] od krola Stefana byl naznaczony poslem na sejm walny do Warszawy. Nareszcie od krola Zygmunta by! destinowanym na komissyą odbytą z cesarzem chrzešcijanskun, jak o tern swiadczy list krola Zygmunta r. 1588 Decembra 8 dnia z Kamienca pisany. Tenze Andrzej posiadal znaczne ziemne dobra, mianowicie w oszmianskim powiecie Bijuciszki, Piotro- wiczc, Wolanow, Tereszczenięta, Gierbienięta, oraz ze zostawil po sobie dwoch synow: Piotrą i Tomasza, swiadczy testament tegož Andrzeja roku 1609 Augusta 6 dnia w Bijuciszkach sprawiony.
Spomiądzy ktdrych synow Andrzeja Tomasz, będąc sędzią grodzkim oszmianskim, byl zaszczycony korespondencyą krolewicza Wladyslawa Zygmunta; byl marszalkiem oszmianskim i krol Wladysiaw IV nadal mu w wpje- wodztwie smolenskim dobra we wlosci kaspelskiej wlok sto (1635). W roku zas 1639 byi naznaczonym na komissyą do Mohilewa; posiadal dobra Bijuciszki, Wolandw, Lostaje, czyli Giejstuny, Piotrowicze i dalsze; po sobie zostawil sy- n6w: Jerzego, Piotrą, Boguslawa i Aleksandra (...).
Spomiędzy ktorych synow Tomasza Aleksander, že splodzil synow Tomasza i Boguslawa oraz že posiadana przez Aleksandra majętnosč Węžowszczyzrra w powiecie lidzkim položona, z folwarkiem Pielasa, dostala się Boguslawowi Aleksandrowiczowi Wolanowi, swiadczy prawo w iec zy s to-przed ažne od Tomasza Wolana, czesznika, bratu Boguslawowi na wyrazone dobra roku 1708 maja 17 datowane. [Tomasz Aleksander] byl poslem naznaczonym na sejmik woje- wodzki od kr6la Jana III. Po sobie zostawil syna Kazimierza, ktory zostawat w urzędzie skarbnika orszanskiego i posiadal dobra Wiazyn w wojewodztwie minskim oraz Bijuciszki.
Z Kazimierza, že pochodzą Boguslaw i Aleksander, dowodzi aktorat roku 1779 na stronie 189 summaryjnego rejestru sądu ziemskiego trockiego oraz przekonywa swiadectwo synodu ewangelicko-reformowanego. Aleksander zo- stawal w urzędzie rotmistrza wojewodztwa wilenskiego, W kolei dalszej tenze Aleksander, syn Kazimierza, postąpil z elekcyow 1814 roku na urząd sędziego
granicznego kowieñskiego powiatu, posiadal zicmną majętnosč w tymže ko- wieñskim powiecie Berže zowiącą się, dusz 24 zawierającą; po sobie zostawil syna Konstantego".
Na prošbę tegož Konstantego Wolana, pelniącego wówczas liczne funkcje wybieralne w powiecie wilkomierskim, heroldia wileñska w 1834 roku potwier- dziia jego starožytną rodowitosé szlachecką i przeniosla, zgodnie z nowymi przepisami, zapis o tej rodzinie z pierwszej do szóstej częšci szlacheckiej księgi genealogicznej gubemi wilenskiej. W częšci tej umieszczano wyiącznie najstar- sze i najsíynniejsze rodziny (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 358, s. 1-20).

WOLF (Volfas) herbu Wolf. Zamieszkiwali w powiatach wilkomierskim i po- niewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 403, 1192).

WOLSKI (Volskis). Prastary, szeroko po calej Re czypospolttej rozgalęzio- ny ród sziachecki, užywający róznych herbów, chociaž píerwotnym ich godtem byl Odrowąž. Kasper Niesiecki {Korona Polska, t. IV, s. 585-591) wymienial herby Belina, Gieralt, Gryf, Jelita, Junosza, Košciesza, Lis, Lubicz, Labądž, Nalęcz, Nowina, Odrowąž, Ogoriczyk, Ostoja, Pobóg, Pogoó, Pomian, Prus, Póikozic, Rawicz, Rola, Stemborg, Topór, Zlotogolenczyk.
O Woiskich herbu Pólkozic Bartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskie- go zanotowal w XVI wieku: „Dom Woiskich, którzy się piszą z Podhaiec, w tym wieku byli bracia rodzeni, ei, za pamięci mojej, ludzie možni, jako naprzód: Mikolaj Wolski, kasztelan sandomierski, ochmistrz królowej Sony, wislicki, tomžynski, sanocki, lanckoroñskí etc. starosta. Byla persona gravis, w sprawach Rzeczypospolitej dobrze zashizony. Mikolaj Wolski, biskup kujawski, który byl wzięty po Uchonskim z domu Radwan w roku 1562. Zygmunt Wolski, kasztelan czerski, warszawski, lanckorotiski etc., etc. Starosta. Stanislaw Wolski byl kasztelanem sandomierskim, marszalkiem nadwomym warszawskim, krzepic- kim stamstą”.
Herbarz starodawnej sdachty (Paiyž 1858) podawal: „Najliczniejszą rodziną w Polsce są Wolscy. Między szlachtą litewską dopiero w XVI wieku natnafíamy na imię Woiskich jako przybylych z Polski". O rodzinie tej Jan Karo! Dachnowski w Herbarzu szlachty Prus Królewskich XVII wieku (s. 367) pisa!: „Dom Wol- skich z lęczyckiego województwa wyszedlszy, uzywa herbu Jelita w egzystyma- cji dobrej z dawna w tych tu krajach starožytnej sfawy nie ulega. Mają swe po- krewnosci i spowinowacenia z domami w Prusach znacznymi. Byí niedawno Ma- ciej Wolski, sądowy ziemski chebniñski, czlek wysokiego rozsądku i niedosciglej cnoty. Zostawiwszy zacne obojej plci potomstwo, zmarí”. Pózniejszy autor zanoto- wat o nich: „Wolscy. Starožytny ród urodzonych Woiskich herbu Odrowąž miesz- kal od dawna w Wielkopolsce w województwie rawskim. Z lego rodu Andrzej Wolski za dhigą shižbę i czyny bohaterskie nagrodzony zostal ziemiami w województwie uswiackim” (N. Szaposznikow, Heráldica, 1.1, s. 145).
Stanislaw, Jan, Stefan, Mikolaj, Lukasz, Marcin, Jarosz, Krzysztof, Dadž- bog i Filip Wolscy w 1648 r. od ziemi rawskiej podpisali akt elekcji króla Jana Kazitnierza. Od województwa malborskiego uczynil to samo Stanislaus Wolski (VL, t. IV, s. 112, 114). Jan Konstanty Wolski w roku 1696 byl wileñskím pisa-
393

rzem grodzkim, a Piotr Przcmyk Wolski w 1710 - podczaszym bractawskim. Benedykt Jan z Rusinowa Wolski w 1724 roku sprawowal urząd podwojewo- dzego wilenskiego oraz starosty strubiskiego (AWAK, t. XX, s. 515).
Franciszek Piekosinski przytoczyi jeden z wywodow genealogicznych z XVIH wieku, w ktörym czytamy: „Wolscy, herbu Odrowąž, pochodzą z wiel- kopolskiego wojewodztwa rawskiego. Jeden z tej rodziny, Andrzej Wolski, za zashigi rycerskie otrzymal nadania ziemskie na Witebszczyznie". W koncu XVIII wieku Wolscy tak zbiednieli, že „exkuzując się uböstwem y odlegtym zamieszkaniem od familii w Wielkopolszcze, lecz tylko schedę lakowey descen- dencji wypisan^prezentowaü; jednak poniewaz 3 testimonia 1773 y 1774 roku wydans, od komissarzöw y ekonomą staro st wa uiwiackiego prezentowali, w ktörych ei komissarze y ekonomi šwiadczą, iž wywodzący się dopiero IPP Wolscy, wedle dawnego nadania zostąjąc przy wolnosci y mieszkając na grun- tach uswiackich, do žadney röwney z poddanstwem powinnosci pociągani nie byli, lecz jako šlachta z possydowanych gruntow hibemę tylko do skarbu opia- cając, zachowani byli przy wolnosciach šlacheckich; a 4-te äwiadectwo od magistratu wieliskiego, rekognoskujące stan šlacliecki, zaczym sąd ziemski prowincji witebskiey na fundamencie takowych swiadectw tychže IPP Wolskicb w tymže zachowat stanie”.
Byli z pewnošcią na rozleglych obszarach 1 Rzeczypospolitej i plebejusze užy- wający nazwiska Wolski. Walerian Nekanda Trepka w XV1I1 stuleciu opisywal až 24 rožnych „miejskich i chlopskich synk6w”, czyli nieszlachtę. Najwięcej takich oszu- stow genealogicznych wykryl 6w niestrudzony eksplorator powinowactw i koligacji w Malopolsce {Liber generationis plebeanontm, s. 450-455).
Wolscy byli w XIX wieku rodent bardzo rozgalęzionym na Kresach Wschodnich. Mieszkali w powiatach wilenskim, zawilejskim, oszmiahskim, wilejskim, borysowskim, mihskim i innych. Spokrewnieni byli poprzez oženki z Rotkowskimi, Mackiewiczami, Zawadzkimi, Bildziukiewiczami, Gabryalowi- czami, Stefanowiczami, Sajkowskimi, Stankiewiczami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3353). Wolscy herbu Pölkozic posiadali na Kowienszczyznie początkowo ma- jątek Podlinkowskie, potem folwark Wolany, a jeszcze pözniej Ponierecze w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4126, s. 46).
Na liscie os6b wysianych na Syberię z gubemi wilehskiej za udzial w powsta niu 1863 roku znajdowali się m in. Wincenty Wolski i Marcin Olszewski z powiatu trockiego, Aleksander Wasilewski z powiatu lidzkiego, Piotr iwaszkiewicz i inni, Znalezli stę w Kraju Jenisejskim (CPAHL, f. 381, z. 19, nr 364), Szlachcice z po- wjatu rzeczyckiego Antoni, Kazimierz i Karo! Wolscy, razem z Boleslawem Osen- dowskim, Adolfem Orlowskim i Franciszkietn Grocholskim znajdowali się pod šcislym nadzorem policji, gdyž podejrzewano ich o chęč „przylączenia się do szajki buntowniköw” {CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 20).
WOLWOWICZ (Volvovičius) herbu Lew. Posiadali majątki we Wschod- niej Malopolsce.
WOLCZACKI (Volčackis) herbu Rawicz. Osiedleni byli na Wilehszczyz- nie i Grodziehszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3353).
394

WOLCZASK1 (Volcaskis) herbu Murdelio, Ich dziedziczne dobra ziem- skie znajdowaly si§ w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1202, 1203, 2558).
WOLCZECKI (Volceckis) herbu Abdank i Rawicz. Zamieszkiwali w po- wiatach oszmianskim, nowogrödzkim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3374).
WOLCZEK (Vilkaitis) herbu Prawdzic i Wadwicz. Wzmiankowat o nich B, Starzyhski w swym r^kopiSmiennym herbarzu, przechowywanym w dziale rekopisöw Biblioteki Jagiellonskiej w Krakowie.
WOLCZEK-DORN1AK (Vilkaitis-Dormakas) herbu Pölkozic. Ich rodo- we maj^tki znajdowaty si^ w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11; z. 1, nr 993).
WOLCZKIEW1CZ vel WOLCZKOWICZ vel WILCZK1EWICZ (Voli- kevichis) herbu Olizar. Mieli posiadlosci ziemskie na Zmudzi w powiecie ro- siehskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 546, 707; f. 708, z. 2, nr 612). Ich nazwisko jest patronimikiem utworzonym z Icchickiego imienia Wolczko. Przed wieloma stuleciami istniato na ziemi podlaskiej siolo szlacheckie Wolczki.
Balzer von Vyltzkowitz figuruje na liscie uczestnikow bitwy pod Grunwal- dem w 1410 r. po stronie niemieckiej {J. Voigt, Namen-Codex der Deutschen Ordens Beamten, s, 124). Tiszko Wowczkiewicz, ziemi anin spod Turowa, wspommany zostat w Hscie kniazia Konstantego Ostrogskiego z roku 1496 (iSiewiero-Zapadnyj Archiw, t. I, s. 3). Wedlug listy z 1528 r. w razie potrzeby wojennej szlachcic dworu minskiego Bohdan Wolczkowicz miat wystawic jed- nego zolnierza w zbroi i na koniu (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1446-1453). Maöko Wolczkowicz spod Nowogrödka miat sam stanze pod broh (ibidem, s. 1446, 1453).
Jurij Wolczkowicz byt podkomoizym i koniuszym wilenskim, dzierzawca wasiliskim okoto roku 1540 (Sbomik materiaiow otnosioszczichsia k istorii Pa- now Rady Wielikogo Kniezestwa Litowskogo, s. 350). Ludwik Olizar Wolczkie- wicz, poset wojewödztwa kijowskiego, w 1632 roku podpisal akt warszawskiej konfederaeji generalnej Omnium ordinum Regni, a pözniej akt elekcji krola Wladyslawa IV (VL, t. III, s. 352, 366). Hrehory Jan Januszköw Wolczkiewicz przed rokiem 1664 byl posiadaczem maj^tnosci „z sianozeci^” nad rzek^ Wak^ w wpjewödztwie trockim (AWAKf t. IX, s. 379). W 1798 r. administratorem kosciota we wsi Mate Zuchowicze w dekanacie nowogrödzkim byt unicki ksiadz Jan Wolczkiewicz, syn Marcina i Maryanny.
Kasper Niesiecki (Korona Poiska, t. 111, s. 453) wywodzil Wolczkiewiczöw z Kjmitöw: „Olizar, herb ich Choragwie Kmitöw y jednaz z niemi dzielnica. Eleazar albowiem, jeden z siedmiu synöw Alexandra Woronowicza, brat Matwieja Kmity, zruskiego akeentu Olizarem nazwany, przydomek nawet w potomkach swoich zostawil Wolczkiewicz, ze niedowidz^c na jedno oko, oslepl prawie y na naywn?k' sze w roznych kampaniach narazat si^okazye, Slepym Wdczkiem zawolany”.
395

WOLEJKO (Valeika). O rodzinie tej miJczą dziela heraldyczno-genealogjczne, natomiast možna o niej znaležė informacje w dawnych rękopisach. Z przekazow ar- chiwalnych dowicdziec się možna np., že w 1786 r. Woiejkowie trafili przed Glowny Trybunal Litewski za cięžkie pobicie sąsiadow.
Wywdd familii urodzonych Wolejkdw herbu Korwin z 22 grudnia 1800 roku oznajmial: „Przed narni, Ludwikiem hrabią Tyszkiewiczem, aktualnym iajnym konsyliarzem, marszalkiem guberhskim, kawalerem rožnych order6w, prezydu- jącym, i deputatam! ze wszystkich powiatow gubemi litewskiej, do przyjinowa- nia i roztrząsania wywodow szlaclieckich obranemi, ztožony zostal wywod ro- dowitosci starožytnej szlacheckiej familii urodzonych Wolejkow (herbu Korwin), przez ktory dowiedzionym zostaio, že Franciszek Woiejko, z pradziadow zaszczycony rodowitošcią szlachetną, byt ojcem Kazimierza, juž niežyjącego, Wincentego, teraz się wywodzącego z potomstwem.
Wincenty Franciszkowicz Woiejko (...) jest ojcem Szymona i Jana; z tych zaš Szymon ma syna Tomasza, a Jan ma synow dwoch, Jana i Antoniego. Kazi- mierz Franciszkowicz Woiejko, juž zmarty, byl ojcem Jana, Ignacego, Kazimierza i teraz wywodzących się z potomstwem; Michata z synem Justynem, i Fran- ciszka z synami Dyonizym, Jakubem i Jozefem”.
Przejrzawszy zgromadzone dokumenty, Deputacja Wywodowa w 1800 r. wy- dala następujące postanowienie: „Na fundamencie przeto produkowanych dowo- dow, rodowitosc starožytną szlachecką familii urodzonych Wolejkow probujących, my, marszalek gubemski i deputaci powiatowi, stosownie do przepisow (...) familią urodzonych Wolejkow, jako to: urodzonych Michata z synem Justynem, i Francisz- ka z synami Dyonizym, Jakubem i Jozefem Kazimierzowiczow, tudziez Wincentego Franciszkowicza z synami Szymonem i Janem, oraz wnukami Tomaszem Szy- monowiczem, Janem i Antonim Janowiczami Wolejkow za rodowitą i starožytną szlachtę polską uznajemy, oglaszamy i onych do księgi szlachty gubemi litewskiej klassy pierwszej zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z. I, nr 635,s. 1-271).
W roku 1832 wilehski sąd powiatowy wydat następujące swiadectwo: „Po wystuchaniu prošby szlachcica Wawrzynea, syna Jana, Wolejki i po przejrzeniu dowodow, a mianowicie; rezolucya Izby Skarbowej Wilehskiej 1828 roku Novembra 17 dtiia, že w 1795 roku Jan, syn Kazimierza, Woiejko z synem Waw- rzyncem i z dalszemi w liczbie szlacht są zapisani; swiadectwo od xiędza probosz- cza parafti inturskiej 1832 roku lipca 19 dnia za Nr 19 wydane i przez Konsystorz Wilenski poswiadczone o zgorzeniu metryk dalszych lat, a takže metryka 1830 miesiąca Octobra 18 dnia o urodzeniu dwuimiennego Zygmunta Alexandra z ko- šciola dubinskiego wydana t przez tenže Konsystorz potwierdzona.
Niniejszym poswiadcza, iž proszący Wawrzyniec z synem Zygmuntem nie jest zajęty w podusznym okladzie i takowe do dolączenia do dekretu wywodo- wego 1800 roku miesiąca Decembra 22 dnia w wilehskiej Deputacyi nastalego, z urzędu marszalka powiatu wilenskiego za naležytym podpisem przy wycisnie- niu urzędowej pieczęci wydaje się 1832 Septembra 2. Zastępujący marszalka powiatu wilenskiego assesor sądu powiatowego Stanisiaw Drzewicki" (CPAHL, f. 39l,z.4,nr3353, s. 122).
Woiejkowie porwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldtę wilehską w latach 1842, 1845, 1848, 1866. Przez maizenstwa spokrewnili się z Algminowi-
396

czami, Göreckimi, Strzemkowskimi, Glinskiimi, Pies lakami, Tomaszewskimi, Zukowskimi, Niedruszlanskimi, Tuczynskimi, Sosnowskimi, Szybinskimi, Lowmianskimi.
Drzewo genealogiczne jednej 2 gaięzi rodu Woiejköw, sporządzone w he- roldii wilenskiej w roku 1848, obrazuje dzieje szešciu pokolen (45 osöb plci męskiej), W ciągu kilku wiekow ich gniazdem dziedzicznym byl mezmiennie zašcianek Wilkiszki w parafii dubinskiej w powiecie wilenskim. Oczywiscie, wielu przedstawicieli rodu szukalo przystani w szerokim swiecie. Wolejkowie trafiaii wiąc do Wilna, Kowna, Jekatierynburga (gubemia permska), do powiatu lidzkiego, wilkomierskiego, oszmianskiego i in.
17 wrzesnia 1912 roku Deputacja Wywodowa Wileiiska potwierdzila rodo- witosc Gustawa (ojca), Komela Mateusza (syna), Tadeusza Antoniego (wnuka) Wolejkow (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 54). W tytn czasie byl juž ten rod szeroko rozgalęziony nie tylko po powiatach wojewodztwa wiienskiego i grodztenskie- go, ale i daleko poza ich granicami.
WOLK. vel WOLKOW (Vilkas, Volkovas) herbu Dwie Wieze, Korczak, Košciesza, Trąby, Dawny röd rycerski, užywający röznych przydomköw i dzie- dziczący majątki na obszarze między Grodnem a Smolenskiem, w powiatach: grodzienskim, wilenskim, trockim, kowienskim, zawilejskim, oszmianskim, upickim, poniewieskim, szawelskim. Niektörzy z Wolköw zamieszkiwali tež w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 65-66; f. 391, z. 1, nr 1010, 1539; f. 391, z. 4, nr 3351; f. 391, z. 7, nr4096,4126,2855).
Wotkowie na Pihszęzyžnie užywali herbu Trąby, w powiecie starodubowskim - Košciesza, na Smolenszczyznie - Wieze odm. Herman Wolcow de Trzemeszno, szlachcic polski z Trzemeszna Lubuskiego, wspomniany jest w księgach grodu poznanskiego w zapisie z 25 czerwca 1426 r. (Kodeks dyplomatycyiy Wielkopolski, t. IX, s. 37). Na Kresach Wolkowie šlyną!i w minionych wiekach z walecznoäci w wojnach przeciwko Moskwie. W polowie XIX stulecia byli cząsto odnotowywa- ni w dolcumentach heroldu grodziehskiej i Departamentu Heroldii Senatu Rządzą- cego w Petersburgs jako Wolkowowie (CPAH Bialorusi w Groduie, f. 332, z. 2, nr 1, s. 28-34).

3VOLK-KARACZEVVSK1 (Vilkas-Karačevskis) herbu Dwie Wieže. Osiedleni byli m.in. w okolicy Upity w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, 2. 8, nr 842, s. 191; f. 391, z. 10, nr79).
WOLK-LANIEWSKI (Vilkas-Lanevskis) herbu Korczak. Posiadali liczne dobra w powiatach lidzkim, orszafiskim, upickim, kowieiiskim, minskim i in- nych. Spokrewnieni byli m.in. z Dąbrowskimi. W 1836 r, zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez heroldię w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1053, s. 94-96).
WOLK-LEWANOWIC2 (Vilkas-Levanovičius) herbu Košciesza. Za- mieszkiwali w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3350)
397

WOLKONOWSKI vel WOLKANOWSKI (Valkanauskas) herbu Rad- wan. Dziedziczyii dobra ziemskie w powiatach wilenskim i kowienskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3383).
WOLKOWICZ (Volkoviiius) herbu Košciesza. Midi posiadtosci na ziemi Iwowskiej, przemyskiej i chelmskiej.
WOLOCHOWICZ (Volochovičius) herbu Radwan i Piotrowicz. Znani byli na Wilenszczyznie i Minszczyznie (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 626). W XX wieku częšc rodu osiedlila się na Pomorzu,
WOLOCKI (Volockas) herbu Lis. Miejscem ich osiedlenia byt powiat ro- sienski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WOLOD (Volodas) herbu Korczak. Od wiekow zamieszkiwali w Wielkim Księstwie Litewskim (na ziemiach biaioruskich).
WOLODKIEWICZ (Volodkevičius) herbu Labędz i Radwan. Starožytny rod od wiek6w znany na Minszczyžnie, Grodzienszczyžnie i Wilenszczyznie, apožniej takže na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 58-59). W 1801 r. zostali uznani przez heroldię wilenską za „rodowitą i starožytną szlachtę pol- ską". Potwierdzani byli jako rodowita szlachta takže przez Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu w latach 1853 i 1862 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 2, nr 1, s. 44-52).
WOLODKO (Valatka) herbu Labędz, Jastrzębiec, Prawdzic, Radwan. Dziedziczyii majątki na Bialej Rusi i Litwie, w powiatach wilenskim, wilko- mierskim, rosiehskitn, poniewieskim, oszmianskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2, 185, 1766 i in.). Wywdd familii urodzonych Wolodkow herbu Jastrzębiec z r. 1832 informowal, že jedna z galęzi tego rodu osiedlona byla rowniez w powiecie szawdskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029; f, 391, z. 8, nr86, 2564).
WOLODKO-SZYMKOW1CZ (Valatka-ŠimkeviČius) herbu Radwan. Zacny rčd rycerski z powiatu zawilejskiego (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18, s. 9).
WOLODYJOWSKI (Volodijovskis) herbu Korczak. Waleczny r6d rycerski, osiedlony najliczniej na Podolu. Jego przedstawiciele znani byli tež na Litwie i Bialorusi.
VVOLODZKO (Valodka) herbu Leliwa i Mogila. Dziedziczyii majątki na Wilenszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 86, 92, 129, 408, 2541, 2557).
WOLOSEWICZ vel WOLOSOWICZ (Valasevįiius) herbu Lis. Pierwsze archiwalne wzmianki o tym rodzie pochodzą z XIV wieku. W jednej ze swych polskojęzycznych hramot, czyli przywilejow, z 20 lutego 1383 roku ksiąžę Wi-
398

told pisai: „Му, wieliki kniasz Vjtowd, dali jesmi sludze swemu Woloszowi seliszcze na imie Woloska, a dworziscza na rzecze Kalusze, Pesecz у Kamienna Kucza w ziemie Podolskiey, w wolosczi Bakotskiei. A zapissaliszmi jemu na thoi seliscza sto kop poluhrosskow ruskiej liczbi. A koii bichom libo sami hotili teij seliscza w Wolosza odniathi, iii komu prziswolili bichom wikupiti, thedi imajem libo sami zaplatiti jemu za ti seliscza, alibo toth, komu przizwolil iešmo, perweij s?o kop dati poluhroskow ruskiej liczbi toz odniati” (Russkaja Istoricze- stoja Biblioteka, t, XV, s. 6}.
Od XV stulecia infonoacje o dziejach Wofosewiczow są wyjątkowo liczne. Bojarzyn pinski Mielino Wolosewicz wspomniany zostal w 1524 roku w jednym z przywilejow podpisanych przez krolową Bonę (AWAK, r. X XIV, s. 30). W listopadzie 1529 r. księgi magistratu Wilna wymieniają Jana Wolosewicza, księdza w Krašnym Siole {AWAK, t. IX, s. 136). Jouiecz Wotosowycz, mieszka- niec sioia Torokanskiego we wiosci horodyckiej, bądącej wlasno$cią biskupa wilenskiego Waleriana Protasewicza, zostal odnotowany w aktach archiwalnych z 1558 i.(AWAK,t. XXV, s. 7).
W 1589 r. w brzeskich ksiągach grodzkich zapisano roinika, rrueszkanca wsi Hanki Harasyma Wotosowicza (AWAK, t. VI, s. 36). Marcjan Woiosowicz byt przed 1695 rokiem przetozonym klasztoru kronskiego (AWAK, t. XI, s. 265). Eliasz Wlosowicz byt kaplanem unickim we wsi Bezka na Chehuszczyznie w roku 1737 (AWAK, t. XXVII, s. 236). W latach 1764-1798 parochem koscioia unickiego we wsi Lysica byt ks. Ignacy Wolosewicz. Ksiądz unicki Lukasz Wolosewicz w latach 1775-80 by! proboszczem w miasteezku Mikotajew na ziemi tiowogrodzkiej. Ignacy Wlosiewicz byt regentem ziemi wolkowyskiej okolo 1795 roku, a Jerzy Woląsewicz, majstrem „strony polskiej” cechu szew- cow wilenskich w roku 1797.
Wywod familii urodzonego Wolosewicza herbu Lis z 1819 r. stwierdzal, že „familia urodzonych Wolosewicz6w jest dawna y starožytna w Kr61ewstwie Polskim у prerogatywami szlacheckiemi zaszczycona oraz dobrze krajowi oy- czystemu i tronom panujących monarchow wiemošcią dla nich zashižona, tu- dziež mqstwem dziel rycerskich na wielu woynach wslawiona” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 150).
lnny Wywod familii urodzonych Wolosewiczow herbu Lis z 1832 roku po- dawal, že „familia urodzonych Wolosewiczow od najdawniejszyeh czasow w Xi^stwie Litewskim zamieszkata, szczycila się zawsze prerogatywami stanowi szlacheckiemu wlasciwemi i uzywala herbu Lis. Z tey familii pochodzący Da- wid Salomonowicz Wolosewicz, protoplasta niniejszego wywodu, w nagrodę znakomitych zaslug, a mianowicie męstwa okazanego w czasie wojny inflanc- kiej, miat sobie nadane od Zygmunta III, krola polskiego, dobra ziemne Reko- szajeie zwane, w ziemi žmudzkiej sytuowane”. Sukcesorem tych dobr w 1631 r. zostal Bohdan Benedykt Wolosewicz, a požniej jego syn Faustyn i wnukowie Stanislaw i Jan. Syn tego ostatniego Jerzy mial dwoch potomkow: Jozefą i An- toniego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, s. 7-9).
Julian Wolosewicz ukonezyl w 1817 roku jezuicką Akademię Polocką, skladając egzaminy z filozofii katolickiej i nauk šcislych (CPAHL, f. 721, z. t, nr 1082, s. 29), 27 listopada 1819 r. heroldia wilenska potwierdzila szlachecką

rodowitoš6 Dominika Teodora Woifosewicza, herbu Lis, sziachcica z powiatu wileiiskiego (CPAH L, f. 391, z. 1, nr 919, s. 83). Amoni Wotosewicz, syn Win- centego, po ukohczentu nauk w gimnazjum wilenskim w 1823 r. vvstąpil na uni- wersytet, gdzte uczyl šią rysunk6w, malarstwa, rzezby i muzyki. W 1827 r. otrzytnal dyplom o ukonczeniu studiow (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 834, s. 44). Po 1863 r. za polttyczną nieprawomyslnosc zostal zwolniony ze služby zamieszkaty w powiecie rosieiisktm w gubemi kowieriskiej „sekretarz kolležski Wiktoryn syn Antoniego Wotosewicz. Ma majątek Rakotajcie” (CPAHL, f. 378, o. 1866, nr 181,s.25).
WOLOSOWSKI (Valasauskas) herbu Sas. Zamieszkiwali w powiecie dzi- snenskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 1130, 2724, 2725). E. A. Kuropatnicki pisal (1789), že Wolosowscy: „pochodzą z Korony; przez wojenne zashigi otrzymali possessyą w Inflantach; Stefan Kazimiere Wolosowski pose! z Inflam na kon- wokacyą w roku 1648’*.
WOLOSZYN (Vološinas) herbu Sas. Wtadyslaw, ksiąžą opolski, 31 grud- nia 1377 r. zapisat swemu rycerzowi Ladomirowi Woioszynowi posiadlošč Ho- dle Pole w okolicach Dubiecka, o czym donoszą dawne archiwa Iwowskie. Ba- zyli Woloszyn spod Brzešcia mial wedhig rejestru z 1528 r. wystawiac do po- spolitego ruszenia jednego konia (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1532).
WOLOSZYNSKI (Vološinskis) herbu Sas. Szczegdlnie licznie zamieszkiwali w powiecie oszrrhahskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 599; f. 391, z. 4, nr 3372; f. 391, z. 9, nr 72).
WOLOTKOWICZ (ValatkeviCius) herbu Lis. W zrodlach archiwalnych notowani byli od XV wieku.
VVOLOWICZ vel WOLLOWIC/, (Valavičius) herbu Bogorya i Pogonia - ci zamieszkiwali w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, s. 146). Kasper Ntesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 579) pisal o nich: „Wolowicz herbu Bogorya. Ten herb na siebie y na sukcessordw preyjąi Stanislaw Wissygin, to jest z litewskiego języka: wszystkich broniący, jeden z panow litewskich na seymie horodelskim w roku 1413, a poniewaz žadnego inszego domu w Xią- stwie Litewskim nie masz, ktory by šią tym herbem pieczątowal, tylko Wotowi- czowie, znaė tedy y z tego, že byl przodkiem tey wsiawioney familii.
Jerzy Wissyginowicz, albo syn Stanislawa Wissygina, ktory na dworze bą- dąc krola Kazimierza Jagiellonowicza, dla osobliwszey, kt6ra się w nim okazy- wala, sily, Wolem od wspotdworskich nazwany, nazwiska Wolowicz byl autorėm (...). W owey nieszc2ąšliwey naszych pod Choynicami potyczce w roku 1454, gdy z pola woysko nasze przed krzyžacką bronią pierzchto, przyszlo y samemu Kazimierzowt, krolowi, sa!wując tycie, uchodzič; a gdy pogofi za nim w tež stopy naeieraia, a kon pod krolem szwankowal, Jerzy nie tylko, že konia Kazimierzowi poddal, ale poty šią z tuku z Krzyžakami strzelal, poki roz-
400

pierzchli 1 u dz t e woyskowi na assystencyę y obronę majestatu jego nie šciągnąli y do Bydgoszczy nie odprowadzili. Zostawii ten Jerzy syna, takie Jerzego Wo- lowicza, o ktorym Sttyjkowski powiada, že pulkownikiem będąc w roku 1499 w batalii pod Wiedrussą z Moskwą, raniony, przeciež z tey kląski zdröw wy- szedk Mial synöw trzech”.
Nie wszyscy badacze wierzą tegendzie przekazanej potomnym przez księ- dza Kaspra Niesieckiego, ale jest faktem nie do zaprzeczenia, že rod Wolowi- czöw dal Rzeczypospolitej znakomitych žolnierzy, duebownych, administrate- row, poslow. Jarosz Wolowicz, podstarosci mscislawski, w 1590 roku po dpi sal konstytucję warszawskiego sejmu walnego (VL, t. II, s. 304). On tež, ale juž w randze podskarbiego ziemskiego i pisarza Wielkiego K.sięstwa Litewskiego, w 1613 roku mianowany zostal komisarzem do przeprowadzenia poboru podat- kow na wojnę z Moskwą na wojewödztwo wilenskie (VL, t. III, s. 118).
Pawel Wolowicz, podkomorzy grodzieriski, w 1613 r. mianowany zostal przez kröla Zygmunta III komisarzem do ustalenia granic między KsiQStwem Pruskitn a powäatem grodzienskim (VL, t. Ill, s. 100). Adam Wolowicz podpisat w 1697 roku od wojewödztwa sieradzkiego, a Jerzy Wolowicz, czešnik gro- dzienski, od Księstwa Žmudzkiego, sufragię kröla Augusta II (VL. t. V, s. 431, 433). Kazimierz Wolowicz, marszalek, pulkownik i pose! powiatu slonimskiego, podpisal w 1764 r. elekeję ostatniego kröla polskiego Stanislawa Augusta Pa* niatowskiego (VL, t. VII, s, 122).
Polska encyklopedia szlachecka (f. XII, s. 205) informųje: „Woltowicz herbu Bogorya, 1413 nobilitaeja; rodzina litewska, jednego pochodzenia z Chod- kiewiczami i Pociejami, z grodziensktego, z ktörej jedna galąž otrzymala tytul hrabiowski pruski w 1798 roku, potwierdzenie w Rosji 1844 r., lecz wygasla w męskim poglowiu w 1900 r.” To ostatnie stwierd2enie dotyczy jednak tylko linii hrabiowskiej rodu, gdyž inne žyė nie przestaly.
Sporządzony przez heroldię wilenską Wywödfamilii urodzonych Woliowi- czöw herbu Bogorya z 31 sierpnia 1820 roku oznajmial: „Przed narni, Michalem Roemerem, radeą stanu Htewsko-wilenskim, guberriskim marszalkiem, Ordern Swiętej Auny II klasy kawalerem, prezydującym, i deputatam! gubemi litewsko- wilenskiej do przyjmowania i roztrząsanja wywodöw szlacheckich obranymi zložony zostal wywöd rodowitosci starožytnej familii urodzonych WoHowjczöw (herbu Bogorya), z jakowego się okazalo, že starūžytna ta familia od najdaw- niejszych czasöw dostojnošcią szlachecką uzacniona, užywając wszelkich praw i swoböd stanowi temų wlasciwych, pelnila mnogie w ojczyžnie poshigi i pia- stowala znakomite urzędy, oraz posiadala dobra ziemskie, tak z wlasnego naby- cia, jako tež za doznaną wiemosc w usfugach dla kraju przez panujących monar- chöw najlaskawiej nadane.
Z tej familii pochodzący urodzeni Wollowiczowie w roku jeszcze 1778 Juni 26 dnia w sądzie wyzszym ziemskim powiatu mscislawskiego, ztozywszy swej starožytnej rodowitosci wywöd, na fundamencie zaprodukowanych dowodöw otrzymali w tymže sądzie utwierdzający niezapizeczone szlachectwo w powyzszej dacie dekret, w jakowym następna zamieszczona procedencya, to jest, že Marcjan Woltowicz, pisarz ziemski wjlenski, antecessor wywodzących się, posiadal za zaskigi swych przodköw od najjasniejszyeh krölow polskich oraz ksiąžąt udziel-
401

nych mscistawskäch dobra ziemskie, jako tor Staje, Berezetna, Horowatkę, Ray, Miteykow, Kozuchowicze alias Petrol and, Polachowszczyznq i Jurginöw zwane oraz inne, z naturalnego spadku dostale i wiecznošcią nabyte w wojewodztwie mscislawskim i w Wielkim Xiqstwie Litewskim položenie mające, jakie spokojnie przez czas niematy possydując, w kolei synow trzech: Dominika, starostę obol- skiego, Jana, obožnego Wielkiego Xięstwa Litewskiego, i Wincentego, kanonika wilenskiego, Wollowiczow dziedzicami po sobie zostawil,
Z ktorych Dominik, staro sta obolski, dal žyde synom trzem: Marcjanowi, marszatkowi Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Wincentemu Piotrowi, referenda- rzowi Wielkiego Xiqstwa Litewskiego, i Krzysztofowi, podkomorzemu msci- slawsklemu. Następnie z synow Dominika Wincenty Piotr, dwuimienny, Wol- lowicz, referendarz W. X. Lit., by! ojcem piečiu synow, jako to: Dominika, refe- rendarza W. X. Litewskiego, Aleksandra, starosty sądowego mscislawskiego, Krzysztofa, takze starosty mscislawskiego, Jerzego, starosty purwinskiego, i Stanislawa, chorąžego petyhorskiego. Z wyrazonych zaš dopiero dwuimienne- go Wincentego Piotrą Dominikowicza synow Jerzy Wollowicz synow czterech: Wincentego, Stanislawa, Benedykta i Xawerego; a brat Jerzego Stanislaw synöw trzech: Michala, starostę ugiskiego, Ignacego, kapitana wojsk saskich, i Jozefą, kanonika wilenskiego, Wollowiczow na swiat wydali.
Skutkiem jakowego dekretu sądu ziemskiego wyzszego powiatu mscislawskiego na mocy pokladanych dowodöw ferowanego urodzeni Wincenty, Stanislaw, Benedykt i Xawery, synowie Jerzego, oraz Michal, starosta ugiski, Ignacy, kapitan wojsk saskich, i Jozef, kanonik wilenski, synowie Stanislawa, Wollowi- czowie za starožytną szlachtę ogloszeni zostali. Po nastaniu ktdrego dekretu, že urodzony Stanislaw, syn Jerzego, Wollowicz, podkomorzy powiatu rzeczyckiego, kawaler Orderu Šwiętego Stanislawa, zawartszy szlubne związki z urodzoną Dominiką z domu Tyszkiewiczowną, wydal na swiat synöw pięciu: Ludwika, sędziego ziemskiego wilenskiego, Antoniego Bazylego Benedykta, trzyimiennego, oraz Jerzego i Stanislawa, wywodzących šią, i Adama, niežyją- cego, metrykami chrzestnemi, a mianowicie pod rokiem 1794 Juti 14 dnia Anto- niego Bazylego Benedykta, trzyimiennego, w ksiągach košciola parafialnego mejszagolskiego, zas 1793 marca 2 Ludwika, 1797 maja 16 Jerzego, 1803 Okto- bra 11 Adama i 1805 Decembra 1 Stanislawa Rafala Karola, trzyimiennego, synow Stanislawa, Wollowiczow w księgach košciola parafialnego wilenskiego sw. Jana zapisanemi, dowiedziono.
Na fimdatnencie przeto takowych wyzej poszczegölnionych dowodöw, ro- dowitosö starožyną sztachecką familii urodzonych Wollowiczow probųjących, my, marszatek guberfiski i deputaci powiatowi, stosowme do przepisöw (...) familią urodzonych, a mianowicie wywodzących šią, jako to: Krzysztofa Aiek* sandrowicza, Ludwika, sędziego ziemskiego wilenskiego, Antoniego Bazylego Benedykta, trzyimiennego, Jerzego i Stanislawa Rafala Karola, takož trzyimien- nego, synow Stanislawa Jerzewicza, oraz Benedykta i Xawerego Jerzewiczöw, nie mnjej Michala, starostę ugiskiego, i Xawerego, kapitana wojsk saskich, Sta* nislawowiczöw Wollowiczow za rodowitą i starožytną szlachtą polską uznaje- my, ogtaszamy i onych do księgi szlachty gubemi litewsko-wilenskiej klassy pierwszej zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 176-177).
402

Dwa odgalęzienia rodu Wollowiczowie z powiatu slonimskiego zostaty potwierdzone jako rodowita szlachta przez Departament Heroldii Senat« Rzą- dzącego w Petersburgu w roku 1834, jedna linia rodu natomiast takiego po- twierdzcnia wöwczas nie uzyskala (CPAH Bialorusi w Grodnie, f, 332, z. 2, nr 1, s. 36-43). Jeszcze na przetomie XIX i XX wieku Wolowiczowie posiadali w powiecie borysowskim na Mihszczyžnie dobra Wielki Zacien i Mstiž (Spisok ziemlewladielcew ntinskoj gubernii, s. 135).
WOLOTOWSKI (Valatauskas). Wywod familii urodzonych Wolotowskich herbu Samson z 17 paždziemika 1828 roku umieszczal ich w wojewödztwie nowogrödzkim, gdzie jeszcze „w gtębokicj starožytnošci” mieli posiadač liczne dobra. Stanislaw Wolotowski, rotmistrz chorągvvi husarskiej, w 1696 roku otrzymal patent dziąkczynny za wiemą shtžbę od Kazimierza Jana Sapiehy, wojewody wilenskiego i hetmana wtelkiego litewskiego. Takže imti Wototowie- Wolotowscy, odznaczający się odwagą i wielką šilą fizyczną, zashižyli się Rze- czypospolitej na polu walki. W 1828 roku duža galąz mozyrska tego rodu zo- slala przez heroldię miriską uznana za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”. Imiona jej przedstawicieli wpisano do szöstej częsci ksiąg szlachty gubemi min- skiej (Archiwum Narodowe Bialorusi, f. 319, z. 1, nr 147, s, 301-312). Drzewo geneaiogiczne panöw 'Wolotowskich, nakrešlone w heroldii mihskiej w 1828 roku, przedstawia szesc pokolen jednej z galęzi tego rodu (Archiwum Narodowe Bialorusi, f. 319, z. 1, nr 149, s, 70).
WOLUCK1 vel WOLUDSKI (Voluckis) herbu Nalęcz i Rawicz. Posiadali majątki w powiatach rosienskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707). Daniel, Jan i Pawel Woluccy w 1648 roku podpisali w imieniu szlachty ziemi rawskiej akt elekcji krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 112).
WOLYNCEW1CZ (Volincevičius) herbu Lubicz. Zamieszkiwali w powiatach oszmianskim, lidzkim i w upickim na Žmudzi. Potwierdzeni zostali jako rodowita szlachta przez heroldię wilenską w grudniu 1837 (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4098, 3816; f. 391, z. 4, nr 3371).
WOLYINISK1 (Volinskas) herbu Abdank. Wielokrotnie odnotowywani byli na Wilenszczyznie przez tutejszą heroldię (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3370), Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 594) pisal o nich: „Wotyhski herbu Abdank w Xiįstwie Litewskim. Marcin Wolynskj, woyski podolski, mąž walecz- ny”, Wojciech Wolynski, podstarošci komomicki, byl poborcą podatköw z ziemi nurskiej w 1620 roku (VL, t. Hl, s. 197),
WOLZYNSKI (Volžinskas) herbu Przosna. Posiadali majętnošč Szuksztuie w powiecie wilehskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1183; f. 391, z. 1, nr 362).
WOMPERSKI (Vomperskis). Uzywali najpewniej herbu Zagloba. W 1672 roku „czasznik polocki” Maciej Womperski na rozkaz kröla Michala Korybuta Wisniowieckiego sprawowal pieczę nad poslem moskiewskim Iwanem Djako- wem oraz nad uciekinierem z tejže delegacji poselskiej o nazwisku Czaadajew.
403

