elena_krdМодератор раздела  Сообщений: 6806 На сайте с 2008 г. Рейтинг: 11126 | Наверх ##
4 мая 2013 21:21 18 мая 2018 20:24 Вот такая любопытная книжица стряслась. Естественно, недоступна, лишь клоками из Гугла. Но даже эти клоки любопытны крайне.
Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Łańcut - Kotań, 17 - 18 kwietnia 2004 roku, Jarosław Giemza, Muzeum Zamek w Łańcucie, 2004 - Всего страниц: 622
Скорее всего - это статья
Paweł Sygowski (Lublin): Unicka archidiecezja „Polskopołocka" w świetle wizytacji z lat 1789-1790
Странички в книге 385 - 466.
Среди источников упомянут Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Chełmski Konsystorz Greckokatolicki (dalej: ChKGK)
460
dekanat czerejski
Czereja – Uspenia Preswiatyia Bohorodycy [Черея - Успения Пресвятыя Богородицы]
Czereja – Zmartwychwstania Pańskiego (cerkiew Woskreseńska) [Черея - Воскресения Господня, церковь Воскресенская]
18. Nizhołowo (1. fil. - "przy Dworze Nisholowskim"), 19. Susza (1. fil. - Susza, 2. fil. - „nad przewozem"), 20. Usaja, 21. Kraśnica [ob. Iwańsk].
6) dekanat borysowski
1 . Szyjka (1 . fil. - ,JCaplica w Pańskim o ćwierć milC), 2. Krupka, 3. Hapono- wicze, 4. Borysów - „Przemienienia Pańskiego" (1. fil. ,Żychowska" [Żytko- wo?], 2. fil. - Borysów „Sgo Jerzego", 3. fil. - Subotowszczyzna), 5. Borysów - „Zmartwychwstania Pańskiego" (1. fil. - kaplica „przy plebanii"), 6. Borysów - „Św. Trójcy i Św. Mikołaja" (1. fil. - Uchołoda, 2. fil. - Podberezie), 7. Bytcza (1. fil. - Bytcza, 2. fil. - Sciudzionka, 3. fil- Trościenica), 8. Rohatka (1. fil. - Kryczyn, 2. fil. - Kościuki, 3. fil
Ziębin „z Nierzycy przeniesiona", 2. fil. - Zabołocie, 3. fil. - Korszewica).
7) dekanat czerejski 1 . Zameczek (1 . fil. - Truchanowicze, 2. fil. - .Żuki, 3. fil. - Słoboda), 2. Cze- reja- „Uspenia Preswiatyia Bohorodycy", 3. Czereja- „Zmartwychwstania Pańskiego" (1 . fil. - Hora, 2. fil. Czemeryca[ob. Pierwomajskaja], 3. fil. - „we wsi Chanczach"), 4. Obczuha (1. fil. - Szarniewo, 2. fil- Borsuczyn „w Dworze"), 5. Chudowo, 6. Kołodnica, 7. Proszyca, 8. Chudowce, 9. par. Kaleczańska (1. fil. - ?), 10. Hryckowicze (1. fil. - Wołosacz, 2. fil. - Łużki, 3. fil. - Struga). 1 1 . par. Hruszecka, 1 2. Bóbr (1. fil- „za miastem Bobrem"), 13. Plissa, 14. Cho- łopienicze (1. fil. - Chociuchowo, 2. fil. - Trojanówka, 3. fil. - Bohdanowo), 15. Szczawry (1. fil. - Peresieka), 16. Butory, 17. . par. Juikirzyńska, 18. Smoro- dynka, 19. Lisiczyn, 20. Łukoml (1. fil. - Łukoml „S. Spasa", 2. fil. - Łukoml „S. Jerzego", 3. fil. - Łukoml „S. Praksedy", 4. fil. - Łukoml „S. Mikołaja", 5. fil. - Slidce, 6. fil. - Rotnica).
8) dekanat ciecierzyński
1 . Kosienicze, 2. Malawka ( 1 . fil. - Hlinniki, 2. fil. - Awguty, 3. fil. - Jellany, 4. fil. - Nowiaski), 3. Płoskie, 4. Budówka (1 . fil. - Trojanówka), 5. Słowieny (1. fil. - ?, 2. fil. - ?), 6. Druck, 7. Wielka Orawa, 8.
