Rody rycerskie Wielkiego Ksiçstwa Litewskiego

M
MACANOWICZ (Macanovičius) herbu Labędž. W przekazach historycz- nych nazwisko to wspominane byto od XVI stulecia.
MACERNA (Macernas) herbu Šlepowron. Miejscem ich osiedlenia byla guberma witebska (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MACEWICZ (Macevičius) herbu Drya - zamieszkali w povviatach rosien- skim i upickim, i herbu Rogala — w powiecie tidzkim (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 66). Mieli tež godto wlasne: Macewicz. Szlachecką rodowitošč Macewicz6w herbu Waga potwierdzila heroldia wilenska 17 wrzešnia 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 157).
MACHCEW1CZ (MachceviČius) herbu Lzawa. Mieli dobta ziemskie na Wilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547).
MACHNICKI (Maknickas) herbu Polkozic. Od uich wywodzą šią, jak twierdzą niektorzy heraldycy, zamieszkali w Rosji Magniccy. Z tego rodu po- chodzil Leoncjusz Filipowtcz Magnicki (1669-1739), jeden z pionierow mate- raatyki w Rosji i organizator žycia naukowego. Byč može dalszym j ego potom- kiem byi Michail Leontiewicz Magnicki (1781-1855) jeden z wpiywowych dzialaczy politycznych (antypolsko usposobiony) epoki Aleksandra I, thjmacz, pisarz, poetą; nawet na tie rosyjskim ražący szowinizmem, klerykalizmem pra- woslawnytn i nietolerancją šw i atopo glądową.
MACHOVVICZ (Machavičius, Makavičius) herbu Grzymala. Znani byli 2ar6wno w Wielkim Ksiąstwie Litewskim, jak i Koronie Polskiej.
MACIEJEWICZ (Macijavičius) herbu Labędž. W žrodlach archiwalnych notovvani byli od XVI wieku.
MACIEJEWSKI (Macijauskas) herbu Topor, Ciolek, Jastrzębiec, Janina. Ongiš Toporczycy posiadali majątek Krypcte w powiecie kowienskim. W 1836 r. ich starožytną rodowitošč szlachecką potwierdzila heroldia w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1053, s. 99-100). Maciejewscy pieczętujący šią tym godtem zamiesz- kiwali r6wnicž w powiatach wilenskim i oszmianskim oraz w Wilnie.
Maciejewscy herbu Byk Rogaty notowani byli w XV1II-XIX wieku w po- wiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 180). Przynaležnošč do stanu szlacheckiego Maciejewskich z gubemi grodzienskiej potwierdzila heroldia grodzienska i Departament Heroldii Senatu Rządzącego w roku 1895 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 4, s. 30).
MACIEJOWSKI (Macejovskis) herbu Bogorya, Ciolek, Janina, Jastrzą biec, Pobog, Šreniawa.
85


MACIEK-ZASIMOWSKI (Malekas-Zasiitiauskas) herbu Lzawa. Dzie- dziczyli majątki w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 250).
MACIENOWICZ (Matenavičius) herbu Bogorya. Mieli posiadlosci w powiecie kowiehskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7).
MACIUKIEWICZ (Mačiukevičius). Zamieszkiwali w powiatach trockim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 1776).
MACIULEWICZ (Maciulevičius) herbu Sas. Naležaly do nich dobra w powiatach oszmiahski, dzisnenskim, šwięciahskiin, trockim, wilehskiro i upickim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1697, 1780, 1777; f. 391, z. 7, nr 440, 4098, 4117; f. 391, z. 8, nr 1945,2568).
Wywod familii urodzonych Maciulewiczdw z r. 1800 podawal, ze „Jan Ma- eiulewicz, pierwszy protoplasta dzis wywodzącycli šią, będąc zaszczycony pre- rogatywą stanu szlacheckiego, z zoną Rudzinską, po ktorey wziąl w posagu kondycyą w okolicy Rudzianach, splodzil z nią synow trzech: Andrzeja, Bonifa- cego, z ktorego zostali urodzenj synowie Wincenty y Wawrzyniec, oraz Jerzego”. Bylo to przed rokiem 1743. Majątki tego rodu znajdowaty šią wowczas w powiecie braslawskim, Na podstawie zgromadzonch dowodow, uznano wiqc wywodzących się Bonifacego i Wawrzyhca za „rodowitą y starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 65-66).
Inny dokument dotyczący d2iejow tego rodu, Wywod familii urodzonych Maciulewiczow herbu Sas, zawiera następujące infonnacje:„Roku 1803 miesiąca Septembra 21 dnia. Przed naini, Jerzym Putkamcrcm, marszalkiem telszewskim, pelniącym urząd marszalka guberriskiego litewsko-wilenskiego, y deputatami ze wszystkich powiatow teyže gubemi do przyjmowauia y roztrząsania wywodow szlacheckich obranymį zložony zostal Wywod rodowitosci stca ožytney szlachec- kiey familii urodzonych Maciulewiczow (herbu Sas), przez ktdry gdy dowjedzio- nym zostalo, ze: Kazimierz syn Piotrą Maciulewicza, splodziwszy syna Jerzcgo w powiecie braslawskim, sam požniey przeniosl sip w powiat wilenski, jako o tena objasnilo swiadectwo przez Andrzeja Maciulewicza w r. 1788 marca 7 Jerzemu Krzysztofbwi Jozefowi y Michalowi Jerzewiczom Maciulewiczom wydane, marca 8 w aktach powiatu brastawskiego umieszczonc.
Jeray Kazimierzcwicz, w powiecie braslawskim pozostaly, zostawil po sobie synow: Jerzego Krzysztofa Jozefą y Michala, ktorych gdy metryki przez pogo- raenie parafialnego kosciofa zniszczonemi zostaly, przeto produkowanym bylo zaniesione przez Toczylowskiego - proboszcza braslawskiego w r. 1795 maja 23 dnia w aktach oswiadczenie. Z pomienionych wipe synow Jerzego pierwszy, imiemem Jerzy, zostawil po sobie synow Szymona Wincentego Jakuba y Stani- slawa, drugi syn Krzysztof splodzil syna dwuimiennego Bartlomieja lgnacego, trzeci zas syn, imicniem Jozef, zostawil po sobie syna Konstantego; ku potwier- dzeniu czego produkowane byty metryki clirztu nie mniey swiadectwa pod rož- nemi datami dla familii dzis wywodzących sip Maciulewiczow wydane.
Na fundamencie przeto takowych produkowanych dowodow, rodowitosc starožytną szlachecką famili ur. Maciulewiczow probujących, my, marszalek
86


gubernski y deputaci powiatowi, stosownie do przepisow w dyplomacie pod rokiem 1785 naylaskawiey szlachcie nadanych, vvyražonych, nie raniey tež pilnując się prawidet w ukazach z Rządzącego Senatu Rządowi Gubernskie- mu przestanych, familii ur. Maciulewicz6w wywodzących się, jako to: w konotacie Symona Wincentego Jakuba Stanislawa, Ignacego - syn6w Je- rzego Bartlomieja K.rzysztofowicza, Konstantego - syna Jozefą, Michaia - syna Jcrzcgo za rodowitą y starožytną szlachtę polską uznajemy, oglaszamy y onych do księgi szlachty guberni Htewsko-wilefiskiey klasy pierwszey zapi- sujemy. Dziaio się na sesji Deputacij Generalney Wywodowey Szlacheckiey Gubemi Litewsko-Wilenskiey w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1062, S. 456-457).
Maciulewiczowie licznie mieszkali w powiecie dzisnenskim, gdzie byli spokrewnieni m.in. ze Spirydowiczami, Žylinskimi, Obuszewiczami, Marcinow- skimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117,1). Dziedziczyli tež majętnošci KrupIowsz- czyzna i Domaszowo w powiecie braslawskim, nadane jeszcze przez ks. Witol- da, a potwierdzone požniej przez kr6low polskich: Aleksandra Jagiellonczyka, Zygmunta III, WIadystawa IV i in. W 1819 roku heroldia wilenska potwierdzi!a starožytne polskie szlachectwo Wawrzynca, Jana Eliasza, Karola, Augustyna, Marcina Wincentego, Franciszka, Jerzego, Piotrą, Kazimierza, Antoniego, Onu- frego, J6zefa Mateusza i Jozefą Maciulewiczow (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, S. 130-133, 184-187). Z tego rodu wywodzil się Jan Maciulewicz, vvybitny poetą žmudzko-litewski, piszący pod pseudonimem Maironis.
MACHJTOWICZ (Maciutavičius) herbu Strzala. Miejscem ich zamiesz-
kania byt powiat telszewski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
MACKIEWICZ (Mackevičius) herbu Bože Zdarz, Dębno, Jastrzębiec, Ju- nosza, Lubicz, Labędž, Machwic, Prawdzic. Licznie osiedleni byli na catych Kresach P61nocno-Wschodnich. Byt to ongiš potęžny dom szlachecki, zložony bodaj z kilku trudnych dziš do rozrbžnienia rodow, ktory wydaf calą plejadę znakomitych dziataczy žycia publicznego i intelektualistow, szczegolne uzdol- nierlia wykazųjących w dziedzinie literackiej.
A. Boniecki (Herbarz pohki, L XVI, s. 228) napisai: „Mackie’wiczowie vėl Mačkiewiczowie vėl Mackowiczowie. Patronimiczne to nazwisko stalo się bar- dzo pospolitym na Litwie. Nosi go kilkanaScie odrębnych rodzin, pochodzących od rožnych Maciejow, užywających odmiennych herbow”. Wymienia tež ten autor Mackiewiczow pieczętujących się takimi herbami, jak: Boža Wola, Bože Zdarz, Dębno, Grzymafa, Jastrzębiec, Korab, Lis, Lubicz, Labędž, Machwicz, Pobog, Poraj, Prawdzic, Pogon, Przyjaciel, Strzegomia, Šlepowron, zaznaczając, že są i inni, a wszystkich „niemožliwein jest dokladnie rozdzielič i uporządko- wač”.
M. Paszkiewicz i J. Kulczycki (Herby rodčwpolskich, Londyn 1990, s. 448) pisali o Mackiewiczach herbu Lubicz, Košciesza, Poraj, Przyjaciel, Przyjaciel II, Radwan. Najwięcej z nich mieszkalo na Kresach Polnocno-Wschodnich. W dawnych przekazach archiwalnych rojno jest od imion wielu reprezentant6w tego domu. Pan Szymko Mackiewicz w 1541 r. byl ciwunem i horodniczym
87


wilenskim (Sbornik materiabw otnosiaszczichsia k istorii Panow-Rady Wieliko- go Kniažestwa Litowskogo, Tomsk 1901, s, 351),
W 1670 roku Zygmunt III wydat w Warszawie list, mianųjąc Kleofasa Mackiewicza polockim wožnym generalnym, ñî stalo się za wstawiennictwem Jozafata Kuncewicza, arcybiskupa poiockiego, gorącego zwolennika unii. Piotr Mackiewicz w 1764 roku podpisal w imieniu wojewodztwa polockiego elekcję ostatniego krola polskiego S tani šia wa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 121)
W zbiorach dawnej heroldii wilenskiej (obecnie CPAHL) znajdują się ofi- cjalne dokumenty dotyczące dziejow kilku gaiązi tego rodu. Wywod familii urodzonych Mackiewicz6w herbu Kulboką z 15 paždziemika 1800 r. stwierdza, že: „familia to starožytna, z dawna w Litwie zasiedlona, a tej przodek Konstanty Kulbaka, od ktorego majętnošč Kulbaczyna, siedlisko Mackiewiczow, przczwa- ne, mial synow tizech: Ìàñêà, Iwana i Siemiona. Macko Kulbaka splodzil syna Jana, ktory od imienia ojca Mackowiczem, czyli Mackiewiczem zwač šią począi i od stryja swojego lwana Konstantynowicza miai częšč mienia Kulbaczyna sobie wiecznošcią darovvaną, jak o tym pošwiadczylo prawo ruskie w autentyku pod rokiem 1572 Apryla 26 dnia datovvane”.
Odtąd coraz bardziej Mackiewiczowie rozgaląziali się, spokrewniając się m.in. poprzez raalžeiistwa z Kaczanowskimi, Czechowiczami, Monkiewiczami, Scypionami, Marciszewskimi, Czajkowskimi i przenosząc z Oszmianszczyzny takže do innych powiatow. W 1800 heroldia wilenska uznala za „starožytną i rodowitą szlachtę polską” Marcelego, Jozefą i Cypiyana Macktewicz6w, sta- nowiących tylko jedno z bardzo wiehi odgatęzien tego licznego rodu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 71-72),
Wywod familii urodzonych Mackiewiczow herbu Machwicz z 26 maja 1802 r. sytuowai korzenie tego rodu w odlegiej przesziošci, uznając za protoplastę Piotrą, ktory miai syna Bohdana i wnuka Hrehorego, a dziedziczyi drobną posia- dlošč ziemską w okolicy Pinską. Heroldia minska uznala wowczas Jakuba, To- masza, Jana, Teodora, Bazylego, Stefana, Jdzefa, Juliana i innych Mackievvj- czow za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisųjąc ich imiona do pienvszej cząsci ksiąg szlachty gubemi mmskiej. (Archiwum Narodowe Biaio- rusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 32a, s. 162)
Wyw6d familii urodzonych Mackiewicz6w herbu Žnin z 18 marca 1804 r. przekonywai, že: „Familia urodzonych Mackiewiczow, z dawna rodowitošcią szlachecką zaszczycona, ziemską possesyę w powiecie oszmianskim ležącą, Opitę vėl Kreczowszczyzną zwaną, mianowicie Jan Mackiewicz, posiadai”. Bratem rodzonym Jana Mackiewicza byl Rafai Mackiewicz, podstoli wendenski, ktory tež objąt w posiadanie ow folwark w roku 1722, by go w 1769 r, zapisač w testamencie swym synom: Jozefowi, Aleksandrowi, Dominikowi i Francisz- kowi. Pochodzący z tej galązi rodu Szymon, Stefan i Michai Mackiewiczowie ogioszeni zostali w 1804 r. „rodowitą i starožytną szlachtą polską”. Wpisano ich do pienvszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 39, z. 1, nr 861, s. 117-118).
Kolejny Wywod familii urodzonyck Mackiewiczow herbu Bože Zdarz z 26 marca 1804 r. m.in. informowai, že: „Adam Adamowicz Junosza Mackiewicz,
88


dziad wywodzących šią, posród zaszczytu szlachectwa posiadając wieczysle majątki ziemskie Mackunce i Kužony, sptodzil synów dwóch: Bartlomieja i Jerzego”, co poswiadczyty papiery wydane w 1690 r, przez kowienski urząd grodzki. Z tej kiejdansko-kowienskìej galęzi rodu heroldia wilenska potwier- dzila w 1804 r, starožytną rodowitosc szlachecką Jozefą Bartlomiejewicza i Kaži mi erza Jerzewicza, jak težjego synów: Antoniego i Ignacego Mackiewiczów (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 127-128)
Wywód famìlii urodzonych Mackiewiczów herbu Jasirzębiec z 31 marca 1804 r, podawal, iž „Jakub Mackiewicz, z przodków godnošcią szlachecką za- szczyconych pochodząc, possydowal folwark Zailgi aitas Stecki zwany, w po- wiecie trockim ležący i z onego, jako szlachcic, tak na popisach, jako tež w po- spolitym ruszeniu stawal” - okoto roku 1690, Mąjętnosč tą miai w wianie od žony Anny Strawinskiej. Z tej galęzi heroldia wilenska potwierdzila dostojen- stwo szlacheckie Tadeusza, Jana i Jozefą Jana Mackiewiczów (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 137-138.)
Wywód familii urodzonych Mackiewiczów herbu Boia Wola zìi lutego 1805 ã. podawal: „Adam Stanìstaw dwuiinienny Mackiewicz, bądąc zaszczycony preroga- tywą stanu szlacheckiego, nie mniej possydując dobra ziemskie, zostawil po sobie syna Adama, Ten, będąc dziedzicem pozostalego po swym ojcu majątku, w pož- niejszym czasic Antoniemu Zawiszy [go] wyprzedat, jak o tym poswiadczyl doku- ment w dacie 1755 Septembra 7 nastaly, w aktach magdeburgii kiejdanskiej przy- znany. Adam Adamowicz, wszedlszy w szlubne związki z Zofią de domo Lipnie- wiczowną, zostawil po sobie syna Bartlomieja, dziš z synem Józefem wywodzącego się” (CPAHL, f. 391, z I, nr 861, s. 156-157). Ewidentne jest, Že wspo irmi ana galąž naiežala do tego domu, co pieczątųjąca šią heibem Bože Zdarz, a wielce prawdopo- dobne, iz wszystkie powyèsze odgalązienia wywodzily się ze wspólnego pnia. Ze względu jednak na wielkie rozmnoženie zaczęly uzywaó - co bylo wsród polskiej sziachty czymš zwyczajnym - róznych godei rodowych.
O jeszcze jednym gnieždzic tego domu przynosi infortnacje Herbarz sziachty witebskiej (s. 73-74): „Mackiewiczowie herbu Machwicz, to jest Maur, w rąku jednym tuk, w drugim saydak ze striatami trzymający, w rózowym polu, na hefrnie pòi Maura, bez rąk, w kolpaku, okazuąc dowód rodowitosci slachec- kiey od Michala Mackiewicza, mającego w prowincji witebskiey, w majętnošci Ostrowiszczach y Pohošciszczach possessją, î którey prawo wieczyste, intro- missja ó wizja woznego w dacie 1669 swiadczą; î synacli onego, jako y dalszey progeneracji dają wiadomosé: dzial między bracią 1675, proceder w sądach kapturowych z W. Lubeckìm 1696, zrzeczenie 1702, oraz kwity optacanych podatków z gruntu w Pohošciszczach na skarb Rzeczypospolitey - dowodzące progeneracji, do czwartego pokolenia oną niekwestyowanie okazali. Na funda- mencie takowych probacji ó dowodów sąd ziemski prowincji witebskiey familią wywodzących się, jako dotąd bez žadney objekcji prerogatywą šlachecką za- szczycającą się, w tymže stanie zachowal”.
MACKLN (Mackųnas) herbu Dolęga. Dziedziczyli dobra ziemskie w po- wiecie rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
89


MACZANOWICZ (Mačianavičius) tierbu Nowina. Zamieszkiwali na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2568).
MACZK1EWICZ (Mačkevičius) herbu Labędž. Miejscem ich osiedlenia byl powiat upicki (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 707).
MACZUK (Mačiukas) herbu Rusznica. Mieli posiadtošci w powiecie tel- szewskim.
MACKIEWICZ (Mackevičius) herbu Poraj. Znani byli na Kresach Pol- nocno-Wschodnich (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
MADALINSKI (Madalinskas) herbu Larissa (Larysz). Hipolit Stupnicki (.Herban polski, t. II, s. 129) pi sal o nich: „Dom starožytny i znamienity z czy- now rycerskich. Piotr w owej stawnej pod Grunwaldem z Krzyzakami potrzebie trwal przy boku Wladyslawa Jagielly, strzegąc jego zdrowta i žycia. Jan i Jerzy, slawieni z czynow wojennych, ktorego ostatniego (zm. 1614) nagrobek znajduje się w košciele katedralnym Iwowskim. Bonawentura, biskup kujawski, mąž na- uką, ludzkošcią i pobožnošcią zalecony, byl egzekutorem testamentu krola Jana Kaži mi erza, zm. 1691.
Jakub Karol, wojski mscislawski, na wojnach Zygmunta III i Wladyslawa IV jeden z najodwažniejszych pulkownikow krolewskich; pomiędzy innemi przedarlszy siį przez licznego nieprzyjaciela Smolensk oblegającego, zaopatrzyl zalogę tej twierdzy giodem wycienczoną w prowianty, czym zapobiegl jej pod- daniu się. Fundowat takže klasztor ojcow Karmelitow w Radomlu na Bialej Rusi z nadaniem znacznych funduszow. Jakub, rotmistrz krolewski, postrzelony w nogą kuią z dziaia, otrzymal od Wladyslawa IV dobra w Siewierszczyznie. Mikolaj, czeinik wieluiiski, w przeprawie przez Strypę w akcji pod Zborowem roku 1649 zginąl od rqki tatarskiej. Wojciech, wojski wielunski, jako biegly prawnik spisal najpierwszy inwentarz ustaw krajowych, Marcin, starosta prze- myski, dla obrony kraju utrzymywal wlasnym kosztem chorągiew pancemą i zająl się naprawą zamku upadającego r. 1667. W ostatnich czasach Jozef Madalinski, najpierw kapitan gwardyi galicyjskiej w Wiedniu roku 1794, potem general pod Košciuszką, wslawil się znakomitymi czynami dobrego wodza”.
Ksiądz Jan Madalinski, opat lędzinski, sekretarz krolewski, byl w 1629 roku legatem krolewskim na sejmik w Šrodzie, W 1607 Krzysztof Madalinski pelnil urząd wielunskiego podsędka ziemskiego (Akta sejmikows woj. poznanskiego i kaliskiego, cz. 1, s. 372; cz. 2, s. 293). Bonawentura Madalinski byl koronnym p i šarže m skarbowym, administratorėm komdr solnych w roku 1672 (Akta sejmi- kowe wojewodztwa krakowskiego, t. UI, s. 395). Franciszek z Niedzielska Laris Madalinski oraz Stefan Laris z Niedzielska Madalinnski, lowczy ziemi nurskiej, odnotowani zostali w žrodlach archiwalnych w 1767 roku (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewodzka w Rzeszowie - Dzial rękopisovv; Rk-3, k. 177, 179).
MADUROWICZ (Maduravičius) herbu Jolita. Od XVII wieku znani byli w Malopolsce Wschodniej. Spokrewnili šie z Ižyckimi, Lasotami, Hemp I am i, Zaleskimi, Godlewskimi.
90


MAGIERA (Mageras) herbu Rawicz, Pobóg, Szeliga i Wąž, Pradawny, szeroko rozgalęziony polski rod rycerski, stynący od początku XV wieku z dzielnosci i męstwa. Pierwotnie rozmnožony w Maiopolsce, požniej znany tež na ziemiach kresowych, Stanowili jeden ród z Mereckimi. Najwięcej dóbr ro- dowych Magierów znajdowalo się w Maíopolsce i na Podolu.
Kiystyn Magiero z Gowarczowa i Boguszkowa w latach 1414-1433 byl kraj- czym i burgrabią krakowskim (Urzędnicy cenímtni i nadwovni Polski X1V-XVII1 wieku, Kómik 1992, t. X, s. 184). Jacek Maggiera Mierecki, czešnik bradawski, Józef Maggiera Mierecki, czesnikowicz braclawski, Ludwik Mierecki podpisalt w 1784 roku akt elekcji ostatniego króla polskiego Stanislawa Augusią Poniatowskie- go (VL, t. III, s. 111). Wedtug Polskiej encykbpedii szlacheckiej (t. VIII, s. 116- 117) Magierowie wywodzili się z Sandomierszczyzny i pisali się początkowo Przewodowa”; następnie niektórzy przesiedlili się na Rui Czenvoną i založyli tam miasto Magierów. W województwíe lwowskim pieczętowaii sięgodlem Wąž.
A. Boniecki i A. Reiski pisali o dziejach tego rodu w Herbarzu polskim (t. XVI, s. 246-249) co następuje: „Nazwisko Magier vel Magiero powstalo zprzezwiska Magyar, czyli Węgier vel Węgrzyn, nadawanego pewno osobom dlugo na Węgtzech przebywąjącym. Znane nam są dwie rodziny noszące to nazwisko.
Magierowie herbu Rawicz. Krystyn Magier z Gowarczowa, w ziemi opo- czynskiej, dziedzic takze Boguszkowa, w pow. czerskim, odznaczyi się 1410 r. pod Koronowem, krajczy królcwski 1414-1415 r, podczaszy sandomierski 1431-1443 roku, otrzyma! 1418 r. dozywocie i 200 grzywien na wsi Mojkowie, w piotrkowskim, a 1430 r. prawo niemieckie día wsi Gowarczowa [Goworzy- czowa], z pozwoleniem zamienienia jej na miasto.
Córka jego, Zuzanna, zona Wojciecha z Bnina Smigielskiego, pózniejszego kasztelana międzyrzecktego, zrzekla się dóbr ojczystych na rzecz brata Stani- slawa z Dylewa 1443 r. Pózniej jednak widocznie objęla dobra Gowarczowskie, to jest częsc Gowarczowa, Mitakowa, Skrzyszowa, Sędowa, Skroniny i Kupimi- rza, i Mroczków pod Opocznem i wniosía je w dom Smigielskicli. Od Krystyna zdaje się pochodzą Rawiczowie Boguszkowscy, klórzy jednak zarzucili prze- zwisko Magier.
Magierowie lierbu Szeliga. Magierowie, Mireccy i Soszenscy vel Suszyñ- scy, stanowili razem osiadlą w belskim gaięž Szeligów i tak się często pisali w XV wieku, ale mimo tego znak na picczęciach ich przechowanych w notacb Zamoyskiego z lat 1427 i 1436, podobniejszy jest do Nowiny, bo przcdstawia zawiasę, czyli ucho kottowe, a nie polksięžyc.
Jan Magier vel Magiero, od 1439 r. często w aktach belskich wspominany, kasztdan bdski 1464 r, kupil 1435 r. Przewodów, z którego on i potomkowie jego się pisali, otrzymal 1442 r, Wierzbiąž, 1462 Rudę, przyznaí 1449 r. sto grzywien dhigu synowcowi swemu Gotardowi Szelidze, kupil 1463 roku Budy- nino od Piotrą Budyninskiego i zobowiązal się przy tern wyrobic mu u króla konsens na dzieržawę Modrynia w 240 grzywnach i 200 zl węgierskich. Nie zyl juz 1465 r. On to pewno Magiero razem z Szeligą wymieniony jest wsród zie- mian belskich, którzy nie chcidi 1450 r. isč na wojnę poza Choeim, to jest poza granicę kraju bez wynagrodzenia po 5 grzywien od jednego oszczepu.
91


Corka kasztelana, Malgorzata, wyszta za Stanislawa Tarlę z Podhajec, ktory jej sprawil 1477 r. 500 grzywieri posagu i wiana. Syn zaš, Andrzej Magier z Przewodowa, otrzymat Witkow 1465 r., Holhdw 1466 r., oprdcz dobr po ojcu, by! dziedzicem Zuzla, Gluchowa, kūpi! Chlopiatyn i potowę Steniatyna 1484 r., mianowany wspolopiekunem dzieci Zbrozka, wojskiego behkiego, ¿yl jeszcze 1502 r., a z žony Zofii, pozostawil synow: Jana, Zygmunta i Mikolaja, ktorzy wyjednali sobie 1510 r. nowe przywileje na nadania ojca i dziada, bo dawne zniszczyli im Tatarzy.
Zyginunt, student krakowskiego uniwersytetu 1493 r., zostal wojskim horo- delskim 1524 r. za cesją Kinickiego. Od Jana i Mikolaja wykupili byli Tenczyn- scy Witk6w i Holhow, ktdre cedowali 1535 r. Poniatowskiemu. Jeden z nidi oženiony by! 1531 r. z Katarzyną Wilczk6wną, posesorką Laszek, w Przemy- skiem. Mikolaja corka, Zofja Mikolajowa Secygniowska, sprzedala 1554 r. Przewodow i Budenin Dembowskiemu.
Jan z pierworodnym synem lub corką utrzymany 1521 r. w posiadaniu do^ zywotnim Piratyna, ktory jednak z zoną Barbarą [Turpinowną] wykupywal 1525 r. od Zakrzewskich. Žonie tej zapisal Jan 3000 florenow na swych dobrach 1523 r. Zostaly po nim cztery corki: Zofia, l-o v. Andnzejowa Wysocka, wojska buska, 2-o v. Janowa Herburtowa, kasztelanowa belska; Anna, ktorcj Piotr Niszczycki oprawil 24000 florenow i zeznal z nią zapis dozywocia 1569 r.; Barbara, zona Mikolaja Belžeckiego, wdowa 1577 r. i Katarzyna Piotrowa Karabczewska, wdowa 1591 r. Siostry te podzielily šią dobrami ojczystemi 1567 r. Zofia wziqla Oserdow, Chlopiatyn, częič Nowosiolek; Anna - Staje i częsč Nowosiolek; Barbara - polowę Rudy, Monasterzysko i Uliczko; Katarzyna - Zuzel, Gtuchow i Wierzbiąž (...). Jan, dworzanin Zygmunta III, založyl miasto Magierow, w belskim 1591 r. Anna z Magierow JCraSnicka cedowala 1603 r. za konsenscm krdlewskim wojtostwo w Augustowie, czyli Mostkach, Komorowskiemu, Anna z Przewodowa, wdowa po Wojciechu Zawadzkim 1639 r.
Rajmund Szeliga Magier, syn Franciszka, sprzedal 1761 r. bratu swemu, Ka- zimierzowi, cząsč kamienicy w miešcie Kazimierzu, wwiązany 1776 r. w Pogorzel i Ostrowek, w pow. czerskim, pozostawil, z Marianny Matczynskiej, žyjącej jeszcze 1812 r., corkę Marianną i synow: Benedykta, kapitana artylerii koronnej, ktory zeznal 1791 r. zapis dozywocia z zoną, Rozalią Wiszniewską, a polegl w Warsza- wie 1794 r.; Tomasza i Antoniego, komisarza cywilno-wojskowego powiatu gar- wolinskiego 1793 r. Nie wiemy, czy nie ten Antoni, ur. 1762 r., by! profesorėm fizyki i astronomii w liceum warszawskim, umarl 1837 r.
Kazimierz Jozef, tytulowany czešnikiem lubelskim, oženiony l-o v. z Pe- tronellą Grabowską, a 2-o v. z Elžbietą Lisowską 1779 r., zadzierzawil razem zLudwikiem Sikorskim Kuflew od Skarbka 1783 r. i pozostawil z pierwszej žony syna, Wincentego Wojciecha, dziedzica Chrosnej, ktory w imieniu ojca kwitowai 1782 roku Zaborowskiego, sam pokwitowany przez Skarbka z dzier- ¿awy Kuflewa 1783 r., zabezpieczyt 1784 r. sumą posagową siostr; Marianny, Anny, Heleny, Katarzyny i Tekli, i w imieniu tychže siostr kwitowai Skarbka 1785 r.
Z tych corek Kazimierza - Marianna, zmarla 1792 r., byla pierwszą zoną, a po niej Anna - drugą zoną Bernarda Czamowskiego; Helena, zona Tomasza
92


Siachurskiego; Katarzyna, urodz, 1776 r. i Tekla, zmarly pannami, obie 1855 roku. Daniel umart w rejencji plockiej w pocz^tkach XIX wieku. Corka jego, Wiktoria (...). Jozef z synem Aleksandrem i Antoni z synem Wladyslawem, synowie Andrzeja, wnukowie Grzegorza, prawnukowie Marcina, prawnukowie Grzegorza, syna Jana, wylegitymowali siq ze szlachectwa w gubemi kijowskiej 1836 r., a Teofil, Kazimierz i Marian Aleksander, synowie Aleksandra, 1885 r.”
MAGMISZEWSKI (MagmiSauskas) herbu Ogonczyk. Dziedziczyli ma- j^tki naZmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MAGNUS herbu Gieralt. Zamieszkiwali w powiatach upickim i poniewie- skim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1192).
MAJ vel MAY (Majus) herbu Starykori. Nazwisko odmiejscowe. Miej- scowosc Maje vel Brzozowo to „okolica szlachecka, powiat przasnyski, gmina i parafia Dzierzgowo (...) w lesistej podmoklej nizinie, przerzni^tej przez rzekq Orzyc, ktira tworzy tu rozlegle mokradla” (Slownik geograficzny Krolestwa Polskiego, t. I, s. 427). W XV i XV] stuleciu w powiecie elbl^skim bylo osiedle Maje wo.
Majowie zasfuzeni byli w XVI wieku w wojnach z Moskw^ i Tatarami. Sta- nislaw Maj wslawil st$ walecznosci^ w boju pod Chocimiem (1773). Na Pomo- rzu ulegli zniemczcniu. Pisat o nich Bartosz Paprocki: „Majowie w sandomier- skim wojewodztwie dom starodawny i znaczny”. Przedstawiciele tego rodu za- mieszkali na Kresach takze uzywali herbu Starykon. Ich gniazda rodowe znajdowaly si$ w powiatach wotkowyskim i wilehskim. Stanowili najpewniej jeden rod z Majewskimi tego herbu.
MAJEWSKI vel MAYIEWSKI vel MAJ-MAJEWSKI (Majauskas). Zna-
komity rod staropolski, uzywaj^cy w wielu swych odgal^zicniach roznych godel. M, Paszkiewicz i J. Kulczycki {Herby rodow polskich, s. 439) informuja. o Majewskich herbu Doshlga, Jastiz$biec, Lew, Labqdz, Nal^cz, Starykon, Zadora. Spis szlachty Krolestwa Polskiego (Warszawa 1851, s. 142-143) obszemie donosil o Majewskich herbu Doshjga, Jastrz^biec, Lew Zolty, tab^dz, Nal^cz, Starykon.
Polska encyclopedia szlachecka (t. VIII, s. 119-120) takze zawiera dane o Majewskich herbu Doshjga (nob. 1841 w Warszawie); Dziob (1768, Galicja), Jastrz^biec (1700, Maje w powiecie ciechanowskim); Lew Zloty (nob. 1775, Warszawa); Lab^dz (pow. opatowski); Lab^dz odmienny (Krolestwo Polskie); Mogila (pow. kowiehski); Nalpcz (1670, pow. ciechanowski, chelmski, gro- dzienski, Prusy); Rudnica (powiat grodziehski); Starykon (1480, pow. ciechanowski, woj. kijowskie, Prusy); ¿wienczyc (powiat wtlenski); Wtasnosil (nob. 1828, Warszawa); Zadora (Wolyn); herbu wtasncgo (nob. 1764, neofici), Byli tez Majewscy Tatarzy.
W ci^gu kilku ostatnich wiekow nazwisko to bylo populame w roznych dzieinicach Rzeczypospolitej Polsko-Rusko-Litewskiej i w krajach osciennych. Same zas miano pochodzi od miejscowosci Maje, znanej ongis w zierai ciecha- nowskiej. Przodek dotnu, niejaki pan Mikolaj mial nabyc we wsi Maje w parafii
93


dzierzgowskiej w powiecie przasnyskim w 1449 roku 20 wlok gruntu we wsi Maje, naležącej poprzednio do Pawla de Brzozowo Brzozowskiego herbu Star- ža, i od tej wsi przybral miano Maj, potomkowie zaš jego nazwali się Majew- skimi. Częšė z nich rozpierzchla w ciągu pol tysiąca lat do roznych wojewodztw i krajow, inni pozostali na miejscu.
Jak poinformowal autora tego tekstu pan Adam A. Pszczotkowski z War- szawy, znawca dziejow tej rodziny, Majewscy mieszkali nie tylko w powiecie przasnyskim, gdzie osiedleni byli w Brzozowie-Majach, ale rowniez w pobli- skim Ožumiechu, a takte we wsi Romany w parafii Krzynowloga Wielka. „Z tych to Majewskich by! tež i Alexander, syn Andrzeja i Salomei z Olszew- skich, porucznik kawalerii narodowej z kohca XVIII wieku. W oparciu o księgi $ądowe przasnyskie možna wywnioskowac, že jednym z jego ulubionych zajęč bylo demolowanie miejscowej karczmy. Tente Alexander, wraz ze swym bratem Antonim, w 1797 r, swe dobra Romany-Sędzięta, Romany-Karcze, Romany- Zajki, Romany-Borki odsprzedali mętowi swej siostry: Andrzejowi Pszczol- kowskiemu z Pszczotek Gomych (1773-1843). Ze spisu szlachty przasnyskicj z 1847 r. wynika, te Stanislaw, Lukasz, Kazimierz i Julianna Majewscy byli tącznie wlascicielami na 13,5 wloce na Brzozowie-Majach. Spis wysiedlen z 1941 r. zna 12 Majewskich zamieszkalych w tej wsi” (z listu p, Adama A. Pszczoikowskiego, napisanego 1 wrzesnia 1999).
Majewscy chlubnie zapisali šią w dziejach kultury, nauki, techniki, literatu- ry, wojskowosci nie tylko na Litwic i w Polsce, ale tež w Niemczech, Rosji, na Bialorusi, Ukrainie i Wągrzech. Od XVI wieku nazwisko to cząsto bylo odno- towywane w rozmaitych, zachowanych do dzis zapisach archiwalnych. Jan Ma- jewski, osoba zaufana księžnej Czetwertynskiej, oskarzyl w kwietniu 1577 w sądzie brzeskim Teodora Klukowskiego o pojmanie „na wolnej drodze" i upro- wadzenie pana Mikuiicza, ciwuna ksiąžąt Czetwertynskich.
Bartlomiej i Michal de Maje Majewscy podpisali w 1697 roku w imieniu szlachty ziemi ciechanowskiej sufragię krota Augusta II {VL, t. V, s. 449). 5 paždziemika 1765 r. do popisu szlachty powiatu grodzienskiego stanąl obok innych Jegomosc pan Jozef Majewski, na koniu wilczatym, z szablą, pistoleta- mi”. Jozef Majewski z ziemi lomtynskiej w 1794 r. przesiedlil šią do Wilna i w 1824 r. uzyskal potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej od tutejszej heroldii (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 486, s. 9).
W zbiorach dawnych urzqdow heroldii w Wilnie i Minsku są przechowywa- ne liczne materialy genealogiczne, dotyczące dziejow rotnych odlamow tego licznego rodu. Jeden z wywodow szlacheckich, zatwierdzony w Wilnie 28 sierpnia 1808 roku, oznajmial: „Ta familia herbu Starykon, od kilku wiekow bądąc dostoynoscią starožytną szlachecką zaszczycona, tak w Koronie Polskiej w wojewodztwie sandomierskim, jako tež w Wielkim Xiąstwie Litewskim po- siadala dziedziczne majątnošci (...). Piotr Mayiewski z Anny Krzyžtoporskiej, Jana, kasztelana bydgoskiego, corki zostawil syna Michala (1720). Tentą Michal Piotrowicz Mayiewski byl posessorem dziedziczney majątnošci, Holocewi- cze zwaney, w wojewodztwie nowogrodzkim letącey (...). Michal Piotrowicz Mayiewski ze šlubnego związku mial synow czterech, jako to: Antoniego, Jana Stanislawa, Piotrą, Mikolaja, Franciszka".
94


W ĮSOS r. heroldia wilenska uznaia za „starožytnąy rodowitą szlachtę paistą” Mikolaja, Antoniego, Jozefą, lgnacego, Jozefą Ludwika, Michala, Jana Jozefą, Jana StanisJawa, Gaspra Kanda, Piotrą Pawia, Piotrą i Kazimicrza Ma- jewskich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1789, s. 77-79). Rodowitošč innych Majew- skich tegož herbu, zamieszkatych m.in. w powiecie dzisnenskim, wielokrotnie w XIX wieku potwierdzaia heroldia wilehska (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117,1; f. 391. z. 1, nr 1013, s. 81).
Majewscy herbu Starykofi od XVII wieku posiadali dobra Holdowic2e w wojewodztwie novvogrodzkim. Ich przynaležnošc do stanu szlacheckiego potwierdzala heroldia wilehska 16 czenvca 1808 r., 20 grudnia 1832 r., 22 maja 1857 r., zaš Senai Rządzący w Petersburgu - 14 stycznia 1858 r. (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 240). Z nich pochodzila Barbara Majewska, matka Adama Mic- kiewicza. Liczne dobra, m.in. majątek Krucifowicze, posiadal ten rod (pieczętu- jący się tu godlem Nalęcz) na Mihszczyžnie.
Wyw6d familit urodwnych z Majew Majewskich z 17 maja 1802 r. stwier- dzal, že „familia Majewskich herbu Nalęcz od najdawniejszych czasow w za- szczycie stauu szlacheckiego byla i swoją w powiecie mozyrskim miala ošia- diošč”. Leon Majewski mianowicie, podstoli slarodubowski, otrzymal od krola Zygmunta w 1610 roku przywilej na dobra ziemskie. W tymže czasie Roman Maj-Majewski byl na wyprawie moskiewskiej. W 1802 roku kilku Majow- Majewskich heroldia uznaia za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich imiona do szostej częšci ksiąg genealogicznych gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 32a, s. 140-142).
17 maja 1802 r. heroldia ininska uznaia takže rodowitošč szlachecką Jana, Jakuba Dominika, Gabry ei a, Antoniego, Alojzego, Franciszka, Adama, Leoncju- sza, Erazina, lgnacego, L a mb erta, Stanislawa i Piotrą Majow-Majewskich z po- wiatu bobrujskicgo (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2050), Inni Majewscy, tež „z Maja”, ale herbu Jastrzębiec, mieszkaii licznie w powiecie lidzkim. Stanowili oni jeden rod z Majevvskimi Nalęczami i Stary- koniami, od wiekow osiedlonymi na Kujawach, w Wielkopolsce i Malopolsce.
Wyw6d famiiii urodzcmych Mąjewskich herbu Jastrzębiec, zatwierdzony przez heroldię w Wilnie 16 czerwca 1818 roku, donosih „Ta familia od kilku wiekow będąc dostojnošcią starožytną szlachecką zaszczycona, tak w Koronie Polskiej, w wojewodztwie sandomierskim, jako tež w Wielkim Xięstwie Litew- skitn posiadala dziedziczne majętuošci. Przekonywają o tym następujące dowo- dy. Piotr z Maja Majevvski, protoplasta domu tego, (...) z Anny Krzyžtoporki, Jana, kasztelana bydgoskiego, corki, zostawil syna Michala, 1720 roku maja 20 dniaurodzonego”.
Majewscy ei zamieszkiwali wowczas w powiecie lidzkim. Następnie: „tenže Michai Piotrowicz Majewski byi posessorem dziedzieznym mąjętnošci Holdo- wicze zwanej, w wojewodzlwie nowogrodzkim ležącej (...). Michai Piotrowicz Majewski z szlubnego związku mial synow czterech, jako to: Antoniego, Jana Stefana, Piotrą, Mikolaja Franciszka (...). Antoni Michalowicz miai synow czterech; Jan Stefan - pięciu; Piotr - trzech”. W 1818 r. heroldia wilehska potwier- dzila szlachecką rod o wi tose osiemnastu panow Mąjewskich z powiat6w pūdwi- lenskich (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 437-441).
95


Reprczentantow tego rodu odnotowywano takže w zaborze pruskim. Leopold von Ledebur (Adelstexicon der Preussischen Monarchie, t. II, s. 70) pisal o nich: Majewski (Wappen Starykon). Ein von Majewski 1833 Major und Chef der 9 Divisions - Garnison - Compaignie zu Glogau.
W ksiądze genealogicznej szlachty gubemi kijowskiej z lat 1821-1833 (Pan- stwowe Archiwum Obwodu Kijowskiego, f. 782, z. 2, nr 41, s. 882-889) znaj- dują šią wpisy, dotyczące rodu Majewskich herbu Nalącz, zamieszkalego w powiecie taraszczanskim, bezrolnego. Z zapisu archiwalnego wynika, ze wowczas do ksiąg szlacheckich wpisani zostali, na tnocy decyzji Zgromadzenia Deputatow Szlacheckich Gubemi Kijowskiej: Jan Polikarp, Jozef, Antoni, Fran- ciszek, Kasper (synowie Filipa) Majewscy. įtinę dokumenty potwierdzają m.in. rodowitosc Atanazego, Jana, Ignacego, Mateusza, Michala, Franciszka, Tade- usza, Jakuba Majewskich z tego powiatu, užywających tego samego godla (f. 782, z. 2, nr 376, s. 803-805; f. 782, z. 2, nr 411, s. 883-889; f. 782, z. 2, nr 382, s. 40-42; f. 782, z. 2, nr 384, s. 515-517).
Dose liezni byli Majewscy pochodzetlia zydowskiego, w kilku przypadkach nobilitowani przez sejm i krolow polskich. Oni wszakze uzywali przewaznie herbu Nowina. W kosciele wyszkowskim 30 listopada 1760 roku ksiądz Adalbert Balewicz ochrzcil Andrzeja Majewskiego, conversum ex Judaismo juvenem anno 10. Do chrztu prowadzili malego konwertytą Jan Zakrzewski, Julianna Dąbrowska, Jozef Žabokrzycki, Eleonora Biemacka; swiadkami byli Pawel Miączynski, Johanna Sulistrowska, Piotr Zawistowski, Aniela Kozinska (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1789). Požniej zoną Andrzeja Majewskiego zostala polska szlachcianka Prakseda z Zaliwskich, wdowa po Szumskim. Akta archi- walne przekazųją tež wiadomosc o innych Majewskich, rowniez wywodzących šią spošrod 2ydow, ale szczerze poczuwających šią do polskošci i juž spokrew- nionych z polskimt szlacheckimi rodami Szczepowskich, Sokolowskich, Wisz- niewskich, Zukowskich i in. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 200-201).
Wywod familii urodzonych Majewskich herbu Nowina informowah „Roku 1817, Juni 21 dnia. Przed narni, Stefanem xiąciem Giedroyciem, powiatu wilen- skiego [marszalkiem], zastąpującym marszatka guberriskiego litewsko- wilenskiego, i deputatam! z wszystkich powiatow gubemi litewsko-wilenskiej do przyjmowania i roztrząsania wywodow szlacheckich obranymi zlozony zostal wywod urodzonych Majewskich herbu Nowina, przez ktory gdy dowiedzionym zostalo, že Stanislaw z Jakuba Majewski, ojeiee wywodzących šią, przyjąwszy wiarą šwiętą katolicką, zostal ochrzczony w dniu 10 maja 1748 roku, jak o tym metryka chrztu jego w dacie 1804 roku miesiąca Februari 10 dnia z kosciola parafialnego linkowskiego w powiecie upickim položonego, urzędownie wydana zapowiada. Ktoren to Stanislaw z Jakuba Majewski, prowadząc žycie uczciwe i nieuaganne, pojąwszy w zamęseie szlachciankę Barbarą Dobrusiewiczdwnę, w ciągu pomieszkania swojego w powiecie upickim spiodzil dw6ch synow: Michala i Jana, dopiero wywodzących šią, urodzonych w 1786 r. i 1789 r.”. Oni tež zostali uznani w 1817 roku za szlachtą polską i wpisani do klasy drugiej ksiąg genealogicznych gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 7-8).
96


MAJKOWICZ (Majkovičius) herbu Majkowicz. Majkowicze, od ktorych byč može wziqli miano, to miejscowosc w dawnej Malopolsce. Pozniej dzie- dziezne posiadlošci mieli na Wilenszczyznie i Žmudzi, K. Niesiecki [Korona Polska> t. ITT, s, 233) zanotowah „Maykowicz, Hrehory Maykowicz w upickiey ziemi poborca. Jqdrzey Maykowski podpisal elekcyą Jana Kazimierza, krola, z pifiskiin powiatein. Mayko Franciszek, žoinierz, pojmany od Moskwy pod Hotnlem I$54. N. Maykowski mial za sobą Szczęsną Oziqmbiowską”.
W powiecie buzanskim w 1546 r. mieszkali Majkowiczowie, szlachta le- chicka (Archeograficzeskij sbornik dokumeniow, t. I, s. 102). Urodzony Hrehory Majkowicz w 1601 roku byl poborcą podatkow w wojewodztwie witebskim (VL, t. II, s. 411), Franciszek Majkowicz dostal siq w 3654 r. w bitwie pod Homlem do niewoli moskiewskiej. Od polskich Majkowiczdw pochodzili rosyj- scy Majkowowie.
MAJKOWSKI (Majkauskas) herbu Jastrzqbiec. Ci od 1500 roku mieszkali w powiecie zakroezymskim. Majkowscy herbu Lubicz od okoio 1550 roku byli osiedleni w powiecie ostrogskim [Polska encyklopedia szlachecka, t. VIII, s. 120-121). Przedstawiciele tego rodu znani byli takže w wojewodztwie wilenskim (CPAHL, f. 391, nr 1053).

MAKAREWICZ (Makarevičius). Polska encyklopedia szlachecka (t. VIII, s. 322) podaje wiadomosci o trzech - niewykluczone, že wywodzących siq ze wspolnego pnia - rodach szlacheckich, mających nazwisko Makarewicz. Galąž tego rodu užywająca herbu Lis osiedlita siq w powiatach borysowskim i wilenskim, gdzie znani byli od 1560 r, Makarewiczowie pieczętujący siq herbem Samson od 3660 roku zamieszkiwali w Koronie Polskiej, skąd odgaiqzili siq tez na Kowieiiszczyznq. Natomiast Makarewiczow ie spod znaku Tqpej Podkowy gnieždzili siq na Wilefiszczyznie. Wydawniciwo to pomija jednak jeszcze jedną galąž rodu, mianowicie, užywająca herbu Mzura, dane o niej znajdują siq w arcliiwum bytej heroldii wilenskiej z XIX w.
Wywod familii urodzonych Makarewiczdw herbu Mzura stwievdzal: „Roku 1819 miesiąca Februari 22 dnia. Przed nami, Michalem Romerem, radeą stanu, marszalkiem guberhskim, Orderu Swiqtej Anny II klasy kawalerem, prezydują- cym, j deputatam) z powiatow gubemi litewsko-wilenskiej do przyjmowania i roztrząsania wywodow szlacheckich obranymi, ziozony zostal wywod rodo- witosci szlaclieckiej familii urodzonych Makarewiczow (herbu Mzura), z ktore- go gdy siq okazalo, že familia ta od dawna w Polscc zamieszkafa, zawsze powo- dem zaslug w Ojczyžnie byla uczestmczką w uzyskiwaniu przywilejow prawami dla narodu polskiego nadanych.
Potomkowie pomienionej familii swą rodowitosd szlachecką wywodzący, dla zniszczenia wczesno zaszlych rewolucyow w krąju papierdw, nie bqdąc w stanie wyprowadzenia początku swojego pochodzenia, poezynają tylko z czwar- tego pokolenia, to jest od Samuela Makarewicza, ktory zaszczycając siq wyslu- žoną przez przodkow rodowitošcią szlachecką, dziedziezyi dobra ziemskie w powiecie oszmianskim gubemi litewsko-wilenskiej Jatoltowicze, j ak o tym w roku 1715 Juni 24 datowany, a tegož roku Juli 28 w grodzie powiatu oszmiah-

skiego do akt wprowadzony, zapis wieczysto-kupny od w Bogu zeszlcgo Jana Michala Romera, podkomorzyca wojewodztwa trockiego, Samuelowi Makare- wiczowi wydany, pošwiadczyl.
Wzmiankowane dobra ziemne, koleją spadku prawem przyrodzonym wska- zane, rodzony syn Antoni Makarewicz otrzymawszy, w czasie nastąpnym umy- šlil onych dziedzictwa zrzec się dla Ignacego i Anny Gurskich, starostow wie- ksznianskich, o czym prawo wieczysto-zrzeczne (...) roku 1768 Juni 6 datowane (...) przekonaio. Amoni Samuelowicz Makarewicz po dopelnionej sprzedažy dobr Jatoltowicz z powiatu oszmianskiego w lidzki praeniosl się i tam posiadaniem w!asniestw nieruchomych w rzędzie osiadtych obywatcli šią liczyl. W kolei z Anną Szulcowną prawym związkieni malženstwa polączony, mial dwoch synow: Jo- nasza Michala, dwuimiennego, wywodzacego się, i Lukasza, j už niežyjącego (ojca Wincentego, sekretarza gubemskiego, i Adama Makarewiczbw). Že šią Jonasz Michat rodzil z Antonicgo Samuelowicza, przekonaia o tym metryka chrztu roku 1761 vvrzesnia 27 dnia do ksiąg metrykalnych košcioia iwenskiego vvpisana (...).
Oprocz tego przekonania, jakiego wyžej wspomniane transakta przyniosly, že wywodzący šią z przodow swoich zaszczycając šią, są godni jmienia obywa- tela i szlachcica ziemi polskiej — jeszczc z nich niektorzy, przez poiwiącenie i gorlivvošd dla dobra Ojczyzny, otrzymali stopnie zaszczytnej raugi, j ak się to następnie okazalo. Pierwszy Jonasz Michal Antoniewicz Makarewicz, pelniąc przykladnie obowiązki žolnierza podczas shižby w wojsku polskim z gorą czte- rech lat otrzymal roku 1783 maja 4 od Fryderyka Wilheima de Cronnenmann, aktualnego podpulkownika korpusu artylerii wojsk polskich, abszyd z wyniesie- niein na kwatermistrza. Požniej przenidsl šią do pulku dragunskiego pod ko- mendą Karola xięcia Radziwilla, awansowal na kometa, czyli cliorąžego (...).
Drugį zaš, Wincenty Lukaszewicz Makarewicz, rowniež za przywiązanie i ochotę w n a Isženiu do pospolitego ruszeuia ziemskiego wojska okazaną od Jego Cesarskiej Mošci przez wdzięcznošė i na wieczny pomnik najmilosciwiej darowa- ny, otrzymal zloty medal na wstądze Šwiątego Apostolskiego xięcia Wlodzimie- rza, jak o tem patent w roku 1808 maja 14 dnia w Moskwie datowany i podpisem xięcia generala Golicyna upowažniony potwierdzil. W dalszym czasie, zajmując šią obowiązkami w pocztamcie !itewskim, najprzod wyniesiony zostal na stopien kollezskiegoregistratūra, a potem gubemskiego sekretarza (...).
Na fimdamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodow, rodowitošč szlachecką familii urodzonych Makarewiczow probųjących, my, marszalek gu- beniski i deputaci powiatowi (...) familią urodzonych, a mianowicie wywodzą- cych się Jonasza Michala, dwuimiennego, oraz Wincentego, gubemskiego sekretarza, z synem Eutichiuszem Alfonsem, dwuimiennym, i Adama Makarewi- czow za rodowitą i starožytną szlachtę polską uznajemy, oglaszarny i onych do księgi szlachty gubemi iitewsko-wilehskiej klasy pierwszej zapisujemy”.
W zbiorach wilenskich znajdują się mformacje takže o innych Makarewi- czach, wedlug wszetkiego podobienstwa, krewnych powyžej przedstawionych. Wyw6d familii urodzonych Makarewiczčw herbu Lis z 3 maja 1820 roku podawal: „Dom urodzonych Makarewiczow od lat przeszlo stu w Wielkim Księstwie Litew- skim w lidzkim powiecie mając swoje dziedziczne majętnošci, užywat ciągle pre-
98

rogatyw stanowi szlacheckiemu przyzwoitycli, wedlug swiadectwa zapisów Konstantego Janowicza, Makarewicza žonie swojej pod rokiem 1692, miesiąca listo- pada 27 dnia danych, którego že byli synamì Alexander i Józef, dowiódt dekret grodzki lidzki 1723 roku miesiąca czerwca 9 dnia zapadly; z Alexandra, že pocho- dzi syn Franciszek, wywodzący šią, na to prawo od ojea synowi Franciszkowi 1766 roku miesiąca listopada 16 dnia wydane (...). Kolcjno Maciej Janowicz Ma- karewicz, brat Konstantego, mìa! synów dwóch: Stanislawa i Dominika. Jan zaš zostawil wywodzących siq teraz synów dwóch: Simona ² Antoniego”. Wszyscy oni mieszkali w posesjach dziedzicznych Niewisza i Romanowicze.
„Na fundamencie przeto takowych zacytowanych dowodów, rodowitoáó szlachecką familii urodzonych Makarewiczów probujących, (...) Deputacja Wy- wodowa Szlachecka (...) familią urodzonych Makarewiczów, a mianowicie wywo- dzących siq, jako to: Franciszka Aleksandrowicza z synami Donatem, Maciejem i Ignacym; Antoniego i Szymona, braci rodzonych, Michalowiczów z posesji dzie- dzicznej Niewiszy; oraz Hieronima z synem Mtchalem, Franciszka z synami Bar- tlomiejem i Jerzym; Maciej a z synem Józefem; tudziež Antoniego z synem Bar- tlomiejem, braci rodzonych, Aleksandrowiczów Makarewiczów z posesji Ro- manowicz za rodowitą i starožytną szlachtq polską uznala” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 23-24, 136-137; f. 391, z. 4, nr 1692, s. 26-27,42-43).
Zródla archiwalne wzmiankują dose często o reprezentantach tej galqzi ro- du. Urodzony Hrehory Makarewicz, sędzia ziemi mmskiej, w 1613 roku byl poborcą podatkowym tejže prowincji (VX, L III, s. 132). Pawel Makarewicz ïà mocy uchwaly sejmowej 1667 r. otrzymal wsie Klapin i Slobódkq w powiecie starodubowskim (VX, t. IV, s, 469). „Jegomosč pan Alexander Makarewicz, na êîï³è wilczatym, ze wszelkim porządkiem wojennym”, stanąl 5 X 1765 ã. do popisu szlachty powiatu grodzieiískiego.
O Makarewiczach herbu Lis pisal Kasper Niesiecki {Korona Polską, t. III, s. 210). Žadu e ¿ròdio genealogiczne nie podaje wszakze informaeji o Makarewiczach herbu Szeptycki. Ich wywód, zatwierdzony ðããåã heroldiq wileñską 4 styeznia 1799 roku, zapewnial, že „ta familia z dawna posesje dziedziezne ziemskie w Litwie w powiecie oszmiañskim posi adala”, mianowicie od 1715 r. wies Jatoltowicze. Sposröd nich w 1799 roku heroldìa wilenska uznala za „ro- dowitą i starožytną szlachtq polską” Ignaccgo, Daniela, Jonasza Michala i Antoniego Makarewiczów (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 19-20).
Interesujący jest takže Wywód familii urodzonych Makarewiczów herbu Mzura z 21 wrzesnia 1805 r., w którym stwierdzono: „Dom odwieczny Makarewiczów, prerogatyw szlachcie przyzwoitych užywający y przywilejami królów dia rycerskich dziel zaszczycony, rozsiedlit siq na caly kraj Wielkiego Xiqstwa Litewskiego y z tych niektórzy mieli w possessyi swojey majątki ziemskie szla- checkie w powiecie troekím ležące”, Sposród nich Tomasz Makarewicz w po- lowie ÕѴØ w. byl rotmistrzem powiatu trockiego i nabyl w powiecie wileñ- skim Antokol i Ponary (dzis w granicach Wilna). W 1805 r. Deputacja Wileñska potwierdzila starožytną rodowitosc wywodzących siq z tej gatqzi rodu Tomasza ijego synów Franciszka, Stanislawa, Ignacego i Antoniego Makarewiczów (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 171-172), Makarewiczowie herbu Mzura spo- krewnieni byli m.in. z Wojniczami.
99