Od pocz^tku XVIII az do konca XIX w. Womperscy posiadali dobra Niewi- sze Kijuciowskie w powiecie lidzkim na Wilenszczyznie. W potowie XIX wieku mieszkali takze w Podbrzeziu kolo Wilna, w Oszmiame, Mohylewie, Kownie i powiecie rosienskim na Zmudzi. Reprezentanci tego rodu spokrewnieni byli m.in. z Wojtulewiczami i Monkoszewskimi (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 606; f. 391, z. 4, nr 3221; f. 391, z. 7, nr 869).
Nie tylko wiadze rosyjskie, ale i samt rodacy szykanowali zbiednialq polsk^ szlacht^. W 1842 roku ziemianin Kosmowski samowolnie zapisaj szlachcicöw Jana i Stanislawa Womperskich oraz ich matk$ ApoIoni$, jako swych rzeko- mych chtopöw panszczyznianych nalez^cych do majyku Rostyniany. Spraw^ przez kilka lat rozpatrywalo Wilenskie Gubemialne Zgrotnadzenie Szlacheckic i s^d. Dopiero w 1852 r. Rada Pahstwa i Senat Rz^dzqpy w Petersburgu po- twierdzily szlachectwo (tym samym ratuj^c ich przed podtymi intrygami roda- kow) Jana Womperskiego z synami: Kazimierzem Leonem, Florianem Janem, Joachimem Jakubem, Franciszkiem, jak tez Floriana Stanislawa Womperskiego, Na ironi^ losu wygl^da to, ze wiadze rosyjskie mialy jeszcze klopoty z miejsco- wym „samorz^denrf szlacheckim, zanim shiszne prawa tej rodziny zostaly zaak- ceptowane.
12 stycznia 1845 r. heroldia wiiehska, a 16 pazdziemika 1852 r. Departament Heroldii Rz^dz^cego Senatu w Petersburgu potwierdzily szlacheckq rodo- witosc Jana, Kazimierza, Floriana, Jakuba, Franciszka Womperskich z powiatu Üdzkiego (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 869). W 1860 r. wiadze rosyjskie odmowity uznania za szlachcica mieszkanca powiatu wilenskiego Kazimierza Antonowicza Womperskiego (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3221).
WONCEWICZ (Vanceviiius) herbu tab^dz. Miejscem ich osiedlenia byl powiat wilkomierski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WORCEL (Vorcelis) herbu D^b. Dawny i zastuzony rod polski. Stanislaw na Rudzie i Balabanowie Worcel, wojski kolomyjski i haiicki podstarosci grodzki, podpisal w 1764 roku elekcj^ ostatniego krola polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 119).
WOREOWSKI (Varlauskas) herbu Lubicz i Wolf. Osiedleni byli na ¿mudzi w powiatach kowienskim, szawelskim i rosienskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7; f. 708, z. 2, nr 950).
WORMS (Vormsas) herbu Starykoii, Ich przynaleznosc do stanu szlachec- kiego potwierdzily heroldie w Wilnie i Warszawie (AGAD w Warszawie, In- wentarz heroldii Krölestwa Polskiego, Zb. dok. perg. 8879).
WORON1CZ (Varanißhis) herbu Paw$za. Zamieszkswali w powiatach trockim i upicktm (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3364).
WORONIEC (Voronecas) herbu Lubicz, Pobög i T$pa Podkowa. W üsto- padzie 1456 r. knäaz Jury Lyngwieniewicz nadal swemu bojarowi Woroncowi
404

za ,jego znamienituju službu k nam, nigdy nie omieszkanuju” mąjętnošci w powiecie mscislawskiin i Mglinie: Hrydkowo, Noriczino „z ludžmi i bortniki, i z slobodziczy, i z sienožatiami z miedowymi danmi” {Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 232-234).
W 1567 r. w regimencie starosty orszanskiego Filona Kmity Czamobylskie- go ciągnąl przeciw Moskwie „pachotek Mikolaj Woroniec, na nim zbroja: przylbica, szabla, tarcza, drewko, drygant pod nim siwy z piętnem” (Archeogra- ficzeskij sbomik dokumentow, t IV, s. 218). Mikolaj Woroniec, obywatel miasta wilensktego, figuruje w przekazach archiwalnych z roku 1608.
19 czerwca 1624 r. wojewoda Wiazmy Fiodor Wolynski, pisząc list do pisa- rza ziemskiego i kapitana wojsk polskich Mikolaja Woronca w Dorohobužu, prosil, aby nie nazywal krölewicza polskiego Wladyslawa „carem Wszech Ros- syi”, bo „mu tego Bog nie dal” (Akty istoriczeskije, t. III, s, 204-206). Mikolaj Woroniec w 1625 roku byl wojewodą dorohobuskim (Russko-bielomsskije swiazi. Sbornik dokumentow, s. 88-89), Inny szlachcic tegož imienia, sędzia ziemski smolenski, w 1627 roku byl poborcą podatkow w tym wojewodztwie (VL, t. III, s. 262).
Krzysztof Woroniec, podstarošci izeczycki i przylucki, stuga Lwa Sapiehy, wojewody wiletiskiego, w imieniu swego pana zaskaržyl w brzeskim sądzie grodzkim w maju 1631 r. poddanych Stanislawy Niemiery na Niemirowie o zabi- cie chlopa krölewskiego Iwaszka Niestierowicza. Pawel Woroniec w 1654 r. oso- bišcie walczyl w obronie Smolenską przed nawa)ą moskiewską. Natomiast Kazi- mierz Woroniec z mąjętnošci Košeiuszkowo stawil do boju jednego szlachcica.
W 1654 r. w carskiej hramocie do mieszkancöw Wieliza car Aleksy Mi- chajtowicz wymieniat nazwiska tych, ktörzy przeszli do niego na stužbę po zaję- ciu miasta przez wojska moskiewskie. Wsröd nich byli: „ksiąžę Samuel Drucki- Sokolinski, podkomorzy smolenski; Jan Krzemieniec, sekretarz krolewski; rot- mistrz pan Stankiewicz, rotmistrz pan Baka, i pan Woroniec”. Natomiast odeszli z szeregöw carskicb poddanych wojewoda Filip Obuchowicz i pulkownik Korf {Akty istoriczeskije, t, IV, s. 233).
Aleksander Woroniec byl stolnikiem i rotmistrzem smolenskim w 1712 roku. Jan (Iwan) Woroniec odnotowany zostal w akt ach jako rotmistrz szlachty smoienskiej w roku 1754. Wydaje sic, ¿e od polskich Woroncow pochodzi zna- komity rosyjski röd Woroncowöw. Jan Dworzecki-Bohdanowicz podaje jednak na ten temat dose zagmatwane wywody, informuje mianowicie o Worohcach herbu Po bog i Tqpa Podkowa, jak rowniez o hrabiach Woroncach vel Woron- cowach, znanych „w panstwie ruskim, herbu Tarcza podzielona ukošnie z pra- wej strony na lewą na dwie ezęsei; z nich wierzchnia albo lewa srebma, nižsza, czyli prawa ma pole ezerwone na linii są dwie rože, między niemi Gozdawa; rože i Gozdawa w polu srebmym ezerwone, a w polu czerwonym srebme; nad hdmem korona. Ze Smolehskiego {...). Z Niemiec do Kijowa przybyli”.
Historyk rosyjski pisal o tej rodzinie: „Woroniec. Röd polskiego pochodze- nia, herbu Lubicz. W Rosji pozostaly dwie galęzie - jedna idzie od Pawta Woronca, ktory otrzymal ziemie w wojewodztwie smolenskim, syn jego Piotr w 1656 r. po wziqciu Smolenską przyjąl poddanstwo rosyjskie i shizyl w szlach- cie smoienskiej, w 1686 byl stolnikiem. Druga galąž idzie od Dymitra Woronca,
405

takže mającego posiadtošci w wojewodztwie smolenskim, syn j ego Kazimierz przyjąt w 1656 r. poddahstwo rosyjskie, w 1686 stolnik moskiewski” (L. M. Sawiotow, Rodoslownyje zapiski, t. II, s. 123). Polska encyklopedia szlachecka (t. XII, s. 211) podąje o Woroficach jedynie tyle: „Woroniec, herbu nieznanego, 1697; minskie, žmudzkie”,
WORONIECK1 (Voroneckas) herbu Korybut IV i Woroniecki. Mieli po- chodzič, podobnie jak Druccy-Lubieccy (Lubeccy), Druccy-Sokolihscy, Swiato- peik-Mirscy, Koziowscy (zamieszkali we wlosci kozlowskiej) od Ruryka. Kasper Niesiecki wywodzi ich z tego saraego pnia co ksiąžąt Wisniowieckich. Jan Dworzecki-Bohdanowicz p i sal zaš o nich: „Woroniecki, Korybut herbu xiąžąt Wisniowieckich. 1614 Iwana Markowicza zona Anna Bieniaszowna Jbzefowi- czdwna{...). 1663 Samuel, Franciszek, brat Samuela, a brat stryjeczno-rodzony Alexander; 1695 Mi chat Alexander i Stanislaw z w-wa nowogrodzkiego”.
Woronieccy zamieszkiwali w powiatach: kamienieckim, ciechanowskim, mtelnickim, pinskitn, braclawskim i innycb. Spokrewnieni byli z Wolochowi- czami, Wyrozembskimi, Ciecierskimi, Podoskimi, Jablonowskimi, Hatowskimi. W XIX wieku Woronieccy, bardzo juz zbiedniali, mieszkali w gubemi wilen- skiej, a po częšci w kurlandzkiej. Byli tak bezbronni, že jednego z nich, Michaia, udającego się pieszo z powiatu wiikomierskiego do Mitawy, zlapali 7 stycznia 1816 r. na drodze chlopi ze wsi Salaty naležącej do ziemianina Medema i oddali w rekruty. Nieszczqsny szlachcic otrzymal zwolnienie dopiero w maju 1830 r. W 1858 r. jego syn Adam rowniez z tradem dowiodl wladzom carskim swej szlacheckošci (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3365).
WORONOWICZ (Varanavičius) herbu Lis i Korwin. Wedhrg Polskiej encyklopedii szfacheckiej (t. XII, s. 212) byli takže Woronowiczowie pieczętują- cy się godlami Klamry, Leliwa i Szreniawa. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 597) pisal o nich; „Woronowicz herbu Lis, ale z tą odmianą, že w polu czerwonym jest Lis herb zwyczayny, tylko že želežce strzaly lączą z krzyžem pierwszym na strzale będącym tak, že się zda byc y z želežca y z krzyža jak tryangul wyrobiony W Brzostowicy na nagrobku Stanisiawa Kazimierza Woronowicza, ktory y na dworach rožnych panow litewskich dobrze się zaslu- žyl, y przeciw Moskwie pięknie się popisal w okazyi”.
Woronowiczowie znani byli w Wielkim Księstwie Litewskim od wiekow. Pan Gniewosz Woronowicz, namiestnik dubienski, wielokrotnie wzmiankowany jest w wilenskich księgach grodzkich z roku 1542 (por. Sbornik matierialow otnosiaszczichsia k istorii Panow Rady Wielikogo Kniaiestwa Litowskogo, s. 430,440,453). W XVIII i XIX wieku Woronowiczowie licznie zamieszkiwali w powiecie dzisnehskim oraz posiadali dobra Leluny w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117,1; f. 391, z. 1. nr 1690, s. 358).
Wywod familii urodzonych Woronowiczow herbu Lis z 18 grudnia 1819 r. oznajmial: „Familia ta dawna i starožytna, prerogatywami stanowi szlacheckie- mu wlasciwemi zaszczycona, w rožnych wojewodztwach dziedziczyla dobra, a z przywiązania i wiemosci ku ojczyžnie gtosna, gdy dla bylych rewolucyow zniszczenia rožną koleją dokumentow, wywodzący się przedstawic zaslugi, jako
406

tez wyzsze pochodzenie maj^ trudnosci, zaczynaj^ wi?c od pierwszego na linii protoplasty Jerzego Woronowicza. Ten zas dziedziczyt i prawem zastawnym w czqsci possydowal dobra Porokiecie zwane, w wojewddztwie wilenskim le?4- ce. W ci^gu pozycia z matzonkq sw^ Konstancy^ z Kowzanow wydal swiatu syna Adam a, dziada sktadaj^cych dowdd (...)■ Adam Jerzewicz Woronowicz, poj^wszy w stan malzenski Ann? z domu Walicka, wydal swiatu syna Jana, ojca czyni^cych wywod [1777]”. W 1819 r. heroldia wilenska uznala za „rodowit^ i starozytn? szlacht^ polsk^” jego synow: Ignacego Adama, Wincentego Stani- slawa i Kazimierza Aleksandra(CPAHL, f. 391, z. ), nr 10J0, s. 72-73).
Wywod familii urodzonych z Worona Woronowiczow herbu Korwin z 20 kwietnia 1836 roku stwierdzal: „Przodek familii Urban Worona, a po nim syno- wie jego Biemat, Jakub i Marcin Woronowie, jako aktualna szlachta, mieli swoje dziedziczne ojczyste posiadiosci ziemskie w Xiqstwie Zmudzkim we wlo- &cl twerskiej przed rokiem 1567” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055, s. 95).
WOROPAJ (Voropajus) herbu Nalqcz odm. Od poiowy XVI wieku zmieszkiwali w powiecie orszanskim. Andrzej Woropay, pisarz ziemski orszaii- ski od 1571, w 1590 roku podpisal konstytucjq sejmu warszawsktego (VL, t. II, s. 304), Krzysztof Bazyli Woropay odnotowany zostal w aktach jako pieczqtarz miasta Mohylewa w 1652 roku. Leon Woropay w 1764 roku zlozyl podpis pod aktem elekcji ostatniego krola polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 124). Od polskich Woropajdw pochodzi znakomita rodzina rosyj- ska Woropajewdw.
WOROPAJEWICZ vel WOROPAJEW (Voropajevas) herbu Nalqcz odm. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3287).
WOROSZYLLO (Vorosilas) herbu Lis i Wolf, ich rodowe siedziby znajdo- waly si? w powiatach kobrynskim i polockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, 18, 707). Ludwik z Owdzonowa Waroszyflo, pose! wojewodztwa kjjowskiego, w 1648 roku podpisal uchwalq warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. IV, s. 86). On tez jako chor^zy zytomierski w 1659 r. byl czlonkiem komisji sejmowej do ustalenia granic wojewodztwa kijowskiego (VL, t. TV, s. 296). Woroszytowie herbu Wolf w XIX wieku wielokrotnie potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldi? grodziensk^ (CPAH Biatorusi w Grodnie, f. 332, z. 2, nr 1, s. 101-102).
WOROTNICKI (Vorotnickas) herbu Lis i Sas. Zamieszkiwali w powiatach trockim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 12,707).
WOROTYNSKI (Vorotinskas) herbu Prus. Wywod familii urodzonych Worotynskich herbu Prus z 6 maja 1837 r. oznajmial: „Familia urodzony Wo- rotynskich, szczyc^c si? od dawnych czasow dostojnoSci^. szlacheek^, uzywa herbu Prus. Przodkowie tej familii, uzywaj^c praw i swobod stanowi szlachec- kiemu wiasciwych, posiadali dobra ziemskie, petnili urzqda publiczne cywilne, z ktorych pochodz^cy, a wziqty za protoplast? Antoni Mikolajewicz Worotyn-
407

ski, klucznik kowienski, posiadal dobra ziemne Pakalniszki” - w pierwszej po- lowie XVIII w. Zostawii on synow Stanislawa Jakuba i Szymona.
W XIX wieku Worotyriscy posiadali nieduže majętnošci w powiatach wilenskim, wilkomierskim i upickim. Spokrewnieni byli m.in. z Wronowskimi. W 1837 r. ponad dwudziestu Worotyiiskich heroldia wilenska uznala za starožytnych i rodowitych szlachcicdw polskich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 102104).
WOROWSKI (Vorovskis) herbu Lis. Pochodzili z Malopolski Wschodniej. „Adam Worowski, krasnostawski pisarz grodzki, z sejmu 1647 r. komisarzem naznaczony do rewizji ksiąg ziemskich chelmskich i krasnosiawskich. Wawrzy- niec z ziemi wyszogrodzkiej podpisal elekcjq Jana III kr6Ia” (K. Niesiecki, Her- barz polski, t. IX, s. 432; VL, t. IV, s. 67). Wawrzyniec Worowski, pose! ziemi wyszogrodzkiej, w 1674 roku zložyl podpis na akcie elekcji krola lana 111 Sobie- skiego {VL, t. V, s. 158). Antoni Worowski podpisal uchwalq sejmiku szlacheckie- go ziemi chehnskiej 11 wrzesnia 1742 r. {AWAK, t. XXVII, s. 309).
WOSZCZEROWICZ (Voščerovičius) herbu Pomian. Miejscem ich osie- dlenia byt powiat szawelski (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1744).
WOYSSEK (Voisekas) herbu Kopacz odm. Znani byli na Litwie od XV wieku, jak podaje Boieslaw Starzynski w X tomie herbarza Familie litewskie (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial rqkopis6w, 7015-III).
WOYZGIALLO vel WOYZGIALLOWICZ (Voizgefa) herbu Gozdawa. Od wiekow dziedziczyli dobra Stulgie, Pobole i inne w Ksiqstwie Žmudzkim. Wzmiankowani byli w zrodlach archiwalnych juž od okolo roku 1550 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 93-95).
WOZN1AK (Vozniakas) herbu Kruciny (Krzyž. Pisal o nich Boieslaw StarzyAski w swym herbarzu. Znani byli przede wszystkim w Krolestwie Pol- skim, na Litwie notowani tylko sporadyeznie.
WOJCIK (Dėdelis) herbu Bialynia. Osiedleni byli na ziemi tęczyckiej, požniej takže w okolicach Sieradza.
WijjClKIEWICZ (Vuicikevicius) herbu Bialynia. Najliczniej zamieszki- wali w Malopolsce Wschodniej. Spotykani tež byli w innych dzielnicach dawnej Rzeczypospolitej.
WRANIOKI vel WRONICKI (Vranickas) herbu Starykon. Dawny rod krakowski. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 607) pisal o nich: „Wro- nicki herbu Starykon w krakowskim w-wie. Dobra ich Rudnie Gome pod Pro szowicami. Jakussius de Wroniawy 1436 podpisal pokoy brzeski”. Z tej rodziny pochodzil Paul Wranicki (Wranitzky), žyl w latacli 1756-1808, znakomity cze- sko-austriacki kompozytor, autor wielu slynnych dziel, podobnie jak jego brat Antoni Wranicki (1761-1820).
408

WRONOWICZ (Vronovkius) herbu Korwin, Znani byli od wiekow na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WRONSKI (Vronskis) herbu Košciesza i Lubicz. Zamieszkiwali w powiatach pinskim, wilkomieiskim i šwięcianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 611, 612; f, 708, z. 2, nr 229). Spotykani byli Wronscy r6wniež w innych zakątkaeh Rzeczypospolitej, m,in. bardzo licznie osiedleni byli na Podolu (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju wdoslowmtju knigupodolskoj gubemii, s. 15,145),
Rotmistre Andrzej Wrohski w roku 1563 by! uczestnikiem rozmow pokojo- wych z Moskwą (Sbornik matieriahw otnosiaszczichsia k istorii Panow Rady Wie- likogo Kniezestwa Litowskogo, s. 272). Jan Wronski 1 V 1619 podpisat uchwalę szlachty wojew6dztwa krakowskiego „na okazowaniu” pod Kazimierzem.
Spis szlachty powiatu witkomierskiego z 1795 r. zawiera m.in. Listę familii szlachcica Jana Wromkiego, regento ziemskiego powiatu oniksztynskiego, zyją- cego wpowiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 370), Czytamy w tym dokumencie: „Jan syn Grzegorza Wronski, lat 41. Nieženny. Herbu Jelen, czyli Brochwicz N. 2-go (jeleh czerwony w bialym polu tarczy, glową obrocony, rogaty, bez korony na szyi; w hehnie piora strusie)”. Dowiadujetny šią rowniez, ¿e „Grzegorz Wronski, towarzysz w znaku pancemym woysk litewskich, w cią- gu služby pojąl w mafczenstwo Elžbietą Polakowską, herbu Podkowa, gdzie w obowįązku shižby wojskowej bawiąc šią, w Litwie zostawil w maloletniošci na edukacyi wywodzącego šią.
Ten w rožnych powiatach, tu w W. X. Litewskim, bawiąc šią shižbą dwor- ską, stanowi szlacheckiemu przyzwoitą, na resztą w powiecie wilkomirskim od lat kilkunastu znaydując šią, gdy dla odleglosci mieysca a szczuptosci czasu przy niesposobnošci, do Korony jako mieysca przodkow swoich, to jest w po- wiat gnieznienski, celem doprowadzenia dynastyi familii swojey zdąžyč nie moze, przelo do potrzeby wywodu, iž jest znany w obywateistwie jego powiatu, oprocz zložonych dowod6w zashtg swoich w tym powiecie sklada ¿wiadeciwo obywatelskie w roku 1790 Januaryi dwunastego dnia sobie wydane. Jan Wronski, regent ziemski oniksztynski”
17 grudnia 1819 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc Feliksą, Konstantego i Juliana Wronskich herbu Jelen, szlachcicow z powiatu wilkomier- skiego (Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas, f. 391, z. I, nr 1006, s. 2). Oowym czasie Wronscy znani byli takže wsrod szalchty rosyjskiej, gdzie pa- miętano o ich polskich korzeniach. „Familia Wronskich pocbodzi z polskiego szlachectwa” - pisal o nich Bobrinskij (cz. 2, s. 189).
WROBEL (Žvirblis). Uzywali najpewniej herbu Jastrzębiec. Znani byli od wiekow zarowno w Koronie Polskiej (przede wszystkim w Malopolsce), jak i na Kresach Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Prawdopodobnie jednym z pier- wotnych gniazd tego rodu moglo bye szlacheckie siolo Wroble na ziemi podla- skiej, z ktorego wywodziti šią m.in. Wroblewscy herbu ¿lepowron (por. 1. Kapi- ca Milewski, Herbarz, s. 465). W kolejnych wiekach Wrdblowie znani byli na Wilenszczyznie, Witebszczyžnie, Smoleriszczyžnie i w okolicach Kijowa. Jedna z odnog rodu osiedlila stą w Wilnie, gdzie Wr6blowie byli spokrewnieni m.in.
409

z Lípinskimi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1664, s, 52-53). W XIX wieku szlachecką rodowitosc Wróblów wielokrotnie potwierdzaly heroldie grodzieiiska, bialo- stocka i mohylewska oraz Departament Heroldu" Senatu Rządzącego w Peters- burgu (Centralne Pañstwowe Archiwum Historyczne Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 2, nr l.s. 129-132).
Juž sredniowieczne zródla archiwalne zawierają wzmíankí o reprezentantach tego rodu. Szlachcic o nazwisku Wróbel wymieniany jest np. przez księgi sądovve miasta Sanoka w latach 1423, 1424, 1426. Johannes Wróbel, nob Uis z ziemi sa- nockiej, w 1501 r. wspomniany jest w tamtejszych księgach ziemskich. Inny hone- stus - nobdis Albertus Wróbl de Marzwsche - fjguruje w aktach krakowskich z początku XV w. (por. Pomndá dziejowe wieków srednich, t. XVIII, s. 232}.
„Wróbel Walenty, kaznodzieja síawny i tlumacz psalmów Dawida”, odno- towany zostat w trzecim tomie Herbaria polskiego Hipólita Stupnickiego (inne polskie dziela heraldyczne nie zawierają informacji o tym bądž co bądž rozgatę- zionym rodzie szlacheckim). Johannes Wrobl wspomniany zostal w aktach ka- pituly poznanskiej z roku 1565 w tekšcie dekretu króla Zygmunta Augusta. Walentinus Wróbel, scabinus Stradomiensis, odnotowany zostal przez ¿ródla archiwalne z roku 1586 (Prawa, przywileje i stot uta miasta Krakowa, t. 1, s. 376). Jakub Wróbel (Jacobus Wrobel), szlachcic, wzmiankowany jest w krakowskich księgach grodzkich 22 lutego 1590 r. (W. Semkowicz, Wywody szla- chectwa, nr 203). Józef Wróbel, žolnierz wojsk polskich walczących pod Napo- leonem w 1812 r., wspomniany zostal w notatkach dotyczących powiatu bobruj- skiego z tamtych czasów {AWAK, t. XXXVII, s. 340).
Niektórzy Wróblowie pochodzą zapewne od Janczewskich herbu Jastrzębiec z ziemi bielskiej, o których Jerzy Lempicki w trzecim tomie Herbaria ntazo- wieckiego (s. 239-241) pisa! tak oto: l, Pochodzenie rodziny. Drobni dziedzice dzialów w Jączewie przyjęli nazwisko Janczewski. Nalezeli oni do rodu Ja- strzqbców i kilkakrotnie w XVI wieku swiadczyli z tego herbu. W ciągu XVII wieku potomkowie pierwotnych dziedziców Janczewa wymarli lub przeniešli się w inne strony. Wobec istnietlia na Mazowszu kilku innych rodzin tego samego nazwiska nie ma mozliwosci odróznienia w pózniejszych czasach Janczewskich Jastrz^bców od osób innego herbu.
2. Linia A. Janczewscy z przydomkiem Rogacz. Mikolaj - zmarl przed 1532 rokiem. Pozostawil synów: Jana, Jakuba i Wojciecha, Jan - występowal z bra- tem Janem w 1532 roku. W 1537 roku by! dzjedzicem w Janczewie-Rogaczach, a Mikolaj Lysakowski, syn Andrzeja, zastawil mu pole w Lysakowie. W 1541 roku Janowi odstąpil Mikolaj Labunia z synami 1 Jan w Lysakowie. Jan zmarl przed 1546 rokiem. Pozostawil wdowę Annę N,, corkę Malgorzatę, w 1576 roku wdowę po Józefie Rudowskim, oraz synów; Mikolaja, Marcina i Macieja.
Mikolaj. W 1546 roku wraz z bračmi i stryjem Wojciechem procesowal się z Janem Lysakowskim Labunią z Lysakowa. Maciej. W 1546 roku wraz z braė- mi i stryjem Wojciechem procesowal się z Janem Lysakowskim Labunią z Lysakowa. W 1554 roku wraz z matką i bratem Marcinem procesowal się ze stryjem Wojciechem. W 1558 roku wraz z bratem Marcinem przeprowadzil podzial dóbr w Lysakowie i Janczewie z bracmi stryjecznymi, synami Wojciecha, tez po stryju Jakubie i dalszych krewnych - x. Stanislawie, Andrzęju i Dersíawie Ro-
410

gaczach. W 1563 roku Maciejowi zastawil częšcs w Lysakowie Maciej Lysa- kowski z Lysakowa. W 1565 roku Maciejowi odstąpil częšci w -Ly sako wie Maciej Lysakowski, syn Jana. W 1597 roku do dobr Macieja wprowadzony zostal Wojciech Mankowski, syn Stanislawa. Maciej zmarl w 1597 roku. Pozostawil corką Dorotą oraz synöw Andrzeja i Stanislawa.
Andrzej. W 1597 roku do dobr Andrzeja w Janczewie wprowadzony zostal Andrzej Gierzynski, syn Mikolaja. Zmarl przed 1627 rokiem. Pozostawil wdowę Prakscdę, corką Mikolaja Gutowskiego. Stanislaw, W 1602 roku byl žonaty z Dorotą, corką Mikolaja Gutkowskiego, ktöra w 1613 roku wprowadzona zostala do dobr brata Jana w Gutkowie. Marcin. W 1546 roku wraz z bracmi i stryjem Wojcie- chem procesowai się z Janem Lysakowskim Labunią z Lysakowa. W 1554 roku wraz z matką i bratem Maciejem procesowai się ze stryjem Wojciechem. W 1558 roku wraz z bratem Maciejem, przeprowadzil podzial dobr w Lysakowic i Janczewie z bracmi stryjecznymi, synami Wojciecha, tež po stryju Jakubie i dalszycb krewnych -x. Stanislawie, Andrzeju i Derslawie Rogaczach.
Jakub. Występowa! z bratem Janem w 1532 roku. Wojciech. W 1541 roku Wojciechowi odstąpil Mikolaj Labunia z synami 1 lan w Lysakowie. W 1545 roku Wojciech procesowai się zc Stanislawem Grembeckim z Rogienic. W 1546 roku wraz z bratankami, synami Jana, procesowai się z Janem Lysakowskim Labunią z Lysakowa. W 1547 roku do dobr Wojciecha w Janczewie wprowadzony zostal Jan Osnicki, stolnik plocki. W 1554 roku byl dziedzicem w Lysakowie i procesowai się z bratową Anną i jej synami. W 1555 roku Wojciech zeznal dtug na Lysakowie i Janczewie u x. Mikolaja SJepkowskiego. Byl žonaty z Agnieszką, corką Mikolaja Milodroskiego. W 1560 roku u Wojciecha zeznal dlug Stanislaw Ubysz, syn Jana z Dębska. Pozostawil corką Malgorzatę, w 1576 roku žonę Waclawa Draminskiego, syna Stanislawa, oraz synöw: Marcina, Je- rzego i Jakuba,
Marcin. W 1558 roku wraz z bracmi przeprowadzil podzial dobr w Lysakowie i Janczewie z bracmi stryjecznymi Maciejem i Marcmem, synami Wojcie- ctia, tež po stryju Jakubie i dalszych krewnych - x. Stanislawie, Andrzeju i Derslawie Rogaczach. W 1591 roku Marcänowi odstąpila matka spadek po rodzi- cach, a takže Pawel Milodroski, syn Dačboga, darowal mu dlug. Jerzy. W 1558 roku wraz z bracmi przeprowadzil podzial dobr w Lysakowie i Janczewie z bracmi stryjecznymi Maciejem i Marcinem, synami Wojciecha, tež po stryju Jakubie i dalszych krewnych - x. Stanislawie, Andrzeju i Derslawie Rogaczach. W 1576 roku zapisal posag siostrze Malgorzacie. Jerzy zmarl przed 1606 rokiem. Pozostawil syna Jakuba.
Jakub. W 1605 roku zapisal posag žony Katarzyny, corki Andrzeja Konar- skiego. W 1606 roku do dobr Jakuba w Janczewie-Rogaczach wprowadzony zostal Jan Kleniewski z Kleniewa-Broniszewtc, w 1608 roku zas Jakub wprowadzony zostal do döbr Piotrą Kęsickiego, syna Mikolaja w Skoczkowie Wielkim. W 1622 roku do döbr Jakuba i jego bratanicy Doroty, corki Macieja, w Lysakowie wprowadzony zostal Pawel Umiiiski, syn Mikolaja. Jakub. W 1558 roku wraz z bracmi przeprowadzil podzial döbr w Lysakowie i Janczewie z bracmi stryjecznymi, Maciejem i Marcinem, synami Wojciecha, tež po stryju Jakubie i dalszych krewnych - x, Stanislawie, Andrzeju i Derslawie Rogaczach.
411

3. Linia B. Janczewscy z przydomkiem Wrobl, Andrzej, Zmarl przed 1530 rokiem. Pozostawil synow: Mikolaja, Wojciecha i Sianislawa. Mikoląj. Wystą- powal w 1530 roku. W 1546 roku nabyl cząšci w Umieninie-Nagietkach od Do- roty Strusinskiej, žony Sta:iislawa Garbacza z Rycharcic, od Wojciecha Trąbin- skiego z siostrami, a takže cząsci po Michale, synu Urbana z Podkonic, \V 1550 roku Mikotaj zeznai dtug na Janczewie*Jeziorkach u Jakuba Sudraskiego z Go- zdowa, a w 5563 roku u Jakuba Ciotkowskiego. W 1554 roku procesowal šią zMikotajem Kotarskim, synem Jana. W 1555 roku Mikoląj zeznai dlug u An- drzeja Trąbki Kolczynskiego z Wloczewa. W 1566 roku zoną Mikolaja byla Barbara, corka Mikolaja Tokarskiego, wojta w Czermnie.
Wojciech. Wystąpowal w 1530 roku. W 1546 roku Wojciechowi odstąpif cząsci w Lysakowie Michat, syn Urbana z Podkonic, wraz z cząsci am i po Stru- sinskich. W J 552 roku Wojciech byt podstarošcim ptockim, u Wojciectia zaš zezrtala dlug Katarzyna, wdowa po Mikolaju Niszczyckim, wojewodzie belskiin. W 1553 i w 1556 roku Wojciech zeznai dtug na Janczewie-Jeziorkach u Jakuba Sudraskiego z Gozdowa, W 1560 roku Wojciech byl wojtem w Bielsku. W 1575 roku Wojciech zapisal synom sumy na wojtostwie w Bielsku, ktore miai u krola. Zmarl przed 1577 rokiem. Pozostawit synow: Andrzeja, Wojciecha i Jana,
Andrzej. W 1575 roku wraz z bracmi otrzymal od ojca sumy na wojtostwie w Bielsku. W 1586 roku byl žonaty z Barbarą N., wdową po Tomaszu Sędzicz- ku Kowalewskim. W 1591 roku Andrzej z zoną uwolnil poddanego z 2awad. W 1583 roku Andrzeja oskaržyla wdowa po bracie Wojciechu, Elžbieta No- skowska. W 1594 roku Andrzejowį zastawila 1/2 lana w tCowalewie Dorota Dobrska, wdowa po Stanislawie Kowalewskim. W tym samym roku Andrzejowi odstąpil cząsci w K.owatewie Jan Kowalewski, syn Tomasza z Zawidza. W 1596 roku wprowadzony zostai do d6br w Kowalewie Jakuba Kowalewskiego, syna Heliasza. W 1596 roku wprowadzony zostai do Rudowa, dobr Sebastiana Ru- dowskiego, syna Jana. Andrzej zmarl przed 1600 rokiem. Pozostawil syna Ada- ma. Adam. Zastawil cząsci w Janczevvie-Jeziorkach stryjowi Wojcieohowi.
Wojciech. W 1575 roku wraz z bracmi otrzymal od ojca sumy na wojtostwie w Bielsku. W ! 583 roku Wojciech byl žonaty z Elžbietą Noskowską, wdową po Jakubie Kossobudzkim. Wojciechowi zastawit cząsci w Janczevvie-Jeziorkach bratanek Adam. Zmarl w 1583 roku. Jan. W 1575 roku wraz z bracmi otrzymal od ojca sumy na wojtostwie w Bielsku. W 1577 roku Jan oženil šią z Ewą, corkąMa- cieja Wielickiego, wdowąpo Baltazarze Brzechowskim. Stanislaw. Wystąpowatw 1532 roku. W 1537 roku zapisal posag žony Elibiety N.” Niewykluczone, že nie- ktorzy z Janc2ewskich-Wr6blow po odgalązieniu šią na inne dzielnice i kraje mo- gli zachowac jako nazvvisko tylko przydomek „Wr6bi” vėl „Wr6bel”.
WROBLEWICZ (Vrublevicius) herbu Jastiząbicc. Posiadali majątki w powia- tach braslawskim, dzisnenskim i wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr2, 812).
WR(')BLEWICZ-\Vr6bLEWSKI (Vrublevittus-Vrubliauskas) herbu Jastrząbiec. Miejscem ich osiedlenia byl powiat braslawski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7,18).
412

WRÖBLEWSKI (Vnibliausküs) herbu Gierait, Krzywda, Lis, Lubicz, Šlepowron. Rodzina ta od dawna występowala w rožnych stronach Rzeczypo- spolitej {por, Herbarz Inflant Potsfäch z roku 1778, s. 54-55). Szczegolnie licz- nie zamieszkiwali Wröblewscy na Podolu (Spisok dworian wniesionnych tv dwo- rianskuju rodoslownuju knigu podolskoj gubernii, s. 16).
Ksiądz Szymon Wroblewski w poiowie XVII w. byl proboszczem košciola w Lyngmianach (Litwa i Rus, t. III, z. 3, s. 212, 1912). Michal Wroblewski, szlachcic z wojewodztwa polockiego, w 1668 roku zapisany zostal w witebskich ksiągach grodzkich. W 1668 r. - jak donoszą dokumenty archiwalne - po šmierei Kaspra Wröbiewskiego, wlasciciela kilkit wsi, o spadek po nim ubiegali się m.in. Jan Kazimierz Kirkor, oficer roty kozackiej, i Aleksandcr Giedroyč, pleban dzisnetiski, z czego wynika, že Wröblewscy byli spokrewnieni z rodzinami Kir- koröw i Giedroyciöw {Isloriko-juridiczeskije matieriafy izwleczionnyje iz akto- wyeh knig gubernii mtebskoj i mogilewskoj, t. XXV, s. 363; S. Kirkor, Poczet Kirkoröwt s. 37).
Andrzej Wroblewski w 1674 roku podpisal akt elekcji Jana 113 Sobieskiego w Warszawie (VL, t. V, s. 149). Elžbieta z Mechteldorföw Janowa Wröblewska ] czerwca 1699 roku polecila wptsac do ksiąg sądowych miasta Birže następują- cą skargą na „niewiemego Žydą” Izraela Lazarowicza o to, „iž w roku 1699 miesiąca maja 13 dnia, gdy obzalowany Žyd zajechal do karezmy kirkilowskiej, wszedi do izby, a w tym razie Jan Wroblewski, w piętnastu leciech będący jako dziecią, a do tego w glodny czas, postrzegiszy u obzalowanego Žydą w wozie chleb w worku, z nizu wyjąt i gdy tamže niedaleko od karezmy do lasku uciekai, obzalowany Žyd, postrzegiszy, dogonil i tak mu dal w kark pięsctą, že na ziernią upadt i gdy ¿aiobliwa Wröblewska zaraz w tropy za Žydėm przybiegla, nalazla Jana ležącego i podniösiszy onego od ziemie, a oddawszy Zydowi chleb z wor- kiem i nieco tamže towaru, nieboszczyka Jana ledwo juž žywego do karezmy przyprowadzila, ktörego jeszcze za tą swawolq temuž samemu Zydowi biczem kazala bic. Ktöry to Jan potem nazajutrz od uderzenia pięšctą w kark, bo byl nadtrącony, Panų Bogu ducha oddal (...). Ažeby obžalowany Žyd lzrael Laza- rewicz podhig prawa byi karany, prosiia i domawiala” (Biržų dvaro teismo knygos, s. 204-205),
W sierpniu 1716 roku do magistratu witebskiego wplynęla taka oto Skarga: „Solennie žahtjąc, protestowal jegomošč pan Floryan Wroblewski, koniuszy trocki, w nieznošnym swym žalu y oppressyi, na wielmoznego, w Bogu prze- wielcbnego jegomšei xiędza Franciszka Giecewicza, kanonika wilenskiego, plebana wieliskicgo, mieniąc o to y w ten sposöb, iž co obzalowany xiądz Gie- cewicz, mając swe dobra w wojewödztwie witebskim ležące, nazywające šią Czeple, do piebaniey wieliskiey naležące, a nie mając do zawiadywania tey ma- jątnošci nikogo, za czym xiądz kanonik za usilną swą prošbą y potrzebowaniem swym žahtjącego delatora, jegomošei pana Wröbiewskiego, jako bliskiego w krwi bądącego, uwiodlszy slowy iagodliwemi, dal do zawiadywania tę wyŽ pomienioną majątnošč”.
Po pewnym czasie kanonik wilenski wtrącii swego krewniaka Wröbiewskiego do wįęzienia za rzekome nadužycia gospodareze i zaw!adnąt jego mająt- kiem Czeplöw, przywtaszczając sobie dobra warte okoio 4 tysiące öwczesnych
413

zlotych polskich. Przy okazji zainscenizowal tež wykonanie na Wroblewskim kary įmierci przez utopienie i powieszenie w obecnošci chlopow panszczyžnia- nych {h tori ko-juridiczeskije matieriafy..., t. XXIII, s. 185-189).
W roku 1719 Ignacy Wroblewski, poborca celny, zostat napadnięty przez rat- mana witebskiego Teodora Zafataja „z gromadą pomocnikow”, ktorzy poborcę „okrutnie a memilosiemie zbili y styranizowali, kijami niernaio cięžkich razow zadawszy, juž za niezywych patrzali. Tamže przy nich pieniądze skarbowe będące, jako to talarow bitych 100 szostakamt y tynfami talardw bitych 20, czerwonych ziotych 73 odebrali y na swoy požytek obrocili; gwalt y violencyą na dobrowolney drodze uczynili" (Istoriko-juridiczeskijematieriaty..., t. XXV, s. 123).
Helena Wroblewska byla zoną Dominika Htaski, stolnika pinskiego w roku 1721. W 1762 r. w zapisach archiwalnych odnotowana zostalaTeresa z Wrob- lewskich Hrebnicka, straznikowa witebska. 4 paždziemika 1765 roku do pospo- litego ruszenia obywateli powiatu grodzieiiskiego między innymi standi; „Je- gomošc pan Antoni Wroblewski na копіи siwytn, z szabią y karabinem; jego- mošc pan Jan Wroblewski na копіи karym, z szabią y karabinem; jegomosc pan Jozef Wroblewski na копіи karym, z szabią, pistoletami” (А HA K, t, VII, s. 395, 411). Bonawentura Wroblewski o koto roku 1780 byt instygatorem sądowym Komisji Skarbowej Litewskiej.
W jednym z kresowych herbarzy z konca ХѴШ wieku czytamy: „Wrdblew- scy herbu Slepowron; podkowa z krzyžem; na ktorym kruk s to i, pieršcieri w pyšku trzymąjący, w blękitnym polu; na hetmie nad koroną takiž kruk; sta- wając ku wywodowi rodowitosci szlacheckiey, okazali, iž Jan Piotrowicz Wr6- blewski, będąc w possessji dobr po oycu swoim w powiecie oszmianskim, w parafii olszanskiej sytuowanych, nabyl do tego folwark Roztrzewszczyznę od IPP Lipinskich, a Zagajewszczyznę od IPP Poczobutow, šwiadczą prawa wie- czyste 1669, ktorego synow poswiadczano prawami wieczysto-zrzecznymi z majętnošci Zagajewszczyzny 1700, 1704; w 4-tym stopniu jeden z następc6w, przezastawiwszy częsč swoją w powiecie oszmianskim, przeniosl šią w prowin- cyą witebską, w ktorey przez czas niemaly prawami arendownymi rožne trzy- mając folwarki, na koniec gruntą za miastem, a plac w miescie Witebsku wie- czyšcie w roku 1763 nabyl.
Kiorych possessji synowie w 5-tym wywodzący się stopniu, probują šie metrykami z plebanii witebskiey 1756, 1760 wydanemi; inni tež następcy przy possessjach wieczystycb w powiecie oszmianskim zostają. A tak sąd ziemski prowincji witebskiey, approbowawszy wywodzącey się familii progenerationis schedę, jako z dawna prerogatywą szlacheeką szczycącey się, w tymže stanie szlachectwa oną zabezpieczyl”.
Požniejszy Wywodfamilii urodzonych Wroblewskich herbu Slepowron z roku 1819 podawal, že „familia urodzonych Wroblewskich, będąc dawną, staro- žytną i od niepamiętnych czasow prerogatywami szlacheckiemi zaszczyconą, posiadafa w rožnych prowincyach Krolestwa Polskiego dobra ziemskie”. Jan Wroblewski nabyl np. majątek Gudzie w Księstwie Žmudzkim w polowie XVIII wieku. Na podstawie zgromadzonych dokumentdw Wroblewscy zostali uznani przez Kornisję Wywodową Wilcnską za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 130-131).
414

Drzewo genealogiczne Wroblewskich herbu Slepowron, zatwierdzone w Minsku w 1816 roku, zawieralo opis pięciu pokoleri tego rodu (22 osoby), od Piotrą syna Aleksandra Wroblewskiego zaczynając (Archiwum Narodowe Bia- lorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 114, s. 6). Wywodfamilii urodzonych Wroblewskich herbu Slepowron z 20 sierpnia 1820 r. stwierdzal, iž „ta familia od daw- nych czasow tak w Krolestwie Polskim, jako tež w Xiąstwie Litewskim Dsiedlo- na, zawsze przy zaszczycie prerogatyw szlacheckich ziemne majątki possydowala” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1539, s. 30). Wroblewscy herbu Slepowron wielokrotnie potwierdzani byli jako rodowita szlachta zarowno przez he- roldią grodzienską, jak i przez Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Pe- tersburgu (CPAH Biatorusi w Grodnie, f. 332, z. 2, nr 1, s. 107-121,133-143).
WUJAK1EWICZ (Vujakevicius) herbu Korczak. W aktach archiwalnych notowani byli od XVII wieku.
WUJEK (Vuiekas) herbu Wukry. Wywodzili się z wojcwodztwa plockie- go. Z tej rodziny pochodzil Jakub Wujek (1540-1597), wybitny teolog i filozof, thimacz Pisma Swiqtego na język polski, drugi po Skardze rektor Akademii Wilenskiej.
WUILOWICZ (Vulavičius) herbu Strzemię. Miejscem ich osiedlenia by! powiat telszewski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WYBICKI (Vibickas). Byla to dawna, lecz niezbyt znana rodzina pomor- ska. We wszystkich swych odgalęzieniach uzywali Wybiccy herbu Rogala (рог. Mieczyslaw Paszkiewicz, Jerzy Kulczycki, Herby roddw polskich, s. 475). Jėzuitą ks. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 612) podawal о nich: „Wybic- ki. W Prusiech Bartlomiej Wybicki, regent grodzki malborski 1724, pose! z Prus na sejm”.
Jozef Wybicki, jako posel z wojewodztwa pomorskiego, podpisal w 1764 roku w Warszawie elekcję ostatniego krola Polski Stanislawa Augusta Ponia- towskiego (VL, t. VII, s. 131). On tež byl znanym dzialaczem patriotycznym i oswiatowym, autorėm polskiego hymnu narodowego Jeszcze Polska nie zgi- nęia...
WYBRANIEC (Vibranecas) herbu Poraj. W XVI wieku mieli posiadlošci we wiosci ratomskiej na Žmudzi, 17 paždziemika 1819 r. zostali uznani przez heroldię wi!eiiskąza rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 33-34).
WYJKIEWICZ (Vikevičius) herbu Giejsztor. Zatnieszkiwali w powiecie trockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WYRWICZ (Virvičius) herbu Doięga - zamieszkali w powiecie braslaw- skim i Pobog - osiedleni w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 131; f. 391, z. 4, nr 3391).
415

WYRZYK0WSK.I (Vižikauskas) herbu Slepowron, Gozdawa, Jastrzębiec, Kotwicz, Leliwa, Lubicz. Uzywali przydomku Dtugosz. Początkowo posiadali dobra Wyrzyki na ziemi mielnickiej, następnie Žyžmy, Daniliszki (Zablocie) i inne w powiecie wilkoraierskim. 31 sierpnia 1820 r. zostali uznani przez herol- dię wilenską za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1010, s. 172-173), W XIX w. licznie zamicszkali w powiecie oszmiahskim i sąsiednich (CPAHL, f. 391, z, 8, nr 842, s, 339).
WYRZYKOWSKI-DLUGOSZ (Viiikauskas-Dlugošas) herbu Slepowron (por. tež haslo: Wyrzykowski). Osiedleni byli na Wiletiszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010)
WYSOCKI (Visockas). Spis szJachty Kroiestwa Poiskiego (s. 282) i Do- datek I do niego informųją o Wysockich herbu Drya, Godziemba, Leliwa, Lubicz, Odrowąž, Ogonczyk. Polska encyklopedia szlachecka (t. XII, s. 236-238) wymienia ponad dwadziescia rodzin užywających nazwiska Wysocki, a pieczę- tujących šią m.in. herbami Doląga, Drya, Godziemba, Grzymala, Leliwa, Lubicz, Lada, Lodzia, Masalski, Mogita, Nieczųja, Odrowąž, Ogonczyk, Ostoja, Rawicz, Rogala, Strzemię oraz „Wysocki herbu Kolumna odm. 1600; Wysoka, orszahski, ostrogski” - ei wla£nle Wysoccy byli na Kresach Wschodnich naj- liczniejsi.
W dawnych žrodlach pisanych možna odnaležč liczne wzmianki o poszcze- golnych reprezentantach tego rodu. Johannes Wissoczky de Wissokye w latach 1443-1448 byl burgrabią Iwowskim. Johannes de Wyssokie, podsędek Iwowski, figuruje w žrodiach archiwalnych z lat 1455-1486. Nicolaus Vyszoczsky w 1472 r. byl podsędkiem ziemi sanockiej (Akta grodzkie i ziemskie z Archiwum Ziemskie- go we Lwowie, t. XVI, s. 98). W latach 1480*1484 Mikolai Wysocki byl sędzią tucholskim. Nieznany z imienia pan Vissoczki odnotowany zostal w aktach ka- pituly poznanskiej w roku 1535. Natomiast Simanus Vissoczki wspomniany jest w roku 1541 w aktach kapituly wloclawskiej. W 1567 roku w regimencie staro- sty orszahskiego Filona Kmity Czamobylskiego ciągnąl przeciwko Moskwie „pacholek Wysocki, na nim pancerz, szyszak, kord, tareza, drzewko; pod nim kori cisawy, lysy”. W latach 1683-3715 Jakub Wysocki petnil funkcjc iawnika tucholskiego.
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki znamienityck rodzin i osob dowrtej Polskiy t. II, s, 332) zanotowal: „Wysocki Stanislaw z Budzislawa, herbu Dryja, kasztelan biechowski, na sejmie lubelskim podpisat unię Litwy z Koraną 1569 roku, pozniej byl kasztelanem lędzkim. Jan, brat tego, pierwszy z Polakow opat lądzki, kantor i kanonik gnieznienski, sekretarz Zygmunta Augusta; odbyl dwa poselstwa, pierwsze do Pawta IV, papieža, drugie do krola neapolitariskiego, gdzie pochowawszy krolową Boną, žycia w Lądzie dokonal 1560 roku1’.
Wywodfamilii urodzonych Wysockich herbu Kotunma, zatwierdzony przez heroldię wilenską 15 grudnia 1819 roku, podawal, že „dom imienia urodzonych Wysockich herbu Kolumna starožytny, od niepamiętnych czasow klejnotem szlacheckim zaszczycony, užywając prerogatyw stanowi szlacheckiemu przy- zwoitych, possydowal i dziedziczyl ziemskie majątki, a mianowicie Mikolaj
416