386
Przed rozbiorami na terenie archidiecezji połockiej według badań W. Kołbu- ka było 601 parafii i 95 ich filii, podzielonych na 27 dekanatów: bielecki, bie- szenkowicki, bobynicki, borysowski, brasławski, bychowski, ciecierzyński, czasznicki, czerejski, dąbrownicki, hołowczyński, hołubicki, horecki, horodec- ki, lepelski, mikuliński, mścisławski, opłocki, oświejski, siebieżski, smolański, tołoczyński, wielaszkowicki, wieliżski, witebski, zapolański (z siedzibą dziekana w Czerykowie) i zasożski (z siedzibą dziekana w Klimowiczach). Były tu także 23 monastery bazyliańskie. Opró cz tego na terenie tym znajdowała się jedyna prawosławna diecezja przedrozbiorowej Rzeczypospolitej - mohylewska, licząca 267 parafii i siedemnaście monastyrów7. Współcześnie tereny, na których znajdowała się przedrozbiorowa unicka archidiecezja połocka znajdują się głównie na terenie Białorusi, w jej północno- -wschodniej części. Część dekanatów znajduje się na terenie Rosji - dawny dekanat siebieżski (pskowska obłast' ), dekanaty wieliżski i mikuliński (smoleńska obłast) oraz być może fragmenty innych dekanatów Niewielkie fragmenty dekanatu brasławskiego są obecnie na terytorium Łotwy (sześć “kaplic”) I Litwy (jedna parafja – w Wesołowie [Veselava]).
Po pierwszym rozbiorze, w częśći diecezji zachowanej w Rzeczypospolitej - wspomniana diecezja „PolskoPołocką" - zostało 179 parafii i 141 ich filii8, podzielonych na dziesięć dekanatów: bieszenkowicki, brasławski, bobynicki, borysowski,
401
Puciacin, Porzecze, Czerstwiaty), a jedną jako „Starą ruynującą się" (Biedrzyca).
Cztery cerkwie były nowe (Barany, Brodówka, Ozdziatycze, Nacza w dekanacie borysowskim), cztery z jedną kopułą dużą i dwoma małymi (Krupka, Wielatycze, Zamosze, Ikaźń ). Trójkopułowość sugeruje trójdzielność tych świątyń w planie.
Były jednak wśród nich cerkwie o bardziej skomplikowanych planach -jedna cerkiew krzyżowa (Świadzica) i trzy z pięcioma krzyżami (Kosienicze, Uchwały, Bytcza - „nowa"). Cerkiew w Dawidkowiczach określono jako „nie wielką".
- cerkwie czterokopułowe
Wśród tego typu cerkwi siedem było określonych tylko jako czterokopułowe - w Babczu, Chołopieniczach, Naczy (dekanat bobynicki), Orzechownie, Wiażyszczu, Wołosewiczach i we wsi Buj (określona jako „stara").
Trzy cerkwie miały trzy kopuły duże i jedną małą (Wietrzyno, Zawierz i Błoszniki - ta ostatnia „krzyżowa"), a jedna- jedną kopułę dużą i trzy małe (Druja - „S. Spasa").
- cerkwie pięciokopulowe
Wśród ośmiu świątyń pięciokopułowych trzy – w Zbuszynie, Niesinie i miasteczku Bóbr - były...
... jedną kopułą dużą i czterema małymi" -jedna z nich staław miasteczku Uła (Ułła), zaś dwie „krzyżowe" - w Kowalach i Świle.
408
- sygnaturka
Ciekawym zagadnieniem jest występowanie dzwonka sygnaturki.
Wydaje się, że dzwonek ten wraz z wieżyczką pojawia się w cerkwiach w pierwszej połowie XVIII w.44 Sygnaturki są wspominane w ponad dwudziestu cerkwiach (naj
sygnaturka Ciekawym zagadnieniem jest występowanie dzwonka sygnaturki.więcej w dekanacie brasławskim - w dziewięciu) i zazwyczaj umieszczana była „w kopule", czyli tak jak w kościołach - w niewielkiej wieżyczce, usytuowanej najczęściej na dachu nad nawą, na środku linii kalenicy, jak np. we wspomnianej już wyżej Czeressie, gdzie była cerkiew „z dwoma kopułami na wieżach [...] a trzecią małą". Sygnaturka umieszczona była „w srzedniej Kopule" - czyli właśnie jak się wydaje w specjalnie skonstruowanej wieżyczce na sygnaturkę. Dość interesującym problemem jest sposób umieszczenia sygnaturki w cerkwiach kopułowych. Wydaje się, że w niektórych cerkwiach mogły być one umieszczane w latarniach kopuł lub w nadbudowanych nad kopułami wieżyczkach na sygnaturkę.