materni w zamck mscislawski uciektszy, wszystkie ubostwo swoje ruchome, rzeczy, cynę, miedž, srebro w skrzyniach zlozone, szkatulę z sprawami y pie- niędzmi w pomieniony zamek sprowadzili, w ktorym sicdzieJi czas niematy.
A nieprzyjaciel moskiewski Trubecki sztiirmy do zamku czyniąc, kute ogni- ste rzucając, ten zamek usilnie przez szturm dobyi, y wszystek lud w tym zamku w osadzie będący, jednych mieczem wyciąl, a drugicb w plen zabral, gdzie y malžouek žalującey pani, Piotr Męžynski šmi erčią polegl, a ta wszystka spro- wadzona rucboinošč žatųjącey Męžynskiey, skrzynie z rožnemi rzeczoma, szkatulkę ze sprawami y z pieniędzmi nieprzyjaciel zabral, czy przy spaleuiu zamku pogorzaly, w ktorey szkatule sprawy byly rožne, przywileje xiąžąt y approbaty krolow ichmosciow, kwity poborowe, podymne, popisowe, obligi na summy pienięžne od roznych kreditorow dane, prawo wieczyste na majętnošč Osmotowicze shižące (...).
A šamą mnie protestuj ącą z dziečmi w plen do Moskwy na stolicę zaprowa- dzili, w ktorym wiqzieniu lat kilkanascie siedząc, o dalszyeh sprawach przypo- mnieč nie mogla, o co zachowuję sobie saiwą do uczynienia powtornie processu teražmeyszą žalosną manifestatię do xiąg grodzkich ms c i slaws k i di data ku zapi- saniu” {¡stoi iko-juridiczeskije maiierialyl. XXVIII, s. 136-138).
W 1672 roku kuchmistrz arcybiskupa czemihowskiego Lazarza Baranowi- cza Grzegorz Męžynski zostal wyslany ze specjalną misją do cara, by 6w poczy- nil odpowiednie kroki w celu uporządkowania kwestii granicznych (Archiw Jugo- Zapadnoj Ross ii, t. IX, s. 831). W roku 1717 księgi grodzkie witebskie wymieniają imiona trzech braci Mięžynskioh, ksiąžąt Jozefą, Jana i Kazimierza oraz ich žony Helenę, Katarzynę i Krystynę.
W tymze roku wspomniani są Jerzy Szczcrbinski, ziemianin, i jego zona Regina z Męžy nskidl, Michael Mamilius de Suchodofy et Barbara de Męžeitskie Su- chodolscy, conjunges, pocillatores districtus Crasnostaviensis, bonorum oppidi Dorohusko Haeredes zostali wspomniani w zapisie do chetmskich ksiąg grodzkich z 7 grudnia 1752 r. (AWAK, t. XVH, s. 362). Wtadyslaw Męžynski, byl wotkowy- skim pisarzem skarbowym (1786). Jerzy Męžynski, rotmistrz mscislawski (1788).
Herbari szlachty witebskiej (s. 76) infomiowai o jednej z galęzi tego rodu: „Menžynscy herbu Kosciesza: strzala rozdarta z krzyžem w polu czerwonym, na hehnie 3 piora strusie. Baltazar Męžynski przybywszy z Litwy, a ozeniwszy się z panną Luskinianką, nabyl wiecznoscią dobra Lubaczew y inne w tuteyszey prowineji witebskiey, ktorego syn majętnošč oycowską przeda] WP Luskime, horodniezemu witebskiemu, przy zbyciu ktorey wszelkie dokumentą, sprawy temuž wielmoznemu Luskinie oddal, Ktorych następcy w trzecim y czwartym pokoleniu szlaclieckiey užywaąc wolnosci, rožne miewali possessje y dotąd przy niektorych zostają.
W dowod zaš rodowitosci slachectwa y progeneraeji pokladali metrykę uro- dzenia 1757, testimonium od šlachty prowineji witebskiey 1774, iž w tey prowineji pierwey przy znacznych od dawna dobrach, potem przy pomnieyszych possessae h, zawsze rownych šlacheckiemu stanowi uzywali praw y prerogatyw. Na tych dowodach, jako y na wiadomosci possessji tych to Ipp. Menžynskich, sąd ziemski prowineji witebskiey w tymže cliarakterze y honorze, jak dotąd zostawali, zachowal”.
151
O dziejach tego domu pisal rowniez N. Szaposznikow (Heratdica, t. I, s. 159): „Z rodu Męžynskich herbu Košciesza Baltazar Męžyftski po przesiedle- niu się z Litwy do Prowiucji Witebskiej i po oženieniu się z panną z domu Lu- skina nabyi wiecznošcią majątek Lubaczew i inne ziemie”.
Wywddfamili urodzonych Męžynskich herbu Košciesza z 24 lutego 1804 roku stwierdzal, ii „Aleksander Męžynski, chorąžy žytomirski, pochodzący z domu possydowaniem dobr w Koronie Polskiey, mianowicie w ziemiach lomžyn- skiey, laskiey, podlaskiey, wiskiey, oraz w wojewodztwach poznanskim y lubel- skim, nie mniey uzywaniem prerogatyw stanowi szlacheckiemu wtasciwych, zaszczyconego, zawarfszy szhibne związki z Teresą Wybranowską, lowczanką sandomierską, splodzi} synow pięciu: xiędza Jana w Zakonie Societatis J esu, Jozefą, Romualda, Mikolaja y Antoniego (.,.)•
Z tych pięciu synow Aleksandra Jozef mial synow Mateusza, Antoniego y Stanislawa, z ktdrych Mateusz, oddaliwszy się w mlodym wieku z ziemi lom- žynskiey od oyca y familii swojey, služąc towarzyszem w chorągwi petyhor- skiey, czasow bezkrolewia y inkursyow krajowych dostai się do Litwy y pojąw- szy za žonę Teresę Wirchonowiczownę, osiadi w powiecie grodzienskim (...). Tenže Mateusz procz synow czterech Franciszka, Jana, Kazimierza y Andrzeja bezpotomnie zeszlych, piątego Michaia, na šwiat wydat”. W 1804 r. heroldia wilenska potwierdzila szlachecką r odo wi tose jego samego oraz syna Ignacego, uznając i oglaszając obydwoch „rodowitą y starožytną szlachtę polską” (CPAH- L, f. 391, z. 1, nr861,s. 111-112).
Liber continens Nomina et Cognomina Studentium in Imperatoria Academia Polocensi Societatis Jesu podaje, že wsrod braci uczącej się znajdowaii w latach 1815-1819 m.in.: Studentus Theologiae Dogmaticae Antonius Męžynski, annorum 27, Filius Joannis ex districtu Oszmianeitsi... Aleksander Męžyttski, filius Fauslini, ex districtu Cmnioviensi pro lectionibus Logica etc. (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1083), Wedtug innego zapisu tenže Aleksander Męžynski ukohczyl w 1816 roku jezuicką Akademię Polocką, skladając liczue egzaminy, m.in. z logiki, dialekty- ki, metafizyki, etyki, fizyki, chemii, historii naturalnej, literatury francuskiej itd., otrzymal „gradus” kandydata filozofii (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1082, s. 26).
Wywdd familii urodzonych Męžyhskšck herbu Košciesza z 1819 roku poda- wal, že „Maciej Męžynski za przodka przez wywodzących się wzięty, zaszczy- cony z naddziadow prerogatywami szlacheckiemi, znaczne tak w Litwie, jako tež na Rusi dziedziczyl dobra, dzieląc rozporządzenia swych majątkow na kilku synow i cdrki swe” w roku 1722 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 486-487).
Zatwierdzone w 1841 roku przez heroldię wilenską drzewo genealogiczne Męžynskich (w rosyjskiej pisowni: Mienžinskich) wyprowadza ten rod od Jana Wladyslawa Księžyca Męžynskiego, wlasciciela wsi Kopacze, ktory zostawil po sobie syndw: Krzysztofa, Kazimierza, Macieja i Tomasza. Kolejne pokolenia Męžynskich osiedlity się w powiatach oszmiahskim, minskim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 709). Męžynscy w XTX w. mieszkali takže w dobrach Korzeniowka Wielka w powiecie drohiczynskim na Grodzier)szczyžnie (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 123).
W. Nekanda Trepka znal ponoč i „ludzi prostych” tego nazwiska, o ktorych donosil: „Męžynski zwai się chiopski syn, za pacholka stugowai. Ten w Krako- wic pojąt miejskądziewkę Stecownę" (Liber..., s, 260).
MIASKOWSKI (Miaskauskas) herbu Boncza i Leliwa. Pochodzili z Wielko- polski, ale silnie byii rozgalązieni tez na Podolu. Mieszkali räwniez w Malopolsce. Pisali šią często „z Osieka” (por. Akta sejmikowe woj. poznanskiego i kaliskiego, cz. 1-2). O Miaskowskich herbu Boncza i Boncza odm. infomiowal Spis szlachty Krölestwa Polskiego (s, 149). W XVII stuleciu rod ten uzywal herbu Boncza odm. - z trzema gwiazdami tworzącymi trojkąt w prawym gömym rogu tarczy (Dzial rękopisow Biblioteki Jagiellonskiej w Krakowie, 7020-III, s. 44). Jak podawal Herban. rodzin szlacheckich Krölestwa Polskiego (cz. 1, s. 84), Miaskowscy uzywali röwniez herbu Boncza II.
Tomasz Šwięcki w pierwszym tomie (s. 165) Historycznych pamiątek
0 zaamienitych rodzinacb i osobach dawnej Polski odnotowai kilku przedstawi- cieli tej rodziny: „Miaskowski Albin herbu Boncza, na Ponicciu i Sierpowie, od Szwedow pojmany, do Sztokholmu zaprowadzony, tam w wiqzieniu umari. Adam z Miaskowa Miaskowski, kasztelan sanocki, wyznaczony do rozpozna- wania sporow granicznych od Szlązka. Adryan, jėzuitą, catą prowincyą polską rządzil. Są drukowanc jego ksiąžki ascctyczne.
Stanislaw, w Poznaniu i Kaliszu brat pierwsze nauki; Augustowi III, pod- tenczas krolewiczem będącemu, przywiözl od Ojca Šwiętego miecz pošwiącany
1 proboszczem plockim, księciem wieluhskim, prezydentem trybunahi Korony mianowany. Miaskowski Balcer herbu Leliwa, kanonik kujawski, w Wyszogro- dzie košciol wymurowat, umarl 1633 raku; wydal dzielo pod tytulem Proba wiary 1616 r. Wojciech, stolnik podolski, služyl rycersko w Inflantach i na Podolu; do Rudolfą, cesarza, i do Ibrahima, cara tureckiego, w poselstwie chodzil. Kasper wydal Zbiör rytmöw 1622 roku; rmądzy lemi znajdują šią wiersze o Dy- mitrze Samazwancu”.
Profesor Julian Bartoszewicz pisal zaš o przedstawicieiach tego rodu: irJ6zef Boncza Miaskowski, pierwszy i ostatni biskup wars2awski, bo potem nastali arcybi- skupi, Mianowany j už za rządu pruskiego. Byt poprzednio proboszczem katedral- nym poznanskim. Umarl w Warszawie 10 listopada 1804 roku, mając lat wieku 63. Franciszek Salezy, ostatni kasztelan gnieznicnski od r. 1786, podejrzanej moralno- šci w polityce. Kasper Leliwa, poetą. Zbiör rytmöw jego wyszedl w roku 1855 u Župahskiego w trzecim wydaniu. Tamže jest piękna wiadomošč historyczna o poecie i jego najbližszej rodzinie, napisana przez profcsora Rymarkiewicza.
E, A. Kuropatnicki pisal w trzecim tomie dziela swego Wiadomoici o kiey- nocie szlacheckim... (s. 7): „Boncza herb. W polu bląkitnym jednorožec bialy byė powinien, przedniemi nogami w gorą wspiąty, biežący niby w prawą stroną tarczy, Nad helmem pöl takiego widac jednorožca (...). Z Wloch ten herb do Polski wniesiony, roku 994 przy początkach wiary šwiątej.
To rzecz ciekawa, na co nie znajdują fundamentu, te Miaskowscy tym šią herbem pieczątują, tak ei, co w Wielkiej Polszcze, dom starožytny i juž za nasze wieki w honory istnicjący, jako ei, co na Rusi, a co wiąksza, že sobie rodzeh- stwo stryjeczne, Ci przeciež (j ak widzialem herb w Kongregacji Szköl Jezuic- kich Ostrogskich) kiedy Michal Miaskowski, czesnikowicz poznanski, z Rotary - uszöwny zrodzony, zostal prefektem w tej kongregacji, Öohczy jego, albo jedno- rozeowi na boku položony daje šią widziec niepelny miesiąc, rogaini ku gtowie, nad krzyžami tegož jednorožca w tryangul uložone trzy gwiazdy, ktörych przy-
153
datków, aby Miaskowscy w Wielkiej Polszcze uzywali, ani mi šią widziec, ani slyszeó, ani czytaó zdarzyío”.
Szlachcic o nazwisku Myasschowsky w roku 1442 wspomniany jest w zapisie w księgach grodzkich m. Sanoka. Generosus Johannes Miaskowskí figuruje w ak- tach kapituly poznanskiej z rūku 1567. „Tegož dnia umarí w gospodzie swojej Mia- skowski, kasztelan rawski” - pisa! Šwiętoslaw Orzelski o 17 hstopada 1575 roku, gdy trwaí sejm w Warszawie (Bezkrólewia ksiąg osmioro, t. II, s. 224).
Jak podawal T. Žychlinski w Zlotej księdze szlachty polskiej (t. IV, s. 184- 185; t. V, s. 138), Miaskowscy spokrewnieni byli poprzez kojarzenie maízenstw z Smogorzewskimi, Konarzewskimi, Wybraoowskimi, Lanieckimi, Krzeczow- skimi, Radzewskimi, Dzieduszyckimi, Rokossowskimi, Poninskimi.
Lukasz Miaskowskí, podsloli podolski, w 1633 roku podpisal uchwalę sej- mu walnego warszawskiego (VL, t. III, s. 374). Dawne zródla wymieniają Woj- ciecha na Poniecku i Sierpowic Miaskowskiego {ok. 1630 roku), który miat trzech synów: Maksymíliana, Wojciecha i Jakuba. Jako podkomorzy lwowski byí on w 1647 r. czíonkiem komisji poselskiej do ukladów z Węgrami (VL, t. IV, s. 53). W 1649 roku byl tež jednym z czterech poslów polskich, którzy prowa- dzili pertraktacje o ugodzie z Bohdanem Chmielnickim i jego Kozakami (Arckiw Jugo-Zapadnoj Rossii, t. III, s. 284).
W tym okresie žyf Adam z Miaskowa Miaskowskí, dziedzic na Tarchaíach i Brodnicy. Andreas Miaskowskí, regens concellariae regni, podpisywal šią kilkakrotníe w roku 1659 pod dekretami króla Jana Kazimierza. Poprzednio sprawowal takže urząd kierownika kancelarii Wíadysíawa IV, króla Polski i Wągier (AWAK, t. XXIII, s. 287). Z tego rodu „Wojciech z Miaskowa Mia- skowski w roku 1642 posiadal dobra Sierzpowo, Wolszewo i Nietaszkowo. Leon, kasztelanic lędzki, w roku 1761 nabyl tamže dobra Osiek”.
Inny Andrzej Miaskowskí byí stolnikiem halickim (1665); jego syn Jan zo- stal czešniktem i chorąžym podolskim. Adryan Miaskowskí, poseí województwa poznariskiego na sejm 1666 roku w Warszawie - jak gíosil manifesi króla Jana Kazimierza w sprawie rokoszu Lubomirskiego - „nawet gdy za spažnieniem czasu prawie przed pólnockiem na prolongacyję do jutra wszystkich niemal assensus nastąpii, jeden tylko poseí województwa poznanskiego, urodzony Adryan Miaskowskí przeczyl, i przeciwko Zdaniu samychže kolegów swoich i usil- nemu naleganiu na niego calej Rzeczypospolitej wszystkich stanów, praebere uporczywie nie chcial.
A tak zanióslszy protestacyą przeciwko wiasnemu koledže swemu z izby wyszedí, za którego wyjsciem, gdy juž wszystka activitas ustaó musíala stanów Rzeczypospolitej, solvere i nam sessionem przyszlo juž z pólnocnych godzin schylonego czasu, dając i tą pernoctatą do rekollekcyi na zgubę ojczyzny nasa- dzonemu; jakož nazajutrz wyprawilismy do niegož wielebnego księdza biskupa poznañskiego, aby obtestationibus et obsecrationibus swemi pasterskiemi flecteret animum, nad opoką twardszego.
Ale i te pasterskie adhortationes przy wielu innych kolegach piaczliwie go o to proszących, aby na duszą swoją tak wielu dusz nie braí, nic wymóc nie mo- gly, apud surdas aures i prywatami tak jawnie šią powodųjącemu. Przyszío te- dy, jesli kiedy, teraz žaiosne požegnanie od urodzonego marszaika nam odebrac,
154
i tak milą ojczyznę naszą in incenem aleain szcząšcia pušcič bez stem i rady” (Lauda sejmikow ziemi dobrzynskiej, Krak6w 1887, s. 63).
Franciszek Miaskowski, kasztelanic krzywinski, w 1697 r. podpisat od wo- jewodztwa poznanskiego sufragią krdla Augusta II (VL, t. V, s. 421). Adrian Miaskowski okolo roku 1711 byl prowincjalem jezuitow polskich wiclce zashi- žonym na polu opieki nad szkoiami wszelkiego poziomu (por. L. Piechnik, Dzieje Akademii Wilenskiej, t. III, s. 145). Byl to wybitny teolog, autor widu dziel filozoficznych.
Rodzina ta wydala tež zdolnych urządmkow, organizatorow žycia politycz- nego i wojskowosci. Miaskowski, starosta gniežnienski, zostal 24 lipca 1775 r. mianowany czlonkiem komisji likwidacyjnej dlugow Rzeczypospolitej od wo- jewddztwa kaliskiego (AWAK, t. IV, s. 594). Franciszek Miaskowski, starosta gniežnienski, podpisal w 1775 r. konstytucję sejmu ekstraordynaryjnego war- szawskiego (VL, t. VIII, s. 87). Michal Miaskowski w latach 1788-1793 byl podkomorzym pomorskim (por. Urzędnicy Prus Krolewskich XV-XVIII wieku, Wroclaw 1990, s. 221).
W dobie rozbiorow wielu Miaskowskich wspolpracowalo z panstwami zaborczymi i robilo wielkie kartery. August Miaskowski (ur. 1770) byl wla- šcicieletn ziemskim w gubemi kijowskiej. Zaciągnąl šią do pulku dragonow hrabiego Pahlena jako oficer, potem skarbnik fortecy Arensburg na wyspie Osel w Inflantach. Przeszedl z katolicyzmu na protestantyzm i oženil šią z Niemką z domu von Schultz. Trzeci syn z tego malzenstwa, rowniez o indėnių August (ur. 29 VI 1815 r. w Arensburgu), doshižyl šią rangi generala ro- syjskiego (zra. w Moskwie w 1908 r.). Syn czwarty, Konstanty, oženil šią z Kazarinową. Pierwszy syn ich Jakub tež zostal generalem (artylerii). Imti Miaskowscy byli w tym czasie wptywowymi dygnitarzami na dworze krola Prus - np. Karol, rzeczywisty radca s t anų. Karol August (ur. 1838), tajny rad- ca dworu sasktego, byl jednoczešnie znakomitym uczonym, autorėm licznych, pisanych po niemiecku dziel z ekonomii politycznej, profesorėm uniwersyte- tdw w Jenie, Bazylei, Wiedniu, Lipsku i Wroclawiu (por. T. Žychliiiski, Zlotą księga szlachty polskiej, t. XXXI, s. 79-81).
Jednak inne galązie rodu bardzo w tym czasie podupadly. W roku 1880 T. Žychliiiski ze smulkiem pisal o rodzinie Miaskowskich, herbu Bohcza, „ktdra wydawszy jednego wojewodą i siedmiu kasztelanow, spokrewniona najbližsze- mi węzly z krolewskim domem Leszczynskich, a stąd i z Burbonami spowino- wacona, dziš pozbawiona fortuny i šwietnošci przodkdw, w mozolnej pracy o chleb powszedni dogorywa... Žaiste, tempera mutantur" (Zlotą księga szlachty polskiej, t. II, s. 191).
Byla tež inna rodzina szlachecka tego nazwiska, ktora uzywala herbu Leli- wa. Ona takže wywodzila šią z Wielkopolski i rowniez miala niejednego zna- komitego syna. Na przelomie XVI-XV1I wieku slynąl m.in, poetą Kasper Mia- skūwski, autor šiicznych sielanek, kt6ry žegnal šią przed šmiercią z rodzinnym Smogorzewem:
„Žegnam was, pola wloszczonowskiej kniei,
gdzie šią mnie wrocic nie masz i nadziei.
Žegnam cią, blotny z twymi, dworku, sc i any,
Snopkiem odziany”.
155
Poeta ten umarí 22 kwietnia 1622 roku, do dziá na jego marmurowym na- grobku w košciele we wsí Wielki Strzelec widnieje jego pióra epitafmm:
„D.O.M.
Kasper Miaskowski, co miat šmiertelnego,
W tym zawarl grobte, až do dnia onego,
Gdy ghiche dala trąba budzic będzie,
A ogniem z nieba spíonie ziemia wszędzie;
Ale co dowcip da! mu byt niepodíy,
Slowiañskim bluszczem muzy to dowiodíy...”
Byl to jeden z najslyimiejszych poetów swego czasu i naprawdç utalento- wany.
Dekret wywodowy z ksiąg Deputacyi Wywodowey Guberni Miñskiey z 1826 roku informowaf, že „familia urodzonych Miaskowskich (herbu Lelíwa) dužą czasu odiegloscią prerogatywami szlacheckiemi będąc zaszczycona, wzięla po* czątek nastania swego w owych dawnych i odleglych czasach, gdzie zaszczyt dostoynosd szlacheckiey byl nagrodą za dziela rycerskie w obronle oyczyzny okazane, i inne cnotliwe día kraju zashigi pelnione {...). Z rzçdu którey 10 fami- líi dzis wywód przedsiębiorący urodzony Karo! syn Grzegorza Miaskowski po- chodząc, za protoplastç rodu swojego urodzonego Andrzeja Miaskowskiego, instygatora piotrkowskiego na linii wskazawszy, progeneracyą rodowitosci swojey zložonych wyjasnial: iž familia jego míala swezaslugi u tronu (...).
Dopiero Karol Miaskowski, będąc zostawiony od swych rodziców jako sie- rota, trafem losu w wieku dziecinnym wydalií się día nauk do Litwy, Uniwersy* tetu Wileñskiego, stąd pozbawionym zostal związku z familią, a tem samem odlegley wiadomosci o progeneracyt imienia Miaskowskich, jaka w Koronie obszemie i dosé znacznie istniala, a to stalo się dopiero día proszącego smutną epochą, že znayduje trudnošci w wynalezieniu licznych dowodów swey rodo- witosct”.
Karol Miaskowski, medyk - jak siebte przedstawil - byl jednak áwiadom god- nošci swego pochodzenia i pisal w liscie do Deputacji Wywodowej Miñskiej, že „familia Miaskowskich herbu Leliwa, znakomita z posiadania dóbr ziemskich, do- stojeñstw, urzçdôw i zashig w obywatelstwie w Królestwie Polskim w Koronie, szczycila się zarazem prerogatywą szlachectwa i miala swe zashigi u tronu” (Ar* chíwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2184).
Na podstawie zložonych dowodów Karol Grzegorzewicz Miaskowski, doktor medycyny, z synami: Zygmuntem, Kazimierzem, Karo lern i Mieczysla* wem zostal uznany w 1826 roku za „aktualną i starožytną szlachtę polską” i wpisany do częšci szóstej ksiąg szlachty guberni miñskiej. W 1840 roku „sztabslekarz” Miñskiego Szpitala Míejskiego, „kolležski asesor” Miaskowski odznaczony zostal specjalnym znakiem zaslugi za wieloletnią nienaganną službę (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 484).
MICEWICZ (Micevičius) herbu Jelita — zamieszkali w powiatach oszmiañskim i rosieñskim, herbu Radwan - osiedleni w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2571,2443); herbu Gryf i Waga - na Wileñszczyznie
156
i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2572). Micewiczowie herbu Waga uzyskali potwierdzenie rodowitoici szlacheckiej w heroldu wilenskiej 10 paždziemika 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 161).
MICHALEWICZ (Michalevičius) herbu Korczak i Prus. Dziedziczyli majątki w powiatach wolkowyskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 98).
MICHALKIEWICZ (Mikalkevičius) herbu Kosciesza. W przekazach ar- chiwalnych wzmiankowani byli od XVII wieku.
MICHALSKI (Michalskas) herbu Korczak, Korwin, Lodzia, Rola, Trzaska (por. Spis szlachty Kroiestwa Polskiego, s. 150; Polska encyklopedia szlachecka, t. VIII, s. 218; M. Paszkiewicz, J. Kulczycki, Herby rodow polskich, s. 440). Wywöd rodu Michalskich herbu Korczak, zatwierdzony przez heroldią wilenską 4 maja 1799 r. podawat, te „familia urod2onych Michalskich prerogatywarai dawnej i starožytnej rodowitosci szlacheckiej, dzielami rycerskimi i urządatni w stanie cywilnym zaszczycona, w prowincyi Wielkiego Xiqstwa Litewskiego w wojewödztwie mianowicie witebskim na ziemskich dziedzicznych byla zasie- dlona possesyach.
Z niej Aleksander Jakubowicz Michalski, dziad wywodzącego šią, pröcz dalszego potomstwa mial syna imieniem Franciszka, klöry w dobrach ojczystych cząšč na šią prawem naturalnego spadku dostalą sprzedawszy i z tego w-wa wynioslszy šią, przeszedl w giąb prowincyi litewskiej, gdzie po rožnych powiatach žyjąc i przemieszkiwając, w obowiązkach stanowi szlacheckiemu wlasci- wych, splodzil syna Jana, dopiero wywodzącego šią, ktöry w prerogatywach röwniez stanu szlacheckiego, w powiecie upickim osiadtszy, rötne w nim possydowal i possyduje dzierzawy - jest urządem rotmistrzostwa zaszczycony, do wszelkich obrad publicznych z dalszemi wspolöbywatelami wchodzi i rotne obywatelstwa dopelnia uslugi.
Na fUndatnencie wiąc takowego urządowego swiadectwa rodowitosc szla- chetną pomienionego urodzonego Jana Michalskiego pr6bującego, my, marsza- lek gubertiski i deputaci powiatowi (...) urodzonego Jana Michalskiego, rotmi- strza Xięstwa Litewskiego, za rodowitego i starotytnego szlachcica polskiego oglaszamy i Onego do księgi szlachty guberni litewsko-wilenskiej klasy pierw- szej zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2734).
W innym dokumencie z XIX wieku czytamy: „Od pulkownika Erazmą Lan- zberka, Pulku 3. Ekleröw dywizji jeneral-lejmanta Dgbrowskiego. Do urodzonej Anny z Szeniawskich Michalskiej, rotmislrzowej w kwaterunku Borysowskim zostalej.
Zawiadomienie
W celu pisma pewnym swiadectwem przesyia šią Annie z Szaniawskich Michalskiej, rotmislrzowej, o mąžu prawym urodzonym Stanislawie Michal- skim, z szlachetnej krwi uswietnionego rodaka, z wojewodztwa krakowskiego - ktöry ciągiem lat piętnašcie shižbą žolnierską odbywai i przez stopnie zashig wedle artykulow wojskowych spelnial swoje obowiązki w licznych bataliach mątnie i rycerską, stawiającego šią mąžnie do£wiadczaną, otrzymal rangą rotmi-
157
strzowską. Po wymaszerowaniu zaš z Armią z Xięstwa Warszawskiego, tenže rotmistrz Trzeciego Puiku Eklerow i kawaler Krzyža Legii Honorowej Stanislaw Michalski w roku 1812 pod Možayskiem w potyczce na placu od Rossyanöw wystrzalem armatnią kulą zabity zostal.
A zatem to postanowienie po zlikwidowaniu poleglych sztabsoficerow nie- omylne w odraportowaniu pozostalym oficerskim zonom o męžach ich skutkiem winnosci nie uchybiając, zawiadomic postanowilem i zawiadamiam (...). Pisan w Mohylowie 1812 roku Septembra 12 dnia. Erazm Lanzberg, pulkownik”.
Michalscy spokrewnieni byli m.in. z Kosciuszkami. W 1834 r. heroldia od- notowala nalcžących do tego rodu Jana, syna Franciszka, Michalskiego i jego bratanka tež Jana, zamieszkalych we wlasnej majętnošci Augustöw w powiecie upickim na Žmudzi. W 1835 r. heroldia grodzienska potwierdzila rodowitosc Ignacego i jego syna Jana Niepomucena Michalskich, wlascicieli döbr Choro- szewo w powiecie drohiczyhskim w gubemi grodziehskiej (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 13).
MICHALKIEWICZ (Michalkevičius) herbu Košciesza. Dziedziczyli dobra ziemskie na Bialej Rusi i Litwie.
MICHALOWICZ (Makalovičius) herbu Lis. Mieli majątki w okolicach Grodna, Wilna, Pitiska i Lwowa.
MICHALOWSKI (Mikalauskas). M. Paszkiewicz i J. Kulczycki (Herby rodow polskich, s. 440) wspominali o Michalowskich herbu Jasienczyk, Jelita, Korczak, Leliwa, Lada, Poraj, Poraj-Jasienczyk, Trzaska, Wieruszowa. Byl to rod mocno rozgalęziony po calej dawncj Polsce. T. Šwięcki zanotowal w Histo- rycznych pamiątkach (t. I, s. 165) m,in.: „Michalowski Melchior herbu Jasien- czyk, z Michalowa w Krakowskiem, pisarz grodzki krakowski; z poczciwosci i znajomosci praw ojczystych slawny byl często poslem i deputatėm”.
Wywdd familii urodzonych Michalowskich herbu Jasienczyk z 1798 r. po- dawat, žs rodzina ta posiadala dobra Ostrowiec, Poklew i Putno w powiecie oszmianskim juž przed rokiem 1570, Wöwczas to wlascicielami tych mąjątkow byli Adam i Pawd Michalowscy (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 9-10), Hiacynt z Michalowa Michalowski, dworzanin krölewski, w 1642 roku byl komisarzem izby poselskiej do wyplaty žoldu wojsku ukrainnemu (VL, t. IV, s. 25).
W jednym z dziel genealogicznych czytamy: „Michalowscy (herbu Jasieh- czyk). Z tych Jan, popadlszy in abusum nobilitatis ucbwala sejmu z roku 1790 byl rehabilitowany. Jan Nepomucen w roku 1792 nominacyę na urząd chorąžego lwowskiego otrzymal. Jan, burgrab i a i komisare ziemt liwskiej, w roku 1792 przez obywateli tejze ziemi pisarzem aktowym tejže ziemi obrany zostat” (Her- barz rodžiu szlcicheckich Krölestwa Polskiego, cz. 2, s. 145)
W 1799 r. w gubemi wilenskiej uznano za „rodowitą. i staro žytną szlachtę polską” rodzinę Michalowskich herbu Trzaska, posiadającą dobra Adamowsz- czyzna (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 861, s. 32-33). Na lilcie Obywateli powiatu wilenskiego mających prawo naleienia do elekcyöw szlacheckich z 1809 r. wi- dzimy Kajetana Michalowskiego (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4096, s. 24).
158
Wywod familii urodzonych Michalowskick herbu Trzaska zatwierdzony przez heroldie wilenską2 wrzesnia 1819 roku m.in. stwierdzal: „Familia Mi- chalowskich jest dawna, starožytna, od najdawniejszych monarchow klejno- tem szlachectwa i herbem Trzaska uprzywilejowana (...)■ Z tego domu idący Jan Michalowski, w niniejszym wywodzie protoplasta, z antenatöw szlachcic polski, dystyngując się szczegölnymi zasiugami najjasniejszemu tronowi i Rzeczypospolitej Polskiej, w rycerskich dzielach na wojnie niejednokrotnie okazywal dowody męstwa swego, za co od najjašniejszego kröla Jana Kazi- mierza w roku 1665 Oktobra 11 w powiecie kowienskim wies Sylgiany ze trzema wlokami gruntu mial sobie konferowaną’\ Rycerz ten pozos tawil po sobie dwöch synow blizniaköw: Barttomieja i Andrzeja (ur. 1674), chrzczo- nych w košciele puriskim. Ich potomkowie mieli posiadlošci w gubemiach grodzienskiej i wilenskiej.
Heroldia wilenska w 1819 r. uznala Kazimierza, Andrzeja, Wincentego Ka- jetana, Tomasza, Jakuba, Antoniego, Marcina, Mateusza, Franciszka, Ferdynan- da i Jerzego Michaiowskich za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” oraz wpi- sala ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 41-42).
fVywöd famili urodzonych Michaiowskich herbu Jasiehczyk, zatwierdzony przez heroldię wilenską 19 grudnia 1819 roku, podawat; „Familia Jasten- czyköw z Michalowa Michaiowskich blisko trzech wieköw, jak w Polsce zamieszkala, w wojewödztwie rawskim dobra Michalöw w nagrodę za zaslugi bohaterskie w czasie wojny z Turkami od najjašniejszego kröla polskiego Zyg- munta I, Adam Michatowski, przodek wywodzących się, mial nadanc. Z tego szczepu, rozmnozywszy się licznie, ta familia przeniosla się i do Litwy.
Dia tylu doswiadczonych naplywöw do krajöw Polski i Litwy nieprzyjaciöl z poprzedniköw pozostale papiery i temuž imieniowi služące ulegly zniszczcniu, stąd niepodobnem jest dla wywodzących się pochodzenia swojego wyprowadzic od początku, to jest od protoplasty. Lecz z pozostalych papieröw czynią swöj wywod od Jerzego Michatowskiego, pradziada, ktöry dziedziczyl dobra ziem- skie Daukszyszki i Szumieliszki w powiecie oszmiahskim ležące, i one, scho- dząc z tego swiata, ostatniej woli dyspozycją na czterech synöw z Anny G rodžio wny rodzących się, to jest Andrzeja, Aleksandra, Antoniego i Dominika rozpisal (1719).
Z tych tu pomienionych synow Jerzego Michalowskiego, Jan Dominik, dwuimicnny, komomik powiatu oszmiahskiego, zostawit po sobie trzech synöw: Bartlotnieja, Jakuba i Antoniego”. Potomka wlasnie Jakuba, Pawla Michalowskiego z synem Franc iszkiem heroldia wileöska 19 XII 1819 roku uznala za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wiletiskiej.
Natomiast 21 lipca 1820 roku heroldia ta potwierdzila szlachecką rodowi- tošč innej galęzi tychže Michaiowskich Jasiehczykow, spokrewnionych z Szum- skimi, mianowicie Walentego z synem Janem Antonim. Z werdyktu heroldii dowiadujemy się tež, že procz Daukszyszek i Szumieliszek w tymže powiecie osmiariskim posiadali Michaiowscy dobra Indrajcie, Dubniki, Czerkawskie i Woszkniowskie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 103-104, 149-150). Trzy
159
galęzie rodu Michaiowskich zamieszkiwaly tež w powiecie trockim i uzyskaty potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej z heroldii wilenskiej 2 wrzeinia 1819 (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 1753).
W 1826 r. heroldia Krolestwa Polskiego potwierdzila tytui hrabiowski przy- stugujący w Cesarsrwie Rosyjskim panom Michalowskim (AGAD w Warsza- wie, Inwentarz heroldii Krolestwa Polskiego, s. 3, k. 116, s. 6976). Od 1718 r. szlachtą polską zostali Michalowscy, Žydzi, ktorzy przyjęli katolicyzm, otrzy- mali herb Mora. Bartlomiej Michalowski mial posiadlošč ziemską w okolicy Berczy. W 1804 r. Michalowscy ei uznani zostali za „rodowitą szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861, s. 115-116).
W Herbarm szlachty witebskiej czytamy o jednej z galęzi tej rodziny co na- stępuje: „Michalowscy podtug nadania krolow polskich herbu Jasiehczyk: klucz žolty w niebieskiem polu, na hehtiie pięč pior strusich, wywodząc rodowitosc swą šlachecką od Woyciecha Jasienczyka Michalowskiego, mającego dobia Ostrowiec, Puklewo, Putno w powiecie oszmianskim, okazywali, iž synowie onego w honorze podsądkostwa y pisarstwa zostający, z pomienionych mąjętno- šci oplacali podatki, na co w dacie 1579, 1582 produkowali kwily; o trzecim swiadczy dowodnie prawo wieczyste na pofowę majętnošci Intmpie nazwaney 1593, intromissja na tęž majętnošč 1596, kwity poborowe 1602, 1606, o czwar- tym testament 1604, o piątym testament 1679, o szostym pokoleniu takož testament 1719, o siodmym testament 1760, na koniec w tymže pokoleniu przybyly w wojewodztwo witebskie, a w osmym z synami wywodząc się, rožne kontrak- tami possyduje dobra; ktdrey familii wywdd tak co do procedencji, jako y uro- dzenia będąc nienagannym, w wszelkich prerogatywach stanu šlacheckiego sąd ziemski prowincyi witebskiey onąž zachowal”.
MICHNIEWICZ (Miknevičius). Polska encyklopedia szlachecka (t. VIII, s. 224) przytacza dane o Michniewiczach herbu Junosza, Lis, Sas, zamieszkalych na ziemiach dawtiej Wilehszczyzny i Kijowszczyzny. Najszerzej rozgalęzieni i najbar- dziej znani wsrod nich byli užywający drugiego spošrod wyinienionych godel. K. Niesiecki (Korona Polska, t. Ill, s. 249) podawal: „Michniewicz herbu Lis w wil- komierskim (...). Jan Michniewicz shižyi przeciw Szwedom y Moskwie; synowie jego Konstantyn, dworzanin krolow Jana Kazimierza y Michala; Michal, czesnik bractawski, w woysku po ussarsku diugo zostawal, oženil się z Wollowiczowną. Brada ich Stanislaw, Rafal, Kazimiera,'Samuel y Jan”.
Jak wynika z dokumentow heroldii wilenskiej, Michniewiczowie herbu Lis jeszcze w polowie XVI wieku posiadali majętnošč Kamiortka w powiecie wilen- skim oraz Wodokle w wilkomierskim, Forty, Stoly i Birule w upickim. Za proto- plastę uznawany byl Marcin Michniewicz, wlasciciel tych dobr, ktory pozostawil po sobic syna Mikolaja, wnuka Jana, prawnuka i praprawnuka - obu Michaiow (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 1727). Michniewiczowie znajdowali się takzc na lišcie szlachty powjatu šwięcianskiego z roku 1850 (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 447). W ciągu XIX stulecia przedstawiciele rožnych galqzi tej rodziny uznawani byli przez heroldie w Minsku i Wilnie za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”.
Wywod familii urodzonych Lisowczykow Michniewiczdw herbu Lis z 20 X 1817 r. podawal, že „ta familia jest dawna, starožytna, w kraju polskim poslu-
160
garni publicznetnj i wiemošcią do tronu dobrze w Oyczyžnie zaslužoną, urzę- darai zaszczyconą i ziemskie majątki dziedzictwem ciągle i licznie possydującą, mianowicie w powiecie upickim i wilkomierskim”.
Wojciech Michniewicz posiadai Wodakle w powiecie wilkomierskim, ktore zostawil synowi Marcinowi. Ten po raatce mial jeszcze majątek Kamionkq w wojewodztwie wilenskim i Poszwititynie w powiecie upickim. Mial synow Mikolaja, Wojciecha i Andrzej a. Pierwszy z nich odziedziczyl wspomniane dobra, a posiadai ponadto Požorty, Szaty Linkowiec i Birže w powiecie upickim - w latach 1586-1598.
Sposrdd siedmiu synow Jana Mikolajewicza Mjchniewicza „Kazimierz od- daliwszy šią od familii swojej, dostai siq do služby wojskowej i wypelniając szlachetnie przyjęty obowiązek gorliwego o dobro ojczyzny obywatela, požniej w powiecie oszmianskim ozeniwszy siq z Katarzyną. de domo Jurszewską, splo- dzil syna Urbana”, a ten z Agaty Lotkiewiczowny - synow Antoniego Jana i Michala, ktorzy tež uznani zostaii za „rodowitą. i starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 21-22, 99-100). Spokrewnieni byli ei Mich- niewiezowie z Wenslawskimi, Frankami, Pietraszewskimi, Wolowiczami, Paw- lowskimi, Daszkiewiczami, Košciuszkami,
MTCHNOWICZ (Miknovičius) herbu Radwan. Znani byli zarowno w Ko- ronie, jak i w Wielkim Ksiqstwie Litewskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707).
M1CHOROWSKI (Mikarauskas) herbu Gryf. Byli ponoc i plebejusze tego nazwiska. W. Nekanda Trcpka uwazal szlachectwo wielu „panow braci", podają- cych šią za przedstawicieli tego rodu za fatszywe. W Liber chamomm (s. 263) pisal: „Michorowski, chlopski syn, w Krakowie czytal filozofią anno 1636. Potem byl u księdza Gqbickiego, kancleiza, za przedniejszego circa 1639”.
M1C1NSKI (Micinskas) herbu Labędž i Pelikan. Dobra rodowe mieli w Polsce srodkowej i na Bialej Rusi.
MICKIEWICZ (Mickevičius) herbu Poraj, Natqcz i in. Mickiewiczowie (uzywano takže wersjt nazwiska: Mitkiewicz, Mitkowicz, Mickowicz) to prasta- ry dom szlachecki, szeroko rozbudowany na ziemiach Wielkiego Ksiqstwa Li- tewskiego, na Rusi, w Ksiqstwie Žomojtskim, jak tež na ziemiach Korony Pol- skiej, Prus, Ukrainy, a nawet Rosji. Wzmianki archiwalne, dotyczące reprezen- tantow tego domu spotyka się licznie juž w zapisach z XVI wieku.
Stas Mickowicz z powiatu ejszyskiego, Januszko - z rosienskiego, Mikotaj - z witkomierskiego stawali w 1528 roku do pospolitego ruszenia w Wilnie. Jan Mickiewicz, namiestnik pana grodzienskiego Bohdana Hrynkiewicza, wzmian- kowany jest w grodzkich ksiqgach grodzienskich z roku 1541. Owa rodzina Mickiewiczow odnotowywana byla w tych okolicach (np. w roku 1556) jako zamožna, bojarska (A WAX, t. XXX, s. 21,26).
Jan Wasiljewicz Mickiewicz „ziemianin hospodarski”, czyli krolewski, z powiatu minskiego, wspoinniany zostal w zapisach magistratu Minską w czerwcu 1582 roku. W czerwcu zas 1583 r. do kowienskich ksiąg ziemskich wpisano skar-
161
gę „ziemianki hospodarskiej” Barbaiy Juriewny Mickiewiczowny na sąsiada Am- brožego Andryjanotvicza, ktory žagam ąl częšč mickiewiczowskich gruntow {AWAK, t. XXIV, s. 138-140).
Szlachcice Wojciech Spaski i Jan Mickiewicz zanotowani zostali w 1585 r. w upickich księgach grodzkich jako uczestnicy zbrojnego najazdu na majątek ziemianki Jadwigi Wasniewicz (AWAK, t. XXVI, s. 164). Pod koniec XVI stule- cia w powiecie upickim zapisano w dokumentach „ziemian hospodarskich” Bar- ttomieja, Stanislawa, Mikolaja, Jana i Wojciecha (wojskiego upickiego) Mic- kiewicz6w (AWAK, t. XXVI, s. 16, 80, 160,164,378; t. XXXII, s. 154, 158).
Takže w wieku XVII rojno jest od Mickiewiczow w rejestrach archiwal- nych. Daniel, Hieronim, Jan, Marcin i Samuel Mickiewjczowie wspomniani zostali w zapisie do orszanskich ksiąg ziemskich z 2 lutego 1674 roku {por. W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 377). Kilkadziesiąt lat požniej znajdu- jemy następujące šwiadcctwa w nieswieskich księgach ziemskich: „Roku 1693, Augusta dnia 29 Jeymošc pani Katarzyna Mickiewiczowa pod przysięgą zezna- la, ii przez niemaly czas šlepotą oczu od Pana Boga będąc nawiedzona, gdy inne lekarstwa žadney pomocy nie czynily, skoro się do Matki Nayšwiętszey Šwiež- nenskiey w tym obrazie mitosiememi laskami slynącey udala, wnet wzrok zu- petny y zdrowe oczy odniosla, co pod sumieniem wyznając, ręką wlasną podpi- suję. Katarzyna Mickiewiczowa” (cyt. wg Peinia, piękniey jak księžyc..., s. 89).
I šwiadectwo drugie: „Roku 1694 dnia 8 Septembra, podlug starego kalenda- rza, to jest w dzieh Narodzenia Panny Przeczystey, jegomosė pan Jan Mickiewicz z zoną swoją dla wypelnienia obiecanego Panų Bogu szlubu przybywszy do Šwiežna, sprawiedliwie y pod przysięgą wyznal, že synaczek jego Piotr Mickie- wicz wcaie byi umarl, ponievvaž przez godzin kilka ani tchu, ani žadnego znaku žycia w nim nie bylo. Pomienieni zaš rodzice, jak skoro go do cudownego swiež- nenskiego Matki Nayšwiętszey Obrazu z ptaczem ofiarowali, wnet ožyi, y zaraz lepiey šią miec począwszy, w krotkim czasie nalcžycie ozdrowiaI. Za ktorą laskę Panų Bogu y Przeczystey Pannie rodzice z pomienionym swoim synem, juž z laski Boskiey zdrowym, naležyte dzięki czyniąc, y to wszystko, co się tu opisalo, pod sumieniem zeznając, w wiekopomne czasy, aby tych lask Boskich pamiątka mię- dzy luditui zostawaia, o napisanie upraszali” (ibidem, s. 98-99).
20 kwietnia 1709 roku w Trybunale Wielkiego Ksiqstwa Lttewskiego „z po- rządku regestrowego ku sądzeniu przypadla sprawa jegomošci pana Michata Mickiewicza, porucznika chorągwi vvęgierskiey, z niewiemymi Žydami: Markiem Bematowiczem, Izraelem Markowiczem, Abramem Samuelewiczem, Jona- sem Salomonowiczetn> bywszemi starszemi catey synagogi vvilenskiey”, o to, iž Žydzi - mimo uplynięcia wszelkich umowionych dat - nie chcieli zwrocič dlugu 1111 ziotych polskich. Zaoczny wyrok - gdyž starozakonni tradycyjnie nie sta- wili się na sąd gojow - glosil, že dhįžnicy są skazani na wygnanie i zwrot nalež- nosci (AWAK, t. XXIX, s. 327-328). Najprawdopodobniej jednak do egzekucji wyroku nie doszlo.
W 1715 roku szlachetni panowie Wladyslaw Mickiewicz (vėl Mitkiewicz), Michal Caiaban i Jan Scybut, „raycowie Jego Krolewskiey Mosci miasta Mohi- lowa”, roztrząsaii pewnąsprawę o šwiętokradztwo. 4 paždziemika 1765 roku do pospolitego mszenia obywateli powiatu grodzienskiego między innymi stanąi
162
zparafii wolpienskiej ,jegomošč pan Jozef Mickiewicz ïà êîï³è gniadym, z szablą y pistoietami”, oraz ,jegomošc pan Antoni Mickiewicz ïà êîï³è gnia- dym, z szablą (AWAK> t, VII, s, 395, 406). 30 paždziemika 1772 r. przed sądem powiatu orszanskiego „panowie Piotr, rotmistrz powiatu orszanskiego, Franci- szek, czešnik grodzienski, Rynwidowie Mickiewiczowie, bracia rodzeni”, prze- kazali w dzierzawq swoj mąjątek Pieszczanki rodzinie Korobankow {AWAK, t. XXXV, s. 206, 210).
Spis szlachty powiatu wilkomierskiego z 1795 r. podawal, iž wowczas w folwarku Szyly alias Kunigiszki mieszkal Jerzy Rymwid Mickiewicz (lat 71), Žonaty z Gertrūdą Iwaszkiewiczowną, mial syna Jozefą (1. 40) i piąč corek: Lu- dwikq, Heleną, Mariannq, Anną i Barbarą. Zarowno ojciec, jak i syn, piastowali po kolei urząd upickiego komisarza porządkowego (CPAHL, f. 391. z. 1, nr 1690, s. 190).
Trudno bytoby d zis mdwič - w odniesieniu do wiekow od XVI do XVIII - ktorzy Mickiewiczowie z ktorymi byli spokrewnieni i jakinii siq pieczqtowali godlami, gdyz w dawnej Rzeczypospolite], mimo przywiązywania wielkiej wagi do pokrewienstw i powinowactw genealogicznych, takze w tej sferze panowai zupelny balagan i zamqt (dopiero wladze zaborcze wprowadzily w tej dziedzinie pewien porządek). Možna wiqc dziš jedynie stwierdzic, že byt to niestychanie rozlegly dom szlachecki, ztožony z wielu rodow, užywających rožnych herbow.
Mieczyslaw Paszkiewicz i Jerzy Kulczycki (Herby rodow polskich, s. 440) pisaii î Mickiewiczach herbu Hipocentaurus, Lis, Nalqcz i Poraj. Byli jednak i inni, Polska encyklopedia szlachecka (t. Ѵ²Ã², s, 227) informuje î Mickiewiczach herbu Boža Wola, Hipocentaurus, Nalqcz, Poraj, Rymwid, czylt Lis, Trą- by i wlasnego. W tym dziele dalėj czytamy: „Mickiewicz herbu Poraj odm., 1500; 1804 ponownie; Litwa. Wedlug Stryjkowskiego mają pochodzic od ksią- žąt Gedrojci6w herbu Hipocentaurus; w XVI wieku zmienili herb, zachowując tyko mitrą nad tarczą na dowod kstąžącego pochodzenia. Pienvotnie zamieszki- wali w powiecie lidzkim, a następnie w powiecie grodzienskim i nowogrodzkim; brali przydomek Rymwid. Z tej rodziny: Adam, ur. w 1799 r. we wsi Zaosie pod Nowogrodkiem, jeden z trzech naszych wieszczow narodowych, poetą, zmarf 1855 r. w Konstantynopolu”. Tyle Polska encyklopedia szlachecka — žrodto znane, ale niekiedy niedokladne, o czym nie wolno zapominač.
Ješli chodzi o legendą rodzinną, to prawdopodobnie nie warto jej brač po- waznie. Nie ma bodaj žadnej rodziny polsko-szlacheckiej, w ktorej by nie hol- dowano jakiejš tego rodzaju wymyslonej bajce o ksiąžących przodkach. Myli šią wszelako Tadeusz Lopalewski, gdy w swej powiesci historycznej Nanuestnik narodu probuje snuc następujący wywod etymologiczny: „Nazwisko Mickiewicz to przerobka z Mickiewicza, a Mickiewicz znaczy syn jakiegoš Micki, czyti Dymitra, z pewnošcią ruskiego chlopa”.
Nie ulega bowiem wątpliwošci, že patronimiczne nazwiska konczące šią na -icz î wiele stuleci są starsze od odmiejscowych na -ski czy -cki, ktore powstaly dopiero w XVI-XVII wieku. Nazwiska tcgo typu (-icz) najczqsciej przysiugi- waly wlasnie panom „rodowitym”, zachowali je np. Serbowie, najdzielniejsi ze Slowian, ktorych przodkowie w VIII wieku wyszli znad Wisiy na Balkany, oraz narod zwany dziš Bialorusinami, a kiedyš Litwinami, ktorego protoplasci osie-
163
dlili šią na terenie dzisiejszej Bialomsi, Litwy, poiudniowo -zacho dniej Rosji i Ukrainy w VI-VII sudedu, po porzuceniu swych odwiecznych siedzib w Pol- sce pohidniowej i centralnej.
Najstarsza szlachta Iechicka miala zatem nazwiska konczące šią na -icz; do- piero požniej wiele z nich zastąpiono koroniarskimi „nowotworami” na -ski i - cki, rownolegle z tym, j ak gromada chlopow i Žydow, wkradających šią tylnymi drzwiami do stanu rycerskiego, stawata šią „szlachtą”. Z drugiej strony tež wy- prowadzanie „Mički” od „Dymitra" jest chybione. Wincenty Korotynski pisal ongii: „Imią Mitko, lub w wymawianiu bialoruskim Mička, oznacza Mikolaja; zatem Mickowicz albo Mickiewicz jest po prastu synem lub potomkiem Mikolaja, nie zaš Dymitra, po rosyjsku „Mitia”. Dodajmy, že Dymitr po biatorusku to Zmitruk, nie zas Mitia.
Byli więc rozmaici Mickiewicze, czyli „Mikolajewicze” - kontynuowal Ko- rotyAski - skąd wynika, že nie wolno lekkomyšlnytn genealogistom wyprowa- dzač ubogiego szlachcica zasciankowego nowogrodzkiego, Adama Mickiewi- cza, od ksiąžąt Giedrojciow, pomiądzy k tory m i byl jakiš syn Mikolaja - więc Mickowicz”. Ale nie wotno tež zacnych i zashižonych rodzin wyprowadzac od prymitywnego prostactwa, wiodącego rošlinną egzystencję, jak czyni to Lopa- lewski i jemu podobni.
W zbiorach heroldij wilenskiej i minskiej znajdują się liczne dokumenty po- ¿wiadczające starožytną rodowitošc poszczegotnych gaięzi szlacheckiego domu Mickiewiczow. Oto niektore z nich - autentyczne swiadectwa historyczne, ktore mają niepodwazalne znaczenie dokumentalne. Wywod familii urodzonych Mickiewiczow herbu Poraj z 16 grudnia 1819 raku stwierdzai: „Przed narni Miko- ląjem Abramowiczem, pelniącym urząd guberhsktego, wilenskim powiatowym inarszalkiem, dworu Jego Cesarskiej Mošci kamerjunkrem i kawalerem, prezy- dującym, oraz deputatami ze wszystkich powiatow gubemi litewsko-wilenskiej do przyjmowania i roztrząsania wywodow szlacheckich obranemi, ztožony zo- stal wywod rodowitoici starožytnej szlacheckiej familii urodzonych Mickiewi- czdw herbu Poraj.
Z ktorego šią okazalo, že familia Mickiewiczow w dostojnošciach szlachectwa starožytnego zaszczycona, nie mniej possessjami ziemskiemi i herbem Poraj uprzywilejowana, z jakowego domu pochodzący, a w niniejszym wywodzie pro- toplasta Ignacy Mickiewicz, ojciec Jana Bartlomieja, dwuimiennego, dziad Jakuba, naddziad dopiero wywodzących się, to jest Wincentego, Jakuba i Macieja z po- tomstwem onych, Wincentego i Jozefą Wincentowiczow, Andrzeja i Macieja Ja- kubowiczow i Jozefą Maciejewicza Mickiewiczow, następnemi dowodami genera- cyją. swojej familii probują: 1622 roku, miesiąca Apryla 18 dnia, dekret Trybunalu Giownego Wielkiego Xiąstwa Litewskiego w sprawie jegomošci xiędza Franclsz- ka z Bohdanem Azumedzkim, tudziež urodzonym Kazimierzem Giedgowdem, Wawrzyhcem Tyminem i Ignacym Mickiewiczem w izeczy o legacyją testamen- towego przeznaczenia przez urodzonego Franciszka Berka pozostalošč rozdyspo- nowaną, o takowej pewnosci w oryginale dekret zaswiadczyf
Jan Jozef dwuimienny, Mickiewicz, pūsiadając dostojnosč szlachecką, o pre- tensją sukcesyjną z urodzonym Samuelem Turczynskim konwencją kompromi- sją. stanowii i oną w mocy prawa statutowego nawzajem przed urządem miej-
164
scowych aktów przerwali, wedlug zapewnienía koripromisarskiego dokumentu w roku 1722 maja 30 nastalym, w takowej rzetelnosci dostateczne przynióst przekonanie, Jakub i Barliomiej, že byli synami Jana, tudziež Wincenty, Jakub i Maciej z ojea Jakuba pochodzący, nie mniej, že wspotnniany Bartlomiej urząd in sty gat or a w sprawach skarbu bytej Rzeczypospolitej W. Xięstwa Litewskiego miat sobie konferowany, jak w takowym przekonaniu except z protokolu Trybu- nalu Gtównego W. Xięstwa Litewskiego, u przy tym nastalej decyzji z tegož urzędu w roku 1736, miesiąca Augusta 19 dnia pod pieczęcią Trybunatu Litewskiego Gtównego ku dowodowi pewnemu wykazali.
Ku temu w miejscu metryk chrzestnych calą procendencją zajmującą dwóch stopniów familii Mickiewiczów od niníejszego proboszcza parafii nowotrockiej, xiędza Andrzej a Czerskiego, wydane iwiadcctwo w stosunek wypadlej konflagraty rewolucyą dotkniętej w roku 1794 pod pieczęcią parafialną zapevmioną, o tym na dowód zložyli i okazali. Co zas, ¿e Jakub byi synem Jana, 1733 maja 28 przez xię- dza dziekana Kosaka, proboszcza sumiliskiego, metryka poáwiadczyla. Jakub Jaku- bowicz, wywodzący się, mając w szlubnych związkach Agatę Maniewicz0wnę, z której wydal swiatu potomstwo obojej ptti, a mianowicie synów dwóch, Andrzeja i Marcina, wedtug zapewnienía i dowodu metryk chrzestnych
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodów, rodowitosó starožytną sziachecką familii urodzonych Mickiewiczów probujących, my, za- stępca marszalka gubemskiego i deputaci powiatowi, stosownie do przepisów urodzonych, a mianowicie wywodzących się, jako to: Jakuba, ojea, Andrzeja i Macieja, synów, oraz WincetHego z synami Wincentym i Jozefem, i Macieja z synem Jerzym z ojea Jakuba, dziada Jana Bartlomiej a, naddziada Ignacego z Rynwida Mickiewiczów (herbu Poraj) za rodowitą i starožytną szlachtę polską uznajemy, oglaszamy i onych (...) do xięgi szlachty gubemi litewsko-wilenskiej klasy pierwszej zapisujemy. Dzialo się na sesji Deputacji Wywodowej Szlacheckiej Gubemi litewsko-Wilenskiej w Wilnie. Podpisy: Mi- kolaj Abramowicz, Andrzej Podbereski, Alojzy Slawinski i in." (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 63-64).
Następny z tego rodzaju dokumentów Wywéd familii urodzonych Rymwi- dów Mickiewiczów herbu Poraj z 26 sierpnia 1820 roku, podawal: Przed narni, Michalem Romerem, litewsko-wileúskim gubemskim marszaikiem, radeą stanu i kawalerem, prezydującym, oraz deputatam! z wszysíkich powiatów gubemi litewsko-wilenskiej, zložony zostal wywód rodowitosci szlacheckiej familii urodzonych Rymwídów Mickiewiczów (herbu Poraj), przez który gdy się oka- zato, že Pawel Rymwid Mickiewicz, protoplasta niníejszego wywodu, mial dobra w powiatach witkomierskim i upickim, Pokirszynie i Pomusze zowiące się, po žonie swojej Zólciównie, o czym przekonalo prawo wieczysto-przedazno- darowne 1632 Oktobra 5 dnia datowane, w ziemstwie upickim przyznane, na dobra Pokirszynie i Pomusze od urodzonego Jerzego Rymwida Míckiewicza ojeu Pawlowi Rymwtdowi Mickiewiczowi w dacie powyzszej wydane i przyznane; który to Jerzy Mickiewicz, mając od matki swej Zótciowny Pawlowej Rymwidowej i ciotek swych darėm sobie zapisane, na ojea swego zrzekl się.
Wspomniony zas Jerzy Pawíowicz wydal swiatu syna Krzysztofa, a ten, oženiony z panną Justyną de domo Juzicką, zostawil po sobie synów trzech:
165
Felicjana, Jerzego i Hektorą Krzysztowiczow Rymwidow Mickiewicz6w. Z tych Felicjan i Hektor Mickiewiczowie, czy zostawi!i po sobie jakie potomstwo, wy- wodzącym się nie wiadomo. Jerzy zaš Krzysztofbwicz Mickiewicz, podczaszy smolenski, oraz dziedzic po matce swej dobr Užort i Swimy, jak się to ponižej z transaktow okaže, zostawil po sobie synow trzech: Jana, Antoniego z synem Kazimierzem, nie będących juž w žydu, oraz Bartlomieja, wywodzącego się z synami: Mateuszem, Antonim i Justynem Jerzewiczow Rymwid6w Mickiewi- czow.
O tym wszystkim następnymi zapevraiono transaktami: Najprzod v/ieczysto- zrzecznym zapisem od Krzysztofowej Rymwidowej Mickiewiczowej, mieczniko- wej witkomierskiej, w dacie roku 1699 Februari 5 dnia wydanym, ktorym zrzeka się dožywocia swego, folvvarku Užort w powiecie upickim synowi Jerzemu, pod- czaszemu smolenskiemu, i sumę osm tysięcy zlotych przenosi na drugi folwark Swimy w powiecie wilkomierskim będący; po wtore: dekretem trybunalskim mię- dzy Jakubową Gorkontową a Justyną Rymwidową, matką, orązjej synami Jerzym, podczaszym, Hektorem i Fejicjanem Mickiewiczami w dacie 1701 roku Decembra 20 dnia ferowanym; po trzecie: testament Anny Jerzynej Rymwidowej Mickievvi- czowej w 1717 roku Apryla 20 dnia wydanym (...), Jerzemu Krzysztofowi poslu- gującym; po czwarte: wieczysto-zrzecznym zapisem od Hektorą i Felicjana, braci rodzonych, Rymwidow Mickiewiczow Jerzemu Mickiewiczowi, podczaszemu smolenskiemu, bratu rodzonemu, na wieš Uryszkiny z kilku poddanymi w tej wsi mieszkającymi, w 1706 r. marca 20 dnia wydanym
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodow, rodowitošč szlachecką familii urodzonych Rymwidow Mickiewiczow probujących, my, marszalek gubernski, i deputaci powiatowi (...) urodzonych Rymwidow Mic- kiewiczow, a mianowicie wywodzących się, jako to: Bartlomieja z synami Mateuszem, Antonim i Justynem Jerzevvicza Rymwidow Mickiewiczdw za rodo- witą i starožytną szlachtę polską uznajemy, oglaszamy i onych (...) do księgi szlachty gubemi litewsko-wi1enskiej klasy pierwszej zapisujemy. Dzialo się na sesji Deputacji Wywodowej Szlacheckiej Gubemi Litewsko-Wilehskiej w Wil~ nie. Podpisy: Wichal Romer, Kazimiere Walentynowicz, Alojzy Slawihski, An- drzej Podbereski. (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1547, s. 174-175).
Jeszcze jeden dokument, Wywod familii urodzonych Mickiewiczow herbu Poraj z 31 sierpnia 1820 roku, pošwięcony jest trzeciej galęzi tego zacnego ro- du: „Przed narni, Michatem Romerem, radcą stanu, litew,sko-wilehskim gubem- skim marszalkiem, Ordem Šwiętej Anny II klasy kawalerem, prezydującym, i deputatami z powiatow gubemi litewsko-wilenskiej do przyjmowania i roztrzą- sania wywodow szlacheckich obranymi, zložony zostal wywod rodowitošci szlacheckiej familii urodzonych Mickiewicz6w (herbu Poraj), przez ktory gdy dowiedzionym zostalo: že Piotr Mickiewicz, przez wywodzących się za pierw- szego przodka na linii pokazany, dostojnošcią szlachecką z przodkow swoich zaszczycony, posiadal ziemną majętnošč w Rogielach Podtrokiele nazwaną, w powiecie oszmianskim položoną.
Będąc zas žennym, zostawii po sobie syna Krzysztofa, ktory posiadając po swoim ojcu pomienioną majętnošč, wydal na šwiat syna Wiktorego, a ten, po- dobniež będąc žennym, synow dwoch, Jerzego i Antoniego, po sobie zostawil.
166
W dalszej kolei Jerzy, Wiktorego syn, Mickiewicz zawarlszy szlubne związki z urodzoną Rozalią z domu Targonską wydal na swiat synow czterech: pierw- szego Jana z synami Adamem, Wiktorym i Janem, wywodzącego się, dmgiego Jerzego; trzeciego Justyna i czwartego Zygmunta, niniejszy czyniących wywod.
Rowriez Antoni, Wiktorego syn, Mickiewicz wydai na swiat synow dwoch, Dominika i Klemensą, wywodzących šią. Jakową rzeczywistosc dostatecznie udowodnity nastąpne pisma dowody, jako to: roku 1697 Februari 6 dnia dato- wane, a 1699 Januari 15 w aktach ziemskich powiatu oszmianskiego przyznane prawo wieczysto-przedazne od urodzonego Krzysztofa Piotrowicza Mickiewicza urodzonemu Andrzejowi Mickiewiczowi na majętnošč, czyli grunt w RogieUch, Podtrokiele zwany, wydane oraz metryki chrzestne 1703 marca 17 Wiktorego w księgach košciola horodzilowskiego, 1746 Apryla 7 - Jerzego i 1759 Septem- bra 8 “ Antoniego Wiktorowiczow; 1774 maja 2] - Jana; 1788 Apryla 19 - Jerzego z ojca Jerzego Mickiewiczow w ksiągach ko£ciolow rudominskiego i ucian- skiego zapisane, oraz o pochodzeniu Dominika i Klemensą z ojca Antoniego upewnilo swiadectwo xiqdza Mateusza Porwinskiego, wikarego giedrojckiego
0 zatracie metryk ich chrzestnych w roku 1817 Februari 17 dnia wydane.
Nie mniej, že urodzeni Mickiewiczowie, jako nickwestionowana szlachta za kontraktami arendownemi w rožnych miejscach mieli pomieszkanie, î tem prze- konaly zaprodukowane kontrakta i kwity z oplaty wymienionych w kontraktach naležnošci, i na ostatek, že urodzeni Mickiewiczowie listąfamilii swojej dokomis- syi rewizkiej wilenskiej podawali, î tem zapewnil kwil tejže komissyi w roku 1816 za nr. 1249 wywodzącym šią urodzonym Mickiewiczom wydany.
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodow, rodowitosd szlachecką, familii urodzonych Mickiewiczow probujących, my, marszalek gu- bernski i deputaci powiatowi, stosownie do przepisow (...), familiąurodzonych, a mianowicie wywodzących się, jako to: Jana z synami Adamem, Wiktorym
1 Janem, oraz Jerzego, Justyna i Zygmunta, synow Jerzego Wiktorowicza, nie mniej Dominika i Klemensą, synow Antoniego, Mickiewiczow za rodowitą i starožytną szlachtą polską uznajemy, oglaszamy i onych na mocy ukazti roku 1801 maja 5 dnia nastalego do ksiągi szlachty guberni litewsko-wilenskiej klasy pierwszej zapisujemy, Dzialo się na sesyi Deputacyi Generalnej Wywodowej Szlacheckiei Guberni Litewsko-Wilenskiej w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 216-217).
Niektore gniazda Mickiewiczow, dia odrožnienia się od rzesz krewnych i imiennikow, uiywaly przydomkow, takich jak: Dowolgo, Rymwid, Rynwid i in. Mimo iž byli prawdziwą dawną szlachtą polską, wladze carskie w XIX wie- ku i im czynily wiele przeszkod w uznaniu ich rodowitosci. Jeden z rodu, Mi- chat Mickiewicz, 25 maja 1826 roku pisal: „Do Deputacyj Wywodowej Guberni Mihskiey od Michala syna Piotraszki Mickiewicza. Prošba. Na fundamencie nastalego wywodu familii mojey w Litewsko-Wilenskim Dworzanskim Depu- tackim Zgromadzeniu jeszcze w roku 1799 Januari 27, w ktorym i ja, proszący, jestcm zamieszczony, powodem zaš osiadlošci mojey na dziedzicznym majątku Moskiewszczyzny y Ulanowszczyzny (...) w guberni wilenskiey powiatu wtley- skiego, w uleglošci prawa § 90 hramoty dworzanskiey wymieniony wywod guberni wilenskiey winienem przeniešc do ksiąg guberni tuteyszey, za tym przy
167
zalączeniu datą wyzey wspdmnionego dekretu na rodowitosc szlacbecką poslu- gującegd y przy odwolaniu šią do spiskow elekcyjnych z wileyskiego powiatu przedstawionych, ziemney mojey posiadlosci na Mosktewszczyznie, mam za- szczyt naypokomiey przeswietney Deputacyi Wywodowey Minskiey upraszač o wniesienie mnie do ksiąg rodowitosci y wydanie uformowad šią mającego wywodowego dekretu y urządowego äwiadectwa. M i cha! Mickiewicz, byiy są- dzia graniczny powiatu wilenskiego” (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 1938). Pogmatwany i pisany niewprawnąręką tekst äwiadczy
0 niezbyt gruntownym wyksztalceniu autora.
Mimo staran wielu reprezentantom tego starožytnego rodu Mickiewiczöw wtadze moskiewskie odmöwily zarejestrowania w ksiągach genealogicznych
1 zepchnąly ich w ten sposob do klasy tzw. jednodworcöw, czyli osobišcie wol- nych chlopöw; ci jednak nie mieli juž žadnych praw politycznych, byli wiąc „bezpieczni”, bo ich možna bylo bezkamie w každej chwili wywlaszczyc bez sądu, wywiezc, powiesic. Szczegölnie cząsto Petersburg stosowal ten chwyt na ziemiach Bialej Rusi, na Mihszcyžnie, Witebszczyznie, Mohylewszcyznie, Smolenszczyžnie. W ten sposob poddano tam drastycznej deklasacji, a zarazem dyskryminacji i wynarodowieniu kilkadziesiąt tysiący polskich rodzin sziachec- kich, ktöre staly šią odtąd „bielomsskimt kriestianami”.
We wsi Mikolajewszczyzna na Minszczyznie, dla przykladu, ktöra dawniej byla katolicką, w koiicu XIX wieku byla juz ostentacyjnie prawoslawna i anty- polska. Žyto w niej 37 rodzin o nazwisku Mickiewicz. Jedną z posiadlosci po- chodzących z Mihszczyzny Mickiewiczöw byl oniš zascianek Okinczyce. W nim przyszedl na swiat 22 paždziemika 1882 roku Konstanty, syn Michala, Mickiewicz (zm. 13.08.1956 roku w Minsku). Znany pod pseudonimem Jakub Kolas, byl jednym z klasyköw wspöfczesnej literatury bialoruskiej, znakomitym intelektualistą, poetą i prozaikiem (Nowa ziemia. Na i-ozstajach, W glębi Polesio.). Początkowo pisal takže po polsku. Poza wszelką wątpliwošcią naležai on do tychže Porajöw Mickiewiczöw co i autor Graiyny.
Jak wspomniano, Mickiewiczowie herbu Poraj stanowili jeden dom z Mic- kiewiczami pieczątującymi šią godlem Nalącz. Jednoznacznie potwierdzają to materialy archiwalne, Oto jeden z nich: „Roku 1799 miesiąca styczma siödmego veteris, a 18 hovi štili dnia. Przed narni, Ludwikiem hrabią Tyszkiewiczem, ak- tualnym taynym konsylarzem, marszalkiem gubernskim, kawalerem rožnych orderöw, prezydującym, y deputatam! ze wszystkich powiatöw gubemi litew- skiey do przyjmowania y roztrząsania wywodöw szlacheckich obranymi, zložo- ny zostal wywöd famiiii urodzonych Mickiewiczöw herbu Nalącz, z ktörego šią okazalo, iž ta familia od dwöch z gorą wicköw szczycąc šią rodowitošcią szlachecką, w Xięstwie Žmudzkim rožne ziemskie posiadala majątki, y z niey po- chodzący Piotr Rymwid Mickiewicz, pierwszy na linii dziš wywodzących šią protoplasta, dziedziczne dobra Kolnuje zowiące šią, w powiecie rosienskim le- žące, possydując, syna jednego Jakuba spiodzil.
Ktöry po ¿mierci oyca objąwszy Kolnuje, wedle swiadectwa j ego testamentu, w roku 1583 marca 11 dnia czynionego, a 1584 Juni 23 dnia w sądzie ziemskim Ksiąstwa Žmudzkiego oblatowanego, synöw pięciu, jako to: Macieja, Walentego, Hrehorego, Marcina y Mikolaja zostawil, z ktorych Hrehory czte-
168
rech mial synow: Mikotaja, Bartlomieja, Jozefą y Szymona, a z nich Mikolay z oyczystego Kolnuj oddaliwszy šią majątku, po swey matzonce dobra Obstruje zwane w beržanskim powiecie oddziedziczyl oraz synow dwoch: Jana y Sala- mona splodzil, jak o tern poswiadczylo prawo darowne Katarzyny Bortkiewi- czowny Mikolajowej Mickiewiczowey, matki, w roku 1548 maja 1 dnia Janowi y Salamonowi Mickiewiczom, synom, wydane
Z tych Salamon, na mocy prawa matki swey teraz cytowanego, dziedzic dobr Obstrujow, czterech splodzil syndw, to jest: Piotrą, Jerzego, Dawida y To- tnasza. Ci, po rožnych rozszedtszy šią mieyscach, rožne tež dzicdziczne posia- dali majątki, mianowicie Piotr Mickiewicz, dobr stolowych krolewskich administrator, od Michala, krola polskiego, zyskal przywiley, trzy wloki gruntu na do- zywocie we wsi Brydach ekonomii szawelskiey oddający, w roku 1680, Oktobra 16 dnia konferowany, y syna Szymona splodzil. Brat zaš jego Dawid, dobra Niewodziany w powonderiskim powiecie nabywszy, jak poswiadczyt testament jego w roku 1770, maja 10 dnia sprawiony {...), syna Marei na sukcesorem zo- stawil.
Wspomniony wyzey Szymon Mickiewicz, po smierci oyca swego odziedzi- czywszy dobra Obstraje, prawem darownym roku 1747 Juni 30 dnia pisanym (...), synowi swojemu Jozefowi zapisat, z ktorego urodzeni syuowie Felicjan, Leon y Jozef; teraz z potomstwem wywodzący šią, tež dobra Obstruje odziedziezyli”,
Potomkowie innych gatęzi tego rodu dziedziezyli liezne rozsiane po Žmudzi majątki. W 1799 roku heroldia wilenska uznala az czterdziestu Rymwidow Mickiewiczow za „rodowitą y starožytną szlachtą polską" i wpisala ich do pierwszej klasy ksiąg szlacheckich gubemi fitewskiej (CPAHL, f, 391, z. 7, nr 1867; N. 613).
Jesli sądzič z imion starotestamentowych, naleželi wowczas niektorzy z pa- now Mickiewiczow do wyznawcow protestantyzmu, byli prawdopodobnie kal- winami. O rok požniejszy od poprzedniego Wywdd familii urodzonych Mickiewiczow herbu Nalęcz, sporządzony w heroldu wilensktej 26 maja 1800 roku, podawat, že: „Wawrzyniec Mickiewicz, szlachcic polski, przodek dzis wywo- dzących šią, by! dziedzicem oyczystego imienicza Miežance zwanego y splodzil synow trzech: Jana, Izajasza y Jozefą Wawrzyncewiczow Mickiewiczow, o tym kwity poborowe. Jeden w roku 1580 miesiąca Apryla 15 dnia, poborcy Andrzeja Dowgirda. W roku 1601 drugi, Janowi y Izajaszowi Mickiewiczom od poborcy Juliana Korbuta wydane, przekonaly.
Wawrzynca Mickiewicza syn Izajasz by! oycem Jana y Krzysztofa Mickiewiczow (...). Z tych dwoch braci Jan Izajaszewicz Mickiewicz, pojąwszy w matzenstwo Reginą Stacewicz6wną, aktorką majętnosci w okolicy Krupowi- czach ležącey, ktora mu powila syna Piotrą Janowicza Mickiewicza (...). Piotr Janowicz Mickiewicz zostawil po sobie synow czterech: Samuela, Kazimierza, Stanislawa y Jana {...), jak šią wyšwiecilo z listu na przyznanie prawa zastaw- nego od Kazimierza Bohuslawowicza Esterce z Kucewiczow Piotrowey, niatce, y rzeczonym synom Mickiewiczom w roku 1700 wydanego.
Z liczby syn6w Piotrą Janowicza Mickiewicza Kazimierz sierilis, Jan zo- stawil po sobie syna Karola bezpotomnie zmarfego, zas Samuel Piotrowicz Mickiewicz miai synow dwoch: Jana y Jakuba (...). Z Jana Samuelowicza Mickie-
169
wicza, ze pochodzi Tomasz Janowicz Mickiewicz, dzis wywodz^cy siq, z syna- mi Antonim, Mateuszem y Fulgentym, to okazal list na przyznanie prawa da- rownego od Jana Samuelowicza Mickiewicza, oyca, Tomaszowi (...) w roku 1763 wydany.
W kolei wyz wymieniony Stanislaw Piotrowicz Mickiewicz (...) splodzii synow trzech: Dominika, Kazimierza y Michala, a ci zostawili potomstwo na- st^pne, jako to: Dominik Stanislawowicz Mickiewicz splodzii synow czterech, dzis wywodz^cych si$: Jana, Macieja, Fulgentego y Zygmunta Dominikowi- czow Mickiewiczow Zas Kazimierz Stanislawowicz Mickiewicz, splodzii synow trzech, dzis podobniez wywodz^cych sip: Ignacego, Dominika y Mary’ ana. A Michat Stanislawowicz Mickiewicz mial syna Stanislawa, po ktorym pozostal siq syn Zygmunt”.
Heroldia wilenska w maju 1800 r, uznata Tomasza z synami Antonim, Mateuszem i Fulgentym; Jana, Macieja, Fulgentego i Zygmunta, synöw Dominika; Ignacego, Dominika i Mariana, syndw Kazimierza, wreszcie Zygmunta Stani- slawowicza — Mickiewiczow za „rodowit^ y starozytna szlachty polsk^”, wpisu- j^c ich do pierwszej klasy ksi^g szlachty guberni litewskiej (CPAHL, f. 391, z., nr 948, s, 771-774). Wtedy tez heroldia potwierdzila rodowitosc szlacheck^ in- ncj galtjzi Mickiewiczow herbu Nat^cz (Jana, Stanislawa, Jakuba i Ignacego), wywodz^cych siQ od Bartlomieja, ktöry mial syna Kazimierza Mickiewicza, wlasciciela folwarku Pietraszuhce w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. , nr 948, s. 775-776).
Wiele ostrych szykan spadlo na rodzinq Mickiewiczow, jak i na caty stan rycerski dawnych Kresow Wschodnich, w okresie powstania styczniowego i po upadku tego zrywu niepodleglosciowego. Lista urzednikow wyznania katolidde- go, zMtolnionych ze sluzby ze wzglqdu na politycznq nieprawomyslnosc od roku 1863 i zamieszkatych w gubemi grodzieiiskiej z pojasnieniem, jakie ma kazdy znich srodki do zycia z listopada 1866 roku zawiera m.in. taka informacj$: „Radca tytulamy Florian syn Jana Mickiewicz. Utrzymuje si$ z domu i wyna- grodzenia otrzymywanego z uprawiania wolnego wynajmu" (CPAHL, f. 378, r. 1866, nr 181). Ze wszystkiego, co dotychczas powiedziano, niczbicie wi§c wy- nika, iz Mickiewiczowie wywodzili sic ze starodawnego bojarstwa Wielkiego Ksipstwa Litewskiego.
MICU1NSK1 (Micunskas) herbu Pielesz. Rodowe siedziby mieli w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
MICUTA herbu Gozdawa. B. Starzynski sytuowal ich wsröd prastarych rodzin Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego (Biblioteka Jagielloiiska w Krakowie - Dzial r^kopisöw, 70J4-IH, s. 25). Jak wynika z zapisöw archiwalnych, Micutowie za- mieszkiwali przewaznie w powiecie wolkowyskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MIECZKOWSKI (Meckauskas) herbu Abdank, Boncza, Pierzchala, Roch II, Zagloba. Drobna sziachta znana w Polsce srodkowej i na Kresach Wschodnich. Stanislaus, Petrus, Bartholomeus, Andreas, Martinus, Gregorius de villae Mieczki Mieczkowscy de armis Pierzchaly wzmiankowani przez drohiczyn-
170
skie księgi ziemskie w zapisie z 28 listopada 1571 r. (W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 357).
Urodzony Wawrzyniec Mieczkowski w 1624 r byl poborcą podatków w powíecie lomzynskim (VL, t. III, s. 234), Lukasz Mieczkowski, podsędek ziemi lomžynskiej, w 1674 roku podpisal akt elekcji króla Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 158), Lista szlachty powiatu wilkomierskiego z 1795 roku zawiera informację, že Tadeusz Mieczkowski herbu Zagtoba, tutaj wíaánie osiedlony „majątku dziedzicznego nie posiada, w powiecie wilkomierskim w parafíi kur- klewskiej shižbą partykulamą, czyli dworską, bawi się”, to jest služy u bogat- szych obywateli za zarządcę (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 187). O Miecz- kowskich herbu Boricza i Zagloba wspominal S pis szlachty Królestwa Polskiego (s, 150). Byli tež piebejusze tego nazwiska.
MIECZNIKOWSKI (Mečnikovskis). Uzywali herbów Ostoja, Podkowa, Pobóg i wlasnego, ale stanowili jedną rodzinę. Polska encyklopedia sziachecka (t, VIII, s, 231) informuje o nich: „Mieczkowski herbu Pobóg, 1500; 1841 pw,; 1843 pw.; 1852 nb.; z Miecznikowa, pow. mlawski, hicki, Warrnia. Jedni z Miecznikowskitni herbu Podkowa. Z tej rodziny Aleksander, Józef i Zdzislaw, synowie Kazimierza, i Gustaw, syn Konstantego, otrzymali prawa nowego szlachectwa w 1852 r. Miecznikowski herbu Podkowa, 1600; 1848 pw.; 1853 pw,; mazowieckie. Z tej rodziny: Franciszek, ur. w 1788 r. we wsi Sola w radomsku, w powstaniu 1831 r. major WP Odbyl kampanię 1812 r. w Rosji, zmari 1873 w Warszawie. Miecznikowski herb wlasny, 1552; Mieczników mlawski”.
U Tomasza Swiqckiego (Historyczne pamiątki..., t. I, s. 166) znajdujemy wzmiankç: „Miecznikowski Adam, pulkownik Zygmunta III, polein reformai. Gdy mlyn u księžy Dominikanów w Krakowie obracač się nie chciaí, on wymówil nie- które síowa, po czym cala machina obracac się zaczęla. Policzono to mu za cud, co zapewne bylo skutkiem znajomej jemu przyczyny zatrzymania się”. Jan Karol Dachnowski w Herbarzu szlachty Prus Królewskich XVII wieku {Komik 1995, s. 294) zanotowaí o tym rodzie: „Miecznikowscy we tczewskim powiecie. Fortes, magnanimi, liberales omniqite virtute clari praedicamur. Ostojczykowie”.
Kasper Nieskiecki w Herbarzu polskim (t. VI, s. 390-391) podawal: „Miecznikowski herbu Podkowa, w Mazowieckiem i indziej. Stanislaw Miecznikowski, podsędek zawkrzyriski; Jan, regent zakroczymski, w Plockiem 1674, Maciej w województwie brzeskim-kujawskim 1632. Adam, pulkownik króla Zygmunta III, potem reformat, gdy u ojców Dominikanów konwetu krakow- skiego mlyn byl tak zaczarowany, že kola przeciw wodzie obracaly się, žadne rattmki exorcystów nie pomagaly, z rozkazu przcložonych swoich, skoro Adam trzy razy owe slowa wymówil: Christus factus est pro nobis obediens usquae ad mortem, przelamal czartowską šilę, že kola potem zwyczajnym swoim ttybem krąžyly. W roku 1778 Tomasz Miecznikowski, stražnik zakroczymski”.
Adam Miecznikowski byl pulkownikiem wojsk królewskich za Zygmunta III, następnie zaš kaptanem. Okolo 1740 r. N. Miecznikowski byl kasztelanem. Tomasz Miecznikowski, Camerarius Cranicialis Terrae Zacrocimensi, 23 czerwca 1764 roku podpisal uchwalç koronnej konfederacji generalnej w Warszawie (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewódzka w Rzeszowie - Dzial ręko-
171
pisöw, Rk-3, k. 176). Jakub, Edward Andrzej Marc in Aleksander, Wilhelm Stanislaw Jakub Joachim, Matein, Ludwig Ignacy, Fortunat Kazimierz, Wtadyslaw Stefan, Henryk Aleksander i Pawel Miecznikowscy uzyskali potwierdzenie sta- rožytnej rodowitosci szlacheckiej w heroldii podolskiej 24 listopada 1843 roku (Spisok dworian podolskoj gubernii, s. 271).
Rodzina ta wydala wiele znakomitych postaci, zaslužonych dla nauki i ¿ycia publicznego. Aleksander Mikolaj Miecznikowski (1836-1873) zastynąl jako znakomity inžynier budownictwa i profesor gimnazjöw w Warszawie, autor podrqcztliköw Przewodnik dla kowali (1862) i Przewodnik dla giseröw (1864). Na emigracji byl cztonkiem Towarzystwa Pomocy Naukowej w Paryžu, a na- stępnie kierowal budowg drög w Peru. Zmarl mlodo na žoltą febrę i pochowany zostal w Limie. Ludwik Aleksander Jözef Miecznikowski (1836-1882), oficer powstania 1863 r. i Komuny Paryskiej, bliski wspölpracownik generala Jarosla- wa Dąbrowskiego, znany dzialacz skrzydla lewicowo-radykalnego emigracji polskiej w Londynie. Zmarl wlcrötce po powrocie do kraju,
MIEDZYCHOWSKI (Medikauskas) herbu Jasienczyk. Od 1590 r. posia- dali częsč döbr Lokniszki w powiecie wilkomierskim. W 1799 r. uznani zostali za rodowitą i starožytną szlachtą polską i wpisani do pierwszej cząšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskicj (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 465-467).
MIEDZWIECKI (Medveckas) herbu Oksza, Ostoja, Pobog i Topacz (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MIEKANIEWSKI (Mekanauskas) herbu Jelita. Dziedziczyli dobra ziem- skie w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
MIEKIEWICZ (Mekevičius) herbu Radwan. Osiedleni byli na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
MIELECKI (Meleckas) herbu Gryf. Polscy Mieleccy, jak stwierdzil Bole- slaw Starzyhski w XI tomie (s. 32) swego niewydanego herbarza, wygasli w XVIII wieku (Biblioteka Jagiellohska w Krakowie - Dzial r^kopisow, 7016- III). Wybitnie zasluženi i slawni byli w Rosji. T. Swiqcki (Historyczne pamiąt- kit, I, s. 166) podawal: „Mielecki z Mielca w Sandomierskiem, jednej rodziny z Branickiemi. Stanislaw, kasztelan zawichojski, okolo roku 1531 za Zygmunta I odbywal komissygw Solcu (..,). Cudowne jego uzdrowienie za sprawąšw. Sta- nislawa jest wyryte w Ruszczy i na Skalce w Krakowie.
Jan, wojewoda podolski i marszalek wielki koronny, na inflanckiej potrze- bie 1557 r. dowodzit. Mikolaj, wojewoda podolski, hetman wielki koronny, starosta chmielnicki; na dworze cesarza niemieckiego wychowany, rycerz wiel- kiej odwagi 1572 roku Bogdana, Aleksandrowego syna, w 1500 ludzi na hospo- darstwo [moldawskie] starai šią przywrocid; Polock odebrat, Sokol spalit. Do Węgier w poselstwie ježdzil; księdza Skargą, napominającego go do wiary kato- lickiej, w uniesieniu uderzyl; Tataröw na Podolu gromil. Dia wieku i zdrowia oslabionego bulawę zložyl, ktorą Zamojski po nim objąl; zszedl 1585 r.
172
Sebastyan, kasztelan krakowski, uczonych przyjaciel; o czem [przypomina] nagrobek jego w Mielai. Hieronim, starosta brzeski, rotmistrz Stefana i Zyg- raunta Augusta, na wyprawach w Moskwie i pod Gdahskiem znajdowal się. Mikolaj, opat tyniecki, jezdzil do Cluny dia przypatrzenia się porządkowi zako- nu; bibliotekę w Tyncu pomnožyt; zszedi 1604 roku”.
MIELESZKO (Meleška) herbu Korczak. Zamieszkiwati na ziemi Iwow- skiej i wilenskiej, T, Šwięcki w Historycznych pamiątkach (t. I, s. 166-167) za- pisal: „Mieleszko, w Litwie; pochodzą od jednego z przedniejszych panow li- tewskich zwanego Czupa, ktöry na sejmie w Horodle przyjąl herb Korczak. Gdy Rossya Smolensk zabrala, do Litwy si$ przeniesli, Jermolowi Mieleszce Zyg- munt August 1570 roku puste pola w wojewodztwie braslawskim (...) wieczne- mi czasy darowal. Jerzy, chorąžy slonimski, w czasie najazdu Kozakow, uzbroiwszy powiatową szlachtę, buntowniköw poskromil”.
MIENICZ vel MENICZ (Meniiius) herbu Korczak. Zamieszkiwali w po- wiecie oszmiahskim. Ich przynaležnoįč do stanu szlacbeckiego potwierdzala heroldia wtlehska w XIX wieku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 11).
MTERCHELEWICZ (Merkelevičius) herbu Rudnica. Dobra rodowe mieli w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MIERZEJEWSKI (Mežcjevskis) herbu Szeliga. Miejscem ich osiedlcnia byty powiaty wilenski, oszmianski, kobrynski, nowogrodzki, telszewski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 12, 17, 18). Florian, Jan, Sebastian, Stanislaw, Kli- ment, Pawel, Marcin, Bartlomiej, Lukasz i inni Mierzejewscy podpisali w 1697 roku akt elekeji krola Augusta II w imieniu szlachty ziemi nurskiej (VL, t. V, s. 455). Mierzejewscy spokrewnieni byli m.in. z Jelenskimi.
MIERZYNSK1 (Mežinskis) herbu Jastrząbiec, Leliwa, Lubicz, Powala i Junos za. Infonnowal o nich Spis szlachty Krolestwa Polskiego (s. 152). O Mie- rzynskich herbu Jastrzębiec S. Uruski (Rodzina..., t. XI, s. 34-36) podawal, ii „wzięli nazwjsko od wsi Mierzenca i Mierzynia w woj. plockiem”. Mierzynscy herbu Junosza znani byli od okolo 1470 r. w Polsce srodkowej; herbu Leliwa - w Galicji; herbu Powala - na ziemi czerskiej i w gubemi kowienskiej.
Adam i Jan z ziemi zakroczymskiej, Aleksander, Daniel, Samuel z woje- wödztwa krakowskiego, Krzysztof, Stanislaw na Mierzniu oraz Stanislaw zMierznia na Chomranicach Mierzynscy w 1648 roku podpisali akt elekcji krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 99, 110). Lista familii szlachcica ¡gnaeego Mierzynskiego Stomy w powiecie wilkomierskim w teyže parafii mieszkającego z 1797 r. wskazuje, že byt on žonaty z Wiktoryą Zabielską i posiadal folwark Jasiuliszki. Pieczqtowal się odmianą herbu Košctesza. Heroldia mohylewska w 1803, a kowienska w 1844 potwierdzily rodowitosc Mierzynskich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1865).
MIEZEWTCZ (Meževicius) herbu Bronikowski. Dziedziczyli posiadlosci na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 416).
173
MIĘDZYBLOCKI (Mediblockis) herbu Topacz. Naležaiy do nich dobra ziemskie na Wilenszczyžnie i Kowienszczyznie (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 674). Potwierdzenie rodowitošci szlacheckiej uzyskali w heroldii wilenskiej 2 kwiet- nia 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 75).
MIĘSOJED (Mėsoj edas) herbu Labędž. Rodowe majątki Mięsojedow po- ložone byly w powiecie nowoaleksandro wskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707). W 1851 roku heroldia wilenska odnotowala zamieszkalego w Wilnie szlachcica Antoniego, syna Jana, Miąsojeda, ktorego rodzina uzyskala potwierdzenie szlacheckiej rodowitošci z tutejszej Deputację Wywodowej 13 sieipnia 1820 r. (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1873).
Drzewo genealogiczne rodu Mięsojedow herbu Labędž, zatwterdzona przez heroldu wilenską w 1902 roku przedstawia osiem pokolen (65 osob plci mę- skiej) rodu. Dziedziczyli oni dobra Bartoszuny, Domaszewo, Kropulowszczyzna i Lisojady w powiecie oszmianskim od wieku XVII. Zamieszkiwali tež na Ko- vvienszczyžnie. Byli potwierdzani jako rodowita szlachta przez heroldię wilen- ską w 1820, 1837; kowienską- 1851, przez Senai Rządzący w Petersburgu - 1852, 1868, 1872, 1883, 1895,1900, 1903 roku (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 71).
MIGDAI, (Migdalas) herbu Poraj. W žrodlach archiwalnych notowani byli od XV wieku.
MIGIEWICZ (Migevičius) herbu Przyjaciet. Miejscem ich osiedlenia byl powiat kowienski (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2571).
MIKITA herbu Jasienczyk Dziedziczyli majątki w powiecie lelszewskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MIK1ASZEWSKI vėl MIKLASZEWSKI (Miklašauskas) herbu Ostoja. W, Modzalewskij za protoplastę ukrainnej galęzi rodu uznal Jozefą Miklaszew- skiego, szlachcica starodubowskiego, wymienianego przez przekazy archiwalne w roku 1620 (Matorossijskij rodoslownikt t. III, s. 475). Natomiast G. Milora- dowicz w dziele Rodoslownaja kniga czernigowskogo dworianstwa (cz. 4, s. 124-130) wywodzil ich od polskiego szlachcica Stanislawa Miklaszewskiego, ktory w 1618 r. otrzymai z ręki krola Zygmunta III przywilej szlachecki dla siebie i swych synow Pawla i Alberta.
Tomasz Šwiqcki (Historycznepamiątki.,., t. I, s. 167-168) zanotowal: „Mi- klaszewski, w Mazowieckiem. Mikiasz, kustosz krakowski, poslowal od Kazi- mierza do Litwy 1451 r. Maciejowi krol Zygmunt Augusi za rycerskie dziela pod Polockiem i Ūlą herb Ostoja nadal”.
Žony brali Mikiaszewscy z takich domow, jak: Szwejkowscy, Rubanowie, Šwiqtopelk-Czetwertynscy, Markowiczowie, Sawiczowie, Lesiewiccy, Lazare- wiczowie, Bazylewscy, Nowiccy, Nawroccy, Bakurynscy, von Bergowie, Bo- rozdnowie, Kubrakowscy, Jewreinowowie, Rimskije-Korsakowowie, Skoro- padzcy, Imszenieccy, Poletykowie i in.
174
MIKOLAJEWICZ (Mikolajaitis) herbu Ostoja, Labędž, Korab, Janina, Trąby, Murdelio. Rodowe posiadtosci mieli na Podlasiu, Wilenszczyznie, Žmu- dzi, Bialej Rusi, Polesiu (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 12). S. Uruski (Rodzina..., t. XI, s. 50) podawal; „Mikolajewicz herbu Murdelio. Byli na Litwie w XVI wieku; možna rodzina. Jan, marszatek hospodarski 1501 r. Mikolaj, podstoli litewski, starosta bielski 1501 r. Waclaw, pisarz wielki litewski, posel do Mo- skwy 1554 r. Jan, marszalek litewski, starosta wilkijski 1564 r. Maciej i Marcin w pow, stonimskim 1613 r.”.
W. Wittyg w ksiąžce Nieznana szlachta polska i jej herby (s. 202) wspominal tylko o dwöch znanych mu szlachcicach tego nazwiska, mianowicie: o Janie Mi- kotajewiczu herbu Korab, ziemianinie wilenskim (1584) i o Szymonie Mikolaje- wiczu herbu Labqdz, ziemianinie kowiehskim z tegož okresu. Obecnie, jak sie wydaje, nazwisko to tylko bardzo rzadko wystepuje na terenie Wilenszczyzny.
Nazwisko Mikolajewicz jest typowym patemaliktem od polskiego imienia Mikolaj (lub bialoruskiego Mikola), ale w zadnym wypadku nie od rosyjskiego Nikolaj czy žmudzkiego Mykolas (Michal). Nazwisko to wyjątkowo często wy- stepuje na rdzennic slowianskich, lechickich terenach bylego Wielkiego Księ- stwa Litewskiego, Rusi i Žmudzi, od Grodna i Wilna, po Polock i Smolensk.
Przskazy archiwalne podają, že juž w roku 1467 Sienka Mikolajewicz z Sta- roduba zostal obdarzony przez Kazimierza Jagiellonczyka posiadlošciami ziem- skimi (Ruitskaja htoriezeskaja Biblioteka, t. XV, s. 141). Mikolaj Mikolajewicz w roku 1492 byl namiestnikiem braslawskim (ibidem, s. 448). Juszko Mikolajewicz, dobry czlowiek, czyli szlachcic, spod Turowa figuruje w księgach sądo- wyeh tego miasta z 1500 roku (Siewiero-Zapadnyj Archiw, 1.1, s. 4).
W roku 1501 występujc w jednym z przywilejow Aleksandra Jagiellonczyka Mikolaj Mikolajewicz, podezaszy Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego i starosta bielski (J. Danilowicz, Skarbiec dyphmatöw, L II, s. 258). W tyraže roku w Piotrkowie zebrana szlachta Polski i Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego za- twierdzila akt unii, w ktory m.in. zapisano: „W imią Ojca i Syna i Ducha Swiq- tego. Amen. Pan B6g tak ziemie krölestw urządzil, iž bez gtowy i czlonkow zgodnych z sobą utrzymač się nie mogą. Žeby zas dhižej trwaly w jednošci, potrzeba koniecznie, ižby czlonki powolne byly glowie, a ta z większą roztrop- nošcią cztonkami kierowala, a jako czlonki odstrychające się od glowy szwan- kowac zwykly, tak z niązgodne zachowują się wzajemnie.
Codziennie uczy nas doswiadezenie, iž cesarstwa, krölestwa i ksiqstwa ulrwa- lają się, powiększają i kojarzą się zgodą, albowiem pizez zgodę male rzeczy rosną, niezgodą. zaš największe się mzpraszają” Dalėj następowalo 16 punktow unii pol- sko-litewsktej, ugruntowujących jednošč obydwu panstw. Ze strony Wielkiego Księstwa Litewskiego dokument ten podpisali m.in. Wojciech, biskup wilenski, ksiąžę Aleksander Juijewicz, kasztelan wilenski i starosta grodzienski, Piotr Olech- nowicz kuchmisuz ksiąžęcy, Mikolaj Mikolajewicz, podezaszy Wielkiego Ksiestwa Litewskiego, starosta na Bielsku (ibidem, s. 59-60). W 1506 roku Mikolaj Mikolajewicz byl wojcwodą trockim; w 1511 - wojewodą wilenskim (ibidem, s. 273) i kanclerzem Wielkiego Księstwa Litewskiego (ibidem, s. 283).
Jur Mikolajewicz, „ziemianin hospodarski” z ziemi žmudzkiej, jest wspomi- nany przez archiwalia w roku 1505. Marszalek Jan Mikolajewicz, wojewodzic
175
wilenski, dyplomata, od uoto wan y zosial w księdze wydatkow Wielkiego Księ- stwa Litewskiego z lat 1506-1511 (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, 5, 619; Akty otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. II, s, 15). W latach 1507-1514 Mikolaj Mikolajewicz by! starostą grodzienskim, a Jan Mikolajewicz - marszalkiem ziemskim i dzieržawcą slonimskim.
Bardzo często szlachcice o nazwisku Mikolajewicz występują w przekazach archiwalnych wydrukowanych w monumentalnym, obejmującym 49 tomow ciągu wydawniczym pt. Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, Wilno, 1865-1918), W roku 1507 w księgach grodzkich zanotowa- tto imię wspomnianego Jana Mikolajewicza, raarszalka dwomego, dzierzawcy stonimskiego (AWAK, t. V, s. 137). W 1514 roku w slonimskich księgach ziem- skich zapisani zostali „ziemianie hospodarscy” Szczęsny, Wojciech i Senko Mikolajewiczowie. W ] 522 Zygmunt I nadal dobra w wojewodztwie grodzien- skim Grzegorzowi Mikolajewiczowi.
Pan Jury Mikolajewicz, wojewoda smolehski, w 1514 r. wzmiankowany jest w księgach braslawskiego sądu ziemskiego {AWAK, t. XXXIII, s. 19). W 1515 r. odnotowani zostali Jan Mikolajewicz, marszalek ziemski, dzierzawca stonimski, i Jurey Mikolajewicz, starasta grodzicnski, podczaszy krolewski. Jerzy Mikolajewicz byl starostą grodzienskim w 1516 roku. W tym roku w dokumentach urzędowych Wielkiego Księstwa Litewskiego zapisany zostal Mikolaj Mikolajewicz, wojewoda wilenski, „kanclerz hospodara krola jegomosci Zygmunta” {AWAK, t. VII, s. 4). W 1522 roku Mikolaj Mikolajewicz, wojewoda wilenski, poslowal do Moskwy i Perekopu.
Wielu Mikolajewiczow figuruje na lišcie szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego, ktora stawila šią na pospolite ruszenie w roku 1528. Pan Jan Mikolajewicz, „podczaszy hospodarski”, wedtug tej listy mial stawic w razie potrzeby wojennej ze swych posiadlosci 61 koni, a pan Stanislaw Mikolajewicz, dzierzawca pienianski, 39 koni. Pawel Mikolajewicz z powiatu oszmianskiego mial wystawic 2 konie, Jaroslaw - 1, Szczęsny - 1, Szymko - 1 itd.
Januszko Mikolajewicz z Mejszagoly mial wystawic trzy konie, a Wojciech i Wienclaw Mikolajewicz po jednym; Miš Mikolajewicz z Ejszyszek - tež jed- nego, podobnie jak Pac Mikolajewicz z Radunia, Roman Mikolajewicz ze Slo- nimia, Andrzej z siola Bolesty z ziemi bielskiej oraz kilkudziesięciu Mikolajewiczow z Podlasia, m.in. Ambrožy, Szczęsny i Jerzy z siola Moskwino {Rus~ skaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1420, 1569).
W 1528 roku do pospolitego ruszenia stawali rawniez: z Pienian — Wojciech, Andrzej, Kasper, Maciej i Piotr Mikolajewiczowie; z Trok - Bartosz, Stanislaw, Pac Mikolajewiczowie; z Žyžmor - Bartosz; z Upity - Szymko i Ja- kub; z Ejszyszek - Miš i Lazarz; z Giedroje - Jur Mikolajewiczowie {AWAK, t. XXIV, s. 43-67).
Mikolajewiczowie zamieszkali w powiecie wilkomirskim nie byli majętni, musielt na pospolite ruszenie w 1528 r. wystawiac tylko po jednym lub co naj- wyzej dwu ježdžc6w. Dotyczy to Andrzeja, Janusza, Wojciecha, Sorygowta Mikolajewiczow. Inni, jak np. Piotr, Maciej, Marcin, Klim Mikolajewiczowie stawali osobišcie do szeregu, nie mająe poddanych.
Regestr „bojarow hospodarskich” z 1528 r. wymienia mieszkających w okolicach Lidy Jana Mikolajewicza; kolo Radunia — Jakuba Mikolajewicza.
176
W uchwale sejimi wilenskiego z 1528 r. zaznaczono, že w razie potrzeby niejaki „pan Stamslaw Mikoiajewicz, dzierzawca pienianski, majet stawiti trydcač dziewiac koniej” {AWAK, t. XXIV, s. 32-37). Wenceslaw Mikoiajewicz przed 1529 r. by! wlascicielem trzeciej czq£ci dobr Miedniki pod Wilnera (Archeogra- ficzeskij sbomik dokumentow, L X, s. 173).
W jednym z dawnych dokuinentbw dyplomatycznych Moskwy znajduje siq zapis: „Leta 7045 (1536), Gienwaria 11 dnia, pryszli k wielikomu kniaziu Iwanu Wasiljewiczu Wsieja Rusij ot Žygimonta korola polskogo i wielikogo kniazia Iitowskogo, posly korolewy: wojewoda polockij, marszalok, pan Jan Jurjewicz Hlebowicz, da marszalok, žc witebskij wojewoda, dzierzawca dorohickij pan Macicj Wojciechowicz (Janowicz), da pisar Wenciaw Nikolajew, wsie rymsko- go zakona”,
Mikoiajewicz zostal tu, jak i w innych dokumentach rosyjskich, przcdstawio- ny jako „Nikolajew”, tj. „syti Nikolaja”. Dokument ten jednoznacznie wskazuje, že byt on „zakonu rzymskiego”, t.j. wyznania katolickiego. Nie byl wiqc Rusinem (chyba, že porzucil prawoslawie), iecz slowianskim Litwinem {Akry omosiaszczije- sia k istorii Zapadnoj Rossii, t, II, s. 267, 272, 301). Okoto roku 1540 6w Wenciaw Mikoiajewicz, jako sekretarz krolewski, wielokrotnie figuruje w owczesnych dokumentach urzqdowych (por. Sbomik dokumentow otnosiaszczichsia k istorii Pa- now Rady Wielkogo Kniaiestwa Litowskogo, s, 351 i in ),
W roku 1542 kr61 polski Zygmunt I wystosowat list do „cara Perekopu”, w ktorym m.in, pisal; „Co siq tyczy žądania Twego, abyšmy Ci przyslali upo- minki traktatami obiecane na dzieii 1 listopada, odpowiadamy, iž z temi upo- minkami dawno poslalismy do Ciebie posla naszego, wielkiego sekretarza kro- lewskiego i dzierzawcq miednickiego, pana Wenceslawa Mikolajewicza, ktory rychlo do Ciebie przybqdzie. Wszakze od rzeczonego posla z drogi list otrzyma- lismy, jako žadnym sposobem na terrain nie poipieszy, juž to dla zlej drogi i wezbrania wod, juž dla tego, iž nam starostowie ukrainni donoszą, iž žli ludzie, Kozacy moskiewscy, z niemalemi pocztami konno ležą nad rzeką Dnieprem i lapią tak naszych, jako i Twoich goncow. Przeto, gdy nasz wielki poscl z temi upominkami przyjedzie do Kijowa, natychmiast da Ci znac o tem, abyš Ty dla bezpieczenstwa rzeczonych upominkow wystal tyle swego ludu, ile zechcesz naprzeciwko nim do Czerkas, a wtedy te upominki bez omieszkania rąk Twych dojdą, o czem donosiray dla wiadomosci” (J. Danilowicz, Skarbiec diplomat6w, t. II, s. 315).
Maciej Mikoiajewicz, dworzanin Jego Krolewskiej Mošcj z powiatu troc- kiego, w roku 1558 zostal wlascicielem stoia Gojcuszki {AWAK, t. XXX, s. 105). Akta archiwalne z 1548 r. wspommąją o Pawle i Marku Mikolajewi- czacb, „bojarach hospodarskich” z powiatu trockiego (A WAK, t. XXIV, s. 114). Okolo roku 1550 w okolicach Trabow na Oszmianszczyžnie mieszkali szlachci- ce Ambrozey, Pawluk i Czesiuk Mikolajewiczowie (ibidem, s. 123). Wsrod slo- wiariskich bojarow upickich w spisie z 1554 r. odnotowani zostali Gryg, Rym, Jur i Jan Mikolajewiczowie.
Ambroiy Mikoiajewicz, bojar z powiatu slonimskiego, oskaržony zostal w 1560 roku o zagrabienie konia sąsiadowi Abramowi Lewonowiczowi. W ksiqgach sądu slonimskiego zlat 1555-1565 figurują tež miejscowi szlachcice
177
Wenceslaus i Matys M i koląj ew i czo w i e oraz Stanislaw, stonimski pisarz grodzki (AWAK, t. XXII, s. 4, 54, 210 i in.)- W 1567 r. w ochotniczym regimencie staro- sty orszariskiego Filona Kmity Czernobylskiego ciągnąl przeciw Iwanowi Grož- nemu „pacholek Teodor Mikolajewicz, na nim pancerz, szyszak, szabla, tarcza, drewko; pod nim walach biaiy”. Z podobnym rynsztunkiem stawili się wowczas rownjez Štai, Longin i Jan Mikolajewiczowie (Archeogrąficzeskij s bo mik do- kumentow, t. IV, s. 219-224).
Inwentarz miasta Taurogi na Žmudzi z 1571 r. informowal: ,Jan y Pawel Mikolajewiczy, u nich gruntu z liasy wlok trzynašcie, morgow dwadziescia siedm. Na tychže grunciech ludzi osiadiych na wlokach stužeb cztery” (Istorijos Archyvas, Kaunas 1934, t. I, s. 181). W 1577 r. w zapisach archiwalnych wy- mieniany jest Bartlomiej Mikolajewicz, „bojar hospodarski” z powiatu beržan- skiego. 1 pazdziemika 1584 r. uchwalę sądową, spisaną w języku niskim wKownie, podpisal „Jury Mikolajewicz, wozny Kowienski, wtesną ręką" (AWAK, \. XXIV, S. 442).
Nie tylko szlachta, ale i mieszczanie, a byč može i chtopi nosili bardzo czę- sto to nazwisko. W 1578 r. Jarmola Mikolajewicz byl mieszczaninem mohyiew- skim (AWAK, t. XXIX, s. 56, 60, 215, 419 i in.). W roku 1582 Jan Mikolajewicz by! urzędnikiem majątkow ksiąžąt Sluszkow na Minszczyžnie. W roku 1585 w dokumentach krolewskich Stefana Batorego figuruje m. in. „Mikolay Rady- wilowicz-Mikolajewicz, wojewoda trocki, marszalek dwomy”, a obok niego: „Woytech, biskup wilenski, pan Hrehoiy Stanislawowicz Ostykowicz, pan trocki, starosta ¿moytski, pan Stanislaw Janowicz, wojewoda potocki, pan Stanislaw Hlebowicz, starosta horodenski (...) y innyie panowierada nasza”.
W 1586 roku w powiecie upickim zanotowanych zostalo kilkudziesiqciu ziemian o nazwisku Mikolajewicz: Adam, Andrzej, Bartlomiej, Marek, Marcin, Maciej, Tomasz, Urban, Szczęsny, Jakub, Jan, Jas i in. (AWAK, t. XXVI, s. 79, 223, 368, 382 i in.). Jarosz, Stanislaw i Jan Mikolajewiczowie byli dzierzawcami w majątku Poporcte w powiecie trockim okolo roku 1590 (AWAK, t. XXX, s. 71). W lTiarcu 1596 roku toezyla się przed wilkomierskim sądem grodzkim rozprawa o niezwrocenie dlugu przez Adama Mikolajewicza, chorąžego powiatu wjlenskiego, z ziemianinem tegož powiatu Stanislawem Podlipskim. Protokol sporządzorio w języku ruskim, lecz go po polsku podpisal „Adam Mikolajewicz wlasnąręką” (AWAK, t. XXXII, s. 44).
„Dobry szlachcic” Jan Mikolajewicz z powiatu minskiego ftguruje w roku 1597 w zapiskach minskiego sądu powiatowego minskiego jako swiadek (AWAK, t. XVII, s. 142). W tymže czasie Stanislaw Mikolajewicz byl slonim- skim pisarzem grodzkim. Andrzej Mikolajewicz, szlachcic minski, wspomniany jest przez archiwalia w 1599 r. (AWAK, t. XXXI, s. 285). Szlachcic wilenski Piotr Mikolajewicz 29 listopada 1601 r. swiadezyl w sądzie w sprawie o pobiciu się dwoch rzemieslnik6w (AWAK, t. XX, s. 179). W 1609 księgi magistratu wi- lenskiego wzmiankųją o Janie Mikolajewiczu, szlachcicu z Wilna (ibidem,
s. 207).
Pan Ždan Mikolajewicz w 1609 r. byl wlascicielem czterech wiok w siole Bacharewicze w powiecie slonimskim (Archeogrąficzeskij sbornik dokumentow,
t. I, s. 244). W spisie placow i domow wilenskich naležących do „ccrkwi prze-
!78
czystey" z 1643 r. m.in, czytamy: „Stanislaw Mikolajewicz, stelmach, za pra- wem w Bogu zesztego jegomošč oyca Ruckiego, na ten czas archimandryty wi- lehskiego, w roku 1611 danego, trzyma, a teraz, za podwyzszeniem, placi zlo- tych 2 groszy 15”. W sierpniu 1655 r. car Aleksiej Michajlowicz nadal Fiodoro- wi Mikolajewiczowi, rajcy mohylewskiemu, majqtnosci tych Polaköw, ktörzy uciekli z miasta przed najezdzcami moskiewskimi, byl bowiem ow mohylewsz- czanin wiemym shigą ca ra Rosji (AWAKr t. XXXIV, s, 54-55),
W lipcu 1665 r, Sieli won Mikolajewicz sprzedal „pol placa swojego wla- snego ležącego na ulicy Czemihowskiej” w Starodubie Mikolajowi Tarasowi- czowi (W. Modzalewskij, Otrywki iz staradubowskoj mit jukoj knigi, Czemihöw 1911, s, 21), W 1659 r. w okolicach Wilna mieszkal szlachcic Krzysztof Mikolajewicz {AV/AK, t. XI, s. 152). W roku 1682 Pawel Mikolajewicz pelnit urząd sotnika mohylewskiego. W 1760 r. wsröd szlachty zamieszkalej w miejscowoici Wylazy na Pinszczyžnie odnotowano Teodora i Jana Mikotajewiczow (Arche- ograftczeskij sbomik dokumentow, t. VI, s. 329).
W zapisach archiwalnych spotyka šią i žmudzko-baltycki odpowiedmk na- zwiska Mikolajewicz. Matys Mikolajajtis, bojar kröicwski, mieszkal nad rzeką Akmeną w 1558 r, Mikutis Mikolajajtis byl w tym czasie wöjtem sioia Wilagoia. Byli to Litwini (Žmudzini) i nazwiska ich występują w takiej wlainie wersji w slowianskich i laciiiskich przekazach historycznych; natomiast w žadnym ze zrödel np. Wenclaw Mikolajewicz, wybitny mąž stanu XVI wieku, nie ftguruje jako Mikolajajtis.
M1KOSZ vel MIKOSZA (Mikošis) herbu Gozdawa i Kotwicz. Dziedzi- czyli mąjątki na Wilenszczyznie i Witebszczyznie. Roman Mikosza, rotmistrz wojewödztwa witebskiego, w 1764 roku podpisal elekcję ostatniego kröla pol- skiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 124).
Wywödfamilii urodzonych Mikoszöw herbu Kotwicz z 18 XII 1819 r. poda- wal, že „familia urodzonych Mikoszöw, starožytną szlachecką zaszczycona ro- dowitošcią, uzywala prerogatyw temu stanowi wtasciwych od najdawniejszych czasöw; z ktörej Piotr i syn jego Jan Karol Mikosza posiadal dobra ziemskie Drukow, Morozowo, Narbutowszczyznę, Rodziesiony i Ramiony; a drndzy Mi- koszowie z tejže familii posiadali dobra takoz ziemskie Solowicze, Szktajew, Tatarszczyzntį, Rokosien, Ozierce, Ciereszek, Kacierzyninę, Herodnice i dalsze, w rožnych prowincyach W. X. Litewskiego rozložone, a wszyscy rozmaitemi wysokiemi urzędami byli zaszczyceni i funkcjami poselskimi w poshrdze krajo- wi i obywatelstwu zajmowali šią.
Z tej familii Hrehory Stanislawowicz Mikosza, posiadając po swych przod- kach rozmaite dobra, splodzil syna Adam a, jak przekonywa tej familii dekret wywodowy w roku 1773 February! 18 w ziemstwie prowincyi witebskiej zapi- sany. Adam Hrehorowicz byl wojskim litewskim i mial synow trzech: Jana, Jözefata i Marcina (...). Z tych Jozefat Adamowicz Mikosza, pojąwszy zoną Maryanną Chelchowską, posagową jej summą ubezpieczyl na wlasnych swoich dobrach Szajkunach, w powiecie oszmianskim potožonych (...). Tenžc Jozefai Mikosza, že byl zaszczycony od kröla Stanislawa Augusta godnošcią podkomor- stwa nadwomego, czyli szambelana, przekonat o tem przywilcj 1786 roku marca
179
23 w Warszawie wydany. K.t6ry to Jozefai splodzil synow dwoch Michata i Jozefą”. Michai by) na początku XIX wieku sędzią ziemskim powiatu zawilej- skiego, Jdzef- oficerem w wojsku poiskim.
„Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodow” - glosil werdykl Komisji Wywodowej Wilenskiej - my (...) familią urodzonych, a mia- nowicie wywodzących šią, jako to: Michala, sędziego ziemskiego powiatu za- wilejskiego, z synem Kazimierzem, i J6zefa, podporucznika woysk polskich, synow Jozefata, Mikoszow za rodowitą i starožytną szlachtę polską uznajemy, ogiaszamy i onych do ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej klasy pierw- szej zapisujemy”. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 71-72).
Herbarz szlachty witebskiej infortnowal o tej rodzinie ñî następuje: „Miko- szowie herbu Kotwic, to jest na tarczy w polu bialym pole na ksztalt rzeki czer- wone, na helmie ręka z mieczem zbroyna, jak do cięcia uniesiona, stawając do wywodu rodowitosci šEacheckiego urodzenia, y okazując znacznošc po rožnych wojewodztwach y powiatach possessji, probowali, iž Piotr Wladyslawowicz Mikosza, wojewodzianin smolenski, pozbywszy šią podczas rewolucji dobr w tymže wojewodztwie, w stanie Malachowskim będących, Kuznietowa ó in- nych, przeniosl się w wojewodztwo witebskie, gdzie ponabywawszy majętnošci Drukow, Morozow, Raniony ó dalszc, mialsyna KaroJa.
Î ktorych sprawiedliwey progeneracij swiadczy dekret oczewisty ziemski witebski 1677, instrukcja na seym grodzienski poslom do wojew6dztwa witeb- skiego 1687, ažeby za tymže Karolem instancjonowali do krola o nagrodę, tak za dobra w Smolenskim odeszie ó niewolq krymską, jako y za znakomitą ushtgę w wojsku z chorągwią, oraz kwity z poborow skarbowych obywatelom dawane 1672, 1686, tnstrukcya na seym elekcyjny 1697, zbycie niektorych majętnošci prawem wieczystym 1701 probowaty to pokolenie.
W czwartym zaš [pokoleniu] pozwem autentycznym 1693, prawem kupnym majętnosci Szklajow Tatarskich, inwentarzem 1718; w dalszy tež dowod kwity obywatelom dawane z poborow od 1703 do 1714 roku, assygnacye na oplacenie z tycbže poborow žotdu žohtierskiego od JW hetmana W. X. Litewskiego 1707 r., poselstwem na elekcyę ó podpisaniem do niey Augusta II, êãá!à polskiego, dowodzili,
W piątym pokoleniu dziat oyca na 10 synow 1718, testament tegož 1725; dalsze zaš między bracią konwencye, prawa wlewkowe, zrzeczne, darowne, przedažne, dzialy wieczyste, korroboracye, nabycie ddbr w rožnych datach, takowe zapisy niezawodną przyswiadczyly progeneracyą; že zaš nieprzerwanie w urzędach wojewodztwa, w ustugach publicznych zostawala ta familia, okazy- wali patent krola JM Stanisiawa Leszczynskicgo na zaciągnięcie chorągwi lek- kiey 1731, kredens na dworzahstwo powiatu orszanskiego 1732, list krola JM Augusta III na podanie wdytostwa Lemnickiego 1738, kredens na rotmistrzo- stwo 1748, kredens na sędziostwo grodzkie wojewodztwa witebskiego 1753, w tymže roku kredens na sędziosbvo pograniczne, tegož roku tnstrukcya na seym elekcyirty Stanisiawa Augusta, przywiley na sędziostwo ziemskie 1768.
W szostym wywodzących się pokoleniu przywiley na ratmistrzostwo 1764, na straznikostwo 1765, na woyskostwo W. X. Litewskiego wyswiadczają. Ktore to probacye î dawnosci possessji w rožnych Xięstwa Litewskiego wojewodztwach
180
y powiatach, o zaszczycie honoröw y naležytey progeneracji dowodzące, sąd ziemski witebski rozstrząsnąwszy, porniemoną Ipp. Mikoszow familią, godną wszelkich prerogatyw, praeeminencji y dostoynošci bye uznal y przyswiadczyl".
MIKOWICZ (Mikavičius) herbu Bawola Glowa. Ich dobra rodowe znaj- dowaly šią w powiecie wiikomierskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1878).
MIKSZEWICZ (Miksevičius) herbu Dąbrowa. Zamieszkiwali na Wilehs2- czyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861).
MIKULICZ (Mikuličius) herbu Gozdawa odm. Wywodzili šią z Oszmiahsz- czyzny. Pochodzili od Huryna Skuminą Lwowicza. Przed 1522 r. Mikuliczowie zamieszkiwali w powiede lidzkim i nowogrodzkim, Od XVI w. osiedleni byli tez w powiecie mozyrskim. Midi wiasny herb o tejže co nazwisko nazwie. Spo- krewnieni byli z Lubeckimj, Krzywcami, Peplowskimi, Kotowskimi, Karczew- skimi, Bromirskimi.
S. Uruski (Rodzina.,., t, XI, s. 58) podawai: „Minkulicz herbu Mikulicz vel Gozdawa odm. Stara litewska rodžiu a, jedna jej lima nosila przydomek Skumin, druga - Radecki; linia Skuminow istniala jeszcze w koricu XVII stulecia, linia Radeckich istnieje do tego czasu. Mikulicze, jak šią zdaje, wychodzcy smolen- scy, posiadali na Litwie majątek Zamosze W pow. braslawskim, ktorego wlasci- cielem w 1525 r. byi Jacko, syn Mikuly Wasilkowicza”.
O Mikuliczach herbu Gozdawa Herbarz rodzin szlackeckieh Krölestwa Poi- skiego z roku 1853 (cz. II, s. 64) podawai: „Rodzina ta od dawna w Wielkiem Księstwie Litewskiem zamieszkala, udowodnila juž prawa swoje do szlachectwa dziedzicznego w Cesarstwie, gdzie jej przodkowie od irzech wiekow, bo od roku 1500, zajmowali znaczne urzędy i liczne dziedziczyli dobra”, Obszemy Wywöd urodzonych Mikuticzow herbu Gozdawa przechowywany jest w zbiorach CPAHL (f. 708, z. 2, nr 5, s. 269-280 oraz nr 25, 649, 723).
W roku 1443 „Hryhku Mikuliczu Koroi hramotu dal na Czaczinskoje sielo, i pauu Juszku Kgocewiczu, sztoby jemu dal pokoj o to siolo, Hrynko by dzieržat i z žonoju” {Russkaja tetoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 110-111). W 1530 roku zanotowano w wilenskich aktach grodzkich imią dworzanma Teodora Mikulicza z Wilna. „Poddany krölewski Jan Mikulicz” wspomniany zostal w roku 1571 w inwentarzu plcbanii rudominskiej pod Wiltiem (AWAK, t. XIV, s. 158).
Jan Mikulicz, szlachcic spod Osztniany, notowany byl w rozmaitych doku- inentach, począwszy od roku 1576. W księgach trockiego sądu podkomo raki ego z 1589 roku zapisano, že byl wowczas rewizorem krolewskim {AWAX, t. XXX, s. 38). lnny Jan Mikulicz Radecki od 1608 roku mieszkal w powiecie wilko- mierskim, dokąd przeniėsl šią z Korony (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 184), Pan Samuel Mikulicz, czešnik pihski, figuruje w księgach sądu braslawskiego z 1700 r. (CPAHL, f. DA, r. 1700, nr 46, s. 91-94). Stefan Mikulicz w 1767 r. podpisal akt rozuowierczej konfederacji w Stucku, z czego wynika, že przy- najmnicj jedna z galęzi teji rodziny byla protestancka {AWAK, t. VIH, s. 618).
Obfita dokumentacja dotycząca dziejow rodu Mikuiiczow herbu Mikulicz (ponad tysiąc kart) zgromadzona zostala w Archiwum Narodowym Bialorusi
181
w Minsku (f. 319, z. 2, nr 1932). Znajdujący się tutaj Wywod familii urodzonych Mikuliczow, zatwierdzony przez Deputację Wywodową Szlachecką Gubemi Minskiej 8 Hstopada 1815 roku, stwierdzal, že „ta familia (...) od naydawniey- szych czasow w zaszczytach urodzenia szlacheckiego zostając, i prerogatywy lemu stanowi wtasciwe piastując, dotąd trwa.
Spomiądzy owey w požnieyszym czasie licznie rozmnožoney familii dziš wywodzący šią, wziąwszy za protoplastą domu swojego urodzonego Aleksandra Mikulicza (.„), pochodzenie rodu szlacheckiego od niego až do dziš žyjących i wywodzących się następnym usprawiedliwiono porządkiem. Že w pokoleniu pienvszym 6w rzeczony Aleksander Mikulicz byi aktualnym i niekwestyonowa- nym szlachcicem, swiadczy o tym kwit relacyjny z ksiąg grodzkich zamku mih- skiego, roku 1673 miesiąca Augusta 30 dnia wydany”.
Aleksander Mikulicz by! generalem, czyli woznym, Jego Krolewskiej Mošci wojewodztwa minskiego (oryginal przywileju z podpisem krola Stanislawa Augusta znajduje šią w tymže zbiorze). „W pokoleniu drugim zostawil po sobie syna SamueEa (...). Ze w pokoleniu trzecim Samuel Aleksandrowicz zostawil po sobie syna Elizeusza, a Elizeusz w czwartym pokoleniu sptodzil synow dwoch: Heronima i Stefana, dzisieyszy wywod podpisujących”. W 1815 roku mieszka- jący w powiecie bory sow skim Teodor (z synem Piotrem), Symon, Manuel (z synami Janem i Hrehorym) Mikuliczowie urzqdowo przez heroldię mihską uznani zostali ,,za rodowitych szlachtow polskich”. Wpisano ich do częšci pierwszej ksiąg szlacheckich gubemi mihskiej. Andrzej Mikulicz, žonaty z Agnieszką Przy- borowską, razem z dzieemi Janem, Jozefem, Pawlem, Stefanem, Franciszkiem, Antonim i Walerianem odnotowani zostali w 1832 r. przez heroldię wilenską jako mieszkancy powiatu dzisnenskiego (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117, II, s. 813-814).
Wywdd familii urodzonych Radeckich Mihtliczdw herbu Gozdawa z 30 tnarca 1832 roku, nložony w Wilnie, podawal, že „familia Mikuliczow, będąc dawną starožytną i od niepamiętnych czasow dostoynošcią szlachecką zaszczy- coną a lubo dziš wywodzącym šią niepodobna dokladnie początkowego nastania došledzič i wykryc pierwszego przodka z powodu, iž akta publiezne i archiwa domu Mikuliczow nie tylko przez rozmaite wypadki, ate samądawno- icią czasu zniszczone zostaly, jednakže z dowodow, jakie od zatraty zachowaly się, wyswieca šią naypewnieysze przekonanie, iž z gorą od trzech wiekow familia Radeckich Mikuliczow, licznie rozgalęziona w Xięstwie Litewskim, nie tylko szczyci šią prawami szlacheckimi, lecz nadto między pierwszemi familiami bę- dąc, z onemi polączona związkiem pokrewiehstwa, jest znaną.
Že przodek tey familii pan Radecki Mikulicz pošrod zaszczytow szlacheckich koto 1500 roku byl dziedzicem znacznych majątkow z poddanymi, z ktd- rych jedne, Ostrowka zwane, w powiecie oszmiahskim ležące, wydając corkę swoją Dorotą za Jana Wnuczka, w posagu oddal, jak o tem przekonata kopia dokumentu 1596 Juni 2 dat. (...), a dalsze, jako to: Kamionką w tymže oszmiahskim i Olginiany w wilehskim powiatach položone, synom trzetn: Adamowi, Michalowi i Szcząsnemu z žemy Katarzyny Wiesioiowskiey sptodzonym w suk- cessyi zostawil”. Szcząsny zginąl w tureckiej niewoli, a pozostali bracia uczynili dzial z calošci dobr.
182
„Michal, polączony związkiem matženskim z urodzoną Kossakowską, splo- dzil synow pięciu: Marcina, J an a, Samuela, Mikohya i Michala". Z tych Michat przeniost się do powiatu wilkomierskiego, gdzie jego potomkowie dziedziczyli dobra Kurkle, Možejkiszki i Žmejdy (mial synöw siedmiu). Zyskiwali tež inne posiadlošci przez krolewskie nadania lub kuprio. Rodzina ta byla ogromnie roz- galęziona, w 1832 roku za „aklualną, rodowitą i starožytną szlachtę” heroldia wilenska uznala kiikunastu przedstawicieli tylko wilkomierskiej jej gatązi (CPAHL, f, 391. z. 1. nr 1026, s. 55-59).
Boguslaw Mikulicz okolo roku 1880 byl wlascirielem majątku Dudy, ležą- cego w powiecie swięciahskim w guberni wilenskiej {CPAHL, f. 391, z. 19, nr 1971). W latach 1918-1839 - jak napisal Jozef Godlewski w swych wspomnie- niach (Na przeiomie epok, Londyn 1978) - „Mikuliczowie byli znanymi dziala- czami polonijnymi na Litwie”.
M1KUTOWICZ (Mikutavičius) herbu Östoja. Zamieszkiwali na Wilensz- czyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 861). W 1799 r. zostali wpisani przez heroldię wilenską do ksiąg szlachty guberni Htewskiej.