Tadeuszewicz Wysocki, wzięty do niniejszego wywodu za protoplastę, major artylleryi koronnej kamienieckiej, za zasfugi wojenne rycerskie mial sobie nada* ną i darowanąwiecznym prawem od najjašniejszego Zygmunta, kr61a polskiego, majętnosč ziemską zowiącą šią Styrki nad rzeką Suražem z drugiej strony Džwi- ny, mającą gruntu wlok piątnašcie, w wojewodztwie witebskim sytuowaną, jemu i potomkom jego shižącym.
Co dowiodl 1641 Apryla 28 dnia datowany dokument darowny od jašnie wielmožnego Kajetana Czartoryskiego, wojewody kijowskiego, generolą Jego Kr61ewskiej Mošci, i Macieja Bohomolca, podwojewodzego witebskiego, z mocy nadanej od najjašniejszego Zygmunta, krola polskiego, na folwark Styrki zowiący šią, w wojewadztwie witeb$kim sytuowany, Mikotajowi Wysockiemu, majorowi artylleryi kamienieckiej podolskiej wydany, a w ziemstwie powiatu miAskiego 1805 marca 13 aktykowany; 1602 roku Augusta 20 zapisana metryka chrzestna Mikoiaja, z rodzicow Tadeusza i Maryanny z domu Gieniewiczowny Wysockich, z parafii dercenskiej wydana,
Tenže Mikolaj Tadeuszewicz Wysocki, major artylleryi koronnej wojsk pol- skich, possydując i dziedzicząc takowy w gorze wymieniony majątek, mając za sobą urodzoną z domu Žulawską, w požyciu z tąž zoną swoją wydal na šwiat syna Jana Wysockiego (1643). Jan Mikolajewicz Wysocki ze šlubnych związ- kow splodzil synow Atanazego i Gaspra Wysockich. Atanazy Janowicz Wysoc- ki ze šlubnych związkow wydal na šwiat synow: Stefana, Jčzefa i lgnacego Wy- sockidi, z ojcem do dowodu tdących, a Gasper Janowicz Wysocki, takož wywo- dzący si-ę, w požyciu z zoną swoją ma syna Andrzeja. Stefan Wysocki, z dalszym rodzenstwem swoim wywodzącym šią, jest zapisany w listę familii szlacheckich w wdkomierskim powiecie”.
Zwažywszy przedstawione dowody, Deputacja Wywodowa Szlachecka Gu- bemi Litewsko-Wiienskiej w Wilnie uznala Atanazego z synami Stefanem, Ignacym i Jozefem oraz Gaspra z synem Andrzejem Wysockich za „aktualną i starožytną szlachtą polską”, i wpisala ich do pienvszej częšci ksiąg szlachty tejže gubemi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3389, s, 99-100).
Wnuk Mikoiaja Wysockiego Szymon pozostawit w 1700 roku testament zawierający dalsze informacje o tej rodzinie. W dokumencie tym czytamy: „Ja, Symon Wysocki, widząc šią byč w slabošci zdrowia, a pamiętając i wiedząc dobrze, že každy czlowiek, ktoren šią urodzil, umrzeč ma, przez co ja, wyž wy- ražony, czynię taką wolą moją. A najpiervvej cialo moję grzeszne, jako z ziemie wyszlo, tak šią do ziemie wroci, i ma byč pochowane przy košciele tu w Wilko- mierzu fartiym z powinnym pogrzebem i mszanni žalobnymi, na co dziatki moję mile Stefan i Bartlomiej Wysoccy o tym staranie mieč powinni.
A najpierwiej za pochowanie i msze šwiąte zlotych trzydziešci dwa dziatki moję mają vvyplaciė do košciola ichmošcioiv xiąžy pijarow wi!komierskich na dzwony i msze swiętne (...). Z odziežy mojej czynią taką dyspozycyą: oponcza i czapka z szytym baranem synowi mojemu Stefanowi, župan i czapka zimowa z szytym baranem Bartlomiejowi zapisują.
Dom zaš moj na ulicy Oniksztynskiej ze wszetkim zabudowaniem gospodar- skim na trzech polplacach synom moim milym Stefanowi i Bartlomiejowi, jako staraniem moim nabyty i zabudowany, po polowie zapisują. A ješliby w czas przy-
417

sziy nastąpila jaka rožnica między niemi, czego Bože uchowaj, tedy mają podziat rowny przy zaproszonych sąsiadach i przyjacielach uczynič bez pokrzywdzenia i uszczerbku jeden drugiego. A sukessya ma zostač przy synie mtodszym Bartio- mieju (...).
Cörce mojej Petroneli odziež, ktöra zostala po zeszlej w Bogu ženie mojej Ma- ryannie z Pietkiewiczow Wysockiej, jako to: jubka pąsowa ząjączym futrem lyskim podszyta, spodnica kamlotu sowi lego, kamzel jerconellowa, kaptur jeden gradytu- rowy z zlotą kampaną, dmgi aksamitny, czapka gradyturowa, olenderski fartnch bawetniany, skrzynią kr6lewiecką maiowaną zamczystą - to wszystko jej zapisują, takož z bydla wohi jednego, krowę jedną, klacz jedną, owiec troje, swiii do woli synöw moich, a braciej jej oddają" (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3389, s. 32-33).
Prawdopodobnie do tego rodu Wysockich naležaly osoby wspomniane w jed- nym z charakterystycznych przekazöw z XVII wieku: „Roku tegož 1694 dnia 31 maja ja, Mateusz Wysocki, obywatel Swiezne/iskt, wraz z zoną moją Anastasyą Wysocką, sprawiedliwie y pod suronieniem wyznawam, iž syn nasz imieniem Alexander, bądąc od Pana Boga zlą chorobą nawiedzony, w ktorey przez czas niemaly zostając, ciąžko šią rzucal, jączal, ryczal, a gdy do poratowania onego innych sposoböw nie bylo, wszystkich szczegolney Opiekalntczce Matce Nay- šwiątszey jegošmy poruczyli, jakož w tym motnencie szluby nasze skutek swoy wzięly, albowiem ledwošmy go do tego Cudownego Matki Nayšwiątszey Obra- zu ofiarowali, natychmiast od tey zley choroby wolny zostal, y po tych ciąžkich drączeniach coraz sity nabierąjąc, wprędce doskonale ozdrowiat, za co Panų Bogu dziąkując, tudziež pod przysiągą to wyznając, ręką šią wlasną podpisuję. Mateusz Wysocki manu propria" (cyt. wg Pelnia piękniey jak księžyc, taskpro- mieniami swiatu przyšwiecająca, s. 97-98).
Wysoccy z Wysokiej Tucholi berbu Kolumna mieli liczne odgalązienia na wschodzie Rzeczypospolitej, o jednym z nich dokument z 1797 roku podawal: „Stefan z Wysokiej Tucholi Wysocki, ktören za nastąpieniem inkursyi moskiew- skiej na wojewödztwo minskie, gdzie byl possesenatus, odzatowawszy chudoby swojej, salwując siebie i malžonki swojej zdrowie, ustąpil do wojewodztwa brzeskiego i tarn przez niejaki czas przemieszkiwal (1658), a potem stamtąd przeniosl šią do powiatu wilkomierskiego i tu konkludując žyde swoje, zosta- wiwszy potomka syna Symona, umarl” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 371).
Inni Wysoccy tego herbu zamieszkali takže w powiatach oszmianskim, wi- lenskim, šwięcianskim, mihskim i innych, gdzie posiadali przewaznie nieduze folwarki. Cząsto tež bywali bezrolni i parali šią shižbą dworską u bogatszych ziemian. Spokrewnieni byli poprzez malzen stwa m.in. z Kownackimi, Klim- czyckimi, Ostrowskimi, Skorulskimi, Wojsiatami, Wilczynskimi, Staszewskimi, Bohuszami, Niewiarowiczami, Parfianowiczami, Kozlowskimi i inną dobrą szlachtą kresową. W XIX wieku wielokrotnie potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldie w Wilnie i Minsku, a takže w innych miast gubemial- nych, takich jak Grodno, Witebsk, Kowno, Dose licznie reprezentowani byli Wysoccy na Podolu (por. Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodo- sbwnuju knigu podolshoj gubernii, s. 17, 196).
Sposröd Wysockich innych herböw, niekoniecznie zresztą obcych poprzed- nim, do najbardziej licznych naleželi užywający godel Dry a i Godziemba. iVy-
4 1 S

wddfamiUi urodzonych Wysockich herbu Drya z 3 grudnia 1819 roku podawal, iž „familia ta dawna i starožytna, zaszczycona urzędami i possydowaniem dobi ziemskich, a inianowicie Mikolaj Wysocki, biorący šią do niniejszego wywodu za protoplastq, uzywal prerogatyw szlacheckich, piastowai urząd wojskiego pamawskiego i dziedziczyl dobra Czamą Wakę i Sokolow w wojewodztwie wileiiskim oraz Skorbuciany w wojewodztwie trockini polozone, jak poswiad- czyf testament tegoz Mikolaja Wysockiego w roku 1657 February! 24 dnia spo- rządzony (...).
Jan, syn Mikolaja, Wysocki, stolnik pamawski, jedynym będąc sukcesorem, objąt po ojcu swoim tež wyz wyrazone dobra Czamą Waką, Sokolow i Skorbuciany. 2 Jana Mikolajewicza biorący pochodzenie Kazimiera, a z tego Dominik i Mi- clial, wiedli proceder z urodzoną Dominikową Wysocką, in past Stocką, o dobra Stoki Zborowszczyzna w powiecie wotkowyskim položone [lipiec 1702]”
W 1819 roku heroldia wilenska uznaia za „rodowitą i starožytną szlachtą pol- ską” Kazimierza, Jana Kazimierza i Macieja Wysockich, stanowiących jedno z odgalązieii tego licznego rodu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 35-36). W roku 1852 heroldia wilenska zarejestrowala takže naležącego do tego domu szlachcica zpowiatu wilejskiego Jana Wysockiego {CPAHL, f. 391, z. 7, nr 431, s. 2). Drzewo genealogiczne rodu Wysockich herbu Drya, zatwierdzone w Wilnie w 1909 r., przedstawia dzieje szešciu pokolen tej galęzi, ktora od pierwszej po- iowy XVIII wieku posiadala majątek PoloJice w magdeburgii womienskiej na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4126, s. 114).
Wysoccy užywający przydomku Wojszkiewicz, a pieczątujący šią godlem Godziemba, zamieszkiwali od XVI wieku w powiecie wolkowyskim, gdzie wla- dali majątkami Stoki i Klepacze, co wynika m.in. z tekstu uchwaly grodzien- skiego Zgromadzenia Szlacheckiego z 17 maja 1818 roku, przechowywanego w dziale rękopisow Biblioteki Akademii Nauk Litwy (F. 150-95).
Wywddfamilii urodzonego Wysockiego herbu Godziemba z 21 sierpnia 1821 roku stwierdzai pochodzenie tego szlachcica z wojewodztwa lęczyckiego, z Wysockich z Dąbia - czyli z tego samego pnia co Dąbrowscy, Wysoccy byli wiąc szlachtą znaną w Koronie Polskiej „od niepamiętnych czasow”. Jeden z nich, Adam Wysocki, „przybywszy z Lączyckiego do Litwy w kraje ruski c z dalszą familią, najpienvej nabyl possesyą w powiecie orszaiiskim” - przed rokiem 1640.
W cytowanym przekazie dalėj czytamy: „Wzmiankowany Adam Wysocki miat syna Jana, a ten synow Pawla i Michala, ktorych potomkowie, jedni we Mscislaw- skiem na sziacheckich possesyach, a inni w Orszahskiem w hrabstwach romano w- skim i kopyskim posiadali”. Wysoccy ei odgalązili šią požniej ponownie w kierun- ku zachodnim, do powiatu pihskiego, gdzie mieszkali w folwarku Phitnica. W 1820 roku heroldia w Wilnie uznaia pochodzącego z tej rodziny Jana Antoniewicza Wysockiego za „rodowitego i starožytnego szlachcica polskiego”.
Wysoccy herbu Godziemba, Odrowąz i Ostoja potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldią grodziehską i Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu w latach 1835, 1843, 1848,1853, 1883 (CPAH Biaiorusi wGrodnie, f. 332, z. 2, nr 1, s, 164-187), Wywddfamilii urodzonych Wysockich herbu Tryja z 9 grudnia 1835 r. informuje o galązi rodu osiedlonej od 1632 r. w dobrach Zwirblany w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 140-142).
416

W lipcu 3863 roku decyzjąsądu carskiego stuchacze Uniwersytetu Moskiew- skiego Franciszek Jakubtewicz i Józef Wysocki za zloženie przysięgi i udziat wpolskim ruchu patriotycznym zostali skrešleni z listy studentow, pozbawieni praw szlacheckich i zeslani do guberni tobolskiej (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2767). Niektórzy Wysoccy trafili do Rosji jako zeslaticy, inni osiedlili się tam z wlasnej woli, i jedni, i drudzy zashižyli się nowej ojczyžnie w rozmaitych sferach dzialab nošci publicznej. Sfynny poeta i bard Wladimir Wysocki pochodzit z pinskiej ga- lęzi rodu, užywającej godla Godziemba.
Walerian Nekanda Trepka {Liber generationis plebeanorum, s. 460) znal w Mafopolscs i w innych dzielnicach Rzeczypospolitej licznych „chamów” tego nazwiska: „Wysocki zwal się chfopski syn z Wysokiej, wsi na Podgórzu. Ten byl za urzędnika w Przyborowiu wsi na wielkie rządy krakowskie u pana Ptazy circa 1616, Chlop byl wysoki, z kijein miasto korbacza chadzal, co nim bijai chfopy, jak i sam. Potomstwo tego jest, będą się szlachtą zwac”.
WYSOCZANSKI (Visočianskis) herbu Sas. Wysoczanscy licznie za- mieszkali w Gaticji uiywafi przydomków Dumnikowicz, Szwabowicz, Werezyc i in. (Poczet szlachty galicyjsidej i bukowinskiej, s. 285-286). Hipolit Stupnicki w trzecirrTtomie Herbarza polskiego zanotowal: „Wysoczanski Grzegorz, pa- roch nowosielski na Ukrainie, podpisal manifest duchowiehstwa przeciw prze- àladowaniom zbuntowanego fCozactwa roku 1768”. Dodäjmy, že wspomniatie Nowe Sioto lezaio w dekanacie korsunskim. Polska encyklopedia szlachecka (t. XII, s. 238) infortnuje: „Wysoczariski herbu Sas, 1500, powiatu turczafiski, drohobycki. Uzywali przydomków: Dmytrowicz, Dmytrykowicz, Fagorasz, Szwabowicz, Werezyc, Minkowicz, Jankowicz, Pietrusiewicz na Wysokich vel z Wysokiego i z Weryhy”.
Lukasz Wysoczanski w 1633 roku zostat mianowany komisarzem do utože- nia stosunków z Węgrami, Šląskiem i Pomorzem {VL, 3, s. 381). Maciej Wyso- czanski w 1648 roku byl miecznikiem sanockim, Mikola) (zm. 1676) takže miai nadaną tĘ godnosc (Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIH wieku. Spisy. t. III, s. 406). Bazyli oraz Joannes z Weryhy na Wysokich Wysoczanscy podpì- sali w 1764 roku od województwa ruskiego elekcję ostatniego króla polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VU, s. 118).
W 1830 i 1835 r. heroldia grodzienska potwierdzila rodowitosc szlachcica z powiatu drohìczynskiego, bezrolnego Szymona Wysoczanski ego (CPAH Bia- lorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s, 44). Byli jednak ponoč i plebejusze o tym nazwisku. Walerian Nekanda Trepka (Liber generationis plebeanorum, s. 459- 460) pisal w XVII wieku: „Wysoczanski nazwal się Fiedor, syn soltysów od Wysokiego, miasteczka w Rusi, ì ruskiej wiary. Jest tam kolo tego Wysokiego sila tych sohysów, których synkowie, shižąc wybtafistwo z soltystwa albo cza- sem na zacięžkach u szlachty, to się zową od Wysokiego tego: Wysoccy, Wysoczanscy, Wysokinscy, Podwysoccy, Odwysoccy, Zawysoccy etc. Ten Fiedor Wysoczanski ježdzi) na kilka koni do Moskwy anno 1606 z panem wojewodą sandomierskim Mniszkiem, gdy odwozil corkę Marynę Dmitrowi carowi. Ten Fiedor miai lat natenczas 28. Czarny jak Žyd i kompleksyja zydowska, wlosa czamego, twarzy dhtgiej czamej, nosa garbatego, dhigiego jak ogórek za pol
420

grosza, mowy klekotliwej. Sama kompleksyja jego chlopem grubym bye go oznajinowala. Chciai šią z szlachcianką oženič i szlachcicem zwal šią”.
WYSOKOW1CZ (Visakavičins). Piecz<įtowali šią godlem Gieysztor. Za- mieszkiwali w powiecie dzisneįiskim. Spokrewnieni byli m.in, z Alchimowi- czami (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 1131, s. 2).
WYSZENSKI (Vi sen skis) herbu Grabie (o siedmiu ząbach) oraz Trzywdar, W i 562 otrzymali od krola Zygmunta Augusta dobra Podosie, Sielmiewice, Chwoszczowate, Petelewo i inne w wojewodztwie brzeskim. Posiadali tež ma- jątki w powiecie neweiskim, polockim i wieliskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 609, 667). Ich rodowitosc szlachecką potwierdzila heroldia witebska w 1834 r.
WYSZOMIRSKI (ViŠOltlirskas) herbu Rawicz. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 618} podawai o nich: „Wyszomirski herbu Rawicz w nurskiey ziemi, Wawrzyniec Wyszomirski, poborca 1624, a w roku 1638 juz pod staro sei ostrawski. Cypryan 1674”.
Wyszomirscy herbu Rawicz w XVII i XV1I1 w. posiadający dobra Kamieri, Stara Wies, Rudnik w powiecie branskim, odgalązili šią požniej takže na Mo- hylewszczyzną. Uznani zostali za rodowitą szlachtę przez heroldią grodzienską i Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersbur gu w roku 1848 (CPAH ßialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s. 216-218).
Wywöd faniilii urodzonych Wyszomirskich herbu Rawicz z 8 marca 1819 r. oznajmiat: „Familia domu urodzonych Wyszomirskich jest dawna, starožytna i rodowitoscią szlachecką zaszczycona, posiadala ziemskie majątki w Krölestwie Polskim, w Xięstwie Litewskim i Žmucizkim. Do niniejszego wywodu za proto- plastą wziąty JVlarcin Wyszomirski mial syna Jana Karola, ktoren prawem natury byt dziedzicem majętnošci Žeym alias Andruszyszek w powiecie wilertskim ležųcych, a pojąwszy za zoną Heleną Mikotąjewną Ciemdziawicką, štai šią wspölnym z nią aktorėm majętnosci Waygowa Sineiliszek w Xięstwie Žmudz- kim 1677 r. Rzeczony dopiero Jan Karol Wyszomirski, dziedzic majątnošci Žcym, splodzil pięciu syn6w, jako to: Tomasza, Kaziinierza, Macieja, Michata i Jakuba”.
W kolejnych dziesiącioleciach ei Wyszomirscy, biorąc žony m.in. z takich znakomitydi domöw, jak Giedrojciowie, Kiersnowscy, Maleccy, Szymborscy, Chodzkowie, osiedlili się w okolicach Wilna, Smolenską, Oszmiany, Braslawia, na Žmudzi. W 1819 r. Wilenska Deputacja Wywodowa uznaia iiezne grano Wyszomirskich, m. in. Rafala, Jana Jozefą, Tadeusza Kaziinierza, A dama, Mi- chala, Ignacego, Anton iego, Jozefą, Franciszka, Jakuba, Jerzego, Piotrą, Feliksą Konstantego, za „rodowitį i starožytną szlachtą polską”, wpisując ich do pierw- szej częšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 1-4).
WYSZYNSKI (Višinskis) herbu Trzywdar i Krzywda. Wyszynscy z po- wiatu suraskiego pieczątowali šią godlem Grabie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707). Wziąli oni przed wiekami nazwisko od miejscowosci Wyszonki w ziemi biel-
421

skiej, gdzie znani byli jeszcze przed 1415. Wyszynscy z wojewodztwa kielec- kiego, z rodzinnych döbr we Wloszczowej, odgalązili šią na Vv’ilenszczyznę i Gmdzienszczyzną, trafili tež do Estonii (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 2779).
Wągierscy heraldycy pisali o tyrn rodzie: „Wyszynski herbu Trzywdar. Od 1480 w Mlawie, na Rusi. Od 1782 austriacko-galicyjscy baronowie” (Stefan graf von S zydlo w- S žyd lo w ski, Nikolaus Ritter von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, s. 103). Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 620) zanotowal: „Wyszynski h. Trzywdar w podlaskim w-wie”.
Zygmunt, wielki ksiąžą litewski i kijowski, w 1434 r. nadal Mikolajowi Na- sutowi Wyszynskiemu dobra Międzyrzecz, Stolpno, Tolczköw, Krzewica, Sto- nimery, tawy, Krzemien, Osnowsko, Pelch nad Bugiem oraz Czartkowice i Niemojki w powiecie drohiczynskim. W pözniejszych wiekach Wyszynscy licznie zamieszkiwali na Podolu, gdzie wpisywani byli do częsci pierwszej kstąg szlacheckich (Spisok dworian wniesionnych iv dworianskuju rodoslownuju knigu podolskoj gubemii, s. 21). Jedna z galązi Wyszynskich herbu Trzywdar od 1782 roku miala nadany tytul baronöw austriackich. Rosyjski heraidyk zanotowal o nich: „Röd baronöw Wyszynskich pochodzi z Kujawii" (S. Wasiljewicz, 77- tulowannyje rody Rossijskoj impierii, 1.1, s. 232-233).
Tomasz Šwiącki {Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osöb dawnej Polski, t. II, s. 333) informowal: „Wyszynski Mikolaj, Nasuta herbu Trzywdar z Wyszynki w podlaskiem. Temu Zygmunt, wielki ksiąžą litewski i kijowski, nadal w roku 1434 dobra Miądzyrzec na Podlasiu, tudziež Stolpno, Tolczköw, Krzewicą, Krzemien, Osn6wkę, Pelch z obu brzegami rzeki Bugu, Czartkowice z rzeką i Niemojki w Drohtckiem. Ntkodem Jalbrzyk, poborca drohickiej ziemi 1588 roku. Andrzej, pisarz grodzki bielski, posel na sejm 1580 roku".
WyszyAscy często wzmiankowani byli w zapisach archiwalnych. W 1580 roku poborcą podatkowym wojewodztwa podlaskiego kröl Stefan Batory mia- nowal Bieniasza Jalbrzyka Wyszynskiego. Andrzej zaš Jalbrzyk Wyszynski pelnit w tym czasie obowiązki bielskiego pisarza grodzkiego (VL, t. II, s. 203, 205). W lipcu 1631 r. szlachcic brzeski Stanislaw Wyszynski zaskaržyl w sądzie o „zniszczenie ogrodu i sianožąci" panow Pawla Zademowskiego i Bazylego Terpilowskiego, jego sąsiadow. Wojciech, Walenty, Tomasz, Andrzej, Jan, Ja- kub, Krzysztof i inni Wyszynscy w 1648 roku podpisali akt elekcji krala Jana Kazimierza od wojewodztwa podlaskiego {VL, t. IV, s. 112).
Szlachcic Andrzej Wyszynski wspomniany zostal w dekrecie krdla Jana Kazimierza z 9 lutego 1650 r. W lipcu 1673 r. Krzysztof Wyszynski, oskarzyt w brzeskim sądzie grodzkim Bazylego Leskiewicza o oszczercze podanie do sądu sieleckiego, jakoby on, Wyszynski, napadl z zasadzki na syna Leskiewicza, uderzyt go „obuchem czy kulakiem”, a nastąpnie skatowal mlodziana. Wojciech na Wyszonkach Wyszynski, podstoli bielski, w 1674 roku od wojewodztwa podlaskiego zložyl podpis pod aktem elekcji kröla Jana III Sobieskiego {VL, t. V, s. 159). Gregorius Georgius Wyszynski wzmiankowany jest w attach jako subjudex (podsądek) bielski w 1699 roku.
Wyszynscy, ktörzy posiadali majątek Worteie, ležący na pograniczu po- wiatow braslawskiego i oszmianskiego, za pro t opias tą swego rodu uwazali Pawla Wyszynskiego, „dostojnosciądworzanskązaszczycDnego"-w 1711 roku
422

(CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1624, s. 102-107). Augusi III, krol polski, w lišcie z 1759 roku wymieniat wywodzących šią z tego rodu: Wojciecha, skarbnika ziemi drohiczynskiej; Ignacego, rotmislrza wojewodztwa minskiego; Leoną, podczaszego starodubov/skiego, oraz Adama, Martyna i Annę Wyszynskich.
Adam na Wyszynie Wyszynski, sędzia kapturowy powiatu opoczynskiego, podpisal w 1764 elekcję ostatniego krola polskiego Stanislawa Augusta Ponia- towskiego (VL, t, VII, s. III). Jan Ursyn Niemcewicz, marszalek powiatu brze- skiego, w 1808 r. pošwiadczyl pisemnie ukonczenie brzeskiej szkoly powiato- wej przez urodzonego Sylwestra Wyszynskicgo, syna Kazimierza (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 614).
Wyw6dfamilii urodzonych Wyszynskich herbu Trzywdar, sporządzony w he- roldii wilenskiej 22 grudnia 1819 r., podawal: „Familia ta od dawnych czasow rodowitošcią szlachecką zaszczycona, ze znacznych posiadlošci ziemskich i ze sprawowania urządow w rožnych powiatach znaną byla, z ktorej idący przodek wywodzących šią Michal Wyszynski, užywąjąc prerogatyw stanowi szlachec- kiemu wiašciwych, posiadal dobra ziemskie, jak tego dowiodly następne dokumentą: 1720 roku dnia 3 marca datowana metryka szlubna Michaia Wyszyn- skiego z Agatą Iwaszkiewiczowną, z ksiąg košciola womiahskiego wydana; prawo zastawne od Mary ana i Katarzyny Požniakov/, stoJnikow oszmianskich, na dwie pustosze Czebatulewską i Wasilowską zwane, do majętnošci Raczun naležące, w powiecie oszmianskim potožone (,,.). Tenže Michal Jalbrzyk Wy- szynski byl ojcem czterech synow: Mateusza, Jozefą, Piotrą i Jana, z ktorych jedni w powiecie oszmianskim, a drudzy w zawilejskim osiedli i ciągle wiedli žycie stanowi szlacheckiemu przyzwoite”
W 1819 r. Jozef i Michal \Vyszynscy, synowie Kazimierza Michalowicza, uznani zostali za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” i wpisani do pierwszej cząšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 108-109). W 1842 r. heroldia wilenska potwierdzila rodowitošč szlachecką Mateusza, Franeiszka, Jana, Antoniego Justyna, J6zefa, Wincentego i innych Wyszynskich, bądących w piątym pokoleniu potomkami Pawla Jalbrzyka Wy- szytiskiego, wlašciciela majątku Sieniawszczyzna w powiecie oszmianskim. Ci Wyszynscy, užywający herbu Krzywda, byli takže vvtašcicielami majątku Gaudziewicze w tymže powiecie (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 760).
13 listopada 1842 r. heroldia potwicrdzila rowniež rodowitošč szlachecką Jana Adama, Antoniego Zygmunta, Aleksandra, Juliana i Edmundą Felicjana Wyszynskich, rodzonych i stryjecznych braci, užywających herbu Trzywdar, praprawnukow Michaia Wyszyiiskiego, od polowy XVIII mieszkającego w majątku Szakiszki w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 761).
W powiecie oszmianskim Wyszyhscy posiadal i folwark Kropi wno i podob- nie jak ich krewm zamieszkali w powiecie wileiiskim, wielokrotnie potwierdzani byli jako rodowjta szlachta przez heroldię wilenską. Natomiast ich krewny Ju- lian Dominik Wyszynski, mieszkający w Kownie, mial w 1847 r. problemy z dowiedzeniem swej przynaležnošci do stanu szlacheckiego, gdyž przedstawit wladzom sfatszowane dokumenty (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3386, s. 1-21 ).
Raport komisji šledczej dotyczący oszmiansko-wilenskiego- nielegainego - Towarzystwa Ošwiatowego „PiątkowLczėw” z czerwca 1862 roku zawieral na-
423

stępujący fragraent; „W miescie Šwiqciany juž ponad dwa miesiące istnieje po- dobne do oszmianskiego towarzystwo t dziata w najszerszym zakresie: rnyšl o založeniu takowego podal jeszcze wiosną 1861 r. Julian Wyszynski, lecz urze- czywistniona ona przez niego zostala dopiero w grudniu, gdy z Wilna wröcil Cezary Wyszynski, ktöry nawiązal kontakt z „piątkowiczami” i otrzymal od nich zlecenie zorganizowania towarzystwa.
Obecnie to zrzeszenie znacznie siį zwiqkszylo i uwaza za swych czlonkow wszystkich mlodych i wyksztalconycb ziemian. Zamierza ono, jak m0wią, prosic o zezwolenie na otwarcie w ¿wiqcianach biblioteki nie tylko dla miasta, ale i dla calego powiahi, gdzie juž potajemnie dziaia biblioteka licząca 2000 tomöw. Dzia- lalnošc tego zrzeszenia juž się zdąžyla odbič na prostym iudzie: z rozmöw z chlopami možna się przekonač, že oni w ogole są niezadowoleni ze swego aktin alnego potoženia” (Archiwnyje matierialy Murawiewskogo Muzieja, 1.1, s, 96-97).
W 1902 roku henoldia wilenska zatwierdzila wywöd genealogiczny Wyszyn- skich herbu Trzywdar (siedem pokolen, 23 osoby), wtascicieli majątku Szakiszki vel Syrtowciszki w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4126, s. 118).
WYŽEWICZ (Viže vi ii us) herbu Jež. W aktach archiwalnych notowani byli od XVII wieku.
WYŽGON (Vižgonis) herbu Jastrzębiec. Ich dziedziczne dobra ziemskie znajdowaly się w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
424

ZABERNA (Zabernas) herbu Trzy Lilie. Dziedziczne dobra ziemskie tego rodu znajdowaly się w powiecie telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZABIELA vėl ZABIELO vėl ZABIELLO herbu Topör, O stoja, Labędž. Znakomity röd w Wielkim Księstwie Litewskim, spokrewniony z Jaholkowski- mi, Bujwidami, Komorowskimi, Rajeckimi, Gintowtami-Dziewattowskimi, Bialozorami, Lipajlami, Puslowskimi, Komarami, Kudrewiczami, Zajączkow- skimi, Kossakowskimi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 4, s, 206-207).
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 629) pisal o tej rodzinie: „Zabiela herbu Topör w Xięstwie Litewskim. Maciej Zabiela w Žmudzi 1621. Szymon, podstoli smolenski, w powiecie witkomierskim 1674. Samuel Zabiela, towarzysz pancemy chorągwi w litewskim wojsku 1688, do jurowickiego obrazu Matki Boskiey dal lichtarze srebme. Antoni, podczaszy y poset kowienski na konwo- kaeyq 1733".
W w^gierskim dzieäe genealogicznym czytamy: „Zabieflo vėl Zabielo herbu Topör i Lts. Od 1550 w Wilnie i Lwowie. Od 1683 tytul hrabiöw, 5 senatorow" (Stefan graf von Szydlow-Szydlowski, Nikolaus R. von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, s. 103).
Jerzy hrabia Dunin Borkowski w Almanachu blękUnym (Lwöw 1909, s. 1006-1009) podawal: „Zabiello herbu Topör i Lis. Rodztna podlaska na Žmudzi i Litwie rozrodzona, z ktorej Henryk zostal umieszczony z tytulem hrabiow- skim na lišcie Deputacji Senatu Krölestwa Polskiego”,
Polska encyklopedia szlachecka (t. I, s. 193) informuje: „Zabiellowie herbu Topör'i Lis. Rodzina podlaska, na Žmudzi i Litwie rozrodzona, z ktorej Henryk zostal umieszczony z tytulem hrabiowskim na liscie Deputacji Krölestwa Polskiego 8 V 1820 i 24 V ] 824, lecz umarl bezpotomnie 17 1 1850; a Henryk Onufry Maria otrzymal przyznanie tytulu hrabiowskiego, rzekomo rosyjskiego, z roku 1801 w Austrii, z przydomkiem «ze Starzow Zbylutow na Chrzczowie»”.
Teodor Zychiinski pisal w Zlote] księdze szlachtypolskiej (t. X, s. 294-305): „Zabiellowie herbu Topör i Lis. Dwa byly w Polsce w zamierzchtych, zapia- stowskich czasach, odrębne calkiem pochodzenicm rody, ktöre pözniej heraldy- cy nasi, dla podobiensEwa ich godet rodowych, w jeden zamienili, tj. matopolski röd Toporczyköw, czyli Starzonöw, i wielkopoiski Zbylutow, czyli Paiuköw.
Pierwszy, przewaznie w Krakowskiein rozrodzony, uzywat topora za godlo herbowe; drugi zas, glöwnie w okolicy dotąd Palukami w Wielkopolsce zwa- nej osiadly, pieczqtowal się siekierą na dlugiej rękoješci, z rozszczepionym na dwa dlugie konce obuchem. Byli to potomkowie Zbiluda, civis Poloniae, ktory w 1153 roku üfundowat klasztor Cystersöw w Leknie.
Godlo to widzimy juž odmienione nieco w roku 1343 (siekierą z krzyžy- kiem u zwyczajnego obucha), w ten sam sposöb, jaki takže widzieö mainą na
425

spizowym pomniku przed wielkim oltarzem katedry wroctawskiej biskupa Ma- cieja Patuki, zmartego w roku 1363 i nawet jeszcze w roku 1371 na pieczqci Wojciecha, opata lubinskiego, až ostatecznie od roku 1376 spotykamy takowe catkiem juž w ksztatcie klejnotu Toporczykow, rysowane na pieczęci Sądziwoja z Szubina”
Jak wide innych rodzin polskich, takže i ta z biegiem stuleci rozgatązita šią z ojczystego gniazda na rožne, cząsto nader odlegte strony. „Nie masz wątpliwo- šci - stvvierdzat tenže autor - že od najstarszycli czasow znaczna migracja indy- widuow w obszarze catej Polski spostrzegana, roznosita wczesnie pojedynczych czlonkow wielu rodow po rožnych jej stronach.
W ten sposčb šią tiumaczy, že jeden z potomkow wielkopolskiego Zbiluda, przenioslszy šią w XV wieku na pobratymczą Litwą, tu od nowo nabytych dobr Zabyla, czyli Zabiela, przybrat nazwą Zabiety, a poslubiwszy księžniczką Swierską. z szczepu Dowsprunga, na pamiątką potączenia šią z tak znakotnitym domem, do rodowego godla Siekiery, przeksztatconego jtiž w owym czasie na Topora, dotączyt klejnot rodowy žony, Lisa.
Faktem jest, že Zabietiowie na Litwie od najdawniejszych czasow tego po- dwojnego herbu užywają, zachowując tradycyjnie przydomek Zbylutow, ku uwiecznieniu pamięd wiasnego starožytnego i swictnego pochodzenia. Zabiet- towie piszą šią <(z Chrzczowa». Protoplast^ ich wiadomym jest Michal Zabietto, osiadty w koiicu XV wieku w Kowiehskiem, ktorego zona byla dziedziczką Dubnik. Pozostawil on synow: Andrzej a i Macieja oraz corki Hanną i Katarzynq (Karimą”.
Z przekazow archiwalnych wiadomo, že Andrzej miat za zoną Jadwigę, nie- znaną z nazwiska szlachcianką z powiatu wilenskiego, Maciej zaš oženit šią z Katarzyną Bujwidowną, z ktorąmial trzech synow: Macieja, Piotrą i Francisz- ka oraz trzy corki: Barbarą, Jadwigę i Elžbietą. Zaznaczmy, že z owych Bujwi- dow wywodzit šią stynny w XIX medyk Odo Bujwid, cztowiek o ogromnych zashigach naukowych w Rosji i Polsce, a takže dziatacz patriotyczny.
W wiekach XVI-XVIII zajmowali Zabietiowie wide eksponowanych sta- nowisk w administracji, wojskowosci, dyplomacji Rzeczypospolitej. Osiedleni byli we wszystkich dzielnicach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Naroddw. Przekazy historyczne šwiadczą, že žony brali oni m.in. z takich rodzin, jak: Dowborowie, Siesiccy, Dawidowiczowie, Zawiszowie, Kossakowscy, Sobolew- scy, Gutakowscy, Radziejowscy, Ciechanowieccy. Od 1683 roku uzywali tytufu hrabiowskiego.
Zachowai šią list krola Jana III Sobieskiego do jednego z Zabietlow, w k:o- rym czytamy: „Urodzonemu Michaiowj na Chrzczowie Toporczykowi ze Zbi- lutow Zabiettowi, general majorowi naszemu, faska nasza krolewska; oznajmu- jeray tym listem naszym, že po zwyciqstwie od Boga nam danėm pod Wied- niem, przyslany nam jest list Jego Cesarskiej Mošci Leopoldą I z przywilejem zatączonym warn shižącym, ktorym to listem Jego Cesarska Mošč recompen- sando valetudinem ¿p. ojca WMo£6 wielce nam mitego Salomona, putkownika 2. brygady naszej w potrzebie teraz pod Parkanami w obronie naszej polegtego, Jego Cesarska Mošč mianuje i WMošč z bracią tytulem hrabiow, dopoki imienia waszego stanie, prosząc nas taskawie, abyšmy na to przystali.
426

My tedy, kril, z respektu naszego krolewskiego do tej dostojnej prosby przychyliwszy siq, chociaz wszelkie tytuly w kraju naszym obce uchwala sejmu w roku 1643 qua praejudiciales rownoSd i wolnosc stanu szlacheckiego w Rze- czypospolitej Polskiej interdite i zarzucone fuerant ad praesens, dostojnosci^ lask^ Jego Cesarskiej Mosci uwazaj^c, tytui ten Wam shiz^cy pro singulari munero honori meriti w Ojczyznie mtec chcemy. Azeby tedy tytui ten Wam sluz^- cy wsz^dy od wszystkich, dopoki imienia Waszego st ani e, dawano, tytulowano i szanowano dia laski naszej krolewskiej tym listem zalecamy, o czem Jego Ce- sarsk^ Mose uwiadamiamy, dia lepszej wiary przy podpisie pieczqc nasz^ wyci- sn%c rozkazujemy. Jan, kr61”.
W liscie zas cesarza Leopolda I, napisanym w j^zyku tacinskim, motywo- wano nadatlie tytulu tym, ze Salomon Zabieilo (s^dz^c z imienia, wowczas jesz- cze b^d^cy wyznania kalwiiiskiego) wraz z synami Michalem, Mikolajem i Szymonem przejawil wyjatkowe bohaterstwo, dowodz^c regimentem husarzy polskich, ktorzy rozniesli w pyl niezwyci^zonych dotqd janezarow Kara Mustafy
Teodor Zychlinski przytoczyl rowniez inny list, z 1 czerwca 1791 roku, w ktorym krol Stanisiaw August Poniatowski wyrazal zadowolenie, ze general Szymon Zabid- lo, kasztelan minski, nie tylko przysiagl poshiszenstwo Konstytucji 3 maja, ale i na- klanial ku temu „obywatelow wojewodztwa minskiego”. Z tych i wielu innych prze- kazow historycznych wynika, ze rodzina Zabiellow od pokolen niezmiennie sluzyta ojczyfnie mySl^, mow^ i orqzem,
Profesor S, Koscialkowski pisal o ostatnich dziesiecioleeiach XVIII wieku; „Chod Zabiellowie i (spokrewnieni z nimi) Kossakowscy gldwne wplywy swoje posiadali w Kowiebskiem, nie byli jednak zwyklymi primorami powiatowymi, jakich wielu na Litwie, Midi oni Szersze d^znosci polityczne, wychodz^ce poza granice jednego powiatu, usiiowali wpiyn^c na sejmiki okoliczne w Wilkomier- skiem, Upickiem, na ¿mudzi, a przede wszystktm chcieli byc zupelnie samo- dzielnymi kierownikami partii (...).
Nie b^dqc - jak sie zdaje - nigdy zbyt oddanymi stronnikami Stanislawa Augusta, byli oni gotowi do popieratiia jego akcji politycznej w zamian za «laski dworskie». Lecz krol nie uwazat Zabiellow za przeciwnikow «dworskich» i byl pojednawczo wzgl^dem nich usposobiony” (S. Koscialkowski, Antoni Tyzen- haus, 1.1, s. 160-161).
W okolicach Niezyna na Ukrainie osiedlila si^ jedna z gal^zi ZabieUow her- bu Ostoja, wskazuj^ca za protoplaste Michala Zabielt^ i jego synow: Piotra, oboznego generalnego (zm. 1689), Konstantego, borzieiiskiego horodniczego atamana - w iatach 1664, 1680, 1683 (por. W. Lukomskij, W. Modzalewskij, Maiorossijskij gierbownik, s. 57). Zabiellowie notowani byli tez na Podolu jako polska rodzina, uszlachcona powtomie w Rosji za sluzb$ wojskow^ (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju knigu podotskoj gubernii, s. 125).
W dawnych zrodiach pisanych spotyka sie wzmianki o reprezentantach tego rodu, znanych w Widkim Ksi^stwie Litewskim juz na pocz'4tku XVI wieku, W roku 1516 - jak donosi Metryka litewska - Kachna Zabiellowna (zam^zna za Stankiem Misewiczem) procesowala si$ w s^dzie wilenskim z bratem Andrze- jem Zabieliczem o dobra macierzyste Dubniki, W 1528 roku Jan Zabielicz od- notowany zostal wsrod bojarow wolkowyskich. Kilka lat pozniej na lokalnych
427

üstach bojarstwa zapisano Mikitę, Wasileja i Andrzeja Zabieliczöw, zaš w 1552 roku w Wilnie - Szcząsnego i Walentego tegož nazwiska.
„Ziemianin hospodarski” z powiatu kowienskiego Froncko Maciejewicz Zabiela figuruje w sądowych zapisach ziemskich z 4 lutego 1581 roku (AWAK, t. XXIV, s. 384, 412). Szyraon Zabielo byl sędzią wilenskitn w 1608 r. (AWAK, t. XI, s. 72). W 1621 roku występują w zapisach archiwalnych Maciej i Szymon Zabiellowie - na Žmudzi; Salomon Zabiello, podstoli smolenski (1674), za- mieszkaly w powiecie wilkomierskim; Samuel, towarzysz chorągwi pancemej - 1688. W potowie XVII wieku w rosyjskich dokumenlach urzqdowych wspo- mniany zostal Piotr Zabielo, „pulkownik wojska Jego Krölewskiej Mösci”, wla- sciciel miejscowosci Borzoy, ktöry dowodzil oddzialami Kozakow zaporoskich, będących na stuzbie kroia (Akty oniosiaszczijcsia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossä, t. III, Dodatek).
Gdy w roku 1654 Piotr Zabiela (Zabiello) jako pulkownik kozacki shižyl przejsciowo carowi, inny Zabielo dowodzil osaczonymi oddzialami polskimi w Mohylewie (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. XIV, s. 212,697 i in,), Podobne sytuacje mialy w wiekach pözniejszych powtarzac się jeszcze wiele razy.
W 1654 roku wspomniany Piotr Zabiello ze swym synem wchodzil w sklad poselstwa Bohdana Chmielnickiego, ktöre prosito cara moskiewskiego o rozcią- gnięcie swej wladzy i „opieki” nad terenami ukrainskimi (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. X, s. 758). Požniej występuje on jako sotnik wojska kozackiego w miešcie Borzna w powiecie niežyhskim (ibidem, s. 807). Tenže Piotr Michajiowicz Zabiela, sędzia wojskowy puiku perejaslawskiego, odnotowany zostal w 1665 roku w sądowych aktach kozackich (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. VI, s. 13, 15).
W lutym 1667 roku hetman wojska zaporoskiego Iwan Briuchowieckoj do- nosii carowi, že Piotr Zabiello, sędzia wojskowy, wysytal swego syna na Siez, by ten wichrzyl tym razem przeciwko poddaniu się krölowi polskiemu Kozakow (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. VI, s. 177-178). Piotr Zabiello byl jednym z organizatoröw „tajnej rady” dowödcow ukraihskich, ktö- rzy - napatrzywszy się na bestialstwo wojsk carskich - postanowili ponownic wröciö pod rozkazy kroia polskiego, o czym donosil carowi rosyjskiemu proto- pop Simeon, ktöry jako wytrawny szpicel calą sprawę dokiadnie wyszpiegowal (por. Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. VII, s. 87-99).
Na skutek tego donosu oddziaiy carskie tropily Piotrą Zabiellę po calej Ukrainie, by go uwiqzic i ukaraė jako „zdrajcį”. Wydaje siį, že ta linia Zabäelöw ulegla z biegiem czasu rutenizaeji. Mial bowiem obožny generalny synow Ba- zylego (Wasyla) i Stefans (Stiepana), a wnuk jego Taras uzywal juž częšciej nazwiska Zabielenko niž Zabiello.
W styczniu 1669 roku protopop niženski Simeon Adamowicz ponownie skladal donos na ukraihskich i polskich dowödcow wojskowych na terenach ruskich, ktörzy wichrzyl i przeciwko carowi i knuli plany przejšcia na stronę polską, Obok hetmana Mnohohresznego jednym z glöwnych „antybohateröw” tego donosu jest ponownie Piotr Michajiowicz Zabieila, generalny sėdžia obožny (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. VIII, s. 9-23).
428