W Dziśnie cerkiew miała jedną „kopułę dużą", w której umieszczony był „dzwonek". Podobnie było w Pohoście, Wesołowie, Fabianowie, Obczusze i cerkwi cwiecińskiej. Stara, „o jedney kopule" cerkiew Przemienienia Pańskiego w Borysowie, miała w „kopule Sygnaturkę". Bliższe usytuowanie sygnaturki jest trudne do określenia tam, gdzie jest więcej kopuł: jak np. w Bobrze w cerkwi pięciokopułowej, w Zawierzu w czterokopułowej (trzy kopuły, „a czwarta maleńka"),w cerkwiach trzykopułowych (Ikażni - jedna kopuła duża i dwie małe; Nacza – dekanat borysowski; Czereja – cerkiew „Uspenia"), dwukopułowej (Brasław, Soroczyno, Sołoniewicze, Czereja - cerkiew „Zmartwychwstania Pańskiego", Horodyszcze, Chocino - „w kopule Większych 2. trzeci duży"). Nie wiadomo, w której dokładnie kopule była umieszczona sygnaturka w cerkwi w Uźmionach. Cerkiew ta z jedną tylko wymienioną „Kopułą nad Wielkim Ołtarzem" sygnaturkę miała „w kopule nad Cerkwią"" - chyba jednak to właśnie ta nad prezbiterium, choć określenie „cerkiew" w opisie odnosiło się zazwyczaj do nawy. Przypomnieć...
В церквях трехкуполовых (... Черея - церковь Успения...), двукуполовых (... Черея - Воскресения Господня...)
410
wiszącym, do Cerkwi takoż drzwi dwoje jedne z zamkiem wiszącym, w Zakry- styi drzwi dwoje jedne z zasowką Żelazną". Drzwi mogły być „pojedynkowe", np. w cerkwi „S. Ducha" w Drui (zarówno do babińca, jak i docerkwi), bądź „podwoyne", np. w Szarkowszczyźnie Nowej - „Drzwi do Cerkwi dwie Fugowane podwoyne, w Babińcu drzwitakoż Fugowanych dwoje, w posrzodku jdąc do Cerkwi z babincu drzwi podwoyne, wszystkie na zawiasach żelaznych z zawałami”. Niektóre drzwi były „filtrowane" (m. in. w Kozianach, Hołomyślu, Dziśnie, Puciacinie); w Krasnołukach „żelazem nabijane"; przy niektórych drzwiach zaznaczono, że były one malowane (Czeressa, Przebrodzie, Leonpol, Jazno).
okna
Mniejsza ilość okien - trzy do pięciu - jak wydaje się wskazuje na bryły cerkiewne prostsze (kaplica wianużska) i czasem na starsze (Zalesie). Nie musiała być to reguła, gdyż w starej cerkwi w Zawierzu - z trzema dużymi kopułami i jedną „maleńką" - było „Okien dużych w drzewo robionych 4." Również tylko cztery okna były wymienione w trzykopułowej „okrągłej" cerkwi w Czemiewiczach, zaś w dwuwieżowych cerkwiach w Kubliczach
Okna „podwoyne" były w Kozianach (pięć a także jedno okrągłe) i w Woroniczach (dwa). Okien oprawnych w ołów było zdecydowanie mniej niż oprawionych w drewno, m. in. w Białem, Niesinie, Szarypinie, Czerei, Czasznikach, Porzeczu, Wia- żyszczu. Szyby w oknach były przeważnie ze „skła białego" - m. in. w Nizhoło- wie, Suszy, Chudowie, Hryckowiczach, Budówce, Wiaciorze, Jesmonie. W Ko-...
416
... w południowej i wschodniej części archidiecezji: czerejskim - osiem, ciecierzyńskim - pięć (w tym trzy w cerkwiach w Ciecierzynie), bieszenkowickim - cztery, borysowskim - trzy. W dziewięciu cerkwiach był tylko sam ikonostas i ołtarz główny, w pięciu cerkwiach oprócz tego układu był ponadto jeden ołtarz boczny, w jedenastu - dwa ołtarze, w jednej - trzy i w trzech - cztery ołtarze boczne.
Niektóre ołtarze boczne mogły być dodatkowo tworzone poprzez dostawienie mens do ikon namiestnych, np. w Czerei w cerkwi „Uspenia" wymieniono „Obrazów namiestnych 2 z mensami, z jednej strony Spasitela z koroną srebrną, z drugiey strony Nayświętszey Panny z Panem Jezusem Korony Srebrne 2". W cerkwi czerejskiej - „Zmartwychwstania Pańskiego" - było „Ołtarzów namiestnych 2 Pana Jezusa i Nayświętszey Panny", podobnie jak i w Wiażyszczu.