MILEJKO (Mileikis) herbu Mikulihski i Slepowron. Dziedziczyli dobra ziemskie na Žmudzi (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 707).
MTLEWICZ (Milevičius) herbu Žubrza Gtowa. Ich rodowe posiadlošci znajdowaly sie w powiecie rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2571),
Mi LEWS Kl (Miläuskas) herbu Abdank, Jastrzębiec, Lubicz, Odwaga, Pomian, Slepowron, Tepa Podkowa, Tuczynski. Milewscy zamieszkali na Po- raorzu pisati sie „von Milve”. W roku 1641 w zapisach archiwalnych woje- wödztwa witebskiego wspoinniany jest „imc pan Jan Milewski, wojski, podwo- jewodzy i przeložony smolexiski” i jego zona Katarzyna Czamacka, wlasciciele wsi Zaborowo, Siemionowo, Duchowszczyzna i Dąbrowa Neronowa na Smo- lenszczyžnie.
Milewscy to rodzina osiedlona na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, jak tysiące innych, aby bronic tych granic przed najazdami wschodniego sąsiada (Istoriko-juridiczeskije matierialyt. XXVI, s. 428). Od 1620 r. zamieszkiwali oni w Pogirach w powiecie rosienskim. W 1836 r. ich starožytną rodowitosc szlachecką potwierdzila heroldia w Wilnie (CPAHL, L 391, z. 1, nr 1053, s. 112-113).
Wywodfamiiii urodzonych Miiewskich herbu Jastrzębiec z 25 VII 1802 r. posfužyt dū uznania za „rodowitą i starožytną szlachtą polską” Franciszka, Apo- linarego, Jana Tadeusza, Marcina, Dominika, Jozefą Miiewskich. Wpisano ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty guberni mihskiej (Archiwum Narodowe Bta- torusi w Minsku, f, 319, z. I, nr 32a, s. 317-318).
MILKIEWICZ (Milkevičius) herbu Abdank, Lubicz, Nalęcz, Slepowron. Szlachta znana na Bialorusi, Ukrainie i Žmudzi. Posiadlošci mieli na Wilehsz- czyžnie i w innych wojewodztwach (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 861, 1026),
183
W Herbarzu szlachiy wiiebskiej czytamy o nidi: „Milkiewiczów familia w wo- jewództwie kijowskim y czemihowskim z dawna dobra possessje za dziela ry- cerskie przeciwko Krzyžakom od Wladystawa Jagtelty króla polskiego koto roku 1400 nadane mająca, albowiem przodek ichmosciów Milkiewicz, gdy w zwawey utarczcc diorągiew męžnie od meprzyjaciela odebrat, w którey drzewco chociaž w pót przestrzelono, z tryumfem jednak oną odnióst królowi, w nagrodą dzielnosci od króla herbem Lubicz, to jest podkowa z krzyžami, nad hetmem pòi chorągwi ztamaney, byl zaszczycony.
Z którey familii posledniey po odpadnięciu od Rzeczypospolitey Polskiey Kijowa, Czemihowa y innych województw, Zacharyasz Miikiewicz, z m i lose i ku Oyczyžnie opusciwszy znaezne dobra w tych województw ach, przenióst się w województwo trockie y w trakcie zapuszczatiskim przy granicy praskiey na- byt dobra Kleszkowle y inne, którego synów podezas rewolucji woysko pruskie zrabowawszy, wszystkie dokumentą zatracit. O co jednak process 1661 przez pana Mikotaja Milkiewicza podstarosciego poszyrwinskiego w magdeburgii wierzbotowskiey zaniesiony; w trzecim pokoleniu swiadezy list 1664, manifest 1683 w grodzie grodzienskim o wykradzenie szkatuty z dokumentami y papié- rami, a mianowicie przywileje na wies Lugiele, z którego to manifestu possessja majętnošci Kleszkowla w Trockim, a Lugiele w Grodzienskim dostateeznie oka- zuje się,
Dekret trybunalski 1686, prawo przedažne 1691 na wies Lugiele w czwar- tym stopniu nastyjców juž w województwie witebskim possessjonatów po- swiadeza. List prywatny oyca do syna pisany 1702, zapis sumowny zenie swey 1711, assekuracya 1719, prawa wieezyste na majętnošc Nieporoty y Judzino 1727, 1730, 1737, 1740, 1740; w piątym kwitacya od województwa witebskiego z funkcji komissarskiey 1740, testament 1744, substancyą synom dysponųjący, kredens na sėdžios two pograniezne 1733, innych tez w powiecie orszanskim y województwie mscislawskim poswiadeza possessja dotąd mvająca; w szóstym pokoleniu dziedzicząc po antecessorach pomienione majętnošci, w zaszczyt urz^dów y honorów okazywali przywiley na lowiectwo województwa witebskiego od nayjašnieyszego króla Stanislawa Augusta 1766, inni tež przy rodzi- cach mieszkając nienaganne rodowitosci swey slacheckìey y urodzenia okazali dowody. Zaczym sąd ziemski prowincji witebskiey na fundamencìe takowych dokumentów, pomienionych Ipp. Milkiewiczów z dawna slacheckìemi preroga- tywami zaszczyconą familią, w teyže trwalosci stanu slacheckiego na zawsze zachowat”.
MILLER (Mileris) herbu Pomian. Wywód familii urodzonych Millerów herbu Pomian, sporządzony 28 marca 1832 roku w Wìlnie, m.in. podawah „Ta familia, zaszczycając si į od dawna prerogatywami stanowi szlacheckiemu wta- sciwemi, pieczętuje się herbem Pomian Wywodzący się Jan Miller, pozo- staly po zejsciu ojca swego w maloletniošci, nie mogąc wynalezc dokumentów na wypróbowanie rodowitosci swojej szlacheckiej, z przodków od najdawuiej- szych czasów dostojnošcią szlachecką zaszczyconych, byt zaledwo w stante zebraó dowody na pochodzenìe od prapradziada Pawta Millera, który že byt zaszczycony urzędem sekretarza Jego Królewskiej Mosci i miai dane sobie
184
w dzieržawę dobra ziemskie Woynaciszki alias Waka w wojew6d/twie iulen- skim položone, jak o tem pošwiadczyl przywilej krola polskiego Michala w roku ]670 Augusta 16 w Trybunale G16wnym W. X. Litewskiego aktykowany (...). Przez ktory krol rzeczonemu Pawlowi Millerowt, mianując jego sekretarzem swoim, pozwolii pobierač myto od przeježdžających przez raost na rzece Wace w dobrach jego znajdujący się.
Tenže Pawel Miller, sekretarz krolewski, že m i ai dziedziczną majętnošb w wojewodztwie trockim položoną i oną synowi swemu Michalowi do dziedzi- czenia zostawil, a ten že splodzil synow trzech: Jozefą, Stefana i Jana, i w czasie ich maloletniošci takową majętnošč wyprzedal, o tem zapewniio prawo przedaž- ne w roku 1740 marca 2 datowane (...) w grodzie trockim przyznane od Michala Millera Jakubowi Szostakowskietnu na tęž majętnošč Poluknie wydane (...).
Z tych trzech synow Michala, Jozefi Stefan, czy zostawili jakie potomstwo, nie ma wiadomošci, a Jan zostawil po sobie syna takže Jana, ojca wywodzącego się, o czem przekonala metryka chrzestna pod r. 1780 Juli 16 dnia przy košciele gierwiatskim zapisana. Tenže Jan Janowicz Miller, chociaž nie mial posiadtošci ziemskiej z powodu wyzbycia onej jeszcze przez dziada Michala, jednak jako pochodzący z ojca i dziada szlachecką dostojnošcią zaszczyconych, znajdując się w czasie rewizji 1795 r. w plebanii gierwiatskiej, tamže zapisany zostal w rzędzie szlachty (...).
Rzeczony teraz Jan Janowicz Miller w czasie požniejszym przeniosl się na mieszkanie na Žmudz do miasta powiatowego Rossien, jako aktualny szlachcic užywal prerogatyw temų stanowi wfašciwych, a oženiony z szlachcianką Barbarą Fossovvną, zostawil po sobie syna Jana Krzysztofa, dwuimiennego, dzis wywodzą- cego się”, ochrzczonego w parafialnym košciele rosienskim 17 marca l S10 roku. On tež uznany i ogloszony zostal przez heroldię wilenską za „aktualnego szlachci- ca polskiego” i wpisany do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 39I, z. I, nr 1026, s. 52-54; f. 39U z. I, nr 1628, s. 69).
MILWID (Milvidas) herbu Massalski. Osiedleni byli w powiatach telszew- skim, rosienskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MILADOWSKI (Miladauskas) herbu Korab. Jan Miiadowski šwiadczyl w wilehskim sądzie grodzkim 12 sierpnia 1621 r. w sprawie o „okrutne a nielito- šciwe zbicie” pana Stanislawa Eysimonta przez czeladž pana Judyckiego {AWAK, t. XX, s. 269). Jur Miladovvski i jego zona Zofia Siwicka w listopadzie 1645 r. procesowali się z niejakim panem Olszewskim o nieoddanie dlugu (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 452).
W roku 1668 w testamencie Audencji Miladowskiej, ziemianki Jego Kr6- Iewskiej Mošci z powialu orszanskiego, zapisany zostal Jegomošč pan Jarosz Bohuszewicz, malžonek j ej mošci pani Reginy Miladowskiej, corki mej najmil- szej”. Z zapisu možna wnioskowač, že Miladowscy wowczas spokrewnieni byli z takimi rodami, jak: Lomscy, Szebekowie i Filipowiczowie.
Wywod familii urodzonyck Miiadowskich herbu Korab, zatwierdzony zostal 25 czenvca 1821 roku przez heroldię minską. Dowiadujemy się z niego, že Mi- tadowscy posiadali jako majętnošč dziedziczną folwark Nowodworki w woje-
185
wodztwie nowogrodzkim (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 1988). Drzewo genealogiczne rodu Miladowskich z 1828 r. wskazywalo jako pro toplas tą Krzysztofa Miladowskiego, ktöry mial synöw Stefana i Bazyle- go oraz wnukow: Mikolaja, Michala, Jerzego, Jana, Konstantego, Jana i Win- centego. Z lydi tylko Konstanty mial jedynego syna Jozefą; po nim zas wnukow: Bonifacego, Mikolaja, Tadeusza, Romualda i prawnuköw: Wincentcgo, Marcelego, Antoniego, Romana, Pawla. Jako reprezentanci ostatniego wowczas pokolenia wskazani zostali: Zenon Erazm Jan, Apoloniusz Donat i Wiktor Cy- pryan (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1775a, s. 88).
Ksiądz Tadeusz Miladowski w latach 1815-1820 r. pracowal w Szpakowsz- czyžnie kolo Polocką. Jan Miladowski w roku szkolnym 1822/23 byl pomocni- kiem dyrektora i nauczycielem matematyki w gimnazjum podolskim w Winnicy (CPAHL, f, 721, z, 1, nr 26, s. 19). W 1831 roku Apolinary Miladowski na mo- cy decyzji cesarza Wszechrosji Mikolaja I mianowany zostal „registratorėm kolležskim”. W odnošnym dokumencie czytamy: „Božijeju Mitostiju My, Ni- kolaj Pierwyj, Impierator i Samodierzcc Wsierossjjskij, i proczaja, i proczaja, i proczaja.
Izwiestno i wiedomo da budiet každomu, czto blažiennyja i wieczno- dostojnyja pamiati Wsieprieswietlejszij Dierzawniejszij Wielikij Gosudar Impierator Aieksandr Pawtowicz, Samodieržec Wsierossijskij, nasz Lubieznyj Gosudar Brat, Apolinarija Miladowskogo, kotoryj Jego Wieliczestwu kancelaristom služit, za okazaunuju jego k shižbie riewnost’ i priležnost’, w kolležskije regi- stratory tysiacza ošmsot dwadcatogo goda diekabria tridiesiat pierwago dnia Wsiemilostiwicjszie pozalowal, no tokmo patienta na siej czin donynie jemu dano nie bylo; togo radi My sim žahijem i uczriezdajem, powielewaja wsiem Naszim poddannym onago Apolinarija Miladowskogo, za Naszego kollezskogo registratūra nadležaszczim obrazom priznawat’ i poczitat’.
I My nadiejemsia, czto on w šiem jemu Wsiemilostiwiejszie pozatowannom czinie tak cziestno i priležno postupat’ budiet, kak to wiemomu poddannomu nadležit. Wo swidietielstwo cziego My sije Prawitielstwujuszcziemu Sienatu podpisat’ i Gosudarstwienupju Naszeju Pieczatju ukriepit’ powieleli. Dan w Sanktpietierburgie Ijunia 5 dnia 1831 goda. Dokumient podpisali sienatory Gruszeckij, Satan ickij, Mierkulow i towariszcz gieroldmiejstiera Dziekonskij” (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 3722).
Minąlo kilkadziesiąt lat. W archiwaliach odnotowano nazwisko kolejnego przedstawiciela tego rodu. Byl nim ziemianin z powiatu lepelskiego Zenon Miladowski, ktöry w 1863 roku dostal šią pod nadzor policji za „skierowane prze- ciwko prawu rozmowy z chlopami naležącymi do panstwa” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 36).
MILASIEWICZ (Milaševičius) herbu Korab. Dobra rodowe mieli na Wi- Eenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MILASZEW1CZ vel MILOSZEWICZ (Milaševičius) herbu Korab, Pu- chata. Zamieszkiwali na Wilenszczyznie, Witebszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2571, 2572). Senko Miloszewicz spod Ostryna wedhig listy
186
z 1528 r. mial wystawic w razie potrzeby wojcnnej jednego konia. lwanko i Miško Miloszewiczowie z Podlasia, Andrzej, Mitko i Timofiej z ziemi witeb- skiej obarczeni byli podobnymt powirmosciami na rzecz ojczyzny (Russkaja ¡storiczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1515).
Ziemianin z powiatu orszanskiego Hrehory Miloszewicz w 1635 r. byl sądzo- ny za zbrojny napad i zamordowanie trzech osob (Areheograficzeskij sbomik do- kumentow, 1.1, s. 292-294). Wasilij Milaszewicz by! jednym z generalow carskich, dowodzących armiąrosyjską, ktora ušmierzaia polskie powstanie 1794 r.
Wywod familii urodzonych Miiaszewiczow herbu Rogala, zatwierdzony 18 grudnia 1819 r., podawal, is „przodek familii Miloszewiczow, Chwiedor Mila- szewicz, w roku 1341 maja 7 dnia posiadal dobra ziemskie nazwane Liwojz Kososz, 700 dymow zawierające, nad Dnieprem rzeką položone za przywilejem krola Zygmunta Augusta w dacie powyzej danėj. Leon Milaszewicz, wnuk Chwiedora, prawem sukcesyjnym wzmienione dobra po Chwiedorze osiągnąl, a nadto za przywilejem krola Stefana Batorego, potwierdzającym dia niego wzmienione dobra po Chwiedorze, otrzymal jeszcze w darže dymow 200”.
W 1819 r. heroldia wilenska uznala za „rodowitą i starožytną szlachtę pol- ską” Onufrego, Mateusza, Fabiana, Ignacego, Benedykta, Jozefą, Justyna, Dyo- ntzego, Napoleona, Franciszka, Wladyslawa, Antoniego i innych Milaszewi- czdw (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1547, s. 73-76).
MILKOWSK1 (Milkauskas) herbu Slepowron, Dziedziczyli majętnošci w powiecie oszmianskim. Osiedleni byli tež na Wolyniu i Podolu. W 1835 r. heroldia grodzienska potwierdzita rodowitosc licznej (okolo stu osob) grupy Milkowskich, posiadających m.in. dobra Milkowice, Stawki, Siniewtce, Putko- wice Nahome, Jasienowka, Skiwy w powiecie drohiczynskim w gubemi gro- dzieiiskiej (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 13, 125-128).
MILOSLAWSKI (Miloslavskis) herbu Doliwa. Wspominat o nich Bole- slaw Starzyiiski w swym rękopismiennym herbarai, przechowywanym w Bi- bliotece Jagiellonskiej w Krakowie. Tomasz Šwięcki w dziele History czne pa- miątki.,- (t, I, s. 168) zanotowai: „Miloslawski Piotr, z Miloslawia, z Witoldem ježdzil przeciw Tatarom i tam polegt”. Tomislaw z Miloslawia Miloslawski, szlachcic wielkopolski, wspotnniany jest przez księgi grodu pozuanskiego 9 marca 1432 r. (Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. IX, s. 285).
Seweryn Uruski (Rodzina. ., t. XI, s. 95) podawal: „Miloslawski herbu Doliwa. Wielkopolska rodzina; wzięla nazwisko od dobr Miloslaw. Piotr z Mito- slawia, dzielny rycerz, walczyl w wojskach Witolda, wielkiego księcia litew- skiego, przeciwko Tatarom 1399 r. Tomislaw 1404 r. Piotr, dworzanin krolewski 1472 r. Mikoiaj, miecznik poznanski 1490 roku. Maciej, starosta wschowski 1549 roku” (por. tež Mieczyslaw Paszkiewicz, Jerzy Kulczycki, Herby roddw polskich, s. 441).
W Polsce Miloslawscy nie byli zbyt znaczni, w Rosji natomiast urošli na rod wielki i znakomity. W rosyjskim dziele czytamy o nich: „Miloslawskije. Wyjechali iz Polszi, nazwanije priniali ot odnogo iz priedkow ich, kotoryj na- zwalsia Mscislaw” (Rodosiownoja kniga..., t. II, s. 345).
187
MILOSZ (Milašius) herbu Lubicz, Trzy Kolumny. Wediug wszelkiego prawdopodobiehstwa picrwotnym gniazdem rodu Miloszow byla Grodziehsz- czyzna. Wynika to z przekazow archiwalnych. Zacny pan Milosz z wlosci gro- dzienskiej figuruje w hramocie krola Kazimierza Jagiellohczyka z roku 1446. Inny znow Milosz, takže grodzieiiszczanin, w roku 1489 otrzymal 6 kop groszy litewskich z myta w Brzešciu (por. Russkaja Jstoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 201, 202, 403). Pozniej, okolo roku 1600, w powiatach šwiąciahskim i kowienskim znani byli Miloszowie užywąjący herbu Lubicz, jak tež inni, pieczę- tujący šią godlem Trzy Kolumny, Niewykluczone, iž byly to dwie gaięzie tej same] rodziny.
W zbiorach Centralnego Paristwowego Archiwum Historycznego Litwy znajduje siq pewna liczba materialow dotyczących dziejdw tego domu. Oto je- den z dokumentow: „1803 Decembra 3 dnia. Do Deputacyi Generalney Wywo- dwey Gubemi Litewsko-Wilenskiey, Od nižey podpisanego Jego lmperatorskiey Mosci. Dla oddania do woyska syna mojego starszego przynoszą prošbę, ažeby na nastalyni wywodzie, przez JWP kowienskiego deputatą podanym, wyslane mi zostalo dyplomona lub swiadectwo o szlachetnej rodowitosci mojey w powiecie kowienskim trwającej. O co upraszając, ninieyszą moją skladam prošbę, Dan w Wilnie 1803 r. X-bra 3 dnia. Kazimierz Milosz, major byley artyileryi litcw- skiey” (f. 391,2. 9, nr 2402).
Slynni byli w XIX wieku Miloszowie zamieszkali na Bialej Rusi, do ktd- rych naležai m.in. Artur Milosz, kawaler Zlotego Krzyža Virtuti Mtlitari za udzial w powstaniu 1830 roku. Rodzina ta jednak, jak tysiące inuych rodžiu kresowych, miala niemale trudnošci z zachowaniem statusu szlacheckiego w obliczu antypolskiej polityki wtadz rosyjskich, zmierzających do spychania szlachty na ziemiach zabranych do stanu chiopskiego. Przekonuje o tym pocho- dzący z tej doby dokument: „Heroldia przez ukaz z dnia 21 maja tego (1830) roku za nr 3652 date ninieyszey Deputacyi wiedziec, že po rozpatrzeniu dowo- dbw przedstawionych przy prošbie przez prezydenta Sądu Glownego Minskiego Stanislawa Piszczaity, na dostoynošč szlachecką familii Miloszow poslugują- cych, przyznala tež heroldya takową dostoynošč Jozefowi synowi Jerzego Milo- szowi.
Co się zaš tyczy dalszych osob, rod ten skladąjących, wywiedzionych na- przod przez ninieyszą, a potem przez Mohylewską Szlachecką Wywodową De- putacyą, gdy przez tegož Jozefą Milosza žadnych dowodow nie zložono, przeto heroldya nie može o nich klase swoiey decyzji. Postanowiono: Gdy wywod familii Miloszow naštai, wtedy Deputacyi w roku 1803 Decembra 19 dnia z po- wiatu kowienskiego, przeto w celu objawienia tey familii o powyzszym ukazie (ježeli takowa ma swoje pomieszkanie w powiecie kowienskim) marszalka kowienskiego o tem zawiadomic” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 158),
Jozef Syn J6zefa Milosz uzyskai w 1833 r. potwierdzenie rodowitosci szla- checkiej z heroldii wilenskiej. On tež figuruje na liscie szlachty gubemi wileh- skiej z roku 1839 (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, s. 13; f. 391, z, 9, nr 15, s. 12). W 1824 roku Miloszowie nabyli od Sapiehow dobra Drują na Braslawszczyznie
188
i posiadali je przez ponad 110 )at (por. Otton Hedemann, Historia powiatu bra- slawskiego, Wilno 1930, s. 360). Z tego rodu pochodzi wybitny poetą Czeslaw Miiosz, laurcat Nagrody Nobla.
MIMONSKI (Mimonskis) herbu Odrowąž. Dziedziczyli mąjątki w powia- tach upickim i poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 840, 928). Ich rodowitosc szlachecką potwierdzita heroldia w Wilnie 18 maja 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 81).
MINCEWICZ (Mincevičius) herbu Pogonia Polska. Dobra rodo we mieli w powiatach oszmianskim, lidzkim, šwięciahskim i wiienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707),
M INE J KO vėl MINEYKO (Mineikis) herbu Gozdawa. W roku 1434 w przywilejach Kazimierza Jagiellohczyka wspotnina się o nadaniu ziem na terenie Žmudzi panom Minejkom [Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 85). Tomasz Minejko w 1764 r. podpisai od wojewodztwa polockiego akt elekcji kr61a Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t, VII, s. 121). Trockį sędzia grodzki Michat Mineyko figuruje na lišcie szlachty tegož powiatu z roku 1809.
Wywod familii urodzonych Mineykow herbu Gozdawa z 10 stycznia 1799 r. stwierdzal, ii „wywodzącego się teraz z bratein y synem urodzonego Tomasza Mineyki, pisarza ziemskiego powiatu kowienskiego, pradziad Jerzy; dziad dwuimiermy Jan Karol; oyciec Franciszek Mineykowie, z rodowitey y starožyt- ney szlachty polskiey pochodząc, rozmaite w Xięstwie Žmudzkim y powiecie kowienskim dziedziczne ziemskie possydowali y teraz dziedziczą mąjątki, jako tež od panujących monarchow polskich licznemi przywilejami y nadaniami, w znamienitych krajowych poslugach byli zaszczyceni”.
Bagience i Wilatyszki w powiecie telszewskim; Trajegnie, Narwojszyszki, Kowkle, Dragžynie, Porawdzie, Berže w powiecie powondenskim, Drabuslawka w powiecie korszewskim; Wieszwiany, Naryszki, Borykowszczyzna w powiecie wieszwianskim; Užminie w powiecie mcdyngiahskim; Laukokienie w powiecie kowienskim - oto bynajmniej niepetna lista majątkow, ktore byty w posiadaniu rodu Mineykow w XVI1-XVIII wieku. Jak wynika z przekazow archiwalnych, Mineykowie w XVII-XVII1 w. brali žony m.in, z Bialiozorow, Rozgalow, Dzia- kowskich, Dargiewiczow, Bialobrzeskich, Jamotitow, Wierzbickich.
W 1791 r. Tomasz Mineyko, pisarz ziemski powiatu kowienskiego, z synem Michalem i z bratem Rafalem, szambelanem dworu polskiego, ,,z posessyi Sto- kliszek” uznani zostali przez lieroldię wilenską za „rodowitą y starožytną szlachtę polską” oraz wpisani do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litew- skiej (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 861, s. 21-28). Požniej Mineykowie posiadali tež mąjątek Dubniki i Osinowkę w powiatach trockim i wiienskim.
Wywod familii urodzonych Mineykow herbu Gozdawa z 1835 r. podawal, že „familia urodzonycli Mineykow od czasow dawnych uzywa praw i prerogatyw stanowi dworzanskiemu wlasciwych. Tomasz Mineyko za przywilejami krolew- skimi posiadal nadane sobie prawem dozywolnitn Lukociennie i starostwo sto-
189
kliskie w povvįecie kowienskim poiožone”. Kadai jc lemu rodowi krol Stanįs!aw Augusi w latach 1768 i 1795 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s, 112-113),
Ziemianin Zygmunt Minejko (1840-1925) byl w 1862 roku czlonkiem nie- legainego Towarzystwa Patriotyczno-Ošwiatowego „Piątkowicze” w Oszmianie (Archiwnyje matieriafy Murawiewskogo Muzięja, t. I, s. 96). W okresie požniej- szym, gdyjuž przebywaf na emigracji we Francji i Grecji, zaslynąl jako znako- mity inžynier budownictwa; pozostawil bardzo interesujące wspomnienia pt. Ztajg'1 pod AkropoL O tym wybitnym pod wieloma względami cztowieku pisal jego wnuk Andrzej Nowicki (syn Stanislawy z Mineykow): „Zygmunt Mineyko (11 V 1840 Wilno — 27 XII 1925 Ateny). Bohater narodowy Polski j Grecji. Pochodzil z rodziny ziemianskiej. Dziecinstvvo spądzil w majątku Bahvaniszki w powiecie oszmiahskim. Po ukonczeniu gimnazjum w Wilnie (1852-1858) rozpocząi studia w Mikolajewskiej Szkole Inžynierskiej w Petersburgu. Podczas wakacji szkolnych uczestniczyl w organizowaniu manifestacji patriotycznydl na terenie powiatu oszmianskiego. Podejizany o antypanstwową, rewolucyjną dziatalnošč postanowil emigrowač.
21-letni Zygmunt Mineyko przemierzyt ogroirmy szlak od puszcz litewskich przez Ukrainą Moldawią, Turcją do Wloch, gdzie wstąpil do Polskiej Szkoty Woj- skowej w Genui, kierowanej pod6wczas przez generala Ludwika Mieroslav/skiego. Opu£ciwszy tę uczelnię w 1862 roku, przybyl do Turcji, gdzie pracowai przy tra- sowaniu tinii kolejowej Stambu! - Adrianopol. Wiosną 1863 powraca na Lihvą, by jako naczelnik wojenny povviatu oszmianskiego przystąpic do organizowania od- dzialu powstanczego. Po jego rozproszeniu pod Rosoliszkami w dniu 15 czerwca 1863 zostal ųjąty przez okolicznych chlopow i przekazany wladzom carskim, ktore skazaly go na barį šmierci, zamienion^ dziąki zabiegom matki Cecylii na 12-letnią katorgą w kopalniach syberyjskich. Podczas transportu zbiegl i dotarl do Petersbur- ga, skąd pod falszywym nazwiskiem barona von Mebert wyjechal na Zachod.
Osiadlszy we Francji, wykladat fortyflkacją w polskiej szkole wojskowej w Paryžu i Tuluzie. W 1868 ukonczyl w Paryžu Ecole d’Application d'Etat Ma- jor (Akademią Sztabu Generalnego). Jako specjalista w inžynierii wojskowej - nie mogąc powrocic do ojczystego kraju - zatrudnil šią w panstwowej stužbie tureckiej. W 1872 zostal mianowany naczelnym inžynicrem Epiru i Tessalii z siedzibą w Ioanninie. Będąc wybitnym zttawcą inžynierii wojskowej, buduje liczne twierdze i fortyfikacje (m.in. w Ioanninie i Bizani) oraz drogi strategicz- ne. Tam tež w Ioanninie, w roku 1873 poslubil Greczynką, Persefoni Manaris, corkę dyrektora gimnazjum Spirydona Manarisa, zakladając liczną rodziną - dając tym samym początek „greckiej galązi” rodu Mineykow,
W 1876 roku zainicjowal poszukiwania starožytnej Dodony, gdzie wstawii šią odkryciem ruin najstarszej w Grecji Wyroczni Zeusa. W roku 1880 opraco- wal mapą etnograficzną Epiru. Okolo 1891 roku przenosi šią wraz z rodziną do Aten, wiąžąc šią z Grecją do konca žycia. Pracowa! zawodowo do sicrpnia 1917 roku, kierując departamėntem budownictwa wodnego w Ministerstwie Robot Publicznych. Podczas wojny kretenskiej (1896) byl czlonkiem komisji wyko- nawczej do spraw Krety, a w 1897 mianowany zostal szefem sekcji topograficz- nej Sztabu Generalnego.
W 1910 parlament grecki w uznaniu jego zashig nadal mu honorowe oby- watelstwo. W latach 1912-1913 Zygmunt Mineyko, mimo swego podeszlego
190
wieku, wziąl czynny udzial w wojnie batkahskiej. Jako doswiadczony taktyk i strateg, znąjący doskonale Epir i fortyfikacje tureckie, opracowal do najdrob- niejszych szczegoiow plan strategiczny zdobycia twierdzy w Ioanninie, ktory zastosowany przez annię grecką - liczebnie skromniejszą od tureckiej — zapew- nil największe zwycięstwo, jakie odniesli Grecy nad Turkami, Bizani, skalista warownia, oslaniająca od pohidnia Ioanninę, o ktorą rozbijaly się najzacieklejsze ataki i ktora uchodzda za nie do zdobycia - zostala zdobyta, a oflankowany oboz turecki zmuszony zostal do bezwarankowego zloženia broni.
Za odniesione zwycięstwo w zdobyciu twierdzy Bizani i loanniny - stolicy Epini oraz za ostateczne wygranie w 1913 wojny z Turcją, Grecja przyznala Zygmuntowi Mineyce Zloty Krzyž Zastugi. Przez j akis czas Zygmunt Mincyko mieszkal w Patras, Zmarl w Atenach 27 grudnia 1925. Jego rodzinny grobowiec zachowal się do dzis i znajduje się na Cmentarzu Zashižonych w Atenach".
DIa kultury narodowej zaslužyli się takze inni przedstawiciele tego rodu. Spošrod nich niewątpliwy talent narratorski wykazali nun: S tamsta wa z Miney- kow Nowicka, autorka ksiąžki W oszmianskim powiecie dawniej i dziš (Poznan 1999), oraz Jozef Mineyko, autor Wspomnien z dawnych lat (Wroclaw 1997).
MINGIELEWICZ (Mingelevičius) herbu Abdank i Syrokomla. Miejscem ich osiedlenia byl powiat witkomierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 4,283t 404, 928).
MINGIN (Minginas) herbu Syrokomla. Przynaležnošč tego rodu do stanu szlacheckiego potwierdzila heroldia w WiJnie 31 Iipca 1835 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 122).
MINIALGO (Minelgas) herbu Przestrzai. Zamieszkiwali w powiecie ko- wienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
MINIAT (Miniotas) herbu Labędž. Dztedziczyli mąjątki w powiecie ro- sienskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
MINKIEWICZ (Minkevičius) herbu Odrowąž. Posiadali m.in. dobra Dowmontyszki w powiecie witkomierskim. W 1836 r, uzyskali ponownie po- twierdzenie starožytnej rodowitosci szlacheckiej z heroldii w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1053, s. 109-111). W Polskich rodach szlacheckich Andrzeja Kulikowskiego czytamy: „Minkiewicz herbu Odrowąž. Protoplasta rodu: Andrzej - bojar 1552. Wyrožniający się przodkowie: Jan, przydomek Druszejko- stoinik upicki; Leon 1616; Adam, zm. 1740 - jėzuitą, profesor, doktor filozofii. Dobra ziemskie i glowne siedziby: Lomie w pow. rosienskim, Dowmonty, pow. kiejdanski na Litwie Kowiehskiej; wtasnosc do dzisiaj. Dziadkowie: Michal (1858-1943) - dr med., dr h.c. Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, filister Polonii doipackiej, pisarz i poetą. Žonaty z Anną ze Skorzewskich, hrabianką z Poznahskiego”. Przynaležnošč Minkiewiczow herbu Odrowąž do stanu szlacheckiego potwierdzona zostala przez heroldię Krolestwa Polskiego (AGAD w Warszawie, Inwentarz heroldii Krolestwa Polskiego, Zb. dok. perg. 8880).
191

MINKOWICZ (Minkovičius) herbu Odrowąž. Siedziby rodowe mieli na ziemi przemyskiej i Iwowskiej.

MINKOWSKI (Minkauskas) herbu Niezgoda. Posiadali majątki w po- wiatach wilenskim, kowieiiskim, oszmiahskim, nowogrodzkim, mihskim, lidzkim, wilkomierskim i innych. Pierwotnie stanowili prawdopodobnie jedną rodziną, wywodzącą się z Malopolski lub polskiego Pomorza, gdzie šią ztiaj- duje szereg miejscowosci o nazwie Minkowce, Minkowîce, Minkowiec itp. Od roku 1800 dziedziczyli Minkowscy takže zascianek Brodziszcze w powie- cie oszmiahskim.
Materialy archiwalne, dotyczące dziejôw tego domu znajdują siç m.in. w zbiorach dawnej heroldii wilenskiej. Wiàymus z xiqg grodzkich spraw wieczy- stych powiatu oszmianskiego zawiera następujący tekst: „Roku tysiąc ošinset dwudziestego, miesiąca Juli szesnastego dnia. Na sądacb grodzkich powiatu oszmianskiego przed narni, Alexandrem Bukatym, prezydującym, Franciszkiem Paszkîewiczem, sędzią, y Janem Zablockim, pisarzem, urzçdnikami grodzkimi powiatu oszmianskiego, stawając osobišcie Wielmozny Pan Jôzef Rodziewicz, adwokat subiektôw oszmianskich, extrakt dekretu wywodowego z xiąg Deputa- cyi Wywodowey Gubemj Mihskiey wydany, familii urodzonych Minkowskich siužący, na trzydziestokopiejkowym papierze pisany, do akt podal, ktôrego wy- razy tiastępne:
Extrakt z xiąg wywodowych gubemi mihskiey. Dzialo siç na sesyi Deputa- cyi Wywodowey Gubemi Mihskiey. Wywôd familii urodzonych Minkowskich. Roku tysiąc ošmset drugiego, miesiąca Decembra piętnastego dnia. Przed narni, Stanislawcm Wahkowiczem, marszalkiem gubemskim mihskim, kawalerem Orderu Swiçtej Anny drugiej klassy, oraz deputatam! z powiatôw gubemi mihskiey do odbierania y roztrząsania wywodôw szlacheckich obranymi, zložony zostal wywôd familii urodzonych Minkowskich, przez uradzonego Jana Krzysztofowicza Mmkowskiego podpisany, z ktôrego gdy šią okazato, že ta familia, užywająca herbu Niezgoda (ma bye podkowa barkiem do gôry posta- wiona, w šrodku tey strzalka želežcem prosto na dôl obrôcona, przez èrodek podkowy od prawego boku až na lewy iniecz przechodzi; w helmie trzy piora strasie). od najdawniejszych czasôw (...) w zaszczytach urodzenia szlacheckie- go zostając, prerogatywy temu stanowi przyzwoite piastując, do dzis dnia trwa,
Spomiçdzy ktorey familii dziš wywodzący siç urodzony pan Jan Krzyszto- fowicz Minkowski, wziąwszy za protoplasts domu swojego urodzonego Miko- laja Mînkowskiego, procedencyą rodu szlacheckiego od niego až do siebie y džiš žyjących doprowadza; že ôw urodzony Mikotay Minkowski by! aktual- nym polskim szlachcicem y w pokoleniu drugim splodzil synôw dwôch, Jana y Piotrą, dowodem roku 1638 Nowembra 20 dnia datowane, a 1639 January! 20 w ziemstwie nowogrodzkim przyznane, prawo wieczyste przedažne od ichmo- sciôw panôw Piotrą y Teodora Mikolajewiczôw Minkowskich na majętnošč swą ojczystą Minkowicze JPanu Janûwî Mikolajewiczowi Minkowskiemu, bratu rod zone mu, wybyte,
W pokoleniu trzecim Jan sptodzîl syna Krzysztofa, Piotr - Symona; w pokoleniu czwartym Krzysztof Janowicz zostawil syna Jana, Symon Piotrowicz -
192
Michala, Bartlomieja. Pokolenie piąte idzie: z Jana Krzysztofowicza - Jerzy; z Michala Symonowicza — Krzysztof, Jan, Syman; z Bartlomieja Symonowicza - Stefan. W pokoleniu szöstyra Kazitnierz, Jözef są synami Jerzego Janowicza; Krzysztof, Jan, dzisiejszy wywöd podpisujący, Krzysztofa Mikolajewicza; Michai, Ignacy, Bazyli - Jana Michaiowicza synowie; Andrzej - Symona Micha- lowicza; Alexander, Jan, Michai - Stefana Bartlomiejewicza”. Następnie przyta- czana jest lista autentycznych dokumentöw, dowodzących prawdziwosci powyz- szych danych. Wynika z nich že w tym okresie žony panöw Minkowskich pochodzity z takich domöw, jak; Kiersnowscy, Sorokowie, Lastowscy.
W cytowanym przekazie archiwalnym czytamy dalėj: „W pokoleniu siöd- mytn Krzysztof Krzysztofowicz ma synow trzech: Jozefą, Dymitra, Mateusza; Michai Janowicz synöw dwöch: Benedykta, Tomasza; Alexander synow czte- rech: Mateusza, Symona, Karola y Jana Na fundamencie zatem zložonych dowodöw, rodowitosc szlachecką imienia urodzonych Minkowskich probują- cych, my, marszalek gubernski, y deputaci z powiatöw gubemi minskiey wybra- ni, mając siq stosownie do przepisöw praw (...), fatnilią urodzonych Minkowskich, jak to dzis wywodzących šią Kazimierza y Jozefą Jcrzcwiczöw; Krzysztofa z trzema synami: Jözefem, Dymitrem, Mateuszem; Jana Krzysztofowicza; Michala z dwoma synami Benedyktem y Tomaszem; Jerzego y Bazylego Jano- wiczöw; Andrzeja Symonowicza; Alexandra z czterema synami: Mateuszem, Symonem, Karolem y Janem; Jana y Michala Stcfanowiczow za rodowitą y sta- rožytną szlachię polską uznajemy, y onych do xięgi szlacheckiey gubemi mih- skiey do cząšci pierwszey wnosimy, a uskuteczniając wolę prawa, patent na imią wywodzącego šią urodzonego Jana Krzysztofowicza Minkowskiego wydac de- terminujemy”.
Pod tym dekretem wywodowym podpisy zložyli: „Stanislaw Wankowicz, marszaiek gubemi mihskiey y kawaler ordern; Bonawentura Osiecimski, deputat powiatu borysowskiego; Alojzy Buynicki, deputat powiatu dzisnertskiego; Antoni Ratynski, deputat powiatu ihumenskiego; Pawel Wincenty Jelenski, deputat powiatu mozyrskiego; Ignacy Bulhak, deputat powiatu bobmjskiego; Julian Nielubowicz, deputat powiatu pihskiego; Michai Szyrma Szczerbinski, pulkow- nik wojsk polskich, deputat powiatu rzeczyckiego; Antoni Mierzejewski, deputat powiatu sluckiego”. Dekret ten zostal następnie potwierdzony przez regentą ziemskiego wilenskiego Jana Zienkiewicza.
Widymus kohczy zdanie: „Kiory to dekret na dwöch arkuszach pisany, zie- lonym jedwabiem sposzyty, za podaniem onego przez wyž wyrazonego adwo- kata do akt, to jest do xiąg grodzkich spraw wieczystych powiatu oszmianskie- go, przyjąty y wpisany” (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2547).
Jerzy Napoleon Minkowski, wlasciciel dwöch domöw (razem z zoną Anną Gorską, synem Jerzym oraz corkami Emiiią, Bolestawą i WIadysiawą w mia- steczku Michaliszki na Wilenszczyznie, mial w 1843 i 1844 roku kfopoty z wy- miarem sprawiedliwosci w związku z pobicicm szlachcica Maciejewskiego (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1900, s. 1-9).
5 lipca 1851 roku heroldia wilenska odnotowata w swych spisach Michala, syna Stefana, Minkowskiego, dzieržawiącego od panöw Stempkowskich zašcia- nek Czerele, naležący do klucza Rubienka w parafii bujwidziskiej. Razem z aim
193
mieszkaia zona, Jozefą z Rymkiewiczöw, synowie Hipolit i Ludwik oraz cörka Zofia, Galąž ta uzyskaia potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej z heroldii wi- lenskiej w latach 1802 i 1844 (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 63).
0 jednej ze wschodnich galęzi tego rodu donosii Herbarz szlachry witeb- skiej (s. 81): „Minkowski herbu Niezgoda, to jest podkowa na döl wisząca, przez ktorey šrodek miecz przechodzi, we srodku strzata želežcem na dol, w blękitnym polu, w koronie pawi ogon, dowodząc rodowitosci slachectwa swego, stawal z przywilejem kröla Wladyslawa IV r. [nadanym] w Warszawie, dla mąžnych zaslug, Stanislawowi Minkowskiemu na wsie Maszkin, Kopytowo, Fiedorowo, Marowo y inne, 60 wlok gruntu w sobie inające, w wojewödztwie smolenskim potozone, lennošcią nadane; gdy zaš kray smolenski do Imperium Rossyiskiego przytączony zostal, pomieniony Stanislaw Minkowski, opusciwszy takowe lenne dobra sobie nadane, w tuteysze przeniösl się wojewödztwo, w ktörym wojewödztwie prawnuk wywodzący šią y teraz przebywając, iž dotąd bez žadney obiekcji uzywa} wolnosci y prerogatyw šlacheckich, sąd ziemski prowincji wi- tebskiey teražnieyszym przyswiadczyi wyrokiem”.
Niektörzy Minkowscy, jak np, wspotnniany powyzej w Widymusie Bartlo- miej, zaciągali šią do wojska lub do rosyjskiej siuzby cywilnej, inni zamieszki- wali w drobnych arendowanych posiadlosciach w gubemi minskiej, wilenskiej i kowienskiej, a jeszcze inni przyjmowali obywatelstwo Niemiec i robili w tym kraju niekiedy blyskotliwe kariery naukowe.
Fundamentalne niemieckie wydanie encyklopedyczne Meyers Nettes Lexikon (Leipzig 1964, t. V, s. 817) podaje, niestety, nieco niešcižle, jesli chodzi odane geograficzne, bo Kowno nigdy nie znajdowalo šią w gubemi minskiej, co nastąpu- je: „Minkowski Hermann, matematyk, urodzony 22.06.1864 w miejscowosci Aleksotą (gubernia miiiska), zmart 12,01,1909 w Getyndze, tamze profesor, Wprowadzil metody geometryczne do teorii liczb, zdecydowanie posunąl do przodu teorią form kwadratowych, rozbudowai w wielu kiemnkach teorią sieci przeshzennej,
Szczegölnie widkie zashigi polozyt Minkowski, jesli chodzi o rozwöj pod- staw matematycznych specjalnej teorii wzglądnošci, w ktörej (1908) sprowadzil przestrzen i czas do jednego czterowymiarowego kontinuum przestrzenno- czasowego, zwanego „swiatem Minkowskiego” (Minkowski-Welt), wykazują- cego w swych wlaäciwosciach formalnych daleko idące pokrewienstwo z tröj- wymiarowym kontinuum przestrzennym geometrii Euklidesa”. Dodajmy, že ob ok Henri Poincarego i Alberta Ensteina Hermann Minkowski jest uwazany za najwybitniejszego matematyka i fizyka naszych czasöw.
O innym reprezentancie tegoz rodu Meyers Neues Lexikon (t. IX, s. 420) infor- muje: „Minkowski Oskar, intemista i fizjopatolog, urodzony 13.01.1858 w Kownie, zmari 18.06.1931 w 'Wiesbaden; brat Hennanna Minkowskiego, profesor na uni- wersytetach w Strasburgu, Kolonii, Greifswaldzie i Wroclawiu; w 1890 roku obja- šnil powiązania miądzy funkcjonowaniein trzustki (produkującej insuliną a cu- kizycą (Diabetes mellitus)”. Znani tež są inni znakomici reprezentanci tego rodu, ktörzy zaslynąli w Polsce, Rosji i Litwie (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 11, 665,707).

MINMONT (Minmontas) herbu Labądž. Dziedziczyli majątki w powiecie rosienskim na Žmndzi (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 70
194

M I N U TTO herbu N ie c z u ja . M ie jsc e m ich o s ie d le n ia b y ! p o w ia t
s z a w e ls k i na Žmndzi (CPAHL, f. 7 0 8 , z. 2 , n r 2 1 5 7 ; f. 3 9 1 , z. 4 , nr 1 9 0 3 ),