Piszący sąžniste raporty duchowny nie ktemal - P. Zabiello rzeczywiscie, naležal do tych Polakow, ktorzy ząjmųjąc kluczowe pozycje w hicrarchii wqjsk kozackich, bronili praw i niezawisiosci Rusi od Moskwy, byl postancem Kozakow do cara i pro- bowal wynegocjowac warunki normalnego sąsiedztvva między Rusią a Rosją (ibidem, s. 48-50). Dla Ukraincow byty to czasy okropne, między Polską a Moskwą naši lai się niemozliwy do rozvviązania konflikt, kraj byl podžielony, krwawil.
Jedno z rodowych gniazd ZabieRow znajdowalo się przez wieki na Nowo- grodczyžnie. W materialo archiwalnym z roku 1661 czytamy, že niejaki pan Samuel Oskierko, sędzia ziemski mozyrski i pulkownik Jego Krolewskiej Masei, „stojąc w miešeie Siemiezowie z puikiem swym, przepomniawszy bojažni Božey, srogošei prawa pospolitego y artykulow woyskowych, sam osobą swą z niemalą gromadą ludziey woyskowych, najechawszy na mieszkanie [tj. dwor - J. C.] nazwane Zabiely, w w-wie nowogrodzkim, w domu p. Jana Zabiely, szlachciankę uczciwą, panią Piotrowiczową y dragą, Katarzynę Ferencowną, zgwalciwszy, niemalo rzeezy gwaltem zabrawszy, na požytek swoy obrocil y skorzystal" (Istoriko-juridiczeskije matieriaty, izwlieczionnyje iz aktowych knig gubernii wiiebskoj i magilewskoj, t. XXIV, s. 446).
Od dawna, jak juž zaznaczylišmy, zakorzenit się rod ZabieRow na Žmudzi. Salomon ZabieRo, podstoli wilkomierski, zložyl m. in, swoj podpis 8 czerwca 1678 roku pod ugodą między Halszką Bartosiewiczowną~Pietkiewiczową a smolenskim pisarzem ziemskim Hieronimem Ciechanowiczem (Biblioteka Akademii Nauk Litwy w Wilnie - Dzial rękopisow, F 273-3136).
W przywileju kr61ewskich z konca XVII wieku czytamy: „Jan Trzeci, z la- ski Božey krol polski etc. Oznajmujemy tym Ii stem przywilejem naszym, komu wiedziec to naležy, iž gdy commissarze nasi za listem, od nas do siebie wyda- nym, do majętnošci nazwaney Labunow, w powiecie kowienskim ležącey, uro- dzonego Jana Zabiely - mieeznika kowienskiego, zjechali y tam przeprawie zley, niebezpieczney na rzece Basupie, na goscincu kowienskim y kieydanskim, przypatrzywszy się y koszt, jaki się na zbudowanie na tych mieyscach mostu y na częste onych naprawy ložyc się muši, uwazywszy, myto mostowe na ludzie kupieckie, Zydow, furmanow, postawili y do nas con firmacyą onych odestali:
My tedy, krol, wygadzając ind&mnitati podrožnych ludzi, aby tamtędy w tą y ową stronę jadący bezpieczny przejazd mice mogli, postanowienie commissar- skie tak moderujemy: iž od wozu po parę koni towarami nalozonego po dwa grosze, od koni y bydia rogatego na sprzedaž pędzonego od poglowia po groszu myto mostowe od ludzi kupieckich, Zydow y furmanow brane bye ma. Od ktd- rego to placenia myta stan duchowny y szlachecki y podwody szlacheckie w przechodzie zawsze wolni byč mają.
A ježeliby most me by! zawsze naprawiony, albo ješliby się jaka depaaatio stanowi szlachcckiemu y podwodotn ich dziala, takže od kupcow, Zydow y furmanow nad postanowienie więcej brano, lady eo ipso, co dla lepszey wiary ręką się naszą podpisawszy, pieczęc wielkiego Xiqstwa Litewskiego przycisnąč roz- kazališmy. Dat w Warszawie dnia 12 Apiyla, roku Pahskiego 1681” {AWAK, l xm,s, ii4).
Zabielfowie, šredniej zamožnošci rodzina szlachecka, inieszkali tež w okoli- cach miasta Propojska, o czym šwiadczą archiwa rzeezyekie z roku 1685, kiedy to
429

wspomniany jest рал Samuel Zabieilo, „towarzysz y deputat chorągwie JMác pana Stefana Czemiawskiego” (Istoriko-juridiczeskije matieriaiy, izwlieczionnyje iz ak- towych kmg gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXX, s. 141, 144), W dokumencie anchiwalnym z 1744 roku wzmiankowany jest Kazimiera Zabielo, szlachcic wíteb- ski. Tomasz Zabieilo w 1767 roku podpisal uchwalq róznowierczej konfederacji sluckiej, z czego wynika, ¿e katolikiem nie byl (A WAK, t. VIII, s. 618).
Zabielo, iowczy litewski, wspomniany zostal w przywileju króla Stanislawa Augusta z 1 VIII 1771 roku (AWAK, t. X, s. 570-571), On tež w 1788 roku mial byc obrany na litewskiego marszalka wielkiego, lecz níe doszlo do tego na sku- tek wydarzen politycznych (AWAK, t. XVI, s. 390). Szymon Zabieilo tuž przed rozbiorami Polski pelnil urząd kasztelana mmskiego. Józef Zabieilo byl low- czym wielkim litewskim, marszalkiem konfederacji generalnej Wielkiego Księ- stwa Litewskiego w 1792 roku {AWAK, t. IX, s. 559, 561). Anna z Biallozorów Zabielíowa byla w 1797 roku wlašcicielką majątku Semoneüszki ležącego w ówczesnym, powiększonym kosztem wykreálonej z тару Europy Rzeczypo- spolítej Obojga Narodów, pañstwie pruskim {AWAK, t. XXXVIII, s. 312),
W zbiorach Archiwum Narodowego Bialorusi w Minsku (f. 319, z. 2, nr 1139) znajdują šią bógate, liczące wiele setek stron materiaty, pošwięcone dzie- jom rod u Zabiellów. Genealogía jednej z galęzi informowala, ii Stanislaw Zabieilo, rodowity szlachcic polski, posiadal majątek Stare Siolo w województwie nowogródzkim i pozostawii synów: Michala, Dominika i Teodora, po tych zaá wnuków: Jana, Antoníego i Onufrego.
Pomnažający swe dobra Dominik nabyí niedtugo Zaosie kolo Nowogródka - tam w 1798 roku urodzil šią Adam Mickiewicz. Na Minszczyžnie Zabieilowie posiadali liczne dobra: Durynicze, Rydle, Cimochowszczyzna, Antosin, Stani- slawów, Kazimieraów, Toporowa, Borowiszcze, Sofijówka, Rakošlarka, Roso- macha, Olsa, Józefm, Ignacewka i in. W tym czasie Zabieilowie mieli takže m,in. dobra Telsze i Wilkija na Žmudzi (CPAHL, f. 378, op. 1840, nr 45).
Boleslaw Starzyftski niesiusznie stwierdzii w jedenastym tomie (s. 63) swe- go herbarza, iž: Zabieilowie herbu Topór wygasli w XVIII wieku” (Biblioteka Jagielloñska w Krakowie- Dzial rąkopis0w, 7016-Ш). Byli oni bowiem jeszcze w XIX wieku odnotowywani przez heroldię minską i witebską na ziemiach Biaiorusi i Litwy.
Zabieilowie byli starą i patriotyczną rodziną polską, znaną m.in. z tego, že juž od początku XIX wieku czynnie organizowala konspirację patriotyczną. Dotyczy to chociažby Jerzego Zabielly, bylego szambelana dwom polskiego, który ze swej karczmy, položonej nad brzegiem Niemna w pobližu miasteczka Sapiežyszki, w 1813 roku uczynil ošrodek dziatalnošci partyzanckiej.
Reprezentant innej galązi tej rodziny Henryk Zabieilo, hrabia, syn wielkiego hetmana litewskiego, uchodzącego za osobą lojalną wobec dworu rosyjskiego, utracii majątek Wilki w starostwie teiszewskim na rzecz skarbu rosyjskiego, „poniewaz ten Zabieilo przez zdradzieckie przejscie na s traną wroga Rosi i i przez wczeéniejsze swe znane zachowanie šią podejraane uczynil šią niegod- nym lask cesarzy rosyjskich”.
W owym uzasadnieniu chodzilo o to, že hrabia Henryk Zabieilo byl wyso- kim oficerem w 120-tysiącznej armii poiskiej, wchodzącej w sklad Wielkiej
430

Annii Napoleona I w roku 1812, i wykazat mqstwo i odwagp w walkach z od- dzialami rosyjskimi. Galąž rodu Zabiello w osiedlona w powiecie trockim takte cieszyla się dobrą slawą jako patriotyczna polska rodzina (Akly i dokumenty archiwa wilenskogo, kawienskogo i grodnienskogo general-gubernatorskogo uprawlenija, t. II, s. 240, 246-250).
Nielaska carska wobec Zabieliöw nie byla jednak niewzruszona. W jednym z przekazöw archiwalnych z XIX wieku czytamy bowtem: „Z Božey laski, my, Alexander I, cesarz Wszech Rosji, kröl polski etc., etc. Chcąc dač nowy dowöd žyczliwošci naszey krolewskiey panų Henrykowi Zabiello, szambelanowi dworu naszego krölewsko-polskiego, i upožytecznič znajomošc i gorliwosc ouegož, powohijąc go do zastępowania wielkiego koniuszego nadwomego w dozieraniu stada naszego krolewskiego. Postanowilismy i stanowieray co nastqpuje, Pomie- niony pan Henryk Zabiello mianowanym zostaje koniuszym dworu naszego krölewsko-polskiego. Dan w Petersburgu dnia 16 lutego 1819 r.”(AGAD W Warszawie, Akta heroldii Krölestwa Polskiego, s. 4, k. 37-57, s. 182),
23 wrzesnia 1829 roku Benedykt Zabiello, syn Jozefą, otrzymal z Uniwer- sytetu Wilenskiego zaswiadczenie, že po ukonczeniu gimnazjum w Swisloczy 10 wrzesnia 1825 roku wstppil do Wszeehnicy w Wilnie, gdzie w ciągujednego roku studiowal z dobrymi wynikami fizykę i botanikę, z miemymi - chemiq, tnineralogię i zoologię. Takže w roku następnym sluchal tych kursow. Poniewaz jednak egzaminow nie skiadal, nie przyshigųją mu uprawnienia nadawane przez uczelnię (CPAHL, f. 721, z. I, nr 836, s. 145).
3 sierpnia 1830 roku Mikoiaj I wlasnorqcznie podpisat ukaz takiej tresci: „Kowienskiemu marszalkowi powiatowemu hrabiemu ignacemu Zabiele daru- jemy taskawie miano kamerjunkra naszego. Nikoiaj” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1314). W jesieni 1840 roku bielski lekarz powiatowy Pawel Zabiello mianowa- ny zostal przez Ministerstwo Zdrowia Rosji grodzienskim lekarzem powiato- wym (CPAHL, f. 378, rok 1840, nr 981).
W 1840 roku pod tajny nadzor carskicj po lieji trafily Oktawia i Kazimiera Zabiefowny, podwilenskie szlachdanki, za kontakty z konspiracyjną organizacją studencką pod kierownictwem Sawicza. Korespondowaty one bowiem ze studentėm Akademii Medyko-Chirurgicznej Smuglewiczem (CPAHL, f. 378, op. 1840, nr 30, s. 125-126, 142-143). Jeden z Zabiellow bil sip w oddziale księdza A. Mackiewicza w 1863 roku (Litwa i Rus, 1913, z. 10, 11, 12, s. 65).
ZABLOCK1 (Zablockis) herbu Btaiynia, Lada, Tarcza. Ich rodowe siedzi- by znajdowaly siq w wojewödztwach wilenskim i witebskim. Zabtoccy herbu Lada zamieszkiwali w powiecie oszmianskim; Bialynia - w braslawskim, dzi- snenskim i wilenskim; Tarcza - w wilejskim i in. (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3422; f. 391, z. 6, nr 11, 12, 18, 708,709). Od 1695 roku na podstawie przywileju Jana III Sobieskiego Zabtoccy posiadali takže dobra Gierucie w Ksiqstwie Zmudzkim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 175-177).
ZABOROWSKI (Zabarauskas) herbu Rawicz. Dziedziczyli majątki w powiatach braslawskim, wilejskim, wilenskim, trockim i dzisnenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3412).
431

ZABORSKI (Zaborskis) herbu Brodzic. Posiadali dobra Sakowicze Blaw- dzie w powiecie kowieiiskim {CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 172-174).
ZACHAREWICZ (Zacharevifius) herbu Doliwa, Leliwa, Przegonia. Osiedleni byli na Wilenszczyznie i Grodziehszczyžnie.
ZACHARKIEWICZ (Zacharkevičius) herbu Brodzic. Od XVII w. mieszkali na Wilenszczyznie.
ZACHARZEWSKI (Zakarauskas) herbu Doliwa. Ich rodowe siedziby znajdowaly šią w powiatach oszmianskim i upickim.
ZACHWATOWICZ (Zachvatavičius) herbu Janina i Pobog. Miejscem ich osiedlenia byl powiat tidzki (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3414).
ZADARNOWSKI (Zadamauskas) herbu Sulima. Zamieszkiwab w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 143).
ZAFATAJ vėl ZACHWATAJ (Zafatojus) herbu Slepowron. Dziedziczyli dobra ziemskie na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
ZAGLOBA herbu Wczele. Od XVI wieku znani byli w Wielkim Księstwie Litewskim.
ZAGORSK! (Zagurskas, Užkalnis) herbu Lubicz, Ostoja. Ich posiadlošci znaj- dowaly się w powiatach oszmianskim i zawilejskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
ZAHARANKO vėl ZAHORANKO vėl ZAHORENKO herbu Korczak. Zamieszkiwali w zascianku Siginiąta w parafii trabskiej w powiecie oszmian- skim. Mieli tež niewielkie majątki w calej gubemi wilenskiej. Spokrewnieni byli z Zacharzewskimi i Spikami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3410; f. 391, z. 8, nr 83, 112, 131, 782,783, 784,2527; f. 391, z. 4, nr 3409, 3410; f. 391, z. 6, nr 7). Ich szlachecką rodowitosc potwierdziia heroidia wilenska w 1801 i 1835 roku.
ZAHORSKI (Zahorskas) herbu Lubicz. Od XVI wieku znani byli w powiecie braslawskim i na Kowienszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 151- 152, 161-164; f. 391, z. 8, nr 2567, s. 68). Jau, Hieronim, Piotr, Rafai, Lukasz, Jozef oraz Sebastian Zahorscy w 1648 roku od wojewčdztwa brzeskiego podpi- sali akt elekcji Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 114).
Zahorscy byli tež licznie osiedleni w wojewodztwach koronnych. Za zaslugi wojenne otrzymaii w 1663 roku majętnosč Chosty na Litwie w powiecie bra- slawskim. Požniej rozgalązili się po catych Kresach Wschodnich. Za protopiastę tej galęzi rodu uznawano Hieronima Harasima Zahorskiego, sekretarza krola polskiego, stolnika, dzielnego žolnierza, ktory zostawii synow: Teodora, Jana i Mikolaja (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 136-140).
Wyw6d familii urodzonych Zahorskick herbu Lubicz, sporządzony przez he- roldię wilenską 1 1 1835 roku, stwierdzal, že „familia Zahorskich od najdawniej-
432

szych czasów zaszczycona dostojnošcią dworzanską, užywa herbu Lubicz”. W XIX wieku Zahorscy posiadali prócz Chostów w powiecie brasiawskim za- ácianek Grejtimiszki í Wilnoki. Spokrewnieni byli z Tomaszewiczami, Laskimi, Sipowiczami, Dziekanieckimi. Niektórzy Zahorscy byli wyznania greckokato- lickiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 151-152, 161-164).
ZAJASIEWICZ (Zajaseviíius) herbu Nowína. Zamjeszkiwali w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZAJĄC (Kiškis) herbu Lis i Syrokomla. Znani byli od wieków zarówno w Wielkim Ksiąstwie Litewskim, jak i Koronie Polskiej.
ZAJĄCZEK (Kiškelis) herbu Swinka. Pochodzili z Królestwa Polskiego. Przejstiowo osiedlili sią tež na Biatomsi i Litwie.
ZAJĄCZKOVVSKI (Zajančkauskas) herbu Drzewica, Prawdzic, Tarnawa, Zarąba. Posiadali majątki na Wilenszczyznie i Kowienszczyínie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s, 74-76), Bartosz Paprocki w XVI wieku pisa! o Zarąbczy- kach Zajączkowskich: „Dom Zajączkowskich starodawny, których šią przodko- wie pisali «de Wąsocze». Dhigosz wiele mąžow znacznych i senatorów mož- nych tejže familii Zarembów liczy z tego Wąsocza.
Wieku mego byli czterej brada rodzeni, synowie Janowi od Jagnieszki Czer- nickiej z domu Dryja: Wojciech, który byl surrogatorem i podstaroáctm poznañ- skim, mąž godny w poslugach Rzeczypospolitej i uczony; byl potem opatem wą- growieckim. Stanislaw, brat jego, który czas dhigi na dworze Mikoíaja Mieleckie- go, wojewody podlaskiego stą bawil, mąž serdeczny, w potrzebach wielkich z nim bywal. Jan i Jakub, bracia ich rodzeni, ludzie takže rycerscy”.
Obszeme materialy w jązyku polskim i rosyjskim do dziejów rodu Zającz- kowskich znajdują šią w dawnych zbiorach heroldii wiienskiej, obecnie Central- negó Pañstwowego Archiwum Historycznego Litwy w Wilnie (f. 391, z. 1, nr 1272, zm. 1-439), Wedhlg danych heroldii wiienskiej w 1844 roku Walerian Zajączkowski herbu Drzewica pefriil funkcją opiekuna magazynów rolnych po- wiatu wileñskiego i mieszkal we wíasnym majątku Tejkiszki w parafii malackiej w tymže powiecie. Rodzina jego potwierdzana byla jako rodowita szlachta przez Deputację Wywodową Wilenską w 1799, 1835 i 1837 roku, a przez Senat Rzą- dzący w Pelersburgu w 1844 roku.
Inną galąž tego herbu tworzyli w tym czasie Antoni Zajączkowski, wíasci- ciel majątku Bijuny i folwarku Labejkiszki w powiecie wileóskim, oraz jego synowie: Nikodem Aleksander Konstanty, León Wíadyslaw i Teodor, jak tez ich córki Karolina i Monika. Jakub, Bartíomiej, Józef, Ludwik, Benedykt Zającz- kowscy znajdowalí šią w 1844 roku na Jiscie szlachty powiatu trockiego. Wla- dze carskie nie potwierdzily wówczas ich przynaležnošci do stanu szíacheckiego (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 18).
Podobno jeszcze za czasów Witolda oraz Aleksandra Jagtelloúczyka i Zyg- munta Zajączkowscy posiadali majątnošč rodową Dunakiszki oraz Dziewielany i Walkuniszki w powiecie trockini, Labejkiszki i Szejkiszki w powiecie wileñ-
433

skim, Starodworce (Kupstajcie) w powiecie oszmianskim, dzierzawili tež grunty ziemian Przemienieckich we wsi Klaczuny w powiecie zawilejskim. Spokrew- nieni byli m.in. z Dąbrowskimi, Wiszniejskimi, Krupskimi, Obolewiczami, Da- niszewskimi, Juchniwiczami, Ratowtami, Adamowiczami, Leonowiczami, Ra- jewskimi, Wojtkunskimi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3416; f. 391, z. 7, nr 447).
Zajączkowscy herbu Prawdzic, od 1691 roku na mocy przywileju krola Jana
III Sobieskiego posiadający majętnošč Staszuny, a od roku 1844 zamieszkali przewaznie w Wjlnie, stanowili inną rodzin?, jak si? wydaje, spokrewnioną zužywającą herbu Drzewica (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 144, s. 1-34). Drzewo genealogiczne rodu Zajączkowskich, sporządzone przez heroldi? wilenską w roku 1887 przedstawia dzieje siedmiu pokolen z wyszczegölnieniem 66 reprezentantöw plci męskiej. Ich szlachecką rodowitosc potwierdzano w Wilnie w latach 1799, 1829,1832, 1854, 1856, 1859, I860, 1865, 1870, 1875, 1881,1885,1887.
ZAJELSKI (Zajelskis) herbu Ostoja. Dziedziczyli majątki w powiatach nowogrodzkim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, 12, 1622).
ZAJEWSKI (Zajauskas) herbu Dolęga. Miejscem ich osiedlenia byl po- wiat rosienski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7,707).
ZAJKOWSKI (Zajkauskas) herbu Drzewica. Wywöd familii urodzonych Zajkowskich herbu Drzewica z 4 sierpnia 1825 roku jako protoplast? jednej ga- l?zi tego rodu wskazywal Jozefą Zajkowskiego, wtasciciela wsi Ciwunowszczy- zna w wojewödztwie minskim. Na podstawie przedstawionych dokumentow uznano wöwczas jego potomköw: Wincentego, Jana, Andrzeja Symona, Jözefa, Nikodemą Ntcefora, Joachimą Jana, Jana Gabry ela za „rodowitą szlacht? pol- ską” (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 130, s. 405-408). W XIX wieku Zajkowscy zamieszkiwali takže w Wilnie i okolicach.
ZA KLIKA herbu Topör. Znani byli na ziemiach Wielkiego Ksi?stwa Li- tewskiego od konca XIV wieku.
ZAKOWICZ (Zakavifius) herbu Nieczuja. W zrödlach archiwalnych no- towani byli od potowy XV wieku,
ZAKRZEWSKI (Zakševskis). Szeroko rozgaięziony rod staropolski. Ks. Kasper Niesiecki (Korona Polska, l. IV, s. 647-651; Herbarz Polski, t. X, s. 32- 38) zgromadzit wtadomosci a z o jedenastu rožnych domach szlacheckich o na- zwisku Zakrzewski, užywających herbow: Bogorya, Gryf, Jastrzębiec, Jelita, Ogonczyk, Pomian, Samson, Trzaska, Košciesza, Lubicz, Wyssogota j Zakrzew- ski von Felden. Bartosz Paprocki w XVII wieku zanotowal o Ogonczykach Zakrzewskich: „Dom na Kujawach; zowią si? Zbožami; byl Zbožny Zakrzewski, ktöiy z Radziejowską z domu Junosza mial syny”.
Nicolaus de Zakrzew w 1460 roku byl kasztelanem Wislicy. Jakobus de Za- krzew, zacny rycerz, wymieniony jest w lišcie Aleksandra Jagiellonczyka z 12
IV 1505 roku do kasztelana chetmiūskiego Arnoldą z Frący jako wystannik
434

krolewski (Akta stanöw Prus Krölewskkh, t. IV, cz. 2, s. 50). W latach 1512- 1520 akta stanow Prus Krolewskich cząsto wymien i ają Andrzeja Zakrzewski ego (Sekerseffky, Sacroseffsky, Sakrewfszky, Zacrzeviensis), posla i dworzanina krola polskiego.
Petrus Zacrzewski figuruje w aktach kapituly poznariskiej z roku 1536 {Akta kapital z wieku XVI, s. 29). Jan Zakrzewski, wojski ošwiącimski, w roku 1674 raku podpisat akt elekcji krola Jana III Sobieskiego {VL, t. V, s. 148). Jan Mateusz Zakrzewski (zm. 1679), wilenski sędzia grodzki, miat syna Andrzeja Kazimierza (zm. 1683), pisarza ziemskiego oszmianskiego (J. W. Poczobutt-Odlanicki, Pamiętnik, s. 257). 9 czerwca 1698 roku pani Katarzyna Zakrzewska zaskaržyla w sądzie biržan- skim „niewiemego Žydą Jozefą Hirszewicza” o nieoddanie na czas 30 czerwonych zlotych dhigu (Biržų dvaro teismo knygos, s. 166-167).
Jan Wtadyslaw Poczobut-Odlanicki, stolnik oszmianski i slawny žolnierz Rzeczypospolitej, pisal w swym Pamiętniku'. „Roku Panskiego 1680 dnia 14 maja obdarzyl mię Pan Bog corką, ktorej dano na imią Wiktoryja; daj Bože, aby miata nad wszystkimi nieprzyjaciölmi mymi i swymi wiktoryą. Chrzczono ją w koše i e le farskim w Oszmianie. Chrzcit ją JM Ksiądz Unichowski, przeor oszmianski, ku- mem byt JM pan Jan Hromyka, pisarz grodzki oszmianski, a kurnami jejmošc pani Zakrzewska, sądzina ziemska wilenska i jej m ošė pani Szymkiewiczowa, mieczna oszmianska. Urodzila šią dnia wtorkowego przed zachodem stonca o ösmej niemal godzinie.”.
O Zakrzewskich herbu Bogorya Herban rodzin szlacheckich Krölestwa Polskiego (cz. 1, s. 68-69) informowai: „Zakrzewscy, piszący šią z Zakrzewa albo Zakrzowa. Rodzina liczna, w Malopolsce osiadla. Z tych Aleksander w roku 1727 byl dziedzicem dėbr Strzechowic i Rudy Strzechowskiej w Opo- czynskiem položonych. Jan, stolnik ziemi liwskiej, posiadal okoto roku 1728 wies Ulicę Wielką, w dawnem wojewödztwie krakowskiem, powiecie ksiąskim ležącą. Piotr, miecznik nowogrödzki, w roku 1777 byt dziedzicem döbr Kijany, w powiecie proszowskim ležących".
O Zakrzewskich herbu Doliwa to šamo žrodlo (ibidem, s. 158) podawato: „Zakrzewscy w dawnej ziemi liwskiej. Szymon Tadeusz Zakrzewski, sądzia tejže ziemi, w roku 1710 byl wtascicielem döbr Kramarzewa'\ 0 Zakrzewskich pieczq- tujących šią godlem Dotąga dowiadujeroy šią natomiast (ibidem, s. 173), že „w dawnem wojewödztwie ptockiem osiedli. Z tych Antoni na Zakrzewie Zakrzewski, chorąžy zakrzewski i podstarosta grodzki tegož wojewödztwa, w roku 1758 dzie- dziczyl dobra Zakrzewo, Girzyno, Girzynko, Rudowo i Kizeczanowo”.
Herbarz rodzin szlacheckich Krölestwa Polskiego (cz. 2, s. 86) podawat: „Zakrzewscy. Z tej rodziny Jan na Kledziu i Zwiniaczu Zakrzewski, podezaszy wolynski, w roku 1727 nabyl dobra Przyzorz w ziemi gostynskiej ležące”. Ci Zakrzewscy pieczętowa!i šią godlem Gryf. O Zakrzewskich herbu Jastrząbiec to šamo žrodlo (cz. 2, s. 185) informowalo: „Piotr Zakrzewski w roku 1490 byl wtascicielem döbr Zakrzewo w ziemi Imzynskiej položonych. Jan Nepomucen, subdelegat i wiceregent grodzki sandomierski, w roku 1792 rejentem woje- wodztwa sandomierskiego byt zamianowany”.
Herbarz orszahsid z konca XVIII wieku oznajmiat o tym rodzie: „Zakrzewscy. Roku 1773, msca 16 dnia. WJ Pan Franciszek Zakrzewski, stražnik orszan-
435

ski, herbem ponižey odrysowanym pieczętujący šią, wywod swöy w ziemstwie orszanskim uczynil. Herb Pomian; Zubrza glowa czama w polu zöltym bez kbi- ka, miecz przez nią z göry na döl, od prawego rogu niby zatopiony tak, že ko- niec jego na dole dobrze widac.
Dowodzil szlachectwa swego: 1651, Apryla 1 dnia. Prawem wieczystym na majętnoSč Chtusow w powiecie orszanskim ležącą, od JP Woydziewicza, horod* niczego orszanskiego, JP Mikolajowi Zakrzewskiemu danym. 1670. Testam entern tegož Mikolaja Zakrzewskiego synom: Janowi, Salomonowi y Andrzej owi Zakrzewskim služącym".
Jedno ze zrodel heraldycznych z początku XX wieku infonnowaio: „Staro- žytny rod urodzonych Zakrzewskich herbu Košciesza z dawna posiadal rozlegle majątki w ziemi czerskiej, Z tego rodu Mikūlaj i Aleksander Zakrzewscy za zastugi wojskowe nagrodzeni zostali w wojewödztwie polockim ziemiami Ba- kanowo i Kutyszewo, lecz podczas dzialan wojennych przesiedlüi się oni do Polski, a ich ztemie zostaly przekazane na mocy ukazu cara Aleksego Michąjlo- wicza Abramowi Hryniewskiemu. Po zawarciu pokoju jeden z Zakrzewskich, Andrzej, powröcil do w-wa polockiego, lecz dowiedziawszy siq, že majątki jego przodkow naležą do innych, osiadl w w-wie uswiackim i nabyl majątki rodowe” (N. Szaposznikow, Heraldica, 1.1, s, 149).
Inny, rownie dawny rod Zakrzewskich herbu Lubicz osiedlony by! na Gro- dzienszczyznie. Jak podawal wywod genealogiczny — „przodkowie jego za- szczycali šią od wiekow prerogatywą szlachecką, bądąc niegdyš osiadlemi w Koronie Polskiey, w wojewödztwie krakowskim, posiadali koleją dziedzictwa ziemskie dobra Klecze zwane”. Jako protoplastą rodu wskazywano Adama Za- krzewsktego, ojca Jana, a dziada Aleksandra, Stanislawa, Franciszka i Antonie- go. W XIX wieku ei Zakrzewscy posiadali majątek Chilczyce w powiecie lidz- kim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 790, s, 1-22).
W ksiągach szlacheckich powiatu brastawskiego z lat 1800-1812 znajduje šią Produkt dokumentöw wywodowych imieniowi Zakrzewskich siužących, w ktörym czytamy, že rod ten uiywal herbu Lubicz, i že „Stanislaw Zakrzewski, naypierwszy prapradziad wywodzących šią, [praybyl] do Litwy z wojewödztwa sandomierskiego y osiadi z oszmianskim powiecie. Syn jego Mikotay byt ko- momikiem ziemstwa oszmianskiego. Splodzil trzech synöw: Marcina, Krzyszto- fa i Mateusza.
Mateusz by! sędzią grodzkim, a potem ziemskim wilenskim. Z mlodych on lat swoich woyskową bawil šią službą y byl na komissyach z Moskwą pod Wil- nem w roku 1656 y 1658, gdzie wiele pracowal. Mial dwöch synöw z Osinskiey rodzących się: Kazimierza, pisarza ziemskiego oszmianskiego, Jądrzeja, lowczego wilenskiego. A Jacek, skarbnik pinski, byt synem Marcina.
Drugi Krzysztof Kazimiera, Mikolaja syn, Zakrzewski mial w powiecie oszmianskim za przywilejem krolewskim nadane dobra Bobrowicze; posledniey konsensem kröla taki majątek pradai do possesyi Stanislawowi Osinskiemu 1667” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1660).
Zakrzewscy herbu Lubicz, rezydujący w powiecie lidzkitn - jak donoszą wy- wody genealogiezne z 1807 i 1852 roku, zatwierdzone w Grodnie i Wilnie - posiadali początkowo wies Klecza w wojewödztwie krakowskim. W 1697 roku Jan Za-
4 3 6

krzewski, syn Adama, zapisat majątek w spadku swema synowi Franctszkowi Trzej inni synowie otrzymali sptaty pieni?žne. Jednego z nich, Stanislawa, wkrotce spotykamy na wschodzie, jego syn Antoni by} rotmtstrzein powiatu rzeczyckiego.
Dwaj inni synowie Jana Zakrzewskiego, Antoni i Aleksander, rowniez udali się na Kresy. Zaš wnuk (po Stanislawie) Antoni naby} majątek Chilczyce w po- wiecie iidzkim (CPAHL, f. 391, z, 5, nr 769). Wywodfamilii urodwnych Zakrzewskich herbu Lubicz 2 1835 roku takže potwterdzal pochodzenie tego rodu z Sandomierszczyzny (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 151-167).
W XIX wieku na Podolu zamieszkiwaly trzy niezamozne polskie rodziny szlacheckie o nazwisku Zakrzewscy (Spisok dworian wniesionnych w dworian- skuju rodoslownuju knigu podotskoj gubernii, s. 41, 226). Zakrzewscy szeroko rozgalęzieni byli wowczas rowniez w powiatach dzisnenskim, wilenskim, trockini i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3405, s. 1-40; f. 391, z. 1, nr 43, s. 1-63; f. 391, z. 7, nr 4117,1).
Genealogia Zakrzewskich, zatwierdzona w roku 1833, przedstawia dziewi?c pokoten (23 osoby) tego domu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 43). Przynaležnošč Zakrzewskich do stanu szlacheckiego potwierdzana byla przez heroldi? wilenską m.in. w latach 1804, 1832, 1835, 1848, 1851 (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 2855).
Od XVII wieku Zakrzewscy byli takže obectli w Cesarstwie Rosyjskim i cie- szyli się tam wielkim powazaniem. Jedna z gal?zi rodu uzyskata nawet tytul hra- biowski. W polowie XVH wieku Zakrzewscy notowani byli na ziemi smolenskiej. Wsrod podpisow pod jednym z listow szlachty osiadlej na Smolenszczyžnie do cara z 1661 roku znajduje si? zdanie: „K. siei czotobitnoy Iwaszko Zakrzewski da wmie- sto braci swojey Mikoiaja da Alexandra Zakrzewskich po ych wieleniu (?) ruku przylozyl” {Russko-biehrusskije swiazi. Sbomik dokumentow, s. 453),
Andrzej Michajlowicz Zakrzewski od 1686 roku mieszkal w gubemi twer- skiej. Jego potomkowie spokrewnili si? z Lutkowskimi, Bortieniewymi, Soln- cewymi, Tolstojami, Strojewymi (por. M. Czerwniawskij, Gieniealogija gospod dworian twerskoj gubernii, s. 75, 76, nr 413; rękopis w Centralnej Panstwowej Bibliotece im. W. Lenina w Moskwie).
Jeden z genealogow rosyjskich zanotowal: „Rod hrabidw Zakriewskich [Zakrzewskich] pochodzi od Andrzeja Zakrzewskiego, wzi?tego do niewoli pod Smolenskiem w 1655 roku i obdarowanego mająikiem. Na mocy wysokiego ukazu od 2 (14) sierpnia 1830 roku minister spraw wewn?trznych, senator, gene- ral-adiutant, general do infanterii, Arseniusz Zakrzewski podniesiony zostal do godnosci hrabiego Wielkiego Ksi?stwa Finskiego” (A. Wasiliewicz, Tiluiowan- nyje rody Rossijskoj Impierii, t. H, s. II).
Jak wynika z zachowanych przekazdw, zarowno Zakrzewscy mieszkający w Koronie Polskiej, jak i ci osiedleni na ziemiach dawnego Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego czy w gl?bi Cesarstwa Rosyjskiego byli rodem niezwykle utaten- towanym, obdarzonym niepospolitytni przymiotami charakteru i zapisali si? zlotymi zgloskami w annalach kultury Polski i Rosji.
ZALECELI vel ZALECILI vel ZALECILLO (Zaletilas) herbu Šlepo- wron. Zamieszkiwali w powiatach oszmianskim i swi?cianskim (CPAHL, f. >91, z. 6, nr 7,611; f. 391, z. 4, nr 3403).
437

ZALEPUCHA (Zalepukas) herbu Murdelio. Osiedleni byli na Miriszczyz- nie, Wilenszczyžnie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
ZALESKI (Zaleskis) herbu Lubicz, Ostoja, Košciesza, Prus I. Kasper Nie- siecki (Korano Polska, t. IV, s. 651-655) znal jeszcze Zaleskich herbu Ciolek, Chomąto, Dolęga, Godziemba, Grzymata, Jelita, Leszczyc, Lis, tada, Rola, Topor. Rodowe siedziby Zaleskich znajdowaly się na K.owienszczyžnie i Wi- lehszczyžnie (CPAHL, f. 391, z, 8, nr 2567, s. 80; f. 391, z. 7, nr 73, 1809).
O Lisach Zaleskich donosil w XVI wieku Bartosz Paprocki: „Zalescy; z Wielkiej Polski, z ktorych jeden za wieku mėgo byt kustoszem gniežnienskim; Marcin, brat jego, pisarzem sieradzkim, czlowiek godny”. O Zaleskich zaš herbu Prawdzic K. Pulaski w dzieie Kronika polskich roddw szlacheckieh Podola, Wotynia i Vkrainy (t. I, s. 238) pisal: „We wszystkich dzielnicach Polski jest bardzo dužo domow Zaleskich, pieczętujących siį rožnymi herbarai, a wšr6d herbowych tegož samego herbu są znow w rožnych okolicach rody Zaleskich, ktorych wspolnošci pochodzenia lub lącznosci pokrewienstwa nie možna juž dzisiaj došledzič. R6wniež Zaleskich Prawdzicow jest kilka rodzin. Ci zaš, kto- rzy od dlužszego juž czasu są osiedleni na Podolu, Wolyniu i Ukrainie, pocho- dzą z Litwy z ziemi trockiej, gdzie w drugiej polowie XVI wieku Piotr Zaleski, syn Zygmunta, dzieržyl majętnosc Wawa”.
Zalescy herbu Jelita, Košciesza, Dolęga, Lubicz, Ostoja, Pobog znara byli w XVI wieku w powiatach wo!kowyskim, rašcislawskim, wj)enskim, oszmianskim, nowo- grodzkim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3401; f. 391, z. 6, nr 11, 12; f. 391, z. 10, nr 146). Piotr Zaleski byl poborcą powiatu lidzkiego w 1613 roku (VL, t. III, s. 114). Eretnian z Ottoka Zaleski, lęczycki pisarz ziemski, w 1623 roku byl sekretaizem krolevvskim (VL, t. III, s. 218). Tomislaw Zaleski odnotowany zostal w žmdlach z 1665 jako orszanski pieczętarz ziemski.
Herbarz orszanski z konca XVIII wieku informowat: „Zalescy. Roku 1774, msca Oktobra 19 dnia. Konstanty oyciec z trzema synami: Tomaszem, Francisz- kiem y Janem; Symon, Antoni, Michal y Franciszek Zalescy, herbem ponižey odrysowanym pieczętujący się, wywod swoy w ziemstwie orszanskim uczynili. Herb Dolęga. Podkowa biafa, do gėry barkiem wystawiona, na niey krzyž zloty; pošrodku podkowy strzaia biala w polu blękitnym; na hehnie skrzydlo sępie, a przez nie strzaia, želežcem w prawo tarczy obrocona. Dowodzili szlachectwa swego: 1774, Septembra 20 dnia. Ukazem Jey Imperatorskiey Mšci z mohilev*'- skiey gubemskiey kancellaryi o familii JPP Zaleskich w gubemi smolenskiey ad presens będącey, szlachectwem zaszczyconey, wydanym”,
ZALESKI-CHOMENTOWSKI (Zaleskis-Chomentauskas) herbu Prus. Ich rodowe dziedziny byiy przez wieki w wojewodztwach wilenskim, mihskim i witebskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZALESKI-EJ GIRD (Zaleskis-Ei girdas) herbu Abdank. Dziedziczyli ma- jątki w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZALTVVAKO (Zalivakas) herbu Topor. Miejscem ich osiedlenia byi powiat oszmianski (CPAHL, f. 391, z. 190, nr 147).
438

ZALIWSKI (Zalivskis) herbu Lubicz. Przed wiekami posiadali dobra Bie- siady w województwie miñskim i Góraikt w powiecie orszah skini, następnie nabyli tež Nieprakszty w województwie trockim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 178-179).
ZAEUSK1 (Žalusias) herbu Lubicz. Zamieszkiwali w powiatach wilejskim i rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3443; f. 391, z. 7, nr 7, 8, 709). Byl jeszcze inny ród Zatuskich - herbu Junosza - niezwykle zastužony dla Rzeczypospolitej. Wywodzili się z niego liczni wybitni męžowie, którzy uwieczníli swe imię w dzie- jach kultuiy i pañstwowosci poiskiej. Byly tež pomtiiejsze rodziny szlacheckie tego nazwiska, pieczętujące sięm.in. godlami Koáciesza, Rawicz, Topór.
ZALUŽNY (Zalužnas) herbu Pogonia. Znani byli w Maiopoisce Wschodniej.
ZAMBRZYCKI (Zambžickas) herbu Kosciesza. Dziedziczyli majątki na Kowieñszczyznie į Wiíeñszczyinie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s, 86).
ZAMOJSKI (Zamoyski, Zamoiskas) herbu Grzymala, Poraj, Jelita, Posiadali dobra ziemskie w powiatach wilejskim i dzisnehskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 709,1131). Nie wiadomo, czy byli spokrewnieni z wielkim arystokratycznym rodem hrabiów Zamoyskich herbu Jelita.
ZAMPSZYC (Zampšicas) herbu Swiertczyc. Zamieszkiwali w powiecie wileñskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZAMUSZKIEWICZ (Zamuškevičius) herbu Lada. Dziedziczyli posiadto- áci na Wílenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1234).
ZAN (Zanas) herbu wlasnego. Miejscem ich osiedlenia byl powiat wilejski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 709). Stefan Zan (nobilis Stephanus Caroli filius Zan) po ukonczeniu szkoly w Molodecznie rozpocząl w 1821 roku studia na wydziale prawniczym Wszechnicy Wilenskiej (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 834, s. 51).
ZANDER (Zanderis) herbu Zander. Zamieszkiwali w powiatach braslaw- skim i rosienskim (CPAHL, f. 39Í, z. 6, nr 7, 707, 873). Od XVIII wieku noto- wani byli tež na Lotwie. Stanowili jeden ród z Zandorowiczami. W XIX wieku kilkakrotnie byli potwierdzani jako rodowita szlachta przez heroldię wilenską, Z tej rodziny pochodzi) wybitny konstruktor rakiet Fryderyk Zander.
ZANIEWSKI (Zaniauskas). Polska encyklopedia szlūchecka (t. XII, s, 280) informuje o Zaniewskich herbu Lubicz, znanych od XVII stulecia na Podlasiu, którzy odgalęzili się takže na Smolenszczyznę, gdzie odgrywali znaczną role. Dzielo to zawiera równiez dane o Zaniewskich herbu Roch H, notowanych takže od XVII wieku w Królestwie Polskím i w powiecie miñsko- litewskim w Wielkim Księstivie Litewskim. Prawdopodobnie byly to dwie galę- zie tego samego rodu szlacheckiego.
439

Jak šwiadczą. przekazy archiwalne ze zbioröw dawnej heroldii wilenskiej, Zaniewscy zamieszkiwali w powiecie zawilejskim (swiqcianskim) na Wilensz- czyžnie i pieczętowali się godlem Prus JIJ (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 398; f. 391, z. 4, nr 3440; f. 391, z. 9, nr 15; f. 391, z. 1, nr 1051; f. 391, z. 10, nr 148). M, Paszkiewicz i J, Kulczycki (Herby rodöw polskich, s. 447) wzmiankowali o Zaniewskich herbu Lubicz 1 Pierzchak II. Prawdopodobnie początkowo röd ten uzywal godk Lubicz, przejmując inne dopiero pözniej na skutek nabywania nowych siedzib i skoligacenia z innymi domami szlacheckimi.
ZAPAŠNIK (Zapasnikas) herbu Lis, Lubicz, Slepowron. Osiedleni byli na calej Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, 12, 1622; f. 391, z. 4, nr 3437; f. 391, z. 10, nr 149). Szczegölnie licznie zamieszkiwali w powiatach lidzkim, nowogrödzkim, wilenskim.
ZAPOLSKI (Zapolskis) herbu Pobog. Ich rodowe siedziby znajdowaly się w powiatach wilenskim, zawilejskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 3436).
ZARANEK (Zarankas) herbu Korczak. Dawny röd kresowy, od XVI wie- ku znany na Minszczyžnie, Witebszczyznie, Wilehszczyžnie, wstawiony pa- triotyzmem i męstwem w shižbie dla Rzeczypospolitej. Zarankowie często užy- wali przydomku Horbowski (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 149-150).
ZARĘBA vėl ZAREMBA (Zamba) herbu Prawdzic i Zaręba. Wawrzyniec Zaremba z Kalinowej w 1427 roku byi marszaikiem Krölestwa Polskiego (Kodaks dyplomatyczny Wielkopolski, t. IX, s. 85). Stanislaw i Andrzej Zarembowie z Kalinowy podpisali 8 lipca 1606 roku uchwalę sejmiku w Šrodzie (Akta sejmi- kowe wojewödztw poznanskiego i kaliskiego, cz. 1, s. 306). Na Kresach Zarębo- wie zamieszkiwali m.in. w powiatach nowogrödzkim, upickim, trockim, rosien- skim, wilenskim, wilkomierskim, grodziehskim, oszmiahskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr4, 110, 873,1623,2724; f, 39), z. 4, nr 3432).
ZARĘBA Z KALINOWA herbu Kalinowa. Miejscem ich osiedlenia byl powiat nowogrödzki (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 4).
ZARĘBA Z KANDYBÖW herbu Zaręba Dziedzäczyli majątki w powiecie telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZARZECKI (Zareckas) herbu Wamia. Ich rodowe posiadlosci znajdowaly się na Kowienszczyznie i Wilehszczyznie. Szczegölnie licznie zamieszkiwali w powiatach kobryhskim, sluckim, upickim, rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 82; f. 391, z. 6, nr 7,546).
W bsiąžce Polskie rody szlacheckie Andrzej Kulikowski pisal: „Zarzecki herbu Wamia. Protoplasta rodu: Mikolaj syn Jana 1560. Wyrožniający się przodkowie: Wincenty (1798 Sokölka - 1868 Kowno) s. Tadeusza - jako czlonek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego podpisat Manifest z 17.03.1832, pod nr2244.
440