Некоторые из приделов могли быть созданы посредством размещения алтарей у икон, как например в Черее в церкви "Успения" wymieniono "Образов 2 с алтарями, с одной стороны Спасителя в серебряной короне, с другой - Богородицы с Иисусом в серебряных коронах". В церкви черейской Воскресения Господнего было два алтаря namiestnych - Господа Иисуса и Пресвятой Богородицы....
W Drui w cerkwi „S. Spasa" były cztery obrazy namiestne z mensami, natomiast w cerkwi „S. Ducha" cztery obrazy namiestne nie miały mens, tylko były z „przypra- wionemi descułkami tuwalenkami zaslanemi". Mensy miały ponadto ikonostasy w Dziśnie, Starym Leplu, Obczusze, Bobrze, Chołopieniczach i Ozieranach.
Ikonostasy były albo „snycerskiey roboty", „rznięte" i malowane – w ośmiu cerkwiach (Czereja - Zmartwychwstania Pańskiego, Obczuha, Łukoml, Ciecierzyn - Św. Mikołaja, Pawłowicze, Bieszenkowicze - Św. Eliasza Proroka, Wiażyszcze, Sokoły), albo dodatkowo jeszcze złocone - w sześciu cerkwiach (Druja - Przemienienia Pańskiego [,,S. Spasa"], Czaszniki, Borysów - „Zmartwychwstania Pańskiego", Nacza, Czereja - „Uspenia", Bóbr, Ciecierzyn - „Spaski".
Иконостасы были или ручной работы, резные и окрашенные (среди др. восьми названа черейская Воскресенская), или дополнительно еще золоченые (черейская Успенская).
W Szepielewiczach ikonostas był „rznięty od części malowany", a w Drui (Św. Ducha) i Dolcach Wielkich - snycerski, niemalowany W Chołopieniczachikonostas określono jako „prostey roboty z obrazów złożony". O pozostałych brak informacji - być może ze względu na zredukowaną ich formę. Niekiedy informacja o ikonostasie była bardzo ogólna, jak np. w Dolcach Wielkich, gdzie był „Ikonostas snycerskiey roboty niemalowany w nim Obrazów 14". Jak można sądzić na podstawie pozostałych opisów, ikonostasy były bądź bardziej pełne, bądź mniej pełne - zredukowane. Pełniejszą realizacją był „Ikonostas we trzy Kondygnacye" (w cerkwi wiażyskiej). Takich pełnych ikonostasów było jeszcze dwa: w Drui w cerkwi św. Spasa („Konostas") oraz w miasteczku Bóbr w cerkwi Św. Mikołaja - „Ikonostas snycerskiey roboty malowany miejscami pozłocony z carskiemi drzwiami. ...taki jak w Ciecierzynie w cerkwi „Spaskiey"- „Ikonostas Rznięty
417
malowany i pozłacany, Obrazów Namiestnych 4. [...] Drzwi Carskie rznięte i złocone [...] w Drugiey Kondygnacyi Obrazy SS Apostołów i De Jsus". Takich ikonostasów było trzynaście - w Drui (Św. Ducha - „niemalowany"), Dziśnie, Starym Leplu, Dolcach Wielkich, Czasznikach, Ozdziatyczach („nowy [...] nie okon- czony"), w Czerei (w cerkwi “Uspenia Preswiatyia Bohorodycy"), Ciecierzynie (we wszystkich trzech cerkwiach), w cerkwiach: jekimańskiej, świeczańskiej, i w najbardziej wysuniętej na południe parafii tej diecezji - w Ozieranach nad dolną Drucią. Nie wszystkie ze wspomnianych ikonostasów były kanoniczne. W cerkwi „Staro Lepelskiey", starej, ikonostas tworzyły „Carskie Drzwi Snycerskiey roboty malowane. Po stronach namiestne Obrazy [dwa z mensami] nad temi obrazami różne Obrazy malowane". W dwunastu cerkwiach, czyli w niewielu mniej niż w grupie wyżej wspomnianej, ikonostas był jak można przypuszczać