Rody rycerskie Wielkiego Ksiçstwa Litewskiego

PAALKŠN (Paalksnys) herbu Leíiwa. Zamieszkiwali w powiatach rosieú- skim i szawelskim {CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707).
PABRĖŽA herbu Slepowron. Miejscem ich osiedlertia byl powiat telszew- ski na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 7).
PAC (Pacas) herbu Gozdawa. Znaczenie i pochodzenie tego nazwiska jest do dziš przedmiotem dyskusji, chociaz rozwiązanie jest bardzo proste. Jest to po prastu dawne slowianskie imię, szeroko rozpowszechnione na dawnej Gro- dzieószczyznie i Wileñszczyznie. Np. w 1489 roku Pac Eysymontowicz otrzy- mal od Kazimierza Jagiellonczyka 8 beczek žyta (Russkaja Istoriczeskaja Bi- biioteka, t. XV, s. 381). Semantyka zas tego imienia równiez nie budzi wątpli- wosci: w polszczyžnie kresowej „pac, pacuk”, to nie innego Jak szczur,
Tego rodzaju nazwiska byly ongiá liezne wsród szlachty polskiej. Piotr Ku- ropatnicki w Herbarzu szlachty wierszem opisanym w XVIII wieku pisal:
„Nie na pošmiech i ¿arty, ale día zabawy Spisalem niepowszechnych nazwisk zbiór ciekawy:
Aksak, Ankwicz, Bajbuza, Bejzym, Bylina,
Bóbr, Bąk, Boksza, Bogatko, Borejko, Cyryna,
Bukar, Borzym, Borela, Benoe, Czurylo,
Si^gajlów, Balabanów moc się namnožylo.
Plater, Cetner, Dederkal, Dunin, Chamiec, Gruja,
Prejs, Defres, Kremberg - tych tež dosyc buja.
Chrząszcz, Lis, Sokót, Struš, Kos, Dzik, Odyniec,
Los, Wilczek, Kozióí, Zając - tych pehly zwierzyniec".
Jan Stanislaw Bystroñ w Nazwiskach polskich dodal do nich Komara, Pstrą- ga, Czajkq, Ježa, Kozika, Myszkę, A przecicž byli jeszcze Karasiowie, Swinko- wie, Szczukowie, Gilowie i wiele innych.
Hipolit Stupnicki (Herbarzpolski i imionospis w Polsce zaslužonych ludzi, t. TI, s, 218-219) podawal: „Pac, herbu Gozdawa, dom možny na Litwie, wywo- dzący z Wloch swoje pochodzenie. Jerzy, starosta polocki, w obronie Smolenską przeciw Moskwie roku 1500 dal dowody męstwa wytrwalego. Stanislaw, woje- woda witebski, wslawil šią glosnemi zwyciąstwy nad Moskwą; tak najpraód we dwa tysiący ludzi zgromil 13 tysięcy nieprzyjaciela pod Jezierzyszczami roku 1564, pózniej zdobyl twierdzą Sitno, zapądziwszy się až do ziemi biclskiej, gdzie pulk z bojarów zložony zniósl do szczątu. Ostateczníe oblęžony w Witeb- sku, dotrzymal męžnie tę forte cę.
Mikofaj, biskup ¿mudzki, pastera wielkich zasfug we wspieraniu nauk. Piotr, wojewoda trocki, jako mąž wojenny brat czynny udzíal we wszystkich wojnach Polski z Moskwą, Szwecją i Turcją, stając do boju zawsze osobišcie z licznem rycerstwa gronem, swoim kosztem utrzymywanem. Jerzy, syn tegož, gwardyan Zakonu Ojców Bemardynów, zabity od Szwedöw w Bialym Štoku.
295
Hieronim, stražnik litewski, odznaczyt się dzielnoscią žotnierskąw zapasach ze Szwedami І Kozakami, na koniec w domu swoim od Moskwy w niewoIę wzitįty i w gtąb kraju zapędzony, tam tyčia dokonat”.
Szereg imion innych wybitnych žobicrzy І duchownych, pochodzących z tego rodu, zachowaty przekazy historyczne. Hipoiit Stupnicki podawai w swym dziele interesujące informacje o Stanislawie Pacu: „Niegdyš lekarz nadwomy Stanistawa Augusta, przeniostszy się w roku 1802 do Satanowa na Podolu, zbudowal tamte patac osobliwszej kanstrukcji o trzech piętrach w gtębi ziemi, z ktorego tylko jedno wystawato na powietzchnię, gdzie utrzymywat w pokojach wszelkiego rodzaju zwierzęta, wposrod ktorych jakby w arce Noego doczekal się sędziwego wieku patryarchow, dožyt bowiem lat 120, zm. 1826’*.
Pawet Mikolajewicz Pac, kasztelan witebski, dzierzawca dorsunski w 1567 roku wzmiankowany jest przez przekazy archiwalne (Sbornik maiienaiow otno- siaszczichsia k istorii panow Rady W. Ks. L., s. 375). Ksiąžę Mikolaj Pac byl biskupem w 1571 roku. Dominik Pac, kasztelan smolenski, wielokrotnie wspo- minany jest przez Swiętoslawa Orzelskiego vv dziele Bezkrdlewia ksiąg ošmioro.
Wojciech Wijuk Kojalowicz pisat о nich: „Pacowie dom dawny i rodowity w W.X.L., za początkow Litwy szli z Wtoch z Palemonem. Są i w Etrurii we Wtoszech znaczni de Pazis, ludzie rodowici. Byt ten dom jeszcze przed Chrystu- sem, bo w monumentach podczas wojny z Rzymianami, w rok po Katylinie za- kopanych na gruntach Somel miasta nalezionych 1633, mianuje się Cosmus Paccius, pontifex maximus".
Seweryn Uruski (Rodzina..., t XIII, s. 150-156) podawat: „Pac herbu Gozda- wa. Linia tytuhijąca się hrabiami uzywata herbu Gozdawy odmiennej (...). Senato- rowie w rodzinie (...). Znakomita litewska rodzina, zgasta w XIX wieku, brata tytul hrabiowski, pisząc się hrabiami na Rožance. Pierwszym historycznic wiadomym cztonkiem tego rodu jest Pac Dowkszewicz, ktdry w 1452 roku byt kasztelanem trockini i miat syna Juija, marszaika krdlewskiego, namiestnika kowienskiego 1480 roku, a następnie 1486 roku wojewodę kijowsktego i namiestnika nowogrodzkiego 1492 roku i potockiego 1494 roku, po ktorym z Teodory Rohatynskiej syn Mikolaj. Mikotaj pozostawit synow: Dominika, Mikotaja, Pawta i Stanisiawa".
Rod ten byt silnie rozgatęziony i liczny, spokrewniony z Radziwiltami, Dowgirdami, Chodkiewiczami, Tryznami, Zenowiczami, Woltowiczami, Balic- kimi, Stadnickimi, Niemirowiczami, Zawiszami, Tyszkiewiczami, Masaiskimi, Naruszewiczami i innymi znakomitymi domami.
Tomasz Swiqcki w Historycznych pamiątkach {t. I, s. 224) zanotowai; „Pac herbu Gozdawa, dom rnotny w Wielkim Księstwie Litewsktm; podtug po- wszechnego zdania z Florencyi przeniost się do Litwy. Same o tem są podania z podobienstwa wyciągnięte, ¿e familia Pazzi kwitnqla w Florencyi, z ktorej iw. Magdalena di Pazzi. Pierwszy w historyi naszej wstawit się Mikotaj Pac, starosta 1'idzki, jeden z postow Kazimierza, wielkiego księcia litewskiego 1445 roku na sejm (...), Jerzy, starosta potocki, męžnie Smoletiska bronii 1500 roku. Mikotaj, podkomorzy litewski, wojewoda podlaski”.
Ludwik Pac herbu Gozdawa w 1820 roku uzyskat w heroldii Krolestwa Pol- skiego potwierdzenie tytuiu hrabiowskiego (AGAD w Warszawie, Inwentarz heroldii Krolestwa Polskiego, s. 3, k. 116, s, U 1-113). W zatączonym wywodzie
296
szlacheckim czytamy m.in,: „Familia to starožytna, z dawnego panstvva rzym- skiego pochodząca, tytulem hrabiow ozdobiona, przeni6slszy się do Litwy, nie tylko znaczne dziedziczyla majętnošci, ale tež wy šokiem i urzędami y godno- sciami za wieloliczne y wielkie zashigi byla zdobiona; mianowicie zas Grzegorz Jerzy hrabia Pac byl (...) okoto roku 1386 wojewodą kijowskim y sėdžią ziem podolskich. Z tey linii pochodzący Jerzy hrabia Pac, marszalek Wielkiego Xię- stwa Litewskiego, starosta nowogrodzki, unię Korony z Litwą podpisal roku 1499. Konstanty zaš hrabia Pac, tegož samego domu, w nagrodę wojennych zaslug zostal chorąžym nadwomym Wielkiego Xięstwa Litewskiego 1558”.
Boleslaw Starzyiiski w dziele Herby Rzeczypospolitej Potskiej i Wieikiego Księstwa Litewskiego (L XI, s. 85) pisal o losach tej rodziny: „Ostatni tego rodu Ludwik hrabia Pac, jeneral, zmarly i pochowany w Smimie. Corka jego księžna Ludwika Sapiežyna umarta w Regensburgu 11 VIII 1895 roku”. Na tym rodzina miaia wygasnąč zupelnie. Pacowie vėl Pacewiczowie Pomamaccy przez kilka wiekow dziedziczyii m.in. dobra Pokrewie i Pomusze w powiecie witkomier- skim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 217,218,220).
PAC-POMARNACK1 (Pacas-Pamarnackis) herbu Gozdawa. Zamieszki- wali w Wilnie i powiecie trockim. W XIX wieku ich rodoįvitošč szlachecka wielokrotnie pofwierdzata heroldia vvilenska (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 281)
PACENKO (Pacenkas) herbu Leliwa. Dziedziczyii majątki w powiatacb grodzienskini, oszmianskim i wilenskim.
PACEWICZ (Pacevičius) herbu Leliwa, Lubicz, Pacewicz, Pot Oria, Šle- powron, Radvvan, Nieczuja. Znani byli na Litwie, Žmudzi i Bialej Rusi (CPAH* L, f, 391, z. 8, nr 2574 i in.).
PACEWICZ-NIEMORSZANSKI (Pacevičius-Nemoršanskis) herbu Po- lowa Oria. Od wiekow osiedleni byli w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 282).
PACHNIEWSKI (Pachnevskis) herbu Rawicz. Posiadlošci rodowe mieli w powiatach kobrynskim i pinskim.
PACIERKOWSKI (Pacerkauskas) herbu Gryf. Dziedziczne dobra mieli na Wilenszczyžnie.
PACKIEWICZ (Packevičius) herbu Pol Oria i Nomicki. Ich rodovve posia- dlošci znajdowaiy się w powiatach oszmianskim, šwięcianskim, trockim i wileh- skim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2145; f. 391, z. 7, nr 956,4105; f. 391, z. S, nr 18).
PACULEWICZ (Paculevičius) herbu Pol Oria. Miejscem ich osiedlenia byly powiaty rosienski i telszewski.
PACUrtSKI (Pacunskas) herbu Jelen. Zamieszkiwali w powiecie upickim.
297
PACYNKO (Pacynkas) herbu Korab, Dziedziczyli majątnošci w powiecie nowogrodzkim.
PACZEWICZ (Pacevičius) herbu Gozdawa. Osiedleni byli w powiecie poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752).
PACZKO (Pačkas) herbu Pol Oria. W zrodlach archiwalnych wzmianko- wano o nich od XVI wieku.
PACZKOWSKI (Pačkauskas) herbu Lew. Pawet Paczkowski, szlachcic wilehski, wspomniany jest w liįcie księcia litewskiego Michata z 9 lipca 1437 roku (Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wilenskiej, t, I, s. 169).
PACZOSKI (Pacoskis) herbu Jastrzębiec. W XVI wieku znani byli na Podlasiu, następnie takže w innych dzielnicach Rzeczypospolitej. „Joannes, Seraphinus, Mathaeus, Jacobus, Nicolaus, Laurentius, Stanislaus, Marthinus, Dorothea, Catherina i Hedwig Paczoski” wzmiankowani są przez drohiczynskie księgi ziemskie w zapisie z 28 listopada 1571 roku (W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 357).
PADEREWSKI (Paderevskis) herbu Jelita, Wielki rod szlachecki za- mieszkaty na ziemiach Bialej Rusi, slynący rycerskirai czynarni od XVI wieku.
PADLEWSKI (Padlanskas) herbu Slepowron. Znani byli na Wolyniu, Podlasiu, Wilehszczyznie i Žmudzi. Kazimierz na Skorupkach Skorupka Pad- lewski oraz Krzysztof Skorupka Padlewski w 1648 roku podpisali w imieniu szlachty wojewodztwa podlaskiego akt elekcji krdla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 112).
PAJKIEWICZ (Paikevičius) herbu Radwan. Dziedziczyli dobra ziemskie w Koronie Polskiej i Wielkim Ksiestwie Litewskim.
PALCZEWSKI (Palcanskas) herbu Oria. Mieli majątki w powiatach dzi- snenskim, nowogrodzkim, oszmiahskim, kowienskim i wilehskim {CPAHL, f. 3912, z. 8, nr 842, s. 193; f. 391, z. 6, nr 605 i in.).
PALECKĮ (Paleckis) herbu Ostoja - dziedziczne posiadlošcj mieli na Wilehszczyznie; herbu Brochwicz - w powiecie szawelskim na Žmudzi, herbu Brog i Brodzic- w powiatach szawelskim i rosiehskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2574a). Tomasz Šwįęcki {Historyczne pamiątki..., t. I, s, 227) zanolowal: „Paleckį, kniaž; od Andrzeja, księcia siewierskiego, biorą początek, od ktorego takže idą Požaryccy i Starodubowscy. Marcin, sekretarz krolewski za Stefana Bato- rego, gotowizną w pieniądzach ratowal Rzeczpospolitą”. Marcin Paleckį, dwo- rzanin krolewski, 1563. Jakub Paleckį od wojewodztwa poznahskiego podpisat w 1697 roku sufragację krola Augusta II (VL, t. V, s. 422). ^
298
FALKIEWICZ (Palkevidus) herbu Jastrząbiec. Osiedleni byli na ziemi lwowskiej i przemyskiej.
PALUSZKIEWICZ (Paluškevičius) herbu Luk. Ich dziedziny rodowe znajdowaty siį w wojewödztwie wilenskim i na Žmudzi.
PALASZOWSKI vel PALASZEWSKI (PalaŠauskas) herbu Doliwa. Dziedziczyli majątki na WiSenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1660). Byli pradawną szlachtą z powiatu brasiawskiego, dokąd pr2eniešJi šią w pienvszej polowie XVIII wieku z wojewödztwa krakowskiego.
PAN C ERZY1N SKI (Pancežinskis) herbu Trzaska. Jeizy Pancerzynski w 1674 roku podpisal sufragacįę krola Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 149). W Biržach przy ulicy Wilenskiej w ] 698 roku mieszkal „obywatel birzanski”, blizej nieznany pan Pancerzynski {Biržų dvaro teismo knygos, s, 163). Szlachcic Tomasz Pance- rzyhski z tegož miasta 22 raaja 1700 roku odnotowany zostal w biržaiiskich ksią- gach sądowych jako swiadek w pewnej sprawie „ugodowej” (ibidem, s. 224).
Karol Piotr Pancerzynski byt plebanem kroskim. Jak podaje biskup Motiejus Valančius: „Vyras tos buvo pirma Vilniaus pralotu, paskiau vyskupu Heropolio, Didžios Lietuvos Kunigaikštystes rašytoju ir vyskupu Smolensko. Žemaičiuose ne savo amžiuj nebuvo, Kražių klebonija jo vardu valde kunigas J. Barkauskis. Patapęs vienok Smolensko vyskupu, išsižadėjo Kražių klebonijos” (Motiejus Valančius, Raštai, Vilnius 1972, t. II, s. 154; por. tež AWAK, t. XVI, s. 539).
W 1713 roku nakladem Akademii Wilenskiej ukazal się druczek pt. Luna in arinis infulis coronata militanti ecclesiae ac nutemti sub ferreo saeculo Sarma- tiae in domestico polo (...) Caroli Petri Pancerzynski, episcopi Hierapolitani, M.D.L. notarii, Albae Russiae sufraganei, canonici Vilnensis, ad Palemonij orbis majestatem foederate (...) volo panegyrico stylo celebrata ab Academia Universitate Vilnensi S.J. (K. Čepiene, 1. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos spaustuves leidiniai, s. 319).
K.P, Pancerzynski, biskup smolenski i wilehski, w roku 1725 omai nie padl ofiarą rozgrywek prowadzonych między ksiąžmi pįjarami a jezuitami. Pienvsi z nich chcieli urządzič w Wilnie wlasne szkoiy, drudzy, obawiając się konkuren- cji, czynili pijarom wszelkie przeszkody, pragnąc zachowac monopol na ošvviatą w tym miešcie. Wojewoda polocki Stanislaw Denhoff podarowal pijarom ogromny palac Lubihskich, ktorzy: „Juž częšciowo go odnov/ili i przerobili na doru zakonny i zamieszkali w nim pragnąc jak najszybciej otworzyc nižsze kla- sy. P o magai im w tym niechątny jezuitom Denhoff. On to zaprosil do siebte na obiad biskupa wjlenskiego Karola Piotrą Pancerzynskiego i okazywal mu wszelkie uprzejmošci, chcąc go podstąpnie sklotiič do podpisania dokumentu fiinda- cyjnego domu pijarow.
Przyjęcie bylo bardzo uroczyste, dužo pito, Gdy nadeszla sposobna chwila, poprosili pijarzy biskupa o pozwolenie na otwarcie prywatnej kaplicy. Biskup podpisat podsuniąty dokument, nie zdając sobie sprawy z tego, že byl to inny do- kument od przeczytanego i že znajdowato šią w nim zatwierdzenie pijarskich szkol publicznych. Podstęp jednak nie ūdai šią, poniewaz pewien dworzanin Denhoffa, oddany jezuitom, powiadomil ich o tym. Wöwczas jezuici doniešli biskupowi
299
о prawdziwym stanie rzeczy. Biskup zažądal, by pijarzy pokazali mu ow doku- ment podpisany przez niego. Gdy odmowili, zganil ich przewrotnosc t kazat spo- iządzič nowy dokument, w ktoiym cofhąl uprzcdnio podpisany. Mimo zakazu biskupa i wojewody wilensktego, pijarzy z największym pošpiechem przebudo- walj palac” (L. Piechnik, Dzieje Akademii Wilenskiej, t. III, s. 119-120).
W dziale cqkopisow Biblioteki Akademii Nauk Litwy (F. 43-25988) prze- chowywany jest list Karola Piotrą Pancerzynskiego, pisany z Minską 13 grudnia 1725 roku do księdza Zebrowskiego w Wilnie, poswipcony sprawom kosciel- nym. W 1747 roku w drukami Akademii Wilenskiej odbito druczek о nazwie Utarczka ostatnich sil odbywajqca šią przy zgonie zycia na placu šmierci Ludwi- ka Pancerzynskiego, starasty ozaryckiego, pani Bogumiley z Wolbekaw Pance- rzynskiey, starošciney ozarzyckiey, na solennych exekwiach w kosciele slonim- skim oycow Bemardynaw kazaniem Ludwika Bychowca, sekretarza promncyi litewskiey ogloszona.