Dobra ziemskie i glowne siedziby: Gniazdo rodowe: Jablonia Zarzeczne, czyli Jabton Zarzeckie, woj. podlaskie; Pograumen nad rzeką Graumeną - ma- jątek kupjony przez Wladysl&wa w latach 1928-1930, liczyi 71,5 ha (w tym las jodlowy) i ležal w centralnej Žmudzi, woj. Taurogi, gmina Chwejdany. Po II wojnie dobra przejąte przez kolchoz",
ZASIMOWICZ (Zasimavičius) herbu Sas. Znani byli w Wielkim Ksią- stwie Litewskim od XVI wieku.
ZASIMOWSKI (Zasimauskas) herbu Lzawa. Miejscem ich osiedlenia byi powiat kowienski (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 3429).
ZASULICZ (Zasuliiius) herbu ŠIepowron odm. W XVIII wieku zamiesz- kiwali w Tataszkowszczyznie w powiecie orszanskim oraz w powiecie rzeczyc- kim. Spokrewnieni byli m.in. z Dzierozyhskimi (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782),
ZASZCZYSiSKI (ZaäCinskis) herbu Niezgoda. Dziedziczyli dobra ziem- skie w powiecie telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7),
ZAWADA herbu Rawicz. Znani byli od wieköw zardwno w Koronie Pol- skiej, jak i Wielkim Księshvie Litewskim,
ZAWADOWSKI (Zavadauskas) herbu Rawicz. Ich rodowe siedziby znaj- dowaiy šią na Wolyniu. Grigorjj Miloradowicz (Rodoslownaja kniga..., t. IV, s. 29) podawal o tym rodzie: ,Jaloib Zawadowski, pülski szlachcic, wyjechal do Malorosji w 1679 roku, služyl esautem putkowym starodubowskim. Otrzymal w 1688 roku sioio Dochnowicze w powiecie starodubowskim od Mazepy, apotem sioio Krasnowicze w powiecie suraskim, Žytnią w powiecie mglin- skim”. Zawadowscy mieli nadany tytul hrabiowski. Wywodzilo się spošrod nich wielu generalöw, profesoröw, radcöw dworu.
ZAWADZKI (Zavackas). Pochodzili z pogranicza Mazowsza i Podlasia, z rodu Kobylinskich. Nazwisko wziąli od miejscowosci Zawady, ktora nalezala do nich od roku 1438 (por. I. Kapica Milewski, Herbarz, s. 178, 181, 481). Pieczętowali šią godlami Abdank, Belina, Bibersztajn, Boncza, Brodzic, Janina, Jastrząbiec, Jezie- rza, Junosza, Korzbok, Leliwa, Lis, Labądž, Ostoja, Potkozic, Prawdzic, Rogala, Samson, Starykori, Sulima, Slepowron, Tarcza i in. Posiadali liczne dobra we wszystkich dzielnicach Rzeczypospolitej Obojga Narodow. Zawadzcy herbu Ostoja zamieszkiwali np. w powiatach upickim, wilenskim, kowiehskim, oszmianskim, wilkomierskim i innych (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1802,1803,3799,4096).
Jeden z XVIII-wiecznych autorow pisal: „Nie masz jako Zawadzkich w Pol- szcze liczniejszego imienia, bo rzadkie wojewödztwo, ktöre tey familii nie mialo. Najznacznieysza jednak iinia osiadla z dawnych czasöw w Prusiech, ktora sila senatorskich dygnitarstw rachuje. Mego wieku byl cztowiek wielki Zawadzki, kasztelan chelmski, w senacie y xtęgach iacinskich wydanych stawny. Ten šią ženit z Prusaczką de domo Szliben i z niey mial corką, ktorą pojąl Chelstowski,
441

podkotnorzy oszmianski, brat jego na Kujawach osiadl y ma synöw. Na Rusi Za- wadzcy byli žoJnierze godni, z oycem moim po husarsku služyli” (J. Jablonskį, Traktat ofamiliach, rqkopis w Bibliotece Akademii Nauk Litwy, F. 17*18, s. 115).
Byly rožne rodziny tego nazwiska, o rožnym rodowodzie. Pierwszym np. z Rogalow, ktory od dobr swych Zawad zacząl siq pisač Zawadzki, byl Pįotr, czwarty syn Jana, piszącego się z Wqgrzynowa, a brat takže Jana, wojewody mazowieckiego. Podpisal on w roku 1436 w Brzešciu Kujawskim wraz ze swym ojcem, podbwczas jeszcze chorąžym wyszogrodzkim, ustalenia pokoju zawarte- go z Krzyžakami (T. Žy chi inski, Zlotą ksiqga szlachty polskiej, t. XXII, s. 109),
Stanislaus de Zawady w roku 1474 byl profesorėm teologii w Krakowie. ln- ny Stanislaus Zawaczki Picas, phiiosophiae medicinaeque doctor, wspomniany zostal w postanowieniu senatu miasta Krakowa z 21 paždziemika 1588 roku (Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t. II, s. 9). Jak informowal doku- ment z roku 1768 opisujący zdzierstwa rosyjskie na ziemiach polskich, ,,w wo- jewodztwie polockim dwöch szlachty, jednego trupėm we drzwiach košcielnych polozono, to jest imci pana Zawadzkicgo, drugiego smiertelnie raniono, imci pana Podoskiego”.
Wywod familii urodzonych Zawadzkich herbu Rogala-Gozdawa-Sulima* Boncza-Samson z 1835 roku stwierdzal, i ž pochodzą oni ,y. miejsca rodzinnego Zawady Wielkie zwanego, w Xiqstwie Plockim, powiecie drohickim, parafii kozuchowskiej polozonego (...). Mikolaj, a szczegblniej syn jego Stanislaw z Zawad Zawadzcy za przywilejami kr616w polskich Zygmunta Augusta (1572) i Stefana Batorego (1578) byli zaszczyceni herbem Rogala i przez polączenie siq z innymi znakomitymi familiami do ich tarczy dodane herby Gozdawa, Bohcza, Samson i mieli nadawane sobie za zasiugi ziemne mąjątki.
Idący od nich potomek Mikolaj Zawadzki, przeniostszy siq z miejsca rodzinnego na Litwq, služyl wojskowo Radziwillom i požniej osiadl w powiecie orszanskim. Z niego urodzony syn Krzysztof Zawadzki pojąi z czasem w mal* zenstwo Krystynq Pawlowiczownsg dziedziczkq majqtnosci Wieremiejow zwa- nej i wydal na swiat syna Mikolaja Kazimierza" (okoio 1650). Z tej rodziny pochodzil slynny wydawca wileiiski Jozef Zawadzki (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 156-160).
ZAWALCZYK-CYDZIK (Zavalčikas-Tidikis) herbu Prawdzic, Ich dzie- dziczne dobra ziemskie znajdowaly siq w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZAWALKIEWICZ (Zavalkevičius) herbu Slepowron. W Wielkim Ksiq- stwie Litewskim znani byli od XVI wieku.
ZAWISZA (Zaviša). Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. X, s. 108-115} opisywal wiele rodzin noszących nazwisko Zawisza, zamieszkatych we wszyst- kich dzielnicach dawnej Rzeczypospolitqj, Zawiszowie uzywali herböw Jelita, Herburt, Labqdz, Przerowa, Polkozic, Sas, Sulima, Zaroda. Wjqkszosc Zawi- szow bylo katolikami, niektorzy wyznawali prawoslawie. Legendamy rycerz Zawisza 2 przelomu XIV i XV wieku uzywai herbu Sulima.
442

0 Zawiszach herbu Labądž, nąjUczniej osiedlonych na Kresach, Wojciech Wijuk Kojabwicz zanotowai: „Zawiszowie z tym klejnotem z Korony jeszcze za Jagietla do W.Ks.L. weszli. Zawisza, dworzanin krolowej Jadwigi, potomek Czamego herbu Labędž, tajemnie od swej pani poslany do Litwy, aby się oby- czajom JagieHa, ktory sobie malzenstwo Jadwigi žyczyt, podpatrzyl. Tego Ja- gielio przy sobie zatrzymal i w W.Ks.L. osiadlošciami wielkimi opatrzyl. Z poto ms twaj ego byio wiele ludzi zacnych w W.Ks.L.”
Sejmik halicki 31 lipca 1592 roku instruowal swych posiow na sejm walny: „Szlachta nowa i ei, ktorzy nie będąc, się byč szlachcicami mienią, byč mają pozwani o szlachectwo, aby šią per scrutinium į genealogiae deductionem in propio districti wediug stanu odprawowata. A ci, ktdrzy bez wiadomosci sejmi- kow, kola poselskiego i senatorskiego i zalecenia hetmanskiego w poslugaeh swych nigdy nie sluzyli Rzeczypospolitej, tylko dla possesjej dobr ziemskich tego dostali, pozwani od kogokolwiek, aby nobilitate el bonis tam terrestribus quam regalibus priwowani o co forum tak w ziemstwie jako i na try bursale”. Oraz; „Szafunek dobr Rzeczypospolitej aby byi nie dawany, jeno terrigenam wojewodztwa onego” (AWAK, t. XXIV, s. 11). Akt ten podpisali m.in. Jakub Glinka oraz Albert, Jan i Feliks Zawiszowie.
Floryan Zawisza w 1578 roku mianowany zostal przez Stefana Batorego poborcą specjalnego podatku z ziemi warszawskiej na wojnę z Moskwą (VL, t. II, s. 196). Tomasz, Jan, Aleksander, Bartosz, Samuel Zawiszowie podpisali 20 X 1615 roku uchwaly konfederacji ziemian halickich. Franciszek Zawisza w [619 roku byl poborcą podatkow z ziemi czerskiej (VL, t. II, s. 173). Andrzej Zawisza byf w 1629 roku kasztelanem minskim; Krzysztof Zawisza w 1630 roku - lowczym Wielkiego Kstęstwa Litewskiego. Andrzej, Abram, Kazimiera, Franciszek, Tomasz Zawiszowie Kroczkowscy, reprezentując szlachtę wojewodztwa sandomierskiego, podpisali w 1648 roku akt elekcji krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 101-102, 104), To samo od wojewodztwa kijowskiego uczyni) Hieronim Zawisza, a od minskiego - Jan Zawisza.
Krzysztof na Baksztach Zawisza w 1661 roku byi marszalkiem Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Andrzej Zawisza, pisarz Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego, na podstawie uchwaly sejmu z 1677 roku otrzymal wies Leonowicze w po- wiecie wolkowyskim (VL, t. V, s. 262). Jan i Wojciech Zawiszowie z woje- wodztwa sandomierskiego w 1697 roku podpisali akt elekcji krola Augusta II.
W tymže roku Krzysztof Stanislaw Zawisza, starosta mihski i czeczerski, deputat ad pacta conventa z wojewodztwa minskiego, ziozyl podpis pod uchwalą
0 zwoianiu w Warszawie sejmu walnego (VL, t. V, s. 421, 426). Akt konfederacji ziemi an halickich z 5 VI 1767 roku w obronie wiary katolickiej i wolnosci ojczy- zny podpisat Szymon Zawisza. Hiacynt Zawisza byt proboszczem międzyrzeckim w 1796 roku. Zawiszowie w XIX wieku posiadali w powiecie wilenskim folwark Saugialowszczyzna (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2451, s. 47).
ZAYFERT vel ZAJFERT vel SEYFERT (Zeifertas) herbu Kotwica
1 Hebryda. Seweryn Zayferth 1 V 1619 roku ziozyl podpis pod uchwalą szlachty wojewddztwa krakowskiego „na okazowaniu” pod Kazimierzem. Produkt itro- dzonych Zayfertdw herbu Kotwica przedstawiony w 1800 roku stwierdzal, iz rod
443

ten byl rodowitą i starožytną szlachtą polską, posiadającą dziedziczne dobra w powiecie brasiawskim (CPAHL, f. 391, z. !, nr 166Ö.
Wywod familii urodzonych Seyferlow herbu Hebryda z 8 marca 1835 roku potwierdzal szlachecką rodowitošč tego domu, ktöry w owym czasie miat ina- jętnošci w okolicach Wolkowyska, Nowogrodka i Kobrynia. W dokumccie zapi- sano röwniez, že „Andrzej syn Feliksą, Seyfert, po ukonczeniu nauk w Uniwer- sytecie Wilenskim otrzymal stopien doktora medycyny i chirurgii, a zająwszy się siužbą monarszą, przechodząc do rangi radcy stanu, ozdobiony [zostal] Orde- rem Šwiętej Anny III stopnia oraz Šwiętego Wlodzimierza IV stopnia oraz zna- kiem dwudziestoletniej nieskazitelnej shižby. Posiada z wiasnego nabycia w powiecie zawilejskim dobra ziemskie Zablociszki i Anastazöw, dusz re- wizskich pfci męskiej 188 zawierające‘\
Na podstawie zgromadzonych dowodöw Komisja Wywodowa Szlachecka w 1835 roku postanowäfa „urodzonych Andrzeja, doktora medycyny i chirurgii, radcę stanu i kawalera, brata jego rodzonego Dominika, sekretarza gubemskiego, synöw Felixa, wnukow Mateusza, prawnuköw Stanislawa, oraz ich rodzonych sy- nowcöw Boleslawa, Franciszka Xawerego, dwuimiennego, jana i Edwarda Jana, dwuimiennego, synöw Franciszka, wnuköw Felixa Seyfertöw za aktualnych i staro- zytnych dworzan uznač i onych do xięgi dworzanskiej gubemi wilehskiej częici szöstej umiescic” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 47-49).
ZBIROGOWSKI-RUSZCZVC (Zbiragauskas-Ruščicas) herbu Lis. Za- mieszkiwali w powiatach osztnianskim, wilenskim i kobrynskim (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 151).
ZDANOWICZ (Zdanavičius) herbu Jastrzębiec, Rudnica i Wadwicz. Wiktor Wittyg pisal rowniez o Zdanowiczach herbu Ostoja z Grodzieriskiego (W. Wittyg, Niemand szlachta poiska, s. 371). S. Koscialkowski podawal, že Zdanowiczowie zostali uszlachceni w 1563 roku za Zygmunta Augusta. Rodowe posiadtošci mieli na Wilehszczyznie, w okolicach Minską i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1809; f. 391, z. 8, nr 2567, s. 72; f. 391, z. 1, nr 1051, 1060; f. 391, z. 1, nr 1051, s. 168- 169). Mieszkali tež w powiecie dzisnefiskim w miasteczku Postawy i in. (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117, I). Zdanowiczowie, ktörzy odgalęzili się na Podole, uchodzili tam za starozytną szlachtę polską i wpisywani byli do cząšci szöstej ksiąg szlachec- kich (Spisok dworian vmiesionnych w dworianskuju rodoslowmtju knigu podoiskoj gubemit, s. 232).
Wojciech Zdanowicz w kwietniu 1594 roku nabyl od Iwana Parfienowicza domėk na cerkiewnym placu Piatnickim w Wilnie. Wilenscy szlachcice Jan Sta- nislawowicz i Jerzy Zdanowicz wystąpili w 1629 roku jako swiadkowie w pro- cesie sądowym (AWAK, t. VIII, s. 565). Hrehory Zdanowicz w roku 1639 byl sekretarzem Jego Krolewskiej Mošci. Ksiądz lgnacy Zdanowicz byl probosz- czem košciola w Mohylewie w polowie XVII wieku (Litwa i Rus, t. 111, s. 163). Jan, Stanislaw i Wojciech Zdanowiczowie w 1654 roku walczyli w obronie Smolenską przed agresją Moskwy.
Wiosną 1662 roku Aleksander Krukowski, pisarz pihskiego sądu grodzkie- go, wpisal do ksiąg magistrackich skargę kupcöw minskich na pana Jana Zda-
444

nowicza i jego kolegq Jana Sewerynowicza. Bieg zdarzen wedhig ich zeznah byl następujący: „Kupcy miasta minskiego, ktorzy przez nastąpieme nieprzyjaciela Moskala z domöw swych uchodziė musieli y jak wygnance kiyjąc się w fortecy sluckiey, gdy dla pozywienia sobie z towarami swemi z gospod wyjechali do Dolhinowa y innych miast byli, obzalowani pan Zdanowicz y pan Seweryno- wicz wedhig przedsięwziętego nieprzystojnego zamysiu swego, gdy juž obaczylt konie w wozy zaprzęžone za bramę wyprowadzone, y ktorym goscincem jechac miafy, od czeladzi zalobliwych wzięli wiadomosč, przysposobiwszy tedy sobie wedhig swego zamyshi pomocnikow, z miasta Shicka wyjechawszy y do karcz- my Iwanieckiey przyjechawszy, przygotowawszy się z oręžem röznym, szabla- mi, kijami, kišcieniami y obuchamj, a dla smialosci sobie dobrze podpiwszy, w tey to karczmie na przyjazd zalobliwych oczekiwalt.
A gdy zalobliwi tą karczmę przedsięwziętą drogą swą Iwanską mijač chcie- li, tedy wyž pomieniony pan Zdanowicz y pan Sewerynowicz z innemi przygo- towanemi pomocnikami swemi y z przygotowanym oręžem swoim wypadlszy z tey karczmy, opowiedziawszy te slowa: «Owož go mamy, kogošmy czekali, tegosmy doczekali», krom dania sobie žadney przyczyny, nie nie pamiętając na bojažn Bozą y srogošč prawa pospolitego na ludzie swowolne, prawa w niem opisane lekce sobie wažąc, jako nieprzyjaciele jacy z tey karczmy wypadlszy, pierwej czeladnika žahijącego pana Fedorowicza, na imię Iwana Stepanowicza, obuchami, kijami, kiscieniem zbili y zranili.
A na potem, gdy czeladnika tego szwagier žahijącego Daniel Zolotorewicz ratowac chcial, tamže y jego samego z niemalą gromadą pomocnikow swych okrutnie poranili, kijami zbiii, zmordowali. A gdy znöw od wozöw swych ucho- dzič musieli z kieszeh gotowych pieniędzy zlotych szeščdziesiąt, a z wozu kon- tusz kosztujący zlotych czterdziesci, oporiczę sukienną, czapkę etc. nie wiedziec kto porwal. A malo jeszcze sobie na tem mając, gdy zalobliwi przyszli do wozöw swoich y daley w drogą swą jechaü, pan Zdanowicz y pan Sewerynowicz wpadlszy na konie z inszemi pomocnikami swemi, a chcąc ich zalobliwych po- zabijač, až ku dworu uganiali”. Skaržący stwierdzili, že wskutek wybryköw wymienionych kompanöw poniesli straty na okolo tysiąc zlotych {AWAK, t. XXXIV, s. 231-233),
W papierach magdeburgü kryczewskiej z 1662 roku odnotowany zostal jako swiadek sądowy „szlachetny pan Jan Zadanowicz, obywatel powiatu orszan- skiego”. Tobiasz Zdanowicz, wlaäciciel Paszkowa na Mohyiewszczyznie, zapi- sany zostal w aktach w roku 1663 (Istoriko-jitriäiczeskije matierialy, izwlie- czionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj / mogilewskoj, t. XXV, s. 460). Szlachcice Jan i Pawel Zdanowiczowie byli swiadkami w sprawie toczącej się wtrockim sądzie grodzkim 8 czerwea 1663 roku {AWAK, t. 31, s. 355-356). Walerian Karo! Zdanowicz o przydomku „Brudny” byl w 1666 roku deputatėm do Trybunalu Litewskiego (por. J. W. Poczobutt-Odlanicki, Pamiętniki, s. 226).
W roku 1667 w polockich aktach grodzkich odnotowano, že ziemianin Samuel Zdanowicz wydzierzawil od Reginy Slonskiej „dwomą pasznicę, przezy- wającą Bialousowo, nad rzeką Sosnicą, gdzie przedtem byl dwor bez žadnego budynku, przez nieprzyjaciela Moskwicyna popalone i spustoszone, z ogrodami pasznemi y niepasznemi, z lasy, bory, straszynami, z drzewem bratnym. z siano-
445

žąciami murožnemi y hihowemi, z sady chmielowemi, z rzekaini y rzeczkami, z iowiemem ryb y bony bobrowemi, y z lowieniem zwierza lešnego, owo zgola ze wszystkim od mala do wiela" (Istorìko-juridiczeskije matierialy. izwlieczion- nyje iz aktowych knig gubemii witebskoj t inogiiewskoj, t. XXVI, s. 448) w1895.
Pod uchwalą szlacheckiego sejmiku orszanskiego z roku 1668 widnicją podpi- sy m.in, Samuela Kmicica, chorąžego orszanskiego; Stanislawa Kazimierza Bora- tynskiego, stolnika witebskiego, podczaszego orszanskiego; Piotrą Stanislawa z Borz Bogusza, orszanskiego pisarza grodzkiego; Jana Paprockiego; Jana Teodora Mickiewicza, komomika orszanskiego; Mikolaja Porąbskiego; Adama Czaplica, Mikolaja Bohuszewicza, Tobiasza Zdanowicza (ibidem, t. XXVI, s. 299-300). Konstanty Zdanowicz, posel powiatu orszanskiego, w roku 1668 podpisai uchwalę warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. IV, s. 499).
Wywódfanùlìi urodzonych Zdanowiczów herbu Jastrzębiec z 1835 roku po- dawat, i z w drugìej polowie XVII stulecia žyl „wziąty za protoplast^ tej familii Abraham Mikotajewicz Zdanowicz, jako z przodków dworzan, mając ziemskìe dobra Iszory zwane, w powiecie kowienskim ležące”. Szlachcic wilenski Jan Zdanowicz figuruje w jednym z zapisów do ksiąg zamkowych Wilna z listopada 1679 roku {Raganų teismai Lietuvoje, s. 299). W zapisie do ksiąg sądowych biržanskich z 30 marca 1699 roku odnotowano natomiast Jana Zdanowicza, generala powiatu upickiego” (Biržų dvaro teismo knygos, s. 191).
Mateusz Zdanowicz, mierniczy powiatu grodzienskiego, podpisai 8 listopada 1713 roku uchwalę sejmiku szlacheckiego (AWAK, t. VII, s. 260). W roku 1717 akta urządowe powiatu orszanskiego wymieniają pana Zdanowicza, wla- šciciela wsi Pozniaków. Kazimiera i Jan Zdanowiczowie, „zacni szlachcice”, odnotowani zostali jako swiadkowie w zapisach sądu wilensktego z 30 kwietnia 1734 roku (AWAK, t. XX, s. 529). 4 paždziemika 1765 roku do pospolitego ru- szenia obywateli powiatu grodzienskiego między innymi stanąl ,jmė pan Jan Zdanowicz na koniu piowytn, z szabtą” (AWAK, t. VII, s. 411).
W przekazach archiwalnych z konca XVII stulecia zapisani zostali Aleksan- der Zdanowicz, ksiądz oficjal chehnski (1797) i Michat Zdanowicz, paroch por- plinski (1798). Mikolaj Zdanowicz okolo roku 1800 byl profesorėm prawa, na- ūki moralnej, historii s* geografi! w grodzienskim gimnazjum. Wczesniej uczyl šią on w Krožach i studiowal na Akademii Wilenskiej (Biblioteka Uniwersytetu Wilensktego - D zi al rąkopts0w, F-2, DC 73, s. 64-65). Onufry Zdanowicz by! nauczycielem wymowy, historii i prawa w chotopickiej szkole powiatowej w roku szkolnym 1822/23 (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s, 17).
31 maja 1827 roku heroldìa wilenska potwierdzila sziachecką rodowitosé Wincentego i Piotrą Zdanowiczów (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1013, s. 40). Genealogia rodu Zdanowiczów przedstawiona w 1844 roku (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 777) pozwolila wptsac tą rodziną do szóstej rangi szlachty Cesarstwa Rosyjskie- go. W dokumencie tym jako založyciel rodu figuruje Ostafi Zdanowicz. Jego syn Nicefor nabyl w 1580 roku od malzenstwa Jana i Halszki Koliątaj0w, low- czych królewskich, majątek Zablocie Zahome w powiecie nowogródzkim.
Nicefor miai syna Adama, a ów syna Jerzego, podpulkownika chorągwi pancemej króla polskiego. Nastąpnie metryki pinskich franciszkanów rejestrują
446

kolejno Marcina j Adama Zdanowiczow. Ten ostatni zaš miai až szešciu synow: Jozefata, Justyna, Ignacego, Konstantego, Eliasza, Jerzego, Onufrego, Czterech z nich zostato kaplanami, Ignacy miai syna Feliksą, Eliasz ~ synow: Ignacego, Jana, Wawrzynca i Cyryla. Jerzy byl nauczycielem w Zyrowicach, Omifry - w Bobrujsku.
Rodzina ta uzywala herbu Jastrzębiec. Jedni jej czlonkowie byli katolikami, inni grekokatolikarai. Wtadze rosyjskie probowaly zdeklasowac Zdanowiczow i zepchnąč ich, podobnie jak wide innych mniej zamožnych szlachcicow kreso- wych, w masę ciemnego, pozbawionego praw politycznych chiopstwa. 31 grud- nia 1834 roku up. w toku popowstaniowej kampanii i przesladowan ukazem heroldii „uznano za niewystarezające dokumenty pošwiadczające szlachectwo Zdanowiczow”.
Zdanowiczowie užywający herbu Rudnica, ktorych szlachectwo potwier- dzily heroldie wilenska i kowieriska w latach 1799, 1832, 1845, nie byli zbytnio rozgalįzieni w przeciwienstwie do Zdanowiczow herbu Wadwicz, zatwierdzo- nych jako rodowita szlachta przez te same heroldie w latach 1799, 1819, 1832, 1845, 1853 oraz przez Senat Rządzący Iinperium Rosyjskiego w roku 1888. Drzewo genealogiczne tego rodu, zatwierdzone w roku 1902, przedstawialo 8 pokolen - 43 osoby plci męskiej (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1809, s. 10).
ZDERK1EWICZ (ZderkeviČius) herbu Grzymala II. Znani byli od 1700 r. (T. Gaji, Polskie rody szlacheckie, s. 226)
ZDARZYJSISKI (Zdažinskis) herbu Boža Wola. Miejscem ich osiedlenia byl pDwiat telszewski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
ZDRAMOWICZ (ZdramaviČius) herbu Niezgoda. Dziedziczyli majątki w powiatach szawelskim i telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7,707).
ZDRODOWSKI (Zdradauskas) herbu Junosza, Oksza, Prus I, Prus III. Ignacy Kapica Milewski (Herbarz, s. 492) wyprowadzal Zdrodowskich herbu Prus III z d6br Zdrody w ziemi bielskiej, gdzie notowani byli jeszcze przed 1437 rokiem (por. tež Spis szlachty Krolestwa Polskiego, &. 293). Siolo szlacheckie Zdrody wystawiio w 1528 roku do pospolitego ruszenia siedem koni. Szlachcic o nazwisku Tomko Zdrod wymieniony jest na lišcie szlachty ziemi podlaskiej w tymže 1528 roku (Ruskaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1587).
Walenty Zdrodowski, branski pisarz grodzki z Podlasia, w 1690 roku podpi- sal wspolnie z innymi bracią szlachtą potwierdzenie dawnej rodowitosci szla- checkiej pan6w z Jaruzel Jaruzelskich herbu Slepowron (A. Wlodarczyk, Rod Jaruzelskich herbu Šlepowron, s. 23). Wiosną 1869 roku na mocy wyroku sądu wojskowego w Wilnie na katorgę zostali zeslani: Franciszek Sobiesiuk, Alek- sander Sejdlic, Martin Trojanowski i Kasper Zdrodowski. Pierwszy - na dozy- wotnią, pozostali - na 12 lat.
Zdrodowski jest okrešlany w dokumentach sądowych jako „niezatwierdzo- ny przez heroldię szlachcic gubemi lomžyriskiej”. Miai 27 lat, „wtosy ruse, oczy szare, cera czysta, nos i usta umiarkowane, cech szczeg6lnych nie ma". Wyrok
447

nah wydano za „uczestnictwo w przeszfym buncie polskim i pozbawienie žycia kilku os6b, a procz tego za zgwa!cenie sziachcianki Dworokowskiej" (CPAHL, f. 391, z. 19, nr 459, s. 1-12).
W 1896 roku grupa Zdrodowskich z Grodzienszczyzny potwierdzona zo- stala jako rodowita szlachta przez Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu (CPAH Bialonisi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 4, s. 100-106).
ZDZIECHOWSKI (Zdechovskis) herbu Lubicz. Na Lubelszczyžnie byla ongis miejscowošč o nazwie Zdziechow. Przemyslaw Dąbkovvski {Wędrowki rodzin szlacheckich, s. 13-14) pisal: „Z ziemi lubelskiej pochodzila rodzina Go- workow. Glową tej rodziny byi Goworek ze Ždziechowa, podstoli lubelski (1437-1466), dziedzic szeregu wsi w Lubelskiem, dwukrotnie žonaty. Pienvszej jego žony nie znamy, druga Dorota z Lipicy byla dziedziczką obszemych w!ošci w ziemi halickiej (1437-1443). Z siostrą swą Jadwigą Chlebowską przeprowa- dzila dzial d6br w roku 1443. Goworek mieszkal w ziemi lubelskiej, jednakže od czasu do czasu zjawiat šią w ziemi halickiej i zasiadal nawet na rokach sądo- wych halickich.
Potomstvvo jego z obu žon szczegolnie upodobato sobie ziemię halicką i w niej przewažnie przebyvvalo. Z pienvszej žony mial dw6ch synow, Stanislawa iAndrzycha. Stanislaw Zdziechowski (1438-1466) bawii šią žohu'erką, stužyl u ksiącia ruskiego Mytki z Kurosza, potem byl shigą starosty halickiego Mikolaja Parawy z Lubiną. Pozostal on zdaje šią przy rodzinnym Zdziechowie i zrzekl šią pretensji do dobr halickich na korzyšč mlodszych braci. Andrzych (1452) zginąl šmiercią tragiczną zabity przez Jana Kolą z Dalejovva, pozostawiwszy syna An- drzyszka (1452), shigą sędziego halickiego Ihnata z Kutyszcz.
Z dmgiej žony Doroty mial Goworek trzech synow, Stefana, Lasotę i Piotrą.
0 Stefanie (1452-3453) posiadamy niewiefe wiadomošci. Dwaj mlodsi bracia po zgonie ojca (1466) przeprowadzili podziat dobr, Lasocie przypadly dobra lubel- skie: Wola Lopienik, Piekowice, Wola Dlotowska, cząšč Bychawki; Piotr zas wziąl dobra halickie Lipice, Samki, Luką, Siolką i Rzeplin. Ten Piotr, w przeci- wienstwie do starszego rodzenstwa, osiadl na stale w ziemi halickiej i sta) šią tworcą halickiej galązi Goworkow. Z žony Anny Cebrowskiej mial syna Piotrą
1 dwie corki, Jadwigę i Anną”.
Goworek, Stanislaus, Stephanus de Sdzechow (Zdechow, Sdzechowycze) z ziemi halickiej cząsto wymieniani byli w zapisach archiwalnych Lwowa z pienvszej polowy XV wieku. Feliks Zdziechowskj w 1648 roku podpisa! od woje- wodztwa sandomierskiego akt elekcji krola Jana Kaži mierza (VL, t. IV, s. 101). Jeden ze Zdziechowskich wspomniany jest w relacji z sejmiku sredzkiego, „kt<5- ry odprawiat šią 20 maja 1670 roku". Piotr na Zdziechowie Zdziechowski, tą- czynski komomik graniczny, w 1674 roku podpisa! sufragację krola Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 152). Piotr i Andrzej Zdziechowscy podpisali w 1697 roku od wojew6dzt\va sandomierskiego akt elekcji krdla Augusta II (VL, t. V, s. 426).
General Cypryan Zdziechowski w 1808 roku pozostawil žonie Katarzynie 75 tysiący rubli, folwark Lukomierz i majątek Budyn w gubemi grodzienskiej. Mialo to starczyč na wychowanie nieletnich Jozefą i Anny Zdziechowskich,
448

dzieci generate (Biblioteka Uniwersytetu Wilenskiego - Dzial rękopisow, F. 33- 858). W owym czasie rodzina Zdziechowskich posiadala Rak6w, Rydy i Po- morszczyznę koto Minską, oraz imte majątki, m.in. Zegrz, Wo!kę Mikolajewską. Edmund Zdziechowski (wedhig Spisu ziemian minskiej gubernia s, 23) mial w minskim powiecie dobra Michatowo i Rakow. Zdziechowscy mieszkali row- mež na Podoiu, gdzie uchodzili za starožytną szlachtq polską (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosbwnuju knigu podolskoj gubernii, s. 231).
W Archiwum Narodowym Biatorusi w Minsku znajdują šią Jiezne materiaty dotyezące burzliwych dziejow rodu Zdziechowskich (f. 319, z, 2, nr 1199). Prze- chowywany tamže Wywod familii urodzonych Zdziechowskich herbu Rawicz, za- twierdzony przez Deputacją Wywodową Szlachecką Gubemi Minskiej 25 listopada 1820 roku, podawat, iž Wawrzyniec (general-major wojsk rosyjskich) z synem Jdzefem, Cypryan Stiepan (kapitan - walczyl w 1812 roku z wojskami Napoleoną z synami Wtadyslawem i Fortunatem uznani zostaii za ,jodowitą szlachtę polską”. Wpisano ich do częšci pierwszej ksiąg szlacheckich. Fortūnai Zdziechowski, po- rucznik gwardii przybocznej cesarza Rosji Aleksandra I, otrzymal w 1824 roku rangą sztabsrotmistrza i dyplom honorowy za wzorową službą.
W 1835 roku gubemator kijowski poprosil ziemianina W. Zdziechowski ego o wypowiedi na temai wzmagania šią fali samobojstw wsrod chiopow ukrairi- skich. Oto jak profesor Daniel Beauvois charakteryzuje odpowiedz marszalka szlachty z Winnicy; „Jego zdaniem, samobojstwa wsrod chiopow pahszczyžnia- nych są znacznie częšciej skutkiem pijanstwa niž pahskiej bezwzglądnošci. Žalėm zalowac wypada, ii rząd podejrzewa o taki stan rzeezy wteicicieli ziem- skich. W rzeczywistosci - powiadal W. Zdziechowski - przyczyną wszystkiego sąžydzi, poniewaž stająna przeszkodzie staraniom o ulženie do Ii chlopa.
Chlopi porywają šią na swoje žycie, bo Žydzi wpędzają ich w nędzą. Ci, ktdrzy rzeczywiscie popelnilj jakieš przestąpstwa, nie zabijają šią, lecz uciekają ijuž nie powracają. Pozbądziemy šią Zydow, to uzdrowimy chiopow. Zdziechowski nie dostrzega winy u ekonomow, przeciwnie, podkrešla ich moraine zalety i szczere przywiązanie do ludu” (D. Beauvois, Polacy na Ukrainie, s. 55). Trzeba dodač, že osąd zaprezentowany przez Zdziechowskiego byi typowy dla ¿rodowiska polskiej szlachty kresowej.
E. Zdziechowski byl czlonkiem tzw. Polskiej Organizacji Szkol Šrednich w gimnazjum w Podgdrzu, o czym swiadezy list do niego napisany przez nieja- kiego Rittermanna (Biblioteka Uniwersytetu Wilenskiego - Dzial rękopis6w, F. 33-861). Zachowa! šią list Marit Strawinskiej do Ksawerego Zdziechowskiego przeslany z Nakryszek do Wilna: „Szanowny i Kochany Panie Ksienio! Ba- wię od trzech tygodni w Nakryszach u Wladzika, Nic nie wiedzialam o chorobie mamy: wezoraj najniespodziewaniej wyczytalam wiadomosc o zgonie Malki Pana. Wielka to nieodzalowana strata dla Was, ogromnie jestem przejąta tym smutkiem i zgnębiona, i szczeize wspolczujq wielkiego nieszczęšcia” (Biblioteka Uniwersytetu Wilenskiego - Dzial rękopisow, F. 33-863),
ZDZITOWIECKI (Zditaveckas) herbu Zdzitowiecki i Nalącz. Posiadali dobra ziemskie w powiatach kobrynskim i rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12,707).
449

ZEGZDRA herbu Pomian. Miejscem ich osiedlenia by! powiat witehski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
ZELENIEWSKI (Zelenauskas). Wywodzili się z powiatu ięczyckiego wPolsce srodkowej, gdzie zamieszkiwalj juž o koto 1500 roku. Požniej znani byli tež na Ukrainie i Wilenszczyznie. Uzywali w rožnych odgatęzieniach herbu Dolęga lub Zgraja. Por. tež hasto: Zieieniewski
ZELWEROWICZ (Zelveravisicius) herbu Kietlicz, Posiadali majątki w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2).
ZENOWICZ vėl ZIENOWICZ (Zenovičius) herbu Zenowicz. Prastary rod lechicki, wpiywowy i rozgalęziony na ziemiach Wietkiego Ksiąstwa Litew- skiego, na Rusi i Žmudzi. W swoim Herbaria polskim (t. X) Kasper Niesiecki poswięcil opisowi dziejow rodziny Zienowiczow ai pięc stron. Z obszemych roz- wazan dowiadujemy się m.in., jak - wedhig legendy - zostal nabyty herb tej rodziny: „Gdy do Serbii pogahstwo nagle wypadtszy, wszystko pustoszyli, a ludzi w niewolę zabierali, poganin jeden corkę fcsiąžęcta Serbii pojmawszy, do obozu swego uwodzib
Postrzegi to jeden z męžnych Serbow i za nim się w pogoh ūdai, zdobycz tak zacną. albo žeby odbil, albo žeby przy obronie jej žycie položyb Poganin nie dufa- jąc siiom swoim, gdy w gęsty las zajechal, zsiadlszy z konia w zarošle i gęstwinę i sam, i pannę z sobą wciągnąl, žeby się byi z nią utaii. Pfacz jednak i częste Ikanie panny, rozlegające się po lesie, utorowaly goniącemu i szukającemu Serbowi do niego drogę: tam startszy się z pogan mem, wkrotce go trupėm napiacu potožyt.
Wdzięczna tej przyshigi księžniczka, pieršden z palca swego zdjąwszy, na je- go rękę wiozyla. Gdy jednak z trupa zabitego oręž zdejmuje i inszy hip z niego uktada, nieostrožnje opušcil sygnet j nie prędzej szkodę swoją postrzegi, až pannę na bezpieczne miejsce wyprowadziwszy. Wraca się tedy, zguby szukając, až na miejsce zwycięskiej potyczki, kędy nad trupėm znalazl na dizewie kruka w pyšku pierscien trzymającego, ktorego z hiku zbiwszy, pieršcieh odebrawszy, jeszcze w nagrodę swej odwagi i księžniczkę od ojea wziąl w malzehstwo, i herb w ten ksztalt urobiony”.
Pochodzenie nazwy godta: Deszpot, ktorym pieczętowali się Zienowiczo- wie, tež nie jest dta owego uczonego tajemnicą, bowiem „to stowo u Grek6w znaczy Pana, przedtem cesarz6w greckich, syn6w ich i zięciow Despotami zwa- no”. I oto z tej rodziny Despotow serbskich czy greckich niektorzy dostali się do Polski. „Jerzy i Jan Despotowie od Turkow z swych fortun wyzuci, w szešciuset koni do Wladyslawa, krola węgierskiego i czeskiego udali się. Z tych tedy Despotow jeden, Zeno Bratoszewicz, do Księstwa Litewskiego przyszedlszy, tamže osiadl i familię Zenowiczow rozplenil”. A mialo to bye w wieku XVI.
Dalėj legenda - w zupelnej niezgodzie z kalendarzem - sugeruje, že „pienv- szemu [z Despotow], ktory do Księstwa Litewskiego przyszedt, Witold Smorgo- nie nadal, i inne na sto mil obszeme wlosci, od rzeki Mysz do Dzisny, Orszę takže mu pušciL Ten splodzil syna Zeną albo Zenona, od ktorego potomkowie Zenowiczami zawolani”. Ewaryst Andrzej hrabia Kuropatnicki rowniez pisat
450

w Wiadomosciach o kleynocie szlacheckim (t. 1, s. 20): „Zenowiczowie Despoto wie z xiąžąt i despotow serbskich ",
Nie zgadzają šią te wywody ani z kroniką podbojöw tureckich w Grecji i Serbii, ant z faktami konkretnej zywej historii tych ziem, Což, kiedy szlachta polska (i nie tylko szlachta), lekcewažąc sobie swojskosc, zawsze lubowala šią w poszukiwaniu swych wyimaginowanych zagranicznych korzeni. W tym przy- padku jest to jednak tym dziwniejsze, bo przeciez tacy moznowtadcy jak Zieno- wiczowie nie potrzcbowali dorabiac sobie serbskich rodowodow, gdyz od dawna byli potęžną i zamožną rodziną, mieli wsrod siebte hetmanöw, wojewodow i kasztelanow; spowinowaceni byli z arystokratycznymi domami Sanguszkdw, Radziwilidw, Pohibinskich, Sapiehow.
Szczegolnie wielkie byly ich zashtgi w obronie wschodnich rubiezy Rze- czypospolitej. Przez caly XVI wiek i jeszcze w XVII glošno bylo o tej rodzinie w Polsce i na Litwie w związku z wojnami toczonymi z Moskwą. Nieraz Zieno- wiczowie nie tylko odpędzali wroga od murow, powiedzmy, Lepia, Polocką, Smolenską, Witebska czy Propojska, ale 5 wdzierali šią do jego twierdz, jak to pisano o jednym z nich, ktöry „pod wojnę moskiewską w najwiąkszy ogien z äudzmi swemi skoczywszy, nie tylko že ziamal šilą nieprzyjacielską, ale co wiąksza, malo kogo z swoich stracil”.
Zenowiczowie spokrewnieni byli z najznakomitszymi rodzinami Rzeczypo spolitej, takiini jak ksiąžęta Wisntowieccy, Massai scy, Zborowscy, Ogtrtscy, Druccy-Sokolihscy, Mirscy, a takže Hlebowiczowie, Chodkiewiczowie, Paco- wie, Kiszkowie, Zebrzydowscy, Iliniczowie, Chrapowiccy, Brzostowscy, Bielin- scy. Wywodzilo šią sposröd nich wielu senatorow, wojewodow, kasztelanow, namiestnikow i marszalek krölewski. Despot-Zenowiczowie - jak zauwazyi Szymon Konarski - byli spokrewnieni takže z jedną z galązi Plateröw (por, Material}’ do bibliograßi genealogu i heraldykipolskiej, t. IV, s. 60).
W ciągu kilku wieköw Zenowiczowie nadzwyczaj często odnotowywani byli w dokumentach archiwalnych. Despot z Bratoszyna Zenowicz byl w roku 1506 poslem krola polskiego Aleksandra Jagiellonczyka do cara perekopskiego Mendli Gireja, co zapisane jest w Metryce titewskiej. Ott tež w 1508 roku byl wojewodą smolenskim (Archiwum Sanguszkdw, t. III, s. 63), a w roku 1514 zo- stal pierwszym polskim starostą Mohylewa. 2 listopada 1529 roku Zygmunt I wydal przywilej temuž Jerzemu Zenowiczowi na dzierženie zamkow Mäcislawia i Radotnla z gminami, z pozostawieniem mu polowy dochodöw do užytku oso- bistego oraz z przeznaczeniem poiowy na utrzymanie w naležytym porządku umocnien miejskich, zapasöw bojowych, puszkarzy i innych žoinierzy (Aitry otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t, II, s. 216).
W styczniu 1560 roku Zygmunt August wystosowa! lįst do Jana Chodkie- wicza i Jerzego Zenowicza, w ktörym zarzucal im niezdyscypiinowanie oraz ucisk ludnošci Witebszczyzny w trakcie przenosin ich oddziatöw do Inflant {Akty otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. III, s. 108-110). W jednym z pözniejszych tistöw (z 17 VI 1568) krola tenže Jerzy Zenowicz wspomniany zostal jako jeden z glownych organizator6w obrony polskiej przed najazdem wojsk moskiewskich, zashižony i gorliwy žohtierz Rzeczypospolitej (ibidem, s. 108-110, 144).
451

Zenowiczowie brali udziai, jako oficerowie polscy, w wyprawach krbla Ste- fana Batorego przeciwko Moskwie w latach 70. XVI wieku. Jur Zenowicz, kasztelan polocki, starosta dzisnenski, i jcgo zona Hanna ze Sluszkow w 1577 roku byli wlascicielami Smorgon na Litwie oraz Wozgryniczow na Podlasiu. W roku 1584 grodzienskie akta sądowe wymieniają nazwisko Hrehora Zenowi- cza, podsędka {AWAK, 1.1, a. 157), Pan Krzysztof Zenowicz, wojewoda brzeski, starosta czeczerski i propojski, w 1589 roku wspomniany zostal w księgach grodzkich Brzešcia. W tym czasie w księgach sądu rninskiego wielokrotnie ad- notowywany by! jako swiadek ziemianin krolewski Jan Zenowicz (AWAK, t. XVIII, s. 73, 74, 98, 174).
Mikolaj Juriewicz Zenowicz byt namiestnikiem wilenskim i podkoraorzym oszmianskim w latach 1593-1595. 17 maja 1597 roku Zygmunt III nadal Witeb- skowi prawo magdeburskie, mianowat pierwszego wojta (ktory miat zawsze bye katolikiem) Jana Leteckiego oraz ustanowil godlo miasta: „w blękitnym polu obraz šw. Spasa Zbawiciela naszoho, i pry tom zaraz trochi nizej miecz goiy czerwony, szto sie ma rozumiec krwawy” (Akiy otnosiaczczijesia k istorii 2a~ padnoj Rossii, t. Ill, s. 165-170). Wsrod kilkudziesięciu podpisow zatwierdzają- cych ten doniosly akt, znajdowal się tež znak Krzysztofa Zenowicza, wojewody brzeskiego.
6w dygnitarz byt rowniez autorėm dziela historyeznego pt. Miscellanea Potoniae (355 stron), ktdrego rękopis jeszcze w polowie XIX wieku przecho- wywano w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu (ibidem, s. 191). Krzysztof Zenowicz, wojewoda brzeski, starosta czeczerski i propojski, wspomniany zostat takže w księgach sądu wilehskiego 27 XI 1598 roku (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 137).
W zapisach archiwalnych z 1600 roku odnotowany zostal Jan Zenowicz, ziemianin z powiatu rninskiego (AWAK, t. XVII, s. 174). Jan Jerzy Zenowicz, wjlenski sędzic ziemski w 1627 roku, zbudowat w Postawach mlyn wodny na rzece Miadziolicy (S. Koicialkowski, Antoni Tyzenkaus, t. I, s. 274). W pierw- szej polowie XVII wieku spotyka się często w aktach urzędowych wzmianki o Jerzy m Zenowiczu, do ktorego monarchą skierowal list o następującym brzmieniu: „Wladyslaw Czwarty, z Božey iaski krol polski, wielki ksiąžę litew- ski, ruski, pruski, mazowiecki, inflancki, žmudzki, a szwedzki, gocki, wandalski dziedziezny krdl, obrany car moskiewski etc.
Urodzonemu Jerzemu Zenowiczowi, opeskiemu staroscie naszemu, oznay- mujemy, iž mąjąc wiadomo y nam zalecono ochotę WN do stužb naszyeh y Rzeczypospolitey WN zaciągač ludzi rycerskich, wolontaryusza takim sposo- bem, aby panstw naszycb nie pustosząc, y krzywd nie czyniąc, nieprzyjacielowi moskiewskiemu odpor byl dawany y granice nasze od nieprzyjacielskich incur- syi przez nich uwolnione byty, jakož po Was mieč chcemy, abyi z luditni swe- mi, ktorych natenezas co prędzey možesz zebrač, zaraz szlt za Džwinę y za Po- lock, broniąc od Newla y Siebieža granic naszyeh, osobliwie zamku y woje- wodztwa poiockiego, co pro dexteritate dla przyshigi oyczyzny czynic będziecie, w czym my doznawszy ochoty Twojey wiemoici, cokolwiek dla ustugi naszey uczynisz w podawających się occasiach tašką naszą nagradzač zechcemy. Dan w Borysowie dnia osmego msca sierpnia roku Pahskiego
452

MDCXXXII, panowania królestw naszych Polskiego pierwszego, a Szwedzkie- go wttìrego. Vladislaus Rex” (AWAK, t.1, s. 180-181).
Abraham Zenowìcz byl podstolim i lantwójtem pdockim w 1638 roku. Jur Jan Zenowìcz w 1639 roku byl sędzią województwa wilenskiego {Lietuvos Vyriausiojo Tribuìwlo sprendimai, s. 393). Jerzy Zienowicz, starosta opejski, w 1642 roku byl czlonkiem komisji poselskiej do rozmów z panstwem moskiewskim (VL, t. IV, s. 28; Istoriko-jurìdiczeskije materiafy izwlieczìonnyje iz aktowych knig gubemii witebskoj i mogìlewskoj, t. XXII, s. 337). Jan Wladystaw Despot Zenowìcz (1615- 1670) od 1647 roku piastowal godnosé marszalka oszmianskiego; Krzysztof (1649- 1685) byl wojskim wilenskim; Stanislaw (zm. 1672) byl leiniczym wìlkijskìm, sprawowal tež funkcję podsędka wilkomìerskiego, podkomorzego i kasztelana no- wogródzkiego; jego zaš syn Krzysztof Despot Zenowìcz (zm. 1717) wspomniany jest przez ówczesne zródla pisane jako leéniczy wilkijski, marszalek oszmianski, pisaiz litewski i wojewoda mihski (od 1709). Hieronim Zienowicz w 1654 roku uczestniczyl w obronie Smolenską przed agresjąMoskwy.
O skutkach owej wieloletniej batalii w dokumencie z XVII wieku czytamy: „W roku 1660, miesiąca Januari, siódmego dnia, od Grodna do Brzešcia szedl [kniaž Chowanski]. A wprzód zapušcil czaty swoje przed sobą, którzy ogniem y mieczem pustoszyli i gubili miasta i wsi, tak tež duchowne y panskie dwory gubili y palili, lud šcinali, mordowali. Gdzie tež y miasto Kamieniec napadlszy, pozostalych ludzi šcinali, mordowali, miasto palili, a drugich, po puszczach, lasach naszedlszy, mordowali i zabijali i niemato ludzi znacznych urzqdowych tyransko na šmierč pomordowali, a inszych w niewolq pobrali”.
Komisare królewski Jan Lasota po obejrzeniu rum tak opisywal spustosze- nia dokonane przez oddziaty carskie; Narnėk ikmšci wszystek spalony i cerkiew Božego Narodzenia i kosciói Swiqtego Ducha ze wszystkim spaiono; dzwony po wszystkich cerkwìach i košciolach, tak tež i apparata wszystkie pobrane y pora- bowane; ratusz pomienionego miasta Kamienca z xięgami i sprawami, w komo- rze ratuszney będącymi, spalili; miasto šame Kamieniec i domy, maio nie wszystkie, folwarki, gumna - są spalone y spustoszone; bydlo rožne, owce, kury, gęsi, swinìe - pobrane y zniszczone.
Ludzi, co nayzwyczaynieyszych w radzte będących, pozabijali, a drugich w niewolę pobrano; skrzynkę mieyską z przywilejamì, quitami poborowemi, donacyami, podymnemi i inszemi sprawami, dekretami y listami, miastu po- trzebnemi, odkopawszy - spalili, a dmgie pobrali. Ludzi, którzy pozostali, wi- dzialem popieczonych, posieczonych, w kurpiach, siermiągach, radnach chodzą- cych” (AWAK, t. III, s. 361-362). O Brzeiciu w tym czasie (1661) donoszono, iž „do naymnieyszego budynku jest zburzony, spalony y wniwecz obrócony”.
Hieronim Zenowìcz, podkomorzy województwa mscislawskìego, odnotowany jest zapisach archiwalnych z roku 1664. Christoph z Bratoszyna Despott Zenowìcz, lešniczy, deputat wilkomierskì, , piami propria" podpisal 1 wrzesnia 1683 roku decyzję Glównego Trybunahi Litewskiego o pnzekazaniu jezuitom domu Konstan- tynowiczów przy ulicy Wielkiej {AWAK, t. XX, s. 465). Panowie Zenowiczowie w XVII wieku legowali znaczne sumy na Kolegium Ojców Jezuitów w Polocku. Christophorus de — Bratoszyn — Despoti Zenowìcz, notarius Magni D. Lithuaniae, capitaneus Osunianensis wspomniany zostal w archiwaliach z roku 1704.
453