NABOROWSKI (Nabarauskas) herbu Lubicz, Lis i Podkowa. Posiadali folwark Olkuny w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 25). W latach 1635-1638 Daniel Naborowski byl wilenskim sędzią grodzkim. Waw- rzyniec i Samuel Naborowscy w 1648 r. od ziemi zakroczymskiej, zaš Marcin na Nieborowie Nieborowski, podczaszy sochaczewski, od ziemi sochaczesvskiej podpisali akt elekcji krdla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 110, 113). Wedhig in- wentarza z 1672 r. w Wilnie znajdowaia się „kamienica imci pana Naborow- skiego" (Archeograficzeskij sbomik dokumentow, t. II, s. 203).
W. Nekanda Trepka w Liber chamorum (s. 277) podawal: „Naborowski na- zwal się miejski synek z Krakowa, aptekarczyk spod Jaszczurki, Ronenberg zwano ojca jego aptekarza. Rodzony brat jego byl na aptece w Krakowie Abram Ronenberg, Ten nazwany mieszkal w Lublinie. Mieszczkę žonę miai. Syn6w kilka jego bylo (...). Synowie za szlachtę noszą się. Byli panowie Naborowscy szlachta, z ktorych Wilczek Naborowski podstarošcim krakowskim anno 1374 (...). Za czym Ronenberg ten nie mial się tak zwač, mogl od sloikow (...). Trze- ba by imi daė purgacyją w rynsztoku od szlachectiva”.
Hieronim Naborowski wspolnie z zoną Ariną z Woiodkowiczow wladal dobiami Ratorme na mocy dekretu krola Jana Kazimierza z 3 IV 1653 r., jak tež posiadal ma- jętnošci Rogowicze, Nowe Siolo, Bankowszczyzna, Masfowszczyzna na Minszczyž- nie (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 147, s. 329-337).
Drzewo geneatogiczne Naborowskich herbu Wcddorf, zatvvierdzone przez heroldię minską w 1828 r., przedstawia siedem pokolen rodu, biorąc za proto- plastą Hieronima z Naborowa Naborowskiego, ktory pozostawi! syna Daniela, ten - Michala i Hieronima, Hieronim - Karo 1 a t Michata etc. (Archiwum Naro- dowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 149, s, 74).
NACEWICZ (Nacevičius) herbu Lis. Zamieszkiv/ali na Žmudzi i na Gro- dzienszczyžnie.
NACOWICZ (Nacovičius) herbu Lis. Miejscem ich osiedlenia byl powiat wilkomierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr4, s. 91).
NACZKO (Načkis) herbu Doliwa. Wzmiankowal o nich BolesIaw Starzyn- ski w swym rękopismiennym herbarzu, przechowywanym w Bibliotece Jagiel- lonskiej w Krakowie.
NAGAJEWICZ (Nagajevičius) herbu Šwietlik. Ich rodovvitošč szlachecką potwierdzila heroldia warszawska 29 sierpnia 1850 roku.
NAGIEWICZ (Nagevičius) herbu Doliwa i Košciesza. Dziedziczyli posia- dlošci na Wilehszczyznie i Žmudzi.
217
NAGÖRKO (Nagurkas) herbu Ostoja. Znani byli w Malopolsce oraz na Biatej Rusi.
NAGÖRSKI vel NAGURSKI (Nagurskas). S. Urusk] (Rodzina..., t. II, s. 10-12) znal Nagörskich herbu Leszczyc, Ostoja, Pilawa, Pobög odm. (na Žmudzi), Trzaska. Wywöd familii urodzonych Nagörskich herbu Pobög, za- twierdzony dekretem heroldii wilenskiej w 1832 roku, podawat: „Familia urodzonych Nagurskich, od najdawniejszych czasöw, jak sic nižej okaže, zaszczy- cona dostojnoscią szlachecką i posiadaniem ziemskich majątkow w Xięstwie Žmudzkim, piastųjąc oraz rožne w kraju urzędy cywilne i wojskowe, opiera wywöd rodowitosci szlacheckiej na ciąglej i nieprzenvanej dotąd od niepamięt- nych czasöw posiadlošci tychže majątkow, jak röwniez na mnogich dokumentär, prawach, patentach i przywilejach lemu imieniowi siužących {...).
Samuel Nagurski, wzięty za protoplastę tego domu, miaf syna Kazimierza, pradziada wywodzącego się, ktory to Kaziirrierz posiadąjąc dobta ziemne Berki- niany i Dziuginiany zwane, w ziemi žmudzkiej w powiecie telszewskim sytu- owane, takowe dobra jako wlasnosc szlachecką czterem synom swoim: Fran- ciszkowi, Samuelowi, Wawrzyhcowi i Gabryelowi Nagurskim prawem natural- nego spadku zostawil (1687)”.
W roku 1832 Jan Karo! (ojciec), Lucyusz Wiktor Jözef i Maurycy Bemard (synowie) Nagurscy, wlasciciele majątkow Dyrwiany, Kientaycie i Szylany w powiecie szawelskim, zostali uznani za „rodowitą i starožytną szlachtą” oraz wpisani do klasy pienvszej ksiąg szlacheckich gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s, 4-6). Na lišcie szlachty gubemi wilenskiej z 1839 r. figu- rują natomiast Jan Karol, Lucjan Wiktor i Maurycy Bemard Nagurscy (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, s. 15),
Nagurscy posiadali w powiecie szawelskim na Žmudzi wsie Kientraicie i Szylany; a spokrewnieni byli m.in, z Ciechanowieckimi, Gorskimi, Platerami, Rymwidamj-Mickiewiczami, Szuksztami, Giedrojciami, Krzyzewiczami, Szor- nelami, Sylwestrowiczami (CPAHL, L 391, z. 1, nr 1782, s. 338).
NAHORSKI (Nagorskas) herbu Ostoja. Drzewo genealogiczne tego rodu, sporządzone przez heroldię witebską w roku 1834, przedstawia osiem pokolen - 27 osöb (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 609, s. 20), Prawdopodobnie stanowili oni jeden röd 2 Nagörskimi.
NAHUMOWICZ (Nahumavičius) herbu Slepowron, Miejscem ich osie- dlenia byl powiat wilenski.
NAKCYANOWICZ vel NAXIANOWICZ vel NAKSJANOWICZ (NaksianoviČius) herbu Košciesza. Bardzo malo potrafil napisac o nich S. Uru- ski (Rodzina..., t. XII, s. 15): „Cytowani w Kuropatnickim i Malachowskira. Jakub, jėzuitą, teolog, matematyk i autor, umari 1790 roku”.
Drzewo genealogiczne Naxianowiczöw herbu Kosciesza, zatwierdzone w Minsku w 1832 roku, podaje opis czterech pokoleh tego rodu (8 osöb), od pro- toplasty Bohdana zaczynając, poprzez Antoniego, Mikotaja, Sylwestra, Jozefą
218
do Wincentego, Konstantego i Mateusza (Archiwum Narodowe Bialorusi w MiAsku, f. 319, z. 1, nr 114, s. 37). Nakcyanowiczowie z powiatu dzistietiskiego spokrewnieni byli m.in. z Kaminskimi {CPAHL, f. 391, z. 6, nr 1131, s. 187).
Bohdan Naxianowicz w 1705 roku nabyl od Dąbrowskich majątek Ba- kowszczyzna w wojew6dztwie i powiecie minskim, ktory w 1736 roku przeka- zal w spadku swemu synowi Antoniemu. W 1787 posiadlosc tę Naxianowiczo- wie odsprzedali niejakiemu Rokickiemu, a sami na skutek biedy rozproszyii się po dworach Platerow, Oginskich i innych moznych rodow kresowych.
Jakub Nakcyanowicz byl autorėm licznych publikacji wydanych przez dru- kamię Akademii Wilenskiej, a wsrod nich: Conclusiones philosophicae ex physicae generali (1764); llluistrissimo ac exellentissimo Andreae Oginski, supremo mareschallo Tribunalis Magni Ducatus Litvamae. praefecto Osutuanensi, (...) seguentes propositiones mathematicas (1760); Roxolanis Massalski (...) theses mathematicas (1762); Praelectiones mathematicae (1761); Regufy zycia chrze- icijanskiego tudziež uwagi o wyroku Chrystusa pana, co pomoze czlowiekowi (...) z przydaną nauką o rachunku sumienia i niektoremi uwagami Augustyna šwiętego (1775); Exercitum in analisi cum finitorum, tum infinitorum mathematicae (1758) (K. Čepiene, J, Petrauskiene, Vilniaus Akademijos spaustuves leidiniai, s. 217, 340-341,392).
Mikola) Naxianowicz przed 1782 rokiem služyl u Antoniego Platera, na- stępnie, po pienvszym rozbiorze Polski, przyjąl poddaristwo rosyjskie i przez jakiš czas znajdowal się na shižbie wpjskowej. Jego ojciec Antoni i stryj Jan mieszkali wowczas w Polocku i byli obywatelami Rzeczypospolitej (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f, 319, z. 1, nr 114, s. 8).
Tenže Mikolaj Naxianowicz, jako „gubemski kancelarysta” w Witebsku, w 1786 roku podal do wpisania do ksiąg grodzkich powiatu braslawskiego na- stępujący tekst: „My, urzędnicy, szlachta y obywatelc powiatu braslawskiego, w roku niniejszym 1785 na sejmiki deputackie etekcyjne do miasta Jego Kro- lewskiej Mošci Braslawia zgromadzeni, wszem wobec y každemu z osobna, komu by o tym wiedziec nalezalo, mianowicie jašnie oswieconym y jašnie wielmoznym, licznym ichmošciom panom senatorom, ministrom, dygnitarzom, urzędnikom, szlachcie y obywatelom wszystkich wojew6dztw, ziem y powiatow czyniemy wiadomo tym naszym testymonialnym skryptem, že urodzony Miko- lay, Antoniego syn, Naxianowicz za rozkazem panstwa rossyjskiego w službie sztackiey kancelarzysta, ad norma praw Xi^stwa Litewskiego przytomny, ob- licznie na seymikach gospodarskich, nazajutrz po elekcji przypadlych, dowod wykazal tak dokumentem w roku 1703 na roczkach septembrowych w miešcie braslawskim zeznanym (...), že jest rodowitym szlachcicem y obywatelem braslawskiego powiatu, z dawien dawna possesye swe w parafii dryswiackiey ma- jący. Przeto my {...) tym zaSwiadczeniem czešč, honory prerogatywq szlachecką dia JWP Mikolaja Naxianowicza ubezpieczywszy, w dowod aktualnego jego wywodu te testimonia wydajemy, podpisem rąk naszych utwierdziwszy”
Wsrod podpisanych byli; Michal Oginski, marszalek powiatu braslawskiego; Jan Žaba, chorąžy braslawski; Stanislaw na Skrzetuszewie Wawrzecki, pre- zydujący sądom powiatu braslawskiego; Jan Bieganski, podstoli braslawski; Boguslaw Tomaszewicz, sqdzia powiatu braslawskiego; Kazimierz Jan Rahoza,
219
horodniczy brasta wsk i; Jan Salmanovvicz, tovvczy povviatu brasiawskiego; Win- cetity BielikDwicz; Antoni Maslovvski; Jati Niewenglowski; Dominik Kozak; K lemens Kielpsz; Karol Žeromskį; Ignacy Arcitnowicz i inni - ponad 20 osob braci szlachty (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3934, s. 2-5). Chociaž nie podano w tym dokumencie, jakiego herbu užywali Naksja- nowicze, na pewno naleželi do stanu szlacheckiego.
Wincenty Naxyanowicz, nauczyciel arytmetyki i geografu w gimnazjum vvilenskim, figuruje na Liscie osob nauczycielskich w szkolach Wydziaiu Nauko- wego fVilenskiego na tok szkolny }822/23 (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s. 15). Jak informowalo swiadectwo urzędovve z 1867 roku, okolo 1795 roku we wsi Senniki w povviecie dzisnenskim mieszkala rodziiia szlachecka Nakcjanowicz6w (Naksjanowiczow): ojciec Sylwester, matka Prakseda i syn Konstanty. Syn byl nauczycielem we wsi Dawidki, naležącej do ziem Bujnickich. (Archiwum Naro- dowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z, 2, nr 3934, s. 20).
Wšr6d studentow Instytutu Pedagogicznego, wchodzącego w sklad Cesar- skiego Uniwersytetu Wilenskiego, znajdowali siį m.in. w 1812 roku Franciszek Wyszynski, Aleksander Žylinski, Onufry Zdanovvięz oraz Wincenty Nakcyano- wicz, razem 18 osob (Akty i dokumenty archma wilm$kogo, kowienskogo i grodnimskogo generai-gubernatorskogo uprawlenija, t. II, s. 163).
Wyw6d szlachecki z 1858 roku jako protoplastę rodu wskazywal Bohdana Naxianowicza, ktory miat syna Antoniego, vvnukovv: Mikolaja, Sylwestra i Jozefą, prawnuk6wr Konstamego i Macieja Antoniego oraz praprawnukow: Gabrie- la, Zenona, Piotrą, Antoniego. (Archiwum Narodovve Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 114, s. 14). Szlachccką rodovvitošc Nakcjanowiczow potwierdzilo Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich w Minsku takže 6 listopada 1847 oraz 2 paždziemika 1869 roku (Archiwum Narodovve Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3934).
NAKUTOWICZ (Nakutavičius) herbu Radwan. Dziedziczyli dobra ziem- skie na Wilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2573).
NALEVVAJKO (N ali vaikis) herbu Nalewka. Miejscem ich osiedlenia byt powjat poniewieski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752),
NALĘCZ-MAJEVVSKI (Nalenč-tVlajevskis) herbu Starykon. Notovvani byli w žrodlach archiwa]nych jako szlachta z povviatu novvogrodzkiego.
NAMOWICZ (Namacičius) herbu Starykon. Zamieszkiwali w povviecie poniewieskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2573).
NARAMOWSKl (Naramovskis) herbu Lodzia. Posiadali folwark Jacuny w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 26). Mieli tež zašcianki w povviecie oszmianskim, orszanskim oraz kamienice w Wilnie. Przez malžen- stwa spokrewnieni byli z Kossakovvskimi, Gilbertami, Poczobuttami, Gilevvski- mi, Korsakami, Zabtockimi.
220
NARBUT (Narbutas) herbu Trąby, Zadora, Lis, Plomienczyk. Adam Bo- niecki w Poczcie roäow w Wielkim Księstvvie Litewskim wXVi XVI wieku (Warszawa 1883, s. 196) zanotowal: „N ary but, žyjący za czasow wielkiego ks. Zyg- munta i krola Kazimierza Jagielloiiczyka, otrzymal od pierwszego Omiany i Koltyniany, a od drugiego stedmiu ludzi, Nadania te potwierdzil Aleksander Jagiellonczyk w 1498 r. synom jegor Dobrogostowi, Stanislawowi, Mikolajowi i Wojciechowi Narybutowiczom.
Ci synowje Narybuta nazwani są w sprawie w 1495 roku Narybutowiczami. Oprocz owych czterech potomkow miai Narybui jeszcze syna Piotrą, ktöry w roku 1506 byl podkomorzym litewskim”. Taki byl początek tego rodu, roz- galązionego w wiekach požniejszych na ziemiach Litwy, Polski, Rusi Biatej, Czamej i Czerwonej.
A. Hryckiewicz w siodmym tomie dziela Bieioruskaja sowietskaja encyklo- pedija (Minsk 1973, s. 397) napisal: „Narbutowie, Narybutowicze, rod szla- checki, ktorego przedstawiciele zajmowali posady panstwowe w Wielkim Księ- stwie Litewskim. Znani od XV stulecia. W wieku XIX wladali majątkami w gubemiach: wilenskiej, grodzienskiej, witebskiej, kowienskicj, mohylewskiej, smoienskiej i twerskiej. Najbardziej znani: Stanislaw, od 1495 r. ciwun krewski; Wojciech, od 1501 roku chorązy nadwomy iitewski, od 1506 roku marszalek krölewski, mial majątki w powiecie slonimskim i lidzkim”.
W XIX wieku Narbutowie spokrewniali šią przez malzehstwa z Reykow- skimi, Sobanskimi, Skorulskimi, Szczurkowskimi, Zienkowiczami, Gimbutami, Szumskimi, Wojnitowiczami, Kosciatkowskimi, Radziwillami. Byli wlascicie- lami licznych mąjątkow na Wilenszczyznie, m.in. Wirszuliszki, Europa, Grebaly itd. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s, 1-3). Nalezeli do najbardziej starožytnych domöw Wielkiego Księstwa Litewskiego. Juž okolo roku 1440 wielki kniaz Kazimierz Jagiellonczyk nadal „Narbutu stawiszcze Orle na rece Siestupie” (Russkaja lstoriczeskaja Bibliotekat t. XV s. 88).
Narbutowie herbu Trąby, jak wynika z genealogii tego rodu, zatwierdzonej przez heroldię wilenską w 1841 roku, posiadali m.in. majątki Radziwoniszki, Krupa, Andruszowce, Miezewicze, Szpitale, Balkuny, Sukorcie, Janowszczyzna, Woronicze, Szawry, Narbuty, Nikodemöw, Byliniszki, Jarszyszki, Mariampoi, Kobrawce w powiatach lidzkim, oszmianskim, slonimskim, kobrynskim. Wy- wod genealogiczny, rozpoczynający šią od Olbrychta vel Waclawa Narbuta, przedstawia jedenašcie pokolen tego rodu: osiemdziesiąt osöb plci męskiej, w tym tež Kazimierza MaciejaNarbuta (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 450).
Teodor Narbutt pozostawil wtasnorączny wizerunek swego herbu, przed- stawiający tarczą rycerską podzieloną krzyžem na cztery częšci, w každej z nich umiešcil herby odziedziczone po przodkach. W Jewym gömym ragu znajduje šią herb Trąby (ojca - jak napisal Teodor Narbutt), pod nim w Jewym dolnym rogu widzimy herb Sielawa („babki z ojca”); w prawym gomym rogu - Doląga No- niewiczöw (matki); w prawym dolnym rogu znalazl šią herb Godziemba - „Bro- niewski, babki z matki” (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dzial rękopisow, f. 9,1936-1940).
W aktach archiwalnych dawnej Rzeczypospolitej przedstawicieli tej rodziny spotyka šią wyjątkowo często. W 1501 r. juž wspomniany Stanislaw Narbut, nadwomy księcia Aleksandra, poslowat m.in. do Moskwy. Jego brat Dobrogost
221
osiadl až na ziemi smolenskiej. W 1509 roku wyprawiono z Krakowa do Mo- skwy z poselstwem marszalka Wojciecha Narhutowicza i klucznika wilenskiego, dzieržawcę swislockiego Grzegorza Hromykę (por. Akty omosiaszozijesia k ¡Stoni Zapadnoj Rossii, t. II, s. 71).
„Stanislaw Stanislawowicz Narbutowicz majet stawic try koni” - postana- wtal sejm wjlenski 1 maja 1528 roku w uchwale o pospolitym ruszeniu. Woj- ciech za£ Narbutowicz - 15, Piotr - 13 {Russkaja Isioriczeskaja Biblioteka, t. XV, s, 1423-1424). Wojciech Lenartowicz Narbut, grodzienski sėdžia grodzki, figuruje w ksiqgach sądowych Grodaa z roku 1539 {AWAK, t. XVII, s. 136). Bogdan Narbut byl natomiast w tym okresie kuclimistrzem Wielkiego Ksiąstwa Litewskiego. Mikola] Wojciechowicz Narbut w 1547 r. byl statos tą mozyrskim (Archiwum Sanguszköw, t. IV, s. 553),
W latach 1555-1565 w sfonimskich księgach ziemskich wielokrotnie wzmiankowani są: Wojciech Lenartowicz Narbut, ksiądz kanonik wiletiski; Stanislaw Wojciechowicz Narbut, wojewodzic podolski; Stanislaw i Jan Narbuto- wie, szlachcice {AWAK, t. XXII, s. 100, 184, 219, 300). W 1576 roku Mateusz Narbut razem z Marcinem Stradomskim przybyl jako poset podolski do Mo- skwy, mając ze sobą 30 ludzi, 4 kupcöw j 41 wozöw {Russko-bielorusskije swia- zi. Sbornik dokumentow, s, 9). Nazwisko Jakuba Narbuta, wlasciciela kamienicy w Mohylewie, wymieniają księgi magistratowe tegoz miasta w roku 1578 {AWAK, t. XXXIX, $. 102, 218). W roku 1586 w upickich księgach grodzkich zapisano Michala Mikolajewicza Narbutą, ziemianina i komomika krölewskie- go, wlaäcicicla wsi Gojtuhce {AWAK, t. XXVI, s. 242-244).
Woytech Narbut, rzemieslnik jaswonski, oraz Stanislaw Narbut, starosta oszmiahski, wspomniani zostali w liscie-przywileju kröla Stefans Batorego z 4 lipca 1586 roku, pisanym w Grodnie, w ktorym to dokumencie monarchą potwier- dzil prawa tego rodu do ziem i puszcz potožonych nad rzeką Szczarą (Biblioteka Akademii Nauk Litwy w Wilnie - Dzial rękopisow, F 122-85; BMK-85). Jan Narbut, szlachcic z wojewödztwa krakowskiego, wielokrotnie wzmiankowany jest w zapisach do ksiąg grodzkich Krakowa w latach 1586-1603. On tež w roku 1587 podpisal akt warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. II, s. 226).
Stanislaw Narbut, starosta oszmianski, i jego zona Halszka z Hiebowiczöw pozwanj zostali w lutym 1590 roku przed sąd wilenski przez Mikolaja Wladycz- kę w związku z tym, že ich poddani uczynili zbrojny napad na ludzi skaržącego {AWAK, t. XXXVI, s. 405). On tež wynurza się z mroku dziejöw na kaitach ksiąg sądowych grodu slonimskiego w roku 1592 (AWAK, t. XVII, s. 103). W 1597 roku sędzia ziemski slonimski Piotr Narbut odnotowywany zoslal w lokalnych dokumentach archiwalnych {AWAK, t. XXXI, s. 265). „Jan kniaž Narbut, deputat powiatu lidzkiego”, w roku 1609 bral udzial w sejmiku grom- nicznym w Wilnie.
Takže w aktach krölewskich niekiedy wystqpują czlonkowie tego zacnego rodu: „Jan Kazimierz, z Božey laski kröl polski etc. Urodzonemu Antoniemu Narbutowi - podstarosciemu lidzkiemu, wiemie nam milemu, laskq naszą kro- lewską. Urodzony wiemie nam mily! Supplikowali do nas poddani nasi ze wsi Szedzincöw y Smolanow, iz wiemosc Twoja, nie zachowując się z niemi wedhig dawnych ustaw rewizorskich, nowe nadzwyczajne czynsze z wloki osiadley
222
y pustey po kop szešciu litewskich (,.,), miody, chmiele, grzyby y inne podatki bierzesz i wyciągasz, w podwody dalekie nienaležnie y niestusznie wypędzasz. Takže folwark we wsi Smolanach, kt6ry nigdy z dawnych czasow nie bywai, zbudowawszy, wzwyz wymienionych poddanych bijąc, mordując, do roboty nad ustawą przymuszasz, grunty ich do wlasnego folwarku zabierasz, przez ktory takowy wiemosci Twojey postąpek do zniszczenia przyszli.
Chcemy tedy wiemosci Twojey mieč y tym listem naszym upominalnym rozkazujemy, abyš, wiemosc Twoja, sam przez šią y namiestnikow swych, žad- nego bezprawia nie czyniąc, czynszow tak wielkich z wlok pustych y osiadfych, grzybow y irmych niezwyczaynych nowych podatkow na nich nie wymagal, w podwody dalekie nie wypądzai, folwark jako nigdy niebywaly znidsl, do roboty onym niezwyczayney nie przymuszal, gruntow onym nie zabieral y na zdrowie onych nie nastqpowal, ale šią z onymi spokoynie we wszystkim zacho- wal podlug naszey ustawy (...). Inaczey wiemosc Twoja dia taski naszey y z powinnosci swey nie uczynisz, Dan w Mereczu, dnia XIV, miesiąca Oktobra roku Panskiego MDCLXI” (AWAK, t. XIII, s. 146-147).
W 1608 roku kletyk Narbut po šmierci rodzicow wystąpii z seminarium wilenskiego; w roku zas 1614 szlachcic o tymže nazwisku, uzyskawszy dyspen- są biskupa, opuscif studium teologii katoiickiej (L. Piechnik, Dzieje Akademii Wilenskiej, t. II, s. 249). W 1632 roku w drukami Akademii Wilenskiej odbito druczek pod tytulem Amaneni wonny wonnego niezwiędley woniey kwiecia, cnot niešmiertelney slawy godnych Mūriny Rudominianfd Janowey Narbutowey, ziemskiey lidzkiey sędziney, Janowi Narbutowi, sędziemu ziemskiemu lidzkiemu przez Jerzego Szczawinskiego ofiarowany (K. Čepiene, I. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos spaustuves leidiniai, s. 132).
Jan Narbut 1662 byl pisarzem ziemskim lidzkim. W orszanskich ksiągach grodzkich z roku 1669 wspotninany jest szlachcic Mikotaj Narbut (Istoriko- juridiczeskije matieriafy izwleczionnyje iz aktowych knig gubiernii witebskoj i mogilewskoj, t, XXVI, s. 324). W 1673 roku Wladyslaw i Aleksander Narbu- towie, sądzice ziemi lidzkiej, byli sluchaczami filozofii i logiki na Uniwersytecie Wilenskim (L. Piechnik, Dzieje Akademii Wilenskiej, t, III, s. 73, 138). W 1675
r. w archiwaliach zapisano pieczątarza magistratu grodzienskiego Jerzego Na- rbutta. Natomiast Aleksander Narbut, deputat powiatu lidzkiego do Glownego Trybunalu Litewskiego, 15 listopada 1679 roku podpisal w Minsku akt o prze- kazaniu dobr nieruchomych Jerzemu Strawinskiemu i in. (Biblioteka Akademii Nauk Lttwy - DziaI rękopisow, f. 273-2415). Jan Michal Narbut (zm. 1693), pisarz grodzki i lidzki sędzia ziemski, byl uczestnikiem kampanii przeciwko naježdžcy moskiewskiemu w latach 1654-1661.
Wywodfamilii urodzonych Narbuttow herbu Trąby, zatwierdzony w heroldii wilenskiej 31 sierpnia 1820 roku, stwicrdzat, že „ta familia w gląbokiej starožyt- nošci dostojnošcią szlachecką uprzywilejowana, posiadala dobra ziemskie i urząda tak cywilne, jako tež wojskowe pelnila, a z ktorej idący Wladyslaw Narbutt sprawowal urząd podkomorzego lidzkiego” (1705), a od niego rozple- niona familia w rožnyeh stronach prowincyi polskich [dobra] posiadala” (CPAHL, f. 391, z, 8, nr 2596, s. 480-483). Jan Narbut, lidzki sądzia ziemski, byl czlonkiem Trybunahi Glownego Litewskiego 1728. W dokumentach grodz-
223
kich Mohylewa w roku 1732 występuje „Jeromonach Ironarch Narbul, stroitiel raonastyra swiatowoskriesieriskogo dzisnienskogo”, a więc prawosiawny.
Narbutowie zamieszkali w XVIII wieku w powtecie lidzkim nal eželi do rodzin najbardziej wplywowych. Musieli šią z nimi liczyc najwyzsi dygnitarze Rzeczypo spolitej (por. S. Koscialköwski, Antoni Tyzenhaus, 1.1, s. 116). Zachowal šią nader obszemy, 19-stronicowy testament Kazimierza Narbutta, stražnika i rotmistTza wo- jewodztwa wilenskiego, zc stycznia 1745 roku, rozpoczynający šią slowami: „To jest naywiększa y naydoskonalsza rzecz každego chrzešcianskiey profesyi czlowie- ka byč gotowym na straszną šmiertelnošci eKCkucją, zwlaszcza uwažając ustawicz- nošcią tyčia ludzkiego odmianę, a obawiając šią, aby bez rozporządzenia ubogiey substancji Naywyzszego Pana w dyspozycją y szacunek poruczony z tego swiata nie zszedl”. Dowiadujemy šią m.iti. z tego tekstu, že mial K. Narbutt zoną Teresą z domu Skorulską, že kazal się pochowac na cmentarzu przy kosciele franciszkan- skim, a takte wielu szczegöldw o sprawach finansowych i gospodarczych tej rodzi- ny (Biblioteka Akademii Nauk Litwy- Dzial rękopisow, F, 124-27).
Ignacy i Ewa z Sielawöw Narbutowie, porucznikostwo Jego Krölewskiej Mosci gwardii Wielkiego Księstwa Litewskiego, starostowie pielescy oraz ich krewni Antoni i Klara z Gieysztorow Narbutowie, marszalkowiczowie lidzcy, figurują w ksiągach lidzkiej magdeburgii z kwietnia 1760 roku, jako wlasciciele wsi Michowie, Skrowodniany, Podbraliszki i Woronicze, Tadeusz, komisarz powiatu lidzkiego, towarzysz petyhorski wojsk Wielkiego Ksiąstwa Litewskiego; Jözef, rotmistrz powiatu lidzkiego; Dominik, marszalkowicz tegož powiatu; Michal, podkomorzyc lidzki, Narbutowie podpisali w 1764 r. elekcjq ostatniego kröla polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 109).
2 maja 1783 roku Cassimims Narbutt, praepositus Radzytninensis, Vir integritate morum exactogue in utrague Jurisprudentia curriculo commendatus, desideria sua suplex Nobis exposuerit, i otrzymal na Uniwersytecie Krakowskim dyplotn doktora i magistra (Biblioteka Akademii Nauk Litwy w Wilnie - Dzial rąkopis6w, F. 12-712). Profesor A. F. Adamowicz przytacza w swych zapiskach tekst „patentu przyjącia” Aleksandry Narbuttowny (Ciesielskiej) do Akademii Nauk Wyzwolonych w Berlinie z 19 stycznia 1788 roku, Oto jego fragment (podajemy za zapisem archiwalnym przechowywanym w dziale iqkopisow Cen- tralnej Biblioteki Akademii Nauk Litwy w Wilnie, BF-1369-1380, rkps 1375): „Widząc tedy J. Panią Aleksandrą Narbuttäwnq, podkomorzanką powiatu lidzkiego, wielkjemi obdarzoną talentami, ktdre do przydania tej Akademii są wy- starczające, chciaia ją na dzisiejszym posiedzeniu w grano swoich [czionkow] policzyč i za towarcyszkq tejže Akademii przyjąč. Przez co tat Dama wszystkich wolnosci i przywilejöw, ktore są tej Akademii od swego Najjašniejszego Fun- datora nadane dnia 20 marca 1699 (...), tnvale užywač mote. Obowiązuje šią röwniez ta Dama swcmi wiadomosciami i talentami w každej potrzebie pomagač tej Akademii, bo to jest pierwszą powirmošcią osöb w jej towarzystwie”.
Szesnastu przedstawicieli znakomitych rodzin polskich z Wielkiego Ksiąstwa Litewskiego, a wsröd nich Michal Brzostowski, starosta mihski, Dominik Narbut, wojski lidzki, Mikolaj Sabra Chrapowski, marszalek or- szanski, Samuel Korsak, pulkownik wojsk Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego, podpisali 25 kwietnia 1794 roku w Wilnie Uniwersal do wojewodztw i po-
224
wiatow prowincyi Wielkiego Xięstwa Litewskiego y miast wolnych, w ktörym czytamy; „Po tylu juž klęskach i upodleniach Opatrznošč naywyzsza zeslata narodowi naszemu szczęšliwą p orę; męstwo ūmi ai o z niey korzystac, a ješli cnota obywateiska i roztropnosė pomagač zechce, Oyczyzno milą, jesteš zbawiona”. Uniwersat oglaszal powstanie narodowe, przejącie wladzy w Wilnie przez rzą.d powstanczy oraz uksztaltowanie wladz rcwolucyjnych, Samuel Karski i Dominik Narbut weszli w sklad tzw. Rady Najwyzszej Rzą- dowej i Sądu Kryminalnego (Biblioteka Akademii Nauk Litwy w Wilnie - Dzial rąkopisow, F 255-1318).
Dominik Narbut byi wojskim lidzkim w roku 1798 (AWAK, t, XXXVIII,
s. 433). Na Liscie obywateli powiaiu wilertskiego, mających prawct naleienia do dekcyöw szlacheckich z 1809 raku widzimy Tadeusza i Dominika Narbutöw (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4096, s. 25). Stanislaw Narbutt w roku 1812 byl urzęd- nikiem nowych wladz polskich w powiecie borysowskim uwolnionym od Ro- sjan (AWAK, t. XXXVII, s. 228 i n.),
Wywöd famiiii urodzonych Dowgiailow Narbuttöw herbu Zadora (spokrew- nionycb z Narbuttami herbu Trąby) z roku 1832 podawal, že „przodek famiiii Micha! Dowgialio Narbutt, posydując dziedziczne dobra ziemskie Giehvany Raczyszki zwane, w powiecie wilehskim ležące, mianowal šią w transakejach zawieranych sekretarzem i dworzaninem Jego Krolewskiej Mošci, mial on sy- nöw dwöch Michala t Jana (...). Z tych Michal Dominik spfodzil synöw sied- miu: Jana, Antoniego, Karola, Kazimierza, Franciszka, Stanislawa i Jozefą”. Spis szlachty powiatu lidzkiego z roku 1855 wymienia okolo osiemdziesiąciu zamieszkalych tu Narbutöw (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1692, s. 44-47).
Fryderyk t Zofia Narbutowie posiadali okolo 1840 roku majątki Woronicze i Nikodemowo w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 177). Kiystyna (z Iliakowiczöw) Narbutowa zostala w 1862 roku aresztowana przez wladze carskie za antyrządową agitację prowadzoną w gimnazjum swislockim (Archiw- nyje matieriaty Murawiewskogo Muzieja, 1.1, s. 69).
W ciągu kilku stuleci rodzina Narbutöw potąžnie rozgalęzita się po wszyst- kich wojewodztwach Litwy i Rusi, przerzucila šią tež na tereny polskie, siągnąia kilkoma galąziami ai do Smolenszczyzny i Moskwy. Dzii inožna spotkac ludzi noszących to nazwisko, ktörzy deklarują šią jako Polacy, Litwini, Bialorusi, Rosjanie, a nawct Žydzi. O tym, jak poslrzegani byli na Litwie w minionych stuleciach Narbuttowie, swiadczy wiersz z XIX wieku pošwięcony tej rodzinie:
„Pöki Ponarom stač,
A Niemenowi plynąč,
Dopoty Narbuttom
W ziemi lidzkiej stynąc”.
NARGIELL (Nargelas) herbu Nowina. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie szawelskim.
NARKIEWICZ (Narkevičius) herbu Luk, Wieniawa, Kusza, Labędz, Sze- niawa, Žubrza Glowa, Potnian. Byli Liczną rodziną na Bialej Rusi i Žmudzi.
225
(CPAHL, f. 393, 2. 8, nr 86, 105, 2596). W XVI wieku mieszkali w dobrach Powerynce, Towiany i Baniuliszki w powiecie wilkomierskim, ktore otrzymali w wianie od Szadziewiczow. Spokrewnieni byli z Leszczewiczami, Balinskimi, Bartoszewiczami, Gieraltowiczami, Wuchierowskimi, Ramzonami. W 1820 roku uznani zostali przez heroldiq wilenską za rodowitą i starožytną szlachtq polską {CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 484-487).
NARKOWICZ (NarkoviCius) herbu Wieniawa. Mieli posiadiošci w po- wiatach oszmianskhn i wilenskim.
NARMONT (Narmontas) herbu Korczak i Leliwa. Ich dobra rodowe znaj- dowaly się na Žmud2i (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2443).
NARUSZEWICZ (Naruševičius) herbu Wadwicz. Osiedleni byli w powia- tach wilenskim, oszmianskim, wilkomierskim i in. {CPAHL, f. 391, z. 5, nr 458). Rod sw6j wiedli od Pietruszki Montygierdowicza, namiestnika nowogrodzkiego, ktoiy w roku 1413 przyjęty zostal na sejmie horodelskim do tego herbu, a požniej (1432) byl wojewodąnowogr6dzkim i litewskim marszalkiem wielkim (1434).
Dawne žrodla pisane informųją, že „bojar hospodarsk: ejszyski” Juchno Naru- szewicz w 1515 roku zobowiązany zostal pizez trybunal wilenski razem z innymi szlachcicami ,jia wojnu choditi konno a zbrojno, jak zdawna predki ich i oni sami shizywali” (Russkaja lstoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1060-1062). W 1528 roku spotykamy w zapisach imię Juchny Naruszewicza, bojara hospodarskiego spod Žoludka. W tym okresie Pawel Naruszewicz byl pisarzem Jego Kroiewskiej Mošci {Archiwum Sanguszkow, t. III, s. 470).
Mikolaj Naruszewicz, podstoli ziemski Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego, dzierzawca miadziolski, uszpolski, pieniahski, markowski i obielski, wielki po- siadacz ziemski, oraz Stanisfaw Naruszewicz, ciwun wilenski, wspominani są wielokrotnie w nowogrodzkich i wilenskich księgach grodzkich z lat 1567-1570 (A WAX, t. XXXI, s. 22, 27 i n.). Stanislaw Naruszewicz w 1578 roku mianowa- ny zostal przez krdla Stefana Batorego poborcą specjalnego podatku na cele wojny z Moskwa (VL, LII, s. 197).
7 marca 1596 roku w księgach sądu w Wilkomierzu zapisano: Ja, Jan Jur- jewicz Naruszewicz, ziemianin hospodarski powiatu wilkomierskiego, ze wszystkich dobr moich ležących i ruchomych, gdziekolwiek w Wielkim K$ię- stwie Litewskim będących i z osoby mojej, czynią jawno i wyznawam, že będąc juž w leciech moich niedostatku, do tegož i na czlonkach moich ulomny, to jest oczyma moimi za nawiedzeniem od Pana Boga Wszechmogącego od kilku lat nie wtdząc i ratowania nijakiego od nikąd nie mając, synom moim Ambrožejo- wi, Mikoiajowi, corkom Barbarze, Malgorzacte i Szczęsnej majątek moj Ru- dziansk; (...) wlewam, daję, daruję i na wiecznosc zapisujq”. Wsrod swiadkow tego aktu byli wymienieni z imienia pan Frąc Maciejewicz Zabielo i malžonka jego Elžbieta Wojciechowtia oraz pan Jan Mikolajewicz, chorąžyc upicki, i zona jego Hanna Biallozorowna (AWAX, t. XXXII, s. 227-229).
Olbrycht Naruszewicz, kasztelanic smolehski, by! w roku 1612 wlascicie- lem majątku Ostrowiec w powiecie wilenskim (A WAX, t. XX, s. 230). Krzysztof
2 2 6
Naruszewicz sprawowal urząd podskarbiego ziemskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego okolo 1620 roku, W paždziemiku 1625 roku pan Stefan Narusze- wtcz, szlachcic spod Brzešcia, zaskarzyl do sądu sąsiada Benedykta Nowickiego i jego žonę Krystynę o pobicie, zranienie i obrazę publiczną godnošci szlachec- kiej {AWAK, l XVII, s. 282-285).
20 sierpnia 1675 r. grupa szlachcicow przyjęla w Pinsku manifest, podpisa- ny m.in. przez Krzysztofa Naruszewicza, skarbnika powiatu pinskiego, Jana Ordą, Jerzego Szyrmę, Dominika Eisimonta, w ktorym jaskrawo przejawila się mentalnosč szlachty kresowej. Oto fragment tego sugestywnega dokumentu: „My, osoby, na podpisach nižey wyrazeni, urzędnicy, obywatele, ziemianie powiatu pinskiego, na wieczną nieprzežytą slawy nie tylko teražnieyszego wieku ludziom pamiątką, ale i pozniey oyczyzny naszey pod zlotą wolnošcią urodzo- nyvn synom jawno czynim, do wiadomosci y postronnym narodom tą naszą ma- nifestacyą, iž my, chwalebnym przodkow naszych torem, oddawszy nayjasniey- szemu kr61u jegomošci, panų naszemu juratem przy szczęšliwey jego electiey mentem winne litere elecio (...), i lubo fatorum inwestomm permissu pod te zamieszane czasy przeciwna fortūna sit swoich probując nad narni, do ostatniey niemal majętnošci nasze przywiodla factuiy, jednak od wrodzoney nas nie mo- gla odwiesc cnoty, a Jego Krolewskiey Mošci naležytey powinnosci”.
Chodziio wowczas o to, ze pose! pinski Lukasz Jelski, skądinąd cziowiek odwazny i dzielny, skladając oficjalną wizytą Bohdanowi Chmielnickiemu, za- wart z nim umowę, na ktorej mocy szlachta pinska zobowiązywala się poprzy- siąc wiemosc hetmanowi kozackiemu. Akt ten mogt ulžyč mieszkancom powiatu, ciągle palonemu i pustoszonemu przez Kozakow, lecz wywotal zdecydo- wany sprzeciw wielu rycerzy polskich, kt6rzy manifestacyjnie zadeklarowali (znajdując się pošrodku wrogiego potopu): „nie chcemy przysięgač i nie bę- dziemy, nie chcąc zaciągaė na się y potomki nasze z przodkow naszych cnoty infamiam perduelionis”, uwažając, že nic w žyciu nie jest wazniejsze „nad cnotę y dotrzymanie Bogu y Jego Krolewskiey Mošci wiary” (AWAK, t. XXXIV, s. 111-113).
Percepta prowentdiv publicznych do skarbu Rzeczpospolitey W. X. L. z roku 1661 informuje: .Jasnie wielmozny jegotnosc pan Alexander Naruszewicz, pod- kanclerzy W. X. L. ze starostwa lidzkiego za rok 1658 wedhig dekretu Trybu- nahi Skarbowego Grodzienskiego mediatorem d ai flor. 37,15”, Tenže Aleksan- der Krzysztof Naruszewicz (zm. 1668), starosta lidzki, pisarz i podkanclerzy litewski, by! uczestnikiem wojny z naježdžcą moskiewskim w latach 1654-1661. „Jegomošc pan Izydor Naruszewicz na koniu gniadym, z szablą y pistoletami” stawil się 5 X 1765 roku na popis szlachty powiatu grodzienskiego.
Wywdd familii urodzonych Naruszewiczow herbu Wadwicz z 1837 roku po- dawal, ¿e „familia ta Naruszewiczow, užywająca herbu Wadwicz, szczycąc się od najdawniejszych czasow dostojnošcią dworzanską (...), posiadając znakomite urzęda przez swoje zaslugi, ciągle uzywata i dotąd užywa wszelkich praw i przy- wilejow stanowi dworzanskiemu wlasciwych” (CPAHL, f 391, z. 1, nr 1059, s. 41-43).
Naruszewiczowie spokrewniem byli z Dybowskimi, Strawiiiskimi, Abra- mowiczami, Kiersnowskimi, Michalowskimi, Bereiniewiczami, Bukrabami,
227
Narbutami, innymi znakomitymi domami kresowymi, Rozgaięzili się z powiatu piriskiego takže na wilenski, orszahski, wilkomierski. W zbiorach Archiwum Narodowego Biatorusi w Minsku (f. 319, z. 2, nr 2193) zachowaty się liczne pamiątki (testamenty, kwity, przywileje krolewskie) po tym swietnym rodzie szlacheckim.
NARUTOWICZ (Narbutaviiius) herbu Podkowa i Trzy Strzaly. Dziedzi- czyli dobra ziemskie w wojewodztwie wilenskim i na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. S, nr 87,2573; f. 391, z. 5, nr 495).
NARUTOWICZ-NARBUT (Narbutavičius-Narbutas) herbu Trąby. Ich rodowitosc szlachecką potwierdzila heroldia wilenska w XIX wieku (CPAHL, f. 391, z. 10, nr264).
NARVVOJN (Narwoinis) herbu Giejsz. Miejscem ich osiedlenia byt powiat rosienski.
NARWOJSZ (Narvajša) herbu Jastrzębiec. Znani byli na Wilenszczyznie i Žmudzi. W XVI wieku „bojar hospodarski” Szczepan Narwojszajt posiadal gruntą w okolicy Gordynow niedaleko Telsz (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dzial rękopis6w, F, 198-511). Aleksander Wladyslaw z Milkonta Narwoysz, ziemianin, podpisai z innymi bracią szlachtą uchwalę grodzienskiego sejmiku szlacheckiego 25 sierpnia J 740 roku. Piastowal wdwczas urząd grodzienskiego regentą ziemskiego (AWAX, t. VII, s. 309, 318, 321). Tenže Aleksander Narwoysz w roku 1760 tytulowany juž jest jako „podczaszy starodubowski y regent ziemski powiatu grodzienszkiego” (ibidem, s. 335). Wowczas tež do- kumenty wymieniają Piotrą Milikonta Narwoysza.
Jan Milikont Narwoysz byt porucznikiem wojewodztwa wiienskiego w 1764 roku, zaš Piotr Narwoysz - chorąžym husarii Wielkiego Ksiąstwa Litewskiego. „Wielmozny pan Piotr Milikont Narwoysz ïà êîï³è szpakowatym W naležytym porządku jak do woyny” stanąl 5 X Ï65 roku do popisu szlachty powiatu gro- dzieiiskiego. Obok niego byli tež: „Jegomošč pan Jan Milkąt Narwoysz - mostow- niczy Xi^stwa Inflanckiego, ïà êîï³è karym, ze wszelkim porządkiem do woyny zgodnym, trzema pocztami, karabinam] y wszelką bronią do woyny potrzebną, jegomosc pan Alexander Milkąt Narwoysz - podczaszy strodubowski, ïà êîï³è karym, z kopią ó wszelkim rynsztunkiem, z pocztem ïà êîï³è siwym, z dzidą ó wszystkiin moderunkiem; imc pan Ludwik Milkąt Narwoysz ïà êîï³è siwym ze wszelkim porządkiem y z kopią, z pocztem; wielmozny imč pan Piotr Milikont Narwoysz na êîï³è szpakowatym w naležytym porządku jak do woyny” (AWAX,
t. Vii, s. 408, 410).
26 sierpnia 1766 roku pod uchwalą sejmiku grodzienskiego zložyli podpisy Aleksander, Ludwik, Jozef, Kasper i Piotr Narwoyszowie (A WAX, t. VII, s. 356). Kapitan Narwoysz miaf nadany Order Šwiętego Wlodzimieiza i inne odznaczenia rosyjskie za odwagę w wojnie 1812 roku (A WAX, t. XXXVII, s. 74).
Wywod familii urodzonych Narwoyszow herbu Jastrzębiec z 1835 roku po- dawat, že rodzina otrzymala szlachectwo doptero w roku 1799, ñî jest prawdą
228
tylko w sto sunku do jednej galęzi tego rodu, wywodzącej się od Jerzego Narwoysza, poprzez jego synow Benedykta Leonarda i Jerzego Jana, mąjących posiadlošci na pograniczu Litwy i lnflant. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 205- 207), 15 grudnia 1819 roku heroldia wileiiska potwierdzila rodowitošč Rafala, Szymona, Jozefą, Franciszka, Kazimierza, Floryana, Witicentego i Antoniego Narwoyszow, szlachcicow z powiatu szawelskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919,
s. 119).
Majątki Norejkiszki, Reputany, Chraiel6wka i Marcinowo, naležące do ro- dzitiy Narwoyszow, w ciągu kilkunastu lat byty obiožone sekwestrem, gdyž wlašciciele nie uiszczali podatkow; dopiero w 1881 roku zwrocono je prawowi- tym gospodarzom (CPAHL, f, 381, z. 19, nr 1965).
NASTOROWlCZ (NastoroviČius) herbu Dolęga. Miejscem ich osiedlenia byl powiat oszmianski.
NAUMOWICZ (Naumavičius) herbu Natarcz, Zamieszkiwali w powiatach lidzkim i wilenskim. Potwierdzenie rodowitošci szlacheckiej uzyskali w 1800
i 1859 roku.
NAWL1CKI (Navlickas) herbu Starykon. Znani byli od wiekow na Litwie (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752, s. 857).
NAWROCKI (Navrockis) herbu Trzy Gwiazdy. Dziedziczyli majątki w po- wiatach lidzkim i polockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11,265).
NAVVSUČ (Navsutis) herbu Košdesza. Dobra rodowe mieli w powiatach trockim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1998; f. 391, z. 7, nr 285; f. 391,
t. 8, nr 83, 85, 92, 131, 1059).
NAZARJEVVICZ (Nazarevičius) herbu Szeliga. Rod ten znany byl w mi- nionych wiekach w Galicji, na Bialorusi i na Wilenszczyžnie.
NECHAJ vėl NIECHAJ (Nekajus) herbu wtasnego. Uszlachceni w latach 1832 i 1835 przez wladze austriackie. Mieszkali w Malopolsce Wschodniej.
NEFEDOWICZ (Nefedavičius), Dawna szlachta wolkowyska.
NENCKI (Nenekis) herbu Lubicz. PIerwotna wersja tego nazwiska; Nen- cha, Ninta lub Nechnen daje podstawę, by przypuszczac, že pochodzili z Nie- miec. Znani byli w okolicach Lodzi i w Moldawii (Archiwum Narodowe Mol- dawii w Kiszyniovvie, f. 211, z. 3, nr 5, s. 3). Z tej rodziny pochodzil Marteli Nencki (1847-1901), wybitny lekarz.
NENDZBERG (Nendzbergis) herbu Pielesz. W kortcu XVIII wieku przybyli ze Szwecji i zamieszkali w okolicy Trok (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 5, s. 342-344).
229
NEULICH (Nerūkąs) herbu Godziemba. Naletaly do nich posiadlosci w powiecie poniewieskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2563, s. 52; f. 708, z. 2, nr 1752).
NERONOWICZ (NeronoviČius) herbu Jelita. Znani byli na Litwie, Podolu i na ziemi czemihowskiej (por. Miroslaw Roguskį, Jozef Zaleski, Rody szlachty polskiej, Warszawa 1993, s, 106).
NESSEL (Neselis) herbu Neib. Miejscem ich osiedlenia byl powiat ponie- wieski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752).
NESTEROWICZ (Nesterovičius) herbu Pobög. Naležaly do nich dobra ziemskie na ziemi lwowskiej i wileriskiej.
NEWELSKI (Nevelskis) herbu Korczak odm. i Leliwa. Niektore z odgalę- zien tego rodu - jak zaswiadczal Jan Dworzecki-Bohdanowicz w rąkopišmien- nym dziele Herbarz szlachty litewskiej - mialy užywac takže herbu Leliwa. Slynna kresowa rodzina rycerska przed wickami osiadla na pograniczu Inflant i Bialej Rusi. Posiadali ongiš potęžny zamek w miešcie Newel, ktore to miasto bylo ich v/lasnošcią. Gdy Newel zagamiąty zostal przez Moskwę, przeniešli šią do Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej. Znani byli m.in. w po- wiatach brzeskim-litewskim, grodziehskim, kowienskitn, swięcianskim, poioc- kim. Zawsze slynęli z gorącego patriotyzmu, dzielnošci, męstwa i odwagi. Byla tež w Rosji wielce zaslužona galąž tego rodu od XVI wieku.
S, Uruski (Rodzmü..., t. XII, s. 64) podawal: „Newelski herbu Korczak odm. Odmiana herbu - pdlksięžyc rogami na döl między trzema dolnemi wrębami; nad hehnem w koronie trzy piöra strusie. Na Rusi Bialej, piszą šią od majątku Newla vel Niwla, w wojewödztwie polockiem. Rodzina w XVIII stuleciu jedna z možniejszych w swej prowincji. Micliajlo i Iwan, bojarowie poloccy 1511 r. Regina, zona Jana Bykowskiego, wojskjego minskiego 1570 r. Fedor, syn Jana, žonaty z Jadwigą, corką Zygmunta ks. Swirskiego 1585 r. Bogusz, dworzanin krölewski, dostal przywilej na opactwo Wniebowstqpienia w Minsku 1587 r. Michai, Jowczy polocki 1648 r. (...); jego žonaN. Tyszkiewiczowna, sądzianka polocka. Jan Wladyslaw, skarbnik brzesko-litewski, dobry rotmistrz, fortyfiko- wal Brzešč Litewski; zabity we wlasnym domu od Moskwy 1660 r. Konstanty, stolnik i deputat wojewödztwa smolenskiego 1699 roku”.
W drukowanych i rąkopišmiennych žrodlach archiwalnych dose cząsto spotyka šią wzmianki o reprezentantach tej rodziny. Teodor Žychliriski wspovni- nat o Jözefacie Newelskim, bądącym w roku 1685 sędzią polockim, a žonatym z Katarzyną Kublicką (Zlotą księga szlachty polskiej, t. XIX, s. 50). „Bojarowie polockije” Iwan i Michailo Newelscy wymieniani są w ksiągach wydatkow skarbowych Wielkiego Ksiąstwa Litewskiego z lat 1506-1511) (Russkaja Istori- czeskaja Biblioteka, t. XV, s. 694), Dokumenty m. Polocka z 1511 roku infor- mują, že ci bojarzy Michai i Jan Newelscy po utracie swych ziem, ktore okupo- wala Moskwa, nie zlamali przysiągi, zlozonej krölowi polskiemu i nie przysią- gali carowi, Otrzymali rekompensatą w Kubliczach (por. A, L. Choroszkiewicz, Polockije gramoty XIH-naczala XVI wie ko w, Moskwa 1985, s. 116).
2 3 0
Pan Bazyli Newelski w kwietnm 1582 roku - jak skarzyl go przed sądem w Minsku Marcin Wolodkiewicz - „najechawszy gwaltownie na grunty samo- falowskie, poddanych pobil, pomordowal i dwóch związawszy jako zloczynców jcdnych, do domu swego Samolewa odwiódt” {AWAK, t. XXXVI, s. 45). Jan Newelski, „dobry szlachcic", wystąpit 29 paždziemika 1598 roku jako swiadek w sprawie mąjątkovvej w wilenskim sądzie grodzkitn {AWA K, t. XX, s. 147). Jan Newelski, kanonik žmudzki, od Księstwa Žomojckiego, zaš M ich ai Newelski, lowczy polocki, od wojewòdztwa žmudzkiego podpisalì w 1648 r. elekcję króla Jana Kazimierza {VL, t. IV, s. 104). Stefan Newelski z Horodyszcza w 1654 roku walczyl w obronie Smolenską przed agresją Moskwy.
W roku 1656 w archiwaliach odnotowano Jana Wtadyslawa Newelskiego, skarbnika brzeskiego, dworzanina Jego Królewskiej Mosci z ekonomii brzeskiej. Osiadl on tu, uchodząc przed agresją moskiewską z odwiecznej ojcowìzny w Newlu {AWAK, t. V, s. 156). Uchwalq sejmiku relacyjnego w Brzešciu w roku 1663 podpisali m.in. Melcher Stanislaw Sawicki, kasztelan brzeski; Hieronim Kazimierz Lyszczynski, podstoli mielnicki, pisarz grodzki brzeski; Mikoląj Orzeszko, stoinik mielnicki; Jan Wtadyslaw Newelski, skarbnik brzeski, dwo- rzanin Jego Królewskiej Mosci; Piotr Košciuszko Siechnowicki, brzeski pisarz ziemski {AWAK, t. UI, s. 368-369).
Percepiti prowentów publieznych do skarbu RzeczypospoUtey W. X. L. z roku 1661 informuje: „Jegomošci panų Newelskiemu, skarbnikowi brzeskiemu, dano na requisita fortecy brzeskiey zl 15 386”. Pod instrukeją sejmiku polockie- go z 15 paždziemika 1668 roku {Instructia od nas dygnitarzów, urzędnikaw ziemskich, grodzkięh, rycerstwa, szlachty, obywatelów wojewòdztwa potockiego (...) dane poslom od nas zgodnie obranym-, dokumenl ten dotyczyl wyboru no- wego króla w Warszawie, „aby osierocialey oyczyžnie pan byt obrany" i ostrze- gal poslów, iž „tumultów czynic nie mają”) widnieją m.in. podpisy Michala Niewielskiego, podsędka poiockiego, Teofilą Dadziboga (tj. Bogdana) Chrapo- wickiego, wojskiego poiockiego, Jana Ostrowskiego, namiestnika poiockiego {Istoriko-juridiczieskije maüeriafy izwlieczonnyje iz aktowych knig gubiernii witiebskoj i mogilewskoj, t. XXVIII, s. 240).
Okoto roku 1650 pieczętarzem m. Polocką byt pan Stefan Newelski. W roku 1661 Jan Newelski, wlasciciel dóbr Jassie, byl wojewodą polockim. W instruk- cji, udzielonej w 1670 roku poslom na sejm warszawski, szlachta wojewòdztwa brzeskiego domagaia się, aby: „Sprawa ichmosciów panów Newelskich, radone odejšcia Newla, oyczyzny ich, aby wedlug obietnicy dawney królów ichm. z caley Rzeczypospolitey granmdinem odniosla” {AWAK, t. IV, s. 82). 21 kwietnia 1673 roku Trybunat Glówny Litewski skazat ziemianina Jana Newel- skiego na grzywnę 19 390 zlotych i na banieję za to, že podezas wojny z Mo- skwą grabil w okolicach Polocką nmjątki sąsiadow, korzystąjąc z zamętu i chaosu, który wówczas zapanowal {AWAK, t. XV, s. 319-320).
Pan Jòzefat Newelski, stoinik i sędzic ziemski polocki, oraz zona jego K.ata- rzyna z Kubiickich w 1700 roku sprzedali swym krewnym Tyszkiewiczom ma- jętnosč Bloszniki i Sienkowszczyznę w województwie polockim za 10 tysięcy zlotych, poniewaz znaležli šią w pilnej potrzebie (CPAHL, F. DA, rok 1700, nr 46, s. 571-576), Józef Newelski byl w 1790 roku „towarzyszem pancemym”
231
w chorągwi Jablonowskiego, starošcica kowelskiego, znąjdującej się w skiadzie Szostej Brygady Kawalerii Narodowej wojska koronnego {Materiafy do bibliografu genealogii i heraldykipolskiej, i, J, s. 23).
Wywod familii urodzonych Newelskich herbu Korczak, sporządzony w he- roldii wileriskiej 26 sierpnia 1820 roku, informowal, že rodzina ta „przed dwoma wiekami uzywala praw, swoböd i wszelkich prerogatyw stanowi szlacheckiemu nadanych, a mocą onych dziedziczyla ziemskie possesye i onemi podlög tychže praw rządziia, jako to wzięci za protoplastę do ninieįszego wywodu Felicjan i Jakub Stefanowiczowie Newelscy, bracia inter se rodzeni, posiadali dziedzicz- nym prawetn dobra ziemskie z folwarkami w powiecie oszmianskim Matkowsz- czyzna i dalszemi attynencjami zowiące się; przekonaiy o tėra liczne transakta in origine zložone.
Naprzöd 1689 roku Apryla 23 dnia sprawiony, tegož roku Septembra 6 dilia w grodzie braslawskim aktykowany, od urodzonych Felicjana i Halszki de domo Przystanowskiej Newelskich urodzonej matce swej Teodorze Eleonorze Sawi- czownej Samuelowej Przystanowskiej oraz urodzonemu Aleksandrowi z Skrze- tuszewa Wawrzeckiemu, pisarzowi ziemskiemu brastawskiemu, z oplaty summy naležącej z döbr w görze pomienionych oraz dalszych ojczystych i macierzys- tych
W 1820 roku heroldia wilenska uznala za starožytną i rodowitą szlachtę pol- ską oraz wpisala do pierwszej klasy ksiąg szlachty guberni litewsko-wilenskiej zamieszkalych na Braslawszczyznie i Oszmianszczyžnie: Antoniego, Karola, Jozefą, Bartlomieja, Ludwika, Augustyna, Lgnacego, Jana, Michala, Alojzego, Franciszka i kilku innych Newelskich (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 497- 498). Karol Newelski, szlachcic z powiatu braslawskiego, w marcu 1835 roku doiączony zostai przez heroldię wileriską do listy swego rodu (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1625, s. 51-52).
Lucjan Jan Newelski, zamieszkaty w majątku Rzepiszki w powiecie šwię- cianskim, jak rowniez jego maloletni synowie Jözef i Stanislaw uzyskali po- twierdzenie rodowitoSci szlacheckiej z heroldii wilenskiej 11 wrzesnia 1828 roku (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1471). W XIX wieku Newelscy zamieszkiwali takže na Podolu, gdzie uchodzili za starožytną szlachtę polską i jako takich wpi- sywanych ich do częšci szostej tamtejszych ksiąg genealogicznych (Spisok dwo- rian wniesionnych w dworianskuju knigu podolskoj gubiemii, s. 276).
Newelscy jako katolicka rodzina polska w XIX wieku występowali w okoli- cach Šwięcian i Trok, o czym swiadczy zapis z 12 gludnia 1843 roku w księ- gach swiqcianskiego rzymskokatolickiego košciola parafialnego, že w tym dniu „ochrzczono niemowlq z wody i swiqtych olejöw imieniern Stanislaw Michal od xiędza Rudnickiego. Urodzonych Augustyna i Teressy z Ossinskich Newelskich, šlubnych malzonköw syn roku teražniejszego, grudnia piątego dnia, w Trokach narodzony. Trzyraali do chrztu urodzeni: Franciszek Newelski z Anastazją Hej- bowiczowną, panną” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1130).
Kilka zbiednialych odgalęzien rodu Newelskich mieszkalo w powiecie za- wilejskim, šwjęcianskim i wilenskim, Wszyscy wywodzili się z majątku rodo- wego Stracza w powiecie lidzkim. W 1851 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc szlachecką Aleksandra, Franciszka, Wladyslawa, Edwarda, Antonie-
232
go, Wincentego, Jana, Macieja, Stanislawa, Ludwika, Augustyna, Jozefą, Macieja, Ignacego, Tomasza, Michala, Dominika, Piotrą, Klemensą, Mateusza, Faustyna i Waclawa Newelskich, zamieszkalych w Wilnie i przyleglych don powiatach (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2008).
Newelscy spokrewnieni byli z rodzinami Hrebnickich, Sawickich, Karpo- wiczöw, Bajddw, Siwickich, Walentynowiczow, Januszewiczow, Juszczac- kich, Niewqglowskich, Sokolowiczow, Przystanowskich i inną dobrą szlachtą kresową.
NICHIELEWICZ (Nikelevičius) herbu Pomian. Dziedziczyli majątki ziemskie w powiecie kowienskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2009).
NICKI (Niekis) herbu Radwan, Nalęcz i Tępa Podkowa. Nazwisko wzięli zapewne od miejscowosci Nick w gminie Lidzbark w bylym wojewodztwie ciechanowskim. Kasper Niesiecki pisat o nich skąpo w Koronie Polskiej (t. III s. 349): „Nicki herbu Radwan w p lock im wojewodztwie. Gotard Nicki 1632. Anna byla za Jędrzejem Rutkowskim”.
Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XII, s. 66) zanotowal: „Nicki herbu Radwan. Piszą sie z Nicka w wojewodztwie plockim. Woyciech, syn Jakuba, otrzymal 1520 r. dobra po bracie przyrodnim Marcinie Nickim z Mielna. Marcin, Stanislaw i Jakub 1525 roku. Woyciech žonaty 1584 roku z Maryanną Paplinską. Marcin 1610 roku. Gotard podpisal elekcyę 1632 r. z woj. plockim. Stefan, rot- mistrz wojsk krölcwskich 1680 r. Andrzej podpisal elekcyę 1697 r. z ziemią ciechanowską. Konstanty, syn Tomasza, Nicki-Wylazlowski nabyl 1738 roku ezęsei Badowa-Danki".
S. Uruski znal takže inny r6d o tym nazwisku: „Nicki herbu Tępa Podkowa. Marcin i Michal opfacili 1552 roku pobör ze wsi Nicka Koscielnego w powiecie szrenskiin. Woyciech i Andrzej z woj. plockim 1764 r. podpisali elekcyę. Byli takže w Prusach, w ktörych mieli indygenat juž w początkach XV1I1 stulecia. Ci niekiedy pisali się von Nitzki, Jan Jakub, sekretarz przyboczny kröla szwedzkie- go Karola XIJ, ulatwial stosunki między nim a krölewiczem Jakubem Sobie- skim”.
Polska encyklopedia szlachecka (t. IX, s. 48-49) podaje: „1. Nieki, herbu Natęcz, 1564; cieszynski powiat; 2. Nicki, herbu Radwan, 1500, Nick mlawski; 3. Nicki, herbu Tępa Podkowa, 1550; Nick Košcielny, mlawski, Prusy". W. Wittyg pisat o Nickicb herbu Natęcz, zamieszkalych na Šląsku Cieszynskim, oraz lierbu Tępa Podkowa - w wojewodztwie polookim.
Stefan Nicki we wrzesniu 1683 r. dowodzil stuosobowym oddzialem tzw. chorągwi woloskiej pod krölem Janem III Sobieskim {Akta do dziejöw kröla Jana 111, Krakow 1883, s. 339). Najpewniej öw rotmistrz Stefan Nicki z powiatu proszowskiego na mocy uchwaly sejmiku lokalnego z 10 listopada 1693 roku otrzymal na dowodzoną przez siebie chorągiew woloską 1435 zlotych {Akta sejmikowe wojewödztwa krakowskiego, t, V, s, 145, 148, 152). Andrzej i Woj- ciech Niccy podpisali w 1764 roku od wojewödztwa pbekiego elekeję ostatnie- go kröla polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego {VL, t. VII, s. 123), Z tego rodu pochodzil wybitny filozof Fryderyk Nietzsche (1844-1900),
233
NIEBOROWSKI (Neborovskis) herbu Prawdzic. Ê. Niesiecki (Korona Polska, t. II!T s. 348) pisal î nich: „Nieborowski herbu Prawdzic w rawskim w-wie. Waclaw Nieborowski, gdy Eryka, xiąžę szczecmskie, pogromit z inszemi, y dzięki, ó donatywy od krola odebral. Jan Kmaczola z Nieborowa, wojewoda bielski 1452”.
Johannes de Nieborowo okolo roku 1444 byl kasztelanera w Sochaczewie. Johannes de Nyeborowo, generosus ei nobilis dominis, 29 Lutego 1456 roku w Busku podpisal jako swiadek akt darowizny ksiąžąt mazowieckich, Ziemo- wita i Wladyslawa, na kosciot Najšwiętszej Ðàïïó Maryi w tymže miescie. Uro- dzony Stani slaw Nieborowski w 1618 r. zostal poborcą podatkow w powiecie sochaczewskim (VL, t. Ø, s. 168).
NIECZAJ (NeČajus) herbu Pobog odm. (podkowa w polu czerwonyro jest bez kizyza, a pod nią strzala ustawiona želežcem prosto do gory, na helmie trzy piora strusie). Pocbodzili z wojewodztwa mscislawskiego, gdzie posiadali dobra ziemskie i kamienice. Szczegolnie slynęli w wieku XVII. Spokrewnieni byli nun. z Chroielnickimi. Bazyli Nieczaj, posel wojewodztwa rawskiego, w roku 1617 podpisal w Warszawie sufragację krola Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 160).
NIECZUJA (Nečiuja) herbu wlasnego. Jak pisal K. Czamiecki, „między przodkami familiantow tego herbu hczy Paprocki najprzod Dersziawa, podcza- szego u Boleslawa Krzywoustego, Wszebora, wojewodę krakowskiego [byl to raczej wojewoda sandomierski - J.C.] i hetmana, Trojana 1200, i Stanislawa, hrabię Zdzislawa 1261, (...) W batalii Witolda z Edygą Taraerlanowym, hetma- nem, Nieczujowie męžnie się potykali”.
NIEDZINSKI (Nedinskas) herbu Prus. Zamieszkiwali w powiecie trockim.
NIEDZW1ECKI (Nedveckas) herbu Ogoiiczyk i Ostoja. Mieii dobra przede wszystkim w Wielkopolsce i Galicji, ale dziedziczyli tež majątki ïà Bia- lej Rusi i Wilenszczyznie.
NIEKRASZ (Nekrošius) herbu Topor i Žnin. Osiedleni byli w powiatach kowienskim i rosiehskim.
NIEKRASZEWICZ (Nckraševicius) herbu Lubicz. lch posiadtošci rodo- we položone byly w powiecie oszmianskim.
NIELIPOWICZ (Nelipavičius) herbu Prus. Miejscem ich osiedlenia byt powiat zawilejski (šwįęcianski).
NIELUBOWICZ (Nelubovičius) herbu Košciesza. Naliczniej zamieszkiwali w powiecie wolkowyskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2022). Znani tež byli w Malo- polsce Wschodniej.
NIEMCEWICZ (Nemcevičius) herbu Rawicz. Rod sfynący w XVII wieku z mqstwa na polach bitewnych. Profesor W. Wijuk Kojalowicz pisal o nich:
234
„Niemcewiczowie w wojewödztwie wilenskim, Jan Juriewicz Nieincewicz. Syn jego Samuel Kazimierz Niemcewicz, stolmk wilkomierski”.
NIEMCZEWSKI (Nemčauskas) herbu Radwan. Wywöd familii urodzo- nych Niemczewskich herbu Radwan z 19 stycznia 1799 r. podawal, ii: „ta fami- lia starožytna z dawna wiekow w Polszcze, od początku nastama swojego w Koronie, požniej zaš w Xitjstwie Žmudzkim licznie rozkrzewiona, ziemskie dziedziczne miala wlasnosci. Mianowicie Lazarz Niemczewski, w rzeczy niniej- szego wywodu na linii protoplasta, possessye odwieczne swych przodköw w Koronie Polskiej przy dalszej swej familii zostawując, przeszedl sam w Xią- stwo Žmudzkie, gdzie z nabycia majętnošč Gierdziagola zwaną, w powiecie rosienskim ležącą, odziedziczywszy, splodzil synöw dwöch, Jana i StanisJawa,
0 czem prawo darowne na polową rzeczonej majętnošci Gierdziagoly od Stam- slawa Lazarzewicza Niemczewskiego Maryannie Blinstruböwnie, malzonce, w roku 1669 maja 6 dnia wydane (...) poswiadczylo.
Z synöw Lazarza Niemczewskiego, Jan bezpotomny, Stanislaw zaš pröcz ojczystego majątku Gierdziagoly dziedziczyt za prawetn w roku 1665 maja 30 dnia od Jana Adamowicza sobie wydanym (...) folwark Pomituwie zwany w wilenskim powiecie lezący, oraz z žony Maryanny Blinstrubowny miat trzech synöw, to jest: Jerzego, Wladyslawa i Aleksandra (...).
A tak Jerzy i Wladyslaw Niemczewscy na mocy zrzeczenia šią braterskiego odziedziczywszy dobra Pomituwie, na nich Jerzy Stanislawa, Wladyslaw zaš Jozefą i Stanislawa, synöw, dziedzicami (1789} zostawili. Z tych koleją Stanislaw Wladyslawowicz ūdai šią do Korony, Jozef, brat jego, dziedziczyl schedę po ojcu na šią spadlą w Pomituwiu i synöw trzech: Wincentego, Augustyna [Jana, dopiero wywodzących šią, splodzit (...). Stanislaw zaš Jerzewicz (...) synöw piąciu: Wawrzynca, Floryana, Macieja, Leona i Hilarego, teraz dopiero z potomstwem zostawil”.
W XVIIJ i XIX wieku rodzina ta posiadala takze folwark Oströwno w wojewödztwie polockim. W 1799 roku Deputacja Wywodowa uznata za „rodowitą
1 starožytną szlachtą polską” Wawrzynca, Floryana, Macieja, Leona, Hilarego, Jdzefa, Chryzostoma, Karola, Stefana, Antoniego, Zachariasza, Izydora, Aleksandra Niemczewskich, wpisując ich do klasy pienvszej ksiąg szlacheckich gu- berni litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 332, s. 10-12).
NIEMCZYNOWICZ (Nemčinovičius) herbu Prus. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiatach wotkowyskim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2443).
NIEMENTOWSKI (Nementauskas) herbu Jastrząbiec. Miejscem ich osiedlenia byl powiat wilenski.
NIEMIRA vėl NIKMIROWICZ vėl NIEMIRYCZ (Nemira) herbu Go zdawa, Grzymala, Jastrząbiec, Nalącz, Niemirzyc, Klainry, Topör. Jeden wielki rod užywający trzech wersji nazwiska (jest to nicwątpliwie nazwisko odimien- ne), Pierwotne ich siedziby znajdowaly stą na ziemi nowogrödzkiej i minskiej. Natomiast Niemirowiczowie herbu Jastrząbiec to dawna rodzina lechicka, wy-
235
wodząca się z Mazowsza, juž na początku XVI wieku piastująca godnošci wo- jewod6w, hetmanow i senatorow na Litwie i Rusi.
Profcsor Wojciech Wijuk Kojalowicz pisal o nich w Herbarzu rycerstwa W. X. Litewskiego: „Niemirow i Niemirycz6w dom tych, ktorzy od Mikolaja Niemirowicza linię swojąprowadzą. Ten bowiem zwasniony na Polaki, herb, od dziada swego w Horodlu przyjęty, Jastrzębiec, porzucil i znowu do uzywania lilii wrocil się”. Andruszko Niemirowicz, szlachcic wileiiski, wspomniany jest w przywileju wielkiego księcia litewskiego Zygmunta z 15 lutego 1436 roku (Kodeks dyptomatyczny katedry i diecezji wilenskiej, t.1, s. 165).
Liczni Niemiryczowie vel Niemirowie zainieszkiwali w calej Pol see, oraz na Litwie i Rusi na przelomie XIV i XV wieku, szczegolnie w powiecie nowogrodz- kim, polockim, drohiezynskim, minskim. Od nich poszli tež Niemirowiczowie. Poprzez branie ¿on Niemirowscy spokrewnieni byli z Zawadowskimi, Kossowi- czami, Wielinskimi, Zabidami, Sztiszewskimi, Skorobohatymi, Krasnickimi, Lo- baezewskitni, Iskryckimi, Ziotkowskimi, Woroncami, Romanowskimi.
W. Modzalewskij podawat (Malorossijskij rodosiownik, t. Ill, s. 628-658), že by! to jeden rod z Niemirami czy Nicmiryczami i przekazal na ten temat taką oto legendą rodzinną: „Rod ten wziąl swoj początek z Potski, lecz z jakiego czasu, nie wiadomo; a gdy Witold, wiclki ksiąžę litewski, w 1406 roku rozpocząl wojnę z Rosją i gdy wojska stanęly w szyku bojowym, zaczęli Rosjanie prosič o pokoj [mir], on [Witold] nie chcąc przelewu krwi, kazal oglosič konnicy o pokoju, gdy wnet Nagora, mąž odwazny, žądny rozprawy zawolal: Nie mir!. Od niego potorm kowie przezwani zostali Niemirami, a požniej Niemiryczami. Syn jego, Jau Niemi- ra, byl wojewodą polockim". Liczni potomkowie owego Niemiry w ciągu wiekow wywierali znaezny wplyw na sprawy Polski, Litwy i Rusi. Przydomku Danczenko (syn Dana, Daniela) zaczęli uzywac pod koniec XVII wieku.
O bialoruskiej gaiqzi tej rodziny informowai Herbarz szlachty witebskiej (s. 86-87): „Niemirowie herbu Jastrzębiec na seymie horodelskim roku 1413 przyjętego: podkowa y krzyž kawalerski w biękitnym polu, na helmie nad koro- ną jastrząb z skrzydlami do lotu wzniesionymi z dzwonkami. Ta familia, jako obszernie o niey pisze kronika Niesieckiego, od dawnych wiekow w Polszcze kwitnęla, od przodka Nagory przezwanego, potem Niemiry idąca, z ktorey Jan Chodkiewicz Karaczewski Niemira, mąjąc possessją w wojewodztwie nowo- grodzkim, jako swiadezy prawo wieezyste 1525.
Ktorego syn Tomasz Niemira, zjechawszy w wojewodztwo witebskie, oženit się z Ester Kossowowną, po ktorey prawem darownym 1627 dostal majętnošč Nie- poroty. W dalszey od onego procedencji okazywali zapis 1647, abiuratę majętnošč Polužyna w wojewodztwie nowogrodzkim 1650, prawo od teyže Estery Kosso- wowny synom swoim na majętnošč Nieporoty 1676, zrzeczenie od szwagra z ma- jętnošcj Nieporot 1686 y dalszemi dokumentami, kwitami do szostego pokolenia wywiedli się, a nieprzenvaną dotąd possessją dobr ziemskich o rodowitosci šla- checkiey upewnili. Podhig ktorych dostateeznie okazanych probaeji sąd ziemski prowineji witebskiey tychže ichmošč panow Karaczewskich Niemirow za šlachtę rodowitą y wszelkich prerogatyw dostoyną uznat y decydowal”.
NIEMOJEWSKI (Nemojevskis) herbu Doliwa, Rola, Szeliga, Wiemszo- wa. Pochodzili z Polski srodkowej. Od XVI wieku znani byli tež na Litwie
236
i Biatej Rush Jan Niemojewski, szlachcic witebski, wspomniany jest np. w zapi- siearchiwalnym z 1636 roku.
NIENADK1EWICZ (Nenadkccičlus) herbu Poraj. Mieszkali na Wolyniu, gdzie slynąli jako stara szlachta.
NIESIECKI (Neseckas) herbu Poraj. Dobra rodowe mieli w powiatach nowogródzkim, dzisnenskim i grodzieñskim. W dokumencie archiwalnym z XVII wieku czytamy: „Milosciwy panie unządzte grodzki brzeski! Ja, xiądz Jan Rakowski - rector, y ja, xiądz Krzysztof Jankowski — prefekt collegium Societatís Jesu brzeskiego, imieniem wszystkich studentów tegož collegium brzeskiego, pod wiadzą naszą bądących, protestujemy się na niewiemych Žy- dów wszystkich, y na wszystki kahal ¿ydowski tegož miasta o to, iž oni z wie- rutney swoiey przeciwko krwi chrzeécijanskiej ziosci niepojednokrotnie zwyklo róznemi czasy y rokami, miesiącaini y dniami, despekta rozne, obelgi, zbicia, mordowanla wszystkim studentom czynią, o czym xiągi waszmosciów brzeskie y insze mają wiedzieé.
Jako y w roku 1643 na nižey mianowaney ulicy na szlacheckie dziatki mate wielkich oficerów tuteyszego województwa brzeskiego, z niebezpieczenstwem na zdrowie ich, z wielkim kijem, który dotychczas jest w collegium na swiadectwo tego ich nieposkrDinionego znchwalstwa, impet uczynili. Którzy to Žydzi, nie pize- stawiając swych niezbožnych zamyslów y ziosci, znowu w roku teražnieyszym 1644, miesiąca marca ósmego dnia, jako nam dal sprawq szlachetnie narodzony pan Bartlomiey Níesiecki, student collegium brzeskiego Societatís Jesu.
Gdy ten student pomieniony, pan Níesiecki, tego dnia wyzey mianowanego szedí dobrowolną drogą, ulicą žydowską mostową, mimo wrota kamienicy Žydą brzeskiego Pinkasa Szemuelowicza, tedy pomieniony Žyd Pinkas, przy tychže wrotach postrzeglszy onego idącego, będąc na ganku, onego pana Niesieckiego zeliywszy, síowy níeuczciwemi mówiwszy y zawolawszy na síra¿ swoye žydo ws ką (...), rozkazal bic. Za którego wolaniem y rozkazaniem kilkanascie Žy- dów przypadlszy, onego pana Niesieckiego wolaniem y rozkazaniem zbili, zmordowali y na ostatek ledwie z ostatkiem zdrowia uszedl.
Przy którym zbiciu nie tylko na Niesieckiego zdrowie, ale y na innych studentów pochwatkę uczyníl: idž precz, juž šią tobie dostalo y innym šią jeszcze dostanie. Nie będąc tedy od tych niewiemych Zydów wszyscy studenci za tako- wymi p och walk atni zdrowia swego bezpieczni, do uczynienia protestacyi, wolny rekurs zostawujemy, natenczas prosząc, aby ta nasza protestacya do xiąg wmo- sciów urzqdników byla przyjąta y zapisana” (AWAK, t. V, s. 18).
Což zresztą mówic o studentach, jesli nawet okoliczna szlachta nie tylko nie mogla dac rady Žydom brzeskim, lecz ratunku przed nimi nie míala. Zdarzalo šią, iž Žydzi, piastujący funkcją arendarzy królewskich, poborców podatkowych itp. dopuszczali šią bezprawnego torturowania y mordowania zupelnie niewin- nych ludzi pod lada pretekstem {por. AWAK, t. V, s. 19-20).
4 pazdziemika 1765 roku do pospolitego mszenia obywateli powiatu gro- dzienskiego miądzy innymi stanąl ,jegoinos¿ pan Kacper Níesiecki na koniu myszatym, z szabląy karabinem” {AWAK, t. VII, s. 402). Z tej rodziny pocho- dzit znakomity heraldyk Kasper Níesiecki (1682-1744), ksiądz jėzuitą.
2 3 7
NIESIOLOWICZ (Nesiolovičius). Jako szlachta polska zamieszkala w powiecie wilenskira odnotowani zostali przez tutejszą heroldię w roku 1819 (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2033). Osiedleni byli tež na Žmudzi w powiecie rosien- skim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
NIESIOLOWSKI (Nesiolovskis). Jan Dworzecki-Bohdanowicz pisal o te] rodzinie: „Niesiolowski herbu Kurzbok. Mikoiaja zona Pawtowska, ich syn Krzysztof, tego i Eufrozyny in Zychce Zychowskiej Samuel; tego i Zofii Ma- kowskiej synowie Kazimierz i Adam; Kazimierza, i Dereszdwny Adam, starosta cyrynski. Z Adama, brata Kazimierza, i Dereszowny syn Jozef. Niesiolowice w wojewodztwie pomorskim powiecie mirachowskim od dawna Kurzbokdw Niesiolowskich dziedzina (...),
1697 Kazimierz Ignacy z wojewodztwa ruskiego; 1716 Kazimierz z Nie- siolowicz, chorąžy petyhorski, pisarz wojsk skonfederowanych; 1718 rotinistrz chorqgwi woloskiej Ogihskiego, hetmana polnego litewskiego; 1722 starosta cyrynski; 1733 marszalek konfederacji wojewodztwa nowogrodzkiego, 1736 pose! z powiatu starodubowskiego na sejm starostwa cyrynskiego, pulkownik ussarii krolewicza jegomosci. Jego byly cztery wloki Odolinszczyzna dziedzicz- ne i plac w Cyrynie dziedziczny.
Kazimierz Ignacy, kaszteian smolenski, zona Teofilą Demeszowna, byla Wojnina Jasieniecka, podczaszyna nowogrodzka, i Adam, starosta cyrynski. 1745 (...) Kazimierz Ignacy (...) fundator ze swą zoną Teofilą missyi woron- czaiiskiej z nadaniem folwarku dziedzicznego Bulniowki czy Bubniowki pod Cyrynem {...); ich Malatycze w nowogrodzkim.
3755 Jozef, starosta cyrynski, kaszteian smolenski, 1762 kaszteian nowo- grodzki, 1764 pulkownik nowogrodzkiego wojewodztwa, general-major wojsk litewskich, posel i pulkownik tegož wojewodztwa, konsyliarz generalny konfe- deracji z wojewodztwa nowogrodzkiego, komisarz sztabu litewskiego, kawaler Orderu Oria Bialego, od 1771 i Swiętego Stanisiawa, 1775 wojewoda nowo- grodzki, 1788 rotmistrz jazdy oarodowej brygady wojsk litewskich, zona Kata- rzyna księžna Massalska, kasztelanka wilehska; ich syn 1788 Xawery, wojewo- dzic nowogrodzki, szef Pulku 6. Pieszego, imienia Massalskich, wojsk litewskich, 1809 general-major bylych wojsk polskich, czlonek Komisyi Sądowej Edykacyjnej Gubemi Wilenskicj i in,, 1818 general brygady, wodz drugiej brygady dywizji piechoty, kawaler orderow Šwiętej Anny drugiej klasy z btylanta- mi i Krzyža Kawalerskiego Polskiego; ¿ona pierwsza Wiktorya xięžna Radzi- wjllowna, wojewodzianka trocka, z niej corka Idalia 3830; drugs zona Alexandra Pacowna, byla Felixowa Potocka, pulkownikowa wojsk polskich 1829 r. 1811 wojewody nowogrodzkiego byt mąjątek Polonka i folwark Gorzelnia w wojewodztwie nowogrodzkim oraz folwark Szwirany w slonimskim”,
NIESKIEWICZ (Neskevicius) herbu Lagoda. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie wolkowyskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2443).
NIESTEROWICZ (Nesterovičius) herbu Pobog. Zamieszkiwali w powiecie slonimskim. Niesterowiczowie herbu Dolęga posiadali majątki w powiecie oszmianskim.
238
NIESZKOČ (Neškutis) herbu Lubicz. Miejscem ich osiedlenia byl powiat rosiehski.
NIEUSTĘPOWICZ (Neustenpovičius) herbu Leliwa. Rod ten znany byt na ziemi lwowskiej.
NIEW^GLOWSKI (Nevcnglvskis) herbu Jastrzębiec. ich rodowe posia- dtosci znajdowaly się powiatach dzisnehskim, wilkomierskim, poniewieskitn i upickim {CPAHL, f. 708, z. 2, nr 3,404,450,928).
NIE WIADOMSK T (Ncviadomskis) herbu Zlotogolenczyk, Dolęga, Prus. Piotr Sebastian z Niewiadomy Niewiadomski, posei wojewodztwa podlaskiego, podpisal w 1674 roku sufragację krola Jana III Sobieskicgo (VL, t. V, s. J 59). T. Šwięcki zamiešcil w pierwszym tomie (s. 194) swych Historycznych pamiątek jedno zdanie o tej rodzinie: „Niewiadomski z Niewiadomy, w Podlaskiem, stary zohiierz, tyl okoio 1600 roku; często Tatarow ploszyl”.
Wywod familii urodzonych Niewiadomskich herbu Zlotogolenczyk z 16 kwietnia 1804 roku stwierdzal: ,Jan Goleh Niewiadomski, podczaszy oszmiah- ski, byi zaszczycony rodowitošcią szlachecką oraz po si adai dobra Budziszki i Polany, w powiecie oszmiahskim ležące. Ten splodzi) synow trzech: Anton ie- go, Piotrą i Stanislawa, z ktorych dwaj, Piotr i Stanislaw, po zejsciu ojca i brata Antoniego, dzieląc się pozostalym majątkiem, zawarli między sobą wieczysto- dzielny dokument 1775 Nowembra 21 datowany, przez ktdry Piotrowi, w6wczas rotmistrzowi oszmianskiemu, dobra Polany ze wsiąChocilkami, a S tani sla wow i, starošcie antowilskiemu, dobra Budzilki i Rudaki dostaly się. Z tych Piotr, czy mial jakie potomstwo, nie jest wiadomo, a zaš Stanislaw, pojąwszy za žonę Teresę Paczynicz6wnę, splodzi! z nią trzyimiennego syna Piotrą Ignacego Tade- usza (1786)”. On tež zostal w 1804 roku uznany przez heroldię wilehską za ,,ro- dowitą i starozytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 990, s. 29).
NIEWIARDOMSKI (Neviardomskis) herbu Tępa Podkowa, Zamieszki- wali w powiecie telszewskim,
NIEWIAROWICZ vėl NIEWIEROWICZ (Neverovičius) herbu Poikozic i Prawdzic. Niewiarowiczowie herbu Poikozic juž w XV wieku znani byli na Wilehszczyznie, dziedziczyli dobra w powiecie oszmiahskim i wilejskim. Jedna z ich galęzi w XIX wieku uzywala herbu Prawdzic i osiedlona byla na Ko- wienszczyznie.
Chrzczon Niewierowicz w 1494 r. by! ciwunem wilehskim (Rasskaja Istori- czeskaja Biblioteka, t. XV, s. 466). W 1590 roku w powiecie trockini - jak wy- nika z zapishw w księgach sądu podkomorskiego - mieszkali bracia Marcin, Piotr i Jakub Niewiarowiczowie (AWAK, t. XXX, s. 70-71). J6zef Niewiarowicz w 1661 roku byl skarbnikiem wilehskim. Szlachcic wilehski Jan Niewiarowicz procesowal się w lipcu 1666 roku z „niewiemymi Žyd a mi”, te ei - wbrew pra- wu - sprzedawali mięso w okresie postu oraz naruszali inne przepisy dotyczące handlu. On tež wspomniany jest w liscie krola Jana Kazimierza {AWAK, t. XXVIII, s, 408). Inny Jan Niewiarowicz, „namiestnik y pisarz zamku Jego
239
Krölewskiey Mosel wiienskiego” zyl u schylku XVfl wieku (AWAK, t. X,
s. 437). Wedlug Rejestru szlachty czynszowej i okolicznej powiaiu borysowskie- go w 1812 roku w zascianku Lady mieszkat pan Jan Niewierowicz {AWAK,
t. XXXVII, s. 307).
Niewiarowiczowie, mający majątek Wygoleniszki w powiecie swięcian- skira, licznie wzi^li udziat w powstaniu listopadawym (por. K. Bietinski, Rok 1832 w powiecie zawüejskim, Wilno-äwi^ciany 1930, s. 125). Po 1863 roku za polityczną nieprawomyšlno6č zwolniony zostal z pelnioncj funkeji Piotr Niewierowicz, lawnik powiatu siennickiego w gubemi mohylewskiej (CPAHL, f. 378; z. 1866, nr 181, s. 226).
Obszeme materialy do dziejöw rodu Niewiarowiczow herbu Polkozic znajdują siį w Archiwum Naradowym Bialorusi w Minsku (f. 319, z. 2, nr 2212). Wynika z nich, že rodzina ta posiadala dziedziezny majątek Szypiele na Oszmianszczyžnie. W lutym 1833 roku Deputacja Wywodowa Szlachecka w Minsku uznala Wincen- tego Marcina, Jana, Franciszka, Andrzeja Jozefą Niewiarowiczow za „rodowitą szlachtę polską" i wpisala ich do ksiąg sziaebty gubemi mihskiej (Archiwum Naro- dowe Bialorusi w Minsku (f 319, z. 2, nr2212, s. 16).
Wywödfamilii urodzonych Niewiarowiczow herbu Polkozic z 1835 roku po- dawal, že „familia Niewiarowiczow, od najdawniejszych czasöw w Krolestwie Polskim i w Wielkim Księstwie Litewskim S2czycąc się prerogatywami dwo- rzanskimi, uzywa herbu Polkozic” (...). Aleksander Niewiarowicz (1615), užyty do tego wywodu i uznany za protoplastę, oraz brada jego Mikolaj i Jan dziedzi- czyli majątek ziemski w okolicy Miadzioly, nadany tej rodzinie przez Radzi- witlöw jeszcze w 1500 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 200-204).
NIEW1AROWSKI (Neverauskas) herbu Polkozic. Wywodzili sie z miej- scowošci Niewiaröw w wojewödztwie krakowskim. Protoplastą rodu byl Jan Ligęza, wojewoda lęczycki, ktöry fundowal Niewiaröw i od 1389 roku przyjąl nazwisko Niewiarowski. Rodzina to byla bard2ö zamožna, ocierająca sįę często o tron krölewski; wydala m.in. parų znakomitych teologöw. Ženili się Niewia- rowscy m.in. z Osieckimi, Masalskiui!, Lubomirskimi, Gohichowskimi.
Z tej rodziny pochodzil wspominany w 1603 roku pulkownik Feliks Nie- wiarowski. Bral on m.in. udzial w okupaeji Moskwy, skąd - jako jeden z nie- wielu - w 1612 roku wyprowadzil swoj 500-osobowy oddzial. Bylo wielu zna- nych przedstawicieli tej rodziny, spokrewnionej z Poniatuwskiego, Jaruzelskimi, Tryznami, Jezierskimi, Krasinskimi i innymi znakomitymi domami polskimi.
T. Swięcki w pienvszym tomie Historycznych pamiątek (s. 194) zanotowal: „Niewiarowski z Niewiarowa w Krakowskiem. Wielu bylo z tego domu ludzi rycerskich w Ksiqstwie Litewskim i w Podlaskiem. Feliks, 1603 roku slawny pulkownik, pod Derptem, Bialym Kamieniem i Kircholmem walczyl. W roku 1612 z wielką odwagą do miasta Moskwy oblęžonego 500 piechoty w pomoc Polakom oblęžonym wprowadzil. Syn jego Pawel, rotmistrz husarski i pulkownik krölewski, lešniczy merecki, posel do Francy i z Krzysztofem Gosiewskim, wojewodą smolenskim, w sprawie o uwolnienie Jana Kazimierza, podtenczas krölewicza, pod tozowem do męžnego 1650 roku spotkania się z Kozakami odwagą swą dopomögl”.
240
W innym žrodle genealogicznym czytamy: „Niewiarowski herbu Polkozic. Jan Ligįza, wojewoda tęczycki, 1389 r. založyl wies Niewiarow i od niej pisat si? Niewiarowskim, a to nazwisko przyj?li jego potomkowie, z kt6rych jedni za- mieszkiwali w Maloposce i od šrodka XVII stulecia naležeii do zamožniejszych wlascicieli w wojewodztwie krakowskim, inni przesiedlili šią na Podlasie i tarn založyl i juž w XV wieku wies Niewiarow vel Niewierow, od ktorej tež i Niewie- rowskimi byli nazywani. Z galqzi podlaskiej Feliks, syn Walentego, dzielny pulkownik, osiedlii się na Litwie i jest protoplasą Iinii Niewiarowskich w tej prowincji dziedziczących; z galęzi podlaskiej pochodzita rdwniez Helena, zona Franciszka Poniatowskiego, matka kasztelana krakowskiego Stanislawa, a babka krola Stanislawa Augusta’’ (S. Uraski, Rodzina..,', t, VII, s. 138-141).
O rodzie Niewiarowskich H. Stupnicki zanotowal: „Bierze sw6j początek od Jana Lig?zy, wojewody tęczyckiego, ktory fundowawszy Niewiarow w wojewodztwie krakowskim (w r. 1389), swoim potomkom dal powod do przyjęcia tej nazwy”, Wojciech Wijuk Kojalowicz stwierdzal zas o nich; „Niewiarowscy herbu Polkozic z Korony do Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego przyszli. Feliks Niewiarowski, pulkownik Jego Krolewskiej Moici slawny. Pod Dorpatem, Bia- lym Kamiencem, Kircholmem i indziej odwaznie stawal. Roku 16 L2 do stolice od wojsk moskiewskich oblęžony, szcz?s)iwie pięčset piechoty wyprowadzih Synowie jego z Jezierskiej ei są: Pawel Niewiarowski, rotmistrz i pulkownik Krola Jegomošci, lešniczy nurecki, 1638, by! poslem do Francyi w sprawie uwolnienia Kazimierza krolewicza Stefan Niewiarowski, pulkownik Jego Krolewskiej Mošci, w bitwie pod Werkami 1658 z hetmanem do Moskwy wzi?ty. Wyszedl z wi?zienia 1662. Jerzy Niewiarowski, opat tizemeszewski, referendarz Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego. Jan Niewiarowski, kaplan Ordo Predicatorum".
Leonard i Zygmunt Niewiarowscy, szlachcice z powiatu goniądzkiego, wspomniani są 19 paždziemika 1529 roku w uchwale wilenskiego zjazdu general- nego (W. Semkowicz, Wywody sriachectwa, nr 324). W krakowskich aktach ziem- skich z lat 1528-1544 występuje widokrotnie nobilis bonus Adam Nyewyarowski de Nyewyarow oraz jego krewny Christophorus (Archiwum Sanguszkow, t. V,
s. 217, 308, 327, 363). Przectaw Niewiarowski (generosus Przeczlaus Niewiarowski de Niewiarow) wspomniany zostal w lišcie hetmana Jana Zamoyskiego z 12 X 1582 r. (Akty otnosiaszczįjesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. Ill, s. 473).
W roku 1585 w aktach urzqdowych Brzescia zanotowano nazwisko Jerzego Niewiarowskiego, „dworzanina skarbowego Jego Krolewskiej Mošci” (AWAK,
t. II, s. 16). Dokladnie zaš po siu latach dokumenty mowią znow o innym Jerzym Niewiarowskim, sekretarzu i rewizorze krolewskim (ibidem, s. 81), Ksiądz Kasper Niewiarowski, kanonik krakowski, w 1611 roku by! sekretarzem krolewskim (VL, t. Ill, s. 18). Przectaw Niewiarowski podpisal 1 V 1619 uchwal? szlachty woje- wddztwa krakowskiego „na okazowaniu” pod Kazimierzem. Pawel Niewiarowski, lešniczy merecki, w pierwszej polowie XVII wieku oženil si? z Zuzanną Krasifi- ską, corką Stanislawa Krasiiiskiego, chorąžego i wojewody plockiego. (W. Dwo- rzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, t, II, s. 136),
W 1644 r. w drukami Akademii Wiletiskiej odbito druczek pt. Hilaritas re- nascens seu graiuiatio natalis diet pairio Geargio Niewiarowski, canonico
241
Smolenscensi, a Christophoro Niewiarowski, academtco Viinensi (K. Čepiene, I. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos spaustuves leidiniai, s. 104). Stefan Niewiarowski, starosta budowiecki, od wojewod2twa trockiego w 1648 podpisal elekcję krola Jana Kazimierza {VL, t. IV, s. 102). W 1652 Marianna Niewiarow- ska, lešniczanka merecka, zanotowana zostala w aktach Glownego Trybunahi Litewskiego. Stefan Niewiarowski (zm, 1665) sekretarz krolewski, wiceekonom olicki, sędzia dworu krolewskiego, rotmistrz i putkownik litewski, byi męžnym žolnierzem w wojnie z naježdžcą moskiewskiin w latach 1654-1661 (por, Jan W. Poczobutt-Odlanicki, Pamiętmk, s. 121 i n.).
Percepta prowentdw pubticinych do skarbu Rteczypospolitey W. X. L z roku 1661 podawala wiadomosc o fonnowaniu polskich chorągwi rajtarskich: „Na regiment jegoinošci pana Stefana Niewiarowskiego, pulkownika Jego Kr61ew- skiey Mosci, dano flor. 1127, 15". W Moskwie w niewoli w 1663 roku znajdo- wali si? m.in. Jan Niewiarowski, Bohdan Ratomski, Wojciech Kobylinski, Karol Masalski, Aleksander i Jan Boliomoiec, Mikoiaj Iwanowski, Pawel Wereszczaka i in. Jan Kazimierz na Niewiarowicach Niewiarowski, szlachcic z ziemi krakow- skiej, w 1668 r. odnotowany zostal w księgach grodzkich tego niiasta. Jan Niewiarowski, podczaszy kaliski, w 1674 roku od ziemi liwskiej podpisal sufragacj? krdla Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 159).
W roku 1739 w žrodtach archiwalnych zapisano nazwisko Antoniego Niewiarowskiego, szlacbcica z ziemi chelmskiej. 4 pazdziemika 1765 roku do po- spolitego ruszenia obywateli powiatu grodzienskiego między innyxni stanąl „pan Jan Niewiarowski na koniu karym, z szablą, pistoletami” (AWAK, t. VII, s. 416). Alojzy Niewiarowski, syn Leona, po ukonczeniu szkoty šredniej w Žytomierzu studiowal na Wszechnicy Wilenskiej, gdzie w 1826 roku potwierdzono, iž jest studiosus actualis (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 833, s. 123). W 1820 i 1841 roku heroldia kowienska potwierdzila rodowitosc zamieszkalych w powiecie wilen- skim Kazimierza, Macieja, Antoniego, Andrzeja Ludwika, Wincentego, Jozefą Hieronima, Jerzego Teofilą, Antoniego Michala, Michala Andrzeja i Tadeusza Niewiarowskieh. (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2041).
W latach 1817, 1820, 1835 heroldia grodzienska potwierdzila rodowitosc szlachecką ticznej grupy Niewiarowskieh, zamiszkatych w powiecie drohiezyn- skim w dobrach Stekierki, Ciotkow, Korzeniowka Wielka i Mala, Wiercch Wielki, Wojencza, Twarogi, Mazury, Olszewo, Szinurly, Bohusze Stare, Žale, Klopoty Bujne, Niewiarow Sochy, Klopoty Patry, Lubowicze i in. (CPAH Bia- lorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 138-145). 10 lipca 1841 roku heroldia wileriska potwierdzila rodowitosc szlachecką Niewiarowskieh herbu Polkozic z powiatu rosienskiego. Za protoplast? do tego wywodu wzięty zostal Stefan Feliksowicz Niewiarowski, ktoty w 1710 r. zapisal majątki Nowosioly i Bohu- szewo swym synom: dwuimiennernu Stefanowi Wladyslawowi oraz Stanisla- wowi (CPAHL, f. 391, o. 5, nr 471).
NIEWIEROWSKI (Neverauskas) herbu Lubicz. Nazwisko wzi?li od Niewierowa na Podlasįu, Stanowili zapewne jeden rod z Niewiarowski mi. Nie- wierowscy wywodzili się z powiatu pinskiego, lecz rozgalęzili si? tez na woje- wodztwa wilenskie, smoleiiskie, witebskie (Archiwum Narodowe Bialorusi
242
w Minsku, f. 319, z. 2, tir 2218). Wedlug W. Wittyga (Nieznana szlachta polska i jej herby) Niewierowscy uzywali herbu Lubicz i posiadali dziedziczne mąjątki na žiemį podlaskiej. Niewierowscy z Ukrainy byli spokrewnieni z takimi domami, jak: Lewiccy, Musin-Puszkinowie, Draganowie, Bieleccy.
Szlachcic o nazwisku Nyewyrowsky wspomniany jest w księgach ziemskich Sanoka z roku 1461. W jednym z edyktów króla Wladystawa IV z 1640 r. monarchą wymienia „wielebnego Jerzego Nìewierowskiego, sekretarza y rewizora naszego, do ekonomii brzeskiey zeslanego” (AWAK, u III, s. 46). W 1669 r. szlachcic ten peinil juz urząd referendarza Wielkiego Księstwa Litewskiego (ibidem, s. 54, 82). Stanislaw Niewierowski podpisai instrukcję grodzienskiego sejmiku szlacheckiego 26 VIII 1766 roku.
Wywód familii urodzonych Niewierowskìeh zatwierdzony 3 czerwca 1803 w Minsku stwierdzai, ¿e „ta familìa, užywająca herbu Pólkozic (...), od daw- nych czasów w zaszczytach urodzenia szlacheckiego zostając y prerogatywy przyzwoite piastując, do dziš dnia trwa’\
NIEWROSZEWICZ (NevroSevicius) herbu Nieczuja. Dziedziczyli dobra ziemskie przede wszystkim w powiecie rosienskim, ale mieli tež majątki w in- nych powiatach na Žmudzi.
NIEWSKI (Nevskis) herbu Junosza. S. Uruski (Rodzina..., t. XII, s. 65) pi- sai o Newskich znanych w XVI-XVII w. na ziemi chelmskiej. Z tej rodziny po- chodzil prawdopodobnie Nikolaj Niewski, znany rosyjski etnograf, orientalista, tiumacz, lingwista, podróznik i pedagog (1892-1945).
NIEZÀBITOWSKI {Nezabitauskas) herbu Lubicz. Wywodzili się z wo- jewództwa lubelskiego. Siynęli w XVI i XVII wieku jako waleezni oficerowie wojsk polskich. Spokrewnieni byli z Sobieskimi, Trembeckimi, Szczuckimi, Stemìrowiczami. Juz w XVI wieku zamieszkiwali we wschodnich wojewódz- twach Rzeczypospolitej.
T. Žychlinski pìsal o nich: „pierwiastkowo drobni wlasciciele malenkìch cząstek w Niezabitowie w Lubelskiem, rozgaięziwszy šią z biegiem wieków w róznych dzielnicach Rzeczypospolitej, dzięki zashigom nie tylko osięgli až dwie kasztelanie, ale takže kwitną dzié w dwóch možnych galęziach: litewskiej i czerwonoruskiej, które zajmują wsród obywatelstwa odnoénych częšci kraju powazne i wybitne stanowisko oraz polączone są po kądzieli z wielu znacznemi domami. Istnieją przeciež i w Lubelskiem dotąd liezni Niezabilowscy, szlachta zagrodowa, z których jedna gaiązka po dzis dzien pozostala w odwiecznem swem gnieždzie rodzinnem, w Niezabitowie, zadowofniając się skromnem swym przodków dziedzictwem” (Zlotą księga szlachty polskiej, t, XXV, s. 71).
Wskazany jako protoplasta jednej galęzi rodu Jakub Niezabytowski žyl za czasów króla Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, „bawil wojenną zawsze siužbą w koronnych wojskach przeciw Tatarom i przeciw Moskalom”. Miai synów trzech: Marcina, Jana i Wojciecha (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2720, s. 8). Jan Niezabytowski, byl kanonikiem i ofiejaiem chetmskim w roku 1609 (A WAK, t. XXIII, s. 11, 13). Mikolaj Aleksander Niezabitowski, „pisarz prowentów s(a-
243
rostwa pinskiego” 2 czerwca 1640 roku podpisal - jako „Mikolay Ntezabytow- sky” - pewne poswiadczenie finansowe przed sądem grodzkim w Pinsku (AWAK, t. XXVII, s. 195). Ludwig z Niezabytowa Niezabytowski od woje- wödztwa lubelskiego podpisai elekcją kröla Jana Kazimierza (VL, t. TV, s. 106). W 1655 roku byl on stolnikiem braclawskim.
Walerian Nekanda Trepka (Liber..., s. 281) uwazal niestusznie tą rodziną za plebejską, pisal m.in.: „Niezabitowski nazwali šią trzej: Jakub, Stanislaw i Jan, bękarci pana Wielkonockiego Adama z Wielkiejnocy, mila od Miechowa, ktö- rych mial z kowalowną, Pudiowną z Jędrzejowa. Ten p. Wielkonocki mial po- tem za sobą Dąbienską, z ktorą žle mieszkal, že ten statS2y bękart, pochlebiając, oskaržat ją od niego. Poczem gdy šią dowiedzieli panowie Dąbienscy, zjechali kilka ich do wsi Wielkanocy circa 1588, a wywiödlszy przed dwör starszego bąkarta Jakuba, haniebnie powrozami bic kazali, Iedwie kąs zywego zostawiü, na co patrzyl Wielkonocki, a lt go nie zabili, stąd Niezabitowskim nazwal šią, a od niego inszy bracia bąkarci i siostry bąkartki zwali šią takžc.
Jakub oženil šią byl. Mial synöw Aleksandra, Samuela i dziewki Zofiją i Barbarą, i trzecią. Pojąl byl jedną Rudnicki, zabil ją kosturem anno 1631 Aleksander Niezabitowski w Litwie kędyš zapadl; byl žyw tam i anno 1630 (...). Tych starszych trzech: Jakuba, Stanislaws, Jana, bąkartow ciotka rodzona, to jest matki ich siostra, Pudlöwna z Jądrzejowa, byla za chlopem nierodą z Wielkiejnocy tej wsi (...). Za szlachtę tež wszyscy (...) udająšią”,
Aleksander Ludwik Niezabitowski w 1661 roku byl kasztelanem sądeckim. W jednym z zapisow pinskiego sądu grodzkiego z roku 1661 stwierdzono, žc polskic oddzialy koronne pod dowodztwent wojewody ruskiego pana Niezabi- towskiego i pana Kowalewskiego „dzielnie walczyly" nie tylko z armią i pulka- mi kozackimi, ale i z wlasną ludnošcią, grabiąc ją i hipiąc nie gorzej od obcych najezdzcöw. „Jako woluntariusze, nie oglądając šią ani na prošby y skwirk pod- danych ubogich, ani na srogošci prawne (...) mąjątnošc wyniszczyli y tamecz- nych poddanych spustoszyli” (/4 WAK, t. XXXIV, s. 200).
W r. 1677 w aktach Glöwnego Trybunatu Litewskiego odnotowany zostal Stanislaw Niezabitowski, ekonom dobr ksiąžniczki Ludwiki Karoliny Radzi- willöwny, koniuszanki Wielkiego Ksiąstwa Litewskiego, Po kilku latach mial on nadany tytul podczaszego kalniskiego. W 1681 roku byl zaš czlonkiem sądu nowogrodzkiego, ktöry skazal na spalenie trzech Zydow za ograbtenie košciola w Cymkowie (AWAK, t. XXIX, s. 114-117). Stanislaw Niezabytowski, podcza- szy kaliski, zapisany zostal w roku 1700 w księgach sądu braslawskiego jako pehiomocnik margrabiego rexiskiego, ksiqcia, hetmana Kazimierza Jana Sapiehy w pewnej sprawie majątkowej (CPAHL, f. DA, r. 3 700, nr 46, s. 53-57). W tym tež roku Jan Niezabytowski, czešnik brzeski, reprezentowal w sądzie interesy ksiąžąt Radziwillöw (CPAHL, f. DA, r. 1700, nr 46, s. 59-60).
W przekazie historycznym czytamy, iž „podczas inkursyi szwedzkiey w roku 1708 (...) pan Stanislaw Niezabitowski - podczaszy kaliski, natenczas gene- ralny ekonom y rządca Xiąstwa Žmudzkiego y Kopylskiego, wszystkie šrebra cerkiewne, apparaty, fundusze y dokumentą do skarbu sluckiego, vulgo do ka- meiy, kaptanom greco-rosyjskim dla pewnieyszego schowania poprzynosic ka-
244
zai, gdzie z laski Bozey wszystko to ocalato, po którey inkursyi mianowane srebra y apparaty w calosci kaplanom pooddawai”. Cz?sc dokumentów wszakze zagin?la i popi podali z tego powodu Niezabitowskiego do s^du (AWAK, t. XII, s. 246). Nie warto wi?c pomagac ludziom - ani zlym, ani dobrym - gdyz wszy- scy z regufy z trodem to wybaczaja...
W 1770 r. w archiwaliach zgromadzonych w Minsku odnotowano Stanisiawa Niezabitowskiego, generala-adiutanta bulawy wielkiej Wielkìego Ksi?stwa Lìtew- skiego. W roku 1768 w aktach archiwalnych Wilna wìelokrotnie wzmiankowano Theodora Niezabitowskiego, kasztelanica nowogródzkiego, najprawdopodobniej wnuka Stanisiawa. Okoto 1770 roku panowie Niezabitowscy dzierzawili w woje- wództwie nowogródzkiera dobra Bielewicze i Wiesicie, nalezace do Karoliny Lu- dwiki Radziwillówny, k$i?znej renskiej, oraz dobra Baczewicze w powiecie orszan- skim. Pani Niezabitowska, kasztelanowa nowogródzka, wymienìana jest w uchwale sejmiku szlacheckiego w Grodnie w 1740 r. (AWAK, t. VII, s. 307).
W przekazie pisanym z XVIII wieku czytamy: „Obzatowany ime pan Karol Kosciuszko w maj?tnosci swey Pyroszewie, w roku 1742 in maio, czasu odpra- wujqcego si? pogrzebu, nulla sibi data occasione, oyca Józefa Sawickiego - prezbitera Pyroszewskiego, niemitosiemie zbtl, stiranizowal, o smierc maio nie przyprawil, in solam postpositionem gtow?, brod? y w^sy ostrzyc rozkazal, odzienic z niego zdarlszy y dalsze cerkiewne rzeczy do pogrzebu shizace poza- bierat” (AWAK, t. XI, s. 509-511).
26 kwietnia 1747 r, Jòzef Oranski (rodowity szlachcic polski, ale na Kre- sach prawoslawny archimandryta slucki i namiestnik metropoli]' kijowskiej) zaskarzyl w Glównym Trybrinale Litewskim Teodora z Niezabytowa Niezaby- towskiego, kasztelana nowogródzkiego, jego zon? Mariann?, z Orzechowskich, Niezabytowsk^.; Antoniego Krukowskiego, podezaszego orszanskiego; szlachci- ców Karol a Kosciuszk?, Urbana Antoniego Hrebnìckiego, Pawla Rzewuskiego, ksi?zy Jan Dylewskiego i Hrehorego Jarockiego o przymusowe nawracanie na katolicyzm ,,róznymi ci?zkiey persekucyi sposobami, opprimowaniem, biciem, morderstwem”, wyp?dzaniem kaplanów prawoslawnych ze swi^tyn podezas uroczystych nabozeristw etc.
W skardze tej czytamy m.in.: ,,Z osobna obzatowany ime pan Krukowski - podczaszy orszanski, maj^c w dobrach swych, Porzecze nazwanych, cerkiew religii greko-rossyjskiey y druga. cerkiew teyze parafi! w Szczytkowiczach sytuowana, unito consilio z prezbiterem tamecznym, obzalowanym Bazylim Sasinowskim, w roku 1746 1 Jannuario pozamykane cerkwie o zwierzchnosci duchowney pierwiey propria authorìtate sua piecz?towaó wazyl si? domum piecz?ci swey zamki pood- bijawszy, nabozenstwo uniackie odprawowac violentissimo kazat, ludzi, parafian tamecznych religii grecko-rossyiskiey gwaltownie do unii przymuszai, wikarego ìm sobie dia obrz?dów swoich sprowadzac nie dopus2oza”. To samo czyniì i Niezaby- towski (AWAK, t. XI, s. 509-510).
W 1751 r. Stanislaw Niezabitowski, generai wojsk litewskich, fiindowal ko- sciól unicki we wsi Jastra koto Nowogródka. Jedna z kresowych gal?zi tego rodu jako protop! ast? wskazywala Stanistawa Niezabytowskìego, podezaszego kaliskiego, który otrzymal (1708) od króla polskiego maj?ttiosci Swistocz w województwie minskiem, Bielewicze, Jacwiesk Katolicki, Jastra i in. w woje-
245
w6dztwie nowogr6dzkiem, ktore synom swoim Janowi i Stefanovvi w 1714 r, w sukcesji zostavvil. Rodžiną ta przez kilka pokoleri bardzo šią rozgalęzila, jej cztonkowie zajraowa!i wybitną pozycję wšrod szlachty kresowej, byli dowod- cami wojskowymi wysokiej rangi (generaf Jan Niezabitowski, ok. 1750), Szla~ chectwo Niezabitowskich potwierdzane bylo jeszcze w latach 1826, 1830, 1858 i požniej, (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 368).
Teodor i Jan Niezabitowscy podpisali w 1764 r. elekcję krola Stanislawa Augusta Poniatowskiegū od wojewddztwa nowogrodzkiego (VL, t. VII, s. 122). W 1829 roku Kajetan i Kalikst Njezabitowscy otrzymali dyplomy ukonczeuia Wszechnicy Wilehskiej (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 836, s, 22, 183). W roku 1843 wiadze carskie skonftskowaiy częšč majątkow Horki i Kaweczyce w powiecie slonimskim rodzime Niezabitowskich za to, že dwaj jej przedstawiciele Kalikst i Hieronim „przylączyli šią do polskiego powstania”. Chodzilo o powstanic 1831 r. (CPAH Bialorusi w Grodnie, f, 31, o. 2, z. 55, nr 308). Jak podawal Spis ziemian minskiej guberni ( s. 102) Niezabitowscy posiadali liczne dobra na Minszczyžnie: Wiazyczyn, Basin, Swistocz, Wielka Starynia, Baczewicze, Or- lin, Usaki, Zarzecze i in.
NIKONOWICZ (Nikonoviiius) herbu Przegonia. Zamieszkiwali w powie- cie wieliskun, Drzevra genealogiczne tego rodu, sporządzone przez heroldię witebską w 1834 r., przedstawia dziewtęč pokolen (54 osoby), poczynając od protoplasty Waški Nikodemowicza oraz jego synow Jozefą i Iwana (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 609, s. 56).
NISKIEVVICZ (Niskevičius) herbu IConvin. Dziedziczne posiadlošci mieli na ziemi przemyskjej i lwowskiej.
NISKOWSKI (Niskovskis) herbu Jastrzębiec. Ich rodowitošč szlachecką potwierdzila heroldia wtlenska w roku 1835.
NIWINSK1 (Nivinskas) herbu Odrowąž, Paprzyca, Polkozic i wlasnego. Wzię!i nazwisko od swych dobr dziedzicznych Niwino vėl Niwne Borowne, ležących w powiecie bielskim w guberni grodzienskiej. W latach 1818, 1819, 1835 heroldia grodzienska potwierdzala rodowitosė szlachecką Joachimą, Ka^ rola, Mateusza, Jana, Kazimierza, Piotrą, Konstantego, Leoną, Lukasza, Walen- tego i innych Niwinskich, dziedziczących dobra Siekluki \v powiecie drohiczyn- skim (CPAH Bialorusi w Grodnie, f, 332, z. 4, nr 1, s. 138).
Przynaležnošč Niwinskich do stanu szlacheekiego potwierdzala heroldia grodzienska i Senat Rządzący takže w latach 1854 i 1899. W roku 1914 Gro- dzienskie Zgromadzenie Szlacheckie ponownie poftvierdzilo szlachecką rodo- witošė Piotrą Niwinskiego oraz jego syn6w Jozefą (juž wowczas niezyjącego) i Andrzeja, urodzonych przez Paulinę z domu Zawadzką (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 1, nr 19). W 1901 roku Departament Heroldii Senatu Rzą- dzącego w Petersburgu rowniež potwierdzil szlachecką rodowitošč Niwinskich {CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 5, s. 30).
246
NIŽYNSKl (Nižmskas) herbu Godziemba. Stanislaw Nižyriski 15 grudnia 1733 roku podpisal akt konfederacji ziemian halickich, opowiadających się za krölem Stanisiawem Leszczynskim (Akta grodzkie i zičniskie z Archiwutn Pan- stwowego we Lwowie, t. XXV, s. 381). Jan Nižyhski herbu Godziemba podpisal 23 czerwca 1764 roku w Warszawie uchwalę koronnej konfederacji generalnej (Publiczna Biblioteka Miejska į Wojewödzka w Rzeszowie - Dzial rękopisow, Rk-3, k. 176). Kazimierz, Wiktor Ignacy, Boleslaw i Stefan Nižyhscy zostali uznant za rodowitą szlachtę przez heroldiq podolską 22 stycznia 1848 roku i 11 kwietnia 1857 roku (Spisok dworian podolskoj gubiernii, s. 68).