z zapisu wizytatora jednorzędowy: w Naczy (dekanat Borysowski), Czerei (cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego), Obczusze, Chołopieniczach, Łukomlu, Bieszenkowiczach (w obu cerkwiach), Sze- pielewiczach, w cerkwiach chudowickiej, kaleczyńskiej, pawłowickiej i sokolskiej. Zestawienia wrót i ikon namiestnych mogły być tu różne. Najpełniejsze zestawienia to wariant z carskimi wrotami i parą diakońskich oraz czterema ikonami namiestnymi. Tak było jak się wydaje w Szepielewiczach w cerkwi „Protekcji Nayświętszey Panny" - „Ikonostas rznięty od części malowany z carskiemi wiatami [...] Obrazów namiestnych 4. 1 Nayświętszey Panny z dwoma Koronami srebrnemi [...] drugi Pana Jezusa [...] trzeci Uspenia Preswiatyja Bohorodycy 4ty Protekcyi Nayświętszey Panny z koroną Mosiężną"; w nowej cerkwi pawłowickiej śś. Piotra I Pawła - „Ikonostas snycerskiey roboty malowany z carskiemi wratami [...] Obrazów Namiestnych 4.": Matki Boskiej z Dzieciątkiem z dwoma koronami srebrnymi), Chrystusa, św.Mikołaja i śś. Apostołów Piotra i Pawła; zapewne też w cerkwi chudo wieckiej, gdzie były „Przed [...] ołtarzem Carskie wrata stare malowane, przy nich różne Obrazy, Mensy 4.". W cerkwi „S. Ducha" w Drui wśród czterech ikon namiestnych były: św. Mikołaja, „Spasitela", Matki Boskiej i św. Jerzego, czyli nie było ikony patronalnej, a zamiast ikony Deesis było tu umieszczone rzeźbione Ukrzyżowanie. Z opisów wynika, że mógł być też wariant z trzema ikonami namiestnymi, jednymi drzwiami carskimi i jednymi sywiernymi Ciecierzyn - „Św. Mikołaja" - ikona patronalna w ołtarzu bocznym, Ozierany - ikona patronalna wśród obrazów namiestnych).
W pozostałych cerkwiach rząd ikon namiestnych był zredukowany o co najmniej parę obrazów skrajnych, np. w Naczy - ,,Ikonosta{s} rznięty malowany i złocony z drzwiami carskiemi pozłacanemi i dwoma Sywernemi, Obrazów niewielkich 2. N Panny i Spasitela"; w Czerei „Ikonostas rznięty malowany z Carskiemi i Sywernemi drzwiami Ołtarzów namiestnych 2. Pana Jezusa i Nayświętszey Panny". W kilku przypadkach ikonostas ograniczony był do carskich wrót i dwu ikon namiestnych (Cerkiew kaleczyńska, Bieszenkowice - śś. Apostołów Piotra i Pawła). Carskie wrota były najczęściej określane jako „rznięte" i pozłacone lub
431
Inne wyposażenie cerkwi
- chór
Elementem istotnym w przestrzeni wnętrza cerkwi był chór, najczęściej stosowany w cerkwiach dekanatu brasławskiego. Chór usytuowany nad babińcem,
432
nad kruchtą (Ikaźń, Zawierzę ) lub „nad drzwiami" (Borysów - cerkiew ,.Wo- skreseńska", Chudowce). Czasem chór był „prostey roboty" (Brasław, obie cerkwie w Drui, Nowy Pohost, Puciacin), „brusami przewiedziony" (Użmiony), „duży" (Krasnołuki), „drewniany" (cerkiew cerkowicka). Częściej był to jednak chór z balustradą z balasków „toczonych" (Czeressa, Leonpol, Przebrodzie, Szyjka, Szarkowszczyzna Nowa, Szczawry, Turowla, Zamosze, Zaborze, Wesołowo - tu „z balasów rzniętych").
- organy54
Na chórze w Szarkowszczyźnie Nowej stał „organ", w Leonpolu „organik na optykę wyrażony" (?), a w Zawierzy był „Pozytyw stary". Zwraca uwagę całkowity brak kryłosów w opisach cerkwi.