Zachowany lnwentarz majętnosci Zalusa wielmoznego jmsc pana Janusza Despota-Zenowicza, podkomorzego wojewôdztwa polockiego, spisany anno 1704 z pomiarem miarczego poprzysiąglego w-wa polockiego pana Gabryela Kowalewskiego wymîenial jako wlasnoàé Zenowiczôw następųjące „derewni”, czyli wsie: Aleszkowo, Kolenowo, Klemencowo, Tyszkino, Komarowo, Soba- kino, Humniczyno, Morozowo, Dulowo, Czemiczyno, Kaszyno, Zazniewo, Blažyno, Siwcowo, Raczyno, Wiertoszyno, Bohdanowo, Izakowo, Samszczyno, Dziakowo, Lachowo, Kozlowo, Mofokojedowo, Korytkowo, Kopytkowo, Mak- simowo, Obliczyno, Skorynino, Hlebowo, Szkapino, Kobylczyno, Haruszczyno. I chociaž nie byty to wsie duže i ludne, to jednak w sumie skladaly się na mają- tek wcale pokažny Ųstoriko-juridiczeskije matieriafy, izwlieczionnyje iz akto- wych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj, t. XXIX, s. 165-170), Do Zenowi- czôw nalezala rôwniez majętnosc Berezpon w powiecie borysowskim w gubemî miriskiej (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 3353, s. 100-104).
Krzysztof Deszpot z Bratoszyna Zenowicz, starosta oszmianski, w 1707 roku podpisal akt konfederacji lubelskiej, zaš w roku 1712 zostal senatorėm i wo- jewodą minskim. Franciszek Zenowicz mial nadane tytuly podkomorzego i ko- niuszego wojewôdztwa polockiego od roku 1717 roku. On tež w roku 1722 byl deputatėm z powiatu minskiego do Giôwnego Trybunahi Litewskiego w Wilnie (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dziat rçkopisôw, f. 273-3052). Pôzniej zostal przewodniczącym tego trybunalu (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dziai rçkopisôw, f. 79-500).
W tym czasie Stefan Stanislaw Zenowicz byl marszalkiem tiybunalskim w Wiinie, Antoni Deszpot Zenowicz w 1755 roku byl starostą sznitûwskim na Oszmianszczyznie. W rok požniej odnotowano w aktach Samuela Zenowicza, chorąžego màcislawskiego. Zenowicz, wojski potocki, byl w 1764 r, postem na sejm koronacyjny w Warszawie od wojewôdztwa polockiego (Publiczna Biblioteka Mîejska i Wojewôdzka w Rzeszowie - Dziaî rçkopisôw; Rk-3, k. 273).
O Michale Zenowiczu, dominikanskim plebanie mohylewskim, historycy moskiewscy opowiadają mrožące krew w žylach bajki, že oto np. w roku 1764, chcąc nawrôcié na unie pewne osîerocone prawoslawne dziewczç, ktôre nie chciato porzuciô dawnej wiary, kazat je „rôzgami bic nielitosciwie, a potem galçziami agrçstowymi khijącymi, až się zgodzi zostac katoliczką”. Inną znöw niewiasrç mial pleban mohylewski nawracac w ten sposôb, že kazal ją wtrçcié do wrçzienia, męža jej oknitnie bit, až ôw po kilku miesiącach zmarl, a jej samej — gdy powiedziala, že raczej da się spalič niž przejdzie na katolicyzm - osobi- šcie „zapaliwszy hiczywo, tak dlugo palil rękę, až ta sczemiala i się pęcherzami pokryla” (Archeogrąficzeskij sbomik dokumentow, t. V, s. 93-94).
W 1765 roku w drukami Akademii Wüenskiej odbito druczek Komeliana Pocalqjowskiego pt. Propositiones phtlosophicae, qiias sub auspiciis Janussii Despot Zenowicz, praepositi ac praesïdis Mohüoviensis (K, Čepiene, 1. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos spaustuves leidiniai, s. 376). W 1769 roku Jözef Zenowicz byl podstolim wojewôdztwa polockiego.
W dokumentach archiwalnych z wieku XIX wztnianki o Zenowiczach są jeszcze liczniejsze. Oto kilka przykladow. Hieronim Zenowicz w 1812 roku byl wtascicielem majątku Zamosze (wsie Molczany, Klipica, Lipôwka) z 46 doma-
454

tni. Michal Zenowicz wladal mąjątkiem Januszewo (wsie Wielka i Mala Iwa- nowszczyzna, Subotowo) w sumie 109 dymdw {AWAK, t. XXXVII, s. 368). Michal Deszpot z Bratoszyna Zenowic2 w 1817 roku byl marszalkiem szlachty guberni minskiej, kawalerem Orderu Šwiątego Stanislawa (Archiwum Narodo- we Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 3, s. 200). Tenže „Michal Deszpot z Bratoszyna Zenowicz, radca stanu, marszalek szlachty guberni mihskiej, Orderu Šwiętego Stanislawa kawaler”, cząsto wspominany byl w roku 1817 w roz- maitych zapisach oficjalnych (CPAHL, f. 391, z. I, nr 227, s. 6).
Stefan Zienowicz byl nauczycielem chemii i mineralogii w Liceum Wolynskim w roku szkolnym 1822/23. Bazyli Zienowicz wykladal w tym czasie wymowę, historię i prawo w luckiej szkole powiatowej (CPAHL, f. 721, z. I, nr 26, s. 17,18). Wsrod szlachty powiatu trockiego wedlug listy z 1863 roku znajdowali šią liczni Zenowiczowie potwierdzeni jako rodowita szlachta przez hero Id ię wOen$ką w la- tach 1799-1845 (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 703, s. 6; f. 391, z. 9, nr 73, s. 16).
Wywdd urodzonych Zienowiczow herbu Deszpot oznajmial: „Roku 1799 miesiąca stycznia dziesiątego veteris, dwudziestego pierwszego novi stili dnia. Przed narni, Ludwikiern hrabią Tyszkiewiczem, marszalkiem gubernskim, ka- walerem rožnych orderow, prezydującym, i deputatam] ze wszystkich powiatow guberni litewskiey do przyjmowania y roztrząsania wywodow szlacheekich obranymi, ziožony zostal wywod urodzonych Zienowiczow herbu Deszpot, czyli Zienowicz; z ktdrego gdy šią okazalo, že familia ta jeszcze w roku 1650 possy- dowala dziedziczny majątek szlachecki w okolicy Stankiewiczach w powiecie lidzkim položony, przez Iwana Zienowicza nabyty, ktorego potomkowie w teyže ziemskiey szlacheckiey possesyi dotąd mieszkają; jako šią to wyswieca z dekretu ziemstwa lidzkiego w roku 1702 stycznia miesiąca dnia jedenastego mię- dzy Danielem Zienowiczem ferowanego.
Jako tež, že ten Daniel Zienowicz, naddziad ponižey wyszczegolnionych wywodzącycb šie teraz Zienowiczow, ktorych testamentem swym pod rokiem 1717 miesiąca Augusta 22 dnia nastalym wyrazil. Koleją, testament Leoną Zienowicza w roku 1764 miesiąca maja 10 dnia czyniony, syna jego Symona oka- zal. Kt6ry to Symon Zienowicz, syn Leoną, zrodzil wywodzących się dziš Da- niela z synarni Bonifacym y Jakubem, Antoniego z synem Karolem i Wincente- go Zienowiczow. Nie mniey tež, drugi syn Daniela, a rodzony brat Leoną Zienowicza, Stefan Zienowicz byl oycem Antoniego y Jerzego Zienowiczow. Antoni Stefanowicz Zienowicz zostawil dwoch synow, Stefana, wywodzącego šią z synem Antonim у Jana Zienowiczow.
Na fundamencie więc ztožonych wywodow my, marszalek gubemski, у deputari powiatowj, stosownie do przepisow (...) wywodzących šią Daniela z synami Bonifacym i Jakubem, Antoniego z synem Karolem, i Wincentego, braci z oyca Symona zrodzonych, oraz Stefana z synem Antonim у Jana, braci, syndw Antoniego Stefanowicza, urodzonych Zienowiczow za aktualną y rodowitą szlachtą polską oglaszamy, y onych do xięgi szlachty guberni litewskiey pierwszej klasy zapisujemy. Dzialo šią na sessyi Deputacyi Generalney Szlacheckiey Guberni Litewskiey w Wilnie (CPAHL, f. 391, z,l, nr 948, s. 276-277).
Wywod familii urodzonych Zienowiczdw herbu Zienowicz, zatwierdzony przez Deputacją Wywodową Szlachecką Guberni Minskiej 8 grudnia 1803 roku.
455 1

podawat, iž „familia Zienowiczdw (...) prawem do užycia pozwolonych z nay- dawnieyszych czasbw szlachectwa polskiego nosząc na sobie znamiona, byt swoy początkowy jedni w Podlasiu, gdzie przy licznym majątkow ziemnych posiadaniu, wysokich urzędow i cnotliwych dla oyczyzny postqpkow z zupeiną dla potomnošci chlubą okazala dowody". W ] 803 roku w Minsku S tani slaw, Jozef i Dominik Zienowiczowie uznani zostali za „rodowitą polską szlachtą” i wpisani do częšci pierwszej ksiąg szlacheckich gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Biatomsi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 1201).
Od Aleksandra Zenowicza, kt6ry w XVII wieku przesiedlil šią na ziemie Moskwy, zacząli się stynni rosyjscy Zinowjewowie (Obszczij gierbownik dwo- rianskich rodow Wsierossijskoj Impierii, t. I, s. 371). A. Lakier (Russkaja gie- raldika, t. II, s. 429) wyprowadzat Deszpotow-Zienowiczow od „despoty mot- dawskiego Zenowicza, ktory przycišniony przez Turkow, w 1390 roku przybyl do Witolda Litewskiego i osiedlit šią w jego posiadlosciach”. Rosyjskie odgatą- zienie tego rodu uzywato nazwiska Zinowjewow oraz herbu Zenowicz.
Rola Zenowiczow w dziejach Rzeczypospolitej jest oceniana wysoko r6w- niež przez wspdlczesnych historykow, nie tylko zresztą polskich. Norman Davies (God's Playground. A history of Poland, Oksford 1988, t. I, s. 184) wspo- minat o nich np. w następującym kontekšcie: Calvinist patrons, among whom the Leszczyhski in Poland and the Chodkiewicz, Sapieha, Dorohostajski, Zenowicz and Sokotihski in Lithuania vied with the Radztwill, gave an important stimulus to learning and to all the arts...
ZGIERSKI (Zgerskis) herbu Dąbrowa, Nieczuja i Poraj. Pisali šią z „Cie- chanowca” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3482; f. 391, z. 6, nr 707). Zamieszkiwali w powiatach trockim i wilenskim. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 736) pisat o nich; „Zgierski herbu Nieczuja w ziemi zakrocimskiej, Woyciech Zgierski podpisat elekcyą Jana III, krola, 1674”. Bartosz Paprocki zanotowat zaš; „Dorn Zgierskich w Mazowszu starodawny i znaezny, z ktorych idą Kisz- kowie, w Litwie dom možny".
Wojciech Zgierski, posel ziemi zakroczymskiej, w 1674 roku podpisat akt elekcji krdla Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 158), Ksiąžą Jan Mikotaj Zgierski w 1707 roku podpisat akt konfederaeji lubelskiej. Ks. Mikotaj Zgierski, biskup smoienski, na mocy decyzji krola Augusta II kierowat akėją ratowania „ludzi gtodem ginących” (VL, t. VI, s. 97).
ZGLENICKI vėl ZGLINICKI (Žglenlckas) herbu Prus II, Pms III. Ka sper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 736) pisat o nich; „Zglinicki herbu Pms II w ptockim w-wie y ziemi dobrzynskiey, od ktorych poszli Radommscy. To- masz w ptockim, Woyciech w dobrzynskim”.
Dwoch Wojciechow oraz Stanistaw Zglenicki podpisali od ziemi dobrzyn- skiej w roku 1697 akt elekcji krola Augusta II (VL, t. V, s. 434). Stanistaw i Wawrzyniec Zgleniccy, szlachcice z ziemi dobrzynskiej, razem z grupą przyja- ciot wszczęli tumult podezas sejmiku gromnieznego w Lipnie (Lauda sejmikow ziemi dobrzynskiej, s. 402).
456

ZIABKOWSKI (Zebkauskas). Uzywali herbu Zgrąja. Zamieszkiwali na Minszczyžnie. Ich rodowitošč szlachecką potwierdzila w 1828 roku heroldia mtnska (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 149, s. 72).
ZIELANOWICZ (Zdanavičius) herbu Rudnia (powiat rosienski) i herbu Jastrzębiec (powiat szawelski). W 1799 roku heroldia wilenska wpisala ich do ksiąg szlachty gubemi litewskiej.
ZIELENIEWSKI (Zelenevskis) herbu Drzewica. Wzięli nazwisko od miejscowosci Zieleniewo w powiecie lęczyckim. Posiadali tnajątki na Gro- dziehszczyžnie i Wilehszczyznie.
ZIELEWICZ (Zelevičius) herbu Radwan, Jak stwierdzil Tadeusz Gaji (Polskie rody szlacheckie i ich herby, Bialystok 1999, s. 228), notowani byli w zapisach archiwalnych od 1700 r.
ZIELINSKI (Zelinskas). Zielinscy wywodzili się z Zielanki lub Zielonki na ziemi krakowskiej. Bardzo licznie zamieszkiwali na ziemi dobrzynskiej, skąd przeniešli się następnie do innych dzielnic Polski. Wojciech Wijuk Kojalowicz w Herbartu rycerstwa W.Ks. L. pisal: „Zielinscy (herbu Swinka) godni na Mazo wszu ludzie i urzędnicy. Konstantin Zielinski, arcybiskup Iwowski, koronowal Stanislawa I, kr61a polskiego”, Spis szlachty Krolestwa Polskiego (s, 295-296) informowal o Zielinskich herbu Ciolek, Doliwa, Grzymala, Jastrzębczyk, Jelita, Prus III, Radosz, Swinka. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 738-741) wspominal o Zielinskich herbu Ciolek (Sandomierskie), Jelita (Wielkopolska), Swinka (Plockie). Byli tez Zielinscy herbu Brochwicz.
Teodor Žychlihski w Zlote] księdze szlachty polskiej (t. XXXI, s. 74-76) pi- sal o Zielinskich herbu Swinka: „Jest to rodzina bardzo starožytna i senatorska, Piotr ze Strygi, Starego Rypina i Zielonej, Swinka Zielinski piastowal w roku 1367 godnošc stolnika dobrzynskiego; w roku 1371 chorąžego, a wreszcie zostal senatorėm, kasztelanem rypinskim 1 by! nim od roku 1375 do 1409. Z jego dwoch synėw byl Piotrasz na Zielonej w roku 1437 stolnikiem dobrzyhskim, a Jakusz ze Strygi mial za žonę corkę Zywona z Radomira, marszalka ziemi dobrzynskiej, ktora mu powila trzech synow: Piotrą, Jana i Adama”. Po kilku dzie- sięcioleciach Jan pehiit juž znaczącą rolę w szlacheckiej spolecznošci na zie- miach Rusi Czerwonej - byl chorąžym Iwowskim.
Zielinscy byli rodziną rownie liczną co uzdolnioną. Wywodzilo się spošrod nich wielu wojewoddw, kasztelanow, sędziow, a nawet arcybiskup (Konstanty Zielinski - na początku XVIII wieku we Lwowie). Malzenstwa spokrewnily tę rodzinę z zacnymi domami kresowymi, takimi jak: Tęgoborscy, Perzanowscy, Lasoccy, Krasihscy, Brzezinscy, Rembelihscy i in.
O Zielinskich herbu Ciolek Herbarz rodzin szlacheckich Krdlestwa Polskiego (cz. 1, s. 135) oznajmial: „Zielinscy. Z tej rodziny Wladyslaw, przed rokiem 1735 posiadal dobra Markowice, w dawnem wojewodztwie kaliskim položone”. O tych zas, co pieczętowali się godlcm Doliwa, dowiadujemy się (s. 159), že zamieszkiwali na ziemi dobrzynskiej. ,Z tych Jan w raku 1784 dobra Grubno i Stolno posiadal”.
457

Inne žrodio genealogiczne informowalo: ,Zielinscy (herbu Grzytnala), w dawnem wojewodztwie plockim. Z te] rodziny Feliks z Zielonej Zielinski jeszcze w roku 1545 urząd sędziego ziemskiego plockiego sprawowat” (Herbarz rodzin sziacheckich Krolestwa Polskiego, cz. 2, s. 99). Na Podolu Zielinscy roz- galęzili się na osiem rožnych rodzin, z ktorych szeič, jako starožytna szlachta polska, wpisano do częšci szostej tamtejszych ksiąg sziacheckich (Spisok dwo- rian wniesionnych w dworianskuju rodoslownuju knigu podolskoj gubernii, s. 229, 230). Byla jeszcze jedna rodzina Zielinskich, Žydow polskich, uszlach- conych, z nadaniem herbu Jastrzębczyk, przez cara Mikolaja I 29 kwietnia 1841 roku (Herbarz rodzin sziacheckich Krdlestwa Polskiego, cz. 2, s. 220).
Wzmianki w archiwaliach o rodzie Zielinskich zaczynają się od wieku XVI. Grzegorz Zielinski, wojewoda plocki, w 1587 roku podpisal „reces warszawski okolo elekcji krola Zygmunta III” (VL, t. II, s. 243). Jego nazwisko znajdujemy rowniez w przywileju krėla Zygmunta III z 17 kwietnia 1589 roku. W roku 1603 w imieniu krola wazne dekrety podpisywal jego sekretarz Valentinus Zielinski - sacrae regiae majestatis, secretarius ęancellaricte officii consulans resens (AWAK, t. X, s. 24).
Wojciech Alojzy Zielinski, wojski ziemi buskiej, w 1669 roku byl sygnatariu- szem warszawskiego sejmu walnego (VL, t. V, s. 20). On tez wymieniony jest przez žrodla owczesne jako podczaszy grodziehski i stolnik pinski, chorąžy. Bral on takže udziai w przygotowaniu obrony przeciwko naježdžcy moskiewskiemu w latach 1654-1661. Jan Zielinski, starosta ciechanowski i poset tej ziemi, w 1674 roku podpisal akt warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. V, s. 131).
Wiadyslaw i Krzysztof Zielinscy, towarzysze roty husarskiej, w 1676 roku uzyskaii przywrocenie czci postanowieniem sejmu koronacyjnego - wczesniej nieslusznie byli obwinieni o przestępstwo (VL, t. V, s. 196). Ludwik Zielinski, podczaszy rožanski, w 1696 roku byl czlonkiem rady sejmowej {ibidem, s. 410).
Konstanty Zielinski w latach 1700-1709 byl arcybiskupem Iwowskim. Ja- kub Zielinski, kasztelan raciąskį, 12 XI 1763 roku podpisal dekret prymasa W. Lubienskiego o zwolaniu sejmu w Warszawte {AWAK, t. XIII, s. 216). Hiero- nim, Marcei i, Szymon z Gošcisk na Steklinie Zielinscy podpisal i w 1764 roku od ziemi dobrzynskiej elekcję ostatniego krola polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 118). Jędrzej Zielinski, podczaszy ziemski i poset rožanski w 1763 roku podpisal uchwalę sejmową w Krakowie (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewodzka w Rzeszowie - Dziai rękopisdw, Rk-3, s. 7).
23 grudnia 1776 roku prezbiter košciota unickiego Jan Zielinski zwrocil się do sądu brzeskiego ze Skargą na zlodziei: „W roku teražnieyszym 1776 za dnia 14 na 15 maja, nocną porą do cerkwi kijowiecfciey dobyli się y w niey tak cer- kiewne srebra, idque dwa kielichy, patynę y inne cerkiewne rzeczy, jako tež pieniądze w rožnych gatunkach wiącej jak siedmiu tysięcy wynoszące, tudziež sygnety y rožne kamienie czeskie, y to wszystko, zniosiszy się z Žydami y in- nemi lepiey sobie wiadomemi osobami, utaili”. Ksiądz Zielinski uwazal, že kra- dziež dokonana zostala przez Cyganow {AWAK, t. V, s. 122-127).
W styczniu 1793 roku w aktach Gtownego Trybunahi Litewskiego zapisany zostal Jozef Antoni Zielinski, wojt grodziehski oraz Jozef Zielinski, „radca ma- jątku Jego Kxolewskiey Mosci Grodna”. Jan Zielinski, lowczy zakroczymski,
458

pehiil waznc funkcje w centralnyra aparacie wladz narodowych podczas po- wstania Tadeusza Košciuszki {por. Akty powstania KošciuszkU 1.1, cz. 1, s. 85).
Mikolaj Leopold, Jozef, Wilhelm, Ewaiyst, Maksymilian, Benedykt i Ignacy Zielinscy z powiatu trockiego w 1844 roku znaležli się na liicie tutejszej szlachty jeszcze niezatwierdzonej jako rodowici „dworianie” przez wladze rosyjskie (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 18). Natomiast wedlug listy z 1854 roku w powiecie trockini zamseszkiwaia liczna rodzina Zielinskich, ktorych rodowitosc szlachecką po- tvvierdzila heroldia wilenska w latach 1806, 1839, 1845, 1847, a petersburski Depanament Heroldii - w 1849 roku (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 73, s. 18).
Zielinscy osiedleni w powiecie trockim uzywali herbu Swinka i rod swoj wywodzili od Grzegorza, ktorego syn Justyn w 1631 roku na podstawie przy- wileju krola polskiego Zygmunta III otrzymal majątek Zielonow. Pozostawil on trzech synow: Kazimierza, Jana i Stefana, ktorzy dali początek trzem gaižiom r odų.
Geneaiogia familii urodzonych Zielinskich, zatwierdzona przez heroldię wilenską w roku 1838, przedstawiala siedem pokoleh rodu - 27 os6b ptci mę- skiej (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 3477). Jozef Zielinski herbu Pora) z powiatu zwi- nogrodzkiego w gubemi kijowskiej w 1806 roku uzyskal potwierdzenie rodo- witosci szlacheckiej od miejscowego urzędu heraldycznego (AGAD w Warsza- wie, Akta heroldii Krolestwa Polskiego, s. 23, k. 1-6).
Biedniejsze odgalęzienia rodu Zielinskich nie otrzymaly jednak potwierdze- nia szlachectwa i zostaly okreslone jako „odnodworcy”. Niedawna szlachta, owi „odnodworcy”, nazywani byli często w rosyjskich papierach urzędowych „bez- domnymi”. Od 1844 roku mieli byč oni oddawani w rekruty w pierwszej kolej- nošci. Tym, ktdrzy mieli na wlasnosc chlopow panszczyžnianych, odbierano ich, np. na Wolyniu Antoniemu Zielinskimu skonfiskowano a i 179 „dusz” (por. D. Beauvois, Polacy na Ukrainie, s. 133).
Michal Zielinski, szlachcic z wojewodztwa podolskiego, wlasciciel dobr Wo- ronki w powiecie Soroki byl šiedzony w 1863 roku przez policję rosyjską, ponie- waž byi podejrzewany o udziat w przerzucaniu do Polski broni i zlotą na cele naro- dowe (Archiwum Narodowe Moldawii w Kiszyniowie, f. 2, z. 1, nr 7643, s. 4).
ZIELONKO (Zelonkis) herbu Jastrzębiec. Dziedziczyli majątki ziemskie w powiatach wilenskim, trockim i in, (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541).
ZIEMACKI (Zemackas, Ziemaitis) herbu Rawicz. Miejscem ich osiedle- nia byt powiat wilkomierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2).
ZIENIEWICZ (Zenevičius) herbu Despot. Ich posiadlosci znajdowaty się w powiatach oszmianskim i sluckim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 546, 707, 2754, 2929). Zieniewiczowie znani tež byli wsrod szlachty czemihowskiej (G. Milora- dowicz, Rodoslownaja kniga..., 1.1, s. 31).
ZIENKIEWICZ vd ZIENKIEWICZ (Zenkevičius) herbu Siestrzeniec - ci osiedleni byli na Wilehszczyznie, Witebszczyznie i Grodzienszczyžnie. Na Nowogrodczyznie pieczętowali się godlem Siekierz, a w powiecie poniewieskim
459

- Pobog. Szczegölnie licznie zamieszkiwali w powiatach: trockim, wilehskim, dzišnienskim, rosiehskim i wolkowyskim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 703; f. 391, z. 7, nr 1444, 4117; f. 391, z. 4, nr 3471; f. 708, z. 2, nr 1752).
Z zamierzchlej przeszlosci tego rodu zachowato šią w archiwach niewiele zapisöw. Dowiadujemy šią z nich jedynie, že Bazyli Zienkiewicz w 1610 roku byl slonimskim sądzią ziemskim, a Jan Zienkiewicz w 1654 roku znajdowal šią wsrod obroncöw Smolenską przed agresją Moskwy.
Zatwierdzony przez urząd heraldyczny w Mihsku Litewskim 11 lutego 1819 roku Wywöd familii urodzonych Ziehkiewiczow herbu Siestrzeniec stwierdzal: „Przed narni, Michalem Deszpott z Bratoszyna Zenowiczem, minskim gubcm- skim szlachty marszalkiem, radcąstanu, kawalerem Orden) Šwiętego Stanislawa pierwszej klassy, prezydującym, oraz deputatam) z powiatöw tejže gubemi do przyjmowania i roztrząsania dowodöw szlacheckich obranemi zložony zostal Wywdcl familii urodzonych Ziehkiewiczow herbu Siestrzeniec, czyli Leliwa, na linii do wywodu podanej i przez nas, Deputację, w pokoleniach dziewięciu, imionach szešcdziesiąt pięciu konotowanej, od urodzonego Wincentego, syna Nikodemą, Zienkiewicza podpisany.
Kthrego starožytne nadanie, dystynkcja, szlachetnošč, uzywanie prerogatyw tego stanu z prezentacji mnogich dokumentow, a najbardziej z dekretow wywo- dowych: jednego - roku 1773, Januari szesnastego dnia w sądzie ziemskim pro- wincji polockiej, drugiego - roku 1792 Februari trzeciego dnia w Deputacji Na- miestnictwa Potockiego uzyskanych. Tež dowodow possessyi ziemskiej, metryk chrzestnych i spisköw szlacheckich od wskazanego protoplasty, urodzonego Hel ima Zienkiewicza, następme wykladaną byla: že urodzeni na Jelni Zienkie- wiczowie posiadali gruntą (...), takže z processem w zamku Newelskim, roku 1648”. W dalszym ciągu tego dokumentu następuje lista pokoleh i os6b panow Ziehkiewiczow, zamieszkalych w okolicy Newla na Bialej Rusi.
W poiowie XIX wieku Jan Zienkiewicz, absolwent gimnazjum w Krožach i Uniwersytetu Wiiehskiego, pracowat w pierwszym gimnazjum wilehskim jako nauczyciel rysunku, choč byl - jak šwiadczą wspölczesni - „ghichy jak pteh" (por. Zygmunt Mineyko, Z tojgi pod Akropoly s. 64),
ZIENKOWICZ herbu Jastrzębiec, Leliwa i Siestrzeniec. Mieli majątki w wo- jewodztwach wilehskim, mohylewskim i kowienskim — najwięcej w powiatach wilehskim, iidzkim, zawilejskim, wilkomierskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 152; f. 391, z. 9, nr 2892; f. 391, z. 5, nr 780; f. 391, z. 4, nr 3470; f. 391, z. 3, nr III). Dziedziczyli tež od XVII wieku dobra Sobatow w powiecie rze- czyckim oraz Kaczanowicze na Mihszczyznie. W pierwszej poiowie XIX wieku jedna z galęzi tego rodu posiadala wies Pelegryndą w majątku Rymdziuny w powiecie wilehskim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2720, s. 4).
Tomasz Swięcki {Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Polski, t. II, s. 371) zanotowal o tym rodzie: „Zienkowicz Teodor herbu Sie- strzeniec, posel do Rossyi od senatu litewskiego 1512 roku, upominal się o do- trzymanie zawartego pokoju. Bazyli, marszalek i sędzia nowogr6dzki, posel od stanow litewskich do Zygmunta III. 1589 roku byl posrednikiem sporn religijne- go księdza Smigleckiego z nowochrzczencami w Nowogrödku stoczonego”.
460

W 1647 roku Wasil i Daniel Zienkowiczowie zarzucili Bohdanowi Marko- wiczowi Zienkowiczowi plebejskie pochodzenie, jednak nie potrafili swej sugesti] poprzeč wazkimi dowodami i zostali skazani na „dwadziescia niedziel wie- iy" oraz musieli zaplacic wysokie odszkodowanie na korzyšč Bohdana,
Rodzina Siekierzow Zienkowiczöw herbu Siekierz 11 lutego 1777 roku potwierdzona zostala w dostojnošci szlacheckiej dekretem Ziemskiego Sądu Glöwnego Gubemi Mohylewskiej. Wywöd familii urodzonych Zienkowiczöw herbu Siestrzeniec z 16 lipca 1804 roku stwierdzaf že „ta familia od dawnych czasöw w zaszczytach urodzenia szlacheckiego do dzis dnia tnva i prerogatywy temu stanowi przyzwoite piastuje”. W tymže roku liczna grupa Zienkowiczöw uznana zostala za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”. Wpisano ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Bialoru- si w Minsku, f. 319, z. 1, nr 37, s. 135-136, 712-717).
ZIMOWICZ (Zimovičius, Žemaitis) herbu Zimowicz. Posiadali dobra w Malopolsce. Wzmiankowali o nich Wiktor Wittyg i Tadeusz Gaji.
Z1NK-ZINIEW vei ZINIEW-ZINK vel ZYNIEW-ZYNK vel ZYNK- ZYNIEW (Zink-Zinevas) herbu Pierscien Zlamany. Miejscem ich osiedlenia byl powiat braslawski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
ZLODZIEJ (Vagis) herbu Niesobia. Pochodzili z Malopoloski. Znani byli tež na Wolyniu. Wspomniat o nich Tadeusz Gaji (Polskie rody szlacheckie, s. 228).
ZLOTARZ (Zalatorius) herbu Ziotarz. Pochodzili z Podola. Od początku XVIII wieku notowani byli rowniez na Litwie.
ZLOTY (Auksinis) herbu Ostoja. W XVI wieku dziedziczyli Dajnowo w powiecie trockim. 29 listopada 1832 roku potwierdzeni zostali jako rodowita szlachta przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, s. 75-77).
ZNAMIEROWSKI (Znamerovskis) herbu Gryf albo Swoboda (oraz Prus i Rawicz). Herbarz rodzin szlacheckich Krolestwa Polskiego, cz. 2, s. 86} infor- mowal o Znamierowskich herbu Gryf, že zamieszkiwali „w dawnem woje- wödztwie ruskiem. Z tych Wojciech w roku 1739 urząd komomika ziemskiego otrzymat’'.
Jan Dworzecki-Bohdanowicz podawal o tej rod2inie: „Znamierowski herbu Gryf albo Swoboda. Waleryan syn Zygmunta, zona Katarzyna Mystowska, ich syn Leon, skarbnik ziemi mielnickiej, zona Anna Jabionska, ich synowie: Kazimiera, skarbnik ziemi mielnickiej, Adam, lgnacy i An ton i; wnuki Rozalia i Franciszka. Z nich Kazimieraa zona Barbara Cudniewska, ich syn Jözef, rotmistrz pinski, Wa- lenty, komomik katedralny kieki, mihski, smolenski i braeski; pralat scholastyk kapituly olyckiej, regent seminarium i prorektor szkoly olyckiej”.
Gniazdo rodowe Znamierowskich znajdowalo się w wojewödztwie sando- mierskim, skąd Krzysztof Znamierowski przeniösl się na początku XVIII wieku
461

do powiatu lidzkiego, gdzie nabyl majętnošč Wodeyki. Pôzniej Znamierowscy byli wlascicielami zasciankôw Wierzchocin, Kolesiszcz, Podstokôw. Posiadaij tež Stary Dwôr, Stamirowszczyznç, Pôlstoki na Grodzienszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 154, s. 1-134).
Poprzez oženki Znamierowscy spokrewnieni byli m.in. z Mikuiiczami, Kuncewiczami, Narbutami (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 1232), a takže z Jurszami, Dziczkancami, Butrymowiczami, Lubiancami, Piadziewiczami, Smilginami, Stecewiczami, Podejkami, Stockimi, Wojszwilami, Malewskimi, Hurynowiczami.
Marcin Znamierowski podpisal 1 V 1619 roku uchwalç szlachty wojewôdztwa krakowskiego „na okazowaniu” pod Kazimierzem. Szlachcic z powiatu sandomierskiego Walerian Znamierowski, porucznik, trafil do niewoli rosyjskiej w 1665 roku {Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, L V, s. 285). Zygmunt Znamierowski 23 lipca 1668 roku podpisal uchwatç sej- miku w Proszowie {Akta sejmikowe wojewôdztwa krakowskiego, t. Ill, s. 216). Z tej rodziny wywodzil się Mikolaj Znamirowski (Znamierowski), profesor prawa kanonicznego na Wszechnicy Wilenskiej w latach 1710-1712.
Walerian Nekanda Trepka {Liber generationis plebeanorum, s. 488) w XVli wieku podawat: „Znamierowski zwal się Sebastyan, syn Goczala tkacza w Taba- szowej, mila od Czcbowa. By! zyw ten tkacz i anno 1630; Goleszôwnç mial za sobą, z ktorą mial tego Sebastyana, ktory anno 1629 pojąl byt Gorską. Ten Sebastyan w tej Tabaszowej kupil zakupienstwem rolę pustą z domem, na ktôrym mieszkal i anno 1630. Za szlachcica poczynal się udawac. Siostrę jego pojąl Olszowski, chiop w Witowîcach u Czchowa.
Znamierowski zwal się chiopski syn. Ten w Podgorzu za cymbal istę grywal na miasteczkach, Služyc go byl wziąt žotnierz; uciekl od niego, okradtszy go bardzo. Zas circa 1622 w powietrza po miasteczkach zachadzal, a odumorki zarywal, zadawszy sobie, co mu nie szkodzilo powietrze, že z tego anno 1624 trzymal arendę pod Krosnem od opata tynieckiego. Pojąl w Podgôrzu Czermin- ską szlachciankę”. Chociaž Trepka uwazal owych Znamierowskicb za ,,cha- mow”, wydaje się bardziej prawdopodobne, že byla to po prostu zbiedniala szlachta.
Wywôdfamilii urodzonych Znamierowskich herbu Gryfz 29 maja 1800 roku stwierdzal, že „przodkowie dziį wywodzących się Znamierowskich, szlachta, Polacy, od dawna z wojewôdztwa podlaskiego do Lîtwy w powiat lidzki prze- niôsiszy się, rožne ziemskie dobra possydowali, mianowicie Krzysztof Znamierowski mial zastawną ziemską possesyą we wsi Wodeykach, jak poswiadczyl to dekret zlemski lidzki z xięžmi karmelitami roku 1695 Apryla 27 dnia zapadly. Zostawil po sobie synow dwôch: Stanislawa y Adama Krzysztofowiczow Znamierowski ch*\
Po ponad stu latach, w 1800 roku, heroldia wilehska uznata za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” liczne grono Znamierowskich: Macieja z synami Jôzefem, Stanislawem, Wincentym, Piotrem i Jerzym; Ludwika z synami Jôze- fem, Leonem i wnukiem Janem oraz Adama z synami Kajetanem, Augustynem, Antonim i Janem; tudziež Michata, Dominika, Jana i Antoniego, synôw Jakuba (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 904-905).
462

W 1803 roku czionkiem Rzymskokatolickiego Kolegium Duchovvnego na ziemiach zabranych przez Rosję byl kanonik Znamierowski {AWAK, t. XVI, s. 49). W 1816 roku Adalbert Znamierowski, kanonik wilehski, otrzymal w je- zuickiej Akademii Polockiej lytui doktora swiętej teologii katolickiej (CPAHL, f. 721, z. l,nr 1084, s. 7).
Wywod genealogiczny rodu Znamįerowskjch, zatwierdzony przez heroidię wilenską w 1832 roku, przedstawial dzieje pięciu pokoleh tego rodu (32 osoby plci męskiej). Jak wynika z owego rodowodu, Znamierowscy szczegdlnie często pošwięcali się siužbie w wojsku polskim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 782).
W 1849 roku heroldia wileriska potwierdzila rodowitošč szlachecką Zygmunta Romualda Znamiermvskiego herbu Gryf, wlašcidela zašcianku Jawor. Za protopla- stę galęzi rodu, z ktorej pochodziį uznano Krzysztofa Znamierowskiego, ktėry w 1708 roku zapisal swoj majątek Porzecze synowi Stanislawowi. Ten zaš w 1758 roku pozostawil go swym synom Karolowi, Maciejowi, Ludwikowi i Adamowi.
W 1849 roku pohvierdzono takže przynaležnosč do stanu sziacheckiego in- nycb przedstawicieli rodu Znamierowskich, zamieszkafych w Wi1nie i na Wi- lehszczyžnie, m.in.: Ksawerego, Ludwika, Franciszka, Leopoldą Franciszka, Jana Jerzego, Antoniego Pawla, Jozefą, Fabiana Sevveryna, Pawla, Szymona, Feliksą, Karola Wincentego, Antoniego Ignacego, Jana, Florianą, Piotrą, Kajeta- na Justyna. W 1851 roku heroldia wileiiska odnotowala tylko w powiecie lidz- kim pięč gniazd rodu Znamierowskich (CPAHL, f, 391, z. 7, nr 73).
ZNAN1ECK1 (Znaneckas) herbu Krzywda (powiat malborski) i Lubicz (po- wiat brodnicki i rypiiiski}. Znanieccy notowani byli takže w Inflantach i na Žtnudzi. Z tego rodu pochodziį wybitny socjolog Florian Znaniecki (1882-1958).
ZNOSKO (Znoskas) herbu Košciesza. Miejscem ich osiedlenia byt powiat oszmianski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7; f. 391, z, 10, nr 155). W grudniu 1840 roku przy okazji swiąt Božego Narodzenia kanonik katedry wilehskiej Znosko, będąc w kawiami, „prawjl o zaletach katoiicyzmu”, o czym natychmiast donie- siono policjantowi, a ten nakazal biskupowi Kląglewiczowi niezwlocznie napo- mnieč księdza, ktory się wažy... chwalič katolicyzm, torpedując tym samym žmudną pracę carskich politykow nad przenicowaniem sumieh poddanych mo- skiewskiego samowladcy (CPAHL, f. 378, op. 1840, nr 143),
ZOREWICZ (Zarevičius) herbu Polkozic. Pisali się „z Niewiarowskich’', Dziedziczyli dobra ziemskie w powiatach kowiehskim i wilenskim. 31 paždzier- nika 1832 roku szlachecką rodowitošc Zorewiczow potwierdziia heroldia wilen- ska (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, z. 72-74).
ZUBKOWSKl-RAPCEWlCZ (Zu b k a u s ka s-Ra p ce v ič iu s) herbu Kos. Zamieszkiwali w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 157).
ZUBLEWICZ (Zublevičius) herbu Pobog. Ich rodowe posiadiošci znajdo- waly się w powiatach oszmiahskim, wi1ehskim i wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3450, 3453).
463

ZUBOWICZ (Zubavičius) herbu Jastrzębiec, Labędž (powiat te]$zewski), Pobog, Prawdzic (powiat wilkomierski).
ZUBOWSKI (Zubauskas) herbu Pomian (powiaty plocki, brzeski, rze- czycki, stucki, mo2yrski) oraz Prawdzic (powiaty lidzki i wilenski). Spokrew~ nieni byli z Chlewinskimi, Sawickitni, Terleckimi. Kazimiera Zwierozub Zu- bowski byl namiesfnikiem grodzkim wojewodztwa brzeskiego w XVII wieku (AWAK, t. IV, s. 504, 507).
ZWIEROWICZ (Zveravičius) herbu Ancuta. Miejscem ich osiedlenia byl powiat vvolkovvyski (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2443).
ZWrERZDOWSKI (Zveždauskas) herbu PrzyjacieL Zamieszkiwali w po wiatach fcoįvienskim, trockini i wi laiški m (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7). Potwier- dzenie rodowitosci szlacheckiej uzyskali w roku 1811 i 1821 (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3447).
ZVVIERZYNSKI (Žvermskas) herbu Top6r. Dziedziczyli mąjątki w po- wiecie newelskim (CPAHL, f, 391, z, 6, nr 707).
ZWYCEWICZ (Zvicevičilis) herbu Lubicz. Osiedleni byli na Wilehsz- czyžnie i Kowietiszczyžnie (CPAHL, f, 391, z, 8, m 2567).
ZYGADLOWICZ vėl ZEGADLOWiCZ (Zegadlovičius) herbu Lubicz. Znani byli od wiekow w Malopolsce Wschodniej.
ZYGMUNTOWICZ vėl ZYGMUNT (Zigmuntavičius) herbu Natęcz. Za ich gniazdo rodowe uchodzily Zygmunciszki w powiecie oszmianskim. Za- mieszkiwali rowniež w powiatach trockim i witkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2,654; f. 391, z. 8, nr 85).
ZYLEWICZ (Žilevičius) herbu Lubicz. Miejscem ich osiedlenia byl po- wiat rosiehski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
ZYMAN (Zimanas). Notowani byli w zapisach aręhiwainych od okolo roku 1780. Zamieszkiwali na Litwie. Zdaje się, iž byli žydowskiego pochodzenia.
ZYRKIEWICZ (Zirkevidius) herbu Wąž odm. Bolesiaw Starzyhski umie- scil ich wšrod tzw. rodzin matoruskich (Biblioteka Jagielloriska w Krakowie - Dzial rękopis6w, 7015-JII, t. X, s. 60).
ZYRKLEWICZ (Zirklevičius) herbu Šlepovvnon. Ich dziedziczne posiadlošci znajdowaty się w powiecie telszewskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
464