NONIEWICZ (Monevičius) herbu Dolęga. Miejscem ich osiedlenia byt powiat lidzki.

NOREYKO (Noreika) herbu Lubicz, Prawdzic, Prus I. Dziedziczyli dobra ziemskie na Grodzienszczyžnie i Žinudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2573; f. 391, z. 9, nr 2782, s. 382).

NOREJKOWICZ (Noreikavigius) herbu Lubicz. Zamieszkiwali w powie- cie kowiehskim,

NOREWICZ (Norevičius) herbu Leliwa. Rodowe majętnošci mieli w po- wiatach trockim i wilkomierskim.

NORGIALLO (Norgailas) herbu Napiwon. Posiadali dobra ziemskie w
powiecie rosiehskim na Žmudzi.

NORGIALOWICZ (Norgelavičius) herbu Napiwon. Licznie osiedleni byli na Žmudzi, szczegolnie w powiecie rosienskim.

NORUBOWICZ (Norubavičius) herbu Prus. Dziedziczne dobra tego rodu znajdowaly się powiecie szawelskim.

NORWID vel NARWID (Narvydas) herbu Košciesza i Topor. Niekiedy uzywali przydomku Raezkiewicz. Pisal o nich Wojciech Wijuk Kojalowicz: „Norwidowie albo Norwitowie w Księstwie Žmudzkim i w grodzienskim powiecie”. Jedna z gaięzi Norwidöw w pierwszej polowie XVIII wieku wladala majątkiem Pobiele w powiecie szawelskim. Za protoplastq jej uchodzil Bartlo- miej Norwid (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1989).
31 marca 1842 roku heroldia wilenska zatwierdzila genealogię szlachetnie urodzonych Norwidöw herbu Košciesza, wiodących röd swoj od Samuela Stani- slawowicza Norwida, wlaiciciela (przed 1701 r.) wsi Hanusance w wojewödz- twie trockim. Wywod genealogiczny przedstawia piąč pokolen tego rodu (17 osöb plci męskiej). W 1842 roku potwierdzono rodowitosc szlachecką Jerzego, Antoniego, Macieja Kazimierza, Romana, Bartlomieja, Michala Hieronima, Tomasza Adaraa, Karola Hiacynta, Kazimierza Alfonsą, Marcina Napoleons, Bernarda Aleksandra. Bartlomieja, Serwizego Jakuba, Zachariasza Kazimierza
247
Jîzefa i Bernarda Karola Norwidow (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 460). Spis szlachty Krdlestwa Polskiego (s. 167) informuje o trzyimiennym Ludwiku Janie Ksawe- rym Norwidzie (szczegolowe dane o tym rodzie možna znaležč w ksiąžce Jana Ciechanowicza Trzynastu sprawiedliwych, Wilno 1993, s. 147-149).

NORWILL vel NORWILLO (Narvilas) herbu Lubicz, Labędž, Šlepo- wron. Norwilowie užywający przydomku Raczkiewicz (herbu Kosdesza) za- mieszkiwali w wojewodztwie minskim (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. i, nr 32a, s. 117-118). Wywod urodzonych Norwillow herbu La- będž, zatwierdzony w heroldii wilenskiej 5 maja 1820 roku, podawal, iž: „ta familia, będąc dostojnošcią szlachecką od najdawniejszych czas6w zaszczycona, dziedziczyla z mocy prawa szlacheckiego ziemskie majętnošci. Mianowicie Stanislaw Norwillo, pierwszy przodek tej familii, mial ojczystą majętnosc An- drzejajcie zwatu, w Xięstwie Žmudzkim, powiecie dawniej korszewskim, a teraz rosi en skimsytuowaną, i zostawil po sobie synow Mikolaja i Jozefą(...).
Z ktorych Mikolaj Stanislawowicz Norwillo między dalszemi splodzil synow dwoch, Krzysztofa i Daniela, wedle poswiadczenia testamentu tegož Mikolaja Stanislawowicza Norwilla, w roku 1678 maja 30 dnia uczynionego (...). Krzysztof Mikolajewicz Norwillo, dziedzic ojczystych dobr Andrzejajciow, mial syna jednego Andrzeja i dmgiego Jerzego”. W 1820 roku kilkunastu czlonkdw tego rodu uznano w heroldii wilenskiej za „rodowitą i starožytną. szlachtę pol- ską” (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 490-493).
NOS (Nosis) herbu Topor. Dziedziczyli dobra w Malopolsce Wschodniej. Notowani byli w przekazach archiwalnych juž okolo roku 1420. Nazwisko wzięli od miejscowosci Noski w powiecie sokolowskim. Od nich wywodzili się Nossowiczowie.

NOSAL (Nosalins), Piotr Nosal w roku 1343 byl kasztelancm sandomier- skim (por. W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 196). Przedstawiciele tego rodu znani byli rowniez na ziemi Iwowskiej.

NOSEWICZ vel NOSOWICZ (Nosevičius). Uzywali herbu Topor i Zaremba. Od XVII wieku znani byli w powiatach Iwowskim, kaliskim, lidzkim, kowienskim, oszmiaiiskim i wilehskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 86, 105, 348, 1068; f. 391, z. 7, nr 1273, 1452). Jak podawala Polska encyklopedia szlachecka (t. IX, s. 94), „mają pochodzič od starej rodziny Nos, herbu Topor ”. W XIX wieku Nosewiczowie brali žony ze Stacewiczow, Jodkow, Puzielewiczow, Kra- helskich, Nacewiczow, o czym šwiadczą zaptsy metrykalne košciola radunskie- go z tego okresu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1236, s. 1-30).
Z tej rodziny pochodzilo wiele zasfuzonych dla kultury narodowej osob. W XVIII wieku žyl Bonawentura Nosewicz, franciszkanin, slynny kaznodzieja, doktor teologii; zachowaly się drukowane w Wilnie i Polocku jego mowy i ka- zania. Andrzej Nosewicz (1861-1940) to budowniczy kolei želaznych, w 1923 raku minister kolejnictwa RP. Mieczyslaw Nosowicz (1901-1969) by! inzynie- rem mechanikiem, profesorėm Politechniki Krakowskiej w latach 1959-1968.
248
Teodozy Nosowicz (1882-1934) byl inzynierem komunikacji i wpiywowym dziahczem gospodarczym w Polsce niepodleglej.

NOSKOWSKI (Naskauskas) herbu Gryf, Lada, Rawicz. Osiedleni byli przede wszystkim na ziemi mazowieckiej, ale odnotowano ich w zrodiach ar- chiwalnych takze na Litwie i Bialej Rusi. T. Šwięcki w Historycznych pamiąi- kach (t. I, s. 196) zapisal: „Noskowski Mieczyslaw herbu Lada z Noskowa w Mazowieckiem, chorąžy zakroczymski, radą i męstwem slawny, z Bolesla- wem, księciem mazowieckim, o ziemię drohicką upominai się, jak dowodzi list 1442 r. Pawel, archidiakon warszawski, kaplicę w Warszawie przy Farze budo- wal. Andrzej, biskup plocki (...). Floryan, starosta ciechanowski, pod Oberty- nem z hetmanem Tamowskim Tatarow gromii”.

NOTOWICZ vei NLTOWICZ (Natavičius) herbu Leliwa. Dziedziczne majątki mieli w powiatach szawelskim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).

NOWACKI (Novackas) herbu Lubicz. Osiedleni byli na Žmudzi, Bialomsi i Lotwie. W Herbarzu sztachty witebskiej (s. 87-88) czytamy o nich: „Nowaccy herbu Lubicz, to jest podkowa z gwiaztją y krzyzem w blękitnym polu, na helmie 3 pi6m strusie, od Jakuba Kazimierza Nowackiego, podczaszego rzeczyckiego z Pol- ski, z powialu zytomierskiego w ten kray przybyiego, ktoremu jako przez się y przez przodkow swoich w oyczyžnie zastužonemu, krol Jan Kazimierz przywilejem 1664 nadal lenne dobra Dzwoniec w powiecie rzeczyckim, ktorego syn Ignacy Nowacki, sędzia ziemski witebski, ozeniwszy się z Lukomską, sądztanką ziemską vdtebską, wziąl po niej znaczne dobra, jako to Wymno w pow, witebskim, a sam nabyl Bielicą y Ullanowicze w powiecie orszanskim od Sapiehow, ktore dobra w czasie, iž między następcami podzielone zostaly, šwiadczą dziafy między bradą, prawa wieczyste 1735, dekretą ziemski e witebskie 1766 y dalsze dowody - do pią- tego pokolenia wyw6d istotnie okazaly. Na ktorych sąd ziemski prowincji witeb- skiey probacyach, jako y na wtasnem pizeiwiadczeniu o dostoynošci tey familii polegając, za šlachtę dobrze urodzoną, possessjami dobr ziemskich wieczystych y urzįdami ziemskimi grodowerni zaszczyconą, a zatem wszelkich prerogatyw y dostoynošci šlacheckich godną byc uznal”.
NOWAKOWSKI (Novakauskas) herbu Nowina. Rod koronny. Od XVII wieku mieli drobne posiadlošci w powiecie wilkomierskim. Spokrewnieni byli z Rutkowskimi, Ostrowskimi, Hornowskimi. W 1820 roku uznani zostali przez heroldię wtlenskąza rodowitą i starožytną sziachtę polską i wpisani do pierwszej czįšci ksiąg szlachty gubemi Utewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2596, s. 494-496).
Jeden z reprezentantbw rodu zostal wyniesiony na oharze w 1999 roku przez papieža Jana Pawla II jako męczennik za wiarę chrzešcijanską z okresu II wojny swiatowej: „Ks. Leon Nowakowski (1913-1939). Student teologii w Rzymie, kaptan glębokiej wiary i kultury. W czasie przerwy wakacyjnej wro- cil do kraju. Tu zastala go wojna okupacyjna. Wielokrotnie proszono go, by ukryl się. Tych rad me przyjmowal, odpowiadając, že mimo wszelkich niebez-
249
pieczehstw nie može opuszczač ludu, ktory go teraz bardziej potrzebuje niz kie- dy indziej. Za poshigą duszpasterską zostal aresztowany i po tygodniu, 31 paz- dziemika 1939 r., w nocy przed uroezystoscią Wszystkich Šwiątych rozstrzelany w Piotrkowie Kujawskim”.

NOWALINSKI (Navalinskas) herbu Now j na. Ich rodo we dziedziny to powiat upicki na Žmudzi, wojewodztwo polockie (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752, s. 557, s. 644-645),

NOWICK1 (Navickas). Seweryn Uruski (Rodzina..,, t. Xir, s. 184-1S9) od- notowal Nowickich herbu Herbert, Jastrząbiec, Kotwica, Lubicz, Nowicki, No- wina, Osąka, Poraj, Rochlina, Rogala, Siekierz. Nowiccy osiedleni na ziemi nowogrodzkiej i wilenskiej pieczętowaIi šią wiasnymi herbami. T. Šwiącki w pierwszym tomie (s. 196) dziela Histoiyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Polsiii napisak „Nowicki Bogdan, Czamym nazwairy, z woj. wi- lenskiego, doswiadczony zoimerz. Hieronim, sekretarz Zygmunta Augusta. Pro- kop, rotmistrz slawny, przeciw Maksymilianowi wa!cząc, wielu nieprzyjaciol zywcem do hetmana Zamojskiego przyprowadzih Wziąl za zastugi Rozkosz, wies pod Samborem. Zachariasz do wieku 80 lat walczyl w wojnach pod Chod- kiewiczem jako towarzysz”.
Juž w XVII wieku Zachariasz Nowicki (herbu Nowicki) štai šią posiada- czem wsi Hryczki w powiecie wolkowyskim, ktorą wniosla mu w wianie panrta Stocka. lego syn Michal posiada) majątnošč Rusota w powiecie grodzienskim, a Jerzy osiadl na Hrykach. Pozniej Nowiccy posiadali tež i Marciniszki w powiecie Iidzkim oraz inne zascianki. Spokrewnieni byli tutaj m.in. z Sobanskimi, Marcinkiewiczami, Rowinskimi, Grodzkimi. (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 84; f, 391, z. 9, nr 1462).
Wywdd familii urodzonych Nowickich herbu Nowicki z 5 maja 1799 roku, zatwierdzony przez heroldię wilenską, pod aw ai, ¿e „familia ta starožytna w swey rodowitosci szlachetney od początku nastania swojego w Litwie, pož- ntey za£ w Xięstwie Žmudzkim rožne ziemskie dziedziczne miala wlasnosci, z ktorey to familii pochodzący Kazimierz Nowicki, antecessor wywodzących šią z lidzkiego powiatu, z dawnego siedliska swych przodkow na Žmudž przybyly, rnial w dziedzicznej possesyi dobra Kieciny w powiecie beržahskim ležące, i syna Jana sptodzil, z ktdrego to Jana urodzony syn Jan Benedykt, dwuimienny, oddaliwszy šią z majątku Kiecin, przez dziada swego possydowanego, osiadl na zastawie w Pokrojąciu, jako to prawo zastawne Wendziagolskich w roku 1664 Oktobra 8 dnia temuž Janowi Benedyktowi Nowickiemu wydane i tegož roku (...) wziemstwie rossienskim przyznane poswiadczylo.
Tenže Jan Benedykt mial w zamą&iu Ewę Bohusz6wną i syna Jana, trze- ciego z porządku Janow, zostawil. Koleją tenže Jan mieszkal za prawexn zastaw- nym w Butkiszkach w eyragoiskim powiecie, mial w zamąšciu Magdaleną Czy- Ž6wną, z ktorey trzech synow: Marcina, zesztego, Wawrzynca i Ignacego, do- piero wywodzpcych šią, zostawil.
Z rzeczonych synow Jana naypierwszy Marcin pojąl za zoną Petronellą Paw- lowiczowną, od jey rodzicdw (...) dziedziczyl dobra Dziawgiany i one synom
2 5 0
swym, z tąž Petronellą Pawk>wiczowną sptodzonym, to jest: Frantiszkowi, Win- centemu, Tadeuszowi, Jozefowi i Jerzemu, dopiero wywod czyniącym, do sukce- dowania zostawil. Wawrzyniec zaš, brat Marcina, dopiero wywodzący šią, z žony Heleny Pawlowiczdwny ma syna Alojzego. Na fundamencie zložonych dowodow” wszyscy wymienieni Nowiccy uznani zostali za „rodowitą y starožytną szlachtę polską" i wpisani do pienvszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2061, s. 8-9). W 1801 roku piečiu braci Nowickich otrzymalo „š\via- dectwo urzędowe od urządnikow, szlachty y obywateli powiatu szawelskiego”
î tym, iž: „wszyscy pomienieni Nowiccy z swoim potomstwem są aktualną starožytną polską szlachtą” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2061, s. ]).
Kresowi Nowiccy spokrewnieni byli z Buywidami, Jackaitysami, Juchnievvi- czami, Marcinkiewiczami, Bienkiewiczami, Galkovvskimi, Sawlewiczami, Hryn- kiewiczami, Jankowskimi, Stankiewiczami, Pietkiewiczami, Glinskimi, Petrusewi- czami, Sopoėkami, ByCZkowskimi, iv/aszkiewiczami. W XIX wieku rozgalęzili się licznie na powiaty oszmianski, witkomierski, wilenski, trocki, š\viącianski, wilej- ski. W zbiorach Centralnego Panstwowego Archimmi Historycznego Litwy znaj- duje šią obszema dokumentacja dotycząca dziejow wielu galązi tego r odų. Wyw6d familii urodzonyck Nowickich herbu Nowickih przedstawiony w Wilnie 29 listopa- da 1832 roku, podatval, že „protoplasta Sebastyan Nowicki, zaszczycony dostoj- nošcią szlachecką, posiadal dziedzictwem majętnosc Podpunie w powiecie ko- wienskim y oną zostawil w spadku synowi swemu Stanislawowi” - stalo šią to w roku 1686 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 15-16).
Z tej rodziny pochodzil m.in. znany rosyjski inžynier. O nim to w 1911 roku prasa donosila: „W dniu 9 maja w obecnošci p. Fiodorowa, prezesa rosyjskiego G6miczo-Przeinystowego Towarzystwa i bylego ministrą handlu oraz przedsta- wicieli przemyshi Inianego odbyly šią prdby nowo przed rodaka naszego p. No- wicktego wynalezionych maszyn, ktore upraszczają niezmiemie klopotliwą do- tychczas fabrykacją Inu, W nastąpstwie utworzyio šią konsorcjum kapitalistow francuskich i rosyjskich dla wyrobu maszyn i mechanicznej obrobki Inu. Jako formą eksploatacji p. Nowicki zaproponowai otwieranie stacji, ktorych zada- niem będzie obrabianie do 2 tysiący pudow Inu dziennie. Pragnąc zaš, ažeby nie tylko Rosja i Francja, ale takže i Kralestvvo Polskie miato udziaf w korzyšciach tej fabrykacji, p. Nowicki przybądzie na czerwcowe zebranic Centralnego Towa- rzystwa Rolniczego, aby ziemianom naszym przedstawič swoj wynalazek i za- chącič ich do intensywnej uprawy Inu”.

NOWlSfSKI (Navinskas) herbu Nowina. H, Stupnicki (Herbarz poiski, t. II, s. 188) podawal: „Nowinski herbu Nowina. Aleksander, obrany od wojska niepiat- nego swym naczelnikiem roku 1622, starai šią usilnie o utrzymanie porządku
1 zlagodzenie tej sprawy umožliwieniein ugody z komisarzami lwowskimi”,
W 1799 roku Dominik lgnatowicz Nowinski, rotmistrz wolkowyski, wpisa- ny zostal przez heroldią wilehską do ksiąg szlachty gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, s. 59), Ksiądz Tomasz Nowiriski byl na początku XIX wieku generalem Zakonu Strožow Grobu Chrystusowego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s, 336). Z tej rodziny pochodzil stynny rosyjski lekarz, tworca wirusologii eksperymentalnej.
251

NOWODWORSKl (Novodvorskis). Bartosz Paprocki w dziele Herby ry- cerstwa polskiego pisat o Nowodworskich herbu Natęcz: „Dora Nowodworskich starodawny i znaczny z dawna, rožne skrypta opowiadają - možnymi senatory w Księstwie Mazowieckim”. Mieczyslaw Paszkiewicz i Jerzy Kulczycki {Herby rodow poiskich, s. 445) wzmiankują o Nowodworskich užywających godet Natącz i Dębno. Okolo roku 1850 kilka gniazd tego rodu znajdowalo się w powiecie wi- lehskim (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 2063; f. 391, z. 7, nr 285, 938). Jak podawat Spis ziemian tninskiej guberni (s, 40 i in.), Nowodworscy posiadali rowniez na Mihsz- czyžnie dobra Chalechowszczyzna, Gajewszczyzna, Paszkowszczyzna, Siwuszyn, Szczepki, Piorunowszczyzna.
Licme przekazy archiwatne wymieniają reprezentantow tego rodu. Wincenty z Nowego Dworu Nowodworski {Vincencius de Nowi Dwor, fidetis noster dilectus) wspomniany jest w lišcie krbla Wtadystawa Jagietly z 23 sierpnia 1426 r. {Kodeks dyplomatyczuy Wielkopolski, t. IX, s. 50). Uchwatę sejmiku wojewodztwa mscislawskiego z 6 Iistopada 1666 roku w Kryczewie podpisal szlachcic tamiejszy Samuel Nowodworski. {Istoriko-juridiczieskije matieriafy izwUeczionnyje iz akto- wych knig mogitewskoj i witebskoj gubiernii, t. XXVIII, s. 149), Do tego rodu naležal wybitny językoznawca, profesor Uniwersytetu Petersburskiego i Instytutu Filologicznego im. ks. Bezborodkt w Nicžynie dr Witold Nowodworski.

NOWOGRODZKI (Novogrockis) herbu Ostoja. Dziedziczyli raajątki w powiatach kowienskim j poniewieskim. (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 956, 1752).

NOVVOKONSKI (Novokonskis) herbu Krzywicz. Ich rodowitosc szla- checka zostala potwierdzona przez heroldię Krolestwa Polskiego 7 V 1801 oraz 25 IV 1830 (AGAD w Warszawie, Inwentarz Heroldii Krolestwa Polskiego, Zb. dok. pap. 3939).

NOWOSIELSKi (Novosdskas) herbu Natącz odm. Pogonia, Sas, Šlepo- wron, Wukry. W minionych wiekach znarji byii w catej Polsce i Wielkim Księ- stwie Litewskim. Stefan Nowosielski, posel ziemi miclnickiej, w 1674 roku podpisat w Warszawie sufragację krola Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 160), W 1854 roku heroldia wilenska potwierdziia rodowitosc szlachecką urzędnika oszmiahskiego sądu powiatowego Antoniego Wtadystawa Nowosielskiego (CPAHL, f. 391, z, 9, nr-2005),

NOWOWIEJSKI (Novoveiskis) herbu Jastrzębiec, Potkozic, Poraian. Po- chodztli z Korony, znani byli tež na Bialej Rusi i na Žmudzi.

NUTOWC (Nutautys) herbu Leliwa. Rodowitosc szlachecką tego domu zostata potwierdzona przez heroldię wilehską 26 stycznia 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1045, s. 181),

NUTOWIEC (Nutoveeas) herbu Leliwa i Niezgoda. Osiedleni byli na Žmudzi {CPAHL, f. 391, z, 6, nr 7, 707),
252

