Пионтковские

Dymitr z Goraja - Gorajski
--------------------------------------------------------------------------------

Dzieje rodu Gorajskich wiążą się nierozerwalnie z historią miasta Kraśnika. Byli jego założycielami. Gorajscy herbu Korczak wywodzili się z Rusi Czerwonej. Znaczenie uzyskali za panowania Kazimierza Wielkiego (w latach 1340-49 Polska zajęła Ruś Halick&#261

.

Nie jest w pełni znany początek tego rodu. Historyk K.Szajnocha podaje, że jednym z protoplastów rodu był ojciec Dymitra - Iwonia z Goraja - sędzia chełmski, który zasłużył się niebezpiecznym poselstwem do Tatarów. Nie jest wiadomym bliżej, kiedy i jakiej kwestii owo poselstwo dotyczyło.

Adam Boniecki stwierdza, że w 1353 roku Gorajscy: Chodko, Ostaszko i Piotr - synowie Iwona (Iwonia) - otrzymali od K.Wielkiego wsie: Klecie (Kleszcze), Czermno, Januszkowice, Blaszkową, Gogolów, Glinnik, Bukową Smorzową i Kamienicę. Byli z pochodzenia Rusinami! W 1360 roku syn Iwona - Piotr wojewoda żydaczowski, dziedzic Rymanowa, dostaje od króla prawo niemieckie dla Klecia, Czernina i wyżej wymienionych miejscowości.

Prawdopodobnie synem tegoż Piotra jest bohater niniejszego artykułu - Dymitr (łac. Demetriusz) i jego rodzony brat Iwonia (Iwon) Gorajscy.'Nie jest znana dokładna data urodzin Dymitra.Podawane są lata ok. 1330 lub 1340. Wiemy natomiast, że gniazdem rodu Gorajskich był Goraj zwany Ładą. Już w XIII wieku znajdował się tu zamek murowany. Dymitr ożeniony był z Beatą Mokrską. Pochodzić miała z rodu Jelitów, a była krewną Czelejów z Bożego Daru. Wniosła mu ona w posagu właśnie Boży Dar. Stąd też zwany był Dymitrem z Bożego Daru (de Boży Dar).

Postawą polityczną Dymitr charakteryzuje wierność i przywiązanie da ówczesnych władców Polski: Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego i jego córki królowej Jadwigi. Już za panowania Kazimierza Dymitr zajmuje czołowe miejsce w grupie panów małopolskich (przewodził im wówczas Dobiesław z Kurozwęk kasztelan krakowski).

Za wyświadczone usługi Dymitr otrzymuje z rąk panujących nowe stanowiska, tytuły i nadania. I tak, w 1361 roku widzimy Dymitra Gorajskiego w orszaku królewskim. W 1364 r, jest podskarbim królewskim (urząd ten pod względem znaczenia szedł zaraz po kanclerskim). Funkcję tę sprawuje z przerwami także w latach 1370-1391. Gdy w 1368 roku Kazimierz W. kazał ułożyć statut żupniczy dla Wieliczki, wśród układających tekst (arcybiskup Bodzanta, biskup Zawisza, Jaśka z Melsztyna - kanclerz krakowski) był skarbnik koronny - Dymitr z Goraja. Kroniki z ówczesnych lat odnotowują, że to on "własną ręką" spisał wspomniany statut. W tym czasie gospodarny król Polski -Kazimierz Wielki zabronił panom czerpania dochodów z kopalni. Wyjątek w tym względzie uczynił tylko dla jedynego pana Dymitra podskarbiego, gdy w cztery konie przyjedzie po pieniądze królewskie. Nadmienić bowiem należy, że Dymitr często przebywał w Krakowie. Posiadał w tym mieście kilka własnych domów.

Po śmierci K.Wielkiego (1370 r.) Dymitr Gorajski należy do bliskich stronników Ludwika Węgierskiego (1370-1382). W dokumencie wydanym pod Bełzem 26 1ipca 1377 r. (odwetowa wyprawa Po- laków i Węgrów na Litwinów, w wyniku której zdobyte zostały Chełm i Bełz) król ten nadał Dymitrowi i jego bratu Iwonie zamek Goraj lub Ładę, miasto Kraśnik oraz szereg wsi leżących w pobliżu tego miasta. Z opracowań historycznych wynika, że akt ten jest tylko potwierdzeniem dawniejszego nadania. Jak już wyżej wspomniano na kilka lat wcześniej Dymitr pisał się z Łady i Goraja.