5 X 1765 roku do popisu szlachty powiatu grodzienskiego stanąl „wielmoz- ny jegomošč pan Karol Pancerzynski, sędzia grodzki mozyrski z Wielkiey Za- brzycy na копіи karogniadym, we wszelkim naležytym porządku, jak do woy- ny”. Franciszek Pancerzynski w 1818 roku byi czfonkiem Grodzienskiego Zgromadzenia Szlacheckiego od powiatu grodzienskiego (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dzial rękopisow, F. 150-95). Ludwik Pancerzynski przed rokiem 1820 byi wieloletnim marszalkiem szlachty grodziehskiej, najprawdopodobrriej jednak nie тіа! dobrej ręki do spraw fmansowych. W každym bądž razie po jego zgonie pozostai jego synowi Franciszkowi i corce Ludwice tylko niedužy mają- teczek Rogozne w powiecie wolkowyskim; reszta poszla na wyprzedaz w celu splacenia ogromnych dlugow pana maiszalka. Nieco požniej Franciszek odzie- dziczyi jeszcze po matcc majątek Usparz Makarowski w powiecie wolkowyskim (CPAHL, f, 378. z. 1840, nr 393).
Czeslaw Salomon Pancerzynski urodzil się 19 lipca 1854 roku. Mial liczne ro- dzenstwo, braci: Mieczysiawa Hieronima (ur. 28 I 1852), Krzysztofa (ur. 24 Vii 1860), Feliksą (ur. 19 V 1862), Sobieslawa (ur. 611871); siostry: Walerię Arinę (ur, 16 ГѴ 1849), Kazimierą Marcjannq (ur. 26 XI 1856), Wiktorię Krystynę (ur. 25 II 1865). Wszyscy zostali ochrzezeni w kosciele telszewskim. Ojcem ich byl Walerian Jerzy Pancerzynski, .Jcollezski registrator”, wlasciciel majątkčw Oszwiany i Bugi w powiecie szawelskim. Matkąbyla Antonina z Rupejkow.
Nie byli Pancerzynscy szlachtą zbyt majętną. 1 grudnia 1873 roku ojciec Cze- stawa wystosowal list do szawelskiego powiatowego marszatka szlachty z prosbą о wyslanie na Uniwersytet w Dorpacie swiadectwa, iž on (ojciec) nie jest w stanie ložyc na naukę wysylanego wlašnie na studia 19-Ietniego mlodzieiica. Walerian Jerzy Pancerzynski zaznaczal w tym lišcie, iž ma z dwoch swych majątkow 300 rubli dochodu rocznie, z czego 97 idzie na splatę podatkow, a pozostale 203 (w lišcie blędnie podano - 213!) zaledwie starczają na utrzymanie czterech synow, trzech corek i služących (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 634)
Podobne swiadectwo wydane zostalo w listopadzie 1874 roku Zofii Pance- rzynskiej (сбгсе pulko wnika w stanie spoczynku Jozefą Pancerzynskiego), ktora się wybierala na studia do Petersburskiego Instytutu Blagorodnych Diewic. Gdy po roku Czeslaw Pancerzynski postanowil wstąpič do Petersburskiego Instytutu
3 0 0
Gomiczego, hrabia Zubow, powiatowy marszalek szlachecki, ponownie wydal mu testimonium paupertatis.
W 1859 roku Jan Adam Pancerzynski z synem Samuelem Karolem zapisany zostal w poczet szlachty powiatu witkomierskiego. Przeniosl šią tam z powiatu szawelskiego. Przesiedlenie byto najpcwniej skutkiem nędzy, gdyz pan ten w kwietniu 1879 roku trafil pod sąd za kradzicž ziemianinowi Taluciowi ponad 300 rubli i na mocy wyroku zeslany zostal na osiedlenie do gubemi tomskiej (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 634).
Czeslaw Pancerzynski, „radca kolležski”, zarządca Fabryki Kamienskiej, kawaler Orderu Swiqtej Anny trzeciego stopnia oraz Orderu Šwiętego Stanislava a drugiego i trzeciego stopnia, figuruje w Spisie inzynierow gornictwa na miej- scu 174 (Petersburg 1897, s. 88). Czeslaw Pancerzynski mial syna Stanislawa oraz corki Wandę Marią, Waclawę i Janiną.
Szlachecka rodowitošč Pancerzynskich potwierdzana byla przez heroldią wi- lenską wielokrotnie, m.in. w latach 1799, 1835, 1838, I860, 1865. Po powstaniu styczniowym wladze carskie utrudniaiy im jednak uzyskiwanie tego potwierdzenia. Pancerzynscy mieszkali w powiatach szawelskim, wilkomierskim, telszewskim, kowienskim, grodzienskim, wilenskim i innych. Žony brali m.in. z domow takich, jak: Pikielowie, RymgajHowie, Witkiewiczowie, Demscy. Paimy zaš Pancerzynskie wydawane byly m.in. za Domeykow i Januszkiewiczriw.
PANCZENKO (Panienka) herbu Jastrząbiec. W zrodlach archiwalnych wzmiankowani byli od XVII wieku.
PANISZEWSKI (Panišanskas) herbu Labądž. Miejscem ich osiedlenia by! powiat wilkomierski (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1690).
PANKIEWICZ (Pankevičius) herbu Pobog i Trąby. Zamieszkiwali na Wilenszczyznie, Grodzienszczyžnie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2574, 2574a). Z tej rodziny wywodzil się Eugeniasz Pankiewicz (15 XII 1857 Siedlce - 24 XII 1898 Tworki pod Warszawą, znakomity kompozytor, autor muzyki kameralnej i piąknych utworow wokalnych.
PANKOWICZ (Pankevičius) herbu Radwan. Potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej uzyskali z heroldii wilenskiej w 1835 roku.
PANTEROWICZ (Panterovičius) herbu Gryf. Zapisy archiwalne dowodzą, iž zamieszkiwali oni na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV wieku.
PAPROCKI (Paprackas) herbu Cholewa, Jastrząbiec, Jelita (z tych pochodzil Bartosz, autor slynnego herbarza) i Ogoriczyk. Wojciech Kojaiowicz pisat o nich: „Paprockich dom polski z Sieradza do Litwy pizyszedl. Stanislaw Paprocki, nabyw- szy w Polocczyžnie dobr Zyskorki i Kozlowszczyzna, w W.X.L. osiadl”.
PARAFINOWTCZ (Parafinavičius) herbu Rogala. Wzmianki о nich po- jawiają się w archiwaliach od XVI wieku (por. haslo: Parimowicz)
301
PARCHOMOWICZ (Parchomovięius) herbu Zedru. Miejscem ich osie- dlenia byl powiat oszmianski.
PARCZEWSKI (Pariiauskas) herbu Doliwa, Lis i Nalęcz. Z tej gaiązi ro- du wywodzili šią dwaj slynni kaznodzieje Marcin i Piotr (biskup žmudzki), Wojciech Wijuk Kojalowicz pisal o nich: „Parczewscy w smolehskim woje- wödztwie. Piotr Parczewski, šwiętej teologii doktor w Wiienskiej Akademii kreowany, dlugo byl administratorėm biskupa smoleiiskiego i proboszczem sta- rodubowskim, potem biskupem smolenskim, na koniec biskupem žmudzkim i proboszczem gieranohskim. Umarl 1658",
Seweryn Uruski (Rodzina..., t, XIII, s. 211-214) informowal o Parezewskich herbu Doliwa z wojewodztwa gniežnienskiego, herbu Odrowąž z Malopolski oraz herbu Nalęcz. O tych ostatttich, najbardziej licznych, znanych i wplywo- wych, donosil. „Senator w rodzinie, Piotr, biskup smolenski 1639 roku, biskup žmudzki 1650 roku, um. 1658 roku. W woj. kaliskiem, ze wsi Parczewa, skąd jedna ich galąž przesiedlite šią do Litwy juž w XVI stuleciu. Miroslaw z Parczewa 1433 roku. Piotr z Parczewa, zm. 1445 z žony Agnieszki mial synöw: Macieja, Michala, Mikolaja i Stanislawa”.
Spokrewnieni byli Parczewscy z Wysockimi, Kowalewskimi, Zaleskimi, Nosowiczami, Dunin-Karwickimi, Buženskimi, Bagienskimi, Skrzypinskimi, Pomorskimi, Lopacinskimi, t licznymi innymi domami szlacheckimi. Rozgalą- zili się po cafej Polsce, Rusi, Litwie i Žmudzi.
PARFIANOWICZ (Parfianovičius) herbu Ogonczyk. Dziedziczyli mająt- ki w powiecie nowogrödzkim.
PARFIENOWICZ (Parfenovičius) herbu Ogonczyk. Dobra rodowe mieli w powiecie wilkomierskim.
PARFINOWICZ (ParfinoviČius) herbu Ogonczyk, leb rodowe gniazda znajdowaly šią w powiatach brzeskim, dzisnehskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2157; f. 391, z. 7, nr 4096, 4117; f. 391, z. 9, nr 2443). Pafmowi- czowie herbu Rogala zamieszkiwali natomiast w powiatach wilehskim i wiikomierskim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr72; f. 391, z. I, nr 1690).
PARYŠ (Parysas) herbu Leliwa i Prawdzic, Jan Wojciech na Paryszowie Paryš, starosta ziemt nurskiej, w 1674 roku podpisal sufragacją krola Jana III Sobieskiego (VL, t. V, s. 159).
PASCHALSKI (Paskalskis) herbu Junosza (w Koronte uzywalt godla Sas odm.). Osiedleni byli w powiatach kowienskim i rosienskim.
PASEK (Pasėkas) herbu Doliwa. Rodem z ziemt krakowskiej. Pozntej zna- ni byli tež na Smolenszczyžnie i w Rosji. Z tej rodziny pochodzil Jan Chryzo- stom, znakomity pamiętnikarz (1636-1701).
302
PASKIEWICZ (Paškevičius) herbu Radwan odm. Wybilny röd rosyjski pol- skiego pochodzenia, znany od XV wieku. Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XIU, s. 227-228) podawat o nich: „Paskiewicz herbu Radwan odm. Ksiąžęta i hrabiowie
Jedna galąž litewskiej rodziny Paszkiewiczöw, herbu Radwan, osiedliwszy się w Malorosyi w XVII stuleciu, zmienita nazwisko na Paskiewicz.
Jan, syn Teodora, jeden z najzdolniejszych i najszczqsliwszych wojowniköw rosyjskich, ur. 1782 roku, odznaczyi šią w wojnie z Turcją 1806-1810 roku pod Brailowem i Pamlą, a w wojnie francuskiej dzielnie walczyl pod Smolenskiem 1812 roku; pod Lipskiem 1813 roku zostai general-ponicznikieiTg zdobywszy na nieprzyjacielu 4000 jencöw i 40 arinat; w 1827 roku dowodzil w wojnie na Kaukazie, zdobyl Eiywah, pobil na gtowę księcia Abbana Mirzę i zmusil nie- przyjaciöl do koizystnego dla Rosji pokoju; w nagrodę czego zostai mianowany hrabią z tytulem Erywanski i odmianą w herbie.
W 1831 roku zdobyciem Warszawy zakonczyl powstanie poJskie; feldmar- szalek od 1829 roku, zostai namiestnikiem w Krölestwie Polskim i dostal god- nosč ksiąžęcą z tytulem Warszawski i odmianą w herbie 1831 roku. W 1849- 1850 roku dowodzil wojskiem rosyjskim wyslanym na pomoc Austryi przeciw Węgrom, ktörych pokonal i zmusil do uleglošci. W 1854 roku objąl dowödztwo przeciw Turkom, zdobyl twierdzq lsakczq i Hirsowq i dostal w Krölestwie majorai krolewszczyznę Dublin z nazwą rosyjską Iwangorod, a w Cesarstwie majątek Hornel. Feldmarszalek umarl 1856 roku w Warszawie, i z Elžbiety Grybojedow, damy dworu rosyjskiego, zostawil cörki: Aleksandrą Bataszow, Orszę Wolkoh- ską, Anastazyę Lobąnow-Rostowską i syna Teodora, generala wojsk rosyjskich, žonatego z ks. Ireną Woroncow-Daszkow”.
Węgierskie žrodlo genealögiczne podaje o nich: „Paskiewicz herbu Radwan odmiana. Od 1409 roku na Litwie i Ukrainie. Od 1831 roku tyrui ksiąžęcy zdodatkiem „ksiąžę warszawski” dla carskiego rosyjskiego marszalka polnego Paskiewicza, hrabiego Erywanskiego” (S. graf von Szydlow-Szydlowski, N.R. von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, s. 71).
Ješli chodzi o okres polski tego rodu, to Paszkiewiczowie herbu Radwan spokrewnieni byli z Giedrojciami, Mieszkowskimi, Morawskimi, Jerzykowi- czami, Jurewiczami, Sinkiewiczami, Adamowiczami, Zabiellami, Wojniuszami. W XVII stuleciu istniala w Wilnie przy ulicy Trockiej kamienica zwana Paskie- wiczowką (VL, t. IV, s. 380).
Trudno byloby dziš dokladnie dociec, z ktörej galęzi polskich Paszkiewiczöw poszli rosyjscy Paskiewiczowie. Moze z bojaröw krölewskich na Mirisz- czyžnie, užywających w XV-XVI wieku formy nazwiska Pazkiewicz (por. Rus- skaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1685-1688). A može od šląskiego, tež przed wiekami znanego odgalęzienia, z ktorego niejaki „Paskowitz, Schlesier” (Šlązak) fjgumje na lišcie uczestniköw bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku po stronie niemieckiej jako Rothenfuhrer (Johannes Voigt, Namen-Codex der Deutelten Ordens-Beamten, Königsberg 1843, s. 122), Hans Paskowitz byl natomiast oficerem w okresie wojny trzydziestoletniej (ibidem, s. 129).
Wywod fatnilii urodzonych Paszkiewiczöw herbu Radwan z 29 listopada 1832 roku stwierdzal, že: „familia urodzonych Paszkiewiczöw, od naydawniey- szych czasöw w rzędzie rodowitey i starozytney szlachty polskiey licząca sie
303
uzywa herbu Radwan (...). Przodkowie tey familii, szczycąc si? prawami i swobodatni stanowi szlacheckiemu wlasciwemi, dziedziczyli dobra ziemskie szlacheckie” (CPAHL, f. 391, z, l, nr 1027, s. 99-100). Wydaje si? jednak, že interesujący nas Paszkiewiczowie posiadali pierwotnie swe gniazdo w powiecie oszmianskim i stąd najprawdopodobniej wywodzi si? tez linia Paskiewiczdw.
Wywod urodzonych Paszkiewiczow herbu Radwan z 1799 roku donosil, že jedna z gal?zi tego rodu posiadala majątek Kowszewo. Heroldia wilebska uznala wowczas Dominika, stolnika pamawskiego, ojca, Mich ala, syna, Paszkiewiczow z posesji Plotek za „rodovvitą y starožytną szlacht? polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 396). Inna galąž tego rodu - jak podawal wyw6d z roku 1800 - dzie- dziczyla maj?tnošč Marcinkiszki w powiecie lidzkim, ktorą Jerzy Paszkiewicz pozostawil swym synom Mateuszowi i Danielowi w roku 1720 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 647-648).
Wywod genealogiczny, zatwierdzony w 1800 roku przez heroldi? wilenską, stwierdzal, že: „familia urodzonych Paszkiewiczow, starožytną zaszczycona pre- rogatywą szlachecką, w niektoiych osobach swoich za wiemosc ojczyžnie y tro- nowi oraz za chwalebne czyny y popisy czasdw wojen nadawane, przywilejami od panujących dobra posiadala i z wlasnego nabycia dziedziczyla. A z tey idący La- wryn Paszkiewicz, pierwszy przodek i za protoplast? na linii wzi?ty, rownie z przodkow swych szczycąc si? rodowitošcią szlachecką, zostawit synow dwoch: Piotrą y Mikolaja, z ktorych Piotr za zaslugi wojenne otrzymal przywilej na dobra Domaszewo i Krepu towszczyzn? w powiecie braslawskim ležące w roku 1589, Apryia 14 dnia, przez krola polskiego Zygmunta ITT i powtornie roku 1633, lipca 13 dnia, przez krola Wladyslawa IV, konferowany.
Possydując takowe dobra, jak tenže okazuje przywilej, mial synow trzech, takož Piotrą, Stefana y Andrzeja (...). Z trzech rzeczonych synow Piotr Piotro- wicz Paszkiewicz mial synow dwoch: Rotnana y Aleksandra, Stefan takže dwoch: Jana u Samuels; Andrzey - jednego, Jana. Ci mi?dzy sobą bracia stry- jeczno-rodzeni, possydując zašcianek Szymkowicze zwany, do Starego Mia- dziola w powiecie oszmianskim potožonego przynaležący (...), tamže czasu in- kursji krajowey y woyny z Moskwąpod Miadziotem w roku 1659 praktykowa- ney, przez ogieh z majątku y doku men tow imieniowi swemu služących, obnažonemi zostali”.
Testament Samuela Paszkiewicza z sierpnia 1665 roku, przechowywany w CPAHL (f. 391, z. 1, nr 1152) zawiera nast?pujące postanowienia: „Ja, Samuel Stefanowicz Paszkiewicz, mając z codziennego przekonania niemylne doswiad- czenie, že každy czlowiek žyjący na tym swiecie pr?dzey Iub požniey dhig šmier- tdnošci wyplacic muši, przeto y ja, b?dąc podlegly temų Boskiemu wyrokowi, ile będąc ci?žką chorobą ztožony, dopoki zostając przy zdrowych zmyslach y dobrey pamięci, a chcąc zapobiec na przyszloič mogącym wyniknąč po šmierci mojej rozterkom i niesnaskom, tym testamentem ostatniey woli mojey postanowilem uczyniė następne rozporządzenie.
Najpierw, gdy mnie Stwdrca Wszechmocny w tey chorobie mojey do wiecznosci powolac raczy, to y dusz? moją niešmiertelną Jemu w r?ce przenay- šwi?tsze polecam y oddaj?, prosząc o przyj?cie y wstawienie si? Nayswi?tszey Maryi Panny y wszystkich swi?tych patronow moich, ižby raczyii blagac Maje-
3 0 4
stat Boski o odpuszczenie ciąžkich grzechów moich, a dalo moję grzeszne, jako proch ziemny z ziemi utworzone, teyže ziemi ma bye oddane y pochowane na cmentarzu parafialnym przy košciele obrządkiem wiary swiqtey katolickiey ze mszami šwiętemi, exekwiami y rozdaniem jalmužny dia ubogich podhig prze- znaczenia domowego.