PAALKŠN (Paalksnys) herbu Leíiwa. Zamieszkiwali w powiatach rosieú- skim i szawelskim {CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707).
PABRĖŽA herbu Slepowron. Miejscem ich osiedlertia byl powiat telszew- ski na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 7).
PAC (Pacas) herbu Gozdawa. Znaczenie i pochodzenie tego nazwiska jest do dziš przedmiotem dyskusji, chociaz rozwiązanie jest bardzo proste. Jest to po prastu dawne slowianskie imię, szeroko rozpowszechnione na dawnej Gro- dzieószczyznie i Wileñszczyznie. Np. w 1489 roku Pac Eysymontowicz otrzy- mal od Kazimierza Jagiellonczyka 8 beczek žyta (Russkaja Istoriczeskaja Bi- biioteka, t. XV, s. 381). Semantyka zas tego imienia równiez nie budzi wątpli- wosci: w polszczyžnie kresowej „pac, pacuk”, to nie innego Jak szczur,
Tego rodzaju nazwiska byly ongiá liezne wsród szlachty polskiej. Piotr Ku- ropatnicki w Herbarzu szlachty wierszem opisanym w XVIII wieku pisal:
„Nie na pošmiech i ¿arty, ale día zabawy Spisalem niepowszechnych nazwisk zbiór ciekawy:
Aksak, Ankwicz, Bajbuza, Bejzym, Bylina,
Bóbr, Bąk, Boksza, Bogatko, Borejko, Cyryna,
Bukar, Borzym, Borela, Benoe, Czurylo,
Si^gajlów, Balabanów moc się namnožylo.
Plater, Cetner, Dederkal, Dunin, Chamiec, Gruja,
Prejs, Defres, Kremberg - tych tež dosyc buja.
Chrząszcz, Lis, Sokót, Struš, Kos, Dzik, Odyniec,
Los, Wilczek, Kozióí, Zając - tych pehly zwierzyniec".
Jan Stanislaw Bystroñ w Nazwiskach polskich dodal do nich Komara, Pstrą- ga, Czajkq, Ježa, Kozika, Myszkę, A przecicž byli jeszcze Karasiowie, Swinko- wie, Szczukowie, Gilowie i wiele innych.
Hipolit Stupnicki (Herbarzpolski i imionospis w Polsce zaslužonych ludzi, t. TI, s, 218-219) podawal: „Pac, herbu Gozdawa, dom možny na Litwie, wywo- dzący z Wloch swoje pochodzenie. Jerzy, starosta polocki, w obronie Smolenską przeciw Moskwie roku 1500 dal dowody męstwa wytrwalego. Stanislaw, woje- woda witebski, wslawil šią glosnemi zwyciąstwy nad Moskwą; tak najpraód we dwa tysiący ludzi zgromil 13 tysięcy nieprzyjaciela pod Jezierzyszczami roku 1564, pózniej zdobyl twierdzą Sitno, zapądziwszy się až do ziemi biclskiej, gdzie pulk z bojarów zložony zniósl do szczątu. Ostateczníe oblęžony w Witeb- sku, dotrzymal męžnie tę forte cę.
Mikofaj, biskup ¿mudzki, pastera wielkich zasfug we wspieraniu nauk. Piotr, wojewoda trocki, jako mąž wojenny brat czynny udzíal we wszystkich wojnach Polski z Moskwą, Szwecją i Turcją, stając do boju zawsze osobišcie z licznem rycerstwa gronem, swoim kosztem utrzymywanem. Jerzy, syn tegož, gwardyan Zakonu Ojców Bemardynów, zabity od Szwedöw w Bialym Štoku.
295
Hieronim, stražnik litewski, odznaczyt się dzielnoscią žotnierskąw zapasach ze Szwedami ² Kozakami, na koniec w domu swoim od Moskwy w niewoIę wzitįty i w gtąb kraju zapędzony, tam tyčia dokonat”.
Szereg imion innych wybitnych žobicrzy ² duchownych, pochodzących z tego rodu, zachowaty przekazy historyczne. Hipoiit Stupnicki podawai w swym dziele interesujące informacje o Stanislawie Pacu: „Niegdyš lekarz nadwomy Stanistawa Augusta, przeniostszy się w roku 1802 do Satanowa na Podolu, zbudowal tamte patac osobliwszej kanstrukcji o trzech piętrach w gtębi ziemi, z ktorego tylko jedno wystawato na powietzchnię, gdzie utrzymywat w pokojach wszelkiego rodzaju zwierzęta, wposrod ktorych jakby w arce Noego doczekal się sędziwego wieku patryarchow, dožyt bowiem lat 120, zm. 1826’*.
Pawet Mikolajewicz Pac, kasztelan witebski, dzierzawca dorsunski w 1567 roku wzmiankowany jest przez przekazy archiwalne (Sbornik maiienaiow otno- siaszczichsia k istorii panow Rady W. Ks. L., s. 375). Ksiąžę Mikolaj Pac byl biskupem w 1571 roku. Dominik Pac, kasztelan smolenski, wielokrotnie wspo- minany jest przez Swiętoslawa Orzelskiego vv dziele Bezkrdlewia ksiąg ošmioro.
Wojciech Wijuk Kojalowicz pisat î nich: „Pacowie dom dawny i rodowity w W.X.L., za początkow Litwy szli z Wtoch z Palemonem. Są i w Etrurii we Wtoszech znaczni de Pazis, ludzie rodowici. Byt ten dom jeszcze przed Chrystu- sem, bo w monumentach podczas wojny z Rzymianami, w rok po Katylinie za- kopanych na gruntach Somel miasta nalezionych 1633, mianuje się Cosmus Paccius, pontifex maximus".
Seweryn Uruski (Rodzina..., t XIII, s. 150-156) podawat: „Pac herbu Gozda- wa. Linia tytuhijąca się hrabiami uzywata herbu Gozdawy odmiennej (...). Senato- rowie w rodzinie (...). Znakomita litewska rodzina, zgasta w XIX wieku, brata tytul hrabiowski, pisząc się hrabiami na Rožance. Pierwszym historycznic wiadomym cztonkiem tego rodu jest Pac Dowkszewicz, ktdry w 1452 roku byt kasztelanem trockini i miat syna Juija, marszaika krdlewskiego, namiestnika kowienskiego 1480 roku, a następnie 1486 roku wojewodę kijowsktego i namiestnika nowogrodzkiego 1492 roku i potockiego 1494 roku, po ktorym z Teodory Rohatynskiej syn Mikolaj. Mikotaj pozostawit synow: Dominika, Mikotaja, Pawta i Stanisiawa".
Rod ten byt silnie rozgatęziony i liczny, spokrewniony z Radziwiltami, Dowgirdami, Chodkiewiczami, Tryznami, Zenowiczami, Woltowiczami, Balic- kimi, Stadnickimi, Niemirowiczami, Zawiszami, Tyszkiewiczami, Masaiskimi, Naruszewiczami i innymi znakomitymi domami.
Tomasz Swiqcki w Historycznych pamiątkach {t. I, s. 224) zanotowai; „Pac herbu Gozdawa, dom rnotny w Wielkim Księstwie Litewsktm; podtug po- wszechnego zdania z Florencyi przeniost się do Litwy. Same o tem są podania z podobienstwa wyciągnięte, ¿e familia Pazzi kwitnqla w Florencyi, z ktorej iw. Magdalena di Pazzi. Pierwszy w historyi naszej wstawit się Mikotaj Pac, starosta 1'idzki, jeden z postow Kazimierza, wielkiego księcia litewskiego 1445 roku na sejm (...), Jerzy, starosta potocki, męžnie Smoletiska bronii 1500 roku. Mikotaj, podkomorzy litewski, wojewoda podlaski”.
Ludwik Pac herbu Gozdawa w 1820 roku uzyskat w heroldii Krolestwa Pol- skiego potwierdzenie tytuiu hrabiowskiego (AGAD w Warszawie, Inwentarz heroldii Krolestwa Polskiego, s. 3, k. 116, s, U 1-113). W zatączonym wywodzie
296
szlacheckim czytamy m.in,: „Familia to starožytna, z dawnego panstvva rzym- skiego pochodząca, tytulem hrabiow ozdobiona, przeni6slszy się do Litwy, nie tylko znaczne dziedziczyla majętnošci, ale tež wy šokiem i urzędami y godno- sciami za wieloliczne y wielkie zashigi byla zdobiona; mianowicie zas Grzegorz Jerzy hrabia Pac byl (...) okoto roku 1386 wojewodą kijowskim y sėdžią ziem podolskich. Z tey linii pochodzący Jerzy hrabia Pac, marszalek Wielkiego Xię- stwa Litewskiego, starosta nowogrodzki, unię Korony z Litwą podpisal roku 1499. Konstanty zaš hrabia Pac, tegož samego domu, w nagrodę wojennych zaslug zostal chorąžym nadwomym Wielkiego Xięstwa Litewskiego 1558”.
Boleslaw Starzyiiski w dziele Herby Rzeczypospolitej Potskiej i Wieikiego Księstwa Litewskiego (L XI, s. 85) pisal o losach tej rodziny: „Ostatni tego rodu Ludwik hrabia Pac, jeneral, zmarly i pochowany w Smimie. Corka jego księžna Ludwika Sapiežyna umarta w Regensburgu 11 VIII 1895 roku”. Na tym rodzina miaia wygasnąč zupelnie. Pacowie vėl Pacewiczowie Pomamaccy przez kilka wiekow dziedziczyii m.in. dobra Pokrewie i Pomusze w powiecie witkomier- skim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 217,218,220).
PAC-POMARNACK1 (Pacas-Pamarnackis) herbu Gozdawa. Zamieszki- wali w Wilnie i powiecie trockim. W XIX wieku ich rodoįvitošč szlachecka wielokrotnie pofwierdzata heroldia vvilenska (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 281)
PACENKO (Pacenkas) herbu Leliwa. Dziedziczyii majątki w powiatacb grodzienskini, oszmianskim i wilenskim.
PACEWICZ (Pacevičius) herbu Leliwa, Lubicz, Pacewicz, Pot Oria, Šle- powron, Radvvan, Nieczuja. Znani byli na Litwie, Žmudzi i Bialej Rusi (CPAH* L, f, 391, z. 8, nr 2574 i in.).
PACEWICZ-NIEMORSZANSKI (Pacevičius-Nemoršanskis) herbu Po- lowa Oria. Od wiekow osiedleni byli w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 282).
PACHNIEWSKI (Pachnevskis) herbu Rawicz. Posiadlošci rodowe mieli w powiatach kobrynskim i pinskim.
PACIERKOWSKI (Pacerkauskas) herbu Gryf. Dziedziczne dobra mieli na Wilenszczyžnie.
PACKIEWICZ (Packevičius) herbu Pol Oria i Nomicki. Ich rodovve posia- dlošci znajdowaiy się w powiatach oszmianskim, šwięcianskim, trockim i wileh- skim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2145; f. 391, z. 7, nr 956,4105; f. 391, z. S, nr 18).
PACULEWICZ (Paculevičius) herbu Pol Oria. Miejscem ich osiedlenia byly powiaty rosienski i telszewski.
PACUrtSKI (Pacunskas) herbu Jelen. Zamieszkiwali w powiecie upickim.
297
PACYNKO (Pacynkas) herbu Korab, Dziedziczyli majątnošci w powiecie nowogrodzkim.
PACZEWICZ (Pacevičius) herbu Gozdawa. Osiedleni byli w powiecie poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752).
PACZKO (Pačkas) herbu Pol Oria. W zrodlach archiwalnych wzmianko- wano o nich od XVI wieku.
PACZKOWSKI (Pačkauskas) herbu Lew. Pawet Paczkowski, szlachcic wilehski, wspomniany jest w liįcie księcia litewskiego Michata z 9 lipca 1437 roku (Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wilenskiej, t, I, s. 169).
PACZOSKI (Pacoskis) herbu Jastrzębiec. W XVI wieku znani byli na Podlasiu, następnie takže w innych dzielnicach Rzeczypospolitej. „Joannes, Seraphinus, Mathaeus, Jacobus, Nicolaus, Laurentius, Stanislaus, Marthinus, Dorothea, Catherina i Hedwig Paczoski” wzmiankowani są przez drohiczynskie księgi ziemskie w zapisie z 28 listopada 1571 roku (W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 357).
PADEREWSKI (Paderevskis) herbu Jelita, Wielki rod szlachecki za- mieszkaty na ziemiach Bialej Rusi, slynący rycerskirai czynarni od XVI wieku.
PADLEWSKI (Padlanskas) herbu Slepowron. Znani byli na Wolyniu, Podlasiu, Wilehszczyznie i Žmudzi. Kazimierz na Skorupkach Skorupka Pad- lewski oraz Krzysztof Skorupka Padlewski w 1648 roku podpisali w imieniu szlachty wojewodztwa podlaskiego akt elekcji krdla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 112).
PAJKIEWICZ (Paikevičius) herbu Radwan. Dziedziczyli dobra ziemskie w Koronie Polskiej i Wielkim Ksiestwie Litewskim.
PALCZEWSKI (Palcanskas) herbu Oria. Mieli majątki w powiatach dzi- snenskim, nowogrodzkim, oszmiahskim, kowienskim i wilehskim {CPAHL, f. 3912, z. 8, nr 842, s. 193; f. 391, z. 6, nr 605 i in.).
PALECKĮ (Paleckis) herbu Ostoja - dziedziczne posiadlošcj mieli na Wilehszczyznie; herbu Brochwicz - w powiecie szawelskim na Žmudzi, herbu Brog i Brodzic- w powiatach szawelskim i rosiehskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2574a). Tomasz Šwįęcki {Historyczne pamiątki..., t. I, s, 227) zanolowal: „Paleckį, kniaž; od Andrzeja, księcia siewierskiego, biorą początek, od ktorego takže idą Požaryccy i Starodubowscy. Marcin, sekretarz krolewski za Stefana Bato- rego, gotowizną w pieniądzach ratowal Rzeczpospolitą”. Marcin Paleckį, dwo- rzanin krolewski, 1563. Jakub Paleckį od wojewodztwa poznahskiego podpisat w 1697 roku sufragację krola Augusta II (VL, t. V, s. 422). ^
298
FALKIEWICZ (Palkevidus) herbu Jastrząbiec. Osiedleni byli na ziemi lwowskiej i przemyskiej.
PALUSZKIEWICZ (Paluškevičius) herbu Luk. Ich dziedziny rodowe znajdowaty siį w wojewödztwie wilenskim i na Žmudzi.
PALASZOWSKI vel PALASZEWSKI (PalaŠauskas) herbu Doliwa. Dziedziczyli majątki na WiSenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1660). Byli pradawną szlachtą z powiatu brasiawskiego, dokąd pr2eniešJi šią w pienvszej polowie XVIII wieku z wojewödztwa krakowskiego.
PAN C ERZY1N SKI (Pancežinskis) herbu Trzaska. Jeizy Pancerzynski w 1674 roku podpisal sufragacįę krola Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 149). W Biržach przy ulicy Wilenskiej w ] 698 roku mieszkal „obywatel birzanski”, blizej nieznany pan Pancerzynski {Biržų dvaro teismo knygos, s, 163). Szlachcic Tomasz Pance- rzyhski z tegož miasta 22 raaja 1700 roku odnotowany zostal w biržaiiskich ksią- gach sądowych jako swiadek w pewnej sprawie „ugodowej” (ibidem, s. 224).
Karol Piotr Pancerzynski byt plebanem kroskim. Jak podaje biskup Motiejus Valančius: „Vyras tos buvo pirma Vilniaus pralotu, paskiau vyskupu Heropolio, Didžios Lietuvos Kunigaikštystes rašytoju ir vyskupu Smolensko. Žemaičiuose ne savo amžiuj nebuvo, Kražių klebonija jo vardu valde kunigas J. Barkauskis. Patapęs vienok Smolensko vyskupu, išsižadėjo Kražių klebonijos” (Motiejus Valančius, Raštai, Vilnius 1972, t. II, s. 154; por. tež AWAK, t. XVI, s. 539).
W 1713 roku nakladem Akademii Wilenskiej ukazal się druczek pt. Luna in arinis infulis coronata militanti ecclesiae ac nutemti sub ferreo saeculo Sarma- tiae in domestico polo (...) Caroli Petri Pancerzynski, episcopi Hierapolitani, M.D.L. notarii, Albae Russiae sufraganei, canonici Vilnensis, ad Palemonij orbis majestatem foederate (...) volo panegyrico stylo celebrata ab Academia Universitate Vilnensi S.J. (K. Čepiene, 1. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos spaustuves leidiniai, s. 319).
K.P, Pancerzynski, biskup smolenski i wilehski, w roku 1725 omai nie padl ofiarą rozgrywek prowadzonych między ksiąžmi pįjarami a jezuitami. Pienvsi z nich chcieli urządzič w Wilnie wlasne szkoiy, drudzy, obawiając się konkuren- cji, czynili pijarom wszelkie przeszkody, pragnąc zachowac monopol na ošvviatą w tym miešcie. Wojewoda polocki Stanislaw Denhoff podarowal pijarom ogromny palac Lubihskich, ktorzy: „Juž częšciowo go odnov/ili i przerobili na doru zakonny i zamieszkali w nim pragnąc jak najszybciej otworzyc nižsze kla- sy. P o magai im w tym niechątny jezuitom Denhoff. On to zaprosil do siebte na obiad biskupa wjlenskiego Karola Piotrą Pancerzynskiego i okazywal mu wszelkie uprzejmošci, chcąc go podstąpnie sklotiič do podpisania dokumentu fiinda- cyjnego domu pijarow.
Przyjęcie bylo bardzo uroczyste, dužo pito, Gdy nadeszla sposobna chwila, poprosili pijarzy biskupa o pozwolenie na otwarcie prywatnej kaplicy. Biskup podpisat podsuniąty dokument, nie zdając sobie sprawy z tego, že byl to inny do- kument od przeczytanego i že znajdowato šią w nim zatwierdzenie pijarskich szkol publicznych. Podstęp jednak nie ūdai šią, poniewaz pewien dworzanin Denhoffa, oddany jezuitom, powiadomil ich o tym. Wöwczas jezuici doniešli biskupowi
299
î prawdziwym stanie rzeczy. Biskup zažądal, by pijarzy pokazali mu ow doku- ment podpisany przez niego. Gdy odmowili, zganil ich przewrotnosc t kazat spo- iządzič nowy dokument, w ktoiym cofhąl uprzcdnio podpisany. Mimo zakazu biskupa i wojewody wilensktego, pijarzy z największym pošpiechem przebudo- walj palac” (L. Piechnik, Dzieje Akademii Wilenskiej, t. III, s. 119-120).
W dziale cqkopisow Biblioteki Akademii Nauk Litwy (F. 43-25988) prze- chowywany jest list Karola Piotrą Pancerzynskiego, pisany z Minską 13 grudnia 1725 roku do księdza Zebrowskiego w Wilnie, poswipcony sprawom kosciel- nym. W 1747 roku w drukami Akademii Wilenskiej odbito druczek î nazwie Utarczka ostatnich sil odbywajqca šią przy zgonie zycia na placu šmierci Ludwi- ka Pancerzynskiego, starasty ozaryckiego, pani Bogumiley z Wolbekaw Pance- rzynskiey, starošciney ozarzyckiey, na solennych exekwiach w kosciele slonim- skim oycow Bemardynaw kazaniem Ludwika Bychowca, sekretarza promncyi litewskiey ogloszona.
5 X 1765 roku do popisu szlachty powiatu grodzienskiego stanąl „wielmoz- ny jegomošč pan Karol Pancerzynski, sędzia grodzki mozyrski z Wielkiey Za- brzycy na êîï³è karogniadym, we wszelkim naležytym porządku, jak do woy- ny”. Franciszek Pancerzynski w 1818 roku byi czfonkiem Grodzienskiego Zgromadzenia Szlacheckiego od powiatu grodzienskiego (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dzial rękopisow, F. 150-95). Ludwik Pancerzynski przed rokiem 1820 byi wieloletnim marszalkiem szlachty grodziehskiej, najprawdopodobrriej jednak nie ò³à! dobrej ręki do spraw fmansowych. W každym bądž razie po jego zgonie pozostai jego synowi Franciszkowi i corce Ludwice tylko niedužy mają- teczek Rogozne w powiecie wolkowyskim; reszta poszla na wyprzedaz w celu splacenia ogromnych dlugow pana maiszalka. Nieco požniej Franciszek odzie- dziczyi jeszcze po matcc majątek Usparz Makarowski w powiecie wolkowyskim (CPAHL, f, 378. z. 1840, nr 393).
Czeslaw Salomon Pancerzynski urodzil się 19 lipca 1854 roku. Mial liczne ro- dzenstwo, braci: Mieczysiawa Hieronima (ur. 28 I 1852), Krzysztofa (ur. 24 Vii 1860), Feliksą (ur. 19 V 1862), Sobieslawa (ur. 611871); siostry: Walerię Arinę (ur, 16 ÃѴ 1849), Kazimierą Marcjannq (ur. 26 XI 1856), Wiktorię Krystynę (ur. 25 II 1865). Wszyscy zostali ochrzezeni w kosciele telszewskim. Ojcem ich byl Walerian Jerzy Pancerzynski, .Jcollezski registrator”, wlasciciel majątkčw Oszwiany i Bugi w powiecie szawelskim. Matkąbyla Antonina z Rupejkow.
Nie byli Pancerzynscy szlachtą zbyt majętną. 1 grudnia 1873 roku ojciec Cze- stawa wystosowal list do szawelskiego powiatowego marszatka szlachty z prosbą î wyslanie na Uniwersytet w Dorpacie swiadectwa, iž on (ojciec) nie jest w stanie ložyc na naukę wysylanego wlašnie na studia 19-Ietniego mlodzieiica. Walerian Jerzy Pancerzynski zaznaczal w tym lišcie, iž ma z dwoch swych majątkow 300 rubli dochodu rocznie, z czego 97 idzie na splatę podatkow, a pozostale 203 (w lišcie blędnie podano - 213!) zaledwie starczają na utrzymanie czterech synow, trzech corek i služących (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 634)
Podobne swiadectwo wydane zostalo w listopadzie 1874 roku Zofii Pance- rzynskiej (ñáãñå pulko wnika w stanie spoczynku Jozefą Pancerzynskiego), ktora się wybierala na studia do Petersburskiego Instytutu Blagorodnych Diewic. Gdy po roku Czeslaw Pancerzynski postanowil wstąpič do Petersburskiego Instytutu
3 0 0
Gomiczego, hrabia Zubow, powiatowy marszalek szlachecki, ponownie wydal mu testimonium paupertatis.
W 1859 roku Jan Adam Pancerzynski z synem Samuelem Karolem zapisany zostal w poczet szlachty powiatu witkomierskiego. Przeniosl šią tam z powiatu szawelskiego. Przesiedlenie byto najpcwniej skutkiem nędzy, gdyz pan ten w kwietniu 1879 roku trafil pod sąd za kradzicž ziemianinowi Taluciowi ponad 300 rubli i na mocy wyroku zeslany zostal na osiedlenie do gubemi tomskiej (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 634).
Czeslaw Pancerzynski, „radca kolležski”, zarządca Fabryki Kamienskiej, kawaler Orderu Swiqtej Anny trzeciego stopnia oraz Orderu Šwiętego Stanislava a drugiego i trzeciego stopnia, figuruje w Spisie inzynierow gornictwa na miej- scu 174 (Petersburg 1897, s. 88). Czeslaw Pancerzynski mial syna Stanislawa oraz corki Wandę Marią, Waclawę i Janiną.
Szlachecka rodowitošč Pancerzynskich potwierdzana byla przez heroldią wi- lenską wielokrotnie, m.in. w latach 1799, 1835, 1838, I860, 1865. Po powstaniu styczniowym wladze carskie utrudniaiy im jednak uzyskiwanie tego potwierdzenia. Pancerzynscy mieszkali w powiatach szawelskim, wilkomierskim, telszewskim, kowienskim, grodzienskim, wilenskim i innych. Žony brali m.in. z domow takich, jak: Pikielowie, RymgajHowie, Witkiewiczowie, Demscy. Paimy zaš Pancerzynskie wydawane byly m.in. za Domeykow i Januszkiewiczriw.
PANCZENKO (Panienka) herbu Jastrząbiec. W zrodlach archiwalnych wzmiankowani byli od XVII wieku.
PANISZEWSKI (Panišanskas) herbu Labądž. Miejscem ich osiedlenia by! powiat wilkomierski (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1690).
PANKIEWICZ (Pankevičius) herbu Pobog i Trąby. Zamieszkiwali na Wilenszczyznie, Grodzienszczyžnie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2574, 2574a). Z tej rodziny wywodzil się Eugeniasz Pankiewicz (15 XII 1857 Siedlce - 24 XII 1898 Tworki pod Warszawą, znakomity kompozytor, autor muzyki kameralnej i piąknych utworow wokalnych.
PANKOWICZ (Pankevičius) herbu Radwan. Potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej uzyskali z heroldii wilenskiej w 1835 roku.
PANTEROWICZ (Panterovičius) herbu Gryf. Zapisy archiwalne dowodzą, iž zamieszkiwali oni na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV wieku.
PAPROCKI (Paprackas) herbu Cholewa, Jastrząbiec, Jelita (z tych pochodzil Bartosz, autor slynnego herbarza) i Ogoriczyk. Wojciech Kojaiowicz pisat o nich: „Paprockich dom polski z Sieradza do Litwy pizyszedl. Stanislaw Paprocki, nabyw- szy w Polocczyžnie dobr Zyskorki i Kozlowszczyzna, w W.X.L. osiadl”.
PARAFINOWTCZ (Parafinavičius) herbu Rogala. Wzmianki î nich po- jawiają się w archiwaliach od XVI wieku (por. haslo: Parimowicz)
301
PARCHOMOWICZ (Parchomovięius) herbu Zedru. Miejscem ich osie- dlenia byl powiat oszmianski.
PARCZEWSKI (Pariiauskas) herbu Doliwa, Lis i Nalęcz. Z tej gaiązi ro- du wywodzili šią dwaj slynni kaznodzieje Marcin i Piotr (biskup žmudzki), Wojciech Wijuk Kojalowicz pisal o nich: „Parczewscy w smolehskim woje- wödztwie. Piotr Parczewski, šwiętej teologii doktor w Wiienskiej Akademii kreowany, dlugo byl administratorėm biskupa smoleiiskiego i proboszczem sta- rodubowskim, potem biskupem smolenskim, na koniec biskupem žmudzkim i proboszczem gieranohskim. Umarl 1658",
Seweryn Uruski (Rodzina..., t, XIII, s. 211-214) informowal o Parezewskich herbu Doliwa z wojewodztwa gniežnienskiego, herbu Odrowąž z Malopolski oraz herbu Nalęcz. O tych ostatttich, najbardziej licznych, znanych i wplywo- wych, donosil. „Senator w rodzinie, Piotr, biskup smolenski 1639 roku, biskup žmudzki 1650 roku, um. 1658 roku. W woj. kaliskiem, ze wsi Parczewa, skąd jedna ich galąž przesiedlite šią do Litwy juž w XVI stuleciu. Miroslaw z Parczewa 1433 roku. Piotr z Parczewa, zm. 1445 z žony Agnieszki mial synöw: Macieja, Michala, Mikolaja i Stanislawa”.
Spokrewnieni byli Parczewscy z Wysockimi, Kowalewskimi, Zaleskimi, Nosowiczami, Dunin-Karwickimi, Buženskimi, Bagienskimi, Skrzypinskimi, Pomorskimi, Lopacinskimi, t licznymi innymi domami szlacheckimi. Rozgalą- zili się po cafej Polsce, Rusi, Litwie i Žmudzi.
PARFIANOWICZ (Parfianovičius) herbu Ogonczyk. Dziedziczyli mająt- ki w powiecie nowogrödzkim.
PARFIENOWICZ (Parfenovičius) herbu Ogonczyk. Dobra rodowe mieli w powiecie wilkomierskim.
PARFINOWICZ (ParfinoviČius) herbu Ogonczyk, leb rodowe gniazda znajdowaly šią w powiatach brzeskim, dzisnehskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2157; f. 391, z. 7, nr 4096, 4117; f. 391, z. 9, nr 2443). Pafmowi- czowie herbu Rogala zamieszkiwali natomiast w powiatach wilehskim i wiikomierskim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr72; f. 391, z. I, nr 1690).
PARYŠ (Parysas) herbu Leliwa i Prawdzic, Jan Wojciech na Paryszowie Paryš, starosta ziemt nurskiej, w 1674 roku podpisal sufragacją krola Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 159).
PASCHALSKI (Paskalskis) herbu Junosza (w Koronte uzywalt godla Sas odm.). Osiedleni byli w powiatach kowienskim i rosienskim.
PASEK (Pasėkas) herbu Doliwa. Rodem z ziemt krakowskiej. Pozntej zna- ni byli tež na Smolenszczyžnie i w Rosji. Z tej rodziny pochodzil Jan Chryzo- stom, znakomity pamiętnikarz (1636-1701).
302
PASKIEWICZ (Paškevičius) herbu Radwan odm. Wybilny röd rosyjski pol- skiego pochodzenia, znany od XV wieku. Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XIU, s. 227-228) podawat o nich: „Paskiewicz herbu Radwan odm. Ksiąžęta i hrabiowie
Jedna galąž litewskiej rodziny Paszkiewiczöw, herbu Radwan, osiedliwszy się w Malorosyi w XVII stuleciu, zmienita nazwisko na Paskiewicz.
Jan, syn Teodora, jeden z najzdolniejszych i najszczqsliwszych wojowniköw rosyjskich, ur. 1782 roku, odznaczyi šią w wojnie z Turcją 1806-1810 roku pod Brailowem i Pamlą, a w wojnie francuskiej dzielnie walczyl pod Smolenskiem 1812 roku; pod Lipskiem 1813 roku zostai general-ponicznikieiTg zdobywszy na nieprzyjacielu 4000 jencöw i 40 arinat; w 1827 roku dowodzil w wojnie na Kaukazie, zdobyl Eiywah, pobil na gtowę księcia Abbana Mirzę i zmusil nie- przyjaciöl do koizystnego dla Rosji pokoju; w nagrodę czego zostai mianowany hrabią z tytulem Erywanski i odmianą w herbie.
W 1831 roku zdobyciem Warszawy zakonczyl powstanie poJskie; feldmar- szalek od 1829 roku, zostai namiestnikiem w Krölestwie Polskim i dostal god- nosč ksiąžęcą z tytulem Warszawski i odmianą w herbie 1831 roku. W 1849- 1850 roku dowodzil wojskiem rosyjskim wyslanym na pomoc Austryi przeciw Węgrom, ktörych pokonal i zmusil do uleglošci. W 1854 roku objąl dowödztwo przeciw Turkom, zdobyl twierdzq lsakczq i Hirsowq i dostal w Krölestwie majorai krolewszczyznę Dublin z nazwą rosyjską Iwangorod, a w Cesarstwie majątek Hornel. Feldmarszalek umarl 1856 roku w Warszawie, i z Elžbiety Grybojedow, damy dworu rosyjskiego, zostawil cörki: Aleksandrą Bataszow, Orszę Wolkoh- ską, Anastazyę Lobąnow-Rostowską i syna Teodora, generala wojsk rosyjskich, žonatego z ks. Ireną Woroncow-Daszkow”.
Węgierskie žrodlo genealögiczne podaje o nich: „Paskiewicz herbu Radwan odmiana. Od 1409 roku na Litwie i Ukrainie. Od 1831 roku tyrui ksiąžęcy zdodatkiem „ksiąžę warszawski” dla carskiego rosyjskiego marszalka polnego Paskiewicza, hrabiego Erywanskiego” (S. graf von Szydlow-Szydlowski, N.R. von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, s. 71).
Ješli chodzi o okres polski tego rodu, to Paszkiewiczowie herbu Radwan spokrewnieni byli z Giedrojciami, Mieszkowskimi, Morawskimi, Jerzykowi- czami, Jurewiczami, Sinkiewiczami, Adamowiczami, Zabiellami, Wojniuszami. W XVII stuleciu istniala w Wilnie przy ulicy Trockiej kamienica zwana Paskie- wiczowką (VL, t. IV, s. 380).
Trudno byloby dziš dokladnie dociec, z ktörej galęzi polskich Paszkiewiczöw poszli rosyjscy Paskiewiczowie. Moze z bojaröw krölewskich na Mirisz- czyžnie, užywających w XV-XVI wieku formy nazwiska Pazkiewicz (por. Rus- skaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1685-1688). A može od šląskiego, tež przed wiekami znanego odgalęzienia, z ktorego niejaki „Paskowitz, Schlesier” (Šlązak) fjgumje na lišcie uczestniköw bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku po stronie niemieckiej jako Rothenfuhrer (Johannes Voigt, Namen-Codex der Deutelten Ordens-Beamten, Königsberg 1843, s. 122), Hans Paskowitz byl natomiast oficerem w okresie wojny trzydziestoletniej (ibidem, s. 129).
Wywod fatnilii urodzonych Paszkiewiczöw herbu Radwan z 29 listopada 1832 roku stwierdzal, že: „familia urodzonych Paszkiewiczöw, od naydawniey- szych czasöw w rzędzie rodowitey i starozytney szlachty polskiey licząca sie
303
uzywa herbu Radwan (...). Przodkowie tey familii, szczycąc si? prawami i swobodatni stanowi szlacheckiemu wlasciwemi, dziedziczyli dobra ziemskie szlacheckie” (CPAHL, f. 391, z, l, nr 1027, s. 99-100). Wydaje si? jednak, že interesujący nas Paszkiewiczowie posiadali pierwotnie swe gniazdo w powiecie oszmianskim i stąd najprawdopodobniej wywodzi si? tez linia Paskiewiczdw.
Wywod urodzonych Paszkiewiczow herbu Radwan z 1799 roku donosil, že jedna z gal?zi tego rodu posiadala majątek Kowszewo. Heroldia wilebska uznala wowczas Dominika, stolnika pamawskiego, ojca, Mich ala, syna, Paszkiewiczow z posesji Plotek za „rodovvitą y starožytną szlacht? polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 396). Inna galąž tego rodu - jak podawal wyw6d z roku 1800 - dzie- dziczyla maj?tnošč Marcinkiszki w powiecie lidzkim, ktorą Jerzy Paszkiewicz pozostawil swym synom Mateuszowi i Danielowi w roku 1720 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 647-648).
Wywod genealogiczny, zatwierdzony w 1800 roku przez heroldi? wilenską, stwierdzal, že: „familia urodzonych Paszkiewiczow, starožytną zaszczycona pre- rogatywą szlachecką, w niektoiych osobach swoich za wiemosc ojczyžnie y tro- nowi oraz za chwalebne czyny y popisy czasdw wojen nadawane, przywilejami od panujących dobra posiadala i z wlasnego nabycia dziedziczyla. A z tey idący La- wryn Paszkiewicz, pierwszy przodek i za protoplast? na linii wzi?ty, rownie z przodkow swych szczycąc si? rodowitošcią szlachecką, zostawit synow dwoch: Piotrą y Mikolaja, z ktorych Piotr za zaslugi wojenne otrzymal przywilej na dobra Domaszewo i Krepu towszczyzn? w powiecie braslawskim ležące w roku 1589, Apryia 14 dnia, przez krola polskiego Zygmunta ITT i powtornie roku 1633, lipca 13 dnia, przez krola Wladyslawa IV, konferowany.
Possydując takowe dobra, jak tenže okazuje przywilej, mial synow trzech, takož Piotrą, Stefana y Andrzeja (...). Z trzech rzeczonych synow Piotr Piotro- wicz Paszkiewicz mial synow dwoch: Rotnana y Aleksandra, Stefan takže dwoch: Jana u Samuels; Andrzey - jednego, Jana. Ci mi?dzy sobą bracia stry- jeczno-rodzeni, possydując zašcianek Szymkowicze zwany, do Starego Mia- dziola w powiecie oszmianskim potožonego przynaležący (...), tamže czasu in- kursji krajowey y woyny z Moskwąpod Miadziotem w roku 1659 praktykowa- ney, przez ogieh z majątku y doku men tow imieniowi swemu služących, obnažonemi zostali”.
Testament Samuela Paszkiewicza z sierpnia 1665 roku, przechowywany w CPAHL (f. 391, z. 1, nr 1152) zawiera nast?pujące postanowienia: „Ja, Samuel Stefanowicz Paszkiewicz, mając z codziennego przekonania niemylne doswiad- czenie, že každy czlowiek žyjący na tym swiecie pr?dzey Iub požniey dhig šmier- tdnošci wyplacic muši, przeto y ja, b?dąc podlegly temų Boskiemu wyrokowi, ile będąc ci?žką chorobą ztožony, dopoki zostając przy zdrowych zmyslach y dobrey pamięci, a chcąc zapobiec na przyszloič mogącym wyniknąč po šmierci mojej rozterkom i niesnaskom, tym testamentem ostatniey woli mojey postanowilem uczyniė następne rozporządzenie.
Najpierw, gdy mnie Stwdrca Wszechmocny w tey chorobie mojey do wiecznosci powolac raczy, to y dusz? moją niešmiertelną Jemu w r?ce przenay- šwi?tsze polecam y oddaj?, prosząc o przyj?cie y wstawienie si? Nayswi?tszey Maryi Panny y wszystkich swi?tych patronow moich, ižby raczyii blagac Maje-
3 0 4
stat Boski o odpuszczenie ciąžkich grzechów moich, a dalo moję grzeszne, jako proch ziemny z ziemi utworzone, teyže ziemi ma bye oddane y pochowane na cmentarzu parafialnym przy košciele obrządkiem wiary swiqtey katolickiey ze mszami šwiętemi, exekwiami y rozdaniem jalmužny dia ubogich podhig prze- znaczenia domowego.
Po wtóre, dobra moję ziemskie dziedziczne Dowszyszki zwane, w powiecie oszmianskim ležące, prawem naturalney sukcesyi po bezpotomnie zeszlych Mi- kolaju y Janie Stanislawowiczach Paszkiewiczach, stiyjecznych braciach, do aktorstwa doszle, dotąd, w spokoynym moim wiadaniu zostające, ze wszelkim budowaniem domowym y gumiennym, z gruntami oromemi i nieoromemi, z ląkami, wygonami, lašami, sadami, ogrodami, wypustami, z poddanemi wie- czystemi, z ich (...) pici obojey powtnnošcią y dobytkiem pod dozywotne wla- danie y szafunek JW Halszce Samuelowey Paszkiewiczowey, žonie mey miley, zostawujq.
A zaš aktorstwo y dziedzictwo rzeczonych dóbr Dowszyszek z tym wszysL kim, jak šią wyzey pomienilo, ze wszyskiemi przynaležnosciami y poddanemi oraz wszelkim ruchomyin funduszem synowi mojemu milemu, maloletniemu Grzegorzowi Samuelewiczowi Paszkiewiczowi wiecznošcią zapisują y aktorėm czynię, a za opiekunów nad synem moim JWPP Jozefą Zawadzkiego, sędziego ziemi oszmianskiey, y Tomasza Czechowicza, komomika, upraszam. Na ostatek žegnam milą moją malžonkę, dziąkując Jey za malženską žyczliwą przyjažn, prosząc o czute staranie nad maloletnim synem naszym; žegnam y btogoslawiq milego syna y polecam onego lasce y milosierdziu Boskiemu (...)’*.
Jak wynika z pózniejszych genealogii, Grzegorz Paszkiewicz rósi pomyšlnie i dochowal šią piąciu synów {M ich al, Kazimiera, Piotr, Mateusz, Dominik) oraz kilkunastu wmików, Pózniej posiadali Paszkiewiczowie tež dobra Wólkq, Lunin, Kamionką, Pronìuny, Dowszyszki w powiecie oszmianskim. Wszqdzie i zawsze uznawani byli za starožytną i rodmvitą szlachtę polską. Dia wszystkich jednak ziemi ojcowskiej nie starczalo, ten i ów mlodzieniec czut šią nieraz zmuszony szukač chleba w szerokim swiecie.
Historycy rosyjscy glosili ni eco odmienną wersjq pochodzenia rodu Paskie- wiczów, która w zasadzie tylko uzupeinja wywody Seweryna Uruskiego, wska- zując na przezwisko jednego z Paszkiewiczów, który przybyl do Cesarstwa Ro- syjskiego. „Przodkiem Paskiewiczów - jak podawal A. Bobrinskij (cz. 2, s. 6-7) - by! Teodor Calenko, który przybyl z polskiego Wotynia do Pulku Poltawskie- go w XVII wieku. Syn jego Jakub miai przezwisko Pasko-Caly. Ten Paàko miai syna Jana [Iwana], wedlug miejscowego obyczaju jqzykowego Paskiewicza. Od niego poszli Paskiewiczowie*’.
Ten wątek przesadnie uwypukla ObszczU gierbownik (t. I, s. 245), w którysn czytamy, že Teodor Caly przybyl z polskiego Wotynia do Poltawy, by! oficerem w wojsku rosyjskim, a syn jego miai na imię Paško Caly. Jego potomstwo užy- walo nazwiska Paskiewicz, Gdyby Teodor o przezwisku Galy nie pochodzil od Paszkiewiczów, byloby mezrozumiaie, jakim prawem uzywal herbu polskiego. Bo przeciež wszyscy rosyjscy i ukrainscy heraldycy uznają, že Paskiewiczowie uzywali herbu Radwan odmienny (por. W. Lukomskij i W. Modzalewskij, Ma- lorossijskij gierbownik, s. 132; A. Lakier, Russkaja gieraldìka, t. II, s. 458).
305
Ksiąžę Piotr Dolgorukow (Rossijskaja rodoslownaja kniga, cz. II, s. 90-91) podawal: „Familia Paskiewicz vėl Paszkiewicz jest pochodzenia litewskiego. W roku 1622 spotykamy imiona: pewnego Paszkiewicza, będącego pod staro- šcim kowienskim, Jakuba i Stanislawa Paszkiewiczöw, ziemian litewskich; tam’ že byli ziemianami w 1700 roku Piotr, Marcin, Stanislaw i Stefan Paszkiewi- czowie {...). Jedna z galązi familii Paszkiewiczöw osiedlila się w Maforosji pod imieniem Paskiewiczöw. Radca kolležski Fiodor Paskiewicz (zm. 1833) z mat- zenstwa swego z Aliną OsipownąN.N. mial trzech synöw: Grigorija (zm. 1844), będącego general-majorem artylerii, Iwana (obecnie najjasniejszego księcia war- szawskiego), i Stiepana, kloty služyl rzeczywistym radcą panstwa i gubernatorėm w Kursku (...).
Herb szlachcicöw polskich Paszkiewiczöw: w polu blękitnym trzechlistna chorągiew koscielna z frądzlami, a u göiy chorągwi do polowy wychodząca strzaia. Na tarczy rycerskiej: hefm i korona z trzema piorami strusimi“. Gaiąž maiorosyjska uzywaia innego herbu, a Iwan Paskiewicz j eszcze innego, nadane- go tylko jemu. Rodowym majątkiem Paskiewiczöw byla wies Szczyglice w po- wiecie mohylewskim; pözniej tež Homel (okolo 20 tys. dusz).
PASKUDZKI (Paskuckis) herbu Zadora. Liczni Paskudzcy uzyskiwali potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej z heroldii podolskiej w latach 1846, 1867, 1869, 1893, 1894 (Spisok dworian podolskoj gubernii, s. 295).
PASTERNAK vėl PASTERNAKOWICZ (Pasternakas). Stynęli na Wi- lenszczyžnie w XVI-XVII wieku, Konstanty i Jan Pastemakowie, szlachcice wileiiscy, wzmiankowani są w księgach ziemskich z roku 1651 (AWAK, t. IX, s. 489-491).
PASZCZENKO (Pasčenkas) herbu Ostoja. W przekazach historycznych wspominani byli od XVII wieku.
PASZKIEWICZ (Paškevičius) herbu Radwan odm., Doliwa, Groty, Ja- strziįbiec, Junosza, Ostoja, Strzaia, Tolokonski, Trzaska. Stanowili jeden z naj- bardziej dawnych i rozbudowanych domöw szlacheckich Rzeczypospolitej, Paszkiewiczowie žony brali z takįch domöw, jak: Rosiccy, Okuszkowie, Czer- niccy, Žabokrzyccy, Wasilewscy.
O Paszkiewiczach herbu Radwan Seweryn Uruski podawal: „Iwaszko, dwo- rzanin krölewski, otrzymal 1499 roku przywilej na grünt w powiecie htckim. Stanislaw Piotrowicz, starosta horodenski 1508”. W 1499 roku wieiki ksiąžę litewski Aleksander Jagiell orte zyk potwierdzi! posiadanie przez dworzanina lwaszkę Paszkiewicza siedmiu dworzyszcz we wlosci tnielnickiej w powiecie htckim {Russkaja Isiorkzeskaja Biblioteka, t. XV, s. 552-554).
Księga wydatköw Wielkiego Księstwa Litewskiego z lat 1506-1511 zawiera m.in. zapis: „Bojarynu wojewody wilehskogo Bohdanu Paszkiewiczu 6 boezok soli z myta kowienskogo” (ibidem, s. 624). Hanus Paszkiewicz, „bojar ciahly”, figuruje w jednym z dokumentöw, napisanym 14 marca 1567 roku w Warsza- wie, a dotyczącym sprzedažy majątkow Stajki i Kroszyn na Minszczyžnie przez
306
Tatarow Mortuziczow podkanclerzemu Wieikiego Księstwa Litewskiego Osta- fiemu Wotowiczowi (AWAK, t. XXXI, s. 13,15). W roku 1720, 27 kwietnia, „na urzędzie Jey Imperatorskiey mošci ziemskim powiatu rohaczewskiego compareris personaliter jegomošč pan Mikolaj Paszkiewicz, senacki kancellarzysta, kopią inwentarza z ograniczettiem micrkuiowickiego ad acta podal” (AWAK, t. XXXVIII, s. 1).
Jedna z galęzi Paszkiewiczow herbu Radwan zamieszkiwata od polowy XV1I1 wieku w majętnošci Womie na Žmudzi. Przedstawiciele tego rodu odno- towani zostali rowniez m.in. w Krožach (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 100- 101). 17 lutego 1735 roku Gabriel Lęczynski, parochus Ecclesiae Macoviensis, Canonicus Sendomirensis, babtizavo Conversum aperfidia Judaica juvenem annorum 8 Jozephum Joannem cognomine Paszkiewicz (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2162, s. 8). Tenže Jozef Paszkiewicz z Marianną Sarosiekowną mial synow: Wawrzyrica, Michala i Nikodemą, ochrzczonych 31 sierpnia 1802 i 9 stycznia 1810 roku. Rodzina ta uzywala herbu Prawdzic.
Marcin, Franciszek, Jozef, Wincenty Paszkiewiczowie figurują na liscie szlachty powiatu oszmianskiego z 1809 roku. Paszkiewiczowie užywający herbu Doliwa przewaznie mieszkali w Księstwie Žmudzkim; herbu Tolokoriski — w Minsku i wojewodztwie minskim (por. CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 22-24; 89-92; 182-183). Paszkiewiczowie herbu Jastrzębiec dziedziczyli majętnošč Zabelowce w powiecie lidzkim {CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 649-680).
Jedna z galęzi tego rodu po osiedleniu się w Rosji dala początek tamtejszym Paszkowom, inni zaš pozostali przy tradycyjnej formie nazwiska. Rodos(ownaja kniga (t. II, s. 359) infomiuje: „Paszkowy. Wyjechali iz Polszi. Nazwanije polu- czili ot odnogo iz roda ich, prozywajuszczegosia Paszkiewicz”.
PASZKOWICZ (Paikovięius) herbu Zadora. Zamieszkiwali w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885). Stanowili najpewniej jeden rdd z Paszkiewiczami.
PASZKOWSKI (Raškauskas) herbu Zadora. Dziedziczyli mąjątki ziem- skie w powiatach wilehskim i kowienskim. Uzywali tež godla Leliwa i Roch III. Za protoplastę kresowych Paszkowskich herbu Zadora brany byl zazwyczaj Andrzej Lanckoronski Paszkowski, wtaiciciel posiadlošci w powiecie minskim, kt6ry w 1608 roku zostawil testament, na ktorego mocy majątek swoj przekazy- wal synom Adamowi i Krzysztofowi. Początek innej galęzi kresowej tego rodu dal Maksymilian Lanckoronski Paszkowski, prawdopodobnie rodzony brat An- drzeja (CPAHL, f, 391, z. 7, nr 990, s. 108-110). Paszkowscy spokrewnieni byli m.in. z Poplawskimi.
PATOCKI (Patackas) herbu Prus I. Zamieszkiwali na Litwie od XVI wieku.
PAWLIKOWSKI (Pavlikauskas) herbu Cholewa i Sas. Znani byli w wojewodztwie wilenskim (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 2165), a takže na ziemi lwow- skiej, przemyskiej i rzeszowskiej.
307
PAWLOWICZ (Paulavičius) herbu Jasienczyk, Nowina, Odrovvąž, Przy- jariel, Rogala, Suchekomnaty. Licznie zamieszkiwali kresowe tereny Rzeczypo- spolitej (m.in. Wilno, Grodno, powiaty oszmianski, wilenski, trocki, polocki, kowienski, lidzki i in.). Spokrewnieni byli z Downarowjczami, Siemaszkami, Helmanami, Chilinskimi, Hrynkiewiczami, Olszewskimi, Okinczycami.
Bardzo często wzmiankują o nidi dawne žrodla pisane. Andrzej Pawiowicz, szlachcic wilenski, zaufany powiemik krala Aleksandra Jagiellonczyka, Figuruje w zapisach archiwalnych z roku 7004, czyli 1496 (AWAK, t. I, s. 163). Aleksy Pawiowicz, bojar spod Radunia, odnotowany zostai w przekazach z 1528 roku. W roku 1539 w aktach rosienskiego sądu ziemskiego wspomina šią szlachcicöw Jarosza, Macicja j Walentego Pawtowiczow {AWAK, t. XXIV, s. 82). W 1548 roku odnotowano w tym zbiorze dokumentow nazwisko „cziowieka dobrego, bojara hospodarskiego Barttomieja Pawiowicza" (ibidem, s. 116).
Stanislaw Pawiowicz w latach 1541-1550 shtžyi za pisarza u Jana Mikolaja Radziwilla {Sbornik matierialow W.Ks.L., s. 357). Bartlomiej Pawiowicz, bojar hospodarski zamieszkaly we wsi Kiezgutany, cztery mile od Mejszagoly, wspo- mntany zostai w inwentarzu tego siola. Jedną z wczesniejszych wzmianek o Pawlowiczach (niekoniecznie oczywiscie chodzi o tą šamą rodzinę zawierają księgi aktykacyjne magistratu mohylewskiego z roku 1577, kiedy to zapisano w nich: „Postanowiwszy šią pered wradom wojtowstwa mohylewskoho oczewi- sto Fiedor Konowalski zalowal na Osipa Pawiowicza, mieszczanina mohylewskoho, o tom, iž on czasu pewnogo, to jest roku 1574 Fewrala 4 dnia naszedlszy na dom jeho wtasny, spokojny, nikomu niezawiedziony, w niebytnošci samoho z niego ¿onu, dzieci jego gwaltownie wybif i wygnal, za czym niemalyje szkody naonczas uczynionyje sobie byč mienil” {¡storiko-juridiczesiäje matieriafy t. XXX, s. 367).
Na skargę tą Pawiowicz odpowiadal, že nikogo nie bit i z domu nie wyrzu- cal, ale dom ten, w ktörym Konowalscy mieszkają, nalezy do niego, Jozefą Pawiowicza, gdyz zostai mu podarowany przez pana Marcina Strawihskiego, wöwczas wojta mohylewskiego. Sąd tež postanowii, že sprawą rozstrzygnie sam Strawinski osobiscie po powrocie do miasta.
Jarosz i Andrzej Pawlowiczowie, ziemianie krölewscy z Wielkiego Księ- stwa Litewskiego, w 158] roku wykazaii šią odwagą, gdy Stefan Batory walczyt pod Pskowern i Wielkimi Lukami {AWAK, t. XXIV, s. 10). Pawel i Jan Pawlo- wiczowie, ziemianie z powiatu trockiego, odnotowani zostali w 1590 roku w ksiqgach trockiego sądu podkomorskiego {AWAK, £. XVIII, s. 89). Okolo roku 1585 w okoJicach Upity - jak podają ksiągi grodzkie tego miasta - mieszkato wielu bojarow i ziemian o nazwisku Pawiowicz: Pawel, Bartlomiej, Wojciech, Marcin, Maciej, Szczepan i in {AWAK, t. XXVI, s- 282,123,136 i in.).
W grudniu 1594 roku „ziemianin hospodarski" powiatu trockiego Mikolaj Pawiowicz oskaržony zostai przez swego sąsiada Jana Miklaszewicza o „zedranie y pooranie miedzy sianožąci" {AWAK, t. XXX). Stanislaw Pawiowicz, wožny powiatu slonimskiega, wspomniany zostai w zapisie do nowogrödzkich ksiąg grodzkich z 19 Xü 1596 roku (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 118).
Od 1599 roku Pawlowiczowie posiadali majątek Zaslaw, pözniej akta ardu- walne wskazują, že byli wlascicielami Starynowicz, Buczkow i Sierhijewszczyzny
308
w powiecie mihskim na mocy przywileju krola Wtadyslawa IV. Następnie wladali tež dziedzicznymi posiadlosciami Sierotki, Ostnöw i Trakt Radziwilowski w powiecie slonimskim. W 1832 roku otrzymali potwierdzenie rodowitosci szlachec- kiej z heroldu wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1620, s. 14-18).
30 marca 1609 roku szewc wilenski Jozef Pawlowicz „zapomniawszy bo- jažni Božej i srogošci w prawie pospolitym opisanej, zasadziwszy się przy furtce okolo dawnej lažni z pomocnikami swoimi, potajemnie, milczkiem, ntewiado- mie przyskoczywszy z broniami gotymi i z kijami swieszczennika Aleksandra Lwowa”, podchmielonego popa prawoslawnego, wracającego do domu w asy- scte niejakiego Iwana, malarza, „bič i siec poczęli, ai dej zaledwo on swiesz- czennik do domu pered nim uszol”. Iwan zaš zostal obalony przez Pawlowicza i bity woial o pomoc. Gdy popowa „na imię Raina, wyszedlszy do tego szewca, począla jego prosič, aby przyjaciela ich nie zabijali, na zelzywosc stanu jej szla- checkiego, kijem okrutnie i nielitosciwie zbil”. O co tet zostal przed magistra- tem Wilna przez A. Lwowa zaskaržony (AWAK, t. VIII, s. 76-77),
Pan Piotr Pawlowicz, szlachcic spod Wilna, wspominany jest przez wilen- skie księgi grodzkie w 1609 roku (AWAK, t, XX, s, 216). Stanislaw Pawlowicz byl woznym powiatu slonitnskiego w 1630 roku. Krzysztof Pawlowicz, poset wojewödztwa trockiego, w imieniu szlachty tego wojewödztwa w 1648 roku podpisal elekcję kröla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 102).
W polowie XVII wieku do polockich ksiąg archiwalnych wpisano nastąpującą notatkę: „Roku tysiąc szešcset pięčdziesiąt drugiego, miesiąca Jum dwudziestego osmego dnia. Protestacja wielebnego w Bogu xiądza Melentya Giedroycia, starsze- go monasterza brackiego polockiego, na mieszczanina miasta polockiego Jana Pawlowicza, Dudczynego ziącia, o pochwalkę na cerkiew ich bracką ogniem uczy- nioną. Przy bytnošci pana Krzysztofa Storynowicza, burmistrza miasta polockiego, na mieyscu jegomošci pana Waleryana Falęskiego, ekonomą y landwoyta polockiego, przed narni burmistrzami, raycami y lawnikami tego roku na sprawach sądo- wych w ratuszu polockim bądącymi, opowiadat i obciąžliwie zalowal wielebny ociec Melenty Giedroyc, starszy monastyra brackiego polockiego, na mieszczanina JKM polockiego Jana Pawlowicza, Dudczynego zięcia.
Jako wziąl i na tego pewną wiadomosc y pnzestrogę od starostöw brakowych y od rožnych mieszczan tegož miasta JKM polockiego o tym, iz gdy między rož- nymi plagami, w rdžnych leciech y czasach od Pana Naywyzszego na miasto po- lockie przepuszczonymi, wiosny y lata w roku teražnieyszym tysiąc szeščset pięc- dziesiąt wtörym przemijających, podczas tak zbytniego gorąca, nie wiedziec, ješli z woli Božey, czyli tež z rozpusty ludzi swawolnych, ktörzy ani bojažni Božey w sercu swym mają, ani się srogošci prawa pospolitego lękają. ale tylko tupem a szarpaniną cudzych dobr žyją y karmią šią, w tych blisko przemijających miesią- cach, mianowicie w Aprilu, w majų y w Juniu, kilka bardzo szkodliwych pozaröw z niemalą szkodą ludzką w samym miešcie polockim okazalo stę y daley co šią będzie dziaio w wielkiey trwodze wszyscy ludzie zostają.
Z tey snadž hultayskiey y swawolney kompaniey będąc y ten pomieniony Jan Pawlowicz mając podawno spolną namowę z takową kompanią swoją, czyli tež sam w mysli swoyey uprzątnąwszy zlošč, a zamyšląjąc cerkiew bracką po- locką Zjawienia Pahskiego, niemalym kosztem zbudowaną, monaster przy tey
309
cerkwi stojący, pod wladzą wielebnego oyca Giedroyca będące, a podawno y same miasto polockie ogniem wygubic.
W roku teražnieyszym msca Junia dwudziestego piątego dnia, zasiadlszy z kompanią sobie znajomą w Braku Ratusznym, to jest w pospolitym domu miejskim szynkownym, miqdzy inszemi przegrožkami y odpowiedziami, w glos przed wielą ludzi pocciwych, mieszczan polockich, tamže siedzącymi, takowymi slowy odpowiedz, na pomienioną cerkiew bracką uczynii powtarzając y mowiąc po kilkakroč pod przysięgą te slowa, iž, prawi, w krotkim czasie tq szopq schi- zmatycką ogniem spalq, že y pamiątki jey nie zostanie, y wiele innych slow blužnierskich, wedlug myšli y upodobania swego, mowil. Za ktarą takową jaw- ną y publiczną odpowiedzią wielebny ojdec Giedroyc, jako przeložony, n!e będąc bezpieczen calošci tey cerkwi, takže man as tyra, siebie samego y braci zakonnych, przy nim obecuie będących, a chcąc z tym Janem Pawlowiczem, jako jawnym odpowiednikiem, y z každym takowym, do kogo prawo drogę ukaže, u wszelakiego sądu prawnie mowic, prosit, aby to opowiadanie t zaloba jego do xiąg miejskich ratusznych byto zapisano, co jest zapisano” (Istoriko- juridiczeskije matenaty.,,, t, V, s. 256-259).
W kolejnych dziesiqcioleciach XVII wieku czqsto spotyka siq w zrodlacti pisanych wzmianki o reprezentantach lego rodu. Jerzy Pawlowicz byt np. rąjcą magistratu wilenskfego w 1667. On tez w 1689 roku by! burmistrzem tego mia- sta. Tomasz Swiqcki w Historycznych pamiątkach (t. I, s. 231) zanotowat; „Pawlowicz Adam Hilary, dwoch imion, slawny wojsk polskich pulkownik, prędkošcią obrotow najwiqcej dokazywat. Dostal siq w niewolq szwedzką, z ktorej wyszedfszy, pod Cecorą na Wofoszczyznie walczyl; pod Chocimiem od Chodkiewicza hetmana rotmistrzem mianowany.
W Inflantach z chorągwiąswoją wiele dokazywat, przedmiešcia miasta Rygi popalil. Pod Smolenskiem putkownika Lapunowa i 2000 wiqžniow pojmal, tam- že ranny. Czatami swemi okolo Bjaly, Možajska i Toporca wlosci pustoszyl. W czasie kozackiego buntu Stuck od napadu uratowal; wojskiem litewskim pod Mozyrem, Pinskiem i Turowem dowodzil. Umarl w Wilnie 1656 roku”.
Jan Pawlowicz, burgrabia mielnicki, posiadat dwor w Mielniku, nadany mu przez Jana Kazimierza, co zostalo potwierdzone w 1678 roku przez Jana III So- bieskiego (VL, t. V, s. 289). Brzeskie akta archiwalne z 1679 roku wspominają ksiqdza unickiego Gtzegorza Pawlowicza, „prezbitera cerkwi swiqtey przeczy- stey kobrynskiey” {AWAK, t. IV, s. 89). W 1685 roku wymienia siq imiq ksiqdza unickiego Mikotaja Pawlowicza, prezbitera cerkwi Frzenrienienia Panskiego we wsi Oltusza, a w 1759 roku — Piotrą Pawlowicza, rowniez piastującego ten urząd (ibidem, s. 106-107).
W 1695 roku Samuel Pawlowicz, „dworianin", by! rajcą Mohylewa. Tomasz Pawlowicz odnotowany zostal jako ptsarz i urzqdnik sądu ziemskiego wo- jewodztwa trockiego koto roku 1700. Jerzy Lukasz i Krzysztof Pawiowiczowie, szlachcice z Ksiqstwa Biržanskiego, ftgurują w ksiqgach ziemskich tego miasta pod datą 21 listopada 1701 roku (Biržų dvaro teismo knygos, s. 229). Pod uchwalą sejmiku szlacheckiego z 2 wrzesnia 1712 roku widnieje wįrod innych podpis Franciszka Pawlowicza, Mateusza Franciszka Sienkiewicza, Jana Bar- tlomieja Eysmonta (AWAK, t. VII, s. 195).
310
W latach 1707-1716 Marek Pawbwicz byl burmistrzem Wttebska {Istoriko- juridiczieskije matienafyt. XXIII, s. 126). Jedncgo z Pawtowicz6wf brzeskiego poborcę skarbowego, pana Franciszka, w 1713 roku spotkata „przygoda” nie do pozazdroszczenia: „A jeszcze nie došč tego, gdy contimując succolectorską po- winnošc, pan Pawiowicz do Žydą Meiera Jonzelevvicza, ktory z soboty na nie- dzielę w nocy potąjemnie wodkę przepędzač založyl, chcąc rewidowac, kolatal, tenže Meier sieržanta u siebie stojącego nam6wil, aby wypadtszy pobalasmval y pobit; jakož pomieniony sieržant, z namowy tegož Meiera, y z niemže samym wypadiszy, sieržant szpadą, a Žyd kijem pana Pawtowicza bili, že ledwo przed niemi uszedl” (AWAK, t. V, s. 289). W zasadzie byla to rzecz skandaliczna, by dwaj plebejusze, Žyd i chlop, zbili szlachcica, iecz žydowska lapowka zapewne i lym razem zrobila swojc. Skarga, zapisana w magistracie brzeskim, wniesiona przez Jana Suchodolskiego, podczaszego liwskiego, pozo stala bez echa.
W 1716 roku zapisany zostal w protokolach glošnej sprawy sądowej zarząd- ca majątku księžy dominikanow pan Jan PawJowicz, ktory doprowadzil na roz- prawę jednego z winowajcow, ktory nie chcial się stawič przed trybunal. Sprawa byla glošna i može warto ją, w celu przypomnienia „kolorytu” epoki, pokrotce zrelacjonowač.
W sierpniu 1716 roku odbyla się w Witebsku rozprawa sądowa o zabojstwo dokonane przez Žyd6w Judę Moyžeszowicza i Jewela Ze!manowicza. Dwaj wymienieni osobnicy namowili bowiem malego chlopca, siostrzenca księdza Michate Lwowicza, przeora klasztoru witebskiego, do podkradania pieniędzy košcielnych, przechowywanych przez j ego wujka. Przez dhižszy ozas proceder przebiegal pomyslnie i nieletni Michal Zaleski przekazal swym „nauczycielom” ponad 1500 zlotych. Gdy ksiądz się zorientowal w praktykach swego pod- opiecznego, ow uciekl z domu i przez kilka dni ukry wal się u „zleceniodawcow” W koncu jednak im się sprzykrzyl...
Protokol sądowy stwierdzal: „Pomienieni Žydzi, na zmowie z sobą będące, pomienionego chlopca wyprawiwszy wprzody na przedmiescie Zadunavvie, potem w rowy, w lasy pod fo!wark wielmožnego pana Kazimierza Sakowicza, chorąžego witebskiego, Juda Žyd za nim poszedlszy y onego tam na mieyscu naznaczonym nalazlszy, dziecię ušpione, spodziewające się, wedhjg umowy, že podwoda przyjdzie dla wywiezienia onego, nieco zabawiwszy, wprzody od- piąwszy onemu županik, jakoby przyjaciel, gdy te dziecko usnęlo, mając juž nož dobrze naostrzony, a tyranstwa žydowskiego zažywając nad knvią chrzescijan- ską szlachecką w šame gardlo pchnąl y tak przebil, až ten nož w kark wpędzil, až na wylot wyszedk
Gdy tedy wyž pomienione dziecię, juž będąc przebite nožem, jednak jeszcze mając zmyst y wolne m6wienie, jako z obžalowanego Judy wydana relacya, dwa razy Jėzus zawolal y za szyję žydowską uchwycil, A zatem obžalowany Juda, zapomniawszy na bojažn Božą y srogošč prawa pospolitego, tym nožem doko- nywając žycia niewinnego dziecięcia, w ciemię uderzyl po raz trzeci, tymže nožem glowę trzeci raz przebil. A juž dokonywając wcale, nalazlszy w tym lesie kiy sękowaty, dobiwszy onym pomienione dziecię w wodę, alias w rzekę Widzbę utopil. A co jeszcze te zabite dziecko mialo pieniędzy, ten Žyd zaboyca, odebrawszy, do magistrą swego, Jewela Zelmanowicza, cyrulika, odszedl”.
311
Proces w tej sprawie trwal bardzo dhigo, gdyž broniąca šią strona slosowata zrączne uniki, ñî wszelako jeszcze bardziąj zaognilo sytuację i na Jeweia Zel- manowicza wplynąt dodatkowy donos, iž tniai rzekomo olruc innego jeszcze ksiądza Chryzologa Godickiego, przeara konwentu witebskiego. W koncu Zel- manowicz wraz z zoną swą Asią przeszedí na katolicyzm, ziožyi przysięgą, že zžadnymi zbrodniami nie nie raial wspólnego, skazany zostai na wzgMnie niewysoką grzywnę (300 zlotych) i puszezony wolno.
Judą Moyzeszowicza jednak - glosii wyrok sądowy - ,jako zaboycą y jaw- nego kryminalistę, za tyranskie zabicie, na czwiertkowanie zywo wskazujemy ó dnia 11 Augusta anni praesentis, przez mistrza, publicznie na rynku; ktorego ezwierei na paladi po gošcincach mają byč powbijane”. Postanowienie sądu wykonano (Istoriko-juridiczieskije maiieriafy..., t, XXIII, s. 165-173).
Dominik Pawiowicz, poseí województwa nowogrodzkiego, w 1764 roku pod- písaí akt elekcyjny Stanislawa Augusta Poniatowskiego (RL, t. VII, s. 122). W roku 17S] Franciszek Pawiowicz byl geometrą powiatu brasiawskiego na mocy przywi- leju króla Stanislawa Augusta (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 2191). Szlachüc Adolf Pawiowicz w 1856 roku otrzymal zezwolenie na otwarcie w Wilnie zakladu litogra- fii (CPAHL, f. 381, z, 19, nr 1370). Ziemianin Jóxef Pawiowicz, zamieszkaly w majątku Powirwice (powiat szawelski), od 1865 rūku znajdowal šią pod tajnym nadzorem polieji (CPAHL, f. 378, z. 1868, nr 228, s, 71).
Herbarz orszaúski w koncu XVIII wieku podawal o jednej z najdalej na wschód wysuniętej gaiązi tego domu: „Pawiowiczowie. Roku 1774, msca marca 11 dnia JPP Adam, Piotr bracia rodzeni; Stefan stryi Pawiowiczowie, herbem ponizey odrysowanym pieczętujący šią, wywöd swóy w ziemstwje prowincyi orszanskiey uczynili. Dowodzili szlachectwa swego: 1653, marca 3 dnia prawem dozywolnim na wsie Macowo y Wysokie od Sieniawskich Jozefowi Pawtowi- czowi shižącym. 1721 Juni 11 dnia zapisaną, a w roku 1774 marca 3 dnia pod pieczęcią wydaną metryką chrztu Antoniego Pawlowicza. 1773, Oktobra 5 dnia datowane, tegož roku y miesiąca 7 dnia w sądzie ziemskim prowincyi witeb- skiey aktykowane, testimoniales od urzędu ziemskiego witebskiego JPP Ada- mowi y Piotrowi Pawlowiczom wydanym".
Wywódfamilii urodzonych Pawlowiczów herbu Rogata, spOiządzony w Wilnie 2 kwietnia 1804 roku, stwierdzaí, že „Hrehoty Pawiowicz [przed 1670 rokiem], dziad wywodzących šią, z potomstwem dostojnoscią szlachecką w dziedzieznej posessyi ziemskiej w Xiąstwie Žmudzkim w okolicy Rumianach ležącej, spíodztí syna Krzysztofa, który wydaí na swiat wywodzących šią synów trzech: Jozefą, Jerzego i Madeja”. Ci trzej synowie, jak tež liezni inni cztonkowie tego rodu, uzna- ni zostali w 1804 roku za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” oraz wpisani do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2191, s. 69-70).
Wywód familii urodzonych Pawlowiczów herbu Przyjaciel, zatwierdzony przez heroldią wilenską 13 grudnia 1819 roku, podawal, že: „ta starožytna familia od najdawniejszych wieków w Królestwie Polskiem róznemi byla zaszczyco- na dostojeñstwami oraz posiadala w Xiąstwie Žmudzkim w powiecie kowien- skim dziedziczne ziemskie posessye, z której wziąty od dziš wywodzących šią za protoplastą Stanislaw Michaiowicz Pawiowicz zostawi} po sobie synów trzech; Krzysztofa, Jerzego i Jozefą, 2 tych najstarszy brat Krzysztof miai z na-
312
bycia swojego poses syę Pocewicze Szlachtyszki zwaną, w powiecie kowienskim ležącą fod 1710 r.]" (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2191, s. 117-119).
Heroldia uznala jego potomkow: Tadeusza, Piotrą, Antoniego, Jozefą, Adama, Stanistawa, Bartlormeja, Onufrego, Macieja, ignacego, Rajmunda, Jana, Boguslawa, Tomasza, Szymona, Hilarego, Ludwika oraz innych Pawlowiczow za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich guberai Htewsko-wilenskiej. W 1830 roku Justyn, syn Aleksandra, Pawtowicz rôwniez otrzymal w Wilnie potwierdzenie swej rodowitosci szla- checkiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1620, s. 14-18).
Wywôd familii urodzonych Pawlowiczôw herbu Przyjaciel z 1832 roku do nosil, že: „familia Pawlowiczôw, podhig swiadectwa kronikarzy polskich, od najdawniejszych czasôw w JCrôlestwie Polskim i Wielkim Ksiçstwie Litewskim zainieszkala, szczycąc siç prerogatywami stanowi szlacheckiemu wlasciwemi, posiadala dobra ziemne, pelnila siužbę wojenną, publtczne urzqdy i uzywala herbu Przyjajciel
Z tej familii pochodzący, a do niniejszego wywodu za protoplastę wziçty Krzysztof Pawlowicz, jako aktualny szlachcic i znakomity obywatel zashižony w kraju, byt zaszczycony urzędem podstolego wojewôdztwa trockiego i posiadal dobra ziemne dziedziczne Žylinciszki zwane, w w-wie trockim potožone, ktore zostawit koleją naturalnego spadku synowi swojemu Tomaszowi, a ten rôwnie j ak ojciec j ego, poswiçciwszy siç postudze kraju, byt najprzod towczym, a potent ptsarzem wojewôdztwa trockiego i oprocz dziedzicznej majętnošci Žylinciszki posiadal z wlasnego nabycia folwark Peltyszki alias Užumiszki w powie- ñ³å kowienskim”. Syn jego Benedykt spfodzît dwôch potomkôw: Dominika i Piotrą Tomasza, Mniej wiçcej od poîowy XVII stulecia byla to rodzina znana na Kresach (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 31-35).
Herbu Przyjaciel uzywala rôwniez ³ïïà rodzina Pawlowiczôw, osiedlona dalėj na wschodzie, a posiadająca przez pewien czas majątek Smorgonie. Z tej gatęzi rodu pochodzil Mikolaj Kazimierz Pawtowicz, skarbnik mozyrski, oraz jego synowie: Jan Mich a) i Piotr Stanislaw, wnitk Maciej Józef i prawnukowie: Mateusz Jozef, Antoni, Adolf Piotr, Andrzej Jonasz Piotr.
Wywôd familii urodzonych Pawlowiczôw herbu Przyjaciel z 16 sieipnia 1835 roku podawal: „Protoplasta wywodzących się Stanislaw Michatowicz Pawlowicz byt dziedzicem ziemnych mąjętnosci w kowienskiem powiecie polo- žonych Užumiszek, Labunowa, Pacewiczow alias Szlachtyszek, a takže dožy- wociem przez najjaàniejszego krôla polskiego Jana Til jemu i jego žonie Annie Wimborôwnie darowanych, Pomieczgole zwanych, byt sędzią ziemskîm y ko- niuszym W.X. Litewskiego”.
W 1679 roku pozostawit te dobra synom swym: Jôzefowi, Jerzemu i Krzysz- tofowi. W 1835 roku heroldia wilenska uznala Antoniego, Ludwika Jôzefa, Tomasza, Szymona Leonarda, Ludwika Feliksą i Hilarego Polikarpa Pawlowiczôw za „aktualnych y starožytnych dworzan” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 72- 74). 19 wrzeània 1839 roku heroldia wilenska ponownie potwierdzita rodowitosé szlachecką rodu Pawlowiczôw herbu Przyjaciel, zamieszkatych w powiecie tel- szewskim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 500). Trzeba rôwniez wspomnieé, že byli tež Pawlowiczowie narodowosci biaioruskiej i ¿ydowsktej.
313
PAWLOWSKI (Paulauskas) herbu Bawoia Gtowa, Godziemba, Gozdawa, Gwiazda, Jastrzębiec, Korab, Korwin, Leliwa, Pölkozic, Pierzchala IV, Šlepo- wron, Wierzbna. Bartosz Paprocki pisal o Pawlowskich Leliwitach; „Pawlowscy w ošwiącimskim albo zatorskim powiatach, z ktörych byl Stanislaw biskupem oiomunieckim; uczony i przykladny biskup”. Pawlowscy spokrewnieni byli m.in. z Powidaniczami, Michalowskimi, Klonowskimi, Žmudzkimi, Biliunasa- mi. Zamieszkiwali w powiatach: telszewskim, kowienskim, wilenskim, oszmian- skim, wifkomierskim, trockini, wilejskim, lidzkim i innych.
Wypis z ksiąg szlacheckich liiewsko-wilenskiey guberni Wywodu famiiii urodzonych Pawlowskich herbu Jastrzębiec z 13 lutego 1805 roku podawal: „Wladyslaw PawJowski, antecessor wywod czyniących, zaszczycony po przod- kach swych dostojnošcią szlachecką, mial synöw dwöch, Jozefą y Michala Wla- dyslawowiczöw Pawlowskich, kwietacyą przez Jozefą y Halszkę z Narwoyszöw Wladyslawowiczöw Pawlowskich w roku 1716 Augusta 25 z döbr Augustajč w Xięstwie Žmudzkim sytuawanych, Sancewiczom daną przekonano”.
Jak wynika z tego dokumentu, Pawlowscy herbu Jastrzębiec w XVIII wieku rozgalęzieni byli w powiatach telszewskim, upickim, szawelskim. W 1805 roku za „rodowitą y starožytną szlachtę polską” uznano: „Melchera y Dawida Adamowi- czow, Sylwestra y Dominika Janowiczow, niemniey xiędza Adiuta Maciejewicza Pawlowskich” (Biblioteka Akademii Nauk Litwy -Dzial rękopisow, F. 5, PK2-36),
Wywod famiiii urodzonych Pawlowskich herbu Leliwa'" zatwierdzony przez heroldię wilenską 6 sierpnia 1820 roku, stwierdzal, že: „familia ta, od niepa- miętnych wieköw kleynotcm szlachectwa zaszczycona, rozmaite w Krolestwie Polskim, Wielkim Xięstwie Litewskim piastowala y dziedziczyla majątki, z ktö- rey pochodzący Stefan Mateuszowicz Pawlowski, po uczynionym dziale z bra- tem swoim Michatem Mateuszowiczem Pawtowskim, pisarzem ziemskim woje- wödztwa wilenskiego, sam jeden byl dziedzicem majątku Polesie, w powiecie oszmianskim w parafii trabskiej položonego, y zostawil ony do sukcedowania synom swoim: Jerzemu i Alexandrowi (1773). Micha! Mateuszowicz Pawlowski possydowal majątek Dalatycze” (CPAHL, f, 391, z, 4, nr 2193).
Inny przekaz archiwalny, mianowicie Wywod famiiii urodzonych Pawlowskich herbu Korwin z 25 stycznia 1835 roku, podawal m.in., že: „protoplasta Stanislaw Pawlowski w röznych expedycyach wojennych za kröla Zygmunta III odznaczyl się i za zaslugi otrzymal w darže od krola polskiego Wtadyslawa IV dobra Icnne Anto- nowicze zwane, w wojewödztwie smotenskim w stanie Malachowskiego ležące, ze wszystkimi požytkami i przynaležnošciami (...). Poswiadczyl o tem autentyczny przywiley krola Wladyslawa IV temuž Stanislawowi Pawlowskiemu roku 1641 wrzesnia 20 dany”. Tenže Stanislaw mial syna Bazylego, ochrzczonego W 1678 roku w wilenskim košciele sw. Piotrą i Pawla. Jözef, syn Bazylego, „nabywszy kamletticę w mieicie Wilnie, przed etekcyą 1784 roku odbytą wybranym zostal na lawnika do sądow woytüwskich i do roku 1792 spebial takowy urząd”.
W 1835 roku heroldia wilenska postanowila: „urodzonych Macieja Kajeta- na, byley Gwardyi Narodowey Litewskiey, [syna Jozefą, wnuka Bazylego, pra- wnuka Stanislawa] z synami Tomaszem i Janem, mającym synöw dwöch; trzy- imiennego Jana Chryzostoma Jozefą i dwuimiennego Kazimierza Walensa Pawlowskich za aktualnych i starožytnych dworzan uznač y onych do księgi
3 1 4
dworzanskiey gubemi wilenskiey częšci sz6stey umiešcič” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 18-19). Pawlowscy herbu Korwin wywodzeni byli takze od Michala, wilenskiego pisarza ziemskiego od roku 1713. Jego wnuk Jan Alojzy posiadal dobra Smujkiszki w powiecie rosiehskim, a Tadeusz - Czechowszczyzną w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 67-69).
Andrzej Kulikowski w ksiąžce Polskie rody szlacheckie, Kto jest kim dzis zanotowal: „Pawlowski herbu Korwin. Protoplasta rodu: Pawlowski herbu Korwin z Pawlowa Cheimskiego o nieznanym imieniu z 1500, cytowany przez My- slaw-Plotnickiego. Znane jest natomiast tinią jego wnuka Macieja z Osowa Cheimskiego, cytowanego przez S. Uruskiego w 1564, oraz Andrzeja i Marka, s. Andrzeja, dziedzicdw Osowa, 1631. Wyr6žniający šią przodkowie: Wojciech — pulkownik 1609; Tadeusz - rotmistrz, komisarz ds. ofiar 1789; Antoni - general brygady w powstaniu listopadowym; Michal - pisarz wilenski, dobrodziej Akademii Wileiiskiej, posel na sejin 1717; Grzegorz - archidiakon inflancki 1777; Ignacy Ludwik - metropolitą katoltcki litewski 1835-1942; Franciszek - sądzia pow. szawelskiego 1858; Aleksander - dyrektor kolei wolyhskiej 1860; Elžbieta Pawlowska (Eliza Orzeszkowa 1841-1910) - pisarka.
Dobra ziemskie i glowne siedziby. Szczątki murowanego dworu Korwin Paw- lowskich ocalaly w Pawlowie Chehnskim dziąki wbudowaniu ich w renesansową organistowką ok. 1500, spaloną 1983. Pawlow Chelmski zostal založony przez biskupa cheimskiego Pawla z Grabowy (1410-1475) herbu Powala, s. Mikolaja, z ziemi czluchowskiej. Zostal zlokalizowany na terenie wsi Lyszcz w latach 1466- 1472, kiedy to uzyskai prawa miejskie. Wies Hajdze-Kalpe z drewnianym dworem, siedzibą Pawlowskich w I. 1800-1905. Obecnie nie ma sladu po zabudowaniach. Aktualna nazwa; Kazlu-Ruda. Wies Sulkowice k. Szczaworyza, pow. stopnicki. Murowane fundamenty i podptwniczenie po przeniesionym palacu do wsi Topola, Wies i palac stanowily w 1, 1907-1915 wlasnosc Karoliny i Kazimierza Pawlowskich. Kupione zostaly od Nowakowskich Tarlo jako posag Karoliny. Majątek sprzedano na splacenie dfugow adwokatom zydowskim z Warszawy, ktoizy rozpar- celowali go wsrod chtopbw. Palac w Topoli uzytkowano na cele szkoty”.
PAWOLOCKI vel POWOLOCKI vel PAWEUCKI (Pavluckis). Užy- wali herbu Przyjaciei odm. Dymitr Pawlucki podbii dla Rosji Kamczatką.
PAZDZIERNOWICZ (Pazdernovicius) herbu Gozdawa. Znani byli w Ko- ronie Polskiej i Wielkim Księstwie Litewskim.
PECKOWICZ (Peckovižius) herbu Korab. Dziedziczyli majątki w Malo- polsce Wschodniej.
PECZULEWICZ vel PIECZULEWICZ (Pečiulevičius) herbu Jelita. W 1799 roku wpisani zostali przez heroldię wilenską do ksiąg szlachty gubemi litewskiej.
PELDOWICZ (Pcldovieius) herbu Dcląga. Miejscem ich osiedlenia byl powiat rosiehski (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2574a).
315
PELEJKO-URBANOWICZ (Peleikis-Urbanavičius) herbu tabędz. Dzie- dziczyli dobra ziemskie w powiecie witkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PEMGIN (Pemginas) herbu Drya. Zamieszkiwali w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 11).
PENWOYN (Penvainys) herbu Jastrzębiec. Rodowe posiadtošci mieli w powiecie szawelskim.
PERDOL. Od 1570 roku znani byli w powiecie proszowskim, Uzywali herbu Cielepaly odm. Odgatęzili się tež na Galioję Wschodnią. W XVII wieku notowani byli przejsciowo takže w Polocku i Witebsku.
PERESZCZAKA (Pereščakas) herbu Leliwa. Miejscem ich osiedlenia byl powiat upicki (CPAHL, f. 391, z. 6, tir 1).
PERETYATKOWICZ (Peretiatkovicius) herbu Peretyatkowicz, Od wie- k6w slynęli na Litwie z rycerskich dokonah.
PERHOROVVICZ-KOPEČ (Perkaravičius-Koptys) herbu Kroje. Posia- dali dobra ziemskie w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 5).
PEROT (Perotas) herbu wlasnego. Owi polscy szlachcice zamieszkiwali w dawnym hrabstwie czerejskim, poiožonym na dalekich kraricach Rzeczypo- spolitej, w powiatach orszahskim, kopyskim, wendehskim, witebskim. Byli zna- nį i wplywowi, jeden z nich piastowal nawet urząd sekretarza krolewskiego (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 368).
Polska encyklopedia szlachecka (i. IX, s. 293) podaje: „Perot herbu wlasne- go, nobilitowany 1685; witebskie, Michal Perot, kapitan wojska polskiego, otrzymal nobilitację w 1685 roku. Z tej rodziny Jan, urodzony w 1800 roku we wsi Dobrej Woli w powiecie maryampolskim, w 1828 roku podporueznik wojska polskiego”. Inne ¿radio, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej (t. XITI, s. 281) Seweryna Umskiego, informuje o Perotach znanych w Rzeczypospolitej jeszcze na początku wieku XVII: „Perot herbu wlasnego. Herb - w polu czerwonym na barku polksięžyca krzyž srebmy; nad helmem w koronie między dwoma skrzy- dlami ręka zbrojna z mjeczem.
Michal Perot, kapitan wojsk krolewskich, otrzymal nobilitaeję 1585 roku. Stefan, syn Michala, pulkownik wojsk krolewskich 1628 roku. Michal, sekretarz krdlewski 1667 roku. Stefan Kazimierz, starosta wilkowski 1729 roku, rotmistrz powiatu orszahskiego, podpisal elekeję 1733 roku z wojewodztwem witebskim, Jan, syn Mikolaja i Katarzyny Zalswskiej, urodzony 1800 roku we wsi Dobrej Woli, w obwodzie maryampolskim, wszedl 1820 roku do 3. Pulku Strzelcow Pieszych i 1828 awansowai na podporucznika”. Niewykluczone, ¿e z tej rodziny pochodzil Ross Perot, kandydat na prezydenta Stanow Zjednoczonych w 1992 roku, znany polityk i przedsiębiorca.
316
PEROWSKI vel PIOROWSKI (Perovskis) lierbu Natącz. Seweryn Uruski {Rodzina..., t. Xlll, s. 281) pisal: „Perowski. Tomasz z zoną Martyną Rostkovvską ustanowili 1790 roku do prowadzenia spraw plenipotentöw”. Byla to rodzina szla- checka z okolic Warszawy. Požniej Perwowscy odgatęzili šią na tereny Bialej Rusi.
Wywod familii urodzonych Piorowskich herbu Nalęcz z i 799 roku podawal, že rodzina ta ,,od naydawnieyszych czasow w wojewödztwie nowogrodzkim zasiedlona, wszystkich prerogatyw stanowi szlacheckiemu przyzwoilych užy- wala, mąįątnošc dziedziczną posiadak”. Za protoplastę rodu uchodzil Jan Pio- rowäki, žyjący w polowie XVII wieku (Archiwum Narodowe Biatomsi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2531). Piorowscy mieszkali tež w powiecie pinskim, ich rodowitosc szlachecką nieraz potwierdzala Deputacja Wywodowa Szlachecka w Minsku. Znani byli tež w Cesarstwie Rosyjskim.
PERWOJN (Pervainys) herbu Jastrzębiec. Osiedleni byli na Žmudzi i Wi- lenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, 709).
PESTALOZZI (Pestalocis) herbu nieznanego. W XVI wieku znani byli w Polsce pohidniowej, srodkowej i na Wilenszczyznie. Petrus Antonius Pestalozzi byl w latach 1661-1662 konsulem miasta Krakowa.
PESZKO vel PIESZKO (Pešha) herbu Lubicz. Pradawny rod iycerski. Ry- cerz „Pescho de Tamow” wymieniany jest w przywileju kröla Kazimierza Wiel- kiego z 19 XI 1367, wydanym w Krakowie; natomiast „Pescho de Gniezna” byl konsulem m. Lwowa w roku 1359. „Pescho Zlodzej de Kostelecz” byl w 1408 roku kasztelanem Zawichostu nad Wislą.
W 1567 roku w regimencie starosty orszanskiego Filona Kmity Czamobyl- skiego ciągnąl przeciwko Moskwie „towarzysz Wojciech Pieszko na osmiu ko- niach. Na nim pancerz, szyszak, szabla, koncerz, harkabuz; pod nim walach bialy, farbowany”. Matys Pieszko mial dwa konie i podobne uzbrojenie (Arche- Qgraficzeskij sbornik dokumentoWy t, IV, s. 267).
Wiktoryn Pieszko w roku 1592 petnil funkcją woznego sądowego powiatu wilenskiego {AWAK, t. XX, s. 82). Ksiądz Joachim Pieszko okolo 1709 roku byl czlonkiem konwentu klasztoru ojcöw Bazylianöw w Suprasiu. W 1819 i 1820 roku heroldia wilehska potwierdzila rodowitosc Wilhelma, Stanisiawa, Jakuba, Winccntego, Jozefą i Andrzeja Pieszköw, szlachcicow z powiatu wilenskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 65; f. 391, z. I, nr 986, s. 40).
PETELCZYC (PetelCicas) herbu Pobög. Dziedziczyli majątki w powiecie witkomierskitn (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 91).
PETRAŽYCKI vel PIETRAŽYCKI vel PETROŽYCK1 vel PETRY- ŽYCK1 (Petražickis). Starožytny rod kresowy. W 1592 roku mohylewskie księgi grodzkie wzmiankują o Bohdanie Petryžyckim, generale powiatu orszanskiego {Istoriko-juridiczeskije malieriaty..., t. XXXI, cz. 2, s. 3, 4). W roku 1635 księgi magistratu mohylewskiego takže wymieniają imię Jenerala powiatu orszanskiego” Bohdana Petryžyckiego jako swiadka w pewnej sprawie sądowej
317
Ųstoriko-juridiczeskije malieriafy..., t. IX, 5. 219). Prawdopodobnie chodzi jed- nak o inną osobę.
Pawel Petryžycki w 1648 roku podpisal w iraieniu szlachty wojewödztwa mscistawskiego akt elekcji krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 114). W 1654 roku Bazyli Pietryžecki, z dziewtęcm bračmi wladający majątkiem Petryhin, zwröcil się do cara z prošbą o zatwierdzenie go jako prawowitego posiadacza tejže majętnosci i uzyskat od wladz rosyjskich takowe potwierdzenie (Akty orno- siaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. XIV, s. 272). W tym tež czasie teužc Bazyli (zwany w rosyjskich dokmnentach Wasylejem i pisany jako Pietra- žycki) zwröcii się do cara z prosbą o przekazanie imi na wlasnoįč majątkow swych krewntakow Samojty, czyli Samuela, Grigorieja, czyli Grzegorza Pietra- žyckich, ktörzy „nie pochotia gosudariu stužyč, pokinia te pomiestja, pobiežali w Polszu".
Doceniąjąc chęč polskiego szlachcica zostania poddanym rosyjskim, car przekazal mu na wiasnosc następuįące majątki jego braci i bratanka: wies Su- chanowo w pawiecie mscislawskim, siolo Krašne w tymže powiecie; wie£ Dzię- ciot w powiecie orszanskim, tamže wies Patryhi i wies Bohdanowo; wies Lu- banki w powiecie rzeczyckim (ibidem, s. 276-277). Wladze carskie zapisaly ponadto Bazylego Pietryžyckiego (Pietražyckiego), obok Teofilą Bordzilow- skiego, Jana Buszkowskiego i in., jako naležącego do „narodu Ruskiego” (ibidem, s. 301). Swiadczyloby to o tym, že przeszedl on na prawoslawie.
We wrzesniu 1654 roku przybylo do Moskwy poselstwo miasta Orszy i po- wiatu orszanskiego, aby biė czolem przed carem i prosič go o žyczliwosč. W skladzie poselstwa znajdowal się röwniez Bazyli Pietrežyckj (Pietražycki). Owczesny dokument kancelarii carskiej wyszczegölnia dary przyniesione przez poslöw: „pan Suikowski 2 srebme podstawki do szklanic; pan Saitan czarkę srebmą; pan Suszczewski uzdę srebmą zloconą z oszyjnikiem; pan Wilczkowski podszklanicę srebmą zloconą; pan Miaczynski beczulkę srebmą pozlacaną; pan Pietrežycki zarękawie zlote; pan Bordzilowski 6 iyžeczek srebmych; pan Jer- tnolicki lyžkę srebmą pozlacaną; Boleslaw Szolkowski tasak srebrem nabijany, zlocony” (ibidem, s. 306).
Bardzo skromne byly to dary. Albo więc skąpila sztachta hojniejszych poda- runköw carowi rosyjskiemu, albo ogolocona juž przedtem zostala przez jego zotnierzy i nie miala niczego lepszego do zaoferowania, chociaž i te drobiazgi w sumie zložyly się na pewien „skarb”, ktory moglby trochę zmiękczyč serce prawoslawnego monarchy, obdzierającego niemiiosiemie hidnosė katolicką Bialej Rusi. Inne dokumenty archiwalne zresztą potwierdzają, že domostwa i majątki Pietražyckich zostaly zniszczone przez rosyjskich „ludzi wojskowych”. Swiadczą o tym listy czolobitne zaröwno Bazylego Pietražyckiego, jak i Adama Kolbryckiego, Romana Rebrowskiego, Eufymiego Chomętowskiego, Samuela Jarmolickiego, Jana Kirkorą, Bazylego Korsaką i innej szlachty z ziem zajętych przez oddzialy carskie (ibidem, s. 345-346).
W listach tych, utrzymanych w tonie przeražająco unižonym, hardzi i od- wažnt ongiš szlachcice bialoruscy pisali: „prawa i przywileje krölöw polskich poginęly, duszą tylko ostališmy się, domy nasze, wioski popalone i rozgrabione do reszty, ktore to spalenie i ze wszelkich döbr ogolocenie; chleba, zlotą, srebra,
318
koni, odziežy, ¿ywioly pobranie, matki, brata, siostry męczehskie utopienie” - wszystko to powoduje, iž „proszą milosierdzia”, chociažby dla tych, ktorzy jesz- cze przy žydu pozostali (ibidem, s, 351-352). Z innego dokumentu dowiaduje- my się, že poslowi Pietryžyckiemu towarzyszylo troje czeladzi, a mieli oni wspolnie szeic koni (ibidem, s. 314).
Jerzy Petryžycki, pieczątarz micistawskiego sądu grodzkiego, figuruje w marcu 1659 roku jako swiadek potwierdzający vvažnošč testamentu ziemiani- na Aleksandra Woronca (AWAK, t. XXXIV, s. 133). Pan Michal Petryžycki wspomniany zostal w jednym z dokumentow z 1663 roku, podpisanym przez Marcina Kisiela, ziemianina powiatu mscislawskiego, jako ten, komu ow zie- mianin ma zwrocic „kop szesčdziesiąt” dhigu (ibidem, s. 257).
Imiona panow Petražyckich w XVIi wieku są wymieniane i w innym kontek- įcie. W jednym z zapisow archiwalnych czytamy: „Ziemianka hospodarska woje- wodztwa mscislawskiego, jejmošc pani Helena Danilowiczowna Janowa Roma- nowska ¿alowala y opowiadala na ziemianina powiatu orszanskiego pana Samuela Pietryžycki ego takowym sposobem i o tym, že w roku 1663, miesiąca marca szo- stego dnia, gdy žahijąca wyszedlszy z więzienia moskiewskiego z niewoli, y przy- szedlszy do posesyi swojey Kocielnik Szamowszczyzny, tu w wojewodztwie mšci- slawskim ležącey, o tym, iž co pod niebytnošc žahijącey, w niewoli będącey, on pan Pietryžycki, przyjechawszy z powiatu orszanskiego do w-wa mscislawskiego zniemalą gromadą ludzi (...), przyjechawszy do tey pomienioney majętnosci i wziąwszy tą mąjętnošė w posesyę i tych poddanych (...) i przez dwa lecie miesz- kając, wszystkie kresczencye roczne na siebie wybieral y na požytek swoy obracat y korzystat”.
Takže Jan Pietryžycki i jego zona u pant Romanowskiej „przyjacielskim sposobem ponapožyczali y pobrali rzeczy niemalo, to jest kontusz granatowy falendyszowy, kt6ry kosztowal zlotych pięčdziesiąl (,..), kobierzec i kilim zažy- wane, ktore kosztowaly zlotych dwadziescia polskich”. Pietryžyccy nie chcieli tež pobranych rzeczy oddac „za częstokrotnym proszeniem i napominaniem, by zwrocili i zaplacili, tylko uwodziwszy ją obietnicami až do siego czasu”. Skarga ta zostala wpisana do mscislawskich ksiąg grodzkich 2 lipca 1663 roku {AWAK, t. XXXIV, s. 279).
W roku 1664 Piotr Pietražycki byl pieczętarzem mseislawskim (,Istoriko- juridiczeskije matierialy..., t. XXV, s. 314). W 1665 roku wspominany jest wjednej z ksiąg grodzkich Mscislawia szlachetny pan Teodor Pietražycki, wta- šciciel wsi Podkoziele i Wielkie Petryki na granicy powiatu orszanskiego (ibidem, s. 487).
Petražyccy naleželi do kresowych polskich rodzin szlacheckich, wplywowych i zamožnych, ktorym nieraz nadawano przywileje krolewskie. Oto jeden z nich: „Jan Kazimiera, z Božey taski kroi polski, wielkie xiąže litewskie, ruskie, pruskie, mazowieckie, žmudzkie, inflanckie, smolenskie, czemihowskie, a szwedzki, gocki, wandalski dziedziezny krol. Oznaymujemy tym listem naszym, komu to wiedziec naležy, iž gdy urodzeni commissarze naši, za listem, od nas wydanym, do majęt- nošei urodzonego Hrehorego na Petrykach y Bohdanowie Petrožyckiego, Bohda- nowa nazwaney, w powiecie orszanskim ležącey, zjechawszy, a przeja2dowi ze- wsząd trudnemu y niebezpiecznemu na rzece, Wiegnie nazwaney, zewsząd blot-
319
ney y nieprzystępney, przez ktorą gošciniec biatoruski z Orszy y innych miast y miasteczek pogranicznych na Smolany do cafego W. X. Litto idzie, gdzie by ludzie podrožni widkie szkody, trudnošci y omieszkanie ponosic musieSi. Przypa- trzywszy się w niemaiy koszt, ktöry urodzony Petrožycki w wybudowaniu mostu y grobli naprawowaniu ložyi y tožyč ma, uwazywszy, myto mostowe, albo gro- belne, na tey, wyzey mianowaney, rzece na ludzie kupieckie, Žydy y furmany postanowili y do nas pro confiįvtatione odeslali.
My tedy ordinatią commissarską stuszną byė uwazywszy, chętnie się do niey sklonili. Jakož, wedlug tey ordinatiey, myto mostowe, albo grobelne, tak postana- wiamy na pomienioney rzece y nadajemy, aby od wozu kupieckiego, towarem natožonego, tak tam jadąc, jak y nazad powracając, jednym koniem, po groszu, od bydta zaš wszeikiego po groszu, od Zydow, furmanöw, ludzi kupieckich brane byfo. Stan jednak duchowny wszclki i szlachecki, takže y podwody ich, od tego myta wolne byė mają. Ažeby, pod praetextem stanu duchownego y szlacheckiego, za kwitami zmyšlonemi, z tego myta ludzie kupieccy nie wylamywali, ten nasz przywiley w grodzie orszaiiskim publikowac pozwalamy, y tymže kupcom, przez tą przeprawę przechodzącymjuratafideprobare injungintus.
Co do wi adomoje i wszem wobec, osobliwie jednak ludziom conditiey ku- pieckiey przywodząc, cheemy mieč y rozkazujcmy, aby pomienione myto y mostowe urodzonemu Petrožyckiemu y successorom jego, tych döbr dzieržącym, ptacone y oddawane byio wiecznemi czasy. Na co, dla lepszey wiary, ręką šią naszą podpisawszy, pieczęc W. X. Litto przycisnąč rozkazaliimy. Dan w Warsza- wie, dnia 20 mca Augusta, roku Panskiego 1668, panowania naszego polskiego dwudziestego, a szwedzkiego dwudziestego pierwszego roku, Jan Kazimierz kröl, Andrzey Kazimierz Zawisza, pisarz W. X. Litto” {Isioriko-jundiczeskije matieria- fy.... t. XXVI, s. 263-264).
Samu! Petražycki, skarbnik orszanski, w 1674 roku podpisal w Warszawie sufragację kröla Jana III Sobieskiego w imieniu szlachty wojewödztwa msci- slawskiego (VL, t. V, s. 162), Teodor Petryžycki w XVII wieku sporządzil taki oto testament: „W imię Przenayšwiętszey T röycy, Oy ca y Syna y Ducha Šwię- tego, Šwiętey Bogarodzicy Maryi Panny y wszytkich šwiętycli, stan się ku wy- pelnieniu wszystkich rzeczy, w tym testamencie ostatniey dobrowolney woli mojey opisaney. Amen.
J eželi nieprzemienny kalendarz wysokiego nieba, jasnego slorica, biegöw y obrotöw wieköw, lat, miesięcy y dni dekretu, sobie zamierzonego, przyjšč muszą, ziemie, morze y wszytko zawezasu zniszczeją, w pogotowiu grzeszny czlowiek, ktöry między innemi wszystkiemi rzeezoma naykrotszym y niepew- nym wiekiem jest uprzywilejowany, czasu niebezpiccznieyszego tyčia swego na tym mizemym, doczesnym swiecie nie pewnieyszego sobie nad šmierė przykta- dač nie mote, ktöra ustawiczuie chodząe, zdradziecko, niespodziewanie domy mizeme podkopywa, rozwala, y one z majętnošcią, to jest z duszą czlowieczą, rozlącza cialo. Za czym, czlowiek grzeszny sobie bliskich, ani dalekich kresöw žycia swego na ninieyszym swiecie zamierzač y naznaczac nie mote.
Przeto ja, Theodor Iwanowicz Hbaniewicz Pietiytycki, ziemianin Jego Krö- Icwskiej Mosci powiatu orszanskiego, pamiętając na to, aby po mojey smietei nija- kiego rozlyrku y zatrudnienia nie bylo między milą malzonką moją, panią Anną
320
Fronckiewiczowną Theodorową Petryžycką, a między rodzonym bratem moira, jmšcią panem Bazylim Iwanowiczem Hbaniewiczem Petryžycki m, y innemi bracią, biiskiemi krewnymi y powircowatemi mojemi, okoio wszystkich majątnošci moich ležących y ruchomych, a będąc ja, Theodor Petryžycki, natenczas od Pana Naywyz- szego chorobą ciąžką, obiožnąnawiedzony, z ktdrey y spodziewam šią na šie biižey šmierci, amželi ¿ywota, nie z žadney namowy, ani przymuszetiia ludzkiego, ten testament moy ostatniey woli mojey uczynič umyšliiem.
Zostając jednak natenczas jeszcze przy rozumie, pamięci caiey, nienaruszo- ney, nie z žadney namowy, ani przymuszenia ludzkiego, tym testam entem moim rozporządzam z mojey dobrey woli. Naypierwiey, ješli na tnnie w tey chorobie Pan Naywyzszy šmiercią dopušci y do chwafy swojey šwiętey zawoiac raczy, tcdy duszę moją grzeszną w opieką y milosierdzie Pana Naywyzszego, Pannie Nay- šwiątiizey Matuchny Božey y wszystkim šwiętym Rzeszy Niebieskiey poruczam, nie wątpiąc nic, ja, grzeszny cztowiek, iž nie wedhig występkow moich, ale we- dlug nulosierdzia wielkiego swojego panskiego, grzeszną duszę moją w milosier- dziu swoim panskim zostawic zechce.
A ciaio moję grzeszne, ktore od ziemi jest wzięte, ten diug znowu do ziemi powrocony ma byč; ktore ciaio ma pochowad jmšč pan Bazyli Petryžycki, ro- dzony brat moy, z matžonką moją, wyzey rzeczoną, przy cerkwi sochonskiey zatoženia šw. Michaia Archanioia y Podniesienia Šwiętego Krzyža, albo przy cerkwi krasnosielskiey Wniebowstąpienia Panskiego, w w-wie mscisiawskim ležących”,
Ze slow tych wynika, že byi Teodor Petryžycki wyznania prawoslawnego. Nierzadkie to byio zjawisko w srodowisku kresowej szlachty polskiej, že zmie- niano konfesję, že rodzeni bracia lub ojcowie i dzieci naleželi nieraz do rožnych obrządk6w, Nie akcentowano tu zbytnio odrębnošci kultowych, przywiązując większą wage do ekumenieznych wartosci istotnie chrzešcijanskich. Ta ela- styezna postawa cechowaia w szczegolnošci szlachtę poiską, ktora cząsto šią ruszczyla, oraz biaioruską, chętnie zbližającą šią do polskošci, natomiast zupet- nie obea byia dworianom moskiewskim.
Ješli chodzi o sprawy majątkowe, to Teodor Petryžycki dzielil swoj majątek Petryki między zoną a brata, gwarantując pani Annie dozywotnie prawo do ko- rzystania z lasow naležących do posiadiošei. „Do tego - pisai - maižonka moja ma panų rodzonemu [bratu] memu oddaė parą pistoletow moich krzesowych z iadownicą, olstrami y z kulbaką, do tego župan losiny; a wiącey u malzonki mojey wymagac nie ma. A siestrzenicy mojey rodzoney, pannie Annie Janownie Puciacince Rusinowskiey, zapisuię ziotych piąčdziesiąt polskich; aby pan brat moy z cząšci, ode mnie jemu zapisaney, przy poyšciu za mąž jey, oddai.
Dhigow moich, izem byl zostai winien jmsci panu Samuelowi Petryžyckie- mu, sędziemu grodzkiemu mscisiawskiemu, skarbnikowi orszanskiemu, oraz pan« Alexandrowi Halcewiczowi Pleskaczewskiemu, te diugi pan rodzony moy wyptacic ma z teyže cząšci mąjątnošci mojey petryžyckiey, ktorą panu bratu zapisai; do ktorych diugow y wyplacenia onych maižonka moja podlegač nie powinna będzie. A opiekunami y dobrodziejami mitey maižonce mojey upra- szam jmšei pana Stefana Gorskiego y jmšei pana Alexandra Halcewicza Pleska- czewskiego, pokomie upraszając, aby po šmierci moiey miiey maižonce moiey
321
opiekunami y dobrodziejami byli, od krzywd wszelakich bronili, Pisan w Tu- rowce, roku teraznieyszego 1677, mca Oktobra ] 8 dnia". Pod tym testams ntem widnieje wlasnor^czny podpis w języku polskim: „Theodor Petryžycki ręką” oraz „Oczewisto proszony picczętarz do tego testamentu od pana Petryžyckiego Theodor Wladyczko” (Istonko-juridiczeskije mati&riafy..., t. XXVI, s.359-365),
W księgach skarbowych miasta krolewskiego Mohylewa z roku 1684 wspo- mina šią o przyjezdzie do tego miasta „pana Pictražyckiego, dworzanina”. W księgach buchalteryjnych tego miasta pod rokiem 1689 dwukrotihe wspominana jest niejaka pani Pietryžycka (niewątpliwie znieksztaicona pisownia nazwiska Pietra- žycka), majętna szlachcianka, ktorej magistrat zwtaca zalegly dhig „talarow bitych sztuk pięcsot”, czyli „zlotych tysiące trzy” (Istoriko-juridiczeskije matieriafy..., t. VI, s. 46). W okoltcy zamku kryczcwskiego w roku 1695 mieszkala niejaka Aiyna Aleksandrowna Petražyckaja, ktorej mająlek ucierpial podezas wojny ino- skiewsko-polskiej (ibidem, L XVII, s. 235).
W 1697 Stanislaw, Jan, J6zef, Marcin i Teodor Petražyccy narazili się Mi- chaiowi Korybutowi Wisniowieckiemu, pinskiemu staroscie sądowemu, ktöry zarzucii im podburzanie chlopöw lego powiatu do bunru. Jak się wydaje, sprawa ta zostala wyciszona. Inwentarz wsi powiatu orszahskiego z êîéñà XVII wieku, na ktore nakladano podatki zgodnie z postanowieniem sejmiku szlacheckiego w Mohylewie, wymienia Jana, Mikolaja, Hrehora Pctrazyckich, wtascicieli wsi Petryhy. Wspominane są tež ženskie wersje tego nazwiska, dwie panie Petra- žyckie byty np. wlascicielkami majątkow Bordzity, Czeherynöwka, Szapieröw, Kulszowo. Kazimierz Petražycki podpisal w 1764 roku akt konwokaeji war- szawskiej (VL, t. VII, s. 71).
2 êîéñà XVIII wieku pochodzi interesujący dokument, przywilej krölcwski, dotyczący tego rodu. Oto jego fraginenty: „Stanislaw August ã Bozey laski krol polski, wielki xiąžę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, žmudzki, kijowski, wo- lynski, podolski, podlaski, inflancki, smolenski, siewierski ó czemihowski, oznaymujemy tym listem przywilejem naszym komu by î tym wiedziec naleža- io, iz urodzony Michal Petrožycki, stražnik rzeczycki, zostal przez nas Radę Panstwa za dostojeristwo swe ó ushigi dworowi naszemu czynione obrany na dworzanina skarbu Wielkiego Xięstwa Litewskiego do lustracyi döbr naszych skarbowych w wojewodztwie minskim będących, klüremu to uradzonemu Mich aiowi Pietrozyckiemu ninieyszemu dworzaninowi skarbu W.X.L. takowe dostojenstwo powierzając, cheemy ó wszystkitn (...) rekomendujemy. Na ñî dla wiqkszey wiary ręką naszą podpisawszy, pieczęč W, X. Litewskiego przycisnąč rozkazališmy. Dan w Warszawie dnia 20 Augusta roku Panskiego 1780. Augustus rex” (Archiwum Narodowe BiaJorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2469).
Drzewo genealogiczne galęzi rodu Petražyckįch herbu Pielesz, zatwier- dzone oficjalnie przez heroldię minską w 1813 roku, przedsiawia pięč pokolen (26 osöb), od Aleksandra, pvotoplasty, zaczynając. Oto tekst wywodu szlacheckiego; „Familia Petražyckich herbu Pielesz užywająca od dawnych czasöw w Krolestwie Polskim będąc zaszezyconą doslojnošcią szlachecką, wszelkich temų stanowi z praw krajowych nadanych uzywaia i uzywa przy- wilejdw i prerogatyw (...), pierwiastkowe nastanie ktorej niknie w cieniach starožytnošei
322
Possydowali ziemne dobra z wioscianami, a mianowicie majętnošč Petražy- ce w mscislawskim bylym wojewodztwie, przezwane teraz Pietryki 2a nadaniem od krdla polskicgo Michala, jakowa į do dziš dnia jest we wladaniu tejže familii, i mieli rangi wojskowe i cywilne. Z tych w pierwszym pokoleniu na linii poka- zany Aleksander Petražycki mial synow trzech: Andrzeja, Stanisiawa i Romana; w pokoleniu drugim Andrzej mial synow dwoch: Marcina i Jozefą; Stanislaw dwoch: Pawla i Jana; a Roman Teodora”. Byl to koniec XVI] s tu leda.
18 maja 1828 roku w kancelarii Wszechnicy Wiletiskiej wydano następują- ce zaswiadczenie: „Rząd Cesarskiego Uniwersytetu Wilenskiego ninieyszem zaswiadcza, ¿e jašnie wielmozny pan Jozef syn Jakuba Petražycki otrzymal sto- pien studentą aktualnego w oddziale etyko-filologicznym dnia 28 czerwca 1827 roku. Na vviarę czego wydaje siq niniejsze swiadectwo za nalezytym podpisem i z przytoženiem pieczęci skarbowej. Wilno, dnia 18 maja 1828 roku” (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 835, s. 48).
Wšr6d swiadectw zas wydanych w 1829 roku przez Wszechnicą Wilenską znalazto się i następujące: Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Ni- kolai I, Russorum autocratoris etc., etc., etc (...). Cum nobilis Josephus Jacobi filius Petryžycki studiorum curriculo in Schola publica Berezvecensi emenso, die X Septembris A. MDCCCXXV in Civium huius Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensts numerum adscriptus, primum in Ordine scientiarum Physico- mathematicarum Physicae, Chemiae, Zoologiae, Botanicae, Mineralogine et Linguae Latinae spatio unius anni; postea vero, in Ordine Professorum Litteraturae, et Artium elegandorum: Litteraturae, Graece, Latinae, Rossicae, Franco-Gallicae, Italicae, Linguae Slavonicae, Encyciopediae philoiogicae, Rhetoricae et Poesi, Grammaticae Universali, Historiae Universali et Rossicae, nec non Logicae, per biennium, mullam et assiduam operam dederit, atque in examinibus semestribus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit, ut ad Formulam legis § 22, de conferendorum honorum academicorum ratione modoque die XXVIII Junii Anni MDCCCXXVIII cunctis Professorum Ordinis Ethico-philologict suffragiis Studiosi Actualis gradum et honorum meruisse judicaretur; Nos proinde ea, qua poliemus, auctoritate, eumdem ornatissimum Josephwn Pettyiycki Studiosum Actualem in Ordine Ethico-philologico renuntiamus et declaramus, atque XXI-ae Civium classi adscriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propriis eumdem gaudare testamur. In cuius rei fidem Diploma hoc publicum, manu nostra subscriptum sigilloque Universitatis munitum Eidem dedimus. Vilnas in Aedibus academicis, A. MDCCCXXIXdie VII mensis Februarii. N. 476. ” (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 836, s. 10).
Takže w archiwach koicielnych znajduje się niemalo zapisow dotyczących dziejdw tego rodu. Oto jeden z nich: „Roku 1839 Juli 16 dnia J. X. Szymon Nie- siolowski, administrator koscioia Dziedzilowickiego, ochrzcit niemowlę z wody i olejow sš. imieniem Jdzef, urodzonych Jana i Anny z Woyniewiczow Petrožyc- kich, šlubnych malzonkbw syn, w zascianku Zwiniaty tegož roku i miesiąca 14 dnia narodzony. Trzymali do chrztu urodzony Piotr Stacewicz z Emilią Wysocką”.
W Wyszczegdlnieniu tniast, miasteczek, dobr i kosciolow w Inflantach Pol- skich wedlug ich starus z roku 1866 {Inflanty Polskie, Poznan 1879) Gustaw Manteuffel wymienial Jozefą Petryžyckiego, wlasciciela majątku Dubniagi (Dubnagys) w powiecie dyneburskim.
323
W XIX stuleciu niektörzy Petražyccy wyznawali prawoslawie, większošč jed- nak pozostafa przy katolicyzmie. Spokrewnieni byli nun. z Woyniewiczami, Rymszami, Tarasiewiczami, Ortowskimi, Kotkowskimi, Czamockimi, Siemiono- wyrai (prawoslawni), Pawlowymi (prawostawni), Ciechanowiczami, Lastowskimi. Mieli posiadlošci w powiecie wilejskim i innych (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 709).