Dymitr Gorajski okazał się także dobrym dyplomatą. Około 1373 roku posłował do księcia Kazimierza Dobrzyńskiego. Nie jest znana treść i wyniki tej misji dyplomatycznej. Po śmierci Ludwika Węgierskiego staje się gorącym orędownikiem unii polsko-litewskiej. Widział w niej korzyści dla swej rodzinnej Rusi Czerwonej. Realizacji tego celu upatrywał w małżeństwie królowej Polski - Jadwigi z księciem litewskim - W.Jagiełło. W tym celu w 1385 roku wybrał się z misją do Malborka, by zaprosić ówczesnego W.Mistrza (propozycja Litwy) Konrada Z. Bllnera von Rotenstein, na ojca chrzestnego W Jagiełły. Wielki Mistrz odmówił! Chrzestną Jagiełły została Jadwiga z Melsztyńskich Pilecka - żona Ottona z Pilczy - Pileckiego. Jednocześnie Dymitr jest przeciwnikiem projektu osadzenia na tronie polskim księcia Wilhelma Habsburga, z którym wcześniej zaręczona była królowa Jadwiga. Na początku 1386 r. książę Wilhelm przybył już do Krakowa (stał z pocztem w domu Morsztynów). Jadwiga chce się połączyć z Wilhelmem. Ucieka z komnat wawelskich! Dochodzi do ostatniej przeszkody - furtki! Uderza toporem i próbuje otworzyć bramę. Jest bliska celu! Wówczas zastępuje jej drogę stary Dymitr z Goraja. Przemawia do niej, by zaniechała zamiaru połączenia się z Wilhelmem. Za próbę realizacji swego zamiaru, grozi Jadwidze użyciem siły. Groźba skutkuje! Jadwiga wraca do komnat.

Za te usługi król W.Jagiełło odwdzięczył się hojnie Dymitrowa. Nadał mu miasteczko Szczebrzeszyn i okoliczne wsie. Zamieszkałą tu szlachtę król powierzył zwierzchnictwu Dymitra (rzadki wypadek). Potęga ekonomiczna Gorajskiego sięgnęła szczytu! Był teraz właścicielem senioratu szezebrzeszyńskiego, który liczył ponad 150 wsi (łącznie z rejonem kraśnickim) oraz 4 miasta: Goraj, Kraśnik, Szczebrzeszyn i Turobin. W zachowanym liście z 1399 roku czytamy o Dymitrze: My Dymetr Goraja i Szczebrzeszyna Pan etc... Najwyższy Marszalek Królestwa etc. etc. Pełni wówczas zaszczytną funkcję marszałka koronnego (1388-1400 r.).

Z wiadomości historycznych wynika, że był jeden fakt niezbyt pochlebny w życiorysie naszego Dymitra z Bożego Daru. Mianowicie w roku 1378 papież nakazał rozpatrzyć sprawę Dymitra zw. "Podskarbek", oskarżonego o przywłaszczenie dóbr opactwa benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem. Proces o przywłaszczenie Tyńca poparty bullą papieską z 1402 r. miał trwać do 1408 r.' Nie jest wiadomym, jakie podłoże miała ta sprawa i czym się zakończyła. Z innych wiadomości o Dymitrze wiemy, że w roku 1394 otrzymał od Jagiełły 45 grzywien na wyposażenie kilku kopii zbrojnych.