Po wtóre, dobra moję ziemskie dziedziczne Dowszyszki zwane, w powiecie oszmianskim ležące, prawem naturalney sukcesyi po bezpotomnie zeszlych Mi- kolaju y Janie Stanislawowiczach Paszkiewiczach, stiyjecznych braciach, do aktorstwa doszle, dotąd, w spokoynym moim wiadaniu zostające, ze wszelkim budowaniem domowym y gumiennym, z gruntami oromemi i nieoromemi, z ląkami, wygonami, lašami, sadami, ogrodami, wypustami, z poddanemi wie- czystemi, z ich (...) pici obojey powtnnošcią y dobytkiem pod dozywotne wla- danie y szafunek JW Halszce Samuelowey Paszkiewiczowey, žonie mey miley, zostawujq.
A zaš aktorstwo y dziedzictwo rzeczonych dóbr Dowszyszek z tym wszysL kim, jak šią wyzey pomienilo, ze wszyskiemi przynaležnosciami y poddanemi oraz wszelkim ruchomyin funduszem synowi mojemu milemu, maloletniemu Grzegorzowi Samuelewiczowi Paszkiewiczowi wiecznošcią zapisują y aktorėm czynię, a za opiekunów nad synem moim JWPP Jozefą Zawadzkiego, sędziego ziemi oszmianskiey, y Tomasza Czechowicza, komomika, upraszam. Na ostatek žegnam milą moją malžonkę, dziąkując Jey za malženską žyczliwą przyjažn, prosząc o czute staranie nad maloletnim synem naszym; žegnam y btogoslawiq milego syna y polecam onego lasce y milosierdziu Boskiemu (...)’*.
Jak wynika z pózniejszych genealogii, Grzegorz Paszkiewicz rósi pomyšlnie i dochowal šią piąciu synów {M ich al, Kazimiera, Piotr, Mateusz, Dominik) oraz kilkunastu wmików, Pózniej posiadali Paszkiewiczowie tež dobra Wólkq, Lunin, Kamionką, Pronìuny, Dowszyszki w powiecie oszmianskim. Wszqdzie i zawsze uznawani byli za starožytną i rodmvitą szlachtę polską. Dia wszystkich jednak ziemi ojcowskiej nie starczalo, ten i ów mlodzieniec czut šią nieraz zmuszony szukač chleba w szerokim swiecie.
Historycy rosyjscy glosili ni eco odmienną wersjq pochodzenia rodu Paskie- wiczów, która w zasadzie tylko uzupeinja wywody Seweryna Uruskiego, wska- zując na przezwisko jednego z Paszkiewiczów, który przybyl do Cesarstwa Ro- syjskiego. „Przodkiem Paskiewiczów - jak podawal A. Bobrinskij (cz. 2, s. 6-7) - by! Teodor Calenko, który przybyl z polskiego Wotynia do Pulku Poltawskie- go w XVII wieku. Syn jego Jakub miai przezwisko Pasko-Caly. Ten Paàko miai syna Jana [Iwana], wedlug miejscowego obyczaju jqzykowego Paskiewicza. Od niego poszli Paskiewiczowie*’.
Ten wątek przesadnie uwypukla ObszczU gierbownik (t. I, s. 245), w którysn czytamy, že Teodor Caly przybyl z polskiego Wotynia do Poltawy, by! oficerem w wojsku rosyjskim, a syn jego miai na imię Paško Caly. Jego potomstwo užy- walo nazwiska Paskiewicz, Gdyby Teodor o przezwisku Galy nie pochodzil od Paszkiewiczów, byloby mezrozumiaie, jakim prawem uzywal herbu polskiego. Bo przeciež wszyscy rosyjscy i ukrainscy heraldycy uznają, že Paskiewiczowie uzywali herbu Radwan odmienny (por. W. Lukomskij i W. Modzalewskij, Ma- lorossijskij gierbownik, s. 132; A. Lakier, Russkaja gieraldìka, t. II, s. 458).
305
Ksiąžę Piotr Dolgorukow (Rossijskaja rodoslownaja kniga, cz. II, s. 90-91) podawal: „Familia Paskiewicz vėl Paszkiewicz jest pochodzenia litewskiego. W roku 1622 spotykamy imiona: pewnego Paszkiewicza, będącego pod staro- šcim kowienskim, Jakuba i Stanislawa Paszkiewiczöw, ziemian litewskich; tam’ že byli ziemianami w 1700 roku Piotr, Marcin, Stanislaw i Stefan Paszkiewi- czowie {...). Jedna z galązi familii Paszkiewiczöw osiedlila się w Maforosji pod imieniem Paskiewiczöw. Radca kolležski Fiodor Paskiewicz (zm. 1833) z mat- zenstwa swego z Aliną OsipownąN.N. mial trzech synöw: Grigorija (zm. 1844), będącego general-majorem artylerii, Iwana (obecnie najjasniejszego księcia war- szawskiego), i Stiepana, kloty služyl rzeczywistym radcą panstwa i gubernatorėm w Kursku (...).
Herb szlachcicöw polskich Paszkiewiczöw: w polu blękitnym trzechlistna chorągiew koscielna z frądzlami, a u göiy chorągwi do polowy wychodząca strzaia. Na tarczy rycerskiej: hefm i korona z trzema piorami strusimi“. Gaiąž maiorosyjska uzywaia innego herbu, a Iwan Paskiewicz j eszcze innego, nadane- go tylko jemu. Rodowym majątkiem Paskiewiczöw byla wies Szczyglice w po- wiecie mohylewskim; pözniej tež Homel (okolo 20 tys. dusz).
PASKUDZKI (Paskuckis) herbu Zadora. Liczni Paskudzcy uzyskiwali potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej z heroldii podolskiej w latach 1846, 1867, 1869, 1893, 1894 (Spisok dworian podolskoj gubernii, s. 295).
PASTERNAK vėl PASTERNAKOWICZ (Pasternakas). Stynęli na Wi- lenszczyžnie w XVI-XVII wieku, Konstanty i Jan Pastemakowie, szlachcice wileiiscy, wzmiankowani są w księgach ziemskich z roku 1651 (AWAK, t. IX, s. 489-491).
PASZCZENKO (Pasčenkas) herbu Ostoja. W przekazach historycznych wspominani byli od XVII wieku.
PASZKIEWICZ (Paškevičius) herbu Radwan odm., Doliwa, Groty, Ja- strziįbiec, Junosza, Ostoja, Strzaia, Tolokonski, Trzaska. Stanowili jeden z naj- bardziej dawnych i rozbudowanych domöw szlacheckich Rzeczypospolitej, Paszkiewiczowie žony brali z takįch domöw, jak: Rosiccy, Okuszkowie, Czer- niccy, Žabokrzyccy, Wasilewscy.
O Paszkiewiczach herbu Radwan Seweryn Uruski podawal: „Iwaszko, dwo- rzanin krölewski, otrzymal 1499 roku przywilej na grünt w powiecie htckim. Stanislaw Piotrowicz, starosta horodenski 1508”. W 1499 roku wieiki ksiąžę litewski Aleksander Jagiell orte zyk potwierdzi! posiadanie przez dworzanina lwaszkę Paszkiewicza siedmiu dworzyszcz we wlosci tnielnickiej w powiecie htckim {Russkaja Isiorkzeskaja Biblioteka, t. XV, s. 552-554).
Księga wydatköw Wielkiego Księstwa Litewskiego z lat 1506-1511 zawiera m.in. zapis: „Bojarynu wojewody wilehskogo Bohdanu Paszkiewiczu 6 boezok soli z myta kowienskogo” (ibidem, s. 624). Hanus Paszkiewicz, „bojar ciahly”, figuruje w jednym z dokumentöw, napisanym 14 marca 1567 roku w Warsza- wie, a dotyczącym sprzedažy majątkow Stajki i Kroszyn na Minszczyžnie przez
306
Tatarow Mortuziczow podkanclerzemu Wieikiego Księstwa Litewskiego Osta- fiemu Wotowiczowi (AWAK, t. XXXI, s. 13,15). W roku 1720, 27 kwietnia, „na urzędzie Jey Imperatorskiey mošci ziemskim powiatu rohaczewskiego compareris personaliter jegomošč pan Mikolaj Paszkiewicz, senacki kancellarzysta, kopią inwentarza z ograniczettiem micrkuiowickiego ad acta podal” (AWAK, t. XXXVIII, s. 1).
Jedna z galęzi Paszkiewiczow herbu Radwan zamieszkiwata od polowy XV1I1 wieku w majętnošci Womie na Žmudzi. Przedstawiciele tego rodu odno- towani zostali rowniez m.in. w Krožach (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 100- 101). 17 lutego 1735 roku Gabriel Lęczynski, parochus Ecclesiae Macoviensis, Canonicus Sendomirensis, babtizavo Conversum aperfidia Judaica juvenem annorum 8 Jozephum Joannem cognomine Paszkiewicz (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2162, s. 8). Tenže Jozef Paszkiewicz z Marianną Sarosiekowną mial synow: Wawrzyrica, Michala i Nikodemą, ochrzczonych 31 sierpnia 1802 i 9 stycznia 1810 roku. Rodzina ta uzywala herbu Prawdzic.
Marcin, Franciszek, Jozef, Wincenty Paszkiewiczowie figurują na liscie szlachty powiatu oszmianskiego z 1809 roku. Paszkiewiczowie užywający herbu Doliwa przewaznie mieszkali w Księstwie Žmudzkim; herbu Tolokoriski — w Minsku i wojewodztwie minskim (por. CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 22-24; 89-92; 182-183). Paszkiewiczowie herbu Jastrzębiec dziedziczyli majętnošč Zabelowce w powiecie lidzkim {CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 649-680).
Jedna z galęzi tego rodu po osiedleniu się w Rosji dala początek tamtejszym Paszkowom, inni zaš pozostali przy tradycyjnej formie nazwiska. Rodos(ownaja kniga (t. II, s. 359) infomiuje: „Paszkowy. Wyjechali iz Polszi. Nazwanije polu- czili ot odnogo iz roda ich, prozywajuszczegosia Paszkiewicz”.
PASZKOWICZ (Paikovięius) herbu Zadora. Zamieszkiwali w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885). Stanowili najpewniej jeden rdd z Paszkiewiczami.
PASZKOWSKI (Raškauskas) herbu Zadora. Dziedziczyli mąjątki ziem- skie w powiatach wilehskim i kowienskim. Uzywali tež godla Leliwa i Roch III. Za protoplastę kresowych Paszkowskich herbu Zadora brany byl zazwyczaj Andrzej Lanckoronski Paszkowski, wtaiciciel posiadlošci w powiecie minskim, kt6ry w 1608 roku zostawil testament, na ktorego mocy majątek swoj przekazy- wal synom Adamowi i Krzysztofowi. Początek innej galęzi kresowej tego rodu dal Maksymilian Lanckoronski Paszkowski, prawdopodobnie rodzony brat An- drzeja (CPAHL, f, 391, z. 7, nr 990, s. 108-110). Paszkowscy spokrewnieni byli m.in. z Poplawskimi.
PATOCKI (Patackas) herbu Prus I. Zamieszkiwali na Litwie od XVI wieku.
PAWLIKOWSKI (Pavlikauskas) herbu Cholewa i Sas. Znani byli w wojewodztwie wilenskim (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 2165), a takže na ziemi lwow- skiej, przemyskiej i rzeszowskiej.
307
PAWLOWICZ (Paulavičius) herbu Jasienczyk, Nowina, Odrovvąž, Przy- jariel, Rogala, Suchekomnaty. Licznie zamieszkiwali kresowe tereny Rzeczypo- spolitej (m.in. Wilno, Grodno, powiaty oszmianski, wilenski, trocki, polocki, kowienski, lidzki i in.). Spokrewnieni byli z Downarowjczami, Siemaszkami, Helmanami, Chilinskimi, Hrynkiewiczami, Olszewskimi, Okinczycami.
Bardzo często wzmiankują o nidi dawne žrodla pisane. Andrzej Pawiowicz, szlachcic wilenski, zaufany powiemik krala Aleksandra Jagiellonczyka, Figuruje w zapisach archiwalnych z roku 7004, czyli 1496 (AWAK, t. I, s. 163). Aleksy Pawiowicz, bojar spod Radunia, odnotowany zostai w przekazach z 1528 roku. W roku 1539 w aktach rosienskiego sądu ziemskiego wspomina šią szlachcicöw Jarosza, Macicja j Walentego Pawtowiczow {AWAK, t. XXIV, s. 82). W 1548 roku odnotowano w tym zbiorze dokumentow nazwisko „cziowieka dobrego, bojara hospodarskiego Barttomieja Pawiowicza" (ibidem, s. 116).
Stanislaw Pawiowicz w latach 1541-1550 shtžyi za pisarza u Jana Mikolaja Radziwilla {Sbornik matierialow W.Ks.L., s. 357). Bartlomiej Pawiowicz, bojar hospodarski zamieszkaly we wsi Kiezgutany, cztery mile od Mejszagoly, wspo- mntany zostai w inwentarzu tego siola. Jedną z wczesniejszych wzmianek o Pawlowiczach (niekoniecznie oczywiscie chodzi o tą šamą rodzinę zawierają księgi aktykacyjne magistratu mohylewskiego z roku 1577, kiedy to zapisano w nich: „Postanowiwszy šią pered wradom wojtowstwa mohylewskoho oczewi- sto Fiedor Konowalski zalowal na Osipa Pawiowicza, mieszczanina mohylewskoho, o tom, iž on czasu pewnogo, to jest roku 1574 Fewrala 4 dnia naszedlszy na dom jeho wtasny, spokojny, nikomu niezawiedziony, w niebytnošci samoho z niego ¿onu, dzieci jego gwaltownie wybif i wygnal, za czym niemalyje szkody naonczas uczynionyje sobie byč mienil” {¡storiko-juridiczesiäje matieriafy t. XXX, s. 367).
Na skargę tą Pawiowicz odpowiadal, že nikogo nie bit i z domu nie wyrzu- cal, ale dom ten, w ktörym Konowalscy mieszkają, nalezy do niego, Jozefą Pawiowicza, gdyz zostai mu podarowany przez pana Marcina Strawihskiego, wöwczas wojta mohylewskiego. Sąd tež postanowii, že sprawą rozstrzygnie sam Strawinski osobiscie po powrocie do miasta.
Jarosz i Andrzej Pawlowiczowie, ziemianie krölewscy z Wielkiego Księ- stwa Litewskiego, w 158] roku wykazaii šią odwagą, gdy Stefan Batory walczyt pod Pskowern i Wielkimi Lukami {AWAK, t. XXIV, s. 10). Pawel i Jan Pawlo- wiczowie, ziemianie z powiatu trockiego, odnotowani zostali w 1590 roku w ksiqgach trockiego sądu podkomorskiego {AWAK, £. XVIII, s. 89). Okolo roku 1585 w okoJicach Upity - jak podają ksiągi grodzkie tego miasta - mieszkato wielu bojarow i ziemian o nazwisku Pawiowicz: Pawel, Bartlomiej, Wojciech, Marcin, Maciej, Szczepan i in {AWAK, t. XXVI, s- 282,123,136 i in.).
W grudniu 1594 roku „ziemianin hospodarski" powiatu trockiego Mikolaj Pawiowicz oskaržony zostai przez swego sąsiada Jana Miklaszewicza o „zedranie y pooranie miedzy sianožąci" {AWAK, t. XXX). Stanislaw Pawiowicz, wožny powiatu slonimskiega, wspomniany zostai w zapisie do nowogrödzkich ksiąg grodzkich z 19 Xü 1596 roku (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 118).
Od 1599 roku Pawlowiczowie posiadali majątek Zaslaw, pözniej akta ardu- walne wskazują, že byli wlascicielami Starynowicz, Buczkow i Sierhijewszczyzny
308
w powiecie mihskim na mocy przywileju krola Wtadyslawa IV. Następnie wladali tež dziedzicznymi posiadlosciami Sierotki, Ostnöw i Trakt Radziwilowski w powiecie slonimskim. W 1832 roku otrzymali potwierdzenie rodowitosci szlachec- kiej z heroldu wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1620, s. 14-18).
30 marca 1609 roku szewc wilenski Jozef Pawlowicz „zapomniawszy bo- jažni Božej i srogošci w prawie pospolitym opisanej, zasadziwszy się przy furtce okolo dawnej lažni z pomocnikami swoimi, potajemnie, milczkiem, ntewiado- mie przyskoczywszy z broniami gotymi i z kijami swieszczennika Aleksandra Lwowa”, podchmielonego popa prawoslawnego, wracającego do domu w asy- scte niejakiego Iwana, malarza, „bič i siec poczęli, ai dej zaledwo on swiesz- czennik do domu pered nim uszol”. Iwan zaš zostal obalony przez Pawlowicza i bity woial o pomoc. Gdy popowa „na imię Raina, wyszedlszy do tego szewca, począla jego prosič, aby przyjaciela ich nie zabijali, na zelzywosc stanu jej szla- checkiego, kijem okrutnie i nielitosciwie zbil”. O co tet zostal przed magistra- tem Wilna przez A. Lwowa zaskaržony (AWAK, t. VIII, s. 76-77),
Pan Piotr Pawlowicz, szlachcic spod Wilna, wspominany jest przez wilen- skie księgi grodzkie w 1609 roku (AWAK, t, XX, s, 216). Stanislaw Pawlowicz byl woznym powiatu slonitnskiego w 1630 roku. Krzysztof Pawlowicz, poset wojewödztwa trockiego, w imieniu szlachty tego wojewödztwa w 1648 roku podpisal elekcję kröla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 102).
W polowie XVII wieku do polockich ksiąg archiwalnych wpisano nastąpującą notatkę: „Roku tysiąc szešcset pięčdziesiąt drugiego, miesiąca Jum dwudziestego osmego dnia. Protestacja wielebnego w Bogu xiądza Melentya Giedroycia, starsze- go monasterza brackiego polockiego, na mieszczanina miasta polockiego Jana Pawlowicza, Dudczynego ziącia, o pochwalkę na cerkiew ich bracką ogniem uczy- nioną. Przy bytnošci pana Krzysztofa Storynowicza, burmistrza miasta polockiego, na mieyscu jegomošci pana Waleryana Falęskiego, ekonomą y landwoyta polockiego, przed narni burmistrzami, raycami y lawnikami tego roku na sprawach sądo- wych w ratuszu polockim bądącymi, opowiadat i obciąžliwie zalowal wielebny ociec Melenty Giedroyc, starszy monastyra brackiego polockiego, na mieszczanina JKM polockiego Jana Pawlowicza, Dudczynego zięcia.
Jako wziąl i na tego pewną wiadomosc y pnzestrogę od starostöw brakowych y od rožnych mieszczan tegož miasta JKM polockiego o tym, iz gdy między rož- nymi plagami, w rdžnych leciech y czasach od Pana Naywyzszego na miasto po- lockie przepuszczonymi, wiosny y lata w roku teražnieyszym tysiąc szeščset pięc- dziesiąt wtörym przemijających, podczas tak zbytniego gorąca, nie wiedziec, ješli z woli Božey, czyli tež z rozpusty ludzi swawolnych, ktörzy ani bojažni Božey w sercu swym mają, ani się srogošci prawa pospolitego lękają. ale tylko tupem a szarpaniną cudzych dobr žyją y karmią šią, w tych blisko przemijających miesią- cach, mianowicie w Aprilu, w majų y w Juniu, kilka bardzo szkodliwych pozaröw z niemalą szkodą ludzką w samym miešcie polockim okazalo stę y daley co šią będzie dziaio w wielkiey trwodze wszyscy ludzie zostają.