Jesli chodzi o zrödla heraidyczne, to np. Herbarz orszanski z konca XVIII stuleeia informowai: „Petražyccy, Roku 1775, msca Decembra 20 dnia JP Kazimiera z czterema synami: Jerzym, Janem, Jakubem y Symonem; Maciey z dwo- ma synami: Zacharyaszem y Janem; Stefan z synem - Petražyccy, herbem poni* žey odrysowanym pieczątųjący šią, wywöd swöy w ziemstwie prowincyi or- szariskiey uczynili. Dowodzili szlachectwa swego: 1592, msca maja 30 dnia, Dowodcm intromissyi Iwanowi Dawidowiczowi Petražyckiemu služącey. 1599. Listem otworzystym y dekretem ziemskim orszanskim, w ktorym drugi Iwan Dawidowicz Petražycki wyraza sip. 1617, Oktobra 20 dnia, Dekretem oczewi- stym Trybunahi Giownego W. X. Litto w sprawie Pawia Janowicza Petrazyc- kiego z JW Jasinskim zaszlym, 1666, Oktobra 2 dnia; 1667, Juli 19 dnia. Kwi* tami zapiaconych podatköw Janowi Petražyckiemu dawanymi. 1677, Oktobra 7 dnia. Kwitem od poborcow za pogtowne - Alexandrowi Petražyckiemu y dal- szym JPP Petražyckim danym.”
Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XIII, s. 287,293) pisat; „Petražycki herbu Pie- lesz, Kazimiera podpisal konwokacyp generalną titewską 1764 r. (...). Petryžycki. Pawef, elektor 1648 r. z woj. mscislawskiego, Hrehory, deputat powiatu oszmian- skiego 1662 r. Samuel, skarbnik orszanski, podpisal elekcyę 1674 roku z woje- wödztwem mscislawskiem”. Tenže autor wzmiankowal w tym tomie (s. 358): „Petrcžycki. Samuel zaznaczony 1645 r. jako pieczętarz na akcie sądowym”.
Z tej rodziny pochodzil wybitny filozof i teoretyk prawa, profesor uniwersy* tetöw kijowskiego, petersburskiego, warszawskiego Leon Petražycki (1867-1931), Spošrod bardziej znanych przedstawicieli tej rodziny wypada wymienic takže doktora habilitowancgo nauk matematycznych G. B. Petražyckiego, profesora Wyzszej Szkoiy Technicznej imienia E. Baumana w Moskwie w latadi 1960- 1990, autora i redaktora licznych ksiąžek z dziedziny technologii budowlanej, m.in. Issledowanije processow tieplo- i massoobmiena (Moskwa 1973), Issledo- wanijeprocessow tieploobmiena iv elemientach konstrukcji (Moskwa 1973).
PETRUSZEWSKI vel FIETRUSZEWSKJ (Petrusevskis). W dziele O her- biech ksiąiąt i rycerstwa Wielkiego Księsnva Litewsldego Bartosz Paprocki w 1584 roku zanolowal pod herbem Radwan: „Petruszewscy, z mielnickiego dom dawny”, W. Wittyg pisai m.in. o Piotruszewskich herbu Korab, od XVI wieku znanych na ziemi wolkowyskiej. Mogli oni stanowic jeden röd z Petruszcwskimi,
PETRYCZYN (Petričinas) herbu Prus I. Osiedleni byli w Malopolsce Wschodniej.
PETRYK vel PIETRYK (Petrikas) herbu Tamawa odm., Topör i Pölko- zic. Zbigntew Leszczyc, Mieczyslaw Paszkiewicz, Jerzy Kulczycki [Herby ro- döw polskich, s. 449) wzmiankowali o Petrykach užywających herböw Pölkozic
324
i Tamawa. Polska encyklopedia szlachecka (t. IX, s, 301) podaje: „Petryk herbu Pölkozic, wojewödztwo rawskie. Petryk vel Petrykowski herbu Tamawa odm. 1460; Petryki powiat rawa-ruski, wojewödztwo sandomierskie”.
Herb Tamawa odm. Pettyköw jest opisywany w następujący sposöb: „W polu czerwonym srebmy krzyž röwnoramienny po brzegi tarczy z poiksięžycem w ship rogami w prawü pod lewem ramieniem. Nad helmern w koronie dwapiöra strusie: czerwone i srebme" {Polska encyklopedia szlachecka, t. III, s. 211). Tamawa to miejscowosc w powiecie ¿ywieckim na poludniu Polski. Bartosz Paprocki w XVI wieku zanotowat: „Petrykowie, dom starodawny w Sandomierskiem”.
Wzmianki w zrödlach pisanych o poszczegölnych reprezentantach tego domu spotyka się juž w bardzo wczesnym okresie. „Bojarowie hospodarscy” Pie- tiykowie wielokrotnie są wymieniani w hramotach wielkiego księcia Kazimierza Jagielloriczyka okolo roku 1450 jako mieszkancy Nowogrödczyzny, Wilensz- czyzny i Witebszczyzny {Rasskaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 123 t in.). Naleželi oni niewątpliwie do najstarszej rdzennej ludnošci tamtych terenöw.
W. Wittyg wspominal o Pelrykach herbu Pölkozic w swym dziele Niezmna szlachia polska i jej herby (s. 239). W Wielkopolsce zamieszkiwai inny röd
0 podobnej etymologii nazwiska, Pietrzykowie herbu Abdank. Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. VII s. 277) podawak „Petryk herbu Tamawa, w sandomierskiem wojewödztwie. N. Petryk, marszalek smolehski, za Zygmunta Kiejstuto- wicza w roku 1440 w tumulcie rozjuszonego pospölstwa pojmany i w Dmeprze utopiony.. Wojciech Petryk — Acta Castrensis Cracovimsis 1602”. Podobnie Tomasz Swi^cki w pierwszym tomie (s. 233) swego dzieta Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osöb dawnej Polski zapisal: „Petryk herbu Tamawa, mar- szalek smolenski, za Zygmunta Kiejstutowicza 1444 roku od rozjuszonego pod- pölstwa pojmany i w Dnieprze utopiony”.
PETRYKA (Petriką herbu Tarnawa. Zamieszkiwali na ziemi przemyskiej
1 rzeszowskiej.
PETRYSZCZE (Petriščys) herbu Nomicki. W zrödlach archiwalnych no- towani byli od XVI stulecia.
PFLUG (Pflugas) herbu Pflug. Miejscem ich osiedlenta byl powiat wilko- mierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 3).
PIASECKI (Piaseckis) herbu Janina, Gozdawa, Nalqcz, Zabawa, Pierz- chala, Ptomienczyk, Rawicz, Szachownica, Bartosz Paprocki w XVI wieku pi- sal: „Dom Piaseckich (h. Zabawa) na Podolu u Kamierica starodawny, z ktörych jeden byl od Woloch6w zdradliwie przy Wisniowieckim pojman i odeslan do Turėk; tam srogą šmiercią umorzon w Carogrodzie nad odnogą morską. Florian, brat jego, zostawil potomstwo w onym kraju. Inszych domöw wiele",
Röd naležaf do dawnych i wpfywowyeh domöw szlacheckich Rzeczypo- spolitej. Jego reprezentanci często wspominani byli w przekazach archiwalnych, Piaseccy byli szeroko rozgalęzieni po catej Polsce, spokrewntli się z najdostoj- niejszymi rodzitiami kraju. Jak podawal np. J. Dworzaczek (Genealogia, War325
szawa 1959, t. II, s, 182), Andrzej Piasecki, stolnik brzeski litewski, žonaty byl z corką Saiimela Pocieja, skarbnika brzeskiego. Tytko na Podolu Piaseccy rozga- lęzili się na piąč rožnych rodzin (Spisok dworian podoiskoj gubemii, s. 77, 285).
Spis rodzin szlacheckich Krölestwa Potskiego (cz. 2, s. 137-138) informo- wai: „Piaseccy herbu Janina. Jan z Piaseczna Piasecki, stolnik lubelski, w roku 167 J dobra Naslawice į Wqgierce, a w roku 1676 Ranechow-Kroczöw w woje- wödztwie sandomierskim posiadal. Jan z Piaskow Piasecki, wojski nurski, w roku 1724 wies Srzedurki w wojewödztwie lubelskim sprzedat, Franciszek, podczaszy smoleriski, w roku 1750 nabyl dobra Goląbki z cząšciami na wsiach Ìîãó i Niecki w ziemi warszawskiej”.
W innym ¿rodle heraldycznym czytamy: „Starožytny rod Piaseckich herbu Szachownica, z dawna posiadal majątki na Litwie i w Polsce. Z tego rodu, jak wspomina kronika Gwagnina, byl w czasach Zygmunta Augusta (1562 rok) Jan Piasecki, porucznik ksiącia Wisniowieckiego, podczas wojny wziąty przez Tur- köw do niewoli i w niej umarly. Urodzeni Piaseccy z prowincji witebskiej rod swoj wiedli od Jakuba Piaseckiego, koniuszego W. Ks. Litewskiego, posiadają- cego w 1580 roku majętnošci Swojatycz, Dominiki, Ostrowszczyce i Szaszki” (N. Szaposznikow, Heraldtca, 1.1, s. 164-165).
W. Nekanda Trepka znal jednak tež licznych plebejuszow tego nazwiska, W Liber chamo rum (s. 308) pisal m. in.: „Piasecki nazwal šią chlopski syn; z Mazowsz udawal sie byč, zamietal chlopski šlad ãà sobą (...). Piasecki zwai się, ñî w Nieprzešni u Bochni trzymal od kilku lat splachec arendą. Ten mial komitywą z rozböjniki, bo roku 1630 stanąi na noc w karczmie w Jadowni- kach u Wojnicza w sobotę przed Wielkanocą z Sadowskim nicjakim. A gdy ludzie z karczmy na jutrznię do košciola poszli, Piasecki ten, cicho ubrawszy šią, przyszedl do špiącego Sadowskiego, towarzysza swego, strzelil wen na- przod, potem szablą rąbal go, ktory zatail w sobie duszą.
Rozuiniai Piasecki, že go juž zabil, pobrawszy od niego rzeczy i pieniądze z sakwavni, przysiodtawszy jego konia i swoje, a shigę Sadowskiego wziąt slu- žyč sobie. Pojechal nocą Piasecki, stanąi nazajutrz w Nowym Miešcie Korczy- nic. Shiga ten szedl cicho do rajcöw, powiedziai, že „ten zabil pana mėgo i po- bral wszystko od niego”. Rajce pojmali Piaseckiego, wsadzili go i postai i do Jadownik po zabitego ciato, až go zastano jeszcze zywym, ale Sadowski, choč go to na zabicie bif i obrat ze wszystkiego, przecie nie instygując nari, kazal go pušcič. Pewnie dzial to rozbojni mieli ze sobą rozbijając, i ten bal się, jakby owego Iracono, by samego nie powolat w rozbojach”.
Tomasz Švviącki w pienvszym tomie (s. 235) Historycsnych pamiątek zanoto- wal:„Piasecki Pawel herbu Junosza, z Piaseczna w Radomskiem, biskup przcmyski; bral nauki w Akademii Krakowskiej. W Rzymie na jubileuszu 1599 znajdowal się; za staraniem krewnych sekretarzem krölewskim mianowany {..,). Floryan, gdy z Wišniowieckim Turcy go pojmali, na haku w Stambule powieszony zostal”.
W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, s, 240) pisal o Piaseckich užywających herbow Naiącz i Zabawa, ktorzy zamieszkiwali w Ptocku i koto Brzescia Kujawskiego i stanowili mniejsze odnogi tego znakomitego rodu. Na początku XVI wieku zapisano w archiwaliach: Nicolaus Pyasseczski decemflo- renos odebral 28 listopada 1500 roku od Jana Tamowskiego, kasztelana kra- kowskiego (Archiwum Sanguszköw, t, II, s. 281).
326
Gniewosz Piasecki byt wlascicielem wsi Piaseczno, ktorą 1533 roku zosta- wil Jeskowi Jasienickiemu (ibidem, t. Ill, s. 411). Jakub Piasecki byl w 1558 roku podkoniuszym brzeskim, a Piotr w 1618 roku namiestnikiem wilenskim (AWAK, t, VIII, s. 504). Jarosz Piasecki w 1628 roku pelnil fiinkcją pisarza pol- nego Wi eiki ego Ksiąstwa Litewskiego, byt tež komisarzetn krolewskim do spisu ludnošei tatarskiej (VL, t. Ill, s. 279).
Pawel Piasecki w 1630 roku byl podwojewodzym nowogrodzkim. Andrzej Piasecki, stolnik brzeski, razem z Kazimierzem Strawmskim poswiadczyli 10 sierpnia 1635 roku w Wilnie jedno z zobowiqzan finansowych Zofii Horskiej- Chodkiewiczowej (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dziat rękopis6w, F. 264- 125). Remigianus Piasecki, regens cencelariae regni przy krolu Janie Kazimie- rzu, w roku 1649 wzmiankowany jest nieraz w dokumentach podpisywanych przez monarchą {AWAK, L XXI11, s, 233). Marein oraz Jan Piaseccy siawali konno 1 VI 1651 roku pod Lwowem do pospolitego ruszenia. Hieronim Piasecki, marszatek stonimski, zostal w 1678 roku mianowany przez sejm grodziehski czlonkiem Rady Krolewskiej (VL, t. V, s. 270).
Wywod familii urodzonych Piaseckich herbu Janina podawal: „Roku 1799 miesiąca styeznia dziesiątego veietis, a dwudziestego pierwszego novi still dnia. Przed nami, Ludwikiem hrabią Tyszkiewiczein, aktualnym taynym konsyliarzem, marszatkiem gubemskim, kawalercm rožnycb orderow, prezydųjącym, y deputa- tami ze wszystkich powiatow gubemi litewskiey do przyjmowama y roztrząsania wywodow szlacbeckich obranymi, zlozony zostal wywod urodzonych Piaseckich herbu Janina, przez ktory dowiedzionym zostalo, ze Jozef Piasecki, pradziad wy- wodzącego šią Ignacego z synami, szczycil šią prerogatywą szlachectwa y mial possessyą w okolicy Woleczkach, dowiodl roku 1699 miesiąca lutego 10 dnia w grodzie lidzkiin zaniesiony proces imieniem tegož Jozefą Piaseckiego o wykra- dzenie dokumentow domowi swemu služących; z ktorego urodzony syn Michal Piasecki, jak zaswiadezenie od obywatelow powiatu lidzkiego pod datą roku 1720 miesiąca maja pierwszego dnia Michalowi, oycu, y Kazimierzowi, synowi, Pia- seckim wydane przekonalo, splodzil tegož syna Kazimierza Piaseckiego, a Kazi- mierz synow trzech: Antoniego, Jana y Ignacego, wywodzącego šią, zostawil.
Z ktorych Jan y Ignacy Piaseccy wyprzedali dziedzictwo swoje bratu star- szetnu Antoniemu, o czym zapis kwitacyjny w dacie roku 1759 miesiąca kwiet- nia 11 dnia pisany oswiadezyl, Z Ignacego Piaseckiego pochodzą wywodzący šią takož trzey synowie, to jest: Maciey, Pawel y Jozef, mający possessyą Szym- kowszczyznę (...).
Na fundamencie przeto zložonych dowodow, rodowitosc szlachetną imienia urodzonych Piaseckich probųjących, my, marszalek gubernski y deputaci powia- towi, stosowme do przepisow (...), wywodzących šią urodzonych: ignacego, oyca, Macieja, Pawta y Jozefą, synow, Piaseckich za rodowitą y starožytną szlachtą pol- ską oglaszamy y uznajemy y onych do xiągi szlachty gubemi litewskiey pierwszey klassy umieszczamy y zapisujemy. Dzialo šią na sessyi Deputacyi Wywodowey Szlacheckiey w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 297-298).
Od 1730 roku Aleksander Piasecki i jego syn Kazimierz posiadali majątek Krzemieszowo w powiecie oszmiahskim, sprzedany w 1785 roku przez Macieja Piaseckiego. Rodowitoid szlachecka tej familii potwierdzana byla przez Deputa-
327
cją Wywodową Gubemi Wilenskiej w latach 1801, 1811, 1816, 1849, 1851, 1853, 1858 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 448, s. M 87).
Inna galąz rodu, ktorej protoplasta Sairtuel Piasecki wladat mąjątkiem Loj- biazki, osiedlana byla na Minszczyžnie. Posladlošč tą w 1700 roku podzielili miądzy sobąsynowie: Jan, Wojciech, Jerzy, Stanislaw i Franciszek, Jan posiadal procz tego raajątek Ostrow. Jedna z gatązi tegož rodu wladala Szyrwintami, inna zadomowita šią w Mozyrzu. Rodzina byla mocno rozgalęziona, jej rodowitosc w 1822 roku potwierdzilo Zgromadzenie Szlacheckie Gubemi Minskiej (CPAHL, f. 391, z. I, nr451).
Pdžniejszy Wywod familii urodionych Piaseckich herbu Janina przedstawia šią tak oto: „Roku 1801, miesiąca maja 4 dnia. Przed narni, Ludwikiem hrabią Tyszkiewiczem, aktualnyin taynym konsyliarzem, marszalkiem gubemskira, rožnych orderow kawalerem, prezydującym, oraz depu tatam i ze wszystkich powiatow gubemi litewskiey do przyjmowania y roztr2ąsania wywodow rodo- witosci obranymi, zložony zostal Wywod rodowitosci szlacheckiey familii uro- dzonych Piaseckich (herbu Janina), przez ktory gdy dowiedzionym zostalo, že familia ta z dawna w Litwie na possessyach ziemskich w rožnych powiatach zasiedlona, y prerogatyw szlacheckich ciągle užywająca, dia rozkrzewienia šią swego na dwa domy podzielila šią,
Z tych jcden potomek okoio roku 1569 Piasecki byl koniuszym litewskim y starostą dziewieniskim, jak o tym przeswiadczylo zeznanie naziemskie w De- krecie grodfkim uczynione, Pierwszy domu przodek Tomasz Piasecki, dziedzi- cząc majątnošč Krzemieszowa w powiecie oszmianskim ležącą, splodzil synow 3: Jana, Maryana, y Aleksandra, ktorzy po zeyšciu rodzica swego punktą inter- cyzyjne do dzialu w roku 1692 Apryia 25 poprzednio zawarlszy, pošledniey to jest Apryia 25 dzial wszelkiego majątku miądzy sobą uczynili.
Alexander Tomaszewicz Piasecki, dwakroc ponawiając matženskie związki, nayprzod z Katarzyną Szymonowiczown^ z ktorą splodzil syna Kazimierza, powtomie po zeyšciu pierwszey oženil šią z Anną Woynilowiczownąy niedlugo žyjąc, zszedl z tego švviata. Pozostala po nim wdowa Anna Alexandrowa Piasec- ka folwark Dzieciuki w wojewodztwie wilenskim ležący ze wszelkim w nim dobytkiem temuž Kazimierzowi Aleksandrowiczowi Piaseckiemu, pasierzbowi swemu, testamentem zapisala, prawem od siebie danym wzmocniia.
O czym przekonat ekstrakt testamentu w roku 1746, 8 Oktobra datny, w 1747 Junia 12 w ziemstwie oszmianskim aktykowany, oraz ekstrakt prawa korrabora- cyjnego w teyže dacie nastalego. Rzeczony Kazimierz Alcksandrowicz Piasecki, oprocz powyzszego foiwarku Dzieciuki dziedziczyl majętnošč Polezniki y Bo- huszki w powiecie oszmianskim, a drugą majątnošč Dutiy w powiecie wilenskim od Niecieckich nabytą, jak o tym przekonalo jedno prawo zastawne od niego na potową Poleznik y Bohuszek w roku 1744 Febr. 2, a rirugie vvieczyste-przedažne od Niecieckich w roku 1762 Julii 13 datne, a 14 w Trybunale przyznane.
Na koniec z tegož Kazimierza splodzony zostal Maciey Piasecki, rotmistrz Pulku Wilenskiego, z Ignacym, Franciszkiem, Wincentym y Michatem, synami, ninieyszy wywod skladający, wedlug dowodzenia punktow testamentowych y testamentu w roku 1787, Apryia 26 pisanych. Zwracając šią do wyswiecenia procedencyi z Jana Tomaszewicza Piaseckiego, drugiego syna Tomasza Piasec-
328
kiego, ten byl oycein Ludwika, ktory pošledniey sptodzif Marcina, y ten synow dwoch: Antoniego y lgnacego zostawit. O czym przekonalo šwiadectwo urzą- dowe obywateli powiatu oszmiatiskiego w roku 1798, Aptyla 8 datne.
Koleyno drugiego domu byl przodek Pawd Piasecki, ktory wspolnie z mal- žonką swą Anuą z Zablockich Piasecką majętnošč Bohuszki w powiecie oszmianskim ležącą od Narkowiczow wiecznoscią nabytą dziedziczyl vvedlug dowodzenia intromissyi w skutek prawa w roku 1640 Juni 9 dnia czyniony, z ksiąg grodzkich oszmianskich extradowany, a nastąpnie syn przeznaczonych Pawla y Amiy Piaseckich Stanislaw osiągnąwszy tąž majętnošč, podobniez sy- nowi swemu Janowi y ženie jego Maryannie z Kowzanėw Piaseckim na tež Bohuszki w roku 1689 maja 20 datowane wydal prawa wieczyste.
W dalszey kolei Jan Stanislawowicz Piasecki sptodzit s Y na Micliala, ktory synow dwoch wywodzących się Jakuba z synarni: Franciszkiem y Woyciecbem, oraz Macieja zostawit, o czym Dekret grodzki oszmianki w sprawie Bohuszow zMichatem Piaseckim w roku 1742 zapadly, tudziež zapis wieczysty kwietacyj- ny od Markowskich Jakubowi y Maciejowi Piaseckim z wyplacenia oyczystego dlugu 1794 maja 22 wydany, nie mniey metryka chrzestna Jakuba Michalowicza Piaseckiego z košei ola oszmiatiskiego wyj ęta dostateeznie upewnily.
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowod6w, rodowilošč szlacheckąfamilii urodzonych Ptaseckich probujących, my, marszalek gubernski y deputaci powiatowi, stosownie do przepisow w dyplomacie pod rokiem 1785 naylaskawiey szlachcte nadanym wyražonych, nie vrmiey tež piinując šią prawb dėl w ukazach z Rządzącego Senatu Rządowi Gubemskiemu Litt. przeslanych, familią urodzonych Piaseckich wywodzących šią: Macieja, rotmistrza wilen- skiego, z synami: Ignacym Franciszkiem, Wincentym y Michalem; Antoniego y lgnacego, synow Marcina Ludwikowicza; Jakuba, syna Michala Janowįcza, z synami Franciszkiem y Woyciechem; Macieja, syna Michala Janowicza, za rodowitą y starožytną szlachtą polską uznajemy, oglaszamy y onych do ksiągi szlachty gubemi litewskiey klasy pienvszej zapisujemy. Dzialo šią na sesyi De- putacyi Generalney Wywodowey Szlacheckiey Guberni Litewskiey w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 573-574).
W grudniu 1819 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitošč szlachecką Jdzefa, Michala, Andrzeja, Wincentego, Jerzego, Mateusza, Pawla, Antoniego i Jerzego Wincentcgo Piaseckich, szlachcicow z poįviatu wilenskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 65-66). Grodziehskie Zgromadzenie Deputatow Szlachec- kich 25 stycznia 1829 roku wydalo zašwiadczenie o szlacheckiej rodowitošci Pawlowi Piaseckiemu, herbu Janina, wlašcicielowi majątku Szymkovvszczyzna- Halasowicze oraz Wierch-Lebi6dka w powiecie lidzkim, mającemu z zoną Fran- ciszką Gadomską dvvoch synow: Kazimierza (16 lai) i Stefana (8 lat). Za protopla- stą tego rodu uztiano Kazimierza Piaseckiego, wožnego powiatu lidzkiego, na mocy przyvvileju nadanego przez krdla Augusta n 20 marca 1724 roku (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 505).
Nobilis Casimims Ignatii filius Piasecki w 1830 roku otrzymal tytul kandy- data prawa na Uniwersytecie Wilenskim (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 837, s. 59). Drz.ewo geneaiogiezne Piaseckich herbu Zabawat zatwierdzone w Minsku Bia- loruskim w 1822 roku, podawalo opis szešciu pokoleft - 34 osob plci mąskiej
329
z tego rodu, od protoplasty Samueli zaczynając (Archiwum Narodowe Biatorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 114, s. 54, 56).
W 1832 roku Ignacy syn Macieja Piasecki, užywający herbu Janina, uzyskal potwierdzenie rodowitošci szlacheckiej z heroldii wileiiskiej. Byi zapewne nie- zbyt zamožny, skoro na podaniu adresowanym do cesarza Rosji Mikolaja [ dopi- sano; „Proszący mieszka w powiecie wilenskim w parafii taboryszskiej w Te- resdworze”. Kierownik urzędu cclnego w miastcczku Lapkany w Besarabii N. Piasecki byl natomiast w 1863 roku šledzony przez carską palieję jako podej- rzany o to, it „usiiorvat tajnie sprzyjač powstaniu” (Archiwum Narodowe Mot- dawii w Kiszyniorvie, f. 2, z. 1, nr 7643, s. 100),
W XIX stuleciu Piaseccy posiadali m.in. folwark Brzozowiec w powiecie lidzkim, zascianki Troszkany i Lozowszczyzna w powiecie oszmianskim, jak rdwniež zamieszkiwali w kjlku miejscowošciach w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2178). Od XVIII wieku znani byli takže w Cesarstwie Rosyjskim. Jak podawal Bobrinskij w swym herbarzu (cz. 2, s. 443), rod rosyj- skich Piaseckich wywodzil stę z powiatu lidzkiego w gubemi \yilenskiej.
PIASKOWSKI (Piaskauskas) herbu Junosza. Dobra rodowe mieli na Kre- sach P6inocno-Wschodnich. W zaborze pruskim pisani byli od 1775 roku San- des von Hoffmann, a w Republice Litewskiej - Paskauskas.
PIATNICKI (Piatnickis) herbu nieznanego. Zamieszkiwali w powiaiach trockim i sluckim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 546, 707), Chodko Rospoppa de Py- anthniczski (spod Kulną wymieniany jest przez žrodta pisane w roku 1456.
P1ĄTKOYVSKI vėl PIONTKOWSKI (Piontkauskas) herbu Grzymala, Junosza, Korab, Lodzia, Szeliga, Ogonczyk, Šlepowron. Piontkovvscy z powiatu dzisnenskiego spokrewnieni byli z Ortovvskimi, Chmyzowicckimi, Koseckimi, Naruszewiczami, Kozlowskimi, Šwiderskimi, Szyszlami. Dziedziczyli dobra Žūki (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117 (II), s. 948-952). WywodziIi się jednak z Polski šrodkovvej: „Piątkowscy, w dawnem wojewodztwie kaJiskiem. Z tych Jan w roku 1737 spraedal dobra Piątkowo Czame” (Herban rodžiu szlacheckich Krolestwa Polskiego, cz. 2, s. 95),
Od XV vvieku znani byli na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej. Alek- sander Pyanthkowski, capitaneus Grodnensis, wspomniany zostal w zapisie do lwowskich ksiąg sądowych z roku 1449. Piontkowscy byli došč licznie repre- zentowani na Podolu (Spisok dwonan podolskoj gubernii, s. 76, 284). Uchodzili za starožytną szlachtę polską.
Drzevvo genealogiczne Piątkowskich herbu Grzymala, zatwierdzone przez heroldię minską w 1828 roku, opisywalo pięč pokolen tej galęzi rodu, ktorej protoplastą byl Kazitnierz Piątkowski, stolnik grodzienski (Archiwum Narodo- we Bialomsi w Minsku, f, 319, z. 1, nr 149, s. 29). W marcu 1871 roku heroldia mihska potwierdzi!a rodowitošč szlachecką Ksawerego Josifowicza Piontkow- skiego (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 870). Z tej rodziny pochodzil m.in. sfynny rosyj- ski lotnik J. Piontkowski, rekordzista šwiata w 1927 roku.
PICZKOWSKI (Pičkauskas) herbu Lubicz. Znani byli w Polsce šrodko- wej i w okolicach Lwowa.
330
PDEC (Krosnys) herbu Pilawa. Zamieszkiwali w Maiopolsce Wschodniej i in- nych dzielnicach Rzeczypospolitej.
PIECHOWICZ (Pechovicius) herbu Przegonia, Miejscem ich osiedlenia byt powiat üdzkî,
PIECIULEWICZ (Peciulevicius) herbu Doliwa. Ich dobra rodowe znaj- dowaly šią w powiecie rosienskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PIECKIEWICZ (Peckevičius) herbu Trąby. Dziedziczyli majątki w Mato- po]see Wschodniej.
PIECZARSKI (Pečarskis) herbu Pomian. Siedziby tego rodu znajdowaly šią w powiecie osziniahskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18).
PIECZULEWICZ (Pečiulevičius) herbu Mira. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7,12).
PIECZYCHUJSKI (Pečichujskis) herbu Gozdawa. Posiadali dobra ziem- skie w Maiopolsce Wschodniej.
PIECZYMUCHA (Pečimukas) herbu Sulima. Jak stwierdzil T. Gaji (Pol- skie rody szlacheckie i ich herby, Bialystok 1999), pieczçtowali się rôwniez go- dlem Bokij. Od XV wieku zamieszkiwali w Maiopolsce.
PIEKARSKI (Pekarskas) herbu Dębno, Leszczyc, Niesobia, Roia, Topôr. Trzy galązie tego rodu wywodzily się odpowicdnio z wojewôdztw kaliskiego, kra- kowskiego i tęczyckiego, czwarta osiedlita się w okolicach Sandomierza i Brzešcia. Piekarscy byli spokrewnieni z Sawickimi, Szųjskimi, Teriedami i innymi znako- mitymi rodzinami kresowymi.
W XVII wieku zaslynąl pochodzący z tego rodu Krzysztof z Piekar Piekar- ski, podkomorzy brzeski, autor kilku interesųjących dziel z pogranieza filozofiî i polityki, m.in. polemicznej księgi pod tytulem Cnoty cet, nie âw, do ktôrego zmîerza Machiavel i mni w akademii jego promowani potitycy, odkryty piôrem polskim (Warszawa 1662).
Profesor A. Wiodarski (Uzupelnienia do dziela S. Uruskiego „Rodzina. Herbarz sztachîy polskief’, Warszawa 1932, cz. I, s. 66) podawaf: „Rod Piekar- skich herbu Rola wywodzi się od zapiastowskiego rodu Roliczôw, ktôrego pro- topiastą byl zaslužony rycerz herbu Kroje, oženiony z jedynaczką znacznego kawalera z domu Porajczyk (...). Pierwsze wzmianki o rycerzu Rola vel Roliczu spotykamy 1230 roku o comesie Benedykcie Rola. W początkach XV wieku dziedzicatni na Piekarach byli: Jan, Pelka i Tomasz; z nich Jan, podlowezy fę- czycki 1460 roku, mial corkę Grzymkę; Peika byl 1468 burgrabią grodzkim lęczyckim, a Tomasz w zatargach sąsiedzkich zostal zabitym przez Mikolaja Grabskiego, podstolego sieradzkiego”.
Boieslaw Starzynski w swym nîewydanym herbarzu, przechowywanym w Bibliotcce Jagiellonskiej w Kxakowte, wzmiankowal o Piekarskich herbu To-
3 31
por. O kilku reprezentantacli tej rodziny pisal Tomasz Swięcki w Historycznych pamįątkach: „Piekarski Jan, herbu Potkozic, sądzia ziemski czerski, rycerz, wziąl od Ziemowita ² Trojdena, xiąžąt mazowieckich, 1300 r. Latowicz, mia- steczko Likarzyce, Pikarty i Runowo. Przeclaw, podstoli czerski na Likarzycach i Pikartach, zostawil syna Fabiana, ten zaš szešciu synow, z ktarych jeden tiabyl dobra Szacin w Rawskiem. Adryan, jėzuitą, zmarly 1679 r. w Grodnie; dowcipu by! wielkiego, nauki niepospolitej i trzech krdlow polskich kaznodzieja. Jest w druku jego kazanie na pogrzebie Maryi Ludwiki krdlowej. Jan, dziekan war- szawskt, naczelnik wilenski, proboszcz bielski i liwski, Zygmunta Augusta krola kaznodzieja; zarliwie przeciw dyssydentom kazat. Zmarf 1577 ã., ñî swiadczy nagrobek jego w Warszawie w kosciele Sw. Jana.
Piekarski Michal, z Bienkowic w Sandomierskiem, pomieszanych zmystow, rozjątrzony, že mu dekretem krola kuratela byla przydana, w czasie sejmu 1620 r. dnia 15 listopada, Zygmunta III idącego gankami na nab oželis two z zamku do katedry, czekanem uderzywszy w glowę, obranil. Dekretem sądu sejmowego na šmierč skazany; dom jego mieszkalny z ziemią zrownany. Krzysztof z Piekar Piekarski, podkomorzy brzeski, a potem wojewoda; 1639 r. wydal Suplement bohatyra strasznego; 160S r. Cnoty cel odkryty; 1662 r. Sutmnariusz traktatu Anzelmą iw. Napisal, mowi Niesiecki, Historyą polską swoick czasaw, ktorą. gdy wnuk zaniyslal do druku podač, ogniem przypadkowym splonąta; mial za sobą Zofią, Andrzej a Orzeszka, podsędka Mielnickiego, dziedzica Kostek, okolo r. 1660 žyjącego, corką. Nagrobek jej w Bialej u fary znajduje šią”.
W akcie darowizny Jana Tamowskiego, wojewody sandomierskiego, z 20 paidziemika 1508 roku wspomniany jest Jan Piekarski - Joannes Pyekarszky, canonicus et surrogatus ecclesiae collegiatae in Tharnow (Archtwum Sangusz- k6wt t. V, s. 44). Okolo roku 1530 Andrzej Piekarski by! wtascicielem si61 Za- prudzie, Zerenžec, Holowsk, Malesz i Perebrody w powiecie orszaiiskim. Stani- slaw Piekarski, „marszaiek hospodarski”, figtiruje w grodzienskich ksiągach grodzkich w roku 1539 (AWAK, t. XVII, s. 37). Jan Piekarski, podkomorzy brze- skx, w 1569 roku podpisalunią Polski z Litw^(VL, t. II, s. 88).
W jednym z owczesilych zapisow do ksiąg archiwalnych brzeskich czytamy: „Wypis z knih zemskych powetu beresteyskoho. Lata Bozeho Narozenia 1571. Zatowat z pozwu swojeho wtadyka wotodymersky ó beresteysky, jego milost otec Teodosyj, czerez umocowanolio swojeho pana Stanyslawa Pekarskoho o tom, sztož dey on newedati dla kotoroje pryczyny, albo za jakim prawom derayt imienia cerkownyje ku wladyczestwu jeho prysluhujuczyje, ležaczyje w powete berestey- skom, na imia Smolyn y Kosyczky z ludmy y ich službamy y podaczkamy, z ze- mlamy pasznymi y niepasznymi, z lesy, z hai y senožatmi ó zo wsymy innymi požytki y užytki” (AWAX, t. XXXIII, s. 73).
Jak się wydaje, ten wlasnie Stanisiaw Piekarski we wrzcSniu 1577 roku nabyl od Magdaleny Wojctechowej Krupskiej majątek Zdzitowiec, ñî zapisano w brzeskich ksiągach grodzkich. Jan Piekarski, wtasciciel majątku Smolin koto Brzešcia, w 1582 roku odnotowany zostal w ksiągach sądowych tego miasta (AWAK, t. XVII, s. 45). Pawel Piekarski, wlasciciel wsi Telmonowo okolo 1663 roku występuje w tychže ksiągach (ibidem, s, 425). „Z wojewodztwa brzeskiego Hieronim Piekarski, mam propria" podpisat 22 maja 1591 roku wyrok sądu
332
glownego w Oszmianie (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 89). Anei ryan Janowicz Piekarski, „ziemianin hospodarski" z powiatu grodzienskiego, 11 czerwea 1598 roku sprzedal trzy wloki ziemi ze swego majątku w Korczynach Pawlowi Iwanowiczowi, kaptanowi prawostawnemu (AWAK, t XXXIII, s. 145).
O jednym z przedstawicieli tego rodu tom XX Encyklopedti powszechnej S. Orgclbranda (Warszawa 1865) podawal: „Piekarski Michal, slynny w dzie- jach naszyeh,jako pierwszy krolobojca: syn Stanislawa, dziedzic wsi Bieiikowi- ce w wojewodztwie i powieeje sandomierskim. Od lat mlodych z przypadkowe- go uderzenia w glową dostal lekkiego pomieszania zmysldw. Krewni otrzymali nad mm od sądu krolewskiego opiekę i czas mejaki trzymali w zamknięciu, ale widząc spokojne jego zachowauie, na wolnosc puscili.
Wybuchly rokosz Zebrzydowskiego przeciw Zygmuntowi ill obudzil umysl jego dotąd odrątwįaly. Obecny wielu zjazdom rokoszanow, nashichawszy šią mow gorącycll a pelnych nienawisci przeciw temu krolowi, przypomniaf sobie i wlasną krzywdą, ze za wyrokiem jego sądu by! zamknięty. Zawrzai wtedy srogą zemstą i pomstowal Zygmunta III zamordowac. Zamiar ten knut przez lat kilkanascie w tajemnicy: wiadomosc, ktorą slyszal o Zabičiu krola francuskiego Henryka IV, utwierdzita go w tej myšli wiącej. Zawsze więc odtąd chodzit z cięžkim i ostrym czekanem; przybyl do Warszawy, šledzil krola i zakradal się po kilkakroė daremnie z zamiarem spclnienia mordu,
Dopiero dnia 15 listopada 1620, wszedlszy do kosciola katedralnego sw. Jana, gdy krol wchodzil na mszę, otoezony dygnitarzami, wypadlszy ze swego ukrycia, uderzyl go silnie czekanem w glową raz i drugi. Ale cios poszedi luzem po twarzy i rana nic byla szkodliwa, Schwytany na gorącym uezynku, oddany zostal pod sąd sejmowy. Skazany na srogą karą šmierci, obojętnie wysluchal wyroku, a gdy jėzuitą, co go do šmierci gotowal, powiedzial, že Bogu powinien dziqkowac, že cios jego krola uchybil, taką nienawišcią palai do Zygmunta III, it siebie i rąkę swą przeklinal, i gdy mu ją kat mial palič, sam na ogien tę rąką wyciągnąi.
W caly'iii narodzie zamach ten wywolal nieopisane oburzenie, jako niesly- chany w dziejach naszyeh. Sąd sejmowy krolobojeą skazal na utratą czei, praw i zaszczytow stanu szlacheckiego, oglasząjąc go bezeenym, majątek caly na skarb krolewski zabrany, dwor i mieszkanie, gdzie knul zamiar zbrodniezy we wsi w Bienkowiczach, z ziemią mial bye zrownany, a w jego miejscu nakazano postawic kolumną kamienną, jakby pomnik hanby. Rodzina Piekarskich wszak- že i krewni jednego herbu, žadnej ujmy w swej ezei miec nie mogą, jako nie- swiadomi myšli jego morderstwa.
Z więzienia wsadzony zostal na woz przygotowany umyšlnie i w postawie siedzącej skrępowany, Przy nim siedziat kat z oprawcami, mając naezynia z rozžarzonymi wqglami. Tak obwozony byl przez rynek i ulice Warszawy. W oznaczonych miejscach przystawali, i rozpalonynii kleszczami obnažone na plecach cialo szarpali. Gdy na miejscu ostateeznej kary stanąl i wprowadzony zostal na rusztowanie na ošm lokei wyniesione, kat mu czekan, ktorym ranil krola, do prawej rąki wlozyi i paliwszy ją do polowy nad ogniem siarc2anym, mieczem odciąl, i rownoczesnie lewą bez paienia uciąl. Po czym cialo, czterema konmi roztargane, na stosie spalono, proch z niego w dzialo nabity, rozproszony
333
wystrzafem zostal”. Po tym wydarzeniu zostalo w języku polskim powiedzenie:
„plede jak Piekarski na mąkach”.
W 1617 roku akta grodzkie wymieniają imią Andrzeja Piekarskiego, pisarza ziemskiego i pieczątarza brzeskiego (AWAK, 1.11, s. 41). W 1638 zaš - jego syna Krzysztofa. W czenvcu 1625 roku Totnasz Goryszewski, urządnik z Kobrynia, skaržyl šią przed magistralėm brzeskim „na poddanych jegomosci pana Piotrą Piekarskiego, imienia jego Tryszyna", ktorzy pobili bez powodu poddanych księdza Zajezskiego. Sprawa dziala šią w karczmie: „Nie wiedząc skąd wziąw- szy šią, pomienieni poddani jegomošci pana Piotrą Piekarskiego, zasiadtszy y zastąpiwszy im w sieniach drzwi, bez dania žadney przyczyny, snadž będąc ludžmi opilemi, poczęli ich lajač y sromocič, a mato na tem mając, porwawszy šią do drzwi, począli ich wyzywac, wymieniac: wy iacy, owacy, zlodzieje, oba- czycie, že tu z was žaden žywo nie odeydzie, poznacie nas, poddanych pana Piekarskiego! Porwawszy jednego Marci na Wieliczkowicza przez drzwi, polo- zywszy go na ziemi, kijami bili a mordowali, prawie že go na šmierč nie zabili” (AWAK, t. VI, s. III).
W listopadzie 1635 roku Piotr Piekarski, sekretarz Jego Krotewskiej Mošci, ziemi anin z wojewodztwa brzeskiego, ufundowai košcičl ewangeiicki w swej posiadtošct Jamno „z wiežą de novo radice, gdzie nigdy žaden koše i 61 nie by- wal, podle mogitek chlopskich”. Z tego zapisu w brzeskich ksiągach ziemskich dowiadujetny šią, že miaf on brata Stefana, ktory mieszkal w sąsiedztwie (AWAK, t. II, s. 347-352).
W 1639 roku kaplan prawoslawny z Brzešcia, ojciec Manujfo, zaskaržyt przed sądem podczaszego Krzysztofa z Terebli Piekarskiego, o to, iž ow, zoba- czywszy skaržącego šią w miešeie, „wypadl z wozu, z sani swych i mnie, temų cztowiekowi nic niewinnego, bez žadnej winy i dania przyczyny mojej, pierwej mnie slowami zlymi i dobrej stawie mej dotkliwymi, mowil: «A, tuš mi, nie- uczciwej matki synu, psie popowski!» - i zaraz mnie w gąbę i po twarzy mojej poeząi piąšcią bic. I tak mnie pobil, pomordowai, žem až gtową ziemi mato nie dosięgiem. I znowu biwszy mnie piąsciami, do szabli šią na mnie porwaf, chcąc szablą siec, rąbaė, až šią mu, Piekarski emu, do nog poktonilem, prosząc, aby mnie bezwinnie nie bil i szablą nie rąbai.
Tedy takowy eksccs popeiniwszy i mnie, osobę ducliowną, udespektowaw- szy i pobiwszy, wsiadając do sani, jeszcze odpowiedz i podnvalką - chcąc mnie zabič, o šmierč przyprawlc, na zdrowie moję ~ uczynil, takowymi slowy md- wiąc: «Jeszcze to, psie popowski, nieuczciwej matki syim, nic, ale cię tak - po- wiada - jeszcze bič bądą, že až i duszą z ciebie wybiją”. W tej wiasnie sprawie o „zbicie i zranienie i tąodpowiedž i pochwalkq” - zwrocil šią obražony kaplan do magistratu brzeskiego (AWAK, t. III, s. 309-311).
Nazwisko Piekarskich pojawia šią wieiokrotnie w rožnych konlekstach w zapisach archiwalnych z Ji VII slulecia, Oto jeden z nich, bądący spektakulamym swiadectwem owczesnej obyczajowosci; „Slawetny magistracie miasta krola jegomošci brzeskiego! Z wielkim žalėm moim protestuję šią na malžonkę moją Helž- bietą Szczupakownq, ktora zapomniawszy y bojažni Božey, y przysiągi na zacho- wanie ezystosei malženskiey uczynioną, šmiaia y wazyla šią niepojednokroč wsze- teczenstwem y pijanstwem bawic šią, com ja wszystko przez wszystek czas žycia
334
mėgo cierpliwie znosit, rozumiejąc, aby się na cnocie kiedykolwick poprawic mo- gla, napominalem przez rožne ludzie y biale gtowy, aby się upamiętala.
Lecz pomieniona maižonka moja irn daley, tym więcey bez wstydu w spro- jnošci žyč nie przestawata, pökim sam oczyma swemi nie doswiadczyl, mimo się puszczalem. Jakoz w roku teraznieyszym 1640, miesiąca maja 22 dnia, podczas pogrzebu jeymosci paniey Woyciechowey Galimskicy, gdy się stypa odprawowaia we dworze bywszey jeymosci pani Piotrowey Piekarskiey — sędziny ziemskiey brzeskiey, gdzie y ja w tym dworze mieszkanie swe mam, tamže tego czasu po- mieniona maižonka moja, udawszy się na cielesnošč wszeteczną, zmöwiwszy się z czeladnikiem jegoinošci pana Woyciecha Galimskiego, przezywajomym cudzo- ložnikiem Janem Wierzbickim, w dzicii, niewstydliwie, nie pamiętąjąc na przyka- zania Bože, na gorę cudzolöstwo wszeteczeiistwa popehvtli, ktorych ja sam na gorącym uczynku cudzofostwa popefnianego znalazlem y ludziom poczciwytn, szlachcie natenczas na stypie będącym, oswiadczytem.
A nie chcąc natenczas na stypie žalobney pogrzebowey hatasu czynic, oswiadczywszy ludžmi dobremi na dowöd z cudzoiožnika zwyž mianowanego Wierzbickiego zdjąlem czapkę, pas, chustkę, na ostatek y szablę od boku odpa- salėm, a maižonka moja natychmiast z gorącego uczynku precz z domu z miesz- kania mėgo, uchodząc karania, na takowych swawolnych bialych glow opisane- go, uciekla, y teraz, jako mam wiadomosc, po rožnych ulieach przemieszkiwa- jąc, z rožnemi ludžmi niepoczciwemi wszeteczenstwem się bawi. Z ktorą malžonką moją nie chcąc ja więcey w stanie tnalženskim, jako z niepoczciwą wszetecznicą, žyč y owszem z nią o te popelnione cudzolöstwo u sądu naležne- go, gdzie mi prawo drogę ukaže, prawnie czynic, a teraz tę protestatią moją za- noszę’* (AWAK, t. VI, s. 366-367).
Jan Piekarski S czerwca 1652 roku podpisal na zamku w Trembowli na zie- mi halickiej laudum miejscowych ziemian dotyczące regulacji spraw w obliczu niebezpieczeiistwa wojennego (Akta grodzkie i ziemskie z Arckiwtim Ziemskiego we Lwowie, t. XXIV, s. 94). W brzeskich aktach grodzkich z 1669 roku odnoto- wany zostal Piotr Piekarski z Piekar, miecznik wojewödztwa brzeskiego (AWAK, t. IV, s, 69). W tym tež roku w innych zapisach znajdujemy nazwisko Krzysztofa Piekarskiego, wojewody brzeskiego (ibidem, s. 74).
Piotr z Piekar Piekarski, miecznik i marszalek kola rycerskiego sejmiku po- pisowego wojewödztwa brzeskiego, podpisal laudum tego zgromadzenia 3 VIII 1702. W 1702 roku w brzeskich zapisach grodzkich rowniez figuruje „pan Piotr Piekarski, miecznik y marszalek kola rycerskiego seymiku popisowego wojewödztwa brzeskiego” (AWAK, t. IV, s. 330),
W grudniu 1710 roku „jegomošė pan Piekarski - miecznik wojewödztwa naszego [brzeskiego] rožnemi zabawami y slabošcią zdrowia ab hoc onere funk- cyey kommissarskiey wymöwil się" (ibidem, s. 371). W 1747 roku Jan Piekarski byl „regimentarzem jegomošci księcia kanclerza Radziwilla w Mohylewie”. Niektörzy Piekarscy nie byli katolikami. W 1767 roku szesciu cztonköw tej ro- dziny (Jan, Filip, Daniel, Pawel, Bazyli, Symeon) podpisalo protestacyjną uchwalę rožnowierczej konfederacji shickiej (AWAK, t, VIII, s. 621).
Rodowitosc szlachecka Piekarskich wielokrotnie potwierdzana byla przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1013, s. 104). Szlachcice ci spokrew-
335
nieni byli m.in. z Krasowskimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117 (II)). W 1835 roku Jozef Stanislaw Piekarski uznany zostal przez heroldię wilenską za „starožytne- go szlachcica” (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 1046, s. 47-48).
Wywöd familii urodzonego Piekarskiego herbu Topčr z 19 czerwca 1835 roku stwierdzal, že: „familia jego, od dawna szczycąca šią dworzahską dostoy- nošcią, uzywala herbu Topor (,..). Z ktörey to familii wzięty dopiero do wywodu Michai Piekarski, že mial Syna Alexandra, czesznika minskiego, ktory uzyskal glejt krola polskiego Augusta II, uwalniający od ws želk ich wskazöw sądowych i banicyi, uzyskany w roku 1705”.
25 listopada 1840 roku szlachcic Justyn Piekarski, stale zamteszkaly w ma- jątku Pierszaje w powiecie mmskim, zwröcil się do wileiiskiego gubematora wojskowego z prošbą o wydanie mu obiecanej nagrody za uratowanie w marcu 1829 roku podczas silnej powodzi w Jurborku 30 Žydow. Przy tej okazji wywią- zala šią dluga i nudna korespondencja między röznymi ministerstwami, Senaten! Rządzącym, heroldiami i innymi urzędami, ktora skonczyla šią niczym. W 1844 roku minister spraw wewnętrznych Rosji zawiadomil o tym, že obiecanego Ordern Šwiętego Wlodzimierza Piekarski nie otrzyma, poniewaz nie wiadomo, czy jest szlachcicem (CPAHL, f. 378, r. 1840, nr 1090).
Porucznicy powstahczy z 1863 roku Daniel i Michal Piekarscy walczyli w gu- bemi augustowskiej i byli poszukiwani listami gonczymi na terenie Cesarstwa Ro- syjskiego (CPAH Bialorusi w Grodnie, f, 970, z. 2, nr 15, s. 153-154).
PIELESZ (Pelešys) herbu Trzaska. Znani byli w Koronie Polskiej i na Bialej Rusi.
PIELGRZYMOWSKI (Pilgriltiauskas) herbu Prus, Dziedziczne dobra ziemskie mieli na Kresach Pöinocno-Wschodnich. W zaborze pmskirn byli pisani von Pilgrimsdorf (czyli z Pielgrzymowa), ana Žmudzi po 1918 -Pilgrimauskas.
PIELISKI (Peliskis) herbu Lubicz. Ich rodowe posiadlosci znajdowaly się na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046).
PIELDOWICZ (Peldovičius) herbu Dolęga. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie rosienskim.
PIEMGIN (Pemginas) herbu Drya. Miejscem ich osiedlenia byt powiat lidzki.
PIENIĄŽEK (Pinigaitys) herbu Leliwa. Tego klejnotu uzywala galąž rodu osiedlona w Malopolsce. Inni pieczQtowali się godkm Qdrowąž. Przejsciowo Pieniąžkowie odnotowywani tež byli na ziemi lwowskiej i wilenskiej.
PIENKOWSKI (Penkauskas) herbu Okuh, Suchekomnaty, Trąba. Za- mieszkiwali początkowo w Piehkach Grodzisku na ziemi wiskiej, następnie od- galęzili się röwniez na wschod. W XIX wieku znani juž byli w powiatach wilen- skim, wilkomierskim, oszmiahskim. Mieli tež wlasny dom przy ulicy Trockiej w
336
Wilnie, Jak wynika z akt przechowywanych w CPAHL (f. 391, z. 1, nr 1167, s. 1-366), byli szanowaną rodziną polską, notowaną w zrödlach archiwabych juz w wieku XVII. Przywilej na wies Kodhibowo powiatu branskiego otrzymali od krola Zygmunta III w 1586 roku.
Andrzej i Maciej Pienkowscy ze szlachtą ziemi lomžyhskiej podpisali akt elekcji kidla Jana Kaziraierza. To çàòî w imieniu rycerstwa ziemi nurskiej uczynili Jakub, Kazimiera, Lukasz i Stanislaw Pienkowscy (V£, t. IV, s. 110). Andrzej Pienkowski, krakowski regent grodzki, 9 grudnia 1651 roku podpisal uchwalą zjazdu szlacbty wojewodztwa krakowskiego „podczas pospolitego ru- szenia w domu pozostatej”. Tomasz Pieiikowski, szlachcic z powiatu pinskiego, figuruje w zapisach archiwalnych z roku 1665. Szlachcic Pienkowski z Litwy byl odzwiemym Jana III Sobieskiego (por. Jan W. Poczobutt-Odlanicki, Pa- miętnik).
Od XVIII wieku Pienkowscy byli spokrewnieni z dawnym rodem podla- skim Jaruzelskich herbu Šlepowron {A. Wlodarczyk, R6d Jaruzelskich herbu Stepowron, s. 30). SpowinowaciJi stę tež poprzez maizenstwa z Wyszynskimi, Jurgielewiczami, Bogwilami, Uszczami, Balcewiczami, Balukami, Sadowskimi, Ciwonowiczami, Downarowiczami, Karpowiczami, Sapkowskimi, Godlewski- mi, Sztenclerami, Klimowiczami, Jaworowskimi, Soiohubami, Dzidziulami.
Pienkowscy zamieszkiwali przede wszystkim w powiatach oszmianskim - uroczysko Boczkiele, wilenskim i wiikomierskim - majątek Swirny (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2171). Pienkowscy osiedleni w powiecie oszmianskim, wedlug danych z 1838 roku, juž nie mieli ziemi, dlatego napotkali liczne trudnošci, gdy starali šią o uznanie ich szlacheckiej rodowitosci przez heroldią (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 86, s. 225),
Wywod familii urodzonych Pienkowskich herbu Suchekomnaty t 28 lutego 1835 roku podawal, it: „familia Pienkowskich užywająca herbu Suchekomnaty początek szlacheetwa swego wywodzi od Jana syna Adama Pienkowskiego, ktdry jako szlachcic dziedziczyl w Krolestwie Polskim majątek Mącki Sotkowo zwany, î czem przekonywa dokument reformacyjny pod dniem 25 czerwca 1736 roku w grodzie wiznenskim przyznany, mocą ktorego rzeczony Jan Ada- mowicz Pienkowski dozywocie tegož majątku žonie swojej Konstancji z Male- szewskich Janowej Pienkowskiej zapisal. Z tegož Jana, že šią rodzi syn Woy- ciech, swiadczy metryka chrzestna pod dniem 18 kwietnia 1736 roku przy ko- šciele parafialnym wiznenskim zapisana”. Woyciech Pienkowski mial syna Tomasza, ur. w 1777 roku. W 1835 roku heroldia wilenska uznala tego wlainie Tomasza Pienkowskiego i jego synow: Aleksandra Jana, Kazimierai Jozefą Juliana za szlachtą (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 23-24).
W Centralnym Panstwowym Archiwum Historycznym Litwy w Wilnie przechowywane są bogate materialy zrodtowe do dziejow rycerskiego rodu Pienkowskich (f. 391, z. 1, nr 1167, s. 1-366), zawierające m.in. oryginaty przywilejow krolow polskich nadanych tej rodzinie, wypisy z ksiąg metrykal- nych, wywody szlacheckie itp.
PIEPOL (Pepolys) herbu Sulima. Od wiekow posiadali majętnoič rodową Maciany (Daszkance) w powiecie telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 89).
337
PIERSZKIEWICZ (perškevičius) herbu Cholewa. Wpisani zostaii do ksiąg szlachty gubemi litewskiej w 1799 roku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 29). Pierszkiewiczowie herbu Pierzchaia uzyskali potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej zheroldii wilenskiej 5 wrzesnia 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 79).
PIESTRZECKI (Pestšeckis) herbu Pölkozic. Kasper Niesiecki pisal o ich: „W sandomierskiem wojewödztwie. Bartlomiej z Piestrzca Piestrzecki 1674. Pawel i Adam 1632. Ptestrzycki ciwun w Žmudzi, korszewski posel na sejm 1724.”
PIESZKJEWICZ (Peškevicius) herbu Pierzchaia, Dziedziczne posiadlošci midi na Wilcnszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7). Kasper Niesiecki zanoto- wal o nich: „Pieszkiewicz Serafmowicz Mikola), komomik lidzkt, podpisal elek- cyą Jatia III, i Jerzy skarbnik mozyrski, zona jego Konstancya Hladowicka. Jest o nim konstytucya 1676. fol. 20."
PIESZKO (Peška) herbu Lubicz, Zamieszkiwali w powiatach wilkomier- skim, lidzkim, wilenskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 1623) (por. haslo: Peszko).
PTEŠLAK (Peslakas) herbu Korwin (powiat wilkomierski), Kosciesza (po- wiat wilenski), Mzura, Pielesz (powiaty oszmianski, Swieciahski, trocki, wilkomierski). Pieslakowie posiadali m.in. folwarki: Lewidany, Zalosze, Dombrowsz- czyzna, Dwojlihce, Poszyly, Rzesza w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s, 29-30). Znani byli tež w powiatach oszmianskim, lidzkim i innych. Informacje o poszczegolnych odgalęzieniach tego rodu znajdują się w Centralnym Panstwowym Archiwum Historycznym Litwy w Wilnie (f. 391, z. 1, nr 1027; z. 4, nr 2167; z. 6, nr 611,707, 2687; z. 7, nr 3845,4095)
PIETKIEWICZ (Petkevičius) herbu Trąby, Topör, Pomian, Žnin. Jedna znajszerzej rozgalęzionych i najdawniejszych rodzin w ongisiejszym Wielkim Księstwie Litewskim. Miejscem ich osiedleni byly powiaty wilenski, wilejski, lidzki, oszmianski, šwięcianski, dzisnenski, poniewieski, szawelski, telszewski, wilkomierski, kowienski, trocki, shicki, nowogrödzki i in (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 399, 431, 3776, 4117, 4096, 4098; f. 391, z. 4, nr 842, 1692, 2231; f. 391, z. 6, nr 7, II, 110,611, 707, 1621, 2687). Odnotowywani byli tež przez heroldię w Wilnie, Szawlach, Kownie, Rosieniach, Grodnie (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1694, 2157, 3589, 3816, 3900).
Sporządzony w koiicu XVIII wieku Produkt rodowitosci starozytnej szla- checkiey familii urodzonych Pieikiewiczow herbu Trąby z powiatu brasiawskie- go podawat: „Wywodzący się z potomstwem, Krzysztof, Bazyli, Jan y Franci- szek Pietkiewiczowie, že są synami Jana, wnukami Krzysztofa, a prawnukami Hrehorego Pietkicwicza, ktory będąc dostoynošcią szlachecką. zaszczycony, w powiecie lidzkim w parafii olkienickiey posiadal częšė majątku ziemskiego Piotkowską zsvaną y oną w roku 1624 miesiąca Oktobra 7 dnia Samuelowi
338
Dauksie wyprzedaï - o tem poucza list testymonialny od Andrzeja Pietkiewicza, komomika powiatu wilenskiego, dziedzica dobr Piçtkowskie zwanych, w po- wiecie lidzkim parafii olkienickiey položonych (...).
Jan Pietkiewicz, syn Krzysztofa Hrehorowicza Pietkiewicza, ojciec dziš wywôd czyniących, že uzywal prerogatyw szlacheckich y dziedziczyl dobra ziemskîe w powiecie lidzkim y wojewôdztwie wileiiskiin y trockim, dragą natu- ralney sukcessyi po oycu na šią spadie y žony jego w powiecie lidzkim y w wojewôdztwie trockim ležące - Pietkowskie, Sąginowskie, Zamoytelowskie zwane (...), tą prawdç okazuje prawo wieczyste w roku 1660 maja 6 wydane (...).
Z synôw Jana Krzysztofowicza Pietkiewicza Krzysztof Janowicz ma syna Wincentego; Bazyli Janowicz ma synôw piąciu: Jozefą, Kazimierza, Tomasza, Zygmimtay Tadetisza; a Jan Janowicz cztercch: Michaia, Wincentego, Felicjana y Franciszka” etc. Na podstawie licznych przedstawionych w beroldii doku- mentôw kilkunastu reprezentantôw tej gaięzi rodu zostalo wpisanych do ksiąg szlachty gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1660),
Pietkiewiczowie herbu Trąby, mieszkający w Kieszanach w powiecie upic- kim, uzyskali potwierdzenie rodûwitosci szlacheckiej 6 lipca 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 59-61). Zawsze byli okreàlani jako „starožytna szlachta polska” i wpisywani do częšci pierwszej ksiąg geneaJogicznych gubemi wilenskiej i minskiej. Pietkiewiczowie herbu Trąby uzyskiwali potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej takže z beroldii w Warszawie (Archiwum Gtowne Akt Dawnych w Warszawie, Inwentarz beroldii Krdlestwa Polskiego, Zb. dok. perg. 8888).
O glôwnym godle tego rodu - Trąby — možna stwierdzic, že przedstawia ono w bialym lub srebmym polu tarczy trzy czame trąby. Nad helmem w koronie piąc piôr strusich lub dwie trąby myâliwskie zakrzywione do gory. Labiy w kolorze bląkitnym od spodu zlote. Herbem tym pieczątowal šią pierwotnie Mikoîaj Trąba, arcybiskup halicki, požniej gniežnienski, dla cnôt kaplanskich szanowany wielce przez Wladyslawa Jagiellą. Wyslany jako légat do Stolicy Apostolskiej w drodze zostal „przejąty od Wilhelma arcyksięcia, poniôsl czteroletnią niewolç, z ktôrej wyszedïszy, towarzyszyl krôlowi swemu na wojnç krzyžacką, dostawszy ïàé cho- rągiew wlasnych ludzi. Zasiadając nastąpnie na Koncylium Konstancyenskim, popisal šią tam chwalą narodu polskiego, wyjednal sobie i sukcesorom swoim tytul prymasa. Biegu žycia dokonat w roku 1422”.
Herbem tym pieczątują šią m.in. Brzezinscy, Dawidowiczowie, Dowgiello- wie, Dyakowscy, Dziewaftowscy, Iwaszkiewiczowie, Jaszczoldowie, Narbutto- wie, a odmianą, w ktôrej pomiądzy trąbami są rože: Komorowscy, Otwinowscy, Radziwillowie, Rozwadowscy, Rudominowie, odmianą zaš, gdzie pole jest blą- kitne, a w klejnocie są dwa skrzydla orle i trzy trąbki: Sošniccy, Tokarzewscy, Wojnowie i inni.
PIETKÏEWICZ-SAK (Petkeviïius-Sakas) herbu Trąby. Ich dobra rodowe znajdowaty šią w powiecie szawelskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PIETKOWICZ-HAJDAMOWICZ (Petkoviiius -Gaiilamovičius) herbu Pomian. Zamieszkiwali w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1).
339
PIETKUN (Petkunas) herbu Kožciesza. Osiedleni byli na Wilenszczyz- nie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, 1015, 2574a).
PIETRASZEWICZ (Petrasevičius) herbu Dolęga, Godziemba, Pobog, Radwan. Licznie zamieszkiwali na calych Kresach Polnocno-Wschodnich, szezegolnie na Kowieriszczyznie. W øàãñè 1637 roku w brzeskich zapisach grodzkich wspotnina się muę szlachetnego pana Chorny Pietraszewicza, swiadka w sądzie (AWAK, t. VI, s. 271,273).
PIETRASZEWICZ-A IJERSBURG (Petrasevičius-Adersburgas) herbu La- będž. Dziedziczne posiadlošci mieli w powiecie trockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PIETRASZEWSKI (Petrasauskas). Seweryn U ruski znal Pietraszewskich herbu Labędž (gubernia wilenska) oraz herbu Radwan (na Kowienszczyznie, pod Biaiymstokiem i G rod nėra). Byli tež Pietraszewscy herbu Suchekomnaty (S. Konarski, Armorial de la Noblesse Polonaise Three, Paris 1958, s. 248).
Jerzy Pietraszewski podpisal uchwalę sejmiku szlacheckiego 9 lutego 1764 roku {AWAK, t, VII, s. 341). 4 i 5 paždziemika 1765 roku do pospolitego rusze- nia obywateli powiatu grodzienskiego miądzy innymi stanęli: ,jegomošė pan Jerzy Pietraszewski ïà êîï³è karogniadym z szablą, pistoletami; jegomošc pan Symon Pietraszewski, ïà êîï³è gniadym, z karabinem; jegomosc pan Jan Pietra- szewski ïà êîï³è cisawym, z szablą, pisloletami; jegomosc pan Maciej Pietraszewski ïà êîï³è gniadym, z szablą” {AWAK, t. VII, s. 399, 400). Kazimierz Pietraszewski podpisal 29 V 1767 roku akt konfederacji ziemian halickich w obronie calošci Polski, skierowany przeciw inlrygom rosyjskim. Michal Pietraszewski by! oboznym upickim w 1788 roku.
W 1816 roku heroldia wilenska stwierdzila, it Michal Pietraszewski z sy- nami; Teofilem, Michalem, Faustynem, ñáãêàò³: Weroniką i Konstancją miesz- ka we wlasnym majątku Nowy Dwor w powiecie upickim, w ktorym do niego naležaly tež wsie Rakuny, Kownie i Karfakiszki (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 4098, s. 279). 17 grudnja 1819 roku heroldia ta potwierdzila rodowitosc Grzegorza, Jana, Wtktora, Joachimą i Marka Pietraszewskich herbu Radwan, zamieszkalych w powiecie wiikomierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 3).
W 1826 roku Ignacy Pietraszewski, syn Baltazara, wstąpil na Wszechnicę Wilenską i w ciągu roku tu studiowal. Następnie ūdai się na Uniwersytet Peters- burski, by w 1829 roku ponownie wrocic do Wilna i zostač studentėm Wydzialu Etyko-Filologicznego (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 838, s. 52). 17 lipca 1829 roku jeden z wilnian zanotowak „Deszcz od rana. W tych dniacb najmlodszy Pietraszewski przybyl z Petersburga do Wilna, odwiedzil i Poporcie; po obiedzte wy- jechal na powrot”.
21 paždziemika 1831 roku wizytator košcielny zapisal: „Wczora padai deszcz, dziš przymrozek dobry. Dowiadujem šią, že w czasie rozruchow xiądz Lastowski w Slonimie ubity, a xiądz Walenty Pietraszewski skatowany, ale žyje. Pierwszego powodu nie znamy, drugi za swiergotliwosc języka popadl w biedę i ktož mu witiien, kiedy blazga to, î czym milczec powinien, wybluznia to, przed ktorymi ostroznosc powinien zachowac, a jeszcze w czasie, w ktorym držcč powinien”.
340
18 lutega 1832 roku „siebieskiego powiatu szlachcic Antoni Pietraszewski” skierowal list do marszalka szlachty gubemi witebskiej, prosząc o dokument, potwierdzający jego rodowitosc. Pietraszewscy spokrewnieni byli z Swirskimi, Pacewiczami, Truskowskirni, Dawidsonami. Arendowali tnajątnošė Borszcze w powiecie oszmianskim od ziemian Loginowiczow, mieszkali tež we wsi Na- sitowicze w powiecie wiletiskim, služąc u Dobrowolskich i Niewodniczanskich. W 1835 roku heroldia wilenska potwierdzifa rodowitosd zamieszkalych w Wil- nie Michala z synami Hieronimem, Antonim, Jozefem i Janem oraz Ludwika z synami Feliksem i Stanislawem Pietraszewskich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2229; f. 391, z. 7, nr 4117(1)).
Wywod familii urodzonych Pietraszewskich herbu Radwan z 1837 roku stwierdzal, že rodzina ta ,,od najdawniejszych czasow prerogatywami stanu szla- checkiego, posiadaniem dobr ziemskich i piastowaniem mząd6w publicznych szczycąca się, herbu Radwan podhig opisania kronikarzy užywająca, jeszcze w roku 1798 marca 9 uzyskala dekret wywodowy w bylej Litewskiej Deputacji przyznający dworzahstwo. W jakowym dekrecie, chociaz wyprowadzano po- chodzeme rodziny Pietraszewskich od roku 1592, to jest od protoplasty Jakuba Pietraszewskiego, ktory byl ojcem trzech synow: Stanislawa, Krzysztofa t Mafe- usza, jak tego dowodzi prawo wieczyste zrzeczne darowne w dekrecie powyz- szym cy to wane i teraz przedstawiające się od Jadwigi Bartlotniejowny Smil- gowny, Jakubowej Pietraszewskiej, matki, Stanislawowi, Mateuszowi i Krzysz- tofowi Pietraszewskim, synom, na majętnošė Smilgiszki z poddanymi w powiecie upickim ležącą, roku 1643 wydane”,
Syn Krzysztofa, Jerzy Pietraszewski, mial trzech synow: Jozefą, Andrzeja i Tomasza (w przyszlošci lowczego upickiego). Andrzej rowniez splodzil trzech potomkow: Bonifacego, Michala (w przyszlošci obožnego i prezydenta ziemi upickiej) oraz Ignacego, Michal mial natomiast dwoch synow: Michala Bartlo- mieja i Faustyna Tomasza; a Ignacy: Franciszka Andrzeja i Karola Ferdynanda Anastazego. Wywod genealogiczny, przechowywany w archiwum wilenskim, nie odzwierciedla bocznych linii tego rodu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1059, s. 72-74).
W 1907 roku heroldia grodzienska potwierdzila rodowitosc szlachecką Jozefą, Adolfą i Zygmunta, synow Jozefą Tadeusza, Pietraszewskich, zainies2kaiych w gubemi samarskiej, lecz pochodzących z Grodzienszczyzny, a stanowiących jedną rodzinę z rodem o tymže nazwisku siedzącym w powiecie wilkomierskim. Pietraszewscy tutejsi spokrewnieni byli m.in. z Radziszewskimi, Rosenkowsldmi, Biesieklerskimi, Czamymi, jak wynika z dokumentow Grodzienskiego Zgromadze- nia Szlacheckiego (CP AH Bialomsi w Grodnie, f. 332, z. 1, nr 13, s. 1-42).
PIETRASZKIEWICZ (Petraštevičius, Petraitys) herbu Abdank i Lalxjdz. W mohyiewskich księgach grodzkich (zapis z 4 stycznia 1709) czytamy w ro- bryce wydatkow magistratu: „kupili szrot miąsa y pieczenie dla panow Piotrosz- kiewicza y Stryckiego, koniuszego smolenskiego”. Pietraszkiewiczowie z powiatu dzisnenskiego spokrewnieni byli m.in. z Daszkiewiczami, Zytkowskimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117 (II)).
Franciszek Pietraszkiewicz po ukonczeniu nauk w nieswieskiej szkole po- wiatowej od 1824 roku studiowal riauki pizyrodnicze na Uniwersytecie Wilen-
341
skini (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 833, s. 45). Nie byl na wszechnicy jedynym re- prezentantem tego rodu. W jcdnym z ówczesnych dokumentow czytamy bo- wiem: Nobilis Ignaitus Feliciani filius Pietraszkiewicz studiorum curriculo in Schola publica Szczucinenst emenso, in Civium hujus Caesareae Litterarum Universitatis Vitnensis numerum adscriptus, in Ordinae Professorum scientiarum Ethico-politicarum Juri tum Romano, lum Criminali veterum et recentiorum gentium, tum Patrio, tum Ecclesiastico, Oeconomiae publicae, Historiae unive- srali et Statisticae generali, Statisticae Rossici Imperii et Diplomatiae, nec non Linguae Latinae et Litteraturae Rossicae, spatio trium annorum multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit ’’ {CPAHL, f. 721, z. 1, nr 836, s. 160).
PIETRASZKO (Petraškas) herbu Leliwa. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752, 1694).
PIETRASZKO od PIOTROWSKICH (Petraška-Petrauskas) herbu Ab- dank. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski.
PIETRELEWICZ (Petrulevičius) herbu Prus II i Tamawa. Posiadali ma- jątki rodowe na Žmudzi.
PIETKÓSZEWSKI vel PIETRUSZEWSKI (Petruševskis) herbu Radwan. Siedziby rodowe mieli w powiecie witkomierskim na Žmudzi (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 4, 1192). Wydaje się, že síanowili odgalązienie Pietraszewskich tegož herbu, znanych w powiatach wiíkomierskim i poniewieskim (CPAHL, f, 708, z. 2, nr 403,404, 649, 724,928,1192).
PIETROWSKI z P1ETRASZKÓW (Petrauskas-PetraŠka) herbu Ab-
dank. Ich rodowe po si adióse i znajdowaíy šią w powiecie szawelskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 7).
PJETRULEWICZ (Petrulevičius) herbu Prus. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiatach oszmiahskim i witkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 131,2597).
PIETRUSEWICZ vel PETRUSIEWICZ (Petruševičius) herbu Labądž, Radwan, Trąby. Petrusewiczowie herbu Radwan zamieszkiwali w powiatach upickim i wileñskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 174-175). „Ród Petru- sewiczów herbu Trąby od dawna nalezal do statui szlacheckiego i posiadal zie- mie w Ksiąstwie Žmudzkim. Z tego rodu byl Melchior Petrusewicz, pisarz grodzki upicki (1601). Jerzy Petrusewicz, posiadający majętnošč w powiecie polągowskim na Žmudzi mial dwóch synów. Jeden z nich, Piotr, przeniósl šią do prowíncji witebskiej i oženil się (okolo 1775 roku) ze szlachcianką z tejže pro- wineji” (N, Szaposznikow, Heráldico, t. I s. 162). Józef Pietrusiewicz w 1602 roku byl pisarzem grodzkim w Trokach, a Malcher Petrusewicz - upickim pisa- rzem grodzkim okolo roku 1615.
Deputacja Wywodowa Wileñska na sesjí 9 paždziemika 1804 „roztrząsata wywúd urodzonych z Adersburka Petrusewiczów z powiatu trockiego, których
342
znalazlszy dostatecznym imionami w protokole wyrazonych, do księgi szlachty gubemi litewsko-wilenskiey pierwszey klassy zapisano” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 985, s. 37).
Wyivod familii urodzonych Petrusewiczow herbu Labędz z 1804 roku infor- mowai, že „familia urodzonych Petrusewiczow od dawna zaszczycona byla pre- rogatywami szlacheckimi oraz posiadata dobra ziemskie y r6žne urzęda, a mia- nowicie (...) wies Bortkunie w powiecie upickim” (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 106-107).
W 1816 roku heroldia wilenska stwierdzila, že Ignacy Petrusewicz (lat 47) razem z zoną Karoliną z Pomamackich (lat 32), synami: Antonim, Aleksandrem, Adatnem, Ludwikiem, corkami: Pauliną, Izabellą, Weroniką, Marią, Antaniną dzierzawi ziemię w panstwowym majątku Dworeliszki w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4098, s. 285).
27 paždziemika 1841 roku Wiienskie Zgromadzenie Deputatow Szlachec- kich wydalo zaswiadczenie rodowitosci szlacheckiej lgnacemu, Michalowi, Jozefowi i Ksawercmu Petrusewiczom, užywającym herbu Labędz (CPAHL, f. 391, z, 5, nr 503). Z genealogii rodu wynika, že protoplasta rodu Melchior Adersburg Petrusewicz tnial syna Aleksandra oraz wnukow Jakuba i Jana. Syn Jakuba, rowniez Jakub, w 1778 roku odnotawany zosta! jako wlaSciciel wsi Tumiszki. lnna gatąž rodu, w ktorej (w 1804 roku) za protoplast? uznano Marci- na Petrusewicza, od XVI wieku zamieszkiwala w posiadloseiach Pohiknie oraz Jurgidany w dwczesnym powiecie trockim.
W 1851 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc Antoniego Jozefą Petrusewicza, jego žony Grasyldy z Lowmianskich oraz synow: Piotrą, Justyna Eusta- chego, Karola Romualda i Jozefą Jakuba, dzietžawiących od ziemian Koziehdw zašcianek Mentony w powiecie wilehskim; Jozefą Petrusewicza, jego žony Tekli z Kuczynskich i syna Wladysiawa Kazimierza, zarządcy majątku Womiany, nale- žącym do ziemian Abramowiczow w powiecie wilehskim; Antoniego Petrusewicza, zamieszkalego razem z rodziną w posiadlošci Krywulew powiecie oszmiahskim.
W tej rniejscowosci mieszkali rowniez Aleksander Petrusewicz z zoną Wiktorią z domu Žukowsk% z synem Jakubem i corką Anną, oraz Stanislaw Petrusewicz z rodziną. Inny Stanislaw Petrusewicz dzierzawi! majątek Wierzby w powiecie wilehskim. Adam Wilhelm Petrusewicz z zoną Petronelą z Luka- szewiczow i jego brat Lukasz Romuald Kazimiera z zoną Marianną z Niewiaro- wiczow dzieržawili od ziemian Lukaszewiczow folwark Winkszny Barec (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2224).
Radca tytlilamy Kazimierz Jozef Romuald Petrusewicz (lat 37), herbu La- b?dz, w 1855 roku mieszkal razem z zoną Tekią z Kuczynskich (lat 26) w majątku Womiany, naležącym do Abramowiczow. Mia! szešcioletniego wowczas syna W!adys!awa Kazimierza. Rod sw6j wywodzi! od Aleksandra Petrusewicza, przed 1697 rokiem wia^cicieia majątku Skorobiany (Pumuszki) w wojewodz- twie wilehskim, ktore to dobra wnuk protoplasty, Jakub, dziad Kazimierza, sprzedal w 1778 roku Wolyhskiemu (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 290).
Julian Petrusewicz z zoną Zofią z Dobužyhskich uzyskat w 1870 roku po- twierdzenie szlachectwa dla swego urodzonego 16 lipca syna Sylwestra. W tym czasie Antoni Petrusewicz z zoną Zofią z Mosiewiczow otrzymali podobny do-
343
kument dla swego syna Jdzefa, urodzonego 2 stycznia 1867 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 184, s. 11-12),
Z material6w archiwalnych dotyczących rodziny Petrusewiczow (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 69, s. 1-191) dowiadujemy si į, že rod ten zacząl się od Melchiora Adersburga Petrusewicza, przybylego do powiatu wiienskiego w pterwszej po- lowie XVII wieku, i od tego czasu familia ta byla „w dostojnošci szlacheckiej utwierdzona”. Odgalęzila šią poznicj takže w okolice Wilkoinierza, Upity, Birž. Spokrewniona byla m.in, z Putwinskitni, Czenvihskimi, Tanskimi, K.owalew- skimi, Iwanowskimi oraz innymi polskimi rodami kresowymi, užywata herbu tabędž.
Petrusewiczowie potwierdzani byli jako rodowici szlachcice przez heroldię wilenską m,iti. w latach 1804, 1819, 1819, 1833, 1844, 1859, 1861, 1864 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1777; f. 391, z. 7, nr 3777).
PIETRYKOWSKl (Petrikanskas) herbu Drogomir (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2222; f. 391, z. 7, nr 4096).
PIETRZKIEVVICZ (Petskevičius) herbu Ostoja. Miejscem ich osiedlenia byl powiat wilkomierski (CPAHL, f, 391, z. 2, nr 5, 148, 724,928).
PIETUCH (Gaidys) herbu Jelita. Przedstawiciele tego rodu trafiali do zapi- sow archiwalnych od XV stulecia.
PIEWCEWICZ (Pevcevičius) herbu Šlizien i Junosza. Znant byli na Wj- lenszczyznie i Žmudzi.
PIĘTKA (Petkus) herbu Pomian. W XIX wieku notowani byli w okolicy Suwaik, gdzie uchodzili za starožytny rod rycerski.
PIGLEWSKI vėl PIGULE'WSKi (Pigulevskis) herbu Sokola. Polska en- cyklopedia szlacltecka (t. IX, s. 334) podaje: „Pigulewski, herb nieznany; mih- skie”. Wielu przedstawicieli tego rodu przeszlo na prawostawie. Stucki „czastnyj pristavv” Ptgulewski, Polak wiemie stužący rosyjskiemu carovvi, „nie bacząc na wszystkie czynione mu despekty, dziala niezmordowanie, uczciwie i rezolutnie i ze wszech miar zashiguje na pieniąžną nagrodę” - pisal 7 lutego 1862 roku cywilny gubemator do swego zwierzchnika {Archiwnyje materiaty Murawiew- skogo Muzieja, 1.1, s. 20).
Wyw6d familit urodzonych Piglewskich herbu Sokola z 6 VIII 1804 roku stwierdzal, iž; „ta familia z dawnych czasow w kraju polskim swobodami wolnosci szlacheckiej będąc udarowana, jej odpowiednim ciągle ząjmowala się udzialem, a koleją czasow, zlewając ow zaszczyt na swych w nastąpnošci potomk6w, onych w njenaruszonej egzystencyi prerogatyw szlacheckich do dziš dnia zachowuje”.
W 1804 roku Eiiasz, Piotr, Filip, Jan i Bonifacy Piglewscy z powiatu mo- zyrskiego uznani zostali za „prawdziwą szlachtą polską”. Wpisano ich do pierw- szej cząšci ksiąg szlachty gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 37, s. 695-697).
3 4 4
PIKIEL (Pikelis) herbu Rawicz i Drya (powiat rosienski); herbu Prus (po- wìat szawelski).
PIKTURNA herbu Pikturna i Odrowąž. Dziedziczyli mąjątki w powiatach wilkomierskim i poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1192,2157).
PIKUŽ (Pikužyst) herbu Prus I. Zamieszkiwalî w powiecie rosiehskim. W XIX wieku ich rodowitosc szlachecką potwicrdzaia heroldia w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885)
PILAR (Pilaris) herbu Pelikan. Wywód famìliì urodzonych von Pikliau Pilarów herbu Pelikan z 23 sierpnia 1835 roki podawat, že: „familia ta, biorąca początek od dawney szlachty szląskiey, szczycąc šią prerogatywami stanowi temų wzlasciwemi, pieczçtowala šią herbem Pelikan zwanym (...) i uzywala przydomku od nazwiska majątku Pilchau, czyli Pilchwitz”.
W pierwszej polowie XIX wieku jedna z galçzi Pilarów przentosla šią do Rewla, gdzie Maxim Fabian z Pilchau Pilar byl majoretti wojsk rosyjskich, po- dobnie jak jego ojciec Maxim Wilhelm. W 1835 roku Aleksander Karol Pilar z synem Stanislawem Michalem uznany zostal przez heroldię wilenską. za „aktu- alnego szlachcica” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 75-76).
PILCHOWSKI (Pilkauskas) herbu Achinger (osiedleni na ziemi tarnow- skiej); Jastrząbiec (Plockie, Lęczyckie); Nowina (Sieradzkie); Rogala (Krakow- skie); Rola (Plockie); Szeliga (Sieradzkie). Z nich pochodzil wybitny profesor Wszechnicy Wilehskiej Dawid Pilchowski, herbu Rogala, wywodzący šią z Pilchowa w Ksiąstwie Mazowteckim.
W. Nekanda Trepka (Liber..., s. 311) podawal: pilchowski, chlopski syn w kaliskim kraju. Tego ojca Piichem zwano, syn jego sluzal w Wielkiej Polszcze. Pojąl byl shižebną w službie, potem urządami i arendami bawil šią. Pojąl byl jego dziewkç Niwerski”. Oczywiscie, jak wiçkszosc tego, co mówi Trepka, jest to puste plotkarstwo. Chodzi bowiem w tym przypadku o Jakuba Pilchowskiego, herbu Rogala, wielkopolanina, rodowitego szlachcica, ojca Adama i Chryzostoma.
PILECKI (Pileckis). Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. III, s. 600) pisai
0 Pileckich herbu Ciolek - spod Ostrolęki; herbu Topór - juž od 1368 roku wply- wowych w województwie sandomierskim i w Wielkopolsce; herbu Leliwa - po- chodzących od jednej z galęzi wielkiego rodu Granowskich, siedzących od 1400 roku na Pilcy, a od 1446 hrabiów (na Kresach zamieszkiwalî w powiecie lidzkim); herbu Labądz - w Wielkim Ksiçstwie Litewskim osiedleni byli w wielu powiatach: „Adam Urbanowicz Pilecki 1632 w wilehsktm. Pawel 1648 w trockim; Aleksander w mihskim, Stefan w nowogródzkim 1674”. Z. Les2czyc w dziele Herby szlachty polskiej wskazywal Pileckich užywających godei Ciolek, Leliwa, Labędž
1 Topór. O Pileckich herbu Ciolek obszemie informuje Spis szlachty Królestwa Polskiego (s. 184).
Trudno dziš powiedzieé, czy wszystkie lub tylko niektóre z tych galązi rodu wywodzity šią ze wspólnego pnia. Faktem jest, že Pileccy od dawna znani byli
345
w dziejach Rzeczypospolitej. Pileccy z Pilczy (Pilca) herbu Leliwa byli wptywowi juž w XV wieku. W 1440 roku Jan Pilecki by! starostą krakowskim. W 1484 roku inny przedstawiciel rodu tegož imienia byl wojewodą ruskim; Mikolaj w 1508 roku byl dworzaninem krölewskim, a od ¡511 - wojewodą belskim; Stanislaw okolo 1480 roku odriotowany zostal jako podkomorzy przemyski (Urzędnicy daw- nej Rzeczypospolitej, XH-XV1U wiek, Warszawa 1987, t. Ill, s. 377),
Jedna z galęzi rodu Pileckich herbu Leliwa miaäa nadany tytul baronöw Pafistwa Rzymskiego. Jan Pilecki w 1569 roku od Korony Polskiej podpisal unię Polski z Litwą (VL, t. II, s, 88). Maciej z Guttowa Pilecki w imieniu szlachty wojewodztwa krakowskiego, a Adam - od powiatu trockiego, podpisali w 1648 roku w Warszawie elekcję kröla Jana Kazimicrza (VL, t. IV, s. 99, 102).
ßartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskiego pi sal o Leliwitach: „Pileccy: Wincenty Granowski byl starostą i generalem Wielkiej Polski w roku 1340. Tenže albo syn jego miat za sobą Elžbietą, Otty, wojewody sandomierskiego corkę jedyną. Po tej wziąl Pilcę, miai z nią syna jednego Jana, ktoremu matka potem, gdy byla za Wladyslawem Jagietlem, krolem polskim, wyprawiia, že się pisal hrabią na Pilcy. Od tegož czasu ten dom Granowskich W2iąl odmianę, že się Pileckimi piszą”.
W. Nekanda Trepka uwazal, iž byla i nieszlachta tego nazwiska: „Pilecki na- zwal šią Stanislaw, chlopski syn, od Pilce kędyš rodzic jest. Przybral sobie tytul Pilecki domu Toporow. Trzymal od roku 1627 arendą Znamrerowice u Czchowa. Mial šią to nazywac Plecki od zagrodniczki matki, co we dworze plewla”.
Pileccy herbu tabędž kilkakrotnie potwierdzani byli jako starožytna polska szlachta przez heroldie w Wilnie i Kownie, m.in. w roku 1807. W drugiej poto- wie XIX wieku udowodniona zostal przynaležnošč do stanu szlacheckiego m.in. Pileckich z powiatu wilkomierskiego: Antoniego, Piotrą Ludwika, Jozefą i Bole- slawa. Z zapisöw archiwalnych wynika, že jedno z odgalęzien tego rodu dzie- dziczylo Orzeliszki na Grodziehsczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 129, s, 52).
PINABEL (Pinabelis) herbu Drzewica. Miejscem ich osiedlcnia byl powiat wilenski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
PINDZEWSKI (Plndevskis) herbu Podkowa - „srebma w gorę barkiem obrbcona na tie niebieskim, pod nią dwa krzyže zlote”. Zamieszkiwali w woje- wödztwie kowiehskim (Biblioteka Jagiellohska w Krakowie - Dziat rękopisow, 7015-ni, t. X, s. 31).
PIORUN (Perkūnas) herbu Leliwa. Znatii byli w Koronie Polskiej i Wiel- kim Ksiąstwie Litewskim.
PlOTRASZEWSKI (Petrašauskas) herbu Abdank. Z dawna (od XVI wie- ku) mieszkali w okolicach Sandomierza, Ošwięcimia, Krakowa. W kohcu XVII wieku notowani byli takže na Kresach Wschodnich. Szlachcic „Nicolaus Pyotra- schewszky de Pyetraschowka” wspominany j ėst w zapisach do ksiąg sądu lwowskiego w roku 1442. Jan Piotraszewski w 1586 roku byl podstarošcim ošwięcimskim, a w roku 1587 poslowal na sejm konwokacyjny. Piotraszewscy stanowili najpewniej jeden rod z Pietraszewskimi,
346
PIOTROWCZYK (Petrovcikas) herbu Pilawa. Dziedziczyli mąjątki ziem- skie w Matopol sc e i na Bialej Rusi.
PIOTROWICZ (Petravičius) herbu Leliwa odm., Lubicz, Piotrowicz, Murdelio, Ogohczyk, Syrokomla, Abdank. Znani byli na Litwie i Bialej Rusi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 638, 2855, 4095). Posiadali liczne dobra w powiatach brastawskim, wilejskim, lidzkim, zawilejskim, nowogrödzkira, polockim, wit- komierskim, stuckim, oszmiahskim, trockini, szawelskim i innych (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7, 110, 546, 610, 611,612,665,707,709, 1623, 2754,2758).
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki..., t I, s. 240) zanotowal: „Piotrowicz Stanislaw, starosta grodziehski, podpisal przywilej Zygmunta I dla wyzna- jących obrządek grecki 1519 roku. Kasper pod Dynemundą przeciw Szwedom mąžnie stawal, Janusz przetlumaczyl z lacinskiego na polski księgi Lipsiusza
0 staiosci, piąknym stylem, zdając sprawą z przedsiąwzięcia swego, möwi, iž przybywszy do Cichenic do pana Wasyla Zienkiewicza w gtuche lasy, tak šią rozmilowat w księdze Lipsiusza O staiosci, že wraz ją thrmaczyt t przypisal Jozefowi Korsakowi, sqdzicowi ziem polockich, uczniowi swemu, 1616 roku. Grzegorz wydal pismo pod tytulem Pogrom lewartowski przeciw kalwinistom 1505 roku."
Piotrowiczowie herbu Piotrowicz (oraz pochodzący od nich Piotrowscy herbu Piotrowski) byli ponoč „Tatarami” zawolzahskimi, od XV wieku siedzącymi na Litwie (por. Dziadulewicz, Szlachta tatarska, s. 247-250),
PIOTROWSKI (Petrauskas) herbu Abdank, Belina, Gozdawa, Jastrzębiec, Junosza, Korwin, Lis, Nieczuja, Pilawa, Poraj, Prus, Rawicz, Slcpowron, Tączyc
1 wlasnego. Najbardziej liczni i znani byli Piotrowscy užywający godla Junosza,
0 ktörych Wojciech Wijuk Kojalowicz w Herbarzu rycerstwa W. X. Litewskiego pisat: „Piotrowscy z Piotrowina. Jan Piotrowski z Piotrowina Trojanöw, stolnik W.X.L. Syn jego Piotr Piotrowski umari 1658, pogrzebion w Sielcu”.
Bartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskiego zaznaczal: „Dom Piolrow- skich w sieradzkim wojewddztwie starodawny, Byli dwaj mqzowie znaczni w kancelaryi wielkiej roku 1584. Jan, kanonik krakowski i poznahski, mąž god- ny w poshigach. Stanislaw, brat jego rodzony, postronnych krain obyczajöw
1 jqzyköw swiadomy”.
Na Kresach Piotrowscy zamieszkiwali w powiatach: wilenskim, oszmiahskim, dzisnehskim, wilkomierskirn, rosienskim, upickim, grodzienskim, lidzkim i innych (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885, 4095, 4117). Wywodzili się z Lubel- skiego (miejscowosc Piotrowin), ale przeniešli šią tez w Mihskie i in. Początko- wo pisali šią np. „Stefan Jozef Junosza Piotrowski, stolnik braslawski" (jego testament z polowy XVIII wieku zachowal šią w bogatych zbiorach, dotyczą- cych tego rodu w Archiwum Narodowym Bialorusi w Minsku (f. 319, z. 1, nr 2502). Drzewo genealogiczne mihskiej galązi tego rodu, zatwierdzone w 1829 roku, przedstawia siedem pokolch, 54 osoby.
Piotrowscy cząsto byli wzmiankowani w aktach pisanych jeszcze w XV stuleciu, .Johannes Vilga de Pyotrowicze Pyotrowski, advocatus in Grodek et ienutarius in Lubynye" wspominany byl wielokrotnie w zapisach do ksiąg sądu
347
lwowskiego okolo roku 1450. Albertus de Piotrowice, capellanus Gneznensis Diócesis, plebanus ecclesiae in Rumno, wymieniany jest przez zródta pisane z roku 1471 (Akta ziemskie i grodzkie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. II, s. 207). Katherina Pyotrowska de Pyotrowicze w 1475 roku figuruje w zapisach halickich ksiąg ziemskich. Okolo 1490 roku we Wloclawku mieszkal Joannes Piotrowski (Archiwum Sanguszkáw, t. II, s. 242). Johannes Piotrowski, advocatus Gnesnensis, zapisany zostal w Matricularium Regni Pobniae summaria pod rokiem 1497 jako absolwent szkól warszawskich.
W 1567 roku w regimencie starosty orszanskiego Filona Kmity Czamobylskie- go ciągnąt przeciw Moskwie „towarzysz Wawrzyniec Pietrowski, koni na ošm. Na nim pancerz, szyszak, szabla, pod nim koú plesniwy, trzy nogi biale”. Jego brat Mikolaj jechal na êîï³è guiadym. Joannes Piothrowski, cantor, canonicus vicariusque in Spiritualibus et officialis generalis Poznaniensis, figuruje w aktach kapituly poznañskiej z roku 1572 (Akla leap itui z wieku XVI, Krakow 1908, s. 216).
W dokumencie z XVI wieku czytamy: ,jeho milost Balcer Janowicz Rajec- ki, woyski trocki, w roku tysecza piatsot semdesjat tretiim ziemianinu Korony Polskiey panų Janu Pietrowskomu za utsztywyje poslugi jeho, jako krewnemu powinowatemu z dobrey woli swojey zapisat imienne dworec swoy nazywajemy Užulete w powietie upitskim lezaezy, jemu samomu, takowym sposobom, aby z toho dworca Uzuletia przy imieniu Kostieszyskom w powietie trockom leža- czom czasu woyny službu ziemskuju wojennuju konnuju zbroyno on sam ó po- tomki jeho odprawowali” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 104).
Pózniej posiadali Piotrowscy wsie Pomowczów, Kupryszki i Plekiszki w po- wiecie èð³åê³ø - jak podaje dokument archiwalny - ,,z poddanemi oboiey plci, z gruntami wszelkiemi, z usiewem ¿ytnira ó jarzynnym, z bydiem rogatym”.
Ksiądz Jan Piotrowski, sekretarz króla Stefana Batorego, okolo roku 1584 utrzymywal korespondeneją z zacnym do mem hrabiów Zamoyskich (Archiwum Jana Zamoyskiego, t. Ill, s. 382, 476). W 1585 Stanislaw Piotrowski by! podsta- rošcim luckim. Joanno Piothrowsky decam Poziumensi, custodo Sandomiriensi, scholastico Lancicienst et canonico Cracoviensi wspomniany zostal w przywi- leju króla Zygmunta III z 15 styeznia 1588 roku {Prawa, pnywileje i statuta tniasta Krakowa, t. ò, s. 4).
Teodor Piotrowski w roku 1592 by! wtascicidem siota Jakimowicze nieda- leko Slonimia {AWAK, t. XVII, s. 95). Szlachemi panowie Matys Piotrowski i Htehory Chmielnicki z Miiíszczyzny w 1592 roku byli swiadkami w sprawie bójki braci szlachty na kopie (ibidem, s. 109). W 1618 roku poborcą podatko- wym powiatu oszmianskiego zostal Aleksander Piotrowski, oszmianski pisarz grodzki (VL, t. Ill, s. 167). Pan Tomasz Piotrowski w 1620 roku w Wilnie pelnil funkeję namiestnika dworu metropolity (AWAK, t. XX, s. 263).
W roku 1627 do magistratu witebskiego wplynęia skarga na szlachcica Jana Piotrowskiego od Zydów Aleksandra Chajmowicza i Judy Jakubowicza, iž wy- mieniony pan „potajemnie gorzalkę szynkuje”, nie mając na to zezwolenia. „Dobra szlachta”, panowie Jan Wysocki i Krzysztof Piotrowski odnotowani zostali w lutym ] 645 w piñskich księgach grodzkich jako swiadkowie w proce- sie sądowym {AWAK, t. XVII, s. 341).
Szlachcice Jan Piotrowski i Pawel Jagodzmski spod Kobrynia wzmianko- wani są w archiwaliach z roku 1661. Pan Pawel Piotrowski z województwa
348
brzeskiego figuruje w 1663 r. w brzeskich ksiągach grodzkich jako swiadek sądowy (AWAK, t. XVIil, s, 443). W 1665 roku traili do tiiewoli moskiewskiej „z Wolynia powiatu luckiego szlachcic Jan Piotrowski, który shižyt pod chorą- gwią księcia Czetwertynskiego; z towarzyszem wzięty razem z porucznikiem S kūlimo wskim” (Akty Jugo-Zapacbwj Rossii, t. V, s. 373).
Stanislaw Trojan Piotrowski w 1677 roku byl skarbnikiem ziemi wiskiej (VL, t. V, s. 240). W 1697 roku Stanislaw Piotrowski, miecznik mscislawski, podpisal jedną z uchwal sejmowych w Brzesciu (AWAK, t. TV, s. 238). Jan Piotrowski, grodzienski wiceregent grodzki, 26 XI 1707 roku podpisal instrukcję na sejm. Pan Wladyslaw Piotrowski, szlachcic z powiatu upickiego, 6 maja 1711 roku oskaržony zostal przed sądem w Biržacb przez Jerzego Wąsowicza o nie- oddanie dingu (Biriu dvaro teismo knygos, s. 252-253).
W 1716 roku komendantem Mohylewa byl Michal Piotrowski, chorąžy pan- cemy petyhorski (Istonko-juridiczieskije matenafy.., t. XXVII, s. 8). W roku 1718 „Jozeph Korwin Piotrowski, sędzia grodzki wilenski, manu propria” pod- pisywal wyroki sądu w Wilnie (Raganų teismai Lietuvoje, s, 331). W dokumen- tach archiwalnych Witebska z roku 1721 wspomina šią Jozefą Piotrowskiego, stolnika braclawskiego, i žonę jego Krystyną z domu Chrapowicką, wlaécicieli majątku Korowajna (Istoriko-juridiczieskije materiaiy..., t. XXVI, s. 410).
Wywód famtlti urodzonych Piotrowskìch herbu Abdank, wydany przez he- roidię wilenską 15 lutego 1805 roku, podawal, že: „Stanislaw syn Jana z Pie- traszków Piotrowski po przodkach swych zaszczycal šią prerogatywą stanowi szlacheckiemu wlašciwą, dziedziczyi w powiecie szawelskim sytuowaną mająt- nošč ziemską zwaną Wardukszle i spbdzil syna lgnacego, który synów dwóch: Jerzego i Antoniego sukcessorami po sobie zostawü” (1776) Heroldia uznala więc tych ostatnich za „rodowitą i starožytną szlachtą polską”, wpisując ich do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich guberni litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 50-52).
Wedhig Reg es iru szlochty czynszowej i okolicmej powiatu borysowskiego z 1812 roku we wsi Sìwce mieszkal pan Symon Piotrowski (AWAK, t. XXXVII, s. 307), 29 maja 1818 roku Grodzieiiskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich wydalo zaswiadczenie rodowitosci szlacheckiej Szymonowi Piotrowskie- mu, wlascicielowi wsi Wierch-Lebiódka w powiecie Hdzkim. Dowiadujemy šią z tego przekazu, že prūtoplastą rodu byl Grzegorz Piotrowski, chorąžy wojsk polskich, który za zaslugi bojowe otrzymal z rąk Jana Kazimierza herb Junosza i majątek Kosówka, co zapisane zostalo do akt lwowskiego sądu ziemskiego 25 kwietnia 1662 roku (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 517). Grzegorz zostawi! syna Teodora Jana, dwuimiennego, a ów dwóch kolejnych: Józefa i Szymona. Synowje zaš tego ostatniego - Edward i Szymon - nabyli w koócu XVIII wieku posia- dlosc Wierch-Lebiódka kolo Lidy.
21 maja 1841 roku Wilenskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich wydalo zaswiadczenie rodowitosci Wincentemu Piotrowskiemu, wlascicielowi wsi Mikance w powiecie kowienskim. Choc byl to niewątpliwie ten sam ród, gdyž równiez uzywal herbu Junosza, za protoplastą tu wziąty zostal Dawid Piotrowski, mający syna Jana i wnuka Kazimierza (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 516).
W powiatach wilenskim oraz oszmianskim szeroko rozgatązieni byli Pio- trowscy užywąjący herbu Korwin, wlasciciele m.in. mąjątk0w Czerepszczyzna i
349
Šwirany. Ich wywodzono od Jozefą i Teresy Piotrowskich (1743), stolnikow braslawskich (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 518). Kolejny wywod Piotrowskich herbu Korwin za protoplast? rodu uznawal Jozefą Piotrowskiego, ktory mial czterech synow: Szymona, Gabryela, Franciszka i Jozefą. Z nich (prčcz Franciszka, ktory zmarl bczpotomnie) poszty duže odgalęzienia niezamožnej rodziny szlacheckiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1256, s. 1-458).
Wywod famitii urodzonych Piotrowskich herbu Korwin z 31 sierpnia 1820 roku podawal, že; „Józef Korwin Piotrowski pierwej s?dzia grodzki woje- w6dztwa wilenskiego, a pozniey stolnik braslawski (...), starožytną szlachecką dostoynošcią uzacniony, pošrod zaszczytow urodzeniu swemu i stanowi wlasci- wych posiadal wieczyscie majętnošč Swirany, w powiecie oszmianskim ležącą, a obok tego mial w swey zastawney possessyi od urodzonych Bieganskich wio- ski Przewozniki, Rusakow, Koscieniow i Czerenoki oraz innego nazwania w wojewodztwie wilenskim sytuowane, ktore dobra, a mianowicie Swirany, w spadku synowi swemu Karolowi Korwinowi Piotrowskiemu, horodniczemu wojew6dztwa smolehskiego, zostawil. Tak o tym przeswiadczyty trzy dekretą Trybunatu Gfownego Litewskiego roku 1743”.
Karol mial syna Gabryela, ktorego synowie Kazimierz, Ignacy, Jozef, Piotr i Pawel w 1820 roku uznani zostali wraz z Iicznymi swymi potomkami przez De- putacje Wywodowa Wilehska 2a „rodowita y starožytną szlachte polska” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1539, s. 83-84).
W XIX wieku Piotrowscy mieli niemalo klopotow z utrzymywaniem si? w stanie szlacheckim, gdyž wladze carskie dąžyly do zepchnięcia ich, jak i wielu innych niezamožnych rodziti szlacheckich, do klasy chlopskiej (CPAHL, f. 391, z.
l. nr 1256, s. 1-458). Wowczas to Piotrowscy herbu Korwin spokrewnieni byli
m. in. z Fedorowiczami, Maciulewiczami, Urbanowiczami, Bukowskimi, Rodzie- wiczami (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 292, s. 1-56; f. 39L z. 1, nr 1506, s. 1-10).
Wywod familii urodzonych Piotrowskich herbu Korwin z 1832 roku stwier- dzal, že tcgo rodu „przodkowie byli szlachtą starožytną, piastowali urząda i po- siadali dobra dziedziczne, a mianowicie, že z nich Jozef Korwin Piotrowski, wojski czemihowski (...), dziedziczyi dobra ziemskte w wojewodztwie mmskim Janowszczyzn? oraz Norzyce alias Piotrowo w powiecie oszmiahskim, piasto- wal urząd podwojewodzego wilenskiego" - w roku 1691. Mial on z zoną Bene- dyktą Tyminską syna Karola, ktory byl wojskim czemihowskim. Jego syn Fran- ciszek mial syna Jana i wnukow: Cezarego Dominika Konstantego oraz Juiiusza Leopoldą Marka (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 55-57).
Wilenski regent graniczny Jan Piotrowski w 1832 roku otrzytrial w tutejszej heroldii potwierdzcnie szlacheckiej rodowitosci (CPAHL, f. 393, z. 1, nr 1620, s. 35, 36). 21 paždziemika 1830 roku w Suwalkach wystawiono następujący dokument: „Rada Obywatelska Wojewodztwa Augustowskiego zaswiadcza ni- niejszym jako pan Francisdzek Xawery Piotrowski po zlozeniu prawem wskaza- nych dowodow do księgi obywateli szlachty powiatu kalwaryjskiego pod nr 5 bez prawa gtosowania na seymikach wpisanym zostai. Prezes Rady Jozef Dzie- konski” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 61).
Od początku XVII wieku Piotrowscy herbu Junosza występują w Oszmia- nie. Jeden z nich, Hrehory Stanisfaw, stolnik nowogrddzki, „mąž wojenny, Mo-
350
skwę, ktora chciala ubiec Lubecz, trzysta wyciąwszy, resztę do Šwini rzeki za- pędzit, gdzie ich daleko wtęcej potonęlo; w Horodyszczu, swoich dobrach, ko- šcioi zmurowal, n adai i ozdobil” (T. Žychlinski, Zlotą księga szlachty polskiej, t. II, s. 243).
W pienvszej polowie XIX vvieku Piotrowscy byli licznie osiedleni w powie- cic upickim, gdzie się spokrewnili m.in z Sorokami, Proscewiczami (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4098). Piotrowscy herbu Junosza notowani byli w powiecie dzi- snenskim, gdzie się spokrewnili z Niekraszewiczami, Strummskimi, Parfianowi- czami, Sokolowskimi, Slizieniami, Onoszkami (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117, II). Oni tež zamieszkivvali y/ Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 292, s, 71-80). W innych powiatach Piotrowscy tego herbu spokrewmeni byli m.in. z Raszano- vviczami, Žylewiczami, Rakowskmri, Korsakam), Strumskimi, Fedorowiczami, Žyckimi, Tyszkiewiczami, Bortkiewiczami, Daniszewskimi. Dziedziczyli m.in. dobra Hlebow i Žejmele w powiecie upickim; dzieržawili folwark Woronka wparafii womianskiej w powiecie wileuskim. Wszędzie okrešlali się jako „po- chodzący ze starožytnej szlachty polskiej”.
Liczna grupa Piotrowskich, zamieszkalych w powiecie drohiczynskim w dobrach Piotrowe Kizyvvokoly, Kiynki, Sobole, Tohvin, Zaremby, Korzeni6wka, Wojencze, Siekluki, Osmole, Piotrowe Trojany, Wygonowo Piotrowe, Siekluki Piotrowe i in., uzyskaia potwierdzenie rodowitošci szlacheckiej z heroldii gro- dzienskiej w roku 1835 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 160-164).
Piotrowscy byli rodziną aktywną politycznie i patriotyczną. Lista urzędni- k6w wyznania katolickiego, zwolnionych ze služby ze względu na polityczną n lepra womyšlnošč od roku 1863 i zamieszkalych iv guberni grodzienskiej z poja- šnieniem, jakie ma každy z nich šrodki do žycia (CPAHL, f. 378, z. 1866, nr 181) z listopada 1866 roku zawiera m.in. infortnację, že w powiecie biatostoc- kim zamieszkuje „radca tytulamy Piotrowski. Jest utrzymywany przez dzieci”.
Andrzej Piotrowski, wlašciciel w pienvszej polowie XVIII wieku majątku Juliopol, byl uwažany za protoplastę galęzi pieczętującej się herbem SIepowron, a zamieszkatej w powiatach šwięcianskim i witkomierskim, gdzie požniej posia- dali tež rožne zušcianki i folwarki (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 292, s. 57-70). Pio- trowscy osiedleni na Žmudzi užywali herbu Pilawa, a wywodzili się od Mikoiaja Piotrowskiego, wlašciciela dobr Piotrkowice na ziemi warszawskiej, Na Podolu Piotrowscy rozgalęzili się na siedem rožnych rodzin, ale nie byli majętni i wpIywow] (Spisok dworian podolskoj gabenai, s. 75, 134, 292), Užywali tu przewažnie herbu Gozdawa (por. W. Lukomskij, W. Modzalewskij, Mahrossij- skij gierbownik, s. 133).
Duže znaczenie i wpfywy uzyskaia ta rodzina w Rosji, gdzie slynęla w wielu sferach žycia spolecznego. Przedstawiciele tego rodu podkrešlali tam z naciškiem swe polskie pochodzenie. A. Bobrinskij (cz. 2, s. 366) podawat, že „familia Pie- trowskich pochodzi ze starožytnego polskiego szlachectwa (...). Po przesiedleniu się do Rosji shižyli tronowi rosyjskiemu na rozmaitych urzędach”. Takže Obszczij gierbownik (t. VII, s. 165) informowal: „Familia Pietrowskich (...) pochodzi ze starožytnego Polskiego szlachectwa. Potomkowie tego rodu, znajdując się w Polsce w rožnych rangach, obdarzani byli od krolow polskich wsiami i na one przywileja- mi. Rownym sposobem i įnni pochodzący od tegož rodu Pietrmvscy, przesiedlając
351
się do Rosji, služyli tronowi rosyjskiemu w rožnych rangach. Wszystko to dowodzi się swiadectwami i genealogią Pietrowskich”. Z tej rodziny pochodzil m.in. wybitny poetą i myšliciel Symeon Polocki (1629-1680).
PIOTUCH (Gaidys) herbu Kubticki. Dziedziczyli dobra ziemskie na Wi- lenszczyžnie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
PIGIMO (Plunksna) herbu Boncza. Od początku XVII wieku notowani byli w Witebsku, požniej tež na Žmudzi i Nowogrodczyznic. Piastowali liczne urzę- dy i otrzymywali posady w administracji i wojskowošci (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 372; f. 391, z. 7, nr 791). Byli i „ludzie prošci” tego nazwiska. W. Nekanda Trepka donosil: „Pioro nazywal się Olbrycht, syn Kobyly, kowala ze wsi od Grochlina u Lelowa (...), Ten kowalczyk Pioreckim się poczynil”.
PIČROWICZ (Plunksnaitys) herbu Leiiwa. Znani byli na Litwje.
PIRAMOWICZ (Piramovičius) herbu Odrowąž, Dziedziczne posiadtošci mieli w Galicji. Z tego rodu pochodzii Grzegorz Piramowicz (1735-1801), wybitny pedagog polski.
PIS AN KO vėl PISANKA (Pisankas) herbu Prus III. Osiedleni byli na Wilenszczyznie i Grodzieriszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046; f, 391, z. 9, nr 1068, 2443, 2541). Znani byli tež w Polsce.
PISARZEWSKI vėl PISARZOWSKI (Pisažauskas) herbu Starykoh, Šle- powron i Topor. Pochodzili z Polski srodkowej. Jan z Pisarzowic Pisarzewski w 1661 roku byl sędzią ziemskim zatorsko-ošwięcimskim, wielokrotnym poslem na sejmiki krakowskie. Inna rodzina Pisarzewskich, užywająca herbu Topor, pochodzila z Poznanskiego. Jeszcze inni uzywali godla Slepowron. Pisal o nich Kasper Niesiecki w Koronie Polskiej (t. Ill, s. 606). Informacje o tym rodzie zawiera rowniez Spis szlachty Krdlestwa Polskiego (s. 184).
Początkowo Pisarzewscy pisali się „de Pisary”. W tedy na Grodzienszczyž- nie posiadali dobra Pisarzewce. Petrus de Pisszary, podkomorzy krolewski, jest wspominany w 1437 przez lwowskie akta grodzkie. Jan Pisarzewski, zatorski sędzia ziemskt, w 1674 roku podpisal sufragację wojewodztw i ziem Rzeczypo- spolitej dla Augusta II (VL, t. V, s. 148). Ignacy Pisarzewski podpisal 11 sierpnia 1772 roku laudum ziemian zydaczowskich o uregulowaniu spraw tego powiatu. Michal Pisarzewski by! „towarzyszem sowitym” chorągwi jašnie wielmoznego Walewskiego, wojewodzica sieradzkiego, w skladzie Szostej Brygady Kawalerii Narodowej wojska koronnego w 1790 roku, stacjonującej w Tulczynie {Mate- riaty do bibliograjti genealogii i heraldyki polskiej, 1.1, s. 22).
Pisarzewscy byli bardzo szanowani w Rosji. Pisarzewscy rosyjscy najpraw- dopodobniej pochodzili od Pisarzewskich z Pisarzowic na ziemi zatorsko- oswięcimskiej.