ŽABA (Žabas, Varle) herbu Koiciesza. Dawny i wplywowy rod szlachecki osiedlony w powiatach wilenskim, lidzkim, oszmianskim i in, (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, 2443, 2541). W XIX w. Žabowie posiadali w powiecie wilenskim dobra Bortkuszki, Utuszle, Girfwany, Mierzkajnie (CPAHL, f, 391, z, 8, nr 2541, s. 46).
ZABKA (Zabkas) herbu Lubicz. Znani byli w Polsce wschodniej i naLitwie.
ŽABOGONSKI vel ŽABOGONSKI (Žabogonskis) herbu Karp. Dziedzi- czyli dobra ziemskie na Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1539).
¿ABOWICZ (Žabovidius), Miejscem ich osiedlenia by! powiat shicki. Znani tež byli na Grodziehszczyžnie. Wydaje šią, it uzywali herbu Pobög.
ZABUNKIEWICZ (Žabunkevičius). Zamieszkiwali w powiecie shickim. Ich przynaležnošč do stanu szlacheckiego potwierdzila heroldia wilenska w XIX wieku.
ZADWOJiSl (Žadvalnis) herbu Boža Wola. Posiadali raajątki na Ko- wienszczyznie i Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 22).
ŽAGIEL (Žagelis) herbu Trąby. Pradawna rodzina, tytuiująca šią kniaziami juž od XV wieku. Do ich posiadlosci naležaly m.in. Kielpszyszki, Szurkiszki, Wojdzinliszki, Antonöw w powiecie wilenskim; jak rowniez Kurkle Milowdow- skie, Powiryncie, Radziuny w powiecie wilkomierskim w gnbemi kowiehskiej.
Boleslaw Starzyhski w herbarzu Familie litewskie (t, X, s, 35) odnotowal w 1632 roku pochodzącego z powiatu witkomierskiego Grzegorza Michatowi- cza Žagiella, biskupa pihskiego (Biblioteka Jagiellohska w Krakowie - Dzial rąkopisow, 7015-IU). Adam A. Kosihski (Przewodnik heraldyczny, Kraköw 1877, s, 152-153) podawal: .Žagiel herbu Trąby, wywodzą šią od Stanislawa, syna Mi- chaia, a wmika Zygmunta, wielkiego ksiącia litewskiego, zabitego w 1444 roku, to jednak ich pochodzenie bardzo jest wątpliwe’\
W innym dziele genealogicznym czytamy: „Žagiei herbu Trąby. Od 1590 w Wilkomierzu. W 1798 uznanie tytulu ksiąžącego w Rosji. Rodzina jest po- chodzenia litewskiego i rod swoj wiedzie od wielkiego księcia Giedymina” (Stefan graf von Szydlow-Szydiowski, Nikolaus R. von Pastinszky Der polnische und litauische Hohchadel, s. 103).
Polska encykiopedia szlachecka (t. I, s. 249) informuje: „Žagielowie herbu Trąby. Rodzina ksiąžąca litewska, pochodząca rzekomo od wielkiego ksiącia litewskiego Giedymina’*. Jeden z bohateröw naszej najwjqkszej epopei narodo-
465

wej, Žagiei wtašnie, m6wi w Panų Tadeusz»* že na Litwie „znajdziesz pono milry i w niejednym domu”, mając na myšli lytui ksiąžęcy, užywany tu przez wiele rodzin.
Obszeme materialy do dziejow rycerskiego domu Žagidow znajdują się w Centralnym Panstwowym Archiwum Historycznym Litwy w Wilnie (f. 391, z. 1, nr 1203, s. 1-106 oraz f. 391, z. 1, nr 1235, s. 1-49). W dawnych Žr6dlach pisanych wzmianki o reprezentantach tego rodu są spotykane od początku XVII wieku. Najsiynniejszym byl wowczas bodaj Marcin Žagiei, „canonik y deputat wilenski”, ktory 23 czerwca 1609 r. podpisal jeden z dekretow Glownego Try- bunab Litewskiego (AWAK, t. XX, s. 212). On tež w 1631 r. byl dziekanem katedty wilenskiej (ibidem, s. 302). Zaš w 1636 odnotowany juž zostal jako „proboszcz wilenski, oszmiansky deputat duchowny” (ibidem, s. 317).
O Mareinie Žagielu tekst z 1626 r. mforinowat, ii byl to „mąž powažny L došwiadczony, oddany studiom filozoficznym i teologicznym, niezrownany w gorliwosci nad szerzeniem dobra w Košciele". W 1643 roku tuž przed smier- cią tenže pralat Marcin Žagiei ofiarowal na utrzymanie bursy uniwersyteckiej 2150 zlotych polskich.
L. Kodini k (jDzieje Akademii fVileiiskiej, t, П, s. 191) pisal o nim: „Marcin Žagiei, promowany na magistrą filozofii prawdopodobnie w pienvszych latacb XVII w., odznaczal się wielką gorliwošcią o sprawy Košciola. Wydat kilka roz- praw przeciw innowiercom, ufundowal w kolegium akademickim misję, tzn. ofiarowal fundusz na utrzymanie dwoch księžy, ktorzy mogliby podejmowač wyprawy do tych szczegoMe okoiic, gdzie z powodu braku kaplanow panuje nieznajomosč prawd wiary”.
W roku 1707 jednym z lawnikow sądu w Mohylewie byl Samuel Žagiei, vvystępųjący w rožnych dokumentach takže jako Žaglewicz lub Žaglewski. W roku 1730 Jan Antoni kniaž Žagiei], sędzia grodzki i koniuszyc powiatu wil- komierskiego, towarzysz chorągwi znaku petyhorskiego wojsk Wielkiego Księ- stwa Litewskiego, po swym zmartym tešciu i žonie Klarze Zarankownie, staro- šciance žmudzkiej, štai się wlašcicielem cudownego obrazu Przenajšwiętszęj Mary i Panny Laskawej.
W dntczku, ktory się ukazal w 1819 roku, czytamy: „Po šmierci ktorey [tj. Klary Zarankowny - przyp. J. C.] 1737 roku Juli 15 dnia takowy obraz zostal kosztem i staraniem pomienionego Žagtelia w ramy pozlociste oprawiony. A nazajutrz jako to: dnia 16 czasu obchodu festu Przenayšwięszey Maryi Panny Szkaplemey w košciele oo. Dominikanow Wiienskich, pod tytulem Šwiętego Ducha wystawionym, przy odprawowaniu mszy šwiętey solenney, obrządkiem religijney konsekracyi przez xiędza Michala Jana Zienkowicza, biskupa dyece- zyalnego wi)enskiego, pošwięcony i ocierany. Odtąd takowy obraz pozostaje w domie Žagie!low ze czcią i naležytem utr2ymywany poszanowaniem. Ktore- mu od roku 1640 až do roku ninieyszego 1819 policza się spelna lat 179.
Niech zatem wyražony obraz, okryty nieskonczoną pobožnych chrzešcijan chvvalą, utrzymųje się na tem mieyscu, gdzie się teraz znaydųje; w swey nieska- žoney mocy i trwalošci, po wiek wiekow. Amen. Wyszlo spod prasy drukami kosztem Adama i Antoniny z Kordziuk6w kniaziow Žagiellow, marszalk6w powiatu witkomierskiego” (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dzial rękopisow,
466

f, 273-3631). To, že ten druczek zostal wydany, swiadczy nie tylko o pobožno- šci panstwa ZagielEow, ale i o ich pragnieniu slawy. Warto jeszcze dodac, že obraz, o ktorym pisali, zostal narnalowany przez jednego z wioskich malarzy XVII wieku i znajdowal šią wowczas we dworze Zagietlow w Kadziunach.
Spis szlachty powiatu wilkamierskiego z 1795 r. zawieral m.in. Listę familij szlachty Adama, pisarza ziemskiego powiatu onikszlyhskiego, Marcina, dworza- nina skarbowego Wielkiego Xięstwa Litewskiego, y Antoniego, czesnikowicza wilkamierskiego, kniaziow Michaylowiczdw Zagielldw, žyjących w powiecie wilkomierskim w mąįątku Powirynciu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 389). Dowiadujemy šią z tego dokumentu, že rodzina ta uzywala herbu Trąby. A oto wywod jej szlachectwa: „Pra-, pra-, pra-, p ra-, pradziad wywodzących šią Mi- chaylo syn Bohdana oprocz dalszych swych braci y potomkow po stryju swem inaczey Szczepanem zwanym, byl z gtowy swych przodkow dziedzicem dobr Kurki, czyli Powjryncia, niegdyš przed unią w powiecie trockim kurklewskim, a teraz wilkomierskim ležących.
Ten w dacie indykta 2, a to jest w roku ] 390 pospot z swą zoną Anną Woy- ciechowną w sądach trockich za namiestnictwa brata swojego Mikotaja Bohda- nowicza uzyskai dekret z Januszką Mistyszkowiczem y dalszemi. A indykta 4, to jest w roku 1420 od brata rodzonego Serafimą Bohdanowicza nabyl siedlisko gruntow, wyražając w prawie, iž to w potomnošci dziedziczyli.
O koto tegož czasu, jak swiadczy regestr popisowy rycerstwa szlachty wo- jującey z Krzyžakami za krola Wladyslawa Jagielly, po skonczoney woynie spisany, tenže Michaylo, czyli tež ktoryš z braci lub syn6w jego, jeden pod rot- mistrzostwem Perchura Perchurewicza Kopcia, drugi pod chorągwią rotmistrzo- stwa Alexieja Joszkiewicza 1420 na tey znaydowali šią kampanii”.
Jeden z synow Michayla, Bartlomiej, oženil šią z Nastazyą Frąckowną i mial z nią synow: Mikolaja, Jana i Jerzego. W roku 1631 Marcin kniaž Žagiell „bądąc dziekanem katedrai ny m wilenskim, proboszczem oszmianskim y altary- stą wilkomierskim (...), uczynit dzial wieczysty w gruntach" między krewnymi (posiadali wowczas Zagiellowe Towiany i inne wsie). Marcin Žagiell byl zna- nym polemistą, z szacunkiem piszą o nim kronikarze: ,jvfartinus Žagteli praepositus cathedralis Vilnensis eruditione, polemicae Theologiae lucubrationibus hae re se r proligavit, Animarum lucris intentis missionem ad agrestes Uthuaniae incolus in Collegio Vilnensi S.J. fundavit, ut animarum proventum caelo post fatadue provideret. Byl wielkiego za czasow swych znaczenia”.
„Adam z kniazia Michaytowicza Žagiell, pisarz ziemski powiatu wilkomirskie- go", podpisal 23 X 1796 inwentarz d6br Czadosy i Kotpaciszki položonych w powiecie wilkomierskim (AWAK, t. XXXVIII, s. 309). Aniol kniaž Žagiell byl pisa- rzem powiatu wilkormerskiego w 1818 roku (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 588, s. 40).
W grudniu 1819 r. heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc Jana, Jakuba i Ignacego Zagiellow, szlachcicow z powiatu wilenskiego (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1006, s. 65). Wedlug ustalen hercEdii wllenskiej z 1847 roku dwaj brada Ža- gielowie wspolnie posiadali majątki Szczurkiszki i Kielps2yszki w powiecie wilenskim.
Starszy z nich, opiekun wiejskich magazynow zapasowych powiatu wilehskie- go, „kolležski sekretarz”, Adam Edward Maksymilian, lat 36, byl žonaty z Pelagią
467

2 Soroków i miai w tym czasie 4-letnią cėreczką Mari į. Mlodszy, lekarz 1 Od- dziaht Kijowskiego Cesarskiego Uniwersytetu Medyko-Chirurgicznego, 32-letni Ignacy Tadeusz Marciti žonaty byl z wdową po Feliksie Abramowiczu, z domu Mazaraki, lat 35 (CPAHL, f. 391, z. 10. tir 131).
Genealogia rodu Zagielów z 1847 roku jako protoplastą rodziny wskazy- wala Piotrą Žagiela, žyjącego w polowìe XVII stulecia, który posjadal majątek Powirytity w powiecie wiìkomierskim i miai czterech synów: Mikolaja, Jana, Aleksandra i Gabry ei a, z których ten ostami równiez doczekal šią czterech po- tomków: Rafata, Samuela, Jerzego t Michala. Z tych Rafai miai syna Tadeusza, ten zai znów czterech potomków: Antoniego, Adama, Marcina i Jozefą. Spošrod nich Antoni miai trzech synów; Ignacego Tadeusza Marcina, Adama Edwarda Maksymiliana, oraz czterech imion - Adolfa Napoleona Antoniego Filipa (CPAHL, f, 391, z, 1, nr 1203, s. 1-106). Matką chlopców byla Anna z domu Gorska.
Przed 1833 rokiem Zagìelowie mianowali šią kniaziami, lecz poniewaz me przedstawili w heroldii papierów potwterdzających ten ich rodowód, rozkazem generala-gubematora Wilna zostali pozbawieni prawa uzywania tytulu ksiąžęce- go. Ale w 1864 roku znów w dokumentach oficjalnych figurują Zagidowie jako kniaziowie. W owym czasie byli oni spokrewnieni ze szlacheckimi rodzinami Wersockìch, Lipskich, Tomkiewiczów, Lojbów.
W 1852 roku Zgromadzenie Szlacheckie Guberni Wilehskiej ponownie potwierdzilo przynaleznosc do stanu szlacheckiego opiektma rolniczych maga- zynów powiatu wilenskiego Adama Edwarda Maksymiliana (syna Antoniego) Žagiela, zamieszkalego razem z zoną Pelagią z Soroków w majątku Szczurkiszki (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 58, s. 4-5).
W 1868 roku zietnianìn Edward Žagiel, pochodzący z gubemi kowienskìej, a gospodarujący we wlasnym majątku Powierynce w powiecie wiìkomierskim, znajdowai šią pod tajnym nadzorem policji jako „politycznie podejrzany" (CPAHL, f. 378, op. 1868, tir 228, s. 82).
Ukazem z 31 paždziemika 1880 roku cesare Rosji Aleksander II i Senat Rządzący Cesarstwa Rosyjskiego odmówili Žagiellom prawa do uzywania ty- tuhi ksiąžęcego, mimo iž w zalączonej przez nich genealogii z 1794 roku znaj- dowala šią informacja, že brada Zagiellowie są „w cztemastym pokoleniu po- tomkami wielkiego ksiącia litewskiego Giedymina, syna jego Kiejstuta, wnuka Zygmunta Kiejstutowicza i prawnuka Michajta Zygmuntowicza, od syna które- go Stanislawa jakoby pochodzą kniaziowie Michajtowiczowie, przezwanì pož- niej Sagiellami lub Žagiellami”.
Zgodnie z tym dokumentem przed wiekami Zagiellowie, zaczynając od Sta- nislawa Michajlowicza, mieli jakoby nieprzerwanie wladac ksiąstwami: Staro- dubowskim, Nowogrodzkim, Trockim, Druckim oraz majątkami: Witoldowskie, Kurkle, czyli Powirynce, Onikszty, Pieniany, Traby, Bogdanowo i in. Heroldie Cesarstwa Rosyjskiego bardzo wniklìwie badaly przeszlosó rodów szlacheckich i przy najmniejszej wątpliwošci prošby o nadanie tytulów honorowych odrzu- caly. I tym razem po doktadnym sprawdzeniu Melryki litemkiej okazato šią, že Zagiellowie nigdy nie byli wlascicielami nie tylko księstw, ale nawet majątk0w, które w wywodzie (sfabrykowanym i opatrzonym podrobionym podpisem hra-
468

biego Kazimierza Konstantego Platera) podali jako swe rzekome dawne pūsia- dlošci,
Dwa autentyczne przywileje nadane Adamowi Zagielfowi przez krola Stani- slawa Augusta Poniatowskiego IS lutego 1791 i 17 marca 1794 r, nie nazywają Zagiellow ani „ksiąžętami”, am „Michajlowiczami”, lecz po prostu „urodzony- mi”, czyli zwyklymi bradą szlaęhtą. W ten sposob decyzja heroldii wilenskiej z 25 lutego 1866 roku, uznająca prawo Žagiell6w do tytuhi ksiąžęcego, okazala šią bezpodstawna. Wieloletnia walka tej rodziny o naležne im jakoby „prawa” swiadczy o niewątpliwej sktonnošci jej cztonk6w do mistyfikacji (CPAHL, f. 391, z. l.nr 1235).
Sktonnošc ta byla tak silna, že nie potrafil jej zneutralizowac nawet wspo- mniany ukaz carski, gdyž Zagiellowie nadal „walczyli” o tytul ksiąžęcy, zarzu- cając urzędy podaniami až do roku 1897, kiedy to domagal się „sprawiedliwo- šci” syn Ignacego Žagiella Witold Kazimiera i jego zona Maria z hrabiow Plate- row,

ŽAGONVICZ (Žagovičius) herbu Leliwa i Zagloba. Posiadali dobta ziem- skie w powiatach rosienskim i szawelskim (CPAHL, f. 708, z, 2, nr 2170, 2157).
ŽAKIEWICZ (Žakevičius) herbu Trach i Pilawa. Užywali przydomku Dowmont I wywodzili šią z pradawnego rodu ksiąžąt litewskich. Dziedziczyli dobra Dowmonty w powiecie kowienskim. Zaraieszkiwali tež w powiatach wi- lenskim, wįlkomierskitn, upickim i poniewieskirn (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 433, 649, 721, 927, 1192, 1694, 2035,2170), Potwierdzenie rodowitošci szlachecklej uzyskali z heroldii wilenskiej 2 listopada 1837 r. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 154-157; f, 391, z. I, nr 1029, s. 90-92).
ŽAKSTANKIEW1CZ (Zakstankevičius) herbu nieznanego. Miejscem ich osiedlenia byt powiat pinski. Odnotowani zostaSi przez heroldią wilenską w XIX wieku.
ZALGIEWICZ (Zalgevičius) herbu Pobog. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 785; f. 708, z. 2, nr 356, 2157, 2170, 2358).
ŽALKOWSKI (Zaikauskas) herbu Jastraębiec. Ich rodowe posiadtošd znajdowaly šią w powiecie wolkowyskini.
ŽARSKI (Žarskas) herbu Leliwa i Starykon. Znani byli w Malopolsce Wschodniej, szczegdlnie na ziemi rzeszowskiej.
ŽARVNSKI (Zarinskas) herbu Rogala. Zamieszkiwali w powiecie szawel- skim (CPAHL; f. 708. z. 2. nr 2170, 2353).
ŽDANOWICZ (Zdanovičius) herbu Pomian. Byli znani i wptywowi na ziemi czemihowskiej. Zamieszkiwali takže na Grodziehszczyžnie i Wilensz-
469

czyžnie (por. W. Lukomskij, W. Modzalewskij, Malorossijskij gierbownik, s. 52-53).
ŽEBIENKO (Žebenka) herbu Pobog. Posiadali majątki na Wilenszczyznie i Kowienszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 24-25).
ŽEBRAK (Pavargėlis) herbu Korab. Andrzej, Aleksy, Konrad, Piotr, Jakub i Jan Zebrakowie, mieszkancy siola Bocharewicz w powiecie slonimskim, figų- rują w inwentarzu tegož siola z roku 1609 (A rcheograficzeskij sbomik doku- mentow, 1.1, s. 244). Stanowili jeden rod z Rusakiewiczami, lecz dla skromnego stanu posiadania przezwani zostali wlasnie „Žebrakami”.
ŽEBROWSKI (Žebrauskas) herbu Jasienczyk, Leliwa i in. Ignacy Kapica Mi- lewski pisal, že rod ten wywodzil šie z ziemi iomžynskiej, gdzie byl notovvany w dokumentach od 1403 roku. Wedhig innych heraldykow Zebrowscy mieli pocho- dzič z miejscowosci Žebry na pograniczu wojewodztw Iwowskiego i kiakowskiego.
Byli wsrod nich uczeni, rycerze, sądziowie. Przez malzenstwa spowinowa- cili šią m.in, z Brodowskimi, Gąsiorowskimi, Kleczkowskimi, Jablonowskimi, JundziHami, Krzetnienieckimi, a takže z Arciszewskimi, Woronowiczami, Ro- dziewiczami, Kirgalami, Wilczyiiskimi, Poplawskimi, Blazewiczami, Gorskimi, Grabowskimi, Klukami, Bankowskimi, Dowojnami, Wiesztortami, Michalow- skimi, Koncewjczami, Silickimi, Danowskimi, Kowzanami, Gintowtami, Ko- rzeniewskimi.
O Zebrowskich w Herbarzu Inflant Polskich z roku 1778 (s. 57-58) czyta- my: „Žebrowscy herbu Jasienczyk. Dom starožytny i dobrze osiadty w Koronie Polskiej, od pradziada swego w Litwie zawiedli šią, z ktorych przez glowy Bar- tlomieja i Mikolaja ichmošc panowie: Stanislaw - w prowincji polockiej, Fran- ciszek - rotmistrz inflancki, w dzwinskiej prowincji przy posesji wieczystej majątnošci Skajsty (..,). Stara rodzina, wywodząca šią z Podlasia, rozrodzona w rožnych stronach Rzeczypospolitej”,
Wiktor Wittyg pisal o kilku rodzinach užywających nazwiska Zebrowski herbu Nalęcz (Krakowskie), herbu Polkozic (Podole), herbu Roch III (Podlasie). Herbarz rodzin szlacheckich Krolestwa Polskiego z roku 1853 (cz. 2, s. 147) podawal o nich: „Zebrowscy rožne strony kraju zamieszkiwali. Jan, podsądek ziemski zambrowski, posiadal dobra Žebry z przyleglosciami w powiecie kolen- skim, ktoremi šią w roku 1641 synowie: Jakub, Szymon, Jan i Stanislaw podzie- lili. Michal, jeneral Jego Krolewskiej Moici, w r. 1675 byl dziedzicem dobr Šlesina Większego, Marszewska i Bolatowizny w wojewodztwie tączyckim.
Maciej synom swoim: Krzysztofowi, Piotrowi i Walentemu w roku 1691 dobra Szumisz-W61kę w spadku pozostawil. Andrzej Mikotaj na Žebrach- Wierzchlesie Zebrowski, pisarz ziemski i sędzia grodzki Iwowski, w roku 1696 byl poslem na sejm z ziemi halickiej. Kazimierz w roku 1758 dobra Wądolki Borowe w ziemi Iomžynskiej dziedziczyl. Wojciech, byly sądzia ziemski stą- žycki, w roku 1792 orderem Šwiętego Stanislawa zaszczycony zostal”.
Zebrowscy herbu Jasienczyk byli rodziną znaną takže w Wielkim Księstwie Litewskim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 786). Pierwszy z tego rodu Adam Zebrowski
470

posiadal nabyty majątki Kizemencowszczyzna, Konczyszki i Tunszyszki w po- wiecie wilkomierskim (1664), które to miejscowosci po ich przemianowamu na Radzyniuny i Andrej unce dostaly šią w spadku jego synowi Matyasowì, a od niego jego synom Jerzemu i Andrzejowi. Poniewaz tyiko Jerzy miai syna Igna- cego, on tež zostaí \v koncu wlascicielem majątku, który podzielil następnie miįdzy swych synów: Tomasza, Macieja į Marcina,
Od roku 1791 Tomasz Zebrowski byl wlaácicielem majątku Pikiszki w po- wiecie lidzkim; Maciej, od roku 1797 - majątku Dobkowszczyzna. ¿ebrowscy rozgalązili się po cafej Wilehszczyzníe i Grodzieriszczyžnie. Syn Feną Augustyn gospodarzyt w Przedborzu, a trzej inni jego synowie (Karol, Antoni, Stanislaw) równiez mieli posiadlošci (Žyrmuny, Konewka, Dobkowszczyzna etc.). Chociaž Zebrowscy nie byli zbyt zamožni, to jednak piastowali rozne wybieralne urzędy.
W ¿ródtach archiwalnych infonnacje o tym rodzie pojawiają się od XVI wieku. Szczęsny Zebrowski, student wilenskiego Kolegium Jezuickiego, w 1591 roku zostal oskaržony o wspóhidzial w spaleniu zboru ewangelickiego w Wilnie razem z kolegami Janem Mosakowskim, Krzysztofem Bychowcem, Janem Ra- jeckim, Stefanem Kuzborskim, Wawrzyñcem Kosmowskim i innymi (Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae, z, 1, s. 83).
W XVII w. Andrzej Zebrowski by! Iwowskim pisarzem ziemskim oraz zy- daczowskim podstaroscim sądowym. 19 grudnia 1619 r. urodzony pan Stanislaw Zebrowski zložyf w magistracie wilenskim skargę na niejakiego Andrzeja Ja- szewskiego, z której wynika, že oskaržyciel, „bądąc na niektórych potrzebach swych tu w miešcie wilenskim j odprawiwszy nabozeiistwo swe w košciele Šwiątego Ducha nieszpome, jako i u inszych rzemieálników potrzeby swe, szedt do gospody swey, ulicą Wielką, która od košciola Swiętojanskiego mimo ko- šciota éwiqtego Ducha do Bramy Trockiej prowadzi, do mieszkania pana Andrzeja Wujewicza, krawca.
Wieczorem, na ziimoku przechodzil on, pan Stanislaw Zebrowski, tą pomienío- ną ulicą do ulicy Niemieckiej, jako cztowiek spokojny i nigdy nikomu w niczym niewinny. I gdy tylko tę ulicą Krzyžowąku pomienionej gospodzie swej przeszedl, pomieniony pan Andrzej Jaszewski, zapomniawszy bojažni Božey i srogošci wprawie pospoKtym opisaney, mąjąc na pana ¿ebrowskiego dawną nienawisé, jako j už przedtem na wielu miejscach będąc przed rožnymi ludžmi opowiadal i pochwalkę czynil, tak na zdrowie jego samego, jako i malžonki jego, takže na majętnosč ich czynil, obiecując ich samych pozabijaó, majętnosc zas ich nazwaną Brekiszki, w powiecie wilenskim ležącą, ogniem spalic przegražal się.
Który temų zlemu przed siebte wziętemu umyslowi czyniąc dosyc, sam sobą i z innymi mnogimi pomoenikami swymì, uczyniwszy okrzyk i przypadlszy z tylu, poczęli na niego, pana Stanislawa ¿ebrowskiego, szablami i rožnymi broniami bič, siec, karnienmi ciskač. Który taki gwalt widząc on, pan Zebrowski, od niego, pana Jaszewskiego i pomocników jego, obronną ręką do gospody swej uchodzi! i ukladal, a gdyby niektórzy ludzie, uslyszawszy taki na ulicy balas i tumult, przypadlszy, jego, pana ¿ebrowskiego, nie ratowalì, snadž byliby jego na émieró zabili.
Jakož i potem, odchodząc, znowu, w oczy jemu panų ¿ebrowskiemu odpo- wíedz i pochwatkę na zdrowie jego samego i malžonki jego uczynil, mowiąc
471

tymi slowy: «Dziękuj Panų Bogu i tym ludziom, ktdrzy tu natenczas przybyli i ciebie ratowali, zeš žyw zostal, ale przed się i na potem będę się wszelakim sposobem starač, že ciebie samego, malžonkę twą z tego swiata šmiercią zgladzę i mąjętnošč twą ogniem spalį”. Wszystko to wytuszczyl pan Zebrowski przed urzędem grodzkim w Wilnte {AWAK, t. XX, s. 261-262),
W archiwaliach z roku 1622 wymienia się nazwisko pana Stanislaws Že- browskiego, „sędzi pulku na Kokonawzie jegomošci pana Mikolaja ICorffa, pul- kownika Jego Krölewskiey Mošci, woyska inflanckiego” (Istoriko-juridiczeskije matieriafy, izwlieczionnyje iz aktowych knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXIII, s. 421). Mikolaj Zebrowski, ziemianin z powiatu wilkomierskiego, 26 lipca 1647 r. uczestniczyl jako strona w posiedzeniu Trybunahi Glöwnego w Wilnie {Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 474). Stanislaw i Jakub Zebrowscy z ziemi lwowskiej stawali 1 VI 1651 r. pod Lwowem do pospolitego ruszenia. Wojciech Zebrowski w 1654 r. bronil Smolenską przed agresją mo- skiewską.
28 lipca 1654 r. Jan Zebrowski, chorąžy i deputat chorągwi jašnie wielmoz- nego jegomošci pana podskarbiego wielkiego i hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, przywiözl do Pinską uniwersal krola Jana Kazimierza, w ktorym monarchą zwracal się do obywateli miasta i powiatu: „Uprzeymi y wiemie nam mili! Žyczylišmy y sobie, y wszystfciey oyczyžnie, aby po tak dhigich wojennych klotniach tandem požądanego doczekac mogla pokoju, w czym nie tylko nie na usilnym a ustawicznym staraniu naszym nie schodzilo, ale y zdrowie nasze dla miley oyczyzny nieraz chętniešmy odwazyli i ochotnie przeciwko nieprzyjacieiowi niesli nie dla czego innego, tylko abychmy tandem kwitnącą w pokoju tę Rzeczpospolitą.widzieli.
Jakož po tak wielu pienvszych oyczyzny niebezpieczenstwach, gdychmy juž de respirio wiemych poddanych naszych staranie czynič y myšlič poczęli, zagniewane na grzechy nasze niebo nowe na oyczyznę naszą niespodziewanie wnioslo calamitaietn. Wiarotomny nieprzyjaciel Moskwicin wieczny, šwięto- bliwie poprzysięžony pokoy zlamawszy, a w panstwa nasze pokojem wiecznym od tey šciany ubezpieezone, niespodziewanie ze wszystką potęgą swą wpadlszy, oyczyznę z rėžnych stron ogniem y mieczem wojuje, zamki, miasta y miastecz- ka posiada, krew chrzešcijanską okrutnie rozlewa y juž hostiiaatis sue wodze na wszystką oyczyznę y jey Opanowanie tak rozpušcil, že nie možemy sobie nie pociesznego po nim obiecowac, ješli prędko a ochotnie jako na ogien do obrony miley oyczyzny wszyscy nie rzucimy się.
Wyciska tedy na nas zdradliwie wyuzdana na panstwo nasze nieprzyjaciela tego chciwosc, že w tak naglym a niespodziewanym oyczyzny niebezpieczen- stwie przychodzi nam na generalną przeciwko niemu wojenną zawolac editią y pospolitym ruszeniem takowym jego zapędom wstręt czynič”. Aby zagrodzič drogę pochodowi nieprzyjacielskich zagonow, ponaglal krol rycerstwo pinskie do stawania pod sztandary bojowe (AWAK, t. XXXIV, s. 10-11).
Mimo wysiiköw krölewskich dyplomatöw i krwawego trudu kresowego ry- cerstwa walki na wschodnich rubiežach Rzeczypospolitej nie ustawaly. Więc rowniež kilkanascie lat pozniej, w 1666 roku, general Jego Krolewskiej Mošci Žebrowski musial wyruszyc w pole, dowodząc oddzialami polskimi broniącymi
472

Wielkìego Księstwa Litewskiego przed najazdem wojsk cara Aleksego Michaj- iowicza (por. Akty otnosiaszczijesia k ìstoriì Juinoj i Zapadnoj Rossii., t. VI, s. 116-118),
20 sierpnia 1689 r. spisany zostat następujący testamene „Ja, Thimateusz Janowicz Zebrowski, ziemianin Jego Królewskiey Mosci zietni žmuydzkiey, bądąc od pana Boga cięžką y obložną chorobą nawiedzony, ale jednak przy zu- petnym rozumie y paminei, y zdrowym na umysle zostając, ni z žadney namo- wy, ani z przyinuszenia czyjego, tey ostatniey wolì testamentowey [dają wyraz].
Ciato moję jako ziemię ziemi leguję, które malžonka moja mila pani Zophia Mikotajewna Juszkiewiczówna y z dzietkami inojemi, ježeli będą mogli byé przy tym, wedtug przemozenia domowego porządkiem chrzešcijanskim ze mszą swiątą y z jatmužną na ubogich za duszą moją w košeiele botockim ma pocho- wac, o co pilno proszą y žądam matžonki mojey y dziatek moich, mianowicie syna mėgo Stefana Zebrowskiego, ježeliby mógt ze shtžby przybyč, a ubogiemi majątnošciami merui obiema, jedną nazwaną Wìtkiszki Pojurze w ziemi Žmuydzkiey w powiecie trockini ležącą, drugą nazwane Lomže w teyže ziemi žmuydzkiej w powiecie korszewskim ze wszystkiemi przykupami do nich nale- žącemi tak rozporządzam”. Z testamentu dowiadujemy šią równiez, že Tymote- usz Zebrowski miai jeszcze corkę Heleną zamąžną za Pajewskim (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dziat rąkopis0w, f. 198-643).
Michat Zebrowski, „oberster Jego Króìewsktej Mosci”, byt jednym z po- stów na sejm warszawski i adresatėm instmkcjì do wojsk Rzeczypospolitej, uto- žonej 6 wrzesnìa 1670 r. (Risma do wieku i spraw J ana Sobieskiego, Kraków 1880, t. I, cz. 1, s. 548). Tomasz Zebrowski, komomik graniezny ziemi mielnic- kiej na Podlasiu, w 1690 roku razem z innymi bracią szlachtą podpisat w Lubli- nie swiadectwo potwierdzające dawną rodowitosc sziachecką zacnych panów z Jaruzel Jaruzelskich herbu Èlepowron (A. Wtodarczyk, Ród Jaruzelskich herbu Slepowron, s. 23). Salomon Jerzy Salomonowicz Žebrowski i jego zona Magdalena Walerianowiczówna z Rymka Witortowa Szczepanowiczówna, ziemianie z Ksiąstwa Žmudzkiego, w 1697 roku przekazali cząšc swych posiadlosci Dwomików panų Dominikowì z Burga Bogdanowiczowi (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dziat rąkopis0w, f, 198-650).
Andrzej Mikolaj na Žebrach Wierzchlesie Zebrowski, pisarz ziemski lwow- ski, podstarošei i sądzia grodzki oraz poset ziemi halickiej, podpisat w 1699 r. akt warszawskiej konfederaeji generalnej (Vi, t. V, s. 441). Mikolaj Zebrowski i jego zona Regina z Labunskich odnotowani zostali w 1700 v. w ksiągach sądu brastawskiego jako ziemianie z powiatu witkomierskiego, wtaÈciciele wsi Ru- dziany (CPAHL, F,D,A„ r. 1700, nr 46, s. 233-234).
Wojciech Zebrowski, czesnik i pose! ziemi stąžyckiej w województwìe san- domierskim, w paždziemiku 1763 r. podpisat uchwatą sejmową, w której m.in. stwierdzono, že „cudzoziemcy žadnych urządow, žadnych starostw, žadnych dziedzicznych lub zastawnych possesyi mieč u nas nìe powìnni, ani šią w urządy y dyspozycye tego panstwa wdawaó” (Publiczna Biblioteka Miejska i Woje- wódzka w Rzeszowie - Dziat rękopis6w, Rk-3, s. 3, 5).
Spis szlachty powiatu wiikotnierskiego z 1795 r. zawiera rodowody czterech rodzin o nazwisku Zebrowski (wszystkich herbu Jasienczyk), najprawdopodob-
473

niej wywodzącyęh się od tego samego przodka (CPAHL, f. 391, z. 1, nr L 690, s. 380, 381, 382, 385). W dokumencie czytamy: „Žebrowski herbu Jasieiiczyk, Wywod jego następny. Adam Zebrowski, prapradziad wywodzącego się, zbrzmienia dokumentdw zjawil się w powiecie wilkomierskim. Ten mial syn6w dwoch Matcusza y Stanislawa Adamowiczow Zebrowskich” - bylo to w pierw. szej polowie XVIII wieku. Z wywodu dowiadujemy się rowniez, že rodzina ta posiadala majątek Rudziany.
Wywod familii urodzonych Zebrowskich herbu Jasiehczyk z 1800 roku po- dawat: „Dominik Wladyslaw z Zebrowa Zebrowski, przenioslszy się z Polski do Litwy, mia! wprzod possessyą w powiecie oszmianskim, gdzie w sąsiedztwie zGoyzewskimi rožne kloto i e mając (wedle poswiadczenia manifestu roku 1691 Aptyla 10 dnia w grodzie oszmianskim zaniesionego), przeniosl się pozniey w powiat lidzki y wziąl zastawą w sumie 8200 zlotych Žyžmę od Michala Oran- skiego (1711)”.
Mial on trzech synow: Stanislawa, Antoniego i Mikolaja. Stanislaw pozo- stawil synow Aleksandra, Leonarda i Jozefą. W 1798 r. heroldia wilenska uznala za „rodowitą y starožytną szlachtę polską” Macieja, Andrzeja, Piotrą, Jakuba, Michala, Franciszka, J ana, Kazimiera, Jozefą Zebrowskich, mieszkancow po wiatu lidzkiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 596-597).
Wywod genealogiczny rodu Zebrowskich herbu Leliwa (pięč pokolen, irzy- našcie osob), sporządzony przez Deputację Wywodową Minską na początku XIX wieku, jako protoplastę wskazywat Pawta Žebrowskiego, ktory mial syna Jana oraz wnukow Mikolaja i Wawrzynca. Ten ostatni zaš mial syn6w: Jana, Marcina i Mikolaja. Rodzina byla dosc rozgalęziona, miata posiadlošci w po- wiatach mihskim, grodzienskim, wileiiskim i wilkomierskim (Archiwum Naro- dowe Biatorusi w Minsku, f, 319, z. 2, nr 1069, s. 1-245).
Liber continens Nomina et Cognomina Studentium in Imperatoria Academia Poiocensi Societatis Jesu zawiera zapis, že w roku szkolnym 1814/15 studiowal tu na wydziale lagiki m.in. Constantinus Zebrowski, annorum 19, Filius Con- stantini ex districtu Dyneburgensi oraz Stanislaus Zebrowski, Filius Constantini - od roku szkolnego 1816/17. W kilka lat požniej odnotowana zostala w obec- nošė jeszcze jednego czlonka tej rodziny na uczelni ojcow jezuitow: Donatus Zebrowski, annorum 19. Filius Constantini ex districtu Dyneburgensi, ad finem anni post examen factus est Candidatus Philosophiae (CPAHL, f. 721, z. 1083). W 1818 roku Donat Zebrowski otrzymal w jezuickiej Akademii Polockiej tytui kandydata fitozofii i magistra sztuk wyzwolonych po zloženiu egzaminow z wielu dziedzin wiedzy šcistej i humanistycznej {CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1082, s. 24-25).
Wywod familii urodzonych z Ziebraw Zebrowskich herbu Jasiehczyk z 22 grudnia 1819 r. podkrešlal, že „familia urodzonych na Žebrach z Ziebrow Zebrowskich jest dawna szlachecka i starožytna, ktorej potomkowie po rožnych pahstwa polskiego rozsiedlili się prowincyach, zawsze dostojnoscią prerogatyw szlacheckich i publicznych urzqdowan stopniami zaszczyceni” (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 305-309).
15 paždziemika 1819 r. heroldia wilenska potwierdzila szlaęhecką rodowi* tose Gabryela Zebrowskiego herbu Jasieiiczyk z synami: Jozefem, Wincentym
474

Jakubem i Kazimierzem oraz Tomasza z synarni: Janem, Kazimierzem, Jerzym i Stanisiawem, szlachcicow z powiatu oszmianskiego (CPAHL, f. 391, z. 1. nr 919, s. 55).
Drzewo genealogiczne rodu Žebrowskich, sporządzone w Wilnie w 1829 roku, jako protoplastę rodu wskazywato Bartlomieja Tomasza Žebrowskiego, kloty mial synow Mikolaja i Aleksandra; wnukow Franciszka i Stanislawa, pra- wnukow: Pawla, Jana, Jozefą, AJojzego, Ignacego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr
1775a, s. 98).
Wywod famiiii urodzonych z Surdowiczow Žebrowskich, zatwierdzony w Wil- nie w 1832 r,, stwierdzal, iž „famiiii tey przodkowie (...) w glębokiej starožyt- nošci dostoynošcią szlachecką uprzywilejowani, majątki ziemne za uslugi dla kraju i tronu polskiego poniesione od swych monarchdw nadane posiadali, ktore wespol z prerogatywami stanowi szlacheckiemu wtašciwemi w sukcesyi następ- com swym przestali.
A ei rozgalęzieni dosyč licznie, gdy dalsza od antecesorow na ich przcszia, na drobne częšci porozdzielali i ulegając kūlėjom zmiennej fortuny, gdy nie mogli sami utrzymač w swoim dzierženiu, wybyli zatem one obeym wespot z transaktami do takowych dobr naležnemi, a tem samym nie tylko takowe wy- zucie šią z dobr, ai e nadto wydarzone w czasie inkursyow przypadki nieszczę- sliwe, niszcząc wszystko, wywodzących się dziš pozbawily dowodow, a naybar- dziey przywilejow i nadan ai nadto wysoką procedencyą rodowitošci szlachec- kiey wykazad by mogących, ale jednak šlady dosyč dowodne onym pozostaly” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3524).
Wywod famiiii urodzonych Žebrowskich herbu Jasienczyk z 1835 r. poda- wal, it ,,wzięty za protoplastę Adam Hrehorowicz Žebrowski jako aktualny szlachic (...) mial dziedziezne ziemne wlasnosci Ludziany Andrejance zwane w powiecie wilkomirskim” - w drugiej potowie XVII stulecia (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 182-183). Wielu Žebrowskich osiedlilo się takže na Podolu. W 1853 r, heroldia kiszyniowska potwierdzila rodowitošd szlachecką Liberego ignacego Žebrowskiego (.AĮfawitnyj spisok dworianskim rodam biessarabskoj gubernii, s. 10; Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosiownuju knigu podolskoj gubernii, s. 36). Tam takže pieczętowali się herbem Jasienczyk. Za ich protoplastę uchodzil Daniel Adamowicz Žebrowski, towarzysz poezep- skiej sotni, ktorego odnotowano w archiwaliach w roku 1665 (por. W. Lukom- skij, W. Modzalewskij, Malorossijskij gierbownik, s. 53).
W XIX wieku Žebrowscy mieszkali w powiatach zawilejskim, lidzkim, wi- lenskim, trockim, oszmianskim, £więcianskim, wilkomierskim i w Wilnie. Na Bialej Rusi mieli m.in. dobra Gazopole kolo Borysowa. Jak podawat Spis zie- mian minskiej gubemi, w powiecie minskim naležaly do nich posiadlosci Rato- miel, Wroblewszczyzna, Kijowiec, Stog Kijowczyk, Tupalszczyzna. Niekt6rzy z Žebro wskich mieli znaczniejsze majątki, inni utrzymywali rodziny, uprawiając zawod kowala, šlusarza iub byli zwyklymį hreczkosiejami. Inni, w poszukiwa- niu chleba, zaciągali się na rosyjską stužbę panstwową i trafiali do Tyflisu, IVto- skwy, innych miast imperium.
W roku 1863 na wniosek general-gubematora zwolniony zostal ze shižby Romuald Žebrowski, lawnik minskiego sądu kryminalnego, radea tytulamy.
475

Wina jego polegala na tym, že byl autorėm projektu o przylączeniu gubemi min- skiej do Krolestwa Polskiego. „Zajmuje się obecnie ukladaniem listow dla pry- watnych osob” - donosil 6wczesny dokument policyjny (CPAHL, f. 378, P/o 1866, nr 181, s. 55). Auna i Wincenty Žebrowscy, zamieszkali w majątku Lipiu- ny w powiecie kowiehskim, od 1864 r. znajdowaii šią pod nadzoretn policji jako polscy patrioci (CPAHL, L 378, o. 1868, nr 228, s. 68 i in.). W grudniu 1864 r. Aleksander Žebrowski, syn Jozefą, z powiatu trockiego zvvrocil šią do kancelarii cara Aleksandra II z prošbą o potwierdzenie szlacheckiego pochodzenia (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1634, s. 100).
ŽEGŽDRA herbu Pomian. Zamieszkiwali na Kowienszczyžnie. Ich gniaz- dem ojczystym byly Žegždry (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 35).
ŽEJC (Žeicas) herbu Žejc i Lubicz. Dziedziczyli majątki w powiecie wit- komierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2, 488).
ŽEJMO (Žeima) herbu Sas. Miejscem ich osiedlenia byl powiat lidzki. Walerian Nekanda Trepka odmawial, swoim zwyczajem, rodzinie tej szlachec- twa. W Liber chamorum (s. 484-485) pisal: „Žejma zwa! šią na Žmudzi mlynar- ski syn. Ten byl za čiūrą u lisowczyk6w anno 1620 i na Šląsku i z tego się za- pomogl, že dal od Sieradza milą na wioskę za klika tysiący. Pojąi byl w kaliskim kraju Wyležyriską wdowę anno 1628, Droszewską z domu, z kilkorgiem dzieci. Miat na Žmudzi shižkę Lubanskiego Aleksandra od kilku lat. Od Zatora ten Lubaiiski byl.
Jak odstal od Žejmy, služyl w sieradzkiej ziemi p. Rogozinskiemu, a že znal rodziną jego [Žejmy] chlopską we Žmudzi ten Lubanski, czuwal nan dhigo za- gladzič go, aby go nie oslawil byč chlopem. Že raz wstąpil jadąc po drodze do tego Žejmy w mięsopusty anno 1630 z Wysctelskim niejakim do domu jego nad Wartą rzeką, rad mu byl w rzeczy, až potem w nocy do tej izby, gdzie im dal zloženie, wpadl z kilką czeladzi, haniebnie - špiącego zastawszy - porąbat i zawieš6 nocą do laša, strzeliė jeszcze w leb i zakopac kazal. Pan Rogozinski, dowiedziawszy się o zabiciu slugi Lubanskiego, kazal go wykopaė i protestacyą uczyniwszy oraz inkwizycyą, pozywal Žejmę, a Wy£cielski tež, co byl z Luban- skim natenczas u Žejmy, pozywal o więzienie swe i przewiodl prawo. Dal mu Žejma 200 zl”. Plotkarskie wywody wieloslownego autora są jednak, podobnie jak w wielu innych przypadkach, bezpodstawne.
ŽELAZO vėl ŽELAZNY (Geležis) herbu Jezierza i Rawicz. Zamieszkiwali w Matopolsce i w innych dzielnicach Rzeczypospolitej.
ŽELAZOWSKI (Želazovskis) herbu Jezierza. Užywali przydomki Cwik. Posiadali m.in. folwaxk Delbiszki w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 180-181).
ŽELECHOWSKI (Želechauskas) herbu Ciolek. Želechowscy osiedleni w Malopolsce Wschodniej Želechowscy pieczętowal: się godlem Cholewa.
476