Z tey snadž hultayskiey y swawolney kompaniey będąc y ten pomieniony Jan Pawlowicz mając podawno spolną namowę z takową kompanią swoją, czyli tež sam w mysli swoyey uprzątnąwszy zlošč, a zamyšląjąc cerkiew bracką po- locką Zjawienia Pahskiego, niemalym kosztem zbudowaną, monaster przy tey
309
cerkwi stojący, pod wladzą wielebnego oyca Giedroyca będące, a podawno y same miasto polockie ogniem wygubic.
W roku teražnieyszym msca Junia dwudziestego piątego dnia, zasiadlszy z kompanią sobie znajomą w Braku Ratusznym, to jest w pospolitym domu miejskim szynkownym, miqdzy inszemi przegrožkami y odpowiedziami, w glos przed wielą ludzi pocciwych, mieszczan polockich, tamže siedzącymi, takowymi slowy odpowiedz, na pomienioną cerkiew bracką uczynii powtarzając y mowiąc po kilkakroč pod przysięgą te slowa, iž, prawi, w krotkim czasie tq szopq schi- zmatycką ogniem spalq, že y pamiątki jey nie zostanie, y wiele innych slow blužnierskich, wedlug myšli y upodobania swego, mowil. Za ktarą takową jaw- ną y publiczną odpowiedzią wielebny ojdec Giedroyc, jako przeložony, n!e będąc bezpieczen calošci tey cerkwi, takže man as tyra, siebie samego y braci zakonnych, przy nim obecuie będących, a chcąc z tym Janem Pawlowiczem, jako jawnym odpowiednikiem, y z každym takowym, do kogo prawo drogę ukaže, u wszelakiego sądu prawnie mowic, prosit, aby to opowiadanie t zaloba jego do xiąg miejskich ratusznych byto zapisano, co jest zapisano” (Istoriko- juridiczeskije matenaty.,,, t, V, s. 256-259).
W kolejnych dziesiqcioleciach XVII wieku czqsto spotyka siq w zrodlacti pisanych wzmianki o reprezentantach lego rodu. Jerzy Pawlowicz byt np. rąjcą magistratu wilenskfego w 1667. On tez w 1689 roku by! burmistrzem tego mia- sta. Tomasz Swiqcki w Historycznych pamiątkach (t. I, s. 231) zanotowat; „Pawlowicz Adam Hilary, dwoch imion, slawny wojsk polskich pulkownik, prędkošcią obrotow najwiqcej dokazywat. Dostal siq w niewolq szwedzką, z ktorej wyszedfszy, pod Cecorą na Wofoszczyznie walczyl; pod Chocimiem od Chodkiewicza hetmana rotmistrzem mianowany.
W Inflantach z chorągwiąswoją wiele dokazywat, przedmiešcia miasta Rygi popalil. Pod Smolenskiem putkownika Lapunowa i 2000 wiqžniow pojmal, tam- že ranny. Czatami swemi okolo Bjaly, Možajska i Toporca wlosci pustoszyl. W czasie kozackiego buntu Stuck od napadu uratowal; wojskiem litewskim pod Mozyrem, Pinskiem i Turowem dowodzil. Umarl w Wilnie 1656 roku”.
Jan Pawlowicz, burgrabia mielnicki, posiadat dwor w Mielniku, nadany mu przez Jana Kazimierza, co zostalo potwierdzone w 1678 roku przez Jana III So- bieskiego (VL, t. V, s. 289). Brzeskie akta archiwalne z 1679 roku wspominają ksiqdza unickiego Gtzegorza Pawlowicza, „prezbitera cerkwi swiqtey przeczy- stey kobrynskiey” {AWAK, t. IV, s. 89). W 1685 roku wymienia siq imiq ksiqdza unickiego Mikotaja Pawlowicza, prezbitera cerkwi Frzenrienienia Panskiego we wsi Oltusza, a w 1759 roku — Piotrą Pawlowicza, rowniez piastującego ten urząd (ibidem, s. 106-107).
W 1695 roku Samuel Pawlowicz, „dworianin", by! rajcą Mohylewa. Tomasz Pawlowicz odnotowany zostal jako ptsarz i urzqdnik sądu ziemskiego wo- jewodztwa trockiego koto roku 1700. Jerzy Lukasz i Krzysztof Pawiowiczowie, szlachcice z Ksiqstwa Biržanskiego, ftgurują w ksiqgach ziemskich tego miasta pod datą 21 listopada 1701 roku (Biržų dvaro teismo knygos, s. 229). Pod uchwalą sejmiku szlacheckiego z 2 wrzesnia 1712 roku widnieje wįrod innych podpis Franciszka Pawlowicza, Mateusza Franciszka Sienkiewicza, Jana Bar- tlomieja Eysmonta (AWAK, t. VII, s. 195).
310
W latach 1707-1716 Marek Pawbwicz byl burmistrzem Wttebska {Istoriko- juridiczieskije matienafyt. XXIII, s. 126). Jedncgo z Pawtowicz6wf brzeskiego poborcę skarbowego, pana Franciszka, w 1713 roku spotkata „przygoda” nie do pozazdroszczenia: „A jeszcze nie došč tego, gdy contimując succolectorską po- winnošc, pan Pawiowicz do Žydą Meiera Jonzelevvicza, ktory z soboty na nie- dzielę w nocy potąjemnie wodkę przepędzač založyl, chcąc rewidowac, kolatal, tenže Meier sieržanta u siebie stojącego nam6wil, aby wypadtszy pobalasmval y pobit; jakož pomieniony sieržant, z namowy tegož Meiera, y z niemže samym wypadiszy, sieržant szpadą, a Žyd kijem pana Pawtowicza bili, že ledwo przed niemi uszedl” (AWAK, t. V, s. 289). W zasadzie byla to rzecz skandaliczna, by dwaj plebejusze, Žyd i chlop, zbili szlachcica, iecz žydowska lapowka zapewne i lym razem zrobila swojc. Skarga, zapisana w magistracie brzeskim, wniesiona przez Jana Suchodolskiego, podczaszego liwskiego, pozo stala bez echa.
W 1716 roku zapisany zostal w protokolach glošnej sprawy sądowej zarząd- ca majątku księžy dominikanow pan Jan PawJowicz, ktory doprowadzil na roz- prawę jednego z winowajcow, ktory nie chcial się stawič przed trybunal. Sprawa byla glošna i može warto ją, w celu przypomnienia „kolorytu” epoki, pokrotce zrelacjonowač.
W sierpniu 1716 roku odbyla się w Witebsku rozprawa sądowa o zabojstwo dokonane przez Žyd6w Judę Moyžeszowicza i Jewela Ze!manowicza. Dwaj wymienieni osobnicy namowili bowiem malego chlopca, siostrzenca księdza Michate Lwowicza, przeora klasztoru witebskiego, do podkradania pieniędzy košcielnych, przechowywanych przez j ego wujka. Przez dhižszy ozas proceder przebiegal pomyslnie i nieletni Michal Zaleski przekazal swym „nauczycielom” ponad 1500 zlotych. Gdy ksiądz się zorientowal w praktykach swego pod- opiecznego, ow uciekl z domu i przez kilka dni ukry wal się u „zleceniodawcow” W koncu jednak im się sprzykrzyl...
Protokol sądowy stwierdzal: „Pomienieni Žydzi, na zmowie z sobą będące, pomienionego chlopca wyprawiwszy wprzody na przedmiescie Zadunavvie, potem w rowy, w lasy pod fo!wark wielmožnego pana Kazimierza Sakowicza, chorąžego witebskiego, Juda Žyd za nim poszedlszy y onego tam na mieyscu naznaczonym nalazlszy, dziecię ušpione, spodziewające się, wedhjg umowy, že podwoda przyjdzie dla wywiezienia onego, nieco zabawiwszy, wprzody od- piąwszy onemu županik, jakoby przyjaciel, gdy te dziecko usnęlo, mając juž nož dobrze naostrzony, a tyranstwa žydowskiego zažywając nad knvią chrzescijan- ską szlachecką w šame gardlo pchnąl y tak przebil, až ten nož w kark wpędzil, až na wylot wyszedk
Gdy tedy wyž pomienione dziecię, juž będąc przebite nožem, jednak jeszcze mając zmyst y wolne m6wienie, jako z obžalowanego Judy wydana relacya, dwa razy Jėzus zawolal y za szyję žydowską uchwycil, A zatem obžalowany Juda, zapomniawszy na bojažn Božą y srogošč prawa pospolitego, tym nožem doko- nywając žycia niewinnego dziecięcia, w ciemię uderzyl po raz trzeci, tymže nožem glowę trzeci raz przebil. A juž dokonywając wcale, nalazlszy w tym lesie kiy sękowaty, dobiwszy onym pomienione dziecię w wodę, alias w rzekę Widzbę utopil. A co jeszcze te zabite dziecko mialo pieniędzy, ten Žyd zaboyca, odebrawszy, do magistrą swego, Jewela Zelmanowicza, cyrulika, odszedl”.
311
Proces w tej sprawie trwal bardzo dhigo, gdyž broniąca šią strona slosowata zrączne uniki, со wszelako jeszcze bardziąj zaognilo sytuację i na Jeweia Zel- manowicza wplynąt dodatkowy donos, iž tniai rzekomo olruc innego jeszcze ksiądza Chryzologa Godickiego, przeara konwentu witebskiego. W koncu Zel- manowicz wraz z zoną swą Asią przeszedí na katolicyzm, ziožyi przysięgą, že zžadnymi zbrodniami nie nie raial wspólnego, skazany zostai na wzgMnie niewysoką grzywnę (300 zlotych) i puszezony wolno.
Judą Moyzeszowicza jednak - glosii wyrok sądowy - ,jako zaboycą y jaw- nego kryminalistę, za tyranskie zabicie, na czwiertkowanie zywo wskazujemy у dnia 11 Augusta anni praesentis, przez mistrza, publicznie na rynku; ktorego ezwierei na paladi po gošcincach mają byč powbijane”. Postanowienie sądu wykonano (Istoriko-juridiczieskije maiieriafy..., t, XXIII, s. 165-173).
Dominik Pawiowicz, poseí województwa nowogrodzkiego, w 1764 roku pod- písaí akt elekcyjny Stanislawa Augusta Poniatowskiego (RL, t. VII, s. 122). W roku 17S] Franciszek Pawiowicz byl geometrą powiatu brasiawskiego na mocy przywi- leju króla Stanislawa Augusta (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 2191). Szlachüc Adolf Pawiowicz w 1856 roku otrzymal zezwolenie na otwarcie w Wilnie zakladu litogra- fii (CPAHL, f. 381, z, 19, nr 1370). Ziemianin Jóxef Pawiowicz, zamieszkaly w majątku Powirwice (powiat szawelski), od 1865 rūku znajdowal šią pod tajnym nadzorem polieji (CPAHL, f. 378, z. 1868, nr 228, s, 71).
Herbarz orszaúski w koncu XVIII wieku podawal o jednej z najdalej na wschód wysuniętej gaiązi tego domu: „Pawiowiczowie. Roku 1774, msca marca 11 dnia JPP Adam, Piotr bracia rodzeni; Stefan stryi Pawiowiczowie, herbem ponizey odrysowanym pieczętujący šią, wywöd swóy w ziemstwje prowincyi orszanskiey uczynili. Dowodzili szlachectwa swego: 1653, marca 3 dnia prawem dozywolnim na wsie Macowo y Wysokie od Sieniawskich Jozefowi Pawtowi- czowi shižącym. 1721 Juni 11 dnia zapisaną, a w roku 1774 marca 3 dnia pod pieczęcią wydaną metryką chrztu Antoniego Pawlowicza. 1773, Oktobra 5 dnia datowane, tegož roku y miesiąca 7 dnia w sądzie ziemskim prowincyi witeb- skiey aktykowane, testimoniales od urzędu ziemskiego witebskiego JPP Ada- mowi y Piotrowi Pawlowiczom wydanym".
Wywódfamilii urodzonych Pawlowiczów herbu Rogata, spOiządzony w Wilnie 2 kwietnia 1804 roku, stwierdzaí, že „Hrehoty Pawiowicz [przed 1670 rokiem], dziad wywodzących šią, z potomstwem dostojnoscią szlachecką w dziedzieznej posessyi ziemskiej w Xiąstwie Žmudzkim w okolicy Rumianach ležącej, spíodztí syna Krzysztofa, który wydaí na swiat wywodzących šią synów trzech: Jozefą, Jerzego i Madeja”. Ci trzej synowie, jak tež liezni inni cztonkowie tego rodu, uzna- ni zostali w 1804 roku za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” oraz wpisani do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2191, s. 69-70).
Wywód familii urodzonych Pawlowiczów herbu Przyjaciel, zatwierdzony przez heroldią wilenską 13 grudnia 1819 roku, podawal, že: „ta starožytna familia od najdawniejszych wieków w Królestwie Polskiem róznemi byla zaszczyco- na dostojeñstwami oraz posiadala w Xiąstwie Žmudzkim w powiecie kowien- skim dziedziczne ziemskie posessye, z której wziąty od dziš wywodzących šią za protoplastą Stanislaw Michaiowicz Pawiowicz zostawi} po sobie synów trzech; Krzysztofa, Jerzego i Jozefą, 2 tych najstarszy brat Krzysztof miai z na-
312
bycia swojego poses syę Pocewicze Szlachtyszki zwaną, w powiecie kowienskim ležącą fod 1710 r.]" (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2191, s. 117-119).
Heroldia uznala jego potomkow: Tadeusza, Piotrą, Antoniego, Jozefą, Adama, Stanistawa, Bartlormeja, Onufrego, Macieja, ignacego, Rajmunda, Jana, Boguslawa, Tomasza, Szymona, Hilarego, Ludwika oraz innych Pawlowiczow za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich guberai Htewsko-wilenskiej. W 1830 roku Justyn, syn Aleksandra, Pawtowicz rôwniez otrzymal w Wilnie potwierdzenie swej rodowitosci szla- checkiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1620, s. 14-18).
Wywôd familii urodzonych Pawlowiczôw herbu Przyjaciel z 1832 roku do nosil, že: „familia Pawlowiczôw, podhig swiadectwa kronikarzy polskich, od najdawniejszych czasôw w JCrôlestwie Polskim i Wielkim Ksiçstwie Litewskim zainieszkala, szczycąc siç prerogatywami stanowi szlacheckiemu wlasciwemi, posiadala dobra ziemne, pelnila siužbę wojenną, publtczne urzqdy i uzywala herbu Przyjajciel
Z tej familii pochodzący, a do niniejszego wywodu za protoplastę wziçty Krzysztof Pawlowicz, jako aktualny szlachcic i znakomity obywatel zashižony w kraju, byt zaszczycony urzędem podstolego wojewôdztwa trockiego i posiadal dobra ziemne dziedziczne Žylinciszki zwane, w w-wie trockim potožone, ktore zostawit koleją naturalnego spadku synowi swojemu Tomaszowi, a ten rôwnie j ak ojciec j ego, poswiçciwszy siç postudze kraju, byt najprzod towczym, a potent ptsarzem wojewôdztwa trockiego i oprocz dziedzicznej majętnošci Žylinciszki posiadal z wlasnego nabycia folwark Peltyszki alias Užumiszki w powie- сіе kowienskim”. Syn jego Benedykt spfodzît dwôch potomkôw: Dominika i Piotrą Tomasza, Mniej wiçcej od poîowy XVII stulecia byla to rodzina znana na Kresach (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 31-35).
Herbu Przyjaciel uzywala rôwniez іппа rodzina Pawlowiczôw, osiedlona dalėj na wschodzie, a posiadająca przez pewien czas majątek Smorgonie. Z tej gatęzi rodu pochodzil Mikolaj Kazimierz Pawtowicz, skarbnik mozyrski, oraz jego synowie: Jan Mich a) i Piotr Stanislaw, wnitk Maciej Józef i prawnukowie: Mateusz Jozef, Antoni, Adolf Piotr, Andrzej Jonasz Piotr.
Wywôd familii urodzonych Pawlowiczôw herbu Przyjaciel z 16 sieipnia 1835 roku podawal: „Protoplasta wywodzących się Stanislaw Michatowicz Pawlowicz byt dziedzicem ziemnych mąjętnosci w kowienskiem powiecie polo- žonych Užumiszek, Labunowa, Pacewiczow alias Szlachtyszek, a takže dožy- wociem przez najjaàniejszego krôla polskiego Jana Til jemu i jego žonie Annie Wimborôwnie darowanych, Pomieczgole zwanych, byt sędzią ziemskîm y ko- niuszym W.X. Litewskiego”.
W 1679 roku pozostawit te dobra synom swym: Jôzefowi, Jerzemu i Krzysz- tofowi. W 1835 roku heroldia wilenska uznala Antoniego, Ludwika Jôzefa, Tomasza, Szymona Leonarda, Ludwika Feliksą i Hilarego Polikarpa Pawlowiczôw za „aktualnych y starožytnych dworzan” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 72- 74). 19 wrzeània 1839 roku heroldia wilenska ponownie potwierdzita rodowitosé szlachecką rodu Pawlowiczôw herbu Przyjaciel, zamieszkatych w powiecie tel- szewskim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 500). Trzeba rôwniez wspomnieé, že byli tež Pawlowiczowie narodowosci biaioruskiej i ¿ydowsktej.
313
PAWLOWSKI (Paulauskas) herbu Bawoia Gtowa, Godziemba, Gozdawa, Gwiazda, Jastrzębiec, Korab, Korwin, Leliwa, Pölkozic, Pierzchala IV, Šlepo- wron, Wierzbna. Bartosz Paprocki pisal o Pawlowskich Leliwitach; „Pawlowscy w ošwiącimskim albo zatorskim powiatach, z ktörych byl Stanislaw biskupem oiomunieckim; uczony i przykladny biskup”. Pawlowscy spokrewnieni byli m.in. z Powidaniczami, Michalowskimi, Klonowskimi, Žmudzkimi, Biliunasa- mi. Zamieszkiwali w powiatach: telszewskim, kowienskim, wilenskim, oszmian- skim, wifkomierskim, trockini, wilejskim, lidzkim i innych.
Wypis z ksiąg szlacheckich liiewsko-wilenskiey guberni Wywodu famiiii urodzonych Pawlowskich herbu Jastrzębiec z 13 lutego 1805 roku podawal: „Wladyslaw PawJowski, antecessor wywod czyniących, zaszczycony po przod- kach swych dostojnošcią szlachecką, mial synöw dwöch, Jozefą y Michala Wla- dyslawowiczöw Pawlowskich, kwietacyą przez Jozefą y Halszkę z Narwoyszöw Wladyslawowiczöw Pawlowskich w roku 1716 Augusta 25 z döbr Augustajč w Xięstwie Žmudzkim sytuawanych, Sancewiczom daną przekonano”.