- ambona, konfesjonał55
W kilku cerkwiach znajdowała się ambona: w Czeressie - „malowana snycer- skiey roboty", w cerkwi Spaskiej w Drui - „z Obrazów złożona", w Leonpolu - snycerska, przy zakrystii, w Szarkowszczyźnie Nowej - “drewniana suknem Czerwonym w kwiatu wyszywanym zasłana”, w Dziśnie „stolarskiey roboty malowana", w Wołosewiczach wymieniony jest „Dywanik 1 do Ambony". Bardziej skomplikowana konstrukcja była w Kowalach - „Ambona z Konfessyona- łem Stolarskiey roboty" oraz w Szczawrach - „Ambona z dwoma konfessyona- łami stolarskiey roboty malowane". Konfesjonały „stolarskiey roboty" są notowane ponadto w cerkwi „S. Ducha" w Drui, dwa w Czeressie - „przy kratach" i po dwa w Leonpolu, Jodach, Kozia- nach, a w Zamoszu - jeden; wszystkie wyżej wymienione (poza Kowalami I Szczawrami) w dekanacie brasławskim. …
436
Chudowce, Bóbr, Kosienicze, Słowieny, Ciecierzyn cerkiew Spaska - dwa, Szepielewicze, Krucza, Szarypino, Uświej, Białynicze - dwa), Szepielewicze, Krucza, Szarypino, Uświej, Białynicze - dwa), bądź mosiężne (Plissa, Borysów cerkiew „Św. Trójcy", Wielatycze, Świecza, Zbuszyn), ale I srebrne (Plissa, Nowy Lepel - „z Passyiką pozłacaną", Babcze - „Krzyż Ołtarzowy Srebrny 1", Borysów cerkiew „Zmartwychwstania" – krzyż „z jed- ney strony pozłacany", Łukoml - „Krzyż dęty Srebrny", Ułła - „z Passyiką wyzłocaną"). W Horodyszczu krzyż był „z różnemi wyobrażeniami blaszany roboty moskiewskiey". Interesującym zestawieniem był „Krzyżyk z Passyiką mosiężną lusterko- wy z sedesem" (Ihumenowo); również w cerkwi w miasteczku Ułła (Uła) był krzyż “Lusterkowy”.
Szereg krzyży wymienionych jest w opisach wyposażenia cerkwi, bez umiejscowienia ich we wnętrzu świątyni, m. in. w Drui w cerkwi „S~go Spasa" - „Krzyż Srebrny wyzłocany z Figurą", w Ikaźni - „Krzyż duży Srebrny", w Ciapinie - „Krzyż wielki srebrny pozłocany z korala dużą", w Łosznicy - „Krzyżów cynowych 3.”, w Jekimaniu - „Krzyż cynowy z passyiką pozłocaną", w Plissie (dekanat czerejski) - krzyż „ołowiany".
- lichtarze
Lichtarzy na mensie było zazwyczaj kilka - 2-3 pary, różnej wielkości i z różnych materiałów, np. w Małej Orawie na ołtarzu ... hołubicki) - „Zescianych par 3", ponadto wzmiankowane w Horodyszczu, Łatyholiczach („blaszanych par 4"),Kamieniu i Zaborzu. Były takżelichtarze żelazne (Krasnołuki, Bononie, Hurzec - „Lichtarzyków żelaznych połconych 4"), spiżowe (Puciacin) czy srebrne (Martynowo).
Wyjątkowo rzadko spotykamy lichtarze szklane - w Leonpolu zanotowano obecność „maleńkich sklanych granatowych oprawnych w w kompozycyją parą".
437
Lichtarze były różnej wielkości - “maleńkie”, “mierne” i duże. W cerkwi w Kamieniu było „Lichtarzów do Wielkiego Ołtarza na Ziemi stoiących 2.", a w Łukomlu wspomniano „Przed Wielkim Ołtarzem Lichtarz mosiężny duży". Rzadko wizytator wymienia lichtarze o jakiejś ciekawszej formie, np. w Świadzicy na (lub przy) ołtarzu bocznym „S. Antoniego" było „Lichtarzów lustrowych par trzy", zaś w na ołtarzu głównym „Lichtarzów z Aniołkami par 3". Lichtarze „aniołkowe" wymieniane są również w Wołosewiczach, na dwóch z czterechołtarzy bocznych.
- relikwiarze
Niekiedy na ołtarzu wymieniony jest relikwiarz, ale bywa także wymieniany wśród wotów - przy obrazach w ołtarzach czy
Ponadto „relikwiarzyki" wśród wotów wymieniane są w kaplicach w Kurlandii - w Fa- bianowskiej (dwa), i w kaplicy we dworze Sołonczyskim - w ołtarzu bocznym „Nayświętszey Panny" (jeden).