Wywodzili šią z ziemi wiskiej, gdzie byli notowani juž okoio 1430 roku. W czasach nowozytnych zamieszkali licznie w okolicach Przemyšla i Lwowa.
Tomasz Swięcki {Hisloryczne pamiąiki znamienitych rodžiu i osöb dawnej Polski, t. II, s. 369) podawah „Zelechowski Stanislaw herbu Ciolek z Želecho- wa, Jądrzeja syn z Jadwigi, Hieronima Laskiego, wojewody sieradzkiego, cörki zrodzony, w jązykach obcych wielce biegly, odwazny wojownik, przy osadzeniu przez Mieleckiego Bohdana, wojewody, na hospodarstwie woloskim wiele do- kazywal. Benedykt, kanonik zamojski”.
„Zelechowski nazwal się - ironizowal Walerian Nekanda Trepka - miejski syn z Zelechowa, miasteczka pana Gostomskiego, wojewody mazowieckiego. Ten nazwany služyl u pana Plazy, starosty lubaczowskiego, circa 1620 i 1633. Pojąl byl szlachciankę pod Jaworowem ze 4 tysiąee i tamže mieszkal i 1633”.
ŽELEŽNICKI (Železnickas) herbu Zgraja. Ich rodowe siedziby znajdo- waly šią w powiecie brasiawskim.
ZELICHOWSKI (Želichovskis) herbu Ciolek. Dziedziczyli majątki na Wileftszczyznie, Žmudzi i Podolu (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, 2111, 2567). Niewykhiczone, že stanowili jeden rod z Zelechowskimi.
„Pan lantwojt” mohylewski Franc Zelichowski odnotowany zostai w doku- mentach magistratu tego miasta w styczniu 1578 roku, kiedy to na czele komisji mającej ziikwidowac nielegalny wyszynk alkoholu u pewnej szynkarki imie- niem Tomila „znaležli i zapieczatowali miodu kisloho boczku niepolnuju” (Isto- riko-jundiczeskije matieriafy, izwlieczionnyje iz aktowych ktiig gubernii witeb- skoj i mogilewskoj, t. VII, s. 309-310).
Adam Aleksander Želichowski, byly sędzia graniczny powiatu wilkomier- skiego, zamieszkal požniej we wlasnej kamienicy w Wilnie i oženiony z Julią Hryniewicz6wną, mial trzech synöw: Teodora, Antoniego i Jozefą oraz pięė cörek: Teodoru Olimpią, Heleną, Marią i Antoniną. W 1804 i 1835 roku wszy- scy oni uzyskali potwierdzenie starožytnego polskiego szlachectwa (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 3520).
W 1832 r. heroldia wilenska potwierdzila starožytną rodowitošč szlachecką Eustachego Zelichowskiego, syna Jana i Urszuli z Loyböw, wlascicieli mąjątku Powiryncie na Wilkomierszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 990, s. 54-57). Že- lichowcy zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta röwniez przez Zgromadze- nie Deputatöw Szlacheckich w Minsku 5 lipca 1802 oraz 21 paždziemika 1838 roku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3883).
ZELIGOWSKI (Želigovskis) herbu Belina. M. Paszkiewicz i J. Kulczycki (Herby rodow polskich, s. 478) podawali, že byli tež Zeligowscy pieczątujący šią godlem Labądž. O Zeligowskich herbu Belina wzmiankowal natomiast Bole- slaw Starzynski w swym niewydanym herbarzu, przechowywanym w dziale rąkoptsow Biblioteki Jagielloriskiej w Krakowie.
Wywod famiiii urodzonych Zeligowskich herbu Belina z 20 VI 1802 r. stwierdzal, že „familia ta w dawnych czasiech urodzeniem szlacheckim zaszczy- cona bądąc, wszystkiemi wedlug prawa ojczystego kraju polskiego cieszyla šią
477

prerogatywami, jakož utworzywszy dawne swe siedlisko w wojewodztwie no- wogrodzkim na dziedzieznych ziemi posessyach” - przeniosla się następnie do powiatu pinskiego, gdzie Zeligowscy nabyii dobra Dubienie, Mohilno i Ja- strzembla. W XVIII wieku odgalęzili się tež na gubemię kijowską W 1802 r. duža grupa Zeligowskich uznana zostala za „aktualną i rodowitą szlachtę pol- ską”. Wpisano ich do pienvszej częšci ksiąg szlachty gubemi minskiej (Archi- wum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 391, z. 1, nr 32a, s. 197-199).
Przedstawiciele tej rodziny wzmiankowani są w przekazach archiwalnych od wieku XVII. Jan Zeligowski, ziemianin z powiatu pinskiego, odnotowany zostal w dokumentach z roku 1654 (AWAK, t. XV, s. 63-65, 75-76). W owcze- snych raporcie podsumowującym oplakane skutki kozackiej eskapady na pogra- nicze Rzeczypospoiitej czytamy: ,,Ja Jan Uszacki, jenerat Jego Krolewskiej Mo- šci powiatu pinskiego, zeznawam tym moim kwitem, iž roku teražnieyszego 1695, m-ca Decembra 28 dnia, mając ja przy sobie stronę dwoch szlachcicow, pana Bohdana a pana Jana Wysockich, [udalem się] do majętnosci y dworu Mutkowicz, w powiecie pinskim ležącego, tamže za okazaniem pana Jana Stani- slawa Zeligowskiego widzialem swimow trzy, w ktorych zamki poodbijane y drzwi pohipane.
Tam skrzyn trzy wielktch rozbitych prožnych, ¿adney rzeczy w nich nie masz. A w izbach, komorach w tym dworze piece pobite, okna pothiczone, w sal ach ul6w dwadziescia siedm, w ktorych pszczoty byly, znac, že swiezo pszczoly powydzierano, między ktoremi ulow cztery rozrąbanych jest.
Mianowal pan Zeligowski y pani maižonka jego, že w roku 1659, Decembra 19 dnia, Kozacy swawolni z Ukrainy do miasta Pinską napadtszy, potem dwory szlacheckie rabowali, na tenže czas y na dwor Mutkowicze naježdžając, rožney majętnošci y zboža pobrali y szkody na ziotych polskich pohora tysiąca uczyni- li” (AWAAT, t. XXXIV, s. 140-141 ).
Pod Akiem przywileju miasta Czaus krola Jana Kazimierza z roku 1666 widnieje wsrod innych podpis: , JCazimierz Leopold Zeligowski, podczaszy pin- ski, administrator mohylowski y rewizor". W kwietniu 1863 r. do niewoli rosyjskiej trafil po klęsce oddzialu Narbuta 14-letni powstaniec Jozef Zeligowski (Archiwnyje matieriaty Murawiewskogo Muzteja, t. II, s. 129). W grudniu 1867 r. Hektor Zeligowski, urodzony w Mariampolu w powiecie wilenskim, zostal zapisany w poczet mieszkancow Warszawy (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 1206).
Zeligowscy znani byli od dawna z mqstwa i patriotyzmu. Z tego rodu wy- wodzit się wybitny dowodca wojskowy i polityk Lucjan Zeligowski (1865- 1947), wspolpracownik Jozefą Pilsudskiego, ktoremu w niesprzyjąjących oko- licznošciach historycznych przyszlo realizowac smiale wizje Marszalka, oraz poetą Edward Zeligowski (1816-1864).
¿ELNIĄ herbu Dąbrowa. Miejscem ich osiedlenia byl powiat kowienski (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 788).
ŽENKIEVV1CZ (Zenkevičius) herbu Potkozic. Starožytna rodzina rycerska od wiekow znana na Wilenszczyznie i Zmudzi. Oto obszemy fragment Gene- abgii rodziny tenkiewiczow, opracowanej przez Jerzego Zenkiewicza, pracow-
478

nika Uniwersytetu Mikolaja Koperniką w Toniniu, i udostępniony autorowi niniejszego herbarza.
„Wedhig szezątkowych danych najprawdopodobniej protoplastami Ženkie- wiczöw byli Zenowie pochodzący z Maiopolski lub Mazowsza, ktorzy w XV wieku po zbliženiu Polski z Wielkim Księstwern Litewskim przeniešti się na tereny öwczesnej Žmudzi, otrzymując tam wtosci z nadaii krölewskich.
W tych czasach byta to sytuacja charakterystyczna, ii znaczna częšč szlachty i mieszczanstwa, szczegolnie z gęsto zaludnionego Mazowsza i Mato- polski, dziqki bardzo dogodnym warunkom, zasiedlata m.in. stabo zaludnione tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Z nazwiska Zenow (Zenowicöw) rozwinęty się požniej takie nazwiska jak Zenowicz, Zienowicz czy Zieniewicz, o ktörych wspominali w swych herbarzach m.in. B. Paprocki, K. Niesiecki i W. Wielądek. Najprawdopodobniej z tego rdzenia wywodzi się nazwisko Zenkiewicz (...).
Zachowana rosyjska wzmianka urzędowa z 1857 r. mowi o rodzinie Žen- kiewjczöw herbu Pötkozic z powiatu rosiehskiego, wylegitymowanej w Cesar- stwie i zapisanej do ksiqgi szlachty gubemi kowiehskiej, Dokument z 6 czerwca 1877 roku, Swiadectwo uznania szlachectwa nr 32 wydane przez Departament Heroldii Rządzącego Senatu w Sankt Petersburg!! dla Franciszka Zenkiewicza, zamieszkalego w majątku Szafkoty w powiecie rosäenskim w gubemi kowien- skiej, sędziego ziemskiego, mowi o zaliczeniu rodu Zenkiewiczöw do szlachty rodowej - postanowieniem Szlacheckiego Zgromadzenia Przedstawicielskiego w Kownie wydanym 4 lutego 1877 roku i zatwierdzonym przez wspomniany Departament Heroldii 14 maja 1877 roku.
Rodzina Zenkiewiczöw byta blisko spokrewniona z wieloma znanymi rodami zamieszkującymi na Litwie, jak: Staniewiczowie, Bielscy, Butrymowie, Tyszkiewiczowie, Bielawscy, Wojtkiewiczowie i Szymkiewiczowie. Byiy to polskie rodziny osiadle od wiekow na Litwie, a dzieje ich przodkow sięgaty czqsto czasöw unii horodelskiej. Dalsi krewni lub spowinowaceni z rodziną Zenkiewiczöw to rodziny Paszkowskich, Nagurskich, Hurczynöw, Kierbedziöw, Koztowskich, Rakowskich i Urbanowiczow.
To między innymi za namową Stanislawa Kierbedzia, znanego budowni- czego mostöw oraz kolei i zaprzyjažnionego z Franciszkiem Zenkiew iczem, Jözef Zenkiewicz ukottczyl studia i podjąt pracę jako budowniczy kolei i drög w Cesarstwie Rosyjskim,
Zdecydowana większosč wymienionych rodzin ziemianskiqh w wyniku zda- rzen historycznych ulegla degradacji i zniknęta catkowicie z nadniemenskich ziem litewskich - Auksztoty i Žmudzi. Podobny ios spotkal rodzinę Zenkiewiczöw. Na początku XIX wieku przodkowie rodziny Zenkiewiczöw z Torunia zamieszkiwali na Žmudzi. Posiadali majątek w Szafkotach w powiecie rosien- skim. Piastowali rožne funkcje publiczne, m.in. sędzią ziemskim w powiecie rosienskim byt Franciszek Ženkiewicz.
W wyniku prowadzonej przez aparat carski polityki zmierzającej do dekla- sacji stanu szlacheckiego w zaborze rosyjskim oraz czynnego uczestnictwa rodziny Zenkiewiczöw w powstaniu styczniowym znaczna częšč ich majątku zo- stala skonfiskowana. Po powstaniu styczniowym pozostal w Szafkotach jedynie
479

niewielki folwark i mlyn. Rodzina, począwszy od II polowy XIX w., zmuszona byla dostosowac siq do nowych warunkow ekonomicznych.
Jej cztonkowie konczyli studja, giownie w Sankt Petersburgu, poswiqcali siq karierze inzyniersko-urzqdmczej (Wiadyslaw Zenkiewicz, Jozef Zenkiewicz) bądž znajdywali msejsce w hierarch» Kosciola katolickiego. M.in. Jan {?) Zenkiewicz by! pralatem polskiej parafii w Sankt Petersburgu,
W 1904 roku, po šlubie Jozefą Zenkiewicza z Marią z Bielskich, rodzina Zenkiewiczbw sprzedala folwark w Szafkotach į przeniosla siq do majątku Adamajcie, gmina Krože, powiat Rosienie. Powiqkszyia majątek, ktory wcze- šniej byi w!asnošcią rodziny Bielskich. Proces dalszego rozwoju i unowocze- šnienia gospodarki w majątku Adamajcie przerwal wybuch I wojny swiatowej.
Okres wojny i wybuch rewolucji bolszewickiej doprowadzil do kolejnej de- gradacji rodziny Zenkiewiczow. W 1915 roku Zenkiewiczowie zmuszeni byli opušcič majątek i wyjechac do Homla, gdzie przebywali do 1919 r. W trudnych chwilach pomocy udzieiila im rodzina Nagurskich. Dziqki temu udalo siq im ujšc spod wladzy bolszewickiej. Niemniej pobyt w Homlu to okres okropnošci I wojny i rewolucji bolszewickiej, przemarsze wojsk rosyjskich i niemieckich, glod, rabunki i walka o fizyczne przetrwanie.
Po I wojnie Zenkiewiczowie powrocili do swojego majątku Adamajcie na Zmudzi. Kolejny cios to nacjonalizacja przez Litwinow w latach 1922-1923 roku majątkow i okrojenie ich arealu do 80 ha. Rodzina Zenkiewiczow, podob- nie jak wiqkszosc Polakow w Repub lice Litewskiej, mimo szykan i skierowane- go przeciwko nim nacjonalizmu litewskiego — starala siq organizowad i rozwijac wlasne podstawy ekonomiczne, polskie žyde kulturalno-oswiatowe oraz związ- ki spoteczno-gospodarcze na Žmudzi.
Edward Zenkiewicz po studiach w Paryzu i Antwerpii podjąl pracq w pol- skim gimnazjum w Wiikomierzu. Witold Zenkiewicz dziqki pracowitosci Marii Zenkiewiczowej i swojej, kupil niedaleko Krož od rodziny Porazinskich majątek Gudete. Odbudowal w Gudelach gospodarkę rolną i rozwmąt stadninq koni. Utrzymywal nadal majątek w Adamajciach.
Rodzina ¿enkiewiczow w latach trzydziestych aktywnie uczestniczyla w žydu polskich organizacji jak Towarzystwo „Pochodnia”, „Jutrzenka” w Ro- sieniach, „Oswiata” w Wiikomierzu i Klub Sportowy „Sparta”. Witold Zenkiewicz byl znanym w powiatach rosiehskim, witkomierskim i taurogskim organizatorėm imprez kulturalno-sportowych i baldw dobroczynnych, z ktbrych do- chod przeznaczano na wspieranie dziatalnošci polskich organizacji i polskiego gimnazjum w Wiikomierzu.
W okresie II wojny Swiatowej Edward i Witold ¿enkiewiczowie aktywnie uczestniczyli w polskim ruchu konspiracyjnym. W 1941 roku ukrywali siq i uniknqli szczqsliwie wywbzek sowieckich. Požniej zorganizowali siatkq AK w ramach Podokrqgu Kowienskiego ZWZ AK. Witold Zenkiewicz mianowany przez tącznika AK na ziemiq kowienską - Teodora Nagurskiego - dowodcq grupy AK na powiat Taurogi, utworzyl siatkq celem przerzutow broni do Okrq- gu Wilenskiego AK oraz uciekinierow i wojskowych na trasie pomiqdzy Prusa- mi Wschodnimi a Wilnem.
Majątek Gudele Zenkiewiczow stanowil wazny punkt konspiracyjno- przerzutowy, wspoldzialający z podobnym punktem w majątku Bolcze rodziny
480

Wielhorskich. Do Gudei często przyježdžala tączniczka z Okrągu Wilenskiego AK, corka gen. Bietnackiego — Zofla. W 1944 r. przed nadejšciem frontu so- wieckiego Gudele byly punktem oparcia i schronieniem dla kilkudziesięciu Po- lakow, gtownie z Wilehszczyzny.
W paždziemiku 1944 roku przed grožbą nadciągającego frontu sowieckiego i wywozek rodzina Ženkiewicz6w wyjechala do Polski, pozostawiając caly do- robek swojego žydą i poprzednich pokolen. W Polsce osiadla pod Žninem na ziemi patuckiej. Traktowali to jako stan przejsciowy. Wierzyli, jak większošč przybyszow z Kresow Wschodnich, w powrot do rodzinnych stron. Wiarą tą utracili ostatecznie w latach szeščdziesiątych. Kolejne pokolenie rodziny Žen- kiewiczow wychowalo šią w warunkach powojennych. Osiadlo w Toniniu i utrzymuje tradycje rodzinne i pamięč o przodkach.
Linia žmudzka rodziny: Kazimierz Zenkiewicz, ur. w 1786 r., zm. w 1856 r., wlasciciel majątku Szafkoty, powiat rosienski, gubernia kowienska. Franciszek Zenkiewicz, syn Kazimierza, ur. 1825 r., zm. 1889 r. oženiony z Elžbietą (?) zTyszkiewiczow. Gospodarowal w rodzinnym majątku w Szafkotach. Sądzia ziemski powiatu rosienskiego. Wspieral aktywnie pov/stanie styczniowe na Žimidzi. Po powstaniu cząšč majątku ulegla konfiskacie. Pozostal mlyn i folwark. Pochowany w Szafkotach. Miat brata Jana (?), pralata polskiej parafii w Sankt Pe- tersburgu. Jan (?) Zenkiewicz wspieral finansowo studia Jozefą i Wladyslawa Žen- kiewiezow w Sankt Petersburgu.
J6zef Zenkiewicz, syn Franciszka i Elzbiety (?) z Tyszkiewiczdw herbu Le- liwa, ur. 1860 r., zginąl w 1911 r. llkohczyl gimnazjum w Szawlach i studia techniczne w Sankt Petersburgu. Oženiony z Marią z Bielskich (1871-1958), ktorej ojeiee Mamert Miron Bielski byl prawnikiem i piastowai stanowisko se- kretarza w Dumie, Byl wfascicielem majątku Adamajcie oraz folwarkow Dy- dweje i Lauksminiszki w powiecie rosiehskim.
Jozef Zenkiewicz byl budowniezym drog i kolei, W požniejszym o krėsi e byt naczelnym inžynierem nadzoru budowy Kolei Transsyberyjsktej Moskwa - Wladywostok w Srodkowej Syberii (Krasnojarsk, Blagowieszczensk). Zgi- nąt postrzelony podezas napadu na budowniezyeh kolei przez bandą niedaleko Bajkaiu. Pochowany w rodzinnych Szafkotach. Odznaczony posmiertnie przez cara. Tytulamy general-major drog i komunikaeji. Jozef Zenkiewicz posiadal następujące rodzenstwo: Wtadyslaw (1865-1906, urządnik w Sankt Petersburgu), Wincenty (1867-1907, administrator majątku), Wincenta (1868-?, zamąž- na za Antonim Myszejką, Antonina (1869-?, zamąžna za Januszem Paszkow- skim).
Witold Zenkiewicz; syn Jozefą i Marii z Bielskich, ur, w 1907 r. w Sankt Petersburgu, zm. 1995 r. Ukohczyl polskie gimnazjum w Poniewiezu i pogimna- zjalną szkolą rolniczą w Wieprzach k, Wtlkomierza. Odbyl praktyką rolniczą w niemieckim majątku pod Tylžą. Wlasciciel majątku Gudele i stadniny koni kolo Krož. Aktywny dzialacz polonijny na Žmudzi. Po II wojnie osiadly pod Žninem w woj. bydgoskim. Oženiony z Haliną Anną Staniewicz (ur. 1921 r,), herbu Gozdawa, ktorej ojeiee Zygmunt Staniewicz byl prawnikiem i adwokatem w Poniewiezu (posiadal majątek Nowa Dola, aktywny polski dzialacz z grupy „zubrow” na Litwie Kowienskiej).
481

Witold Zenkiewicz mial brata Edwarda (1905-1965), ktory ukonczyl Wyz- szą Szkolą Handlową w Antwerpii {Institut Superieur de Commerce d'Anvers), apotem by! nauczycielem gimnazjum polskiego w Wilkomierzu, dzialaczem oSwiatowym, aktywnym cztonkiem ZWZ AK; šcisle wspolpracowal z prof, Teodoram Nagurskim - wiceprezydentem Wilna i ekonomistą.
Jerzy Ženki ewicz, syn Witolda i Haliny Anny ze Staniewiczow herbu Go- zdawa, ur. 1950 r. w Toniniu, absolwent Politechniki Gdanskiej, elektronik i informatyk. Pracowat w Geofizyce Torun, požniej dyrektor Centrum Oblicze- niowego Uniwersytetu M. Kopemika, odbyl specjalistyczne staže w Norwegii, Anglii i USA, czlonek založyciel międzynarodowego stowarzyszenia Internet Society, autor kilkudziesięciti publikacji. Oženiony z Ireną Bączkowską (ur. 1956 r., ekonomistka).
Jerzy Zenkiewicz ma nastąpujące rodzenstwo: Marian (ur. 1945 r., absolwent Politechniki Gdanskiej i UMK w Toniniu, dr hab. i profesor Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Bydgoszczy, pose! trzech kadencji sejmu, senator RP, oženiony z Renatą Gorczycą, Irena (ur. 1957 r,, absolwentka AWF w Gdansku, nauczycielka), Stanislaw (ur. 1961, zm. 1974). Marek i Madej Zenkiewiezowie, synowie Jerzego i Ireny z Bączkowskich, ur. 1980 r. i 1984 r., zamieszkali w Toniniu”,
ŽEROMSKĮ (Žeromskis) herbu Gryf, Godziemba, Korab, Nowina, Pobdg. Na Kresach uzywali najcząšciej herbu Jelita. O Zeromskich herbu Godziemba, Gryf, Korab i Nowina wzmiankowal Boleslaw Starzynski w swym herbarzu, ktorego rękopis przechowywany jest w dziale rękopisow Biblioteki Jagiellon- skiej w Krakow ie.
Wojciech Wijuk Kojalowicz pi sal o Zeromskich Korabach: „Zeromskich dom z Korony w wojewodztwie wilenskim. Kazimierz Chwalibbg Žeromskį, stolnik wileiiski, starosta opeski, ciecierski; marszalek wojsk Wielkiego Księ- stwa Litewskiego 1662. Synowie jego: Aleksander, zabity od swoich związko-
wych 1662".
Tomasz Šwiącki (Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob davmej Polski, t. II, s. 370) zanotowal: „Žeromskį. Chwalibog Žeromskį, stolnik wilen- ski, starosta opeski i ciecierski, porucznik pod hussarską chorągwią Wincentego Gosiewskiego, hetman a polnego, podczas oblęženia zamku wilenskiego regi- mentarz, wojskiem litewskim dowodzący; pod Kuliszkami do zwyciąstwa przy- czynil šią, od związkowych žohuerzy zabity".
Walerian Nekanda Trepka (Liber gene rationis plebeanorum, s. 484) znal kilku Žeromskich, jego zdaniem, nieszlachcicbw: Žeromskį nazwai šią Waw- rzyniec, chlopski syn z Ciekanowa; od opactwa sulejowskiego ta wioska. Tego Wawrzynca wziąl by! anno 1613 konfederat moskiewski shižyč sobie, przy kt6- rym tak bardzo szarpai w koronnych panstwach albo raczej odzieral, z ktdrego žeru nazwai šią Žeromskim”.
Žeromscy herbu Jelita potwierdzeni zostali jako rodowita szlachta polska przez heroldią witebską w 1835 r. (CPAHL, f 391, z. 6, nr 609, s. 135).
ŽER]\OWlCZ (Žernavičius) herbu Rola. Zamieszkiwali na Wilehszczyznie.
482

ŽLOBICKI (Žlobickis) herbu Leliwa. Dziedziczyli dobra ziemskie w po- wiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3515).
¿MITROWSKI (Žmitrauskas) herbu Waga, Icb rodowe siedziby znajdo- waly šią w powiecie braslawskim.
ŽMUJDECKI (Žmuideckis) herbu Pomian. Posiadali majątki w powiecie wilenskim.
¿OCHOWSKJ (Žochauskas) herbu Brodzicz. Zbigniew Leszczyc w dziele Herby sdachty polskiej wymienial Zochowskich w szeregu rodôw pieczątųjących šią godlem Brodzic. Takže Polska encyklopedia szladiecka (t. XII, s. 362) podaje: „Zochowski herbu Brodzicz, 1500; 1782 ponownie; Žochy powiat ciechanowski, bielski-podlaski, miftski, oéwiçcimski. Z tej rodziny: Adryan z Krakowa, 1674 ka- nonik wiznehski; Cyprian, 1674-1693 arcybiskup potocki, metropolitą ruski".
Jan Bohdanowicz-Dworzecki w niewydanym Herbaria szlachty liiewsktej pisal о Zochowskich herbu Brodzic odmienny (bez pierscienia): Д nich 1602 Krzysztof, paroch wilenski i rudomiiiski; 1618 Wîodzimierz - w Wilnie; 1637 Walenty, pleban jasionowski. Požniej takže na Polocczyžnie - Cyprian na Wiel- kich i Matych Žochach, biskup htcki i ostrogski, metropolitą kijowski”.
Zochowscy spokrewnieni byli z takimi kresowymi domami szlacheckimi, jak; Bielikowiczowie, Czyzowie, Zabloccy, Kollontajowie, Kozielscy, Winiar- scy (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 86). Nie przcszkodzilo to jednak staropol- skiemu plotkarzowi w množeniu odbierających im czešč kalumnii.
„Zochowscy nazwali się dwaj bracia - pisal Walerian Nekanda Trepka w XVII wieku - chlopscy synkowie z Zuchowa, wsi w Podgorzu Rzemienia. Ci uczyli šią w Sandomierzu circa 1625, potem anno 1629 do Krakowa przywędrowali; uczyli šią przy szkole Раппу Maryjej, Starszy mial lat 22. Mlodszy Wojtek mial 19 w tem roku 1629, wąsy puszczaly się îm. Do kancelaryjej udač šią myšleli, a potem za szlachtą”,
ŽODAN (Zodanas) herbu Leliwa. Ich rodowe posiadlosci znajdowaly šią w powiecie telszewskim na Zmudzi,
ŽODEJKO (Žadeika) herbu Odrowąž. Zamieszkiwali na Kowienszczyznie i Wiîenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 44).
ŽOLPA herbu Jastrząbiec. Dziedziczyli dobra ziemskie na Kowienszczyznie i Wiîenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr2567, s. 26-27).
ŽOLĄDŽ (Gilis) herbu Syrokomla. Przynaležnošč tej rodziny do stanu szlacheckiego potwierdzila heroldia wiîenska w 1800 roku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18, s. 13).
¿OLKOWSK1 (Zaikauskas) herbu Jastrząbiec (powiat wilenski) i Doląga (powiat tidzki).
483

ZOLTKIEWICZ (ŽaltkeviČius) herbu Jastrzębiec. Rodowe siedziby mieli na Wilenszezyznie.
ŽOMOJTEL (Žemaitis) herbu Junosza. Dziedziczyii majątki ziemskie w powiatach lidzkim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3509).
ŽONGOLLOYVICZ (Žangalavičius) herbu Leliwa i Odyniec. Znani byli na Wilebszczyinie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 935, 2567). Najliczniej zamieszkiwaii w powiatach wilkomierskim, poniewieskim i szawelskim (CPAHL, f. 708, z. 2. nr3l9,927, 1694,2157, 2360).
ŽORAWOWICZ (Gervelis) herbu Druck. Ich rodowe siedziby znajdowaly się na Wilenszezyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 716).
ZORAWSK1 (Žoravskis) herbu Trzaska. Miejscem ich osiedlenia byl po- wiat lidzki.
ŽOROMSK1 (Žoromskis) herbu Korab i Pobog. Dziedziczyii dobra w po- wiecie rosienskim (CPAHL, f“. 391,2. 8, nr 33, 60).
ŽUBR (Stumbras) herbu Sas. Zamieszkiwaii w okolicach Halicza.
ZUBRAWSKI (Žubravskis) herbu Šlepowron. Posiadali majątki w powie- cie lidzkim.
¿UBREWICZ (Stumbraitis) herbu Paprzyca. Miejscem ich osiedlenia byl po wiat szawelski.
ŽUDYCKI (Žudickas) herbu Lubicz. Mieli majątki na Kowienszczyznie i Wi- lenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 10).
ŽŪK (Žukas, Vabalas) herbu Leliwa, Ogonczyk, Trąby, Pobog, Šlepo- wron. Niekiedy uzywali przydomku Dudar. Zamieszkiwaii w powiatach troc- kim, oszmianskim, polockim, wilenskim, wilkomierskim oraz w dzielnicy Wilna zwanej Antokol (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1690; f. 391, z. 9, nr 2782. s. 71). W XVIII i XIX wieku Zukowie posiadali np. drobne majątnošci w parafii poru- dominskiej w powiecie wilenskim, w kluczu Kompy w powiecie trockim.
Zukowie herbu Slepowron (jak podawal Boleslaw Starzynski w swym nie- wydanym herbarzu) znani byli w Wielkim Księstwie Litewskim jeszcze przed rokiem 1526 (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial rękopisow, 7014-IH, s. 65). Jak podkreslono w zapisie heroldii wilenskiej z 1797 roku, „imię Zuköw szlachetnej rodowitofoi tytulem zaszczycone od dawnych czasöw będąc, užy- wato wszelkich prerogatyw, szlacheckiemu dozwolonych stanowi”. Zukowie byli spokrewnieni przez malzenstwa m.in. z Lenkiewiczami, Sobolewskimi, Mickiewiczami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3504, s. 1-47).
484

ZUKOWSKI (Žukauskas) herbu Zukowski, Gryf, Junosza, Kosciesza, Sas, Jastrzębiec, Prus III, Nieczuja, Korona Margrabska, įlepowron, Waga, Prus, Wszystkie te rodziny pochodzily z województwa podlaskiego lub z Mazowsza, cbociaž dose wczesnie osiedlity się tež na ziemiach Wielkiego Księstwa Litew- skiego - na Litwìe, Biatej Rusi, Žmudzi, Ukrainie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 8, 12, 18, 709, 1623, 2754 i in.)
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t, IV, s. 760-761) znat Zukowskich herbu Gryf (z Krakowskiego, osiedlonych na Litwìe od 1399; slynnych z udziahi w walkach z Tatarami), Jastrzębiec i Junosza (z Podlaskiego) oraz Pms III - zamieszkalych w województwie jdockim, W. Wittyg pisal o trzech rodzinach Zukowskich; herbu Nieczuja (Sandomierskie), herbu Ogonczyk (koto Wolko- wyska), herbu Prus I {woj. plockie).
Inne ¿ròdio genealogiczne podawalo: „Fabian Zukowski sprawowal w roku 1731 urząd skarbnika zi ein i liwskiej. Antoni z Zukowa Zukowski, czesznik ki- jowski, w roku 1732 na sejmiku województwa sandomierskiego, jako asessor z zierai stęžyckiej, zasiadal” - ci Zukowscy pieczętawali się herbem Jastrzębiec (Herbari rodzin szladieckich Królestwa Polskiego, cz. 2, s. 186). Zukowscy mieszkający na Podolu uchodzili za starožytną szlachtę polską {Spisok dworian wniesiotmych w dworianskuju rodoslownuju knigu podolskoj gubernii, s. 223).
Wywódfamili urodzonych Zukowskich herbu Junosza z roku 1799, podawal, že „familia ta przed unią Korony Polskiej z Wielkim Xięstwem Litewskim ro- dowitoscią szlachecką zaszczycona, iiezne w rožnych wojewódzlwach i powia- tach Wielkiego Xięstwa Litewskiego posiadala dobra, že z tej famiìii Lawryn, czyii Wawrzyniec Jakubowicz Junosza Zukowski po ojeu swym Jakubie dobra Podhorowia w pow. wilehskim, Polany w pow. oszmianskim, Sedelniki w trockini dziedziczyl.
Prawem zamiennym między nim a Zygmuntem Lukaszewiczem Swirskim w roku 1562 o częšci tychže dóbr zawartym, okazano; že syn jego Pawel zosta- wit syna Jakuba Zukowskiego”. Ci wlasnie - jak się pisali - „z Lešna Zukowscy” lieznie osiedlili się w pózniejszych wiekach w najdalszych zakątkach ziem kresowych (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 310-313),
Tomasz Šwięcki w dziele Historyczne pamiątki znamienitych rodžiu i osób dawnej Polski (t. II, s. 377) zanotowal: „Žukowski Rezeslaniec herbu Junosza z województwa podlaskiego, syn Stanislawa, urodzony ze Skolimowskiej, wslawil się bohaterskimi czynami w Węgrzech. Zukowski Walenty herbu Prus z Plockiego w wyprawie przeciw Skinder Paszy polegi Tomasz, stawając jako žolnierz W wielu potrzebach, w niewolę wzięty, siedm lat więzy cierpial. Woj- ciech Maksymilian, poborca województwa sandomierskiego, bywal w roku 1628 i 1633 poslem na sejiny i deputatėm po dwakroc na Trybunal Koronny; dia bie- giosci swej w nauce prawa do poprawy ustaw koronnych wyznaczony”.
Pan Sebestyan Zukowski figuruje w księgach sądu grodzieiiskiego jako ¿wia- dek w roku 1541 {AWAK, t. XVII, s. 238). Feliks Zukowski herbu Sas jest wspo- mniany przez Metrykę koronną 30 kwietnia 1537 r. (Wladyslaw Semkowicz, Wy- wody szlachectwa, nr 283). Lawryn Zukowski by! wolkowyskim ptsarzem ziem- skim w 1609 roku. Wojciech Maksymilian Zukowski z Zukowa, czešnik plocki, sędzia kapturowy chęcinski, w 1632 r. podpisal akt elekcji Wladyslawa IV (VL,
485

t. III, s. 366). 4 pazdziemika 1765 roku do pospolitego raszenia obywateli powiatu grodzienskiego między innymi stanąl ,jegomošč pan Jerzy Zukowski na koniu kary ra, z dobrym moderunkiern do woyny zgodnym” {AWAK, t. VII, s. 409),
Henryk Žukowski od 1825 do 1831 roko uczyt siį sztuki rysunku na Wszechnicy Wilenskiej, okazując przy nienagannym zachowaniu się dobre po- stępy w nauce (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 839, s. 137). Po studiach otrzymai nastę- pujący dyplom: Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Nicolai I., Russorum Autocratoris etc., etc., etc. Cum nobilis Hernicus Francisci filius Zukowski, studiorum curriculo in Gymnasio Vilnensi emenso, in Civium hujus Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscripttis, in Ordine Professorum Litteraturae et Artium elegantiorum: Litteraturae Latinae, Rossicae et Franco-Gallicae, Linguae Graecae et Slavonicae, Rhetoricae et Poesi, gram- maicae universali, Historiae Universali et Rossicae, nec non Logicae; trium annorum spatio multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit, ut ad formulam legis 22. de conferendorum honorum academicorum ratione modoque die VII, Maii Anni MDCCCXXXI1 Professorum Ordinis Ethico-Philologici suffragiis Studiosi actualis gradum et honorem meruisse judicaretur.
Nos proinde, ea, qua pollemus, auctoritate, eumdem Henricum Zukowski Studiosum actualem in Ordine Ethico-philologico renuntiamus ac declaramus, atque Xll-ae civium classi adscriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propriis, eumdem gaudere testamur. In cujus rei fidem Diploma hoc publicum, manu nostra subscriptum sigilloque Universitatis munitum eidem dedimus. Vibiae in Aedibus Academicis Anno MDCCCXXXII die XXX mensis Maii. N. 1399 (CPAHL, f. 72L, z. 1, nr 839, s. 158).
W 1832 r. rodowitosc szlachecka Zukowskich potwierdzona zostaia przez hero! di ę w Warszawie (AGAD w Warszawie, Akta Heroldii Krolestwa Polskie- go, s. 24, k. 12, s. 10). Zukowscy potwierdzeni zostali jako rodowita szlachta takže przez heroldią wilensk^m.in. w 1833 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1623, s. 91). Z tej rodziny pochodzil artysta malarz Stanisiaw Zukowski (1873-1944), jak tež wielu wybitnych tworcow kultury na Litwie, Bialorusi i w Rosji.
ŽUPRANSKI (Župranskis) herbu Abdank. Miejscem ich osiedlenia byl powiat oszmianski,
ŽUROMSKI (Žuromskis) herbu Jelita. Dziedziczyli dobra w powiataoh wiikomierskim, oszmianskim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3499).
ZUROWSKI (Žurovskis) herbu Leliwa. Pisali się „z Zurowiczek”. Gniaz- do rodowe mieli na ziemi halickiej.
ZUTOWT (Žutautas) herbu Grzymala. Osiedleni byli na Kowienszczyznie i Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 16).
ZWANSKI LUSKANOS (Žvanskis) herbu Rawicz. Ich przynaležnoši do stanu szlacheckiego potwierdzila heroldia witebska w 1835 r.
486

ŽWINKLEWICZ (Žvinklevičius). Dawna rodzina rycerska osiadla na Kowie6szczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2567, s. 48).
ŽYCHOROWlCZ (Žiehorovičius) herbu Polkozic. Mieli majątki w po- wiecie lidzkim.
ŽYDANOWICZ (Židanavičius) herbu Lubicz. Dawny i waleczny rod ry- cerski. W XVII w. Žydanowiczowie posiadali Porudominą w povviecie trockim. 30 stycznia 1837 r. zostali potwierdzeni jako rodowita sziachta przez heroldię wį]ehską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 143-145).
ŽYDECKI (Žideckis) herbu Junosza. Miejscem ich osiedlenia byl povviat kobrynski.
ŽYDOWICZ (Židavičius) herbu Lubicz. Znani byli 6d wiek6w w Mato- polsce i na Litwie.
ŽYDOWO vėl ŽYDOWA (Židovas) herbu Lubicz. Posiadali majętnošci w Malopolsce. Wspominai o nich Sylwester Korvvin-Kruczkovvski w ksiąžce Poczet Polakom wyniesionych do godnošci szlacheckiej przez monarchovv au- striackich,
ŽYDOWSKl (Židauskas) herbu Doliwa i Nalęcz. Rodowita sziachta na Rusi Czenvonej. O Žydowskich herbu Doliwa wspominal Bolestavv Starzynski w swym rękopišmiennytn herbarzu przechowywanym w dziale rękopisow Bi- blioteki Jagiellonskiej w Krakowie, Natomiast Sylwester Korwin-Kruczkowski
(Poczei Po!akow wyniesionych do godnošci szlacheckiej przez monarchow au- Hriackich, s. 52) informowai takže o panach Žydowskich herbu Poraj i Jastrzę- biec osiedlonych w Malopolsce.
ŽYDYKOVVICZ (Židikavičius) herbu Sas. W žrodlach archiwalnych no- towani byli od XVI wieku.
ŽrYLEWICZ (Žilevičius) herbu Lab^dz. Ci zamieszkiwali w powiecie sza- welskim na Žmudzi, Byli jeszcze Žylewiczowie herbu Lubicz. 2ylewiczowie znani byli w Wieikim Księstwie Litewskim jeszcze za ksiącia Witolda Wielkie- go. Posiadali liczne dobra w powiatach wi]enskim i rosieiiskim. 24 wrzesnia 1837 roku potwierdzeni zostali jako rodowita sziachta przez heroldię wilehską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 151-154).
ŽYLIC2 (Žiličius) herbu Lubicz. Znani byli na ziemiach Wielkiego Księ- stwa Litewskiego od XVI wieku.
ŽYLINSKI (Žilinskas) herbu Lubicz, Ciolek, Pogon odm., Janina. Węgier- skie žrodlo heraldyczne podawalo o nich: „Žylinski herbu Pogon Ruska. Od 1500 r. w Smolensku. Ruska rodzina ksiąžęca wywodząca się od wielkiego księ-
487

čia Ruryka z gaiązi kniaziów smoleñskich. Zaprzestali uzywania tytulu ksiąžę- cegó" (Stefan graf von Szydlow-Szydlowski, Nikolaus R. von Pastinszky, Der poinische und litauische Hochadel, s. 106). Obszczij gierbownik dworianskich rodow Wsierossijskoj Impierii (t. VII, s. 142) oznajmíaí: „Familia Žylinskich proischodit iz smolenskogo szlachectwa”.
Polska encyklopedia szlachedw (t, I, 5. 249) informowata podobnie: „Žylin- scy. Rodzina ksiąžęca, szczepu Ruryka, galąž w. ks. smoleñskich, byli na Biatej Rusi w XVII w.” Jak się wydaje, bylo kilkanaácie róznych rodzin tego imienia, pieczętujących się mžnymi godlami. O Žylinskich herbu Ciolek Herbari rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego (cz. 1, s. 136) podavval: „Žylinscy, pochodzą od Mateusza Žylinskiego, obožnego wotkowyskiego, któremu król polski Augusi III w roku 1735 folwark Khisowszczyzna na dziedzictwo nada!".
Wywádfamüii urodzonych Žylinskich herbu Lubicz, sporządzony w Minsku w marcu 1802 roku, stwierdzal, ¿e „ta familia (...) od naydawnieyszych czasów polskich kleynotem szlachectwa będąc zaszczyconą, wszystkich z praw pozwo- lonych temu stanowi uzywala przywilejów”. Z dokumentu wynika równiez, že Žylinscy spokrewnieni byli z Suszczewskimi, Maszewskimi, Lichodziejewski- mi, Domejkami, Swiderskimi i innąszlachtąkresową,
W 1802 roku Dominik, Mikolaj, Tomasz, Franciszek, Antoni, Jan, Józef, Jakub, Wincenty, Karo] i inni Žylinscy uznani zostali przez Deputację Wywo- dową za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” j wpisani do częsci pierwszej ksiąg szlacheckich gubemi miñskiej (Archiwum Narodowe Bi alo rus i w Minsku, f. 319, z. 2, nr 1076).
Žylinscy herbu Janina od XVII wieku dziedziczyli majątek Bitowtowicze w powiecie trockim. Protoplasta rodu Stefan Žyiinski miaf synów Więclawa i Samuela, a ci odpowiednio pozostawili potomków Aleksandra i Ludwika, od których wywodzily się dwie linie tej znakomitej rodziny (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1388, s. 1-203).
W 1832 roku Szlachecka Deputacja Wileñska potwierdzila starodawnosc i szlachecką rodowitosc familii Žylinskich herbu Janina, wywodząc ich od Wen- clawa i Samuela Stefanowiczów Žylinskich, odnotowanych w roku 1666 w trockich księgach grodzkich. Wenclaw mial syna Aleksandra Jana, a Samuel syna Ludwika. Ci równiez pozostawili męskich potomków (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, s. 84-86).
W dawnych przekazach archiwalnych, pochodzących z początku XVI wieku, zawarte są liczne wzmianki o reprezentantach domu Žylinskich. Kniaziowie Jan i Bazyii Žylinscy figų rują w księgach buchalteryjnych Wielkiego Księstwa Litew- skiego z lat 1506-15Í1 (Russkaja ¡storiczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 660). „Kniaž Wasilej Žyiinski majet stawic dwa konie” - postanawial sejm wileñski w 1528 roku w uchwale o pospolitym mszeniu. Pan Mikolaj Žyiinski i jego zona Alena wspomnia- ni są przez księgi magistratu wíleñskiego 1 kwietnia 1592 r, (A WAJT, t. XX, s. 71),
W archiwum zachowalo się Przyznanie prawa zasíawnego od kniazia Žylinskiego jašnie wieimoinemu panų Starosielskiemu na majętnosč Wielidzicze od Tulowia odlączoną danego z 7 czerwca 1594, w którym ksiąžę Andrzej Žylin- ski, wojski witebski, poáwiadcza, ii zaciągnąl dhig „pięčset kop groszy liczby Í monety, z dawna w Wielkim Ksiqstwie Litewskim zwyktych” u Balcera Staro-
488

sielskiego, witebskiego sQdziego ziemskiego, i obiecuje mu splacic te naleznosc w scisle okreslonym czasie. Tenze ksi^zq wyst^puje w niektorych innych doku- mentach pisanych cyrylic^, jako Zylenski (np. w doniesieniu Krzysztofa Rusien- ca o wytyczeniu granicy miqdzy posiadlosciami kniazia Zyfenskiego wfasnie a dziedzinami Jana Chrapowickiego, witebskiego chor^zego grodzkiego z 7 czerwca 1592 roku).
,fenerat Pawet Zylinski”' odnotowany zostal w jednym z zapisow magistratu brzeskiego z 1666 r. {AWAK, t. V, s. 39). Waclaw Zylinski byl piecz^ta- rzem wojewodztwa trockiego w 1666 roku {AWAK, t. XXXI, s. 386-387). Na- zwisko to nosili i Tatarzy litewscy. W 1672 r. w trockich ksiqgach ziemskich zapisano bowiem kniazia Szachmancera Achmiecjewicza Zylinskiego i jego zonq Szuchne Wilkamanowne {AWAK, t. XXXI, s. 426). W 1707 roku witebskie ksiqgi grodzkie wymieniaj^ pana Zylinskiego, wlasciciela dobr Bobry. Bojar Zylinski byl natomiast wtascicielem gruntow w okolicy miasteczka Zyrowice w 1751 roku {AWAK, t. Xlf. s. 31).
Jozef Zylinski podpisal uchwalq grodzienskiego sejmiku szlacheckiego 19 kwietnia 1764 r. {AWAK, t. VII. s. 344). Wincenty ¿ylinski byl majstrem ruszni- karskim w Wilnie w roku 1789 {AWAK, t. X, s. 537). Ks. Jan Zylinski, honoro- wy kanonik minski, w roku szkolnym 1822/23 pelnit funkcje kapelana gimna- zjum w Minsku (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s. 16).
Senat i rektor Wszechnjcy Wilenskiej w 1827 r. wydali Hipolitowi Zylin- skiemu nast^puj^ce swiadectwo: Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Nicolai I, Russorum Autocratoris etc. etc. etc. Quum nobilis Hippolytus Ludovici filius Zylinski, studiorum curriculo in Gymnasio Vilnensi emenso, ante die XVII Septembris anni MDCCCXXll in Civium hujus Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptus, in ordine Professorum scientiarum physico-maihematicarum Physicae, Chemiae, Zoologiae, Botanicae, Mineralo- giae, Algebrae, Geometriae ana lyricae, Calculo differentiati et integrati, Geode- siae, Astronomiae et Architecturae, per quadriennium inultam et assiduam operam dederit, atque in examinibus semestribus diligentiam suam et processus praeceptoribus suis adeo probaverit, ut ordinis scientiarum physico- maihematicarum die XIX Junii Anni MDCCCXVIII lata sententia Candidati gradum et honorem meruisse judicaretur.
Nos proinde, ea, qua pollemus, auctoritate eumdem Hippolytum Zylinski Candidatum in Ordine physico-mathematico creamus ac renuntiamus atque proinde in XII Civium classem referimus cunctisque juribus atque commodis huic gradui et ordini propriis gaudere testamur. In cujus rei fidem diploma hoc publicum, manu nostra subscriptum sigilloque Universitatis munitum eidem dedimus. Vilnae in aedibus academicis anni MDCCCXXVH die XXIV mensis Aprilis (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 834, s. 24).
Wincenty Zylinski, mieszkaj^cy w majitiku Lejpnny w powiecie wilenskim, od stycznia 1832 r. znajdowal si$ pod tajnym nadzorem policji za udzial w po- wstaniu listopadowym (CPAHL, f. 378, op. 1840, nr 174, s, 40), Wedtug danych z 1846 roku Jozef Zyl iri ski, syn Benedykta, lat 32, wyznania rzymskokatolickie- go, byl wraz z rodzicami wspdtwlascicielem maj^tku Roszanowo w powiecie tiockim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1183),
489

W latach 1840-1856 ziemianin z powiatu wiikomierskiego Michai Žylinski, wspolwlašdciel miasteczka Šredniki, procesowai šią ze swymi krewnymi
0 spadki; przy okazji we wzajemnych skargach do sądow i urzqdow krewtii szczodrze poievvali šią nawzajem pomyjami, tak i i lektūra prawie 150 stron tej „sprawy” robi wraženie nad wyraz przygnąbiające (CPAHL, f. 378, r. 1840, nr 1087). Ziemianin Stanisiaw Žylinski w latach 1884-1898 roku pociągany byt do odpowiedzia)nošci kamej za niezwracanie dhigu klasztorowi Bemardynow w Nowych Trokach (CPAHL, f. 381, z. 19, nr2I36).
Podpulkownik inžynier w stanie spoczynku Ludwik Žylinski od 1861 roku przez kilka lat znajdovval šią pod nadzorem policji w swym majątku Šredniki w powiecie kowienskim, gdyž wziąl udzial w „procesji košei ei n ej mającej cele polityczne” zorganizowanej w Kownie 31 VII 1861. Jeszcze w 1867 roku poli- eja uvvazala, že trzeba na mėgo nadal mieė baczenie (CPAHL, f. 378, o. 1868, nr 228, s. 7). Szlachcic z powtatu rzeczyckiego Jan Žylinski w latach 1863-1868 rowniež znajdowal šią pod nadzorem policji, gdyž lepeiskie dowodztwo woj- skowe podejrzewato go o udzial w powstaniu polskim (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 21 ).
Wie!u Žylinskich zaslužylo šią dla kultury Polski, Litwy, Rosji, Biatorusi, Lotwy, Ukrainy. Z tej rodziny pochodzil m.in. Arwid Janowicz Žylinski (ur. w 1905 r), wybitny kompozytor Iotewski, profesor konserwatorium ryskiego.
ŽYLA vėl ŽYLLO (Žilys) herbu Pomian. Pisali šią „z Hryniewskich”. Wywodzili šią prawdopodobnie z Mazowsza, nastąpnie mieli posiadlošci w powiecie kowienskim, Kilkakrotnie potwierdzani byli w XIX wieku przez heroldią wilenskąjako rodowita szlachta polska (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, s. 87-89).
ŽYLKIEWICZ (Žilkevičius) herbu Grzymaia odm. W žrodlach archiwal- nych notowani byli od XVI wieku.
ŽYRKIEWICZ (Žirkeviiius) herbu Wąž. Zamieszkiwali na Litwie i Biatorusi.
ŽYRMONT (Žirmantas) herbu Lubicz. Miejscem ich osiedlenia byl po- wiat slonimski (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3488).
ŽYRYNSKI (Žirinskas) herbu Janina. Znani byli od wiekow na Biatorusi
1 Ukrainie. Piotr Žyrynski, „ziemianin hospodarski” z wojewodztwa brzeskiego, wymieniany jest w przekazach z roku 1611 (Archeogmflczeskij sbornik doku- mentow, t. IV, s. 72).

ŽYTKIEVVICZ (Žitkevičius) herbu Jastrzębiec. Posiadali majątki w Mot- dawii i na Ukrainie.

ŽYWILLO (Živilas) herbu Abdank. Dziedziczyli dobra ziemskie na Li- twie. W zapisach archiwalnych notowani byli od XVI wieku.
490
Wilno 1912.

>> Ответ на сообщение пользователя john1 от 7 февраля 2022 18:49

Bravo!!!