Jak wynika z tego dokumentu, Pawlowscy herbu Jastrzębiec w XVIII wieku rozgalęzieni byli w powiatach telszewskim, upickim, szawelskim. W 1805 roku za „rodowitą y starožytną szlachtę polską” uznano: „Melchera y Dawida Adamowi- czow, Sylwestra y Dominika Janowiczow, niemniey xiędza Adiuta Maciejewicza Pawlowskich” (Biblioteka Akademii Nauk Litwy -Dzial rękopisow, F. 5, PK2-36),
Wywod famiiii urodzonych Pawlowskich herbu Leliwa'" zatwierdzony przez heroldię wilenską 6 sierpnia 1820 roku, stwierdzal, že: „familia ta, od niepa- miętnych wieköw kleynotcm szlachectwa zaszczycona, rozmaite w Krolestwie Polskim, Wielkim Xięstwie Litewskim piastowala y dziedziczyla majątki, z ktö- rey pochodzący Stefan Mateuszowicz Pawlowski, po uczynionym dziale z bra- tem swoim Michatem Mateuszowiczem Pawtowskim, pisarzem ziemskim woje- wödztwa wilenskiego, sam jeden byl dziedzicem majątku Polesie, w powiecie oszmianskim w parafii trabskiej položonego, y zostawil ony do sukcedowania synom swoim: Jerzemu i Alexandrowi (1773). Micha! Mateuszowicz Pawlowski possydowal majątek Dalatycze” (CPAHL, f, 391, z, 4, nr 2193).
Inny przekaz archiwalny, mianowicie Wywod famiiii urodzonych Pawlowskich herbu Korwin z 25 stycznia 1835 roku, podawal m.in., že: „protoplasta Stanislaw Pawlowski w röznych expedycyach wojennych za kröla Zygmunta III odznaczyl się i za zaslugi otrzymal w darže od krola polskiego Wtadyslawa IV dobra Icnne Anto- nowicze zwane, w wojewödztwie smotenskim w stanie Malachowskiego ležące, ze wszystkimi požytkami i przynaležnošciami (...). Poswiadczyl o tem autentyczny przywiley krola Wladyslawa IV temuž Stanislawowi Pawlowskiemu roku 1641 wrzesnia 20 dany”. Tenže Stanislaw mial syna Bazylego, ochrzczonego W 1678 roku w wilenskim košciele sw. Piotrą i Pawla. Jözef, syn Bazylego, „nabywszy kamletticę w mieicie Wilnie, przed etekcyą 1784 roku odbytą wybranym zostal na lawnika do sądow woytüwskich i do roku 1792 spebial takowy urząd”.
W 1835 roku heroldia wilenska postanowila: „urodzonych Macieja Kajeta- na, byley Gwardyi Narodowey Litewskiey, [syna Jozefą, wnuka Bazylego, pra- wnuka Stanislawa] z synami Tomaszem i Janem, mającym synöw dwöch; trzy- imiennego Jana Chryzostoma Jozefą i dwuimiennego Kazimierza Walensa Pawlowskich za aktualnych i starožytnych dworzan uznač y onych do księgi
3 1 4
dworzanskiey gubemi wilenskiey częšci sz6stey umiešcič” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 18-19). Pawlowscy herbu Korwin wywodzeni byli takze od Michala, wilenskiego pisarza ziemskiego od roku 1713. Jego wnuk Jan Alojzy posiadal dobra Smujkiszki w powiecie rosiehskim, a Tadeusz - Czechowszczyzną w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 67-69).
Andrzej Kulikowski w ksiąžce Polskie rody szlacheckie, Kto jest kim dzis zanotowal: „Pawlowski herbu Korwin. Protoplasta rodu: Pawlowski herbu Korwin z Pawlowa Cheimskiego o nieznanym imieniu z 1500, cytowany przez My- slaw-Plotnickiego. Znane jest natomiast tinią jego wnuka Macieja z Osowa Cheimskiego, cytowanego przez S. Uruskiego w 1564, oraz Andrzeja i Marka, s. Andrzeja, dziedzicdw Osowa, 1631. Wyr6žniający šią przodkowie: Wojciech — pulkownik 1609; Tadeusz - rotmistrz, komisarz ds. ofiar 1789; Antoni - general brygady w powstaniu listopadowym; Michal - pisarz wilenski, dobrodziej Akademii Wileiiskiej, posel na sejin 1717; Grzegorz - archidiakon inflancki 1777; Ignacy Ludwik - metropolitą katoltcki litewski 1835-1942; Franciszek - sądzia pow. szawelskiego 1858; Aleksander - dyrektor kolei wolyhskiej 1860; Elžbieta Pawlowska (Eliza Orzeszkowa 1841-1910) - pisarka.
Dobra ziemskie i glowne siedziby. Szczątki murowanego dworu Korwin Paw- lowskich ocalaly w Pawlowie Chehnskim dziąki wbudowaniu ich w renesansową organistowką ok. 1500, spaloną 1983. Pawlow Chelmski zostal založony przez biskupa cheimskiego Pawla z Grabowy (1410-1475) herbu Powala, s. Mikolaja, z ziemi czluchowskiej. Zostal zlokalizowany na terenie wsi Lyszcz w latach 1466- 1472, kiedy to uzyskai prawa miejskie. Wies Hajdze-Kalpe z drewnianym dworem, siedzibą Pawlowskich w I. 1800-1905. Obecnie nie ma sladu po zabudowaniach. Aktualna nazwa; Kazlu-Ruda. Wies Sulkowice k. Szczaworyza, pow. stopnicki. Murowane fundamenty i podptwniczenie po przeniesionym palacu do wsi Topola, Wies i palac stanowily w 1, 1907-1915 wlasnosc Karoliny i Kazimierza Pawlowskich. Kupione zostaly od Nowakowskich Tarlo jako posag Karoliny. Majątek sprzedano na splacenie dfugow adwokatom zydowskim z Warszawy, ktoizy rozpar- celowali go wsrod chtopbw. Palac w Topoli uzytkowano na cele szkoty”.
PAWOLOCKI vel POWOLOCKI vel PAWEUCKI (Pavluckis). Užy- wali herbu Przyjaciei odm. Dymitr Pawlucki podbii dla Rosji Kamczatką.
PAZDZIERNOWICZ (Pazdernovicius) herbu Gozdawa. Znani byli w Ko- ronie Polskiej i Wielkim Księstwie Litewskim.
PECKOWICZ (Peckovižius) herbu Korab. Dziedziczyli majątki w Malo- polsce Wschodniej.
PECZULEWICZ vel PIECZULEWICZ (Pečiulevičius) herbu Jelita. W 1799 roku wpisani zostali przez heroldię wilenską do ksiąg szlachty gubemi litewskiej.
PELDOWICZ (Pcldovieius) herbu Dcląga. Miejscem ich osiedlenia byl powiat rosiehski (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2574a).
315
PELEJKO-URBANOWICZ (Peleikis-Urbanavičius) herbu tabędz. Dzie- dziczyli dobra ziemskie w powiecie witkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PEMGIN (Pemginas) herbu Drya. Zamieszkiwali w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 11).
PENWOYN (Penvainys) herbu Jastrzębiec. Rodowe posiadtošci mieli w powiecie szawelskim.
PERDOL. Od 1570 roku znani byli w powiecie proszowskim, Uzywali herbu Cielepaly odm. Odgatęzili się tež na Galioję Wschodnią. W XVII wieku notowani byli przejsciowo takže w Polocku i Witebsku.
PERESZCZAKA (Pereščakas) herbu Leliwa. Miejscem ich osiedlenia byl powiat upicki (CPAHL, f. 391, z. 6, tir 1).
PERETYATKOWICZ (Peretiatkovicius) herbu Peretyatkowicz, Od wie- k6w slynęli na Litwie z rycerskich dokonah.
PERHOROVVICZ-KOPEČ (Perkaravičius-Koptys) herbu Kroje. Posia- dali dobra ziemskie w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 5).
PEROT (Perotas) herbu wlasnego. Owi polscy szlachcice zamieszkiwali w dawnym hrabstwie czerejskim, poiožonym na dalekich kraricach Rzeczypo- spolitej, w powiatach orszahskim, kopyskim, wendehskim, witebskim. Byli zna- nį i wplywowi, jeden z nich piastowal nawet urząd sekretarza krolewskiego (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 368).
Polska encyklopedia szlachecka (i. IX, s. 293) podaje: „Perot herbu wlasne- go, nobilitowany 1685; witebskie, Michal Perot, kapitan wojska polskiego, otrzymal nobilitację w 1685 roku. Z tej rodziny Jan, urodzony w 1800 roku we wsi Dobrej Woli w powiecie maryampolskim, w 1828 roku podporueznik wojska polskiego”. Inne ¿radio, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej (t. XITI, s. 281) Seweryna Umskiego, informuje o Perotach znanych w Rzeczypospolitej jeszcze na początku wieku XVII: „Perot herbu wlasnego. Herb - w polu czerwonym na barku polksięžyca krzyž srebmy; nad helmem w koronie między dwoma skrzy- dlami ręka zbrojna z mjeczem.
Michal Perot, kapitan wojsk krolewskich, otrzymal nobilitaeję 1585 roku. Stefan, syn Michala, pulkownik wojsk krolewskich 1628 roku. Michal, sekretarz krdlewski 1667 roku. Stefan Kazimierz, starosta wilkowski 1729 roku, rotmistrz powiatu orszahskiego, podpisal elekeję 1733 roku z wojewodztwem witebskim, Jan, syn Mikolaja i Katarzyny Zalswskiej, urodzony 1800 roku we wsi Dobrej Woli, w obwodzie maryampolskim, wszedl 1820 roku do 3. Pulku Strzelcow Pieszych i 1828 awansowai na podporucznika”. Niewykluczone, ¿e z tej rodziny pochodzil Ross Perot, kandydat na prezydenta Stanow Zjednoczonych w 1992 roku, znany polityk i przedsiębiorca.
316
PEROWSKI vel PIOROWSKI (Perovskis) lierbu Natącz. Seweryn Uruski {Rodzina..., t. Xlll, s. 281) pisal: „Perowski. Tomasz z zoną Martyną Rostkovvską ustanowili 1790 roku do prowadzenia spraw plenipotentöw”. Byla to rodzina szla- checka z okolic Warszawy. Požniej Perwowscy odgatęzili šią na tereny Bialej Rusi.
Wywod familii urodzonych Piorowskich herbu Nalęcz z i 799 roku podawal, že rodzina ta ,,od naydawnieyszych czasow w wojewödztwie nowogrodzkim zasiedlona, wszystkich prerogatyw stanowi szlacheckiemu przyzwoilych užy- wala, mąįątnošc dziedziczną posiadak”. Za protoplastę rodu uchodzil Jan Pio- rowäki, žyjący w polowie XVII wieku (Archiwum Narodowe Biatomsi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2531). Piorowscy mieszkali tež w powiecie pinskim, ich rodowitosc szlachecką nieraz potwierdzala Deputacja Wywodowa Szlachecka w Minsku. Znani byli tež w Cesarstwie Rosyjskim.
PERWOJN (Pervainys) herbu Jastrzębiec. Osiedleni byli na Žmudzi i Wi- lenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, 709).
PESTALOZZI (Pestalocis) herbu nieznanego. W XVI wieku znani byli w Polsce pohidniowej, srodkowej i na Wilenszczyznie. Petrus Antonius Pestalozzi byl w latach 1661-1662 konsulem miasta Krakowa.
PESZKO vel PIESZKO (Pešha) herbu Lubicz. Pradawny rod iycerski. Ry- cerz „Pescho de Tamow” wymieniany jest w przywileju kröla Kazimierza Wiel- kiego z 19 XI 1367, wydanym w Krakowie; natomiast „Pescho de Gniezna” byl konsulem m. Lwowa w roku 1359. „Pescho Zlodzej de Kostelecz” byl w 1408 roku kasztelanem Zawichostu nad Wislą.
W 1567 roku w regimencie starosty orszanskiego Filona Kmity Czamobyl- skiego ciągnąl przeciwko Moskwie „towarzysz Wojciech Pieszko na osmiu ko- niach. Na nim pancerz, szyszak, szabla, koncerz, harkabuz; pod nim walach bialy, farbowany”. Matys Pieszko mial dwa konie i podobne uzbrojenie (Arche- Qgraficzeskij sbornik dokumentoWy t, IV, s. 267).
Wiktoryn Pieszko w roku 1592 petnil funkcją woznego sądowego powiatu wilenskiego {AWAK, t. XX, s. 82). Ksiądz Joachim Pieszko okolo 1709 roku byl czlonkiem konwentu klasztoru ojcöw Bazylianöw w Suprasiu. W 1819 i 1820 roku heroldia wilehska potwierdzila rodowitosc Wilhelma, Stanisiawa, Jakuba, Winccntego, Jozefą i Andrzeja Pieszköw, szlachcicow z powiatu wilenskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 65; f. 391, z. I, nr 986, s. 40).
PETELCZYC (PetelCicas) herbu Pobög. Dziedziczyli majątki w powiecie witkomierskitn (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 91).
PETRAŽYCKI vel PIETRAŽYCKI vel PETROŽYCK1 vel PETRY- ŽYCK1 (Petražickis). Starožytny rod kresowy. W 1592 roku mohylewskie księgi grodzkie wzmiankują o Bohdanie Petryžyckim, generale powiatu orszanskiego {Istoriko-juridiczeskije malieriaty..., t. XXXI, cz. 2, s. 3, 4). W roku 1635 księgi magistratu mohylewskiego takže wymieniają imię Jenerala powiatu orszanskiego” Bohdana Petryžyckiego jako swiadka w pewnej sprawie sądowej
317
Ųstoriko-juridiczeskije malieriafy..., t. IX, 5. 219). Prawdopodobnie chodzi jed- nak o inną osobę.
Pawel Petryžycki w 1648 roku podpisal w iraieniu szlachty wojewödztwa mscistawskiego akt elekcji krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 114). W 1654 roku Bazyli Pietryžecki, z dziewtęcm bračmi wladający majątkiem Petryhin, zwröcil się do cara z prošbą o zatwierdzenie go jako prawowitego posiadacza tejže majętnosci i uzyskat od wladz rosyjskich takowe potwierdzenie (Akty orno- siaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. XIV, s. 272). W tym tež czasie teužc Bazyli (zwany w rosyjskich dokmnentach Wasylejem i pisany jako Pietra- žycki) zwröcii się do cara z prosbą o przekazanie imi na wlasnoįč majątkow swych krewntakow Samojty, czyli Samuela, Grigorieja, czyli Grzegorza Pietra- žyckich, ktörzy „nie pochotia gosudariu stužyč, pokinia te pomiestja, pobiežali w Polszu".
Doceniąjąc chęč polskiego szlachcica zostania poddanym rosyjskim, car przekazal mu na wiasnosc następuįące majątki jego braci i bratanka: wies Su- chanowo w pawiecie mscislawskim, siolo Krašne w tymže powiecie; wie£ Dzię- ciot w powiecie orszanskim, tamže wies Patryhi i wies Bohdanowo; wies Lu- banki w powiecie rzeczyckim (ibidem, s. 276-277). Wladze carskie zapisaly ponadto Bazylego Pietryžyckiego (Pietražyckiego), obok Teofilą Bordzilow- skiego, Jana Buszkowskiego i in., jako naležącego do „narodu Ruskiego” (ibidem, s. 301). Swiadczyloby to o tym, že przeszedl on na prawoslawie.
We wrzesniu 1654 roku przybylo do Moskwy poselstwo miasta Orszy i po- wiatu orszanskiego, aby biė czolem przed carem i prosič go o žyczliwosč. W skladzie poselstwa znajdowal się röwniez Bazyli Pietrežyckj (Pietražycki). Owczesny dokument kancelarii carskiej wyszczegölnia dary przyniesione przez poslöw: „pan Suikowski 2 srebme podstawki do szklanic; pan Saitan czarkę srebmą; pan Suszczewski uzdę srebmą zloconą z oszyjnikiem; pan Wilczkowski podszklanicę srebmą zloconą; pan Miaczynski beczulkę srebmą pozlacaną; pan Pietrežycki zarękawie zlote; pan Bordzilowski 6 iyžeczek srebmych; pan Jer- tnolicki lyžkę srebmą pozlacaną; Boleslaw Szolkowski tasak srebrem nabijany, zlocony” (ibidem, s. 306).
Bardzo skromne byly to dary. Albo więc skąpila sztachta hojniejszych poda- runköw carowi rosyjskiemu, albo ogolocona juž przedtem zostala przez jego zotnierzy i nie miala niczego lepszego do zaoferowania, chociaž i te drobiazgi w sumie zložyly się na pewien „skarb”, ktory moglby trochę zmiękczyč serce prawoslawnego monarchy, obdzierającego niemiiosiemie hidnosė katolicką Bialej Rusi. Inne dokumenty archiwalne zresztą potwierdzają, že domostwa i majątki Pietražyckich zostaly zniszczone przez rosyjskich „ludzi wojskowych”. Swiadczą o tym listy czolobitne zaröwno Bazylego Pietražyckiego, jak i Adama Kolbryckiego, Romana Rebrowskiego, Eufymiego Chomętowskiego, Samuela Jarmolickiego, Jana Kirkorą, Bazylego Korsaką i innej szlachty z ziem zajętych przez oddzialy carskie (ibidem, s. 345-346).
W listach tych, utrzymanych w tonie przeražająco unižonym, hardzi i od- wažnt ongiš szlachcice bialoruscy pisali: „prawa i przywileje krölöw polskich poginęly, duszą tylko ostališmy się, domy nasze, wioski popalone i rozgrabione do reszty, ktore to spalenie i ze wszelkich döbr ogolocenie; chleba, zlotą, srebra,
318
koni, odziežy, ¿ywioly pobranie, matki, brata, siostry męczehskie utopienie” - wszystko to powoduje, iž „proszą milosierdzia”, chociažby dla tych, ktorzy jesz- cze przy žydu pozostali (ibidem, s, 351-352). Z innego dokumentu dowiaduje- my się, že poslowi Pietryžyckiemu towarzyszylo troje czeladzi, a mieli oni wspolnie szeic koni (ibidem, s. 314).
Jerzy Petryžycki, pieczątarz micistawskiego sądu grodzkiego, figuruje w marcu 1659 roku jako swiadek potwierdzający vvažnošč testamentu ziemiani- na Aleksandra Woronca (AWAK, t. XXXIV, s. 133). Pan Michal Petryžycki wspomniany zostal w jednym z dokumentow z 1663 roku, podpisanym przez Marcina Kisiela, ziemianina powiatu mscislawskiego, jako ten, komu ow zie- mianin ma zwrocic „kop szesčdziesiąt” dhigu (ibidem, s. 257).
Imiona panow Petražyckich w XVIi wieku są wymieniane i w innym kontek- įcie. W jednym z zapisow archiwalnych czytamy: „Ziemianka hospodarska woje- wodztwa mscislawskiego, jejmošc pani Helena Danilowiczowna Janowa Roma- nowska ¿alowala y opowiadala na ziemianina powiatu orszanskiego pana Samuela Pietryžycki ego takowym sposobem i o tym, že w roku 1663, miesiąca marca szo- stego dnia, gdy žahijąca wyszedlszy z więzienia moskiewskiego z niewoli, y przy- szedlszy do posesyi swojey Kocielnik Szamowszczyzny, tu w wojewodztwie mšci- slawskim ležącey, o tym, iž co pod niebytnošc žahijącey, w niewoli będącey, on pan Pietryžycki, przyjechawszy z powiatu orszanskiego do w-wa mscislawskiego zniemalą gromadą ludzi (...), przyjechawszy do tey pomienioney majętnosci i wziąwszy tą mąjętnošė w posesyę i tych poddanych (...) i przez dwa lecie miesz- kając, wszystkie kresczencye roczne na siebie wybieral y na požytek swoy obracat y korzystat”.