- krzyże “do pocalowania” I “Sosudne”
W szeregu cercwiach, głównie w części środkowej i południowej diecezji, wśród wyposażenia wymieniano krzyż „do pocałowania" (“do całowania”). Były one cynowe, m. in. w Homlu, Stoupcach, Ozdziatyczach, Borysowie („Przemienienia Pańskiego"), Drucku (dwa), w Szepielewiczach, Sokołach, Uchwałach, Czyhyrynce i Ozieranach. Były też, nieco rzadziej, krzyże srebrne (Czaszniki, Czereja – cerkiew “Uspenia Preswiatyja Bohorodycy”, Ciecierzyn - cerkiew „S. Praxedy" - tu także cynowy, Pawłowicze - tu również cynowy,
438
Bieszenkowicze - cerkiew „ŚŚ Piotra i Pawła"), rzadko krzyż do pocałowania był mosiężny - w Zameczku - „z Passyjką"). Do tego celu były też krzyże drewniane (Kiszczyna Słobodzka, Krupka - „Krzyż drewniany malowany do pocałowania"). Krzyże „do pocałowania" wymieniano także jako wyposażenie ołtarzy głównych, np. w Wielatyczach - „do pocałowania z Passyiką” (tu także „Krzyżów drewnianych 2 do pocałowania ludziom"), w cerkwi nieposzczańskiej, kaleczyń- skiej (cynowy), ihumenowskiej („cynowy nie cały"), w Kruczy (cynowy), w Na- czy (dekanat borysowski) - „do pocałowania drewniany gładki", w Krupce - „Krzyż drewniany malowany do pocałowania", w Horodyszczu (cynowy). Oprócz krzyży do pocałowania wymieniane są czasem też krzyże „sosudne", głównie w dekanatach południowyc - ciecierzyńskim i horodyszczańskim. Krzyże te były cynowe (Ozdziatycze, Butory, Druck, Wielka Orawa, Ciecierzyn – w cerkwiach „Spaskiej", „S. Praxedy" i „S. Mikołaja", w Szepielewiczach („z dzwonkiem"), w cerkwi cerkowickiej, w Sokołach, Zbuszynie, Czyhyrynce i Ozieranach).
- “Poduszki pod Mszał”
W Przebrodziu na głównym ołtarzu był „Pulpit pod Mszał".
- inne wyposażenie na ołtarzu
Na ołtarzu bocznym w Czeressie zanotowane są „Tablice z katechizmem".
Interesującym faktem było umieszczenie na ołtarzu głównym cerkwi w Hurzcu „Flaszeczki z wyobrażeniem męki Zbawiciela z osóbkami maleńkiemi".
- Feretrony
Feretrony określane jako „ołtarzyki ponośne", rzadziej „obrazy ponośne", były prawie w każdej cerkwi i kaplicy. Najczęściej były one określane jako „stolarskiey roboty" (np. Pohost Nowy, Zalesie, Niesin), „stolarskiey roboty malowany" (np. Wo- ronicze, Biała, Hryckowicze, Dawidkowicze) lub tylko „malowany" (np. Koziany, Proszyca, Uchwały), „snycerskiey roboty pozłocany" (np. Druja „S. Ducha, Łużki, Ratucice, Hołubicze - „pod poler pozłocony", Białynicze - „Sznycerskiey roboty
439
malowany i pozłocony"), „rznięty pozłocony" (Nacza dekanat borysowski, Bóbr), „złocony" (Nacza dek bobynicki), „Snicerskiey roboty malowany" (np. Pyszno, Szarypino), rznięty malowany"np. Boczejkowo, Wiacior).
Rzadszą formą były feretrony „o czterech słupach z Baldahimem malowanym" (Czeressa), czy „Ołtarzyk Ponośny z wierzchem Karmazynowym, słupy materyą różną ozdobione" (Druja „S. Spasa"), „z Baldahim drojetowy Czerwony z Fręzlami jedwabnemi" (nad starym feretronem w Czerei w cerkwi “Uspenia”.
W Bobyniczach i w cerkwi “Uspenia” w Czerei były feretrony „prostey roboty" malowane; w Brodówce iPysznie - stare, a m. in. w Strzyżewie I Wia- dreniu - nowe. O części „Ołtarzyków ponośnych" wiemy tylko, że były, np. w Ziabkach - „Ołtarzyk
443
Hołubicze, Świła, Plissa, Kublicze), w dekanacie czerejskim w czterech świątyniach (w dwu w Czerei, Hryckowiczach i Szczawrach), w trzech cerkwiach - w dekanatach: brasławskim (Brasław, Druja - „S. Ducha", Engelsburg), dekanacie lepelskim (Niesin, Woroń, Pyszno) i dekanacie borysowskim (Borysów – cerkiew “Zmartwychwstania Pańskiego”, Wielatycze, Łosznica) oraz w dwóch cerkwiach - w czterech pozostałych dekanatach: bobynickim (Huszczyno, Na- cza), ciecierzyńskim (Szepielewicze, Pawłowicze), bieszenkowickim (Bieszen- kowicze, Strzyżewo) i horodyszczańskim (Uchwały i cerkiew cerkowicka).
Najbardziej ozdobną była monstrancja w cerkwi „S. Ducha" w Drui - „Srebrna porządna od większey części złocona z czterema Rubinami dużemi". Monstrancje „z promieniami wyzłocanemi" były w Brasławiu, Świle, Kubliczach i Hurzcu. Połączenie monstrancji z puszką na komunikanty polegało na ogół na związaniu jej z pokrywką puszki. W kaplicy w Engelsburgu była „Puszka cynowa z wierzchem w kształt Monstrancy", w Woroniu - „Puszka srebrna wewnątrz po- złocana z monstrancyą dorobioną pozłocaną", w cerkwi cerkowickiej - „Puszka srebrna wyzłocana z wierzchem monstracyowym" i w Uchwałach - „Puszka Srebrna z Monstrancium".
W Plissie (dekanat hołubicki) - były dwie monstrancje - „mosiężna pozłocaną z promieniami i puszką srebrną" i nowa, srebrna „Puszka z monstrancyą". W Hryckowiczach czymś w rodzaju monstrancji była „Puszka srebrna z Pateną i Melchyzedehem pozłocaną". W cerkwi soroczyńskiej (filia Apanaskowicz) odnotowano „Dokumencik na wzięte Fanta Cerkiewne od WJP. Marcina Hercyka Starosty Ładosniańskiego Pod Rokiem 1781. Maja 13. któren zaświadcza iż z Cerkwi Soroczyńskiej wzięto na...
447
mosiężny (np. Dzisna, Boczejkowo, Zaborze, Szczawry, Białynicze) lub „blaszany" (Kamień, Kozanówka, Wołosewicze), „Miseczka do wody Święconej mosiężna" (Czereja -cerkiew „Zmartwychwstania Pańskiego"). Kociołek „dla ognia" żelazny wspomniany był tylko w Czeressie i Dziśnie. Naczynia używane przy robieniu świec były wspomniane w kilku cerkwiach - „Kociołek miedziany do lania świec" (Poczajewice, Borysów - cerkiew „Zmartwychwstania Pańskiego"), „Kociołek do robienia świec z kowszem" miedziany (Druja „S. Ducha"), „Kowsz miedziany do lania świec" (Dzisna), „Patelnia miedziana do robienia świec") (Wołosewicze). W Kopcewiczach w ołtarzu bocznym „Św. Mikołaja" była „blacha żelazna do świec brackich". Szereg naczyń zostało określonych jako naczynia na wodę - „Misa na wodę mosiężna" - w Brasławiu, „Sztofka do wody blaszana" (Białynicze), „dzbanek na wodę" (Leonpol, Dzisna), „Kubek do wody" (Sołony w Kurlandii). Funkcję tę mógł pełnić też „Kociołek mosiężny" (Szarkowszczyzna Stara, Czereja - cerkiew „Zmartwychwstania Pańskiego" Łatyholicze, Poczajewice), „saganik miedziany" (Druja - cerkiew „S. Ducha", Wierzchowie), „Kociołek żelazny" (Wielkie Dolce) czy też „kociołek żeściany" (Nacza, dekanat bobynicki).
Z innych naczyń wspomniano, że był „Lawaterz do umywania rąk Cynowy" (Brasław, Wiażyszcze, cerkiew Sołonczyska w Kurlandii - tu „blaszany") oraz „Dzbanuszków do kwiatów cynowych par 4" (Jody). W Szarkowszczyźnie Nowej była "Kropiedlnica cynowa", a w Ciapinie „Kropielniczka cynowa". Z odnotowanych sprzętów warto wspomnieć „Szczepce na pręcie do gaszenia świec" (Dzisna), „Szczypce do świec żelazne 1 ." (Dolce Małe ...
Чаша для Святой воды латунная
"greckokatolicki" - стр. 10, 386, 476
"greckokatolickiego" - стр. 453, 466
годы: 1720-1772; 1778-1833
---
Спасибо.
С уважением, Елена.
----
Шафрановские (Гомельский уезд Могилевской губ.), Целицо(а) (везде), Цы(и)товичи (Могилевская губ.), Ка(о)ктыш (Зубелевичи/Ляховичи, Слуцкого уезда Минской губ.). |
Странички о костеле из книги "Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыклапедычны даведнік" Кулагіна А.М. Изд-во: Белорусская Энциклопедия, 2008 г., 466 - 467 стр.
___________________________________
Черея на верстовке - Глобус Беларуси