go, za malzonka swego przypowiadam się ó one zastawe pod pieru'szą zaręką aresztuję, aby nikomu nie byla wydana do okupna y bycia malzonka mėgo u Sądu Glownego Trybunalnego, czego ni na kim inszym requirowac nie przyj- dzie, tylko na samych wszmciach, mych msciwych panach. Oddawam się za tym w taškę mych msciwych panow. Za Paszkowa, dnia 26 Juli Anno 1639. Wszmsc mych msciwych panow zyczliwa y rada shizyd Hanna Przewalska Mikitiniczo- wa” (Istoriko juridiczeskije marieriafy..., t. IX, s. 379-380).
Chodzito w owym pišmie pani Przewaiskiej o to, by zdobyč na powrot nale- žące do niej rzeczy, ktore wczesniej jej mąž wypozyczyl (lub podarowat) Timo- fejowi Koztowi, burmistrzowi mohylewskiemu, nagle i bezpotomnie zmarlemu. Koziet byl cztowiekiem bogatym, po jego smierci bardzo wiele osöb domagato się zwrotu kosztownosci, danych ongiš burmistrzowi w prezencie Qedną z nich byta Hanna Przewalska).
Sprawa nabrata takiego rozglosu, že musiaf się nią zająč sam Wladystaw TV, ktöry z Wilna wystosowal w tej sprawie specjalny list do magistratu Mohylewa, podpisując go sąžnišcie z wyszczegölnieniem wszystkich naleznych mu tytulöw: „Wladyslaw IV, z taski ßozey kröl polski, wielkie ksiąžę litewskie, ruskie, pru- skie, ¿mudzkie, mazowieckie, inilanckie, a szwedzki, gocki, wandalski dzie- dziczny krol, obrany wielki car moskiewski” Jak skonezyty się starania pani Przewaiskiej, nie wiadomo. W každyrn razie rodzina ta przetrwaia dziejowe kurze, a jej przedstawiciele byli wzuiiankowani takze w przekazach archiwab nych z wieku XVIII i XIX.
PRZEWLOCKI (Pševlockis) herbu Brodzic, Oria, Pms, Przestrzat. W 1661 roku w witebskich aktach grodzkich zapisano wzmiankę î Stanislawie Przewtoc- kim, „czeszniku nowogrodzkim”. Wöwczas i požniej Przewtoccy znani byli tež na Wilenszczyznie. Ich rodowitošė szlacheckąpotwierdzita heroldia wilenska.
PRZEŽDZIECKI (Pšezdeckas) herbu Prus I, Pierzchala, Roch III. Kasper Niesiecki {Korona Polska, t. III, s. 767) napisat o nich: „Przeždziecki herbu Prus I w Mazowieckim y Xięstwie Litewskim. Jan Przeždziecki w zakonie naszym, sfužąc zapowietrzonym w Pultusku, padt ofiarą mitošei bližniego w roku 1624. Marcin, towarzysz Koniecpolskiego, w roku 1582 pieszo poszedt do szturmu pod Pleszkowetn. Piotr i Pawel w Trockim 1632. Benedykt, podstoli ptocki”.
Profesor Julian Bartoszewicz zanotowal o tej rodzinie: „Przeždzieccy herbu Roch, na Litwie. Pierwszy z tego domu Senator, Mikolaj Wladyslaw, byl naj- pierw marszalkiem oszmianskim, w ktörym to powlecie posiadal wieä Szeme- towszczyznę, w roku zas 1678 postąpil na kasztelana nowogrodzkiego. Byl stronnikiem Sapiehöw (...), Jako marszalek trybunalu litewskiego zakonczyl tycie ten kasztelan na posiedzeniu tegož trybunalu dnia 11 paždziemika 1685 roku, mając lat okoio 64 (...).
Aleksander, chorąžy mozyrski, sekretarz poselstwa do cesarza Piotrą Wielkiego po dwa razy (1705, 1713). Potem zaslugiwal się Tartom i ze starostą stęžyckim jakiš czas bawit w Turcji w roku 1714. Byl deputatėm na tiybunal wilenski w roku 1716. Wreszcie dnia 24 listopada 1726 roku mianowany kasztelanem inflanckim, byl drugim z kolei w tej rodzinie senatorem, umarl zas w Wilnie 1732 roku.
401
Miai trzech synow, z tych dwaj starsi, odwazne zuchy i dobrego serca lu- dzie, mamie poginęli. Trzeci tylko, najmlodszy, Antoni Tadeusz zostal przy žyciu. Mając lat 22, piastowal juž laskę trybunaiu litewskiego, za co mianowany zaraz zostal pisarzem wielkim. Poslując raz w raz na sejtnach, w roku 1750 zostal podczaszym litewskim, w roku 1752 referendarzem, a na sejmie koronacyj- nym z roku 1764 mianowany podkanderzym
By] tež Przeždziecki starostą pinskim, minskim, dębskim i bhidenskiin. Umar! w Warszawie dnia 27 marca 1772 roku, mając wieku lat 56. Pochowany u kapucynow. Za žonę miat Katarzynę Oginską, rodzoną siostrę hetinana wieU kiego litewskiego Michata; zašlubiona z nim w roku 1744, umarla zas w Zasfa- wiu dnia 17 wrzesnia 1762 roku, Dwaj jego synowie, starszy Michal, pisarz wielki litewski, starosta pinski, osiadl na Podolu, mlodszy zaš z nSch, Dominik, starosta dębski i minski, zostal šią na Litwie”,
Wed tug Ignacego Kapicy Milewskiego (Herbarz, s. 339) Frzeždzieccy ob- jawili się na arenie dziejowej na przelomie XV i XVI wieku, Nazwisko wzięli od dobr Przeždziecko Dworaki, Przeždziecko Grzymber, Przeždziecko Lenarty, Przeždziecko Pierzchaly, Przeždziecko Mroczki, Przeždziecko Drogoszewo, Przeždziecko Jachy w powiecie nurskim w ziemi lomžynskiej.
Węgierskie žrodlo genealogiczne podajc o tym rodzie co następuje: „Przeždziecki herbu Roch III. Od 1460 na Mazowszu. Požniej w Litwie, na Podolu (w XVIII w.). Od 1843 i 1913 hrabiowie rosyjscy. W XVIII wieku uzywali w Polsce tytulu «hrabiowie na Zaslawiu i Czamym Ostrowiu». Trzech senatordw” (Stefan graf von Szydlow-Szydlowski, Nikolaus Ritter von Pastinszky, Der polnische und litauische Hocbadel, s. 76).
Mikolaj Wladyslaw Przeždziecki by! marszalkiem powiatu oszmianskiego w latach 1640-1676, On tež w 1676 roku, jako deputat do konstytucji z Wielkiego Księstwa Litewskiego, podpisal uchwal? warszawskiego sejmu koronacyjnego (VL, t. V, s. 205). Konstanty Florian Przeždziecki, podsędek brzešciahski, w 1674 ziožyl podpis w Warszawie pod sufragacją Jana III Sobieskiego (ibidem, s. 161). Mikolaj Przeždziecki, kasztelan nowogridzki, od 1678 roku by! czlonkiem Rady Krdlewskiej Jana III Sobieskiego (ibidem, s. 270).
K. Pulaski w dziele Kronika polskich rodow szlacheckich Podola, tVofynia i Ukrainy (t. I, s. 151) podawal o Przeždzieckich, že „wyszli z Mazowsza, gdzie dotąd žyją liczne gatęzie tegož samego rodu. Ci, ktorzy w XVI lub w zaraniu XVII wieku osiedli na Litwie, rychto zajqli wyzsze stanowiska i majątkowo podnieili znaczenie rodu. Heraldycy poczynają rodowdd Przeždzieckich litew- skich od Piotrą Pawla, ziemianina powiatu oszmianskiego, ktory w 1638 roku nabyl dobra Szemetowszczyznq. Z potomkow jego syn Mikolaj zasiadl juž w senacie (kasztelan nowogrodzki), a wnuk Aleksander (syn Krzysztofa) by! kasztelanem inflanckim, Odtąd Przeždzieccy ohok urzędow ziemskich piastują liczne dygnitarstwa”.
Przeždzieccy herbu Pierzchafa w XVII w. posiadali kamienice w Wilme, majątek Szemetowszczyznę w powiecie oszmianskim, posiadtosci w woje- wodztwach nowogrodzkim, inflanckim, minskim. Przedstawiciele tego rodu mieli dobra ziemskie takže w powiecie šwięcianskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2346). Hrabiowie Karol i Konstanty Przeždzieccy figurują natomiast na liscie
402
szlachty powiatu oszmianskiego z roku 1809. Przeždzieccy spokrewnieni byli z Oginskimi, Radziwiilami, Kiewliczami, Jawgielami, Zalcskimi, Lubieriskimi, Kaminskimi, Guyskiini, Karnickimi, Olizarami.
PRZYALGOWSKl {Prialgauskaa) herbu Dolęga. Od okolo 1640 roku zamieszkiwali na Žmudzi (majątek Przyalgowo w powiecie teiszewskim) i na Wilenszczyžnie (Wilno i okolice), Spokrewnieni byli z Wojnowiczarni, Zyg- muntami, Lukowiczami, Gabszewiczami, DanileckimL
Wyw6d familii urodzonych Przyaigowskich herbu Dolęga z 11 vvrzešnia 1835 roku podawal: „Pienvszy wzmiankowany protoplasta Kazimierz z Gie- dawga Przyalgowski w zaszczytach szlachectwa zostając, splodzil syna Hreho- rego, ktory dobra swe dziedziczne Miloszajcie Pakiery w gondynskim, Lawkow Podywiecie w szadowskim i Poworcie Pilsudy Sumiczne w korszewskim po- wiatach Xięstwa Žmudzkiego ležące, testamentem 1663 roku pazdziemika 15 uczynionym (...) synom swoitn Kazimierzowi, Michalowi i Piotrowi zostawil”.
Michai zostal požnjej podstolim smolenskim. W 1835 roku heroldia wilenska uznala za „akmalnych i starozytnych dworzan", wpisując ich do szostej częšci ksįąg szlachty gubemi wilenskiej, Jozefą Grzegorza, Jana Alojzego, Wincentego Tomasza, Ludwika Barttomieja, Leopoldą, Ignacego Andrzeja, Ignacego Norbertą, Aleksandra Ignacego Karola, Tadeusza, Telesforą Pawla, Benedykta Zenona, Jozefe, Piotrą Pawla, Jozefą Lukasza, Antoniego Felicjana, Jana Aleksandra, Chryzo- gona, Zenona Ambrožego, Stefana Jozefą Ksawerego i innych Przyalgowskich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 81-85).
Kilkų Przyalgowskich zapisalo šią w dziejacb kultury rosyjskiej, inni chlub- nie zaslužyli stę na polu chwaly w walkach o niepodleglošč Republiki Litew- skiej w latach 1918-1920.
PRZYBYLSKI (PSibilskas) herbu Abdank, Gozdawiec, Grzytnaia, Koscie- sza, Nowina i wlasnego, Jakub Przybylski podpisal 23 lipca 1764 konfederaeję ziemian halickich w obronie Polski i wiary katolickiej. Maciej Przybylski byl w roku szkolnym 1822/23 nauczycielem rysunkow w Molodecznie (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s. 15-20).
PRZYBYSZEWSKI (Psibisevskis) herbu Grzymala. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie upickim.
PRZYBYTEK (Psibitekas) herbu Grzymala. Miejscem ich osiedlenia byl powiat lidzki (CPAHL, f. 391, z. 4, nr2351).
PRZYDOBA (Prìdaba) herbu Lubicz. Posiadali majatki w powiecie ro- stenskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PRZYLIJCKI (Psilenckis) herbu Nal^cz i Sreniawa. Dawna i zamozna ro- dzina malopolska. Nazwisko wzi^li od wsi Przyl^ka w województwie krakow- skim. Uzywali przydomku Prandota. Hieronim Przyt^cki z Przyt^ka marni propria podpisal 3 czerwca 1606 „protestaci” szlachty województwa krakowskie-
403
go {Akta sejmikowe wojewodztwa krakowskiego, t. 1, s. 298). On tež ziozyl pod- pis pod uchwalą szlachty wojewodztwa krakowskiego „na okazowaniu” 1 maja 1619 roku pod Kazimierzem, Prawdopodobnie teuže Hieronim z Przylęka Przy- lęcki, stolnik wojewodztwa krakowskiego, marszalek kola rycerskiego, w 1634 podpisal laudum wojewodztwa krakowskiego (VL, t. Ill, s. 402), Achacy z Przylęka Przylęcki, stolnik krakowski, w 1642 roku byi czlonkiem komisji poselskiej do ustalenia granic Šląska i Węgier (VL, t. IV, s. 27). Michal Bogu- siaw Przylęcki w 1696 pdnit funkcje burgrabiego krakowskiego.
Wywodfamilii urodzonychPrzylęckich herbu Srzmiawa z II listopada 1832 roku stwierdzal: „Przed narni, Ignacym hrabią Zabielią* pehiiącym urząd raar- szalka gubemskiego wilenskiego, dworu Jego Cesarskiej Mošci kameijunkrem i kawalerem, prezydującym, i deputatam! z powiatow gubemi wilehskiej, a mia- nowicie z wilenskiego - Cezarym Sawickim, z brastawskiego - Stanistawem Kamienskim, z upickiego - Michaiem baronem Krauzėm, z kowienskiego - Jacentym Mackiewiczem, z wilkomierskiego - Ignacym Bolcewiczem, z sza- welskiego - Jozefem Rymgaytlą, i z telszewskiego - Symplicjuszem Izdebskim, do przyjmowania i roztrząsania wywodow szlacheckich wybranymi, zložony zostal wywod rodowitosci szlacheckiej familii urodzonych Przylęckich
Z rozbioru jakowego okazalo się, it familia Przylęckich od najdawniejszych czasow zaszczycona prerogatywami stanowi szlacheckiemu wlasciwemi, posiada- niem dobr ziemskich i pehdeniem publicznych urzędow, užywa herbu Srzeniawa (...); že pradziad wywodzącego się Krzysztof Antoniewicz Przylęcki, jako aktualny szlachcic, posiadat dobra ziemskie z poddanymi, jedne Berebiow zwane w woje- wodztwie polockim, w trakcie newelskim, drugie zas Podusie w wojewodztwie trockini polotone, antecessorom jego przez krolow polskich nadane, a jemu za przywilejem krdla polskiego Augusta H konferowane, ktdre to dobra Podusie ustą pil Franciszkowi Swierczewskiemu, a Berebiow synowi swojemu Antoniemu Pizyięckiemu drogą natūralu ej sukcessyi do dziedziczenia zostawil; tudziež iž rze- czony syn jego Antoni za žycia jeszcze ojca swojego nabyl majętnošč Rabszczyznę, ežy Ii Rawszczyznę nazwaną, w wojewodztwie poiockim w trakcie newelskim poto- žoną, takže z poddanymi, i že tych majętnosci, tak ojczystej, jako tež przez niego nabytej, zostal sukcessorem - syn jego Ludwik, dworzanin Jego Krolewskiej Mošci skardu litewskiego”.
Wywod heroldii wilenskiej kohczy się sakramentalną formulą: „Na funda- mencie przeto takowych dowodow, rodowitosc starožytną szlachecką familii urodzonych Przylęckich probujących, my, pelniący urząd marszalka, i deputaci po- wiatowi (...) familią urodzonych Przylęckich, a mianowicie wywodzących się: Leona Ludwikowicza z synami Wojciechem, Mikoiajem Walerianem Ignacym, trzyimiennym, i Hieronimem Szymonem, dwuimiennym, Przylęckich za rodovvitą i starožytną szlachtę uznajemy, oglaszamy i onych do księgi szlachty gubemi wilenskiej klasy pierwszej zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 76-78).
Jak wynika z tego dokumentu, Przylęccy kojarzyli malzehstwa z pannami z domow Bobiatyhskich, Twardowskich, Ciechanowiczow, Petrazyckich. Oprocz dziedziczenia wymienionych w wywodzie posiadlošci mieszkali rdwniez w Wilnie, na Autokolu, jak tež w majętnošciach Parow i Budwicie w powiecie rosiehskim.
4 0 4
PRZYMULSKI (Pšimulskis) herbu Syrokomla i Žnin. Dziedziczne dobra ziemskie tego rodu znajdowaly šią w powiecie wilenskira (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 305).
PRZYTYCKI (Pritickas) herbu wlasnego. Pochodzili z miejscowošci Przy- tyki w powiecie radomskim. „Stanislaw w nagrodę zashig wojskowych otrzymal zatwieidzenie nobilitacji w 1613 r.” (Polska encyklopedia szlachecka, t. X, s. 136). Odznaczali šią walecznošcią w zmaganiach z Moskwą (VL, t. III, s. 94).
PSTROKONSKI (Pstrokonskis) herbu Poraj i Paparona, Pochodzili z Pol- ski srodkowej; požniej znani byli tež na Litwie i Bialej Rusi. Jan z Pstrych Koni Pstrokonski, miecznik ięczycki, w 1674 roku podpisal akt elekcji Jana III Sobie- skiego (VL, t. V, s. 152).
PSZCZOLKOWSKJ herbu Rawicz i Jastrzębiec. Pan Adam A. Pszczoi- kowski zamieszkaly w Warszawie tak oto przedstawia dzieje swego rodu: „Rod Pszczolkowskich wywodzi šią ze wsi Pszczolki (parafia Grudusk, powiat prza- snyski, ziemia ciechanowska) i naležy do szlachty odwiecznej. Oznacza to tyle, že jest tak zwaną szlachtą šamą z siebie (jak powiada Juraha w Panų Tadeuszu: «Pytai u tnnie patentą, kiedym zostal sziachcicem? Sam Bog to pamiąta! Nie- chaj Moskal w las idzie pytai dębiny, kto jej dal patent rosnąč nad wszystkie krzewinyl»). Początki Pszczolkowskich sięgają zapewne wczesnego sredniowie- cza, skoro juž w Metryce Księstwa Mazowieckiego z początkow XV w. poja- wiają šią czlotlkowie tego rodu.
Nazwisko ich pienvotme zapisywane bylo w zlatynizowanej formie «de PczoJky» potem «de Psczolki», «de Pszczolki». Występowali rownoczesnie w początkach XV w. jako «de Dzamowo». Wies Dzamowo, a co najmniej od polowy XVI w. Wisniewo-Dziamowo položona jest rowniez w parafii Grudusk i sąsiaduje z Pszczolkami od potnocy. Z początkiem XVI w. powstalo nazwisko w formie przymiotuikowej Psczotkowski, a požniej Pszcz61kowski. Od czasow Iii rozbioru až do utworzenia Księstwa Warszawskiego, gdy powiat przasnyski znajdowal šią pod okupacja pruską, nazwisko to bylo zapisywane jako «von Pszczolkowski». Bylo ono jednak zbyt trudne dla pruskich urzędnikow. W do- kumentach wiąc z tego okresu nąjczęšciej widnieją dziwolągi typu «von Pschol- kowski», «von Pzciolkowski», «von Pszolkowski» itd.
Gniazdo rodowe - wies Pszczolki - wobec rozrodzenia się Pszczolkowskich ulegto rozpadowi na 5 dzialow: Pszczolki G6me (zwane tei Pszczolki-S tępne), Pszczolki-Czubaki, Pszczolki-Szerszenie, Pszczolki-GoJanki i Pszczolki-Gotardy. Obszar tych pięciu wsi obejmowal ponad 700 morg, czyli 23,5 wloki (ok. 390 hek- tarow). W XVII w. znikly z mapy Pszczolki-Gotardy, a w XIX w. Pszczcdki- Golanki zostaly wchlonięte przez Pszczolki-Szerszenie. Po HI rozbiorze Prusacy dodatkowo wprowadzili podzial poszczegolnych wsi na częšci oznaczone iiterami. Dla przykladu Pszczolki Gome dzielą šią na litery A, B, C, D, E, F, G.
Gdzieš w początkach XVII w. rod podzielit šią na co najmmej 5 galęzi: 1) na Pszczolkach-Szerszeniach i Pszczolkach-Golankach 2) na Pszczolkach Gor- nych, 3) na Pszczolkach-Czubakach, 4) na Kolakach Wielkich, 5) na Kakach.
405
Jednakže ze względu na duže rozrodzenie Pszczölkowskich w parafii Grudusk poszczegölne galęzie rodu dodatkowo uzywaly röwniez dziwacznych przezwisk, takich jak chocby: Bladziak, Czubak, Figura, Trąbka, Wionczyk, Wnuk, Zitna, Žyra.
Istnieją spore problemy z uslaleniem herbu Pszczölkowskich. W przypadku szlachty polnocnomazowieckiej przynaležnošč herbową možna okrešlač tylko na podstawie dokumentöw z czasöw sredniowiecza czy wczesnego renesansu, gdy istniala jcszcze pamtęč o dawnym systemie obrony kraj«. W XVII i XVIII w. wiele szlachty z tych okolic zapomnialo swych herböw, zas w XIX w. w dobie masowych legitymacji szlacheckich sztucznie je sobie dodawano (nąjczęšciej czerpiąc wiedzq z herbarzy i zapožyczając herby od rodöw o podobnym brzmie- niu nazwiska, nie mających jednak zazwyczaj nie wspolnego z danym rodem pölnocnotnazowieckim).
Niestety, w dawnych dokuraentach nie udalo rai się natknąč na jakąkolwiek zapiskę herbową dotyczącą Pszczölkowskich. Ani Niesiecki w swym herbarzu, ani Nalęcz-Malachowski w swym spisie przy nazwisku Pszczölkowski nie po- dają žadnego herbu. Na początku XIX w, Leon Pszczölkowski, podprefekt po- wiatu staszowskiego (pochodzący z galęzi na Pszczolkach-Szerszeniach), za- möwil sobie genealogię u Wojciecha Wielądka. Ten opracowai ją wyjątkowo rzetelnie (bo w oparciu o metrykj parafialne i księgi sądowe). Jako herb zaš po- dat Rawicz (jednakže nie przedstawiąjąc jakichkolwiek dowodöw na jego przynaležnošč Pszczölkowskim).
Herb Jastrzębiec u Pszczölkowskich pojawia się po raz pierwszy w 1844 r., gdy przed heroldią Krölestwa Polskiego wylegitymowal się ze szlachectwa An- toni Pszczölkowski (1797-1853) - z galęzi na Pszczölkach Gömych. W 1853 r. tej formalnosci dokonali röwniez jego dwaj bracia stryjeczni: Seweryn Pszczölkowski (1777-1855) i Mateusz Pszczölkowski (1790-1862) oraz ich kuzyn trze- ciego stopnia Jan Kanty Pszczölkowski (1794-1855), ktöry byl zarazcm ziąciem Mateusza. Zadziwiającym pozostaje fakt, že pozostali C2tonkowie rodu, znacz- nie zamožntejsi od wyzej wymienionych, takowych dowodöw szlachectwa nie przeprowadzili.
Pszczötkowscy w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej chętnie uczestniczyli w žydu politycznym. Podpisaii m.in. elekcje z lat 1648, 1674, 1697, 1733. Pia- stowali rowniež pomniejsze urzędy ziemskie na Mazowszu (np. Stanislaw, bur- grabia grodzki plocki w 1661; Adam, burgrabia ciechanowski w 1740; Dominik, lowczy ltwski 1756; Stanislaw, komomik ziemski zawkrzenski w latach 1630- 1642).
PTAK (Pankštys) herbu Trzy Groty. Miejscem ich osiedlenia byä powiat lidzki.
PTASZYCKI (Ptašickas) herbu Labędž. „Kazitnierz, występujący w 1741 roku przed aktami w grodzie przemyskim, mial z žony Joanny Zukowskiej syna Jakuba, ktöremu rodzice odstąpili potowę döbr w Žakliczynie; Jakub z žony Joanny Tyszkowskiej zostawil cörki: Eleonorę, Helen ę i synöw: Franciszka i Jana” (S. Umski, Rodzina..., t. XV, s. 70).
4 0 6
Szlachecką rodowitošč Ptaszyckich potwierdzilo Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich w Minsku 9 listopada 1835 roku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Mifisku, f. 319, z. 2, nr 132). Jan Szczęsny Ptaszycki, vvybitny historyk, i jego brat Adam, znakomity inžynier elektryk, znani byli na przelomie XIX i XX wie- ku w Rosji.
PUCHACZ vėl PUHACZ (Pugačius) herbu nieznanego. Pisali się „z Ko- rzenicy”. Nieznany z imienia Puhacz w 1697 roku od wqjewodztwa sieradzkiego podpisa) elekcję Augusta II. Znani byli fež na Wilenszczyžnie.
PUCHACZEW vėl PUHACZEW (Pu g ač e va s) herbu nieznanego. „Ostafij Olechnowicz Puhaczew prowadzil 1486 r. proces o dobra Sutkowskie. Wasil, ziemianin wolpiski, dostawial dwoch zbrojnych konnych z swych posiadlošci na potrzeby wojenne” (S. Uruski, Rodtina..., t. V, s. 72).
PUCHACZEWICZ vėl PUHACEWICZ (Pugacevičius) herbu nieznanego. Zamieszkiwali na Wolyniu i Wilenszczyžnie. Hrehory Puhaczewicz, byl namiestnikiem klasztoru supraskiego w 1597 roku.
PUCHACZEWSKI vėl PUHACZEWSKI (Pugačevskis) herbu Syrokomla. Wywod familii urodzonyck Puhaczewskich herbu Syrokomla z 19 czerwca 1835, zatwierdzony w heroldii wilehskiej, infoimowal o starožytnym szlachectwie tej rodziny. Na jego podstawie uznano Jana, Boleslawa, Andrzeja Trajana, Amoniego Pantaleona, Michala Hennenegilda, Wladyslawa Piotrą, Ferdynanda Piotrą, Adolfą Robertą za „aktualnych i starožytnych dworzan”, vvpisując ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi wilehskiej (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1046, s. 44-46). Od 1667 roku byli Puhaczewscy wspohviašcicielami majątku Lenczunowa w powie- cie kowienskim.
PUCHALSKI (Pukalskas) herbu Puchala, Prus III, Šlepowron. Pochodzili z Polski šrodkoweį, požniej znani byli na Litwie, Bialej Rusi i Ukrainie. Liczna grupa Pucbalskich, zamieszkiwala w powiecie drohiczynskim w dobrach Pu- chaty Stare, Boratyniec Lacki, Winna Wypychy, Siedlce, Siekluki, Piotrowe Krzywokoty, Wygonowo, Szmurly, Osmole, Puchaly Nowe. Szlachecka rodo- witošč tych wlašnie Puchalskich zostala w 1835 roku potwierdzona przez herol- dię grodzieriską (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z, 4, nr 1, s. 174-177).
PUCIATA (Putiatas) herbu Syrokomla i Przyjaciel. Dziedziczyli majątki w powiatach oszmianskim i trockim. M, Paszkie\vicz i J. Kulczycki {Herby ro- dčw polskich, s. 459) stwierdzili, že rod ten užywal godel Kolodyn, Masalski i Syrokomla. Jan Puciata w 1604 roku byl wožnym powiatu mšcislawskiego na Bialej Rusi.
Bartosz Paprocki w dziele O herbiech ksiąiąt i rycerstwa Wielkiego Księ- stwa Litewskiego w 1584 roku pisal: „Puciatowie dom starodawny, z ktorego byl wieku mėgo Frydrych Puciata, starosta nitanski; ten na chlebie rycerskim z mlo- došci się wychowal, wiele a męžnie z nieprzyjacioly czynil, jako roku 1577
4 0 7
z Janem Brynkiem Wenden miasto i zatnek pod Moskwa z mafym ludern, ktöry pod swą mocą mieli, wziqli, i od tego czasu Moskwa pokrzepič się nie mogla”.
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki, t. I, s. 270) zanotowal: „Puciata, dom w Wilenskiem i Witebskiem; Puciata pod Šwiatopelkiem, księciem kujaw- skim, Dawida, księcia wlodzimierskiego, zabiwszy, miasto Wlodzimierz od oblęženia uwolnil”.
PUCZYNSKI (Pučinskas) herbu Sulima. Miejscem ich osiedlenia byi po- wiat wifehski (CPAHL, f. 391, z. 6, tir 7).
PUJDOKIEWICZ (Puidnkevičius) herbu Nieczuja. Dziedziczne posiadlo- šci mieli w powiecie telszewskim.
PUJKIEWICZ (Puikevičius) herbu Pujkiewicz. Osiedleni byli na Wi- lenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1046).
PUK-PUK1EL (Puk-Pukelis) herbu Rawicz. Znani byli od wielu wieköw na Litwie.
PUKINSK1 (Pukinskas) herbu Pielesz. Ich dobra rodowe znajdowaly się w po- wiatach telszewskim, rosienskim t dzisnenskim.
PUKLEWICZ (Puklevičius) herbu Abdank. Mieli posiadlošci w powiecie
rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885),
PUKSZTA herbu Kosciesza odm. Notowani byli w zrödiach historycznych jako szlachta osiadla w powiatach tröckim, wilenskim i oszmianskim.
PULASKI (Pulaskis) herbu Slepowron i Ošia Gtowa. Kasper Niesiecki po- dawal o nich: „Pulaski herbu Slepowron w ruskim w-wie. Rafal na Pulaziach Pulaski, stolnik bielski, byl rotmistrzem usarskim pod Chocimiem 1621, dzte- więciu synow swoich fortūną podzielil, ktörzy wszyscy razem shižyli po usarsku w tejže woynie*'.
Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XV, s. 80) pisal o tym rodzie: „Pulaski herbu fslepowron. Gniazdem tej rodziny wies Puiazie pod Tykocinem, lecz byli i w Mazowszu, szlachta zagrodowa i dopiero w XVIII stuleciu zaslynqla w dziejach Rzeczypospolitej”.
Pulascy wzmiankowani byli w przekazach archiwalnych od XVI w. Matys Pulaski figuruje w rejestrze z 1528 jako szlachcic z ziemi podlaskiej (Russkaja htoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1575), Jdzef, Franciszek, Kazimierz, Antoni, Walenty i imti Pulascy w 1764 roku podpisali od wojewodztwa mazowieckiego elekcję krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 124).
Historyk Kazimierz Pulaski w dziele Kronika polskich rodöw stlacheckich Podola, Woiynia i Ukrainy (t. I, s, 153-154) zanotowal: „Pulascy herbu Slepowron. Pochodzą ze wsi Pulazia w ziemi bielskiej, powiecie brahskim, parafii Wyszonki, gdzie z dawnych czasow dziedziczyli posiadlošci ziemskie, a w XV
408
i XVI wiekü licznie rozrodzeni, rožne nadawali przezwiska odrębnym częiciom ogolnej rozlegtej dzielnicy. Dhigo pisali się tylko «z Putazia», aie juž z począt- kiem XVI wieku wyrobionem byîo nazwisko rodowe (Pulazsky, Pulassky).*’
Byto kilka linii tego rodu, ale cechami, ktôre je wszystkie lączyly, byly zami- lowanie do rzemiosla wojennego i duže zaskigi d!a ojczyzny na polach bitew. Inte- resujące dane o tej rodzinie przytoczyl Jan Bohdanowicz-Dworzecki w Herbarzu szlachty iiîewskièj: „Pulaski Korwin herbu Slepowron. 1471 Mikolaj i drugį Mi- koiaj, brada rodzeni, synowie Pawla de Pulasze. Katarzyna, siostra rodzona, dzie- dziczka in Pulasze w ziemi nurskiej; ich stryj Stanisiaw. 1557 i 1561 w ziemi nur- skiej Maciej, Krzysztof, Katarzyna, Dorasz, Zofia i Elžbieta, dzied Michaia de Putazie, i Bartlomiej, syn Piotrą de Putazie. 1579 Madej i Michai, synowie Michaia de Puiazie; Stanisiaw de Polazie syn Adama; 1598 Adam, syn Stanislawa Puiaskiego de Pulazie (...). 1628 Jan Pulaski, ziemianin powiatu oszmianskiego, jego Dowbuniszki, brat rodzony Wojciecha Stanislawa z Putazia Puiaskiego, zie- mianina Korony Polskiej”.
Pulascy posiadali tež dobra Chrzczonùw i Pogiry w powiecie osztnianskim. Spokrewnieni byli w XV-XVIII w. z Gudaszewskimi, Hotowniami, Olszewski* mi, Szwykowskimi, Zielinskimi.
PULJAN (Puljanas) herbu Wieniawa. Zamieszkiwali w powiecie wilko- mierskim (CPAEÏL, f. 708, z. 2, nr 4).
PUNTUS (Puntusas) herbu Pokora. Miejscem ich osiedlenia by! powiat wjtkomierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 4).
PUPK1EW1CZ (Pupkevičius) herbu Pypka. Dziedziczyli majątki w powia* tach wilkomierskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7; f. 708, z. 2, nr 4,724). Byli tež znani na Grodzienszczyžnie i Wileészczyznie. Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XV, s. 83) pisal o tym rodzie: „Pupkiewicz herbu Pypka. Franciszek i Aleksander z synem Fdiksem, synowie Wiktora, wnukowie Aleksandra, wylegitymowani w Cesarstwie 1850 roku, zapisani do ksiąg szlachty gubemi kowienskiej”.
PURWINSKI (Purvinskas) herbu Nowina. Ich rodowe siedziby znajdo- waly się w powiecie rosienskim.
PURVCKI (Purickas) herbu Korybut, Osiedleni byli w powiecie kowienskim.
PURYSZKA (Punską herbu Prus. Jan Jerzy Puryszka od wojewôdztwa minskiego podpisal w 1648 roku akt elekcji krôla Jana Kazimierza. W tym cza- sie Puryszkowie notowani byli takže na Žmudzi,
PURYSZKIEWICZ (Puriškevičius) herbu Prus. Zamieszkiwali na Li- twie i Bialej Rusi. Byli wplywowi takže w Cesarstwie Rosyjskim.
PURZYCKI (Pužickis) herbu Pomian. Ich rodowitosé szlachecką potwier- dzila heroldia wilehska w 1799 roku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 2i).
409
PUSLOWSKI (Puslauskas) herbu Szeliga. Wladyslaw Puslowski, ayn Wojciecha, figuruje na liscie szlachty guberni wileiiskiej z roku 1849 (CPAHL, f. 391,z.7,nr3807).
PUSZ (Pušys) herbu Korwin. Potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej uzy- skali 13 marca 1845 roku.
PUSŽKARENKO (Puškarcnka) herbu Ostoja. W žrodtach historycznych wzmiankowani byli od XVII wieku.
PUSZKAHEWICZ (Puškarevičius) herbu Puszkar. Posiadali majętnosci na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z„ 7, nr 1885).
PUSZKIN (Puškinas) herbu Szeliga i Jastrzębiec. Drukowane zrodla gene- alogiczno-heraldyczne albo w ogoie poraijają milczeniem istnienie rodu pob skich Puszkinow, albo wzmiankują o nim bardzo skrotowo. N. Szaposznikow w dziele Heraldtca (t, I, s. 164) podawal: „Puszkinowie, herbu Szeliga, z dawna posiadali majątnošci w wojewodztwach nowogrodzkim, minskim i mscislaw- skim. Z rodu tych Puszkinow Maciej Puszkin posiadat w wojewodztwie poloc- kim majątek Horki, sprzedany przez jego syna, ktory šią przesiedlil do prowin- cyi witebskiej. Potomkowie jego w ciągu kilku pokolen posiadali w prowincyi witebskiej raajątki Nowe Siolo, Pniewo, Monachy i in.”
Bardziej obszeme dane o dziejach tego rodu odnaležč možna w zbiorach ar- chiwalnych Minską i Wilna. Drzewo genealogiczne rodu Puszkinow herbu Ja- strzębiec, zatwierdzone urz^dowo w Minsku Litewskim w 1774 roku, przynosi wiadomosci o ošiniu pokolcniach (43 osobach pici męskiej) jednej z gatązi tej rodziny. Bogate dane zawiera tež Genealogia domu starožytnego szlacheckiego Zdanow Puszkinow. Olo ow zapis w księgach ziemskich prowincji mscisiaw- skiej: „Roku 1774, miesiąca Novembra 29 dnia. Przed urządem Jego Imperator- skiej Mošci zicraskim mscislawskim virtute uniwersalow jašnie wielmoznego jego mošci pana Michala Kochowskiego, gener ala lejtnanta, gubematora guberni mohylowskicj i kawalera Orderu Šwiątej Anny, nakazujących wywody szla- checkie comparendo personaliter, jegomošc pan Jan Tadeusz Ždan Puszkin, starosta karpicki, imieniein swoim i imieniem imiennikow swoich procedencyą genealogii starožytnego szlacheckiego domu swego produkowat i dowodzil, iž ejuondam jegomošč pan Ždan Puszkin, ab avis et atavis szlachcic i obywatel wojewodztwa mscistawskiego, procreavit synow Bohdana i Alanazego Ždano- wiczdw Puszkinow.
Z nich mlodszy Atanazy Zdanowicz odumarl sterilis. A Bohdan Zdanowicz Puszkin, brat starszy, prolificavit syndw trzech: J6zefa, Alanazego i Izydora Boh- danowiczbw Puszkinow. Jozef Bohdanowicz Ždan Puszkin mial synow dwoch: Teodora i Jarosza Jozefowiczow Puszkinow, Drugi brat Atanazy Bohdanowicz mial synow dwoch: Harasima i Filipa Atanazowicz6w Puszkinow. Trzeci z nich brat Izydor Bohdanowicz Puszkin progenuit syna Jana T2ydorowicza Puszkina,
Interim Teodor Jozefowicz profilificavit syna Jana Teodorowicza Ždana Puszkina. Harasim Atanazowicz Puszkin sterilis decepit, a Filip Atanazowicz
410
mi ai syna Mitrofana Puszkina. Preterea Jarosz Jozefowicz mial syn6w dwoch: Aleksandra i Romana Jaroszewiczow Puszkinow, a Jan Izydorowicz mial c6rką Dorotą Janownę Puszkinowną sito tempore Dulewiczową sterilem. Jan Teodo- rowicz progenuit synow piąciu, mianowicie: Pawia, starszego, drugiego S te fana, trzeciego Jana, czwartego Tymofeja, piątego Pawia, samego mlodszego, Janowi- czow Zdanow Puszkin6w.
Mitrofan Filipowicz Puszkin sterilis, et similiter Aleksander Jaroszewicz Puszkin steriliter decipit. Interea Aleksander Jaroszewicz splodzil Lukasza Aleksandrowicza Puszkina. Post hoc Pawel, samy miodszy syn, Janowicz Ždan Puszkin procreavit synow dwoch: Tomasza, po zbyciu dobr swoich Sielca cum attinendis w wojewodztwie mscislawskim sytuowanych jašnie wielmoznemu panu Jozefowiczowi, starošcie orszanskiemu, wiecznošcią juž teraz w Litwie bądącego, i Jana, starostą karpieckiego, ad praesens procedencyą genealogii starožytnego szlacheckiego domu swego wiodącego, Pawtowiczdw Zdanow Puszkinow.
Preterea Pawel, samy starszy syn, Jaroszewicz prolifikowal Bazytego Pawlowicza Puszkina. Similiter Stefan Janowicz mial syna Dawida Stefanowicz Puszkina. hem czwarty syn Jan Janowicz sterilis z tego swiata zszedl, a Tymo- fiej, piąty syn, Janowicz prokreowal synow Konstantego i Symona, suo tempore xiądza Bazyliana, Tymofiejewiczow Puszkinow. Preterea Lukasz Aleksandro- wicz Puszkin splodzit synow dwoch: Teodora i Leoną Lukaszewiczow Puszkinow. Post hoc jegomošc pan Tomasz Pawlowicz Ždan Puszkin progenuit syna jednego Jozefą Tomaszewicza ad praesens w Litwie bądącego Ždana Puszkina.
Promterim Bazyli, starszego brata Pawia syn, Pawlowicz prolifikowal sy- n<5w dwdch, Macieja i Benedykta Bazylewiczbw Puszkindw. Ad hoc Dawid Stefanowicz mial syna Felicjana Dawidowicza Puszkina (,..). Konstanty Tymo- fiejewicz mial synow czterech: Pawia, Hrehorego, Felicjana i Teodora Kon- stantynowiczow Puszkinow. Interea Teodor Lukaszewicz splodzil Kazimierza Teodorowicza Puszkina, a Leon Lukaszewicz progenuit Konstantego Leonowi- cza Puszkina. Felicjan Dawidowicz prokreowal syna jednego Jana Felicjanowi- cza Puszkina.
Na dowod takowej procedencyi genealogii szlacheckiego rodzenstwa imie- niem swoim i imieniem imiennikow swoich produxit documenta imieniowi swemu s-hižące. Specjaliter popis szlachty bojar Jego Krolewskiej Masei woje- wodztwa mscislawskiego za krola jegomosci Zygmunta Pierwszego w Rado- szkowiezach odprawionego extractem z xiąg popisowych wiąkszej kancelaryi Wielkiego Xiąstwa Litewskiego za kroJa JM Wladyslawa Czwartego w roku 1641 Oktobra 14 dnia wydany (...), w ktorym expromitur, že jegomošė Ždan Puszkin z ichmosciarni panarni kompatryotami mscislawskiemi poptsywal šią.
Item pod rokiem 1560, Novembra datowaną (...) od jegomosci pana Hrehorego Wolowicza, marszalka Jego Krolewskiej Mošci, starosty stonimskiego, i Mi- kolaja Naruszewicza, sekretarza Jego Krolewskiej Mošci, dzierzawcy markow- skiego i miadzielskiego, rewizor6w do Mscislawia, w ktorej rekognicyi imiona jpanow Bohdana i Atanazego Puszkinow exprimuntur, i že stuzba oltuchowska alias Kolodzicz w wojewodztwie mscislawskim in ante od xiąžącia lwana Juije- wieza Lingwjeni imieniowi jpanow Puszkin6w nadana do przerzeczonych jpanow
411
Bohdana i Atanazego, bojarow micislawskich, Puszkinow quondam powiatu mscislawskiemu iralezy. hem produkowal dziat pod datą roku 1601 Novembra 20 dnia zaszly raiędzy jpanami Jozefen, Atanazym i Izydorem Bohdanowiczami Puszkinatni za dekretem ziemstwa mscislawskiego uczymony”.
Puszkinowie posiadali wdwczas, zanim przeniešli się dalėj na wschod, dobra Nowogicdki w powiecie mscislawskim. Werdykt urzędowy w ich sprawie oznajmiat więc: „My, urząd Jej Imperatorskiej Mošci ziemski prowincyi mscislawskiej, wi- dząc shiszne sprawiedliwe prawne autentyczne dowody, žadnej wątpliwošci nie- podlegle probacye procedencyi genealogii starožytnej szlacheckiej jegotnošci pana Jana Tadeusza Ždana Puszkina, starosty karpieckiego, i wszystkich ichmosciow w linii wyrazonych (...): Ždana Puszkina el alios za starožytną szlachtę wojewodztwa naszego tnscislawskiego decydujemy, przyjmujemy i uznajemy”. Po tej konkluzji następują podpisy uwierzytelniające (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2660). Z innego zapisu dowiadujemy się jeszcze, že w roku 1785 To- masz Puszkin, starosta karpiecki, kupil od Michala Lopotta majętnošč Stajki pod Minskiem.
Kilka uzupelniających szczegoiow o tej starožytnej rodzinie zawiera Her- barz orszanski z 1775 roku: „Puszkinowie herbu Szeliga, to jest xięžyc z krzy- žcm kawalerskim we srodku, w czerwonym polu, na helmie pawi ogon. Familia, wedhjg opisania kronik, w Xięstwie Litewskim, w wojewodztwach nowogrodz- kim, minskim i mscislawskim osiadlošč mająca, rožnemi szczycita się urzędami, z ktorej Maciej Puszkin mial wieczystę possessją majqtnosc Horki w woje- wodztwie polockim, ktorą to majętnošč syn wyprzcdawszy, przeniosl się w pro- wincyą witebską i wziąl prawem zastawnym majętnošč Chrzanowszczyznę; w trzecim pokoleniu i czwartym następcy, possydując rožne w prowincyi witeb- skiej i mscislawskiej majętnošci, jako to. Nowiesiolo, Monachi, Pniowe, chociaž žadnych autentycznych w dowdd progeneracji nie okazali dokumentow, jednak poniewaz w piątym stopniu wywodzący się naležyte i doktadne od obywatelow prowincyi witebskiej prezentowal swiadectwo, iž jest od wspomnionych przod- kow idącym, ktorzy oraz, iž wspomnione mieli possessye, wyswiadcza, a oso- bliwie w tymže testimonium 1774 roku danym, wyraza JW pan Justyn Szawer- nowskt, iž sam dokumentą JPP Puszkinow tychže samych widzial i czytal w archiwum JPP Reutow, za czym sąd szlachecki zachowai ich status”.
W roku 1818 Zgromadzenie Wywodowe Szlacheckie Gubemi Bialorusko- Witebskiej rozpatry waio „sprawę wywodową familii ichmosciow panow Puszkinow przy podanej proibie od szlachcica witebskiego powiatu Jakuba Janowi- cza Puszkina”. Na podstawie przcdlozonych dokumentow - jak stwierdzal 6w- czesny zapis archiwalny: „widziec się dalo: Czasu przeznaczonych jeszcze przez Najjašniejszą Imperatorową catej Rossyi Katarzynę II wywodow w byiych pro- wincyalnych sądach imię familii Puszkinow przed sądem ziemskim prowincyi witebskiej okazywalo dowody urodzenia i pocliodzistosci swojej, i onymi pro- bując, iž szlachetny dom ten wedle opisania kronikarzy polskich w rožnych po- wiatach i wojewddztwach Krdlestwa Polskiego dobrze znany, znakomitemi urzędami zaszczycony, uzywai herbu Szeliga zwanego, w rysie ktorego bye powinien «księžyc rogami do gory niepehiy, zloty, we srodku niego krzyž ka- walerski takiegož kolom, w polu czerwonym, na helmie ogon pawi».
412
Za Leszka Czamego nabyty od Macieja Puszkina caly swöj wyprowadza rozröd, ktöry possyduj^c w wojewodztwie poiockim majqtnosc Horki nazwan^., zostawil po sobie syna Michaia, a ten, naturalny po ojcu sukcessor rzeczonej majqtnosci Horek, po niedhigim czasie wtadania swego on? wysprzedal i w prowincyi witebsk^. przeniösl siq, gdzie ozeniony 2 godna szlachciank^ Zardec- k% wzi^t za prawem zastawnym majqtnoäö Chrzanowszczyznq tejze prowincyi w parafii talkowieckiej sytuowan^, a w pozyciu z malzonka swoja wydal na swiat synöw czterech: Sebestyana, Dominika, Bazylego i Andrzeja Michalowi- czöw Puszkinöw.
Ci po smierci ojca swojego skupjeni byli z zastawy majqtnosci Chizanowsz- czyzna i uczynili podzial oplaconej sumy, A z nich Bazyli poj^l za zonq pannq Przewalskq, i z ni^ sptodzit syna Jana. Sebestyan, brat drugi, poi^czony wqztem malzenskim z pannp Radziszewskq, przeniösl siq wspölnie z bracmi swojemi Dominikiem i Andrzejem do familii swojej, wöwczas w prowincyi mscislaw- skiej bqdacej, i tam osiadlszy na zastawnej majqtnosci Nowe Siolo zwanej, od JP Suchodolskiego trzymanej, dozyi syna Jana i z nim po expirawanej tenucie znowu do tutejszej powröcil prowincyi.
Brat zas trzeci Dominik, tamze w wojewodztwie mscisiawskiin pozostaly, bezpotomnie zszedl z tego swiata. A Andrzej, brat czwarty, wkroczywszy w slubne zwiqzki z tameczn^ obywatelk^ de domo Sokoiowskq, wzi^t po niej majqtnosc Monachi i na onej pqdz^c dni zycia swojego, miat synöw dwoch: Franciszka i Jana Andrzej ewiczow, ktörzy przy possesyi majqtnosci Monachi w prowincyi mscislawskiej zostali.
Jan Bazylewicz bezpotomnie zakonczyi wiek swöj, a Jan Sebestyanowicz, wöwczas do wywodu id^cy, powröciwszy z ojcem swoim do witebskiej prowincyi, wszedt w malzenskie pozycie z pannq Witkowska i po onej wziql w exdota- cyi majqtnosc nazwanq Pniowe, w parafti falkowickiej sytuowan^, a w ci^gu wieku swojego dozyi syna jednego Jakuba, o jakowej progeneracyi przywie- dziono na dowöd swiadectwo urzqdniköw i obywateli rzeczonej witebskiej prowincyi w roku 1774 Februaryi dnia 5 wydane, a o istotnym urodzeniu szlachec- kim opisanemi possessyami döbr ziemskich dostateczne uczyniono przekonanie; skutkiem czego s^d ziemski prowincjonalny witebski dekretem swoim na dniu 2 marca 1775 roku ferowanym (...) cat^ familiq ichmosciöw Puszkinöw za szla- chetn^ uznal i potwierdzil.
W daiszym zas wyswietleniu okazuje siq, iz po nastatym takowym dekrecie od Jakuba Janowicza poszlo dwoch synöw; Mateusz i Jan, jak dowodza metryki chrzestnc, pierwsze 1791 r, Septembra wtörego na imiq Macieja za podpisem xiqdza Michaia Polonskiego, dziekana witebskiego, w roku 1816 marca dnia 10 z ksiqg metrycznych wyjqta; a druga w tymze roku i miesi^cu dnia pi^tego przez xiqdza Jana Boburkq, parocha falkowickiego wydana, i 1796 roku Juli 25 nastaia na imiq Jana Jakubowicza Puszkina, w jakowej metryce Jakub i zona jego Anna de domo Suehorska Puszkinowie mianuja siq obywatelami powiatu witebskiego i zastawnikami maj^tku Biate Chruscikowo od panöw Suchorskich w tenatq wypuszczonego.
Dopiero zas tenze Jakub Puszkin mieszka na arendownym gruncie w powie- cie witebskim za kontraktem od Franciszka Strzemeskiego w 1813 roku Juni 29
4 1 3
dnia wydanym. A synowie Onego, pierwszy Mateusz, ženny z pamią Maryanną Reuttown^ w tymže powiecie possydują wlasną pustosz Strahi zowiącą šią, prawem wieczysto-darowanym od pana Wincentego Reutta, sądziego witebskie- go, w 1810 roku Januaryi 20 dnia wydanym Drugi Jan Jakubowicz, pošlu- biony pannie Maryannie Poczopowiczownie, z ktorą dozy! syna lgnacego, przy ojcu swoim Jakubie Puszkinie zostaje.
I na tym stopniu caia genealogiczna linia familii ichmosciow panow Puszki- now koniec swdj bierze, ku potwierdzeniu ktorej i dia gruntowniejszego dowodu
0 rodowitosci szlacheckiej tego domu refcrując stę, preside! do wyzej wyspecy- fikowanych dokumentow dcdączyl jeszcze swiadectwo JWPana Hieronima Mil- kiewicza, marszaika powiatu witebskiego, w dacie 1803 roku wydane Jakubowi Puszkinowi o tym, iž on, bądąc szlachcicem i possessyonatem powiatu witebskiego, by najmniejszej nigdy o szlacheckim swoim dostojenstwie nie mia} oppozycyi, i že ojciec jego Jan Sebestyanowicz Puszkin zawsze na sejmikach
1 zjazdacli publicznych bywat i czasu popisow razem ze wszelką szlachtą slawal j do regestrow popisowych byl wpisanym,
Po wtore, testimonialny dokument o szlachetnosci cakgo imienia Puszkinow w roku 1818 Februaryi 17 dnia od nižej wyrazonych obywateli i urządni- kdw wydany, a mianowicie: Tadeusza Szawemowskiego, tytularnego sowietni- ka; lgnacego Bialynię Zyzniewskiego, skarbnika; Franciszka Strzemieskiego, koliežskiego regestratora; Andrzeja Grzymatią, skarbnika oszmianskiego, i Mi- chala Oskierką.
Co wszystko z dojrzalą uwagą przejrzawszy, my, gubernski marszalek i po- wiatowi deputaci zupelne mamy przekonanie o szlachetnosci familii ichmosciow Puszkinow, przeto slosownie do przepisow uznawszy mąžną zawsze w dostojenstwie szlachetnym przy wszelkich prerogatywach temu stanowi wta- sciwych zachowujemy, a iiniona žyjących szlachetnego tego domu osdb do kla- sy pierwszej Szlacheinej rodosiownej xięgi wniesc przeznaczany”. Podpisy: „gubernski marszalek Romuald Bohomolec; deputaci - Bazyli Lukaszewicz, Klemens Korbut, Kazimierz Kossow, Marcin Rypinski, Ignacy Lipski, Jan Buy- nicki i in” (Archiwum Narodowe Bialorusi w. Minsku, f. 2512, z. 1, nr 99, s. 187-189).
Wzmianki o tym polskim rodzic, z ktorego prawdopodobnie wywodziia šią babcia wielkiego poety rosyjskiego Aleksandra Puszkina, spotyka šią takže w roz- maitych žrodiach drukowanych. Dowiadujemy šią z nich m.in., že wielmozni pa- nowie Jan Puszkin z Szczerbinina i Aleksander Puszkin z Lebowa na Smolehsz- czyžnie w 1654 rūku walczyli zbrojnie po sironie polskiej w obronie Smolenską przed agresjąMoskwy (Ardimgmficzeskij sbomik dokumentow, t. XIV, s. 31).
Puszkin podpisal {correction, lectum cum actis) jeden z zapisdw w aktach Gtownego Trybunalu Litewsktego w styczniu 1750 roku (AWAX, t. XII, s. 15). W 1799 roku heroldia wilenska poleciia wpisac imiona urodzonych Rafala i innych Puszkinow do pierwszsj klasy ksiąg szlachty gubemi litcwskiej (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 28; f. 391, z. 6, nr 11, s. 32). Ziemianin z powiatu lepelskiego Antoni Puszkin syn Adolfą po roku 1863 przez dtugie lata znajdo- wal šią pod tajnym nadzorem policji na rozkaz gubematora witebskiego za „przebywanie w szajee buntownikdw” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 37).
414
Dot^d na terenach zabuzariskich spotyka si? Polaków o nazwisku Puszkìn oraz Puszko, Puszkiewicz, Puszkinicz. Prawodpodobnie samo nazwisko Puszkìn jest pochodne od starolechickiego imienìa (pózniej nazwiska) Puszko: syn Pusz- ki - Puszkìn. Puszkowie, polska rodzina szlachecka uzywaj^ca hcrbu Terebesz, od najdawniejszycb czasów zamieszkiwala w Wilnie oraz w powiatach oszmian- skim, braslawskìm (tu znajdowala si? wieé szlachecka Puszki) i wìlehskim - w tym ostatnim nalezal ongis do nich maj^tek K.?dzierowszczyzna. Puszkinowie spokrewnieni byli m.in. z Kozlowskimi ì Jodkami (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1326; f. 391, z. 4, nr 2378; f. 391, z. 10, nr 308), Niewykluczone, iz wywodzili si? oni z Królestwa Polskiego.
Przemyslaw D^bkowskì w pracy Wqdrówki rodzin szlacheckìch (s. 24) pi- sai: „2 Wielkopolski pochodzil Stanislaw Puszka (Puszko), 1437, który trzymal czpsc wsi królewskiej Rózmòw w pewnej sutnie ust^pionej ma przez poprzed- nich posiadaczy. Przez malzenstwo z wdow? Potencjann^ Rózniowsk^, która z pierwszego malzenstwa miala syna Wierzbi?t?, pomnozyl on sw^ posiadiosé”
Rosyjskie opracowanìa genealogiczne wyprowadzaj^ Puszkinów od pólmi- tycznego Radszy, stowiahskiego szlachcica, który miai przybyc do Moskwy w XIII wieku z panstw niemieckich. Wedhig jednych miai to byc Serb, wedtug innych - Rusin. Piotr Dolgorukow (Russkaja rodosìownaja kniga, cz, 4, s. 183) podawal: „Przodek ich Grigortj Aleksandrowicz, maj^cy przezwisko Puszka, zyl w drugiej polowie XVI wieku i byl potomkiem Radszy w siódmym pokoleniu”.
Obszczij gierbownik dworianskich rodow Wsierossijskoj impietrii (t. IV, s. 22) zawiera podobne wyjaénienie pochodzenia innego rodu rosyjskiego od tegoz przodka: „Protopiasta rodu Musinów-Puszkinów, mqz zacny Radsza, poehodzgoy ze znatnej slowiahskìej familii, wyjcchal do Rosji z Giermanii we dni kniazenìa swi?tego bìagowiemego wielkiego kniazia Aleksandra Newskiego. Od tego Radszy pochodza Buturlinowie, Kologriwowowie, Niekludowowie ì inne znatne fainìlìe. Praprawnuk Radszy Hrehory Puszka miai wnuka Michajla po przezwisku Musa*’.
Trudno powìedziec, czy legendamy Radsza naprawd? istniai (mògi zreszt^ byc Lechitig o ile byl Serbem) i czy Puszkinowie pochodz? od niego, czy od któ- regoé z polskich Puszków. Przeciez sam wybitny rosyjski heraldyk L. Sawiolow zaznaczal, ze Obszczij gierbownik dworianskich rodow zawiera niekiedy „najbar- dziej bezsensowne bzdury” (por. jego Lekcjipo msskojgeneaiogii, s. 39).
Nawet gdyby A. Puszkìn nie pochodzil z rodu lechìckich Puszków, to i tak w zylacli jego plyn?ta domìeszka krwi polskiej, odziedziczona po stynnych mo- skiewskìch domach wywodz^cych sì? ze szlachty polskiej: Luninów, Czaadaje- wów, Wotynskìch, GoJicynòw, Czemyszewòw, Wìeniewitinowów, Woronco- wów (por. N. K. Tieletowa, Zabytyje rodstwiennyje swiazi A. 5. Puszkina, Leningradi 1981). Mozna tezdodaó, ze w XIX wieku reprezentanci rodu Puszkinów spokrewnìli si? z polskìmi domami Kozlowskich, Poniatowskich, Siankierów.
PUSZKO (Puskas) herbu Terebesz.
PUSZYCKI (Pusickas) herbu Pomian. Dzicdziczyli dobra ziemskie w po- wjecie kowienskìm (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 7).
415
PUTEL (Putelys) herbu Abdank. W 1799 roku wpisani zostali przez herol- dią wilehskądo ksiąg szlachty gubemi litewskiej,
PUTELL (Putelys) herbu Odrowąž. Ich rodowe posiadtosci znajdowaly siq w powiecie telszewskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, 12).
PUTRAMENT (Putramentas) herbu Dolqga. Posiadaii majętnošci w po- wiatach telszewskim, szawelskim i rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2379; f. 391, z. 6, nr 707). Röd „de Putram” wpissny zostal do Rittersbanku w Rydze w 1638 roku (J. A. Hylzen; Inßanty, Wilno 1750),
PUTTKAMER (Putkaroeris) herbu Puttkamer. Dawna szlachta niemiec- ko-polska. Posiadaii liczne dobra na Litwie i w lnflantach, jak tež na Biafej Rusi (porhaslo: Podkamer).
PUTWINSK1 (Putvinskas) herbu Sas. Osiedleni byli na Žmudzi.
PUZIELEWICZ (Puzelevičius) herbu Slepowron. Posiadaii dobra rodowe w powiecie lidzkim.
PUZYNA (Pizinas) herbu Oginiec. Pisali šią „z Kozielska”. Pradawny rod lechicki. Polska encyklopedia szlachecka (t. 1, s. 157), podaje, že byli rodziną kniaziowską, „szczepu Ruryka, gaiqzi czemichowskiej, piszą šią «z Kozielska»”. Tomasz Šwiącki {Historyczne pamiątki, t. I, s. 271) zanotowal: „Puzyna Wtady- slaw, kniai herbu Oginiec, jeden szczep z kniaziami Oginskimi; kniaz z Kozielska, dla malošci wzrostu od ojca puzyr nazwany, dal początek domowi temu. Bohdan byl posiem do Rossyi 1553 roku. Pawel, wiadyka hicki 1644 roku. Aleksander poborca wolyhski, 1618 roku poslowal na sejm”.
Piotr Puzyna w Latach 1699-1705, a Stefan Puzyna w latach 1706-1709 byli wykladowcami etyki i polityki na Untwersytecie Wilenskim. Jan Kazimterz Puzyna, podczaszy upicki odnotowany zostal w zrodlach archiwalnych z roku 1687. W powiecie upickim na Žmudzi Puzynowie mieszkalt m.in. w Szukinisz- kach (CPAHL, f. 391, z. 7, nr4098, s. 271). Przedstawiciele tego rodu posiadaii tež wiele dobr w Galicji.
Wywöd familii urodzonych z Kozielska Puzynöw herbu Odyniec, utožony w Wilnie 4 czerwca 1835 roku, podawat, že: „wziqty za protoplastq Adam z Kozielska Puzyna byl lowczym upickim y starostą pupanskim, dziedzic dobr Nowego Dworu alias Pomomok zowigcych šią, w powiecie upickim potožo- nych, pojąwszy za zoną Tyzenhaus6wną, splodzil z nią synöw dwöch, Jakuba i Benedykta, starszemu Jakubowi i ženie jego Benedykcie z Staszewskich Puzy- nom, naöwczas obožnym i sądziom grodzkim powiatu upickiego, za žycia jesz- cze swego wspomnione dobra Nowy Dwör wyprzedal [stalo šią to w 1766 roku]. Mlodszy zaš syn Adama Benedykt bezpotomnie zszedl z tego swiata.
Pozostaly w žyciu Jakub Adamowicz piastowal rožne urzęda pröcz nadmie- nionych juž wyzey, poniewai jeszcze byl stolnikiem, potem woyskim powiatu upickiego, szambelanem aktualnym bytego dworu polskiego, vicemarszalkiem
416
Gi6wnego Trybunalu Litewskiego, marszalkiem Trybunalu Kola Duchownego, starostą pupanskim, listy od nayjašniejszego krola polskiego Stanislawa Augusta III do pomienionego Jakuba Puzyny adresowane 1768, 1773, 1780”. Mial on synow Ksawerego, Stanislawa i Ignacego. W 1835 roku heroldia wiletiska uznala Alojzego Jakuba z synem Piotrem Jozefem z Kozielska Puzynow za „ro- dowitych starožytnycb dworzan” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s, 38-40).
PUZYNOWICZ (Puzinovičius) herbu Oginski. Miejscem ich osiedlenia byl powiat slonimski.
PUZYREWIC2 (Puzirevičius) herbu Kozicki. Dziedziczyli dobra ziem- skie w powiecie oszmianskim.
PUZYREWSKI (Puzirevskis) herbu Kita i wlasnego. Zamieszkiwali na Wilenszczyžnie i Bialej Rusi. Szczegolnie licznie osiedleni byli na Witebsz- czyžnie. Na Smolenszczyžnie posiadali dobra Stankowo (okolo 1650 roku), potem naležaly do nich majętnošci w powiecie borysowskim, grodzienskim, mscislawskim, orszanskim i in. Znani byli tež na Žmudzi. Spokrewnili się m.in. z hrabiami Brzostowskimi, Sapiehami, Romanowiczami.
PUZYROWICZ (Puzirovičius) herbu Prus I. Pierwsze wzmianki o dzie- jach tego rodu pochodzą z XVII wieku.
PYRSKI (Pirškis) herbu Janina. Osiedleni byli w powiecie nowogrodzkim. Ich przynaležnošč do stanu szlacheckiego wielokrotnie potwierdzala heroldia wiletiska w XIX wieku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11).
4 1 7
P O 2 * B s C Y.
Jt«ko 1774. nr»« Pthriiirįi 19 dm.t. J. 1*1*. Jbinn nirj'-i. JI.» i'j, L - uju; t Jau—Kr*hritwt oTfi“'. AYitt fj v l*>. r.-j. i,n
IvtirlD imnifl odiysOHKIIJHI ĮrtMivhŲiiry 4f. vrni>iKuri» IflJUAN.
Znbržrt Įjl()WJl miHll vi polu /„U H vili llrK
kolfa, uhitz pr/ez nią ?, giiry na dnl, 177-3—1774. StrjpUini UMfmSiiiuliiytni t>l 1Y* \Y. J. ¡‘P, un*"lntk'U ¡cinu- »tiirJj lYinfhkjcli «na rtiitnry «¿liir M y, e Ctiui] i j 4, l’l'. Pti/urstlrlt kvjiiUkjiiik
PAWtŪWIC20WlE,
1“(4, Mum ]] l*»*Wv,irA<»il> IutIm'III JIHIljidJ ndrjv.UJUIJMl |PrK^|IPJijrJ j»jl\ UJKud *«U] H XpFMr«l>tjc
i«¹n}i:fji OrMitrakiey uriyuilr.
Ilerb PRZYJACIJSL
lilutMitianic: llu ¹ Kilnia rfpfii, M era oaaatif ■%Optra« Bt.it te oiittoAtio, ctTi migi .iuot pKfioiv
2M.
.DgggdriJr szlii-htctim sntęo:
I6fi3, litru 3 dnit Tratifliii Jo/yHoluiin ntdnit irsip Ma»wo j Wyšokia oi 5in uitirvkich JOiofori Puvrlirtikiovn šlubiai.
1721 Josi} lt dni* M|im4, t » roku 1774 Hirc* S tlnis ¡>od pUt«gęj| *į- «losą miryką Cbrslo Antoniego lYvlnrkiii.
177A, Oktokn 5 dsit ditontt, teęoi rota y mirti i) c& 7 Jnit * eijdiit lito» »*■« p*»wiwyi YVJtebsfclffj oktjkovraa^ trctiuiuuitles od urtgdtt EiunakiBga WiUbakitga 2* Pi- Aditutoi y Pi»!rowi PiHliKkinii «jdtbjni.
Fragmenty Herbarza orszaftskiego z kodca XVTII wieku
R
RABROWSKI vėl ROBROWSKI vėl REBROWSKI vėl REBROWICZ (Rabarauskas). Od XVII wieku zamieszkiwali na Labelszczyžnie. Požniej zna- ni byli rowniez na Witebszczyznie w okolicach Polocką. Slynęli takze w Rosji. P. Malachowski w Zbiorze nazwisk szlachty (Lublin 1805, s* 398) wymienia nazwisko Robrowski, nie podaje jednak zadnych bližszych informacji.
Roman Rebrowski, jak wynika z dokumentbw archiwalnych z 1645 roku, peinil urząd burmistrza mohylewskiego i byl wlascicielem licznych wsi w po- wiecte orszanskim (Archiw Jugo-Zapadnoj Rusi, t. XIV, s, 270-272). Seweryn Uruski (Rodzinat. XV, s. 99) pisal: „Rabrowski, Jan, syn Jana, mial 1689 roku sprawę w Trybunale Lubelskim”, Prawdopodobnie odnotowani w 1764 roku w wojewodztwie polockim Robrowscy naleželi do tego samego rodu.
21 wrzesnia 1654 roku do magistratu miasta Mohylewa wplynąla następują- ca obszema skarga: „Zalowali y obciąžliwie opowiadali Žydzi miasta Jego Kro^ lewskiey Mosci mohylewskiego Nochim Jakubowicz y Faybisz Faybiszowicz, sami od siebie y ymieniem wszystkich Zydow, tak w Mohylewie mieszkających, tak tež y inszych, na swiqto ich teraznieysze uroczysle, przezywajone Trąbki, z rožnych mieysc dla odprawowania pomienionego šwięta do miasta Mohylewa przybylych, a osobliwie od Pantelea Jakubowicza, Gierszona Isakowicza, Abra- ma Jakubowicza y ynszych Zydow tuteyszych y przyjezdnych, na pana Romana Rebrowicza, burmistrza miasta mohylewskiego, yž pomieniony pan burmistrz, przepomniawszy boyažni Bozey, srogosci prawa pospolitego, smial y wazyl šią, zufale [zuchwale] dufając we wladzq swą rezydenciey na ten rok burmistrzow- ski, nie umiey tež dufając w potęgą pospolstwa, pod wladzą onego będących y w obfitosc bogactw, w roku teražnieyszym 1645 mca Septembra 21 dnia, we czwartek, gdy Zydowie žahijący [tj. skaržący - J.C.], tak w miescie mohylew- skim mieszkające, jako tež y przyjezdne na šwiąto ich uroczyste, po zažyciu nabozehstwa swego o poludniu nad rzeką Dnieprem zwyczaynych ceremoniy wedtug obrzędow swych zažywač cheieli, tamže pomieniony pan burmistrz, jawnie następując na wolnosci, prawa y przywileje Žydom nadane, zawziąwszy zly a nieprzystoyny przed šią zamysl, postrzegtezy niektorych Zydow, mąžczyzn y bialych glow z gromadą doroslych y niedoroslych panien žydowskich, zufale [zuchwale] wyskoczywszy z pomocnikami, na to przysposobionemi, takze y z czeladzią swą domową y z wielą ludzi luznych, na bruku bez shižby mieszkają- cych, z szablami dobytemi, szefelinami, rohatynarni y kijami, wprzdd sam pan Rebrowicz Zydow siec y bič począl. Na czeladž y pomocnik6w, sobie ymiony znajotnych, nie mniey y na pospolstwo krzyknąwszy, Zydow y Zydowek bič y z ktadek (ktoremi przez Dniepr ludzie przechodzą do Dnieprą rzucač y topic roz- kazal, tymi slowy m6wiąc: «Biycie, S2arpaycie y topcie; ja was w tym zastąpię»; ktorego to woli y rozkazania, jako burmistrzowskiey, dosyc czyniąc czeladž y pomocnicy, takze y gmin pospolity, rzuciwszy šią, Žydow siekli, bili, a szaty tak samych, jako y Žyd6wek, ochądostwo y ubiory, jako podczas uroczystego swięta przyozdobionemi, szarpac y tupic począl i, jakož we zlocie, srebrze, sza- tach y rozmaitych ubiorach, wedhig zakonu ich zydowskiego, na kilkanašcte
419
tysięcy zlotych w sposob tupu gwattownie pograbili, z ktorych niektore do domu jego, ðàëà Rebrowiczowego, ku pozytkowi jego zaniešli, a niektore z gminų y pospolstwa w tuirmlcie na swoy požytek poobracali, ktore to gwattowne za- brante rzeczy na osobliwym regestrze opisane y wyrazone są. A mato na tym mając y przedsiąwziąty swoy zainyst zty do executiy przywiesc usitując, gdy w wieczor tegož dnia 21 Septembra po takowym tumulcie Žydzi za rzeką miesz- kające, jako tež i goscie, na to šwięto przyjezdne, ktorzy u nich gospodą stati, przez pomienione kiadki przez Dniepr gospodarze do mieszkania swego, a goscie do gospod swych yšč chcieli, tamze zastąpiwszy pan Rebrowski onym dro- gą, z temiž pomocnikami y czeladzią swoją przeyšcia onym bronit, mienjąc, iž was wszystkich potopic kaže, ktorzy až za przydaniem od urzįdu shtgi miejskie- go zatedwie z wielkim strachem, przez nieznošne pofatki na zdmwie ych, prze- szli. Nižli pomieniony pan bunnistrz na dalsze bezprawie Žydom occazyi nie mając a zufaiemu [zuchwaiemu] przedsiąwzięciu dosyc czynic usitując, aby tym šmieley przysposobieni pomocnicy jego rozkazaniu przy nim samym dosyc uczynič mogli, dobrze ych podpoiwszy i onych w nocy, o godzinie jedynastey, rozumiejąc zastač Žyd6w jeszcze na nabozenstwie w szkole, naszedtszy mocno gwattem na pomtenioną szkotę z kilkudziesiąt cztowieka, jedni wrota z ulicy wybiwszy, a z drugiey strony, od domu pana Rebrowiczowego przez dylowanie przelaztszy, a nie nalaztszy nikogo z Žyd6w, ktorzy za wielkim strachem pokryc šią musieli, okna kamieniami wybijad rozkazat, sam początkiem bądąc. Ktoremu to rozkazaniu dosyc czyniąc, za początkiem samego, okna y drzwi u samey szkoty potiukli, a potem postrzeglszy strozow, mieszkających przy szkoie, kt6- rzy widząc taki gwatt, uchodzili, pomieniony pan Rebrowicz z pomocnikami swemi až na most, do bramy zamkowey uganiat, a odchodząc powiedziah «Znaycie, Žydzi, burmistrza tegorocznego Rebra, že was y zamek nie obroni». W czym wszystkim mając pomienieni Žydzi wielką krzywdą, žal, zniewagę y szkodą, a chcący z nim, panem Rebrowiczem, jako wzruszycielem prawa i pokoju pospolitego o wszystkie wyž pomienione puncta y paragraphy w tym protešcie pomienione, prawnie czynic y žat swoy szyrzey przetožyč ofiarując šią, tę swoją žaiobą ku zapisaniu do xiąg miejskich mohilewskich podali; ñî jest zapisano'’ (Istoriko-juridiczieskije matieriafy izwlieczonnyje iz aktowych biig gubernii witebskoj t mogiliewskoj, t. IX, s. 495-498).
W opisanej sprawie inierweniowaty wtadze Wilna i Warszawy, specjalna komisja szczegotowo i bezstronnie badala przebieg wydarzen. Po kilku dniach szlachetny pan Roman Rebrowicz ztožyt wtasny protest w magistracie, twier- dząc, že wszystko, ñî napisali Žydzi, jest potwarzą i fatszerstwem: „Ñî wszyst- êî oni, Žydzi, opacznie, zmyšlnie ó potwarznie, na szkodą, bezprawie y wstyd Iudzi, jego, pana Romana Rebrowicza, w tey niestuszney, fatszywey protestacyi zaniesli y potožyli, przeto on, pan Roman Rebrowicz, burmistrz miasta Mohy- lewa, î takowey kalumnii jawney y zmyšloney wziąwszy wiadomosc, przeciwko oney we wszystkich punctach ó paragraphach soletudter reprotestowawszy, a chcący z nimi, Žydami niewiememi ó jawnemi potwarcami, u každego sądu ó prawa, gdziekolwiek będzie nalezato, prawnie sobie, jako będący wielce obe- Ižony, dowodzic sprawiedliwosci, te swoje opowiadanie y reprotestatią do xiąg mieyskich ku zapisaniu zaniosi ó podai” (ibidem, s. 505-507).
420
Sprawa ciągnęla šią kilka tygodni, a gdy do Mohylewa przyjechal na sąd specjalny wyslannik krola Wladyslawa IV Aleksander Ludwik Radziwill (slyną- cy zresztą jako dobroczynca i protektor Žydow kosztem rodaköw), dobiegla konca. W sposöb zgota nieoczekiwany. Strona oskaržająca (czyli Žydzi mohy- lewscy) na rozprawą sądovvą šią nie stawila i zarzutöw swych raocno przeja- skrawionycb - chodzilo faktycznie nie o pogrom, lecz o zwyklą bojkę między Žydami a chrzešcijanami - nie podtrzymala, co spowodowalo uniewaznienie skargi.
„Urząd mieyski mohylewski, to uwažając, iž strona powodowa actjey za- czątey nie intentiując, nad prawo suspensy žąda, przeto pozwanego od pozwu wolnego czynimy. Ktöra sprawa, jako sie agitowala, do xiąg mieyskich mohy- lewskich jest 2apisanak* (ibidem, s. 509). Roman Rebrowicz, pomimo pomöwie- nia, pozostal na urzędzie.
W tamtych czasach nierzadkie byly skargi w urzędach miejskicb na wscho- dzie Rzeczypospolitej na „žydowską nieprzyjazn” w stosunku do chrzešcijan oraz na „szkody” poniesione przez Zydöw z winy „gojöw”. Szczegolnie zawzią cie spieraii šią miądzy sobą konkurujący rzemiešlnicy, przedstawictele tych sa- mych zawodow. Przyznač tež trzeba, že konflikty te zawsze rozstrzygano kom- promisowo.
RAC (Račas) herbu Topacz. Osiedleni byli w powiatach oszmianskiin, no- wogrödzkim i wilejskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr S, II, 12,707).
RACEWICZ (Racevičius) herbu Bawola Glowa, Pobög, Tąpa Podkowa. Po- siadali mąjįtnošci na Wilenszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f, 391, z. 8, nr 2574).
RACHIMOWICZ (Rachimavičius) herbu Pobog. Dziedziczyli posiadlošci
w powiecie braslawskim.
RACIBOROWSKI (Racibarauskas) herbu Jastrząbiec, Jelita, Prus I. Wywodzili šią z ziem koronnych, požniej znani byli takže na Litwie i w Rosji. Marcin z Raciborowiec Raciborowski, wpjski ošwiącimski, podpisal 26 maja 1646 roku uchwalą zjazdu szlachty bielskiej (Akta sejmikowe wojewödztwa kra- kowskiego, t. II, s. 305),
O Raciborowskich herbu Jastrząbiec K. Pulaski w dziele Kronika polskich rodow szlachsckich Podola, ¡Polynia i Ukrainy, t. I, s. 176) napisal: „Wedle dokumentöw zložonych przy udowodnieniu szlachectwa w komisji legitymacyj- nej kamienieckiej Raciborowscy z Raciborowiec w powiecie piotrkowskim iicz- nie j už rozrodzeni byli pod koniec XVI wieku i początkach XVII, a dla rozrož- nienia licznych linii rodu przybierali przydomki. I tak byli Raciborowscy Barto- szewicze, Mazurki, Katntetiscy, Kapustki, Tworowscy itd.
Zwyczajem to bylo w tzw. «okolicach szlacheckich», gdzie od drobnej szlachty jednego i tegož samego nazwiska až roilo šią nie tylko w jednej osa- dzie, ale cząsto w licznych, zgrupowanych w bliskiej okolicy wioskach. Ten drobiazg szlachecki stanowil wlasnie najcenniejszy material kolonizacyjny w Polsce, a rozchodząc šią po dalszych dzielnicach kraju, dawal początek
421
wiclkiej liczbie rodzin, zdobywających ïà kresach fortūną i znaczenie. Raci- borowscy, poki siedzieli na ojcowiznie Raciborowicach w piotrkowskim, dziedziczyli bardzo drobne posiadlosci". Na Wolyniu stall šią w ntedlugim czasie bogaczami.
RACIBORSKI (Raciborskis) herbu Slepowron, Rawicz (ei cząsto pisali šią „z Czamolasu” i mieli liczne posiadlosci w Galicji). Byč može wziąli nazwi- sko od ddbr Raciborsko w wojewodztwie ktakowskim. Od bardzo dawna wzmiankowani byli w zapisach archiwalnych. Pan Rzeczyborsky odnotowany zostal w halickich księgach ziemskich przed rokiem 1445 (Reczyborsky - simplici infirmitate reposuit). Urodzotiy Pawel Raciborski, chorąžy czerski, w roku 1616 zostal poborcą podatkow tegož powiatu (VL, t. III, s. 156).
Szymon na Raciborowicach Raciborski, szlacbcic z ziemi krakowskiej, w roku 1672 wspomniany zostal w zapisach do ksiąg grodzkich tego miasta. Aleksander Raciborski 1 V 1619 roku podpisal uchwaiq szlachty wojewödztwa krakowskiego „na okazowaniu" pod Kazimierzem, Franciszek Raciborski, wice- regent i halicki pisarz grodzki, figuruje w Lėks ei e uchwaly sejmiku ziemskiego odbytego w Haliczu 14 IX 1751. „Jegomosč pan Pawel Raciborski na êîï³è kasztanowatym, z szablą, pistoletami" stanąl 5 X 1765 roku do popisu szlachty powiatu grodzienskiego {AWAK, t. VII, s. 373,409).
26 maja 1800 roku heroldia wilenska potw'ierdzila szlachecką rodowitosc Stanislawa, Jana i Jerzego Raciborskich, ziemian z powiatu trockiego (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2388). 10 czerwca 1812 roku minister wojny Cesarstwa Rosyj- skiego wystosowal list do litewskiego gubematora wojennego z žądaniem zesta- nia do tzw. „gubemi wewnętrznych” Macieja Bobrowskiego z zoną, Pawla Ja- blonowskiego, Wojciecha Izbickiego i Tadcusza Raciborskiego, ktorzy przybyli do gubemi wilenskiej „zza granicy”, tj. z Ksiąstwa Warszawskiego i chcieli osiąše w swych dobrach dziedzicznych. Niestety, podzielili los wielu tysiący innych rodakdw (Akty i dokumenty archiwa wilenskogo, kowienskogo i grod- nienskogo general-gubernatorskogo uprawlenia, t. II, s. 34).
Reverendissimus Pater Vincentius Raciborski, Societatis Jesu Rector Collegii Romanoviensis otrzymal w 1818 roku dyplom magistra swiętej teologii w Akademii Polockiej (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1080). Na liscie szlachty powiatu trockiego z 1844 roku znajduje šią Jerzy Raciborski syn Jana (CPAHL, f, 391, z. 8, nr 85, s. 47). Chociaž Raciborscy nalezeli do szlachty powiatu wi- lenskiego, lecz dobr ziemskich w XIX wieku tu juž nie posiadali (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 32).
O tym rodzie wspominają wszyscy wazniejsi polscy heraldycy. Kasper Nie- siecki (Korona Polska, t. Ill, s. 788) zanotowal: „Raciborski herbu Rawicz w ziemi czerskiej. Z tych Anzelm Raciborski, dziekan kujawski, kanclerz po- znanski, mąž katedrze kujawskiey wielce zashrzony 1642. Dobra Dawidy z przyleglosciami dziedziczne", W dzicle Herbarz polski (t. VIII, s. 3) tenže a utor napisai; „Raciborski herbu Rawicz, w ziemi czerskiej. Z tych Anzelm Raciborski dziekan kujawski, kanclerz poznanski, mąž katedrze kujawskiej wielce zashižo- ny 1642 roku. Jan, dziekan warszawski, kanonik pultuski, 1631 destynowany do kompozyeyi między duchowienstwem i stanem rycerskim. Dobra Dawidy
422
z przyleglošciami dziedziczne darowal ojcom missyonarzom u Šwiątego Krzyža w Warszawie.
Pawel, chorąžy czerski, mial za sobą Gizicką, kasztelankę czerską, z tej byl syn Henryk Stanislaw, ktörego z Jadwigi Leženskiej, synowicy biskupa tuckie- go, byly dwie cčrki, Agnieszka Wojciecha Zaborowskiego, stolnika inowro- dawskiego, i Maryanna Jana Kiopockiego, miecznika latyczowskiego, malžon- ki. Synow zaš trzecb, Jędrzej w obozie umar! sterilis. Mikolaj, stolnik braclaw- ski, z Konstancyi Szeligowskiej, ktorą Stamirowska urodzila, splodzil syna Jana į c6rek dwie, Annę, Samsoną Bombek, stolnika latyczowskiego, pulkownika artyleryi koronnej, i Juliarm^, Jędrzej a Oborskiego, malžonki. Tomasz, trzeci syn Henryka, tego z Suchockiej syn Antoni, miecznik liwski, ktorego z Konstancyi Leženskiej, miecznikdwny, corki dwie, Zofia i Maryanna, synowie trzej, Mikolaj, Leonard i Norbert”.
W centralnej Polsce mieszkali tež Raciborscy z Racibowic herbu Jelita, inna zupelnie rodzina. Seweryn Uruski tak przedstawil ich dzieje: „Racibör Kielego- wicz w nagrodę zastug dostal w roku 1439 od Wladyslawa księcia mazowiec- kiego 17 wlök gruntu, na klörym založyi wies Racibory, od tej jego wsi potom- kowie wzięli nazwisko Ractborski i juž w XV stuleciu, przenioslszy šią na Pod- lasie, založyli kilka osad, krörym od swej gniazdowej n adai i nazwy” {Rodzina..., t. XV, s. 101).
Raciborscy przewaznie osiedlali šią na Podlasiu. Nieliczne odgatązienia tego rodu znalazly siedziby w Poznanskiem, w okolicach Kijowa i w Galicji. Mieszkali tež na Podohi, gdzie jako starožytny rod rycerski wpisani zostali do ksiąg szlachec- kich (Spisok dworian wniesioimych w rodoslownuju langu podolskoj gubernii, s. 301). Raciborscy herbu Rawicz byli spokrewnieni m.in. z Szeptyckimi herbu wlasnego (Materiafy do bibliograßi gmealogii i her a ¡dyki poJskiej, t. V, s. 251).
RACKIEWICZ (Rackeviiius) herbu Baran. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski.
RACZEK (Veželys) herbu Ostoja. Zamieszkiwali w powiatach oszmiari- skim, kowienskim, trockim i in.
RACZKIEWICZ (Ratkevičius) herbu Baran. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie szawelskim.
RACZKIEWICZ-NORW1D (Rackevičius-Norvydas) herbu Gryf. Osie- dieni byli na Žmudzi i w powiecie oszniiahskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 2779).
RACZKO (Račkas) herbu Ostoja. W žrodlach historycznych notowani byli od XVI wieku.
RACZYftSKI (Račinskas). Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t, VIII, s. 4- 9) infonnowal krotko o Raczynskich herbu Jastrzębiec zamieszkalych w ziemi wielunskiej; herbu Slepowron - w Wielkim Ksiąstwie Litewskim. Najwjącej
423
miejsca pošwięci} Raczynskim z Wielkopolski: „Raczyiiski herbu Nalęcz, w Wielkiej Polszcze. Jan Raczynski, w zawöd konia pusctwszy, gdy z niego szwankowal, szyją zlamaü, trzy godziny jak uraarly ležal, ofiarowany od braci swoich do Częstochowy, przyszedl do siebie i do zupelnego zdrowia, dzialo šią to w roku 1623.
Bracta jego trzej, Walenty, Piotr i Zygmunt. Ten to, zda mi šią, Zygmunt byl potem surrogatorem grodzkim nakielskim, starostą jasienieckim, ktory klasztor ojcom Bemardynom w Kobrynie fundowal, a w Bydgoszczy oltarz sw. Anto- niemu z marmuru czamego wystawil. Syn zaš jego Franciszek. Jan Karol, staro- sta mielnicki, z wojewödztwa pomorskiego poslowal na koronacją 1696 roku. Piotr mąž rycerski. Michaf Kazimierz najprzöd podsędek poznanski, potem gniežnienski, dalėj kaliski kasztelan, potem wojewoda kaliski, umarf wojewodą poznanskim 1738”.
Dalėj K. Nicsiecki podawai: „Są i w Litwie tegož rodu Raczynscy, z ktörych jeden osiadl byl w Inflanctech, a gdy Szwedzi tą prowincyą posicdli, do wilen- skiego šią wojewödztwa przeniosl. Syn jego Daniel, kaplan i kaznodzieja nauki wielkiej tn Societatis Jesu, umarl na przetozenstwie kowienskim 1648 roku. Wojciech w Brzešcianskim 1674 roku. Jądrzej, sędzia ziemski wilkomierski, starosta rumbowski 1674 roku. Jadwiga, Jana Zaleskiego w wojewödztwie troc- kim malžonka. W roku 1655, gdy Smolensk opanowala Moskwa, a ziemianöw tamecznych do drugiego chrztu niewoliia, sami tylko dwaj Raczynscy, zadnemi šią ani perswazjami, ani postrachami przywiesc do tego nie dali”.
Kazimierz Raczynski w roku 1798 o trzy mal od krola pmskiego Fryderyka Wilhelma Ili tytul hrabiego, byf on wybitnym bankowcem, nagrodzonym naj- wyzszymi odznaczeniami Imperium rosyjskiego, monarchii austriackiej i Nie- miec. Tytui hrabiowski zostal pözniej rozciągniąty takže na jego braci Edwarda i Atanazego oraz ich potomstwo.
Byli jeszcze Raczynscy herbu Topör i Pomian. „Litewscy” Raczynscy, osiedleni w powiatach oszmianskim i rosieriskim, pieczątowali šią godlem Na- lącz (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 110, 607, 609, 1623). Raczynscy spokrewnieni byli z Žychlihskimi, Czapskimi, Krzyckimi, Heidensteinami,
RADECKI (Radeckis). Pochodzili z Polski pohidniowej. Uzywali herbow Doliwa, Drya, Godziemba, Jastrząbiec, Pomian, Prus I, Rogala, Rudnica. Ich gniazdem rodowym byia najpewniej miejscowosd Radecz w ziemi przemyskiej, istniaiy tež wsie o takiej nazwie w powiecie gniežnichskim. Potem Radeccy notowani byli w Polsce srodkowej i Litwie.
Tomasz Šwiącki (Historyczne pamiątki..,, t, II, s. 3) pisal: „Radecki herbu Drya, z Kaliskiego; wyslany w poselstwie do Moldawii, od hospodara wotoskie- go przeciw prawu narodöw w niewolą wziąty i do Konstantynopola zaprowa- dzony, za naleganiem Tamowskiego, posla, na wolnosc wypuszczony zostal. Radecki, gdahszczanin i sekretarz rady miasta tego, pastor aryanöw w Szmiglu; imią jego w pismach röznowierczych cząsto jest wspominane; žyl okolo roku 1598. Radecki herbu Godziemba w Kujawach, jednej dzielnicy z Lubraiiskimi; nabyli tego imienia od Redzca Lubranskiego. Jan, biskup poznanski, i Mikola], wojewoda, fundowali ordynacyą lubranską”.
424