Takže Jan Pietryžycki i jego zona u pant Romanowskiej „przyjacielskim sposobem ponapožyczali y pobrali rzeczy niemalo, to jest kontusz granatowy falendyszowy, kt6ry kosztowal zlotych pięčdziesiąl (,..), kobierzec i kilim zažy- wane, ktore kosztowaly zlotych dwadziescia polskich”. Pietryžyccy nie chcieli tež pobranych rzeczy oddac „za częstokrotnym proszeniem i napominaniem, by zwrocili i zaplacili, tylko uwodziwszy ją obietnicami až do siego czasu”. Skarga ta zostala wpisana do mscislawskich ksiąg grodzkich 2 lipca 1663 roku {AWAK, t. XXXIV, s. 279).
W roku 1664 Piotr Pietražycki byl pieczętarzem mseislawskim (,Istoriko- juridiczeskije matierialy..., t. XXV, s. 314). W 1665 roku wspominany jest wjednej z ksiąg grodzkich Mscislawia szlachetny pan Teodor Pietražycki, wta- šciciel wsi Podkoziele i Wielkie Petryki na granicy powiatu orszanskiego (ibidem, s. 487).
Petražyccy naleželi do kresowych polskich rodzin szlacheckich, wplywowych i zamožnych, ktorym nieraz nadawano przywileje krolewskie. Oto jeden z nich: „Jan Kazimiera, z Božey taski kroi polski, wielkie xiąže litewskie, ruskie, pruskie, mazowieckie, žmudzkie, inflanckie, smolenskie, czemihowskie, a szwedzki, gocki, wandalski dziedziezny krol. Oznaymujemy tym listem naszym, komu to wiedziec naležy, iž gdy urodzeni commissarze naši, za listem, od nas wydanym, do majęt- nošei urodzonego Hrehorego na Petrykach y Bohdanowie Petrožyckiego, Bohda- nowa nazwaney, w powiecie orszanskim ležącey, zjechawszy, a przeja2dowi ze- wsząd trudnemu y niebezpiecznemu na rzece, Wiegnie nazwaney, zewsząd blot-
319
ney y nieprzystępney, przez ktorą gošciniec biatoruski z Orszy y innych miast y miasteczek pogranicznych na Smolany do cafego W. X. Litto idzie, gdzie by ludzie podrožni widkie szkody, trudnošci y omieszkanie ponosic musieSi. Przypa- trzywszy się w niemaiy koszt, ktöry urodzony Petrožycki w wybudowaniu mostu y grobli naprawowaniu ložyi y tožyč ma, uwazywszy, myto mostowe, albo gro- belne, na tey, wyzey mianowaney, rzece na ludzie kupieckie, Žydy y furmany postanowili y do nas pro confiįvtatione odeslali.
My tedy ordinatią commissarską stuszną byė uwazywszy, chętnie się do niey sklonili. Jakož, wedlug tey ordinatiey, myto mostowe, albo grobelne, tak postana- wiamy na pomienioney rzece y nadajemy, aby od wozu kupieckiego, towarem natožonego, tak tam jadąc, jak y nazad powracając, jednym koniem, po groszu, od bydta zaš wszeikiego po groszu, od Zydow, furmanöw, ludzi kupieckich brane byfo. Stan jednak duchowny wszclki i szlachecki, takže y podwody ich, od tego myta wolne byė mają. Ažeby, pod praetextem stanu duchownego y szlacheckiego, za kwitami zmyšlonemi, z tego myta ludzie kupieccy nie wylamywali, ten nasz przywiley w grodzie orszaiiskim publikowac pozwalamy, y tymže kupcom, przez tą przeprawę przechodzącymjuratafideprobare injungintus.
Co do wi adomoje i wszem wobec, osobliwie jednak ludziom conditiey ku- pieckiey przywodząc, cheemy mieč y rozkazujcmy, aby pomienione myto y mostowe urodzonemu Petrožyckiemu y successorom jego, tych döbr dzieržącym, ptacone y oddawane byio wiecznemi czasy. Na co, dla lepszey wiary, ręką šią naszą podpisawszy, pieczęc W. X. Litto przycisnąč rozkazaliimy. Dan w Warsza- wie, dnia 20 mca Augusta, roku Panskiego 1668, panowania naszego polskiego dwudziestego, a szwedzkiego dwudziestego pierwszego roku, Jan Kazimierz kröl, Andrzey Kazimierz Zawisza, pisarz W. X. Litto” {Isioriko-jundiczeskije matieria- fy.... t. XXVI, s. 263-264).
Samu! Petražycki, skarbnik orszanski, w 1674 roku podpisal w Warszawie sufragację kröla Jana III Sobieskiego w imieniu szlachty wojewödztwa msci- slawskiego (VL, t. V, s. 162), Teodor Petryžycki w XVII wieku sporządzil taki oto testament: „W imię Przenayšwiętszey T röycy, Oy ca y Syna y Ducha Šwię- tego, Šwiętey Bogarodzicy Maryi Panny y wszytkich šwiętycli, stan się ku wy- pelnieniu wszystkich rzeczy, w tym testamencie ostatniey dobrowolney woli mojey opisaney. Amen.
J eželi nieprzemienny kalendarz wysokiego nieba, jasnego slorica, biegöw y obrotöw wieköw, lat, miesięcy y dni dekretu, sobie zamierzonego, przyjšč muszą, ziemie, morze y wszytko zawezasu zniszczeją, w pogotowiu grzeszny czlowiek, ktöry między innemi wszystkiemi rzeezoma naykrotszym y niepew- nym wiekiem jest uprzywilejowany, czasu niebezpiccznieyszego tyčia swego na tym mizemym, doczesnym swiecie nie pewnieyszego sobie nad šmierė przykta- dač nie mote, ktöra ustawiczuie chodząe, zdradziecko, niespodziewanie domy mizeme podkopywa, rozwala, y one z majętnošcią, to jest z duszą czlowieczą, rozlącza cialo. Za czym, czlowiek grzeszny sobie bliskich, ani dalekich kresöw žycia swego na ninieyszym swiecie zamierzač y naznaczac nie mote.
Przeto ja, Theodor Iwanowicz Hbaniewicz Pietiytycki, ziemianin Jego Krö- Icwskiej Mosci powiatu orszanskiego, pamiętając na to, aby po mojey smietei nija- kiego rozlyrku y zatrudnienia nie bylo między milą malzonką moją, panią Anną
320
Fronckiewiczowną Theodorową Petryžycką, a między rodzonym bratem moira, jmšcią panem Bazylim Iwanowiczem Hbaniewiczem Petryžycki m, y innemi bracią, biiskiemi krewnymi y powircowatemi mojemi, okoio wszystkich majątnošci moich ležących y ruchomych, a będąc ja, Theodor Petryžycki, natenczas od Pana Naywyz- szego chorobą ciąžką, obiožnąnawiedzony, z ktdrey y spodziewam šią na šie biižey šmierci, amželi ¿ywota, nie z žadney namowy, ani przymuszetiia ludzkiego, ten testament moy ostatniey woli mojey uczynič umyšliiem.
Zostając jednak natenczas jeszcze przy rozumie, pamięci caiey, nienaruszo- ney, nie z žadney namowy, ani przymuszenia ludzkiego, tym testam entem moim rozporządzam z mojey dobrey woli. Naypierwiey, ješli na tnnie w tey chorobie Pan Naywyzszy šmiercią dopušci y do chwafy swojey šwiętey zawoiac raczy, tcdy duszę moją grzeszną w opieką y milosierdzie Pana Naywyzszego, Pannie Nay- šwiątiizey Matuchny Božey y wszystkim šwiętym Rzeszy Niebieskiey poruczam, nie wątpiąc nic, ja, grzeszny cztowiek, iž nie wedhig występkow moich, ale we- dlug nulosierdzia wielkiego swojego panskiego, grzeszną duszę moją w milosier- dziu swoim panskim zostawic zechce.
A ciaio moję grzeszne, ktore od ziemi jest wzięte, ten diug znowu do ziemi powrocony ma byč; ktore ciaio ma pochowad jmšč pan Bazyli Petryžycki, ro- dzony brat moy, z matžonką moją, wyzey rzeczoną, przy cerkwi sochonskiey zatoženia šw. Michaia Archanioia y Podniesienia Šwiętego Krzyža, albo przy cerkwi krasnosielskiey Wniebowstąpienia Panskiego, w w-wie mscisiawskim ležących”,
Ze slow tych wynika, že byi Teodor Petryžycki wyznania prawoslawnego. Nierzadkie to byio zjawisko w srodowisku kresowej szlachty polskiej, že zmie- niano konfesję, že rodzeni bracia lub ojcowie i dzieci naleželi nieraz do rožnych obrządk6w, Nie akcentowano tu zbytnio odrębnošci kultowych, przywiązując większą wage do ekumenieznych wartosci istotnie chrzešcijanskich. Ta ela- styezna postawa cechowaia w szczegolnošci szlachtę poiską, ktora cząsto šią ruszczyla, oraz biaioruską, chętnie zbližającą šią do polskošci, natomiast zupet- nie obea byia dworianom moskiewskim.
Ješli chodzi o sprawy majątkowe, to Teodor Petryžycki dzielil swoj majątek Petryki między zoną a brata, gwarantując pani Annie dozywotnie prawo do ko- rzystania z lasow naležących do posiadiošei. „Do tego - pisai - maižonka moja ma panų rodzonemu [bratu] memu oddaė parą pistoletow moich krzesowych z iadownicą, olstrami y z kulbaką, do tego župan losiny; a wiącey u malzonki mojey wymagac nie ma. A siestrzenicy mojey rodzoney, pannie Annie Janownie Puciacince Rusinowskiey, zapisuię ziotych piąčdziesiąt polskich; aby pan brat moy z cząšci, ode mnie jemu zapisaney, przy poyšciu za mąž jey, oddai.
Dhigow moich, izem byl zostai winien jmsci panu Samuelowi Petryžyckie- mu, sędziemu grodzkiemu mscisiawskiemu, skarbnikowi orszanskiemu, oraz pan« Alexandrowi Halcewiczowi Pleskaczewskiemu, te diugi pan rodzony moy wyptacic ma z teyže cząšci mąjątnošci mojey petryžyckiey, ktorą panu bratu zapisai; do ktorych diugow y wyplacenia onych maižonka moja podlegač nie powinna będzie. A opiekunami y dobrodziejami mitey maižonce mojey upra- szam jmšei pana Stefana Gorskiego y jmšei pana Alexandra Halcewicza Pleska- czewskiego, pokomie upraszając, aby po šmierci moiey miiey maižonce moiey
321
opiekunami y dobrodziejami byli, od krzywd wszelakich bronili, Pisan w Tu- rowce, roku teraznieyszego 1677, mca Oktobra ] 8 dnia". Pod tym testams ntem widnieje wlasnor^czny podpis w języku polskim: „Theodor Petryžycki ręką” oraz „Oczewisto proszony picczętarz do tego testamentu od pana Petryžyckiego Theodor Wladyczko” (Istonko-juridiczeskije mati&riafy..., t. XXVI, s.359-365),
W księgach skarbowych miasta krolewskiego Mohylewa z roku 1684 wspo- mina šią o przyjezdzie do tego miasta „pana Pictražyckiego, dworzanina”. W księgach buchalteryjnych tego miasta pod rokiem 1689 dwukrotihe wspominana jest niejaka pani Pietryžycka (niewątpliwie znieksztaicona pisownia nazwiska Pietra- žycka), majętna szlachcianka, ktorej magistrat zwtaca zalegly dhig „talarow bitych sztuk pięcsot”, czyli „zlotych tysiące trzy” (Istoriko-juridiczeskije matieriafy..., t. VI, s. 46). W okoltcy zamku kryczcwskiego w roku 1695 mieszkala niejaka Aiyna Aleksandrowna Petražyckaja, ktorej mająlek ucierpial podezas wojny ino- skiewsko-polskiej (ibidem, L XVII, s. 235).
W 1697 Stanislaw, Jan, J6zef, Marcin i Teodor Petražyccy narazili się Mi- chaiowi Korybutowi Wisniowieckiemu, pinskiemu staroscie sądowemu, ktöry zarzucii im podburzanie chlopöw lego powiatu do bunru. Jak się wydaje, sprawa ta zostala wyciszona. Inwentarz wsi powiatu orszahskiego z койса XVII wieku, na ktore nakladano podatki zgodnie z postanowieniem sejmiku szlacheckiego w Mohylewie, wymienia Jana, Mikolaja, Hrehora Pctrazyckich, wtascicieli wsi Petryhy. Wspominane są tež ženskie wersje tego nazwiska, dwie panie Petra- žyckie byty np. wlascicielkami majątkow Bordzity, Czeherynöwka, Szapieröw, Kulszowo. Kazimierz Petražycki podpisal w 1764 roku akt konwokaeji war- szawskiej (VL, t. VII, s. 71).
2 койса XVIII wieku pochodzi interesujący dokument, przywilej krölcwski, dotyczący tego rodu. Oto jego fraginenty: „Stanislaw August г Bozey laski krol polski, wielki xiąžę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, žmudzki, kijowski, wo- lynski, podolski, podlaski, inflancki, smolenski, siewierski у czemihowski, oznaymujemy tym listem przywilejem naszym komu by о tym wiedziec naleža- io, iz urodzony Michal Petrožycki, stražnik rzeczycki, zostal przez nas Radę Panstwa za dostojeristwo swe у ushigi dworowi naszemu czynione obrany na dworzanina skarbu Wielkiego Xięstwa Litewskiego do lustracyi döbr naszych skarbowych w wojewodztwie minskim będących, klüremu to uradzonemu Mich aiowi Pietrozyckiemu ninieyszemu dworzaninowi skarbu W.X.L. takowe dostojenstwo powierzając, cheemy у wszystkitn (...) rekomendujemy. Na со dla wiqkszey wiary ręką naszą podpisawszy, pieczęč W, X. Litewskiego przycisnąč rozkazališmy. Dan w Warszawie dnia 20 Augusta roku Panskiego 1780. Augustus rex” (Archiwum Narodowe BiaJorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2469).
Drzewo genealogiczne galęzi rodu Petražyckįch herbu Pielesz, zatwier- dzone oficjalnie przez heroldię minską w 1813 roku, przedsiawia pięč pokolen (26 osöb), od Aleksandra, pvotoplasty, zaczynając. Oto tekst wywodu szlacheckiego; „Familia Petražyckich herbu Pielesz užywająca od dawnych czasöw w Krolestwie Polskim będąc zaszezyconą doslojnošcią szlachecką, wszelkich temų stanowi z praw krajowych nadanych uzywaia i uzywa przy- wilejdw i prerogatyw (...), pierwiastkowe nastanie ktorej niknie w cieniach starožytnošei
322
Possydowali ziemne dobra z wioscianami, a mianowicie majętnošč Petražy- ce w mscislawskim bylym wojewodztwie, przezwane teraz Pietryki 2a nadaniem od krdla polskicgo Michala, jakowa į do dziš dnia jest we wladaniu tejže familii, i mieli rangi wojskowe i cywilne. Z tych w pierwszym pokoleniu na linii poka- zany Aleksander Petražycki mial synow trzech: Andrzeja, Stanisiawa i Romana; w pokoleniu drugim Andrzej mial synow dwoch: Marcina i Jozefą; Stanislaw dwoch: Pawla i Jana; a Roman Teodora”. Byl to koniec XVI] s tu leda.
18 maja 1828 roku w kancelarii Wszechnicy Wiletiskiej wydano następują- ce zaswiadczenie: „Rząd Cesarskiego Uniwersytetu Wilenskiego ninieyszem zaswiadcza, ¿e jašnie wielmozny pan Jozef syn Jakuba Petražycki otrzymal sto- pien studentą aktualnego w oddziale etyko-filologicznym dnia 28 czerwca 1827 roku. Na vviarę czego wydaje siq niniejsze swiadectwo za nalezytym podpisem i z przytoženiem pieczęci skarbowej. Wilno, dnia 18 maja 1828 roku” (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 835, s. 48).
Wšr6d swiadectw zas wydanych w 1829 roku przez Wszechnicą Wilenską znalazto się i następujące: Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Ni- kolai I, Russorum autocratoris etc., etc., etc (...). Cum nobilis Josephus Jacobi filius Petryžycki studiorum curriculo in Schola publica Berezvecensi emenso, die X Septembris A. MDCCCXXV in Civium huius Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensts numerum adscriptus, primum in Ordine scientiarum Physico- mathematicarum Physicae, Chemiae, Zoologiae, Botanicae, Mineralogine et Linguae Latinae spatio unius anni; postea vero, in Ordine Professorum Litteraturae, et Artium elegandorum: Litteraturae, Graece, Latinae, Rossicae, Franco-Gallicae, Italicae, Linguae Slavonicae, Encyciopediae philoiogicae, Rhetoricae et Poesi, Grammaticae Universali, Historiae Universali et Rossicae, nec non Logicae, per biennium, mullam et assiduam operam dederit, atque in examinibus semestribus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit, ut ad Formulam legis § 22, de conferendorum honorum academicorum ratione modoque die XXVIII Junii Anni MDCCCXXVIII cunctis Professorum Ordinis Ethico-philologict suffragiis Studiosi Actualis gradum et honorum meruisse judicaretur; Nos proinde ea, qua poliemus, auctoritate, eumdem ornatissimum Josephwn Pettyiycki Studiosum Actualem in Ordine Ethico-philologico renuntiamus et declaramus, atque XXI-ae Civium classi adscriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propriis eumdem gaudare testamur. In cuius rei fidem Diploma hoc publicum, manu nostra subscriptum sigilloque Universitatis munitum Eidem dedimus. Vilnas in Aedibus academicis, A. MDCCCXXIXdie VII mensis Februarii. N. 476. ” (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 836, s. 10).
Takže w archiwach koicielnych znajduje się niemalo zapisow dotyczących dziejdw tego rodu. Oto jeden z nich: „Roku 1839 Juli 16 dnia J. X. Szymon Nie- siolowski, administrator koscioia Dziedzilowickiego, ochrzcit niemowlę z wody i olejow sš. imieniem Jdzef, urodzonych Jana i Anny z Woyniewiczow Petrožyc- kich, šlubnych malzonkbw syn, w zascianku Zwiniaty tegož roku i miesiąca 14 dnia narodzony. Trzymali do chrztu urodzony Piotr Stacewicz z Emilią Wysocką”.
W Wyszczegdlnieniu tniast, miasteczek, dobr i kosciolow w Inflantach Pol- skich wedlug ich starus z roku 1866 {Inflanty Polskie, Poznan 1879) Gustaw Manteuffel wymienial Jozefą Petryžyckiego, wlasciciela majątku Dubniagi (Dubnagys) w powiecie dyneburskim.