Dymitr Gorajski zmarł 20 lutego 1400 roku. Pochowany został w kościele w Zawichoście. Pozostawi) 3 córki: Katarzynę za- mężną za Dobieslawa z Oleśnicy (Dobko, Dobek hr. Dębno) wojewodę sandomierskiego i dowódcę chorągwi oleśnickich, Elżbietę, która została żoną Dobroslawa z Szamotu) (Szamotulski herbu Nalęcz) kasztelana poznańskiego oraz Annę, która w 1405 roku wyszla za syna Jaśka z Tęczyna-Andrzeja Tęczyńskiego kasztelana z Wiśnicza. Ta ostatnia córka Dymitra odznaczała się szczególną pięknością. Jak piszą ówczesne źródła, dziwną w swoim oblubieńcu rozbudziła miłość. Z miłości do żony Andrzej Tęczyński miał spowodować odstąpienie wojsk polskich spod Malborka w 1410 r. Długosz tak o tym pisze: ze wszystkich zaś panów nikt więcej i gorliwiej nie doradza! przerwania oblężenia (Malborka, p.m.) niż kasztelan wojnicki Andrzej z Tęcryna. Przeciągnął też większość rycerzy i szlachty na swoją stronę, zaślepiony miłością do córki podskarbiego Królestwa Polskiego Dymitra -Anny z Kraśnika, w której był niezwykle zakochany." Nie miał więc Dymitr potomków w linii męskiej. Dzięki natomiast malżeństwu Andrzeja z Anną doszło do polączenia dwóch znaczących rodów związanych historycznie z dziejami naszego miasta, mianowicie Gorajskich i Tęczyńskich.

Przed śmiercią w 1398 roku Dymitr Gorajski zapisał dobra Szczebrzeszyn swoim bratankom (synowie brata Iwana: Prokop, Aleksander, Mikołaj i Andrzej). Po jego śmierci w 1401 r. żona Dymitra - Beata otrzymała z córkami Goraj z przyległym terytorium.

W 1405 roku nastąpił nowy podział dóbr. Córki otrzymały miasto Kraśnik i 11 wsi (Wyżnica, Wyżnianka, Suchynia, Biała, Dzwola, Kocudza, Stróża, Batorz, Grębienice, Bieliny i Wola Piaseczna)", a bratankowie: Goraj (Aleksander) i Szczebrzeszyn (Prokop). Ostateczny podział dóbr między córkami Dymitra nastąpił w 1415 roku w Lublinie: Boży Dar i Rymanów przeszły z. Katarzyną Gorajską do Oleśnickich, Kraśnik z Anną do Tęczyńskich, a Turobin z Elżbietą do Szamotulskich. Beata Mokrska - żona Dymitra zmarła 30 kwietnia 1424 roku.

Sławny był ród Gorajskich w Polsce. Do jego potęgi i znaczenia walnie przyczynił się Dymitr z Goraja - Gorajski. Znaczenie tego rodu - rzec można, jego rozkwit - przypada na wiek XV i XVI. Spotykamy Gorajskich także w późniejszych okresach historii. W herbarzu Bonieckiego czytamy, że w 1783 r. występuje Tomasz Gorajski - pułkownik wojsk koronnych. Jeden z Gorajskich Aleksander pełnił funkcję szambelana dwom cesarsko-austriackiego, zaś Józef w 1817 r. - strażnika sreber koronnych galicyjskich oraz członka Stanów Galicji.

Gorajscy pieczętowali się herbem Korczak. J.Szymański w Herbarzu podaje, że Korczak (łac. Ciffus, ciphus = Karpie) początkowo miało oznaczać odniesienie do nazwy osobowej. Wtórnie zaś jako nazwa obrazowa (Korczak = Kubek, Kielich, Czasza). Długosz podaje, że Ludwik Węgierski nadal Dymitrowi z Goraja "tarczę Królestwa Węgier". Na tarczy z tego nadania pochodzą 3 wręby srebrne w polu czerwonym. Potwierdzeniem tego ma być herb znajdujący się na płycie nagrobnej biskupa poznańskiego Uriela z Górki w katedrze w Poznaniu z 1496 r. (tarcza dzielona w pasy). Owe trzy pasy pojawiają się również w herbie Korczaków na tablicy fundacyjnej w Siennie k/Iłży (po 1438 r.) oraz na płycie arcybiskupa gnieźnieńskiego Zbigniewa z Oleśnicy z 1495 r. wykonanym przez sławnego Wita Siwosza. Dopełnieniem herbu był hełm z labrami" - pokryciem srebrnym i podbiciem czerwonym. Klejnot Korczaków- pisze dalej autor Herbarza J.Szymański - obejmował między dwoma trzymaniami srebrnymi z czerwonym środkiem, głowę wyżła srebrną z językiem czerwonym. Po raz pierwszy występuje w źródłach pisanych w 1413 roku.

XIV - XXI в.в.