323
W XIX stuleciu niektörzy Petražyccy wyznawali prawoslawie, większošč jed- nak pozostafa przy katolicyzmie. Spokrewnieni byli nun. z Woyniewiczami, Rymszami, Tarasiewiczami, Ortowskimi, Kotkowskimi, Czamockimi, Siemiono- wyrai (prawoslawni), Pawlowymi (prawostawni), Ciechanowiczami, Lastowskimi. Mieli posiadlošci w powiecie wilejskim i innych (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 709).
Jesli chodzi o zrödla heraidyczne, to np. Herbarz orszanski z konca XVIII stuleeia informowai: „Petražyccy, Roku 1775, msca Decembra 20 dnia JP Kazimiera z czterema synami: Jerzym, Janem, Jakubem y Symonem; Maciey z dwo- ma synami: Zacharyaszem y Janem; Stefan z synem - Petražyccy, herbem poni* žey odrysowanym pieczątųjący šią, wywöd swöy w ziemstwie prowincyi or- szariskiey uczynili. Dowodzili szlachectwa swego: 1592, msca maja 30 dnia, Dowodcm intromissyi Iwanowi Dawidowiczowi Petražyckiemu služącey. 1599. Listem otworzystym y dekretem ziemskim orszanskim, w ktorym drugi Iwan Dawidowicz Petražycki wyraza sip. 1617, Oktobra 20 dnia, Dekretem oczewi- stym Trybunahi Giownego W. X. Litto w sprawie Pawia Janowicza Petrazyc- kiego z JW Jasinskim zaszlym, 1666, Oktobra 2 dnia; 1667, Juli 19 dnia. Kwi* tami zapiaconych podatköw Janowi Petražyckiemu dawanymi. 1677, Oktobra 7 dnia. Kwitem od poborcow za pogtowne - Alexandrowi Petražyckiemu y dal- szym JPP Petražyckim danym.”
Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XIII, s. 287,293) pisat; „Petražycki herbu Pie- lesz, Kazimiera podpisal konwokacyp generalną titewską 1764 r. (...). Petryžycki. Pawef, elektor 1648 r. z woj. mscislawskiego, Hrehory, deputat powiatu oszmian- skiego 1662 r. Samuel, skarbnik orszanski, podpisal elekcyę 1674 roku z woje- wödztwem mscislawskiem”. Tenže autor wzmiankowal w tym tomie (s. 358): „Petrcžycki. Samuel zaznaczony 1645 r. jako pieczętarz na akcie sądowym”.
Z tej rodziny pochodzil wybitny filozof i teoretyk prawa, profesor uniwersy* tetöw kijowskiego, petersburskiego, warszawskiego Leon Petražycki (1867-1931), Spošrod bardziej znanych przedstawicieli tej rodziny wypada wymienic takže doktora habilitowancgo nauk matematycznych G. B. Petražyckiego, profesora Wyzszej Szkoiy Technicznej imienia E. Baumana w Moskwie w latadi 1960- 1990, autora i redaktora licznych ksiąžek z dziedziny technologii budowlanej, m.in. Issledowanije processow tieplo- i massoobmiena (Moskwa 1973), Issledo- wanijeprocessow tieploobmiena iv elemientach konstrukcji (Moskwa 1973).
PETRUSZEWSKI vel FIETRUSZEWSKJ (Petrusevskis). W dziele O her- biech ksiąiąt i rycerstwa Wielkiego Księsnva Litewsldego Bartosz Paprocki w 1584 roku zanolowal pod herbem Radwan: „Petruszewscy, z mielnickiego dom dawny”, W. Wittyg pisai m.in. o Piotruszewskich herbu Korab, od XVI wieku znanych na ziemi wolkowyskiej. Mogli oni stanowic jeden röd z Petruszcwskimi,
PETRYCZYN (Petričinas) herbu Prus I. Osiedleni byli w Malopolsce Wschodniej.
PETRYK vel PIETRYK (Petrikas) herbu Tamawa odm., Topör i Pölko- zic. Zbigntew Leszczyc, Mieczyslaw Paszkiewicz, Jerzy Kulczycki [Herby ro- döw polskich, s. 449) wzmiankowali o Petrykach užywających herböw Pölkozic
324
i Tamawa. Polska encyklopedia szlachecka (t. IX, s, 301) podaje: „Petryk herbu Pölkozic, wojewödztwo rawskie. Petryk vel Petrykowski herbu Tamawa odm. 1460; Petryki powiat rawa-ruski, wojewödztwo sandomierskie”.
Herb Tamawa odm. Pettyköw jest opisywany w następujący sposöb: „W polu czerwonym srebmy krzyž röwnoramienny po brzegi tarczy z poiksięžycem w ship rogami w prawü pod lewem ramieniem. Nad helmern w koronie dwapiöra strusie: czerwone i srebme" {Polska encyklopedia szlachecka, t. III, s. 211). Tamawa to miejscowosc w powiecie ¿ywieckim na poludniu Polski. Bartosz Paprocki w XVI wieku zanotowat: „Petrykowie, dom starodawny w Sandomierskiem”.
Wzmianki w zrödlach pisanych o poszczegölnych reprezentantach tego domu spotyka się juž w bardzo wczesnym okresie. „Bojarowie hospodarscy” Pie- tiykowie wielokrotnie są wymieniani w hramotach wielkiego księcia Kazimierza Jagielloriczyka okolo roku 1450 jako mieszkancy Nowogrödczyzny, Wilensz- czyzny i Witebszczyzny {Rasskaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 123 t in.). Naleželi oni niewątpliwie do najstarszej rdzennej ludnošci tamtych terenöw.
W. Wittyg wspominal o Pelrykach herbu Pölkozic w swym dziele Niezmna szlachia polska i jej herby (s. 239). W Wielkopolsce zamieszkiwai inny röd
0 podobnej etymologii nazwiska, Pietrzykowie herbu Abdank. Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. VII s. 277) podawak „Petryk herbu Tamawa, w sandomierskiem wojewödztwie. N. Petryk, marszalek smolehski, za Zygmunta Kiejstuto- wicza w roku 1440 w tumulcie rozjuszonego pospölstwa pojmany i w Dmeprze utopiony.. Wojciech Petryk — Acta Castrensis Cracovimsis 1602”. Podobnie Tomasz Swi^cki w pierwszym tomie (s. 233) swego dzieta Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osöb dawnej Polski zapisal: „Petryk herbu Tamawa, mar- szalek smolenski, za Zygmunta Kiejstutowicza 1444 roku od rozjuszonego pod- pölstwa pojmany i w Dnieprze utopiony”.
PETRYKA (Petriką herbu Tarnawa. Zamieszkiwali na ziemi przemyskiej
1 rzeszowskiej.
PETRYSZCZE (Petriščys) herbu Nomicki. W zrödlach archiwalnych no- towani byli od XVI stulecia.
PFLUG (Pflugas) herbu Pflug. Miejscem ich osiedlenta byl powiat wilko- mierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 3).
PIASECKI (Piaseckis) herbu Janina, Gozdawa, Nalqcz, Zabawa, Pierz- chala, Ptomienczyk, Rawicz, Szachownica, Bartosz Paprocki w XVI wieku pi- sal: „Dom Piaseckich (h. Zabawa) na Podolu u Kamierica starodawny, z ktörych jeden byl od Woloch6w zdradliwie przy Wisniowieckim pojman i odeslan do Turėk; tam srogą šmiercią umorzon w Carogrodzie nad odnogą morską. Florian, brat jego, zostawil potomstwo w onym kraju. Inszych domöw wiele",
Röd naležaf do dawnych i wpfywowyeh domöw szlacheckich Rzeczypo- spolitej. Jego reprezentanci często wspominani byli w przekazach archiwalnych, Piaseccy byli szeroko rozgalęzieni po catej Polsce, spokrewntli się z najdostoj- niejszymi rodzitiami kraju. Jak podawal np. J. Dworzaczek (Genealogia, War325
szawa 1959, t. II, s, 182), Andrzej Piasecki, stolnik brzeski litewski, žonaty byl z corką Saiimela Pocieja, skarbnika brzeskiego. Tytko na Podolu Piaseccy rozga- lęzili się na piąč rožnych rodzin (Spisok dworian podoiskoj gubemii, s. 77, 285).
Spis rodzin szlacheckich Krölestwa Potskiego (cz. 2, s. 137-138) informo- wai: „Piaseccy herbu Janina. Jan z Piaseczna Piasecki, stolnik lubelski, w roku 167 J dobra Naslawice į Wqgierce, a w roku 1676 Ranechow-Kroczöw w woje- wödztwie sandomierskim posiadal. Jan z Piaskow Piasecki, wojski nurski, w roku 1724 wies Srzedurki w wojewödztwie lubelskim sprzedat, Franciszek, podczaszy smoleriski, w roku 1750 nabyl dobra Goląbki z cząšciami na wsiach Могу i Niecki w ziemi warszawskiej”.
W innym ¿rodle heraldycznym czytamy: „Starožytny rod Piaseckich herbu Szachownica, z dawna posiadal majątki na Litwie i w Polsce. Z tego rodu, jak wspomina kronika Gwagnina, byl w czasach Zygmunta Augusta (1562 rok) Jan Piasecki, porucznik ksiącia Wisniowieckiego, podczas wojny wziąty przez Tur- köw do niewoli i w niej umarly. Urodzeni Piaseccy z prowincji witebskiej rod swoj wiedli od Jakuba Piaseckiego, koniuszego W. Ks. Litewskiego, posiadają- cego w 1580 roku majętnošci Swojatycz, Dominiki, Ostrowszczyce i Szaszki” (N. Szaposznikow, Heraldtca, 1.1, s. 164-165).
W. Nekanda Trepka znal jednak tež licznych plebejuszow tego nazwiska, W Liber chamo rum (s. 308) pisal m. in.: „Piasecki nazwal šią chlopski syn; z Mazowsz udawal sie byč, zamietal chlopski šlad га sobą (...). Piasecki zwai się, со w Nieprzešni u Bochni trzymal od kilku lat splachec arendą. Ten mial komitywą z rozböjniki, bo roku 1630 stanąi na noc w karczmie w Jadowni- kach u Wojnicza w sobotę przed Wielkanocą z Sadowskim nicjakim. A gdy ludzie z karczmy na jutrznię do košciola poszli, Piasecki ten, cicho ubrawszy šią, przyszedl do špiącego Sadowskiego, towarzysza swego, strzelil wen na- przod, potem szablą rąbal go, ktory zatail w sobie duszą.
Rozuiniai Piasecki, že go juž zabil, pobrawszy od niego rzeczy i pieniądze z sakwavni, przysiodtawszy jego konia i swoje, a shigę Sadowskiego wziąt slu- žyč sobie. Pojechal nocą Piasecki, stanąi nazajutrz w Nowym Miešcie Korczy- nic. Shiga ten szedl cicho do rajcöw, powiedziai, že „ten zabil pana mėgo i po- bral wszystko od niego”. Rajce pojmali Piaseckiego, wsadzili go i postai i do Jadownik po zabitego ciato, až go zastano jeszcze zywym, ale Sadowski, choč go to na zabicie bif i obrat ze wszystkiego, przecie nie instygując nari, kazal go pušcič. Pewnie dzial to rozbojni mieli ze sobą rozbijając, i ten bal się, jakby owego Iracono, by samego nie powolat w rozbojach”.
Tomasz Švviącki w pienvszym tomie (s. 235) Historycsnych pamiątek zanoto- wal:„Piasecki Pawel herbu Junosza, z Piaseczna w Radomskiem, biskup przcmyski; bral nauki w Akademii Krakowskiej. W Rzymie na jubileuszu 1599 znajdowal się; za staraniem krewnych sekretarzem krölewskim mianowany {..,). Floryan, gdy z Wišniowieckim Turcy go pojmali, na haku w Stambule powieszony zostal”.
W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, s, 240) pisal o Piaseckich užywających herbow Naiącz i Zabawa, ktorzy zamieszkiwali w Ptocku i koto Brzescia Kujawskiego i stanowili mniejsze odnogi tego znakomitego rodu. Na początku XVI wieku zapisano w archiwaliach: Nicolaus Pyasseczski decemflo- renos odebral 28 listopada 1500 roku od Jana Tamowskiego, kasztelana kra- kowskiego (Archiwum Sanguszköw, t, II, s. 281).
326
Gniewosz Piasecki byt wlascicielem wsi Piaseczno, ktorą 1533 roku zosta- wil Jeskowi Jasienickiemu (ibidem, t. Ill, s. 411). Jakub Piasecki byl w 1558 roku podkoniuszym brzeskim, a Piotr w 1618 roku namiestnikiem wilenskim (AWAK, t, VIII, s. 504). Jarosz Piasecki w 1628 roku pelnil fiinkcją pisarza pol- nego Wi eiki ego Ksiąstwa Litewskiego, byt tež komisarzetn krolewskim do spisu ludnošei tatarskiej (VL, t. Ill, s. 279).
Pawel Piasecki w 1630 roku byl podwojewodzym nowogrodzkim. Andrzej Piasecki, stolnik brzeski, razem z Kazimierzem Strawmskim poswiadczyli 10 sierpnia 1635 roku w Wilnie jedno z zobowiqzan finansowych Zofii Horskiej- Chodkiewiczowej (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dziat rękopis6w, F. 264- 125). Remigianus Piasecki, regens cencelariae regni przy krolu Janie Kazimie- rzu, w roku 1649 wzmiankowany jest nieraz w dokumentach podpisywanych przez monarchą {AWAK, L XXI11, s, 233). Marein oraz Jan Piaseccy siawali konno 1 VI 1651 roku pod Lwowem do pospolitego ruszenia. Hieronim Piasecki, marszatek stonimski, zostal w 1678 roku mianowany przez sejm grodziehski czlonkiem Rady Krolewskiej (VL, t. V, s. 270).
Wywod familii urodzonych Piaseckich herbu Janina podawal: „Roku 1799 miesiąca styeznia dziesiątego veietis, a dwudziestego pierwszego novi still dnia. Przed nami, Ludwikiem hrabią Tyszkiewiczein, aktualnym taynym konsyliarzem, marszatkiem gubemskim, kawalercm rožnycb orderow, prezydųjącym, y deputa- tami ze wszystkich powiatow gubemi litewskiey do przyjmowama y roztrząsania wywodow szlacbeckich obranymi, zlozony zostal wywod urodzonych Piaseckich herbu Janina, przez ktory dowiedzionym zostalo, ze Jozef Piasecki, pradziad wy- wodzącego šią Ignacego z synami, szczycil šią prerogatywą szlachectwa y mial possessyą w okolicy Woleczkach, dowiodl roku 1699 miesiąca lutego 10 dnia w grodzie lidzkiin zaniesiony proces imieniem tegož Jozefą Piaseckiego o wykra- dzenie dokumentow domowi swemu služących; z ktorego urodzony syn Michal Piasecki, jak zaswiadezenie od obywatelow powiatu lidzkiego pod datą roku 1720 miesiąca maja pierwszego dnia Michalowi, oycu, y Kazimierzowi, synowi, Pia- seckim wydane przekonalo, splodzil tegož syna Kazimierza Piaseckiego, a Kazi- mierz synow trzech: Antoniego, Jana y Ignacego, wywodzącego šią, zostawil.
Z ktorych Jan y Ignacy Piaseccy wyprzedali dziedzictwo swoje bratu star- szetnu Antoniemu, o czym zapis kwitacyjny w dacie roku 1759 miesiąca kwiet- nia 11 dnia pisany oswiadezyl, Z Ignacego Piaseckiego pochodzą wywodzący šią takož trzey synowie, to jest: Maciey, Pawel y Jozef, mający possessyą Szym- kowszczyznę (...).
Na fundamencie przeto zložonych dowodow, rodowitosc szlachetną imienia urodzonych Piaseckich probųjących, my, marszalek gubernski y deputaci powia- towi, stosowme do przepisow (...), wywodzących šią urodzonych: ignacego, oyca, Macieja, Pawta y Jozefą, synow, Piaseckich za rodowitą y starožytną szlachtą pol- ską oglaszamy y uznajemy y onych do xiągi szlachty gubemi litewskiey pierwszey klassy umieszczamy y zapisujemy. Dzialo šią na sessyi Deputacyi Wywodowey Szlacheckiey w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 297-298).
Od 1730 roku Aleksander Piasecki i jego syn Kazimierz posiadali majątek Krzemieszowo w powiecie oszmiahskim, sprzedany w 1785 roku przez Macieja Piaseckiego. Rodowitoid szlachecka tej familii potwierdzana byla przez Deputa-
327
cją Wywodową Gubemi Wilenskiej w latach 1801, 1811, 1816, 1849, 1851, 1853, 1858 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 448, s. M 87).
Inna galąz rodu, ktorej protoplasta Sairtuel Piasecki wladat mąjątkiem Loj- biazki, osiedlana byla na Minszczyžnie. Posladlošč tą w 1700 roku podzielili miądzy sobąsynowie: Jan, Wojciech, Jerzy, Stanislaw i Franciszek, Jan posiadal procz tego raajątek Ostrow. Jedna z gatązi tegož rodu wladala Szyrwintami, inna zadomowita šią w Mozyrzu. Rodzina byla mocno rozgalęziona, jej rodowitosc w 1822 roku potwierdzilo Zgromadzenie Szlacheckie Gubemi Minskiej (CPAHL, f. 391, z. I, nr451).
Pdžniejszy Wywod familii urodionych Piaseckich herbu Janina przedstawia šią tak oto: „Roku 1801, miesiąca maja 4 dnia. Przed narni, Ludwikiem hrabią Tyszkiewiczem, aktualnyin taynym konsyliarzem, marszalkiem gubemskira, rožnych orderow kawalerem, prezydującym, oraz depu tatam i ze wszystkich powiatow gubemi litewskiey do przyjmowania y roztr2ąsania wywodow rodo- witosci obranymi, zložony zostal Wywod rodowitosci szlacheckiey familii uro- dzonych Piaseckich (herbu Janina), przez ktory gdy dowiedzionym zostalo, že familia ta z dawna w Litwie na possessyach ziemskich w rožnych powiatach zasiedlona, y prerogatyw szlacheckich ciągle užywająca, dia rozkrzewienia šią swego na dwa domy podzielila šią,
Z tych jcden potomek okoio roku 1569 Piasecki byl koniuszym litewskim y starostą dziewieniskim, jak o tym przeswiadczylo zeznanie naziemskie w De- krecie grodfkim uczynione, Pierwszy domu przodek Tomasz Piasecki, dziedzi- cząc majątnošč Krzemieszowa w powiecie oszmianskim ležącą, splodzil synow 3: Jana, Maryana, y Aleksandra, ktorzy po zeyšciu rodzica swego punktą inter- cyzyjne do dzialu w roku 1692 Apryia 25 poprzednio zawarlszy, pošledniey to jest Apryia 25 dzial wszelkiego majątku miądzy sobą uczynili.
Alexander Tomaszewicz Piasecki, dwakroc ponawiając matženskie związki, nayprzod z Katarzyną Szymonowiczown^ z ktorą splodzil syna Kazimierza, powtomie po zeyšciu pierwszey oženil šią z Anną Woynilowiczownąy niedlugo žyjąc, zszedl z tego švviata. Pozostala po nim wdowa Anna Alexandrowa Piasec- ka folwark Dzieciuki w wojewodztwie wilenskim ležący ze wszelkim w nim dobytkiem temuž Kazimierzowi Aleksandrowiczowi Piaseckiemu, pasierzbowi swemu, testamentem zapisala, prawem od siebie danym wzmocniia.
O czym przekonat ekstrakt testamentu w roku 1746, 8 Oktobra datny, w 1747 Junia 12 w ziemstwie oszmianskim aktykowany, oraz ekstrakt prawa korrabora- cyjnego w teyže dacie nastalego. Rzeczony Kazimierz Alcksandrowicz Piasecki, oprocz powyzszego foiwarku Dzieciuki dziedziczyl majętnošč Polezniki y Bo- huszki w powiecie oszmianskim, a drugą majątnošč Dutiy w powiecie wilenskim od Niecieckich nabytą, jak o tym przekonalo jedno prawo zastawne od niego na potową Poleznik y Bohuszek w roku 1744 Febr. 2, a rirugie vvieczyste-przedažne od Niecieckich w roku 1762 Julii 13 datne, a 14 w Trybunale przyznane.
Na koniec z tegož Kazimierza splodzony zostal Maciey Piasecki, rotmistrz Pulku Wilenskiego, z Ignacym, Franciszkiem, Wincentym y Michatem, synami, ninieyszy wywod skladający, wedlug dowodzenia punktow testamentowych y testamentu w roku 1787, Apryia 26 pisanych. Zwracając šią do wyswiecenia procedencyi z Jana Tomaszewicza Piaseckiego, drugiego syna Tomasza Piasec-
328
kiego, ten byl oycein Ludwika, ktory pošledniey sptodzif Marcina, y ten synow dwoch: Antoniego y lgnacego zostawit. O czym przekonalo šwiadectwo urzą- dowe obywateli powiatu oszmiatiskiego w roku 1798, Aptyla 8 datne.
Koleyno drugiego domu byl przodek Pawd Piasecki, ktory wspolnie z mal- žonką swą Anuą z Zablockich Piasecką majętnošč Bohuszki w powiecie oszmianskim ležącą od Narkowiczow wiecznoscią nabytą dziedziczyl vvedlug dowodzenia intromissyi w skutek prawa w roku 1640 Juni 9 dnia czyniony, z ksiąg grodzkich oszmianskich extradowany, a nastąpnie syn przeznaczonych Pawla y Amiy Piaseckich Stanislaw osiągnąwszy tąž majętnošč, podobniez sy- nowi swemu Janowi y ženie jego Maryannie z Kowzanėw Piaseckim na tež Bohuszki w roku 1689 maja 20 datowane wydal prawa wieczyste.
W dalszey kolei Jan Stanislawowicz Piasecki sptodzit s Y na Micliala, ktory synow dwoch wywodzących się Jakuba z synarni: Franciszkiem y Woyciecbem, oraz Macieja zostawit, o czym Dekret grodzki oszmianki w sprawie Bohuszow zMichatem Piaseckim w roku 1742 zapadly, tudziež zapis wieczysty kwietacyj- ny od Markowskich Jakubowi y Maciejowi Piaseckim z wyplacenia oyczystego dlugu 1794 maja 22 wydany, nie mniey metryka chrzestna Jakuba Michalowicza Piaseckiego z košei ola oszmiatiskiego wyj ęta dostateeznie upewnily.
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowod6w, rodowilošč szlacheckąfamilii urodzonych Ptaseckich probujących, my, marszalek gubernski y deputaci powiatowi, stosownie do przepisow w dyplomacie pod rokiem 1785 naylaskawiey szlachcte nadanym wyražonych, nie vrmiey tež piinując šią prawb dėl w ukazach z Rządzącego Senatu Rządowi Gubemskiemu Litt. przeslanych, familią urodzonych Piaseckich wywodzących šią: Macieja, rotmistrza wilen- skiego, z synami: Ignacym Franciszkiem, Wincentym y Michalem; Antoniego y lgnacego, synow Marcina Ludwikowicza; Jakuba, syna Michala Janowįcza, z synami Franciszkiem y Woyciechem; Macieja, syna Michala Janowicza, za rodowitą y starožytną szlachtą polską uznajemy, oglaszamy y onych do ksiągi szlachty gubemi litewskiey klasy pienvszej zapisujemy. Dzialo šią na sesyi De- putacyi Generalney Wywodowey Szlacheckiey Guberni Litewskiey w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 573-574).
W grudniu 1819 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitošč szlachecką Jdzefa, Michala, Andrzeja, Wincentego, Jerzego, Mateusza, Pawla, Antoniego i Jerzego Wincentcgo Piaseckich, szlachcicow z poįviatu wilenskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 65-66). Grodziehskie Zgromadzenie Deputatow Szlachec- kich 25 stycznia 1829 roku wydalo zašwiadczenie o szlacheckiej rodowitošci Pawlowi Piaseckiemu, herbu Janina, wlašcicielowi majątku Szymkovvszczyzna- Halasowicze oraz Wierch-Lebi6dka w powiecie lidzkim, mającemu z zoną Fran- ciszką Gadomską dvvoch synow: Kazimierza (16 lai) i Stefana (8 lat). Za protopla- stą tego rodu uztiano Kazimierza Piaseckiego, wožnego powiatu lidzkiego, na mocy przyvvileju nadanego przez krdla Augusta n 20 marca 1724 roku (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 505).
Nobilis Casimims Ignatii filius Piasecki w 1830 roku otrzymal tytul kandy- data prawa na Uniwersytecie Wilenskim (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 837, s. 59). Drz.ewo geneaiogiezne Piaseckich herbu Zabawat zatwierdzone w Minsku Bia- loruskim w 1822 roku, podawalo opis szešciu pokoleft - 34 osob plci mąskiej
329
z tego rodu, od protoplasty Samueli zaczynając (Archiwum Narodowe Biatorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 114, s. 54, 56).
W 1832 roku Ignacy syn Macieja Piasecki, užywający herbu Janina, uzyskal potwierdzenie rodowitošci szlacheckiej z heroldii wileiiskiej. Byi zapewne nie- zbyt zamožny, skoro na podaniu adresowanym do cesarza Rosji Mikolaja [ dopi- sano; „Proszący mieszka w powiecie wilenskim w parafii taboryszskiej w Te- resdworze”. Kierownik urzędu cclnego w miastcczku Lapkany w Besarabii N. Piasecki byl natomiast w 1863 roku šledzony przez carską palieję jako podej- rzany o to, it „usiiorvat tajnie sprzyjač powstaniu” (Archiwum Narodowe Mot- dawii w Kiszyniorvie, f. 2, z. 1, nr 7643, s. 100),
W XIX stuleciu Piaseccy posiadali m.in. folwark Brzozowiec w powiecie lidzkim, zascianki Troszkany i Lozowszczyzna w powiecie oszmianskim, jak rdwniež zamieszkiwali w kjlku miejscowošciach w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2178). Od XVIII wieku znani byli takže w Cesarstwie Rosyjskim. Jak podawal Bobrinskij w swym herbarzu (cz. 2, s. 443), rod rosyj- skich Piaseckich wywodzil stę z powiatu lidzkiego w gubemi \yilenskiej.
PIASKOWSKI (Piaskauskas) herbu Junosza. Dobra rodowe mieli na Kre- sach P6inocno-Wschodnich. W zaborze pruskim pisani byli od 1775 roku San- des von Hoffmann, a w Republice Litewskiej - Paskauskas.
PIATNICKI (Piatnickis) herbu nieznanego. Zamieszkiwali w powiaiach trockim i sluckim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 546, 707), Chodko Rospoppa de Py- anthniczski (spod Kulną wymieniany jest przez žrodta pisane w roku 1456.
P1ĄTKOYVSKI vėl PIONTKOWSKI (Piontkauskas) herbu Grzymala, Junosza, Korab, Lodzia, Szeliga, Ogonczyk, Šlepowron. Piontkovvscy z powiatu dzisnenskiego spokrewnieni byli z Ortovvskimi, Chmyzowicckimi, Koseckimi, Naruszewiczami, Kozlowskimi, Šwiderskimi, Szyszlami. Dziedziczyli dobra Žūki (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117 (II), s. 948-952). WywodziIi się jednak z Polski šrodkovvej: „Piątkowscy, w dawnem wojewodztwie kaJiskiem. Z tych Jan w roku 1737 spraedal dobra Piątkowo Czame” (Herban rodžiu szlacheckich Krolestwa Polskiego, cz. 2, s. 95),
Od XV vvieku znani byli na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej. Alek- sander Pyanthkowski, capitaneus Grodnensis, wspomniany zostal w zapisie do lwowskich ksiąg sądowych z roku 1449. Piontkowscy byli došč licznie repre- zentowani na Podolu (Spisok dwonan podolskoj gubernii, s. 76, 284). Uchodzili za starožytną szlachtę polską.
Drzevvo genealogiczne Piątkowskich herbu Grzymala, zatwierdzone przez heroldię minską w 1828 roku, opisywalo pięč pokolen tej galęzi rodu, ktorej protoplastą byl Kazitnierz Piątkowski, stolnik grodzienski (Archiwum Narodo- we Bialomsi w Minsku, f, 319, z. 1, nr 149, s. 29). W marcu 1871 roku heroldia mihska potwierdzi!a rodowitošč szlachecką Ksawerego Josifowicza Piontkow- skiego (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 870). Z tej rodziny pochodzil m.in. sfynny rosyj- ski lotnik J. Piontkowski, rekordzista šwiata w 1927 roku.
PICZKOWSKI (Pičkauskas) herbu Lubicz. Znani byli w Polsce šrodko- wej i w okolicach Lwowa.
330
PDEC (Krosnys) herbu Pilawa. Zamieszkiwali w Maiopolsce Wschodniej i in- nych dzielnicach Rzeczypospolitej.
PIECHOWICZ (Pechovicius) herbu Przegonia, Miejscem ich osiedlenia byt powiat üdzkî,
PIECIULEWICZ (Peciulevicius) herbu Doliwa. Ich dobra rodowe znaj- dowaly šią w powiecie rosienskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PIECKIEWICZ (Peckevičius) herbu Trąby. Dziedziczyli majątki w Mato- po]see Wschodniej.
PIECZARSKI (Pečarskis) herbu Pomian. Siedziby tego rodu znajdowaly šią w powiecie osziniahskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18).
PIECZULEWICZ (Pečiulevičius) herbu Mira. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7,12).
PIECZYCHUJSKI (Pečichujskis) herbu Gozdawa. Posiadali dobra ziem- skie w Maiopolsce Wschodniej.
PIECZYMUCHA (Pečimukas) herbu Sulima. Jak stwierdzil T. Gaji (Pol- skie rody szlacheckie i ich herby, Bialystok 1999), pieczçtowali się rôwniez go- dlem Bokij. Od XV wieku zamieszkiwali w Maiopolsce.
PIEKARSKI (Pekarskas) herbu Dębno, Leszczyc, Niesobia, Roia, Topôr. Trzy galązie tego rodu wywodzily się odpowicdnio z wojewôdztw kaliskiego, kra- kowskiego i tęczyckiego, czwarta osiedlita się w okolicach Sandomierza i Brzešcia. Piekarscy byli spokrewnieni z Sawickimi, Szųjskimi, Teriedami i innymi znako- mitymi rodzinami kresowymi.
W XVII wieku zaslynąl pochodzący z tego rodu Krzysztof z Piekar Piekar- ski, podkomorzy brzeski, autor kilku interesųjących dziel z pogranieza filozofiî i polityki, m.in. polemicznej księgi pod tytulem Cnoty cet, nie âw, do ktôrego zmîerza Machiavel i mni w akademii jego promowani potitycy, odkryty piôrem polskim (Warszawa 1662).
Profesor A. Wiodarski (Uzupelnienia do dziela S. Uruskiego „Rodzina. Herbarz sztachîy polskief’, Warszawa 1932, cz. I, s. 66) podawaf: „Rod Piekar- skich herbu Rola wywodzi się od zapiastowskiego rodu Roliczôw, ktôrego pro- topiastą byl zaslužony rycerz herbu Kroje, oženiony z jedynaczką znacznego kawalera z domu Porajczyk (...). Pierwsze wzmianki o rycerzu Rola vel Roliczu spotykamy 1230 roku o comesie Benedykcie Rola. W początkach XV wieku dziedzicatni na Piekarach byli: Jan, Pelka i Tomasz; z nich Jan, podlowezy fę- czycki 1460 roku, mial corkę Grzymkę; Peika byl 1468 burgrabią grodzkim lęczyckim, a Tomasz w zatargach sąsiedzkich zostal zabitym przez Mikolaja Grabskiego, podstolego sieradzkiego”.
Boieslaw Starzynski w swym nîewydanym herbarzu, przechowywanym w Bibliotcce Jagiellonskiej w Kxakowte, wzmiankowal o Piekarskich herbu To-
3 31
por. O kilku reprezentantacli tej rodziny pisal Tomasz Swięcki w Historycznych pamįątkach: „Piekarski Jan, herbu Potkozic, sądzia ziemski czerski, rycerz, wziąl od Ziemowita І Trojdena, xiąžąt mazowieckich, 1300 r. Latowicz, mia- steczko Likarzyce, Pikarty i Runowo. Przeclaw, podstoli czerski na Likarzycach i Pikartach, zostawil syna Fabiana, ten zaš szešciu synow, z ktarych jeden tiabyl dobra Szacin w Rawskiem. Adryan, jėzuitą, zmarly 1679 r. w Grodnie; dowcipu by! wielkiego, nauki niepospolitej i trzech krdlow polskich kaznodzieja. Jest w druku jego kazanie na pogrzebie Maryi Ludwiki krdlowej. Jan, dziekan war- szawskt, naczelnik wilenski, proboszcz bielski i liwski, Zygmunta Augusta krola kaznodzieja; zarliwie przeciw dyssydentom kazat. Zmarf 1577 г., со swiadczy nagrobek jego w Warszawie w kosciele Sw. Jana.
Piekarski Michal, z Bienkowic w Sandomierskiem, pomieszanych zmystow, rozjątrzony, že mu dekretem krola kuratela byla przydana, w czasie sejmu 1620 r. dnia 15 listopada, Zygmunta III idącego gankami na nab oželis two z zamku do katedry, czekanem uderzywszy w glowę, obranil. Dekretem sądu sejmowego na šmierč skazany; dom jego mieszkalny z ziemią zrownany. Krzysztof z Piekar Piekarski, podkomorzy brzeski, a potem wojewoda; 1639 r. wydal Suplement bohatyra strasznego; 160S r. Cnoty cel odkryty; 1662 r. Sutmnariusz traktatu Anzelmą iw. Napisal, mowi Niesiecki, Historyą polską swoick czasaw, ktorą. gdy wnuk zaniyslal do druku podač, ogniem przypadkowym splonąta; mial za sobą Zofią, Andrzej a Orzeszka, podsędka Mielnickiego, dziedzica Kostek, okolo r. 1660 žyjącego, corką. Nagrobek jej w Bialej u fary znajduje šią”.
W akcie darowizny Jana Tamowskiego, wojewody sandomierskiego, z 20 paidziemika 1508 roku wspomniany jest Jan Piekarski - Joannes Pyekarszky, canonicus et surrogatus ecclesiae collegiatae in Tharnow (Archtwum Sangusz- k6wt t. V, s. 44). Okolo roku 1530 Andrzej Piekarski by! wtascicielem si61 Za- prudzie, Zerenžec, Holowsk, Malesz i Perebrody w powiecie orszaiiskim. Stani- slaw Piekarski, „marszaiek hospodarski”, figtiruje w grodzienskich ksiągach grodzkich w roku 1539 (AWAK, t. XVII, s. 37). Jan Piekarski, podkomorzy brze- skx, w 1569 roku podpisalunią Polski z Litw^(VL, t. II, s. 88).
W jednym z owczesilych zapisow do ksiąg archiwalnych brzeskich czytamy: „Wypis z knih zemskych powetu beresteyskoho. Lata Bozeho Narozenia 1571. Zatowat z pozwu swojeho wtadyka wotodymersky у beresteysky, jego milost otec Teodosyj, czerez umocowanolio swojeho pana Stanyslawa Pekarskoho o tom, sztož dey on newedati dla kotoroje pryczyny, albo za jakim prawom derayt imienia cerkownyje ku wladyczestwu jeho prysluhujuczyje, ležaczyje w powete berestey- skom, na imia Smolyn y Kosyczky z ludmy y ich službamy y podaczkamy, z ze- mlamy pasznymi y niepasznymi, z lesy, z hai y senožatmi у zo wsymy innymi požytki y užytki” (AWAX, t. XXXIII, s. 73).
Jak się wydaje, ten wlasnie Stanisiaw Piekarski we wrzcSniu 1577 roku nabyl od Magdaleny Wojctechowej Krupskiej majątek Zdzitowiec, со zapisano w brzeskich ksiągach grodzkich. Jan Piekarski, wtasciciel majątku Smolin koto Brzešcia, w 1582 roku odnotowany zostal w ksiągach sądowych tego miasta (AWAK, t. XVII, s. 45). Pawel Piekarski, wlasciciel wsi Telmonowo okolo 1663 roku występuje w tychže ksiągach (ibidem, s, 425). „Z wojewodztwa brzeskiego Hieronim Piekarski, mam propria" podpisat 22 maja 1591 roku wyrok sądu
332
glownego w Oszmianie (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 89). Anei ryan Janowicz Piekarski, „ziemianin hospodarski" z powiatu grodzienskiego, 11 czerwea 1598 roku sprzedal trzy wloki ziemi ze swego majątku w Korczynach Pawlowi Iwanowiczowi, kaptanowi prawostawnemu (AWAK, t XXXIII, s. 145).
O jednym z przedstawicieli tego rodu tom XX Encyklopedti powszechnej S. Orgclbranda (Warszawa 1865) podawal: „Piekarski Michal, slynny w dzie- jach naszyeh,jako pierwszy krolobojca: syn Stanislawa, dziedzic wsi Bieiikowi- ce w wojewodztwie i powieeje sandomierskim. Od lat mlodych z przypadkowe- go uderzenia w glową dostal lekkiego pomieszania zmysldw. Krewni otrzymali nad mm od sądu krolewskiego opiekę i czas mejaki trzymali w zamknięciu, ale widząc spokojne jego zachowauie, na wolnosc puscili.
Wybuchly rokosz Zebrzydowskiego przeciw Zygmuntowi ill obudzil umysl jego dotąd odrątwįaly. Obecny wielu zjazdom rokoszanow, nashichawszy šią mow gorącycll a pelnych nienawisci przeciw temu krolowi, przypomniaf sobie i wlasną krzywdą, ze za wyrokiem jego sądu by! zamknięty. Zawrzai wtedy srogą zemstą i pomstowal Zygmunta III zamordowac. Zamiar ten knut przez lat kilkanascie w tajemnicy: wiadomosc, ktorą slyszal o Zabičiu krola francuskiego Henryka IV, utwierdzita go w tej myšli wiącej. Zawsze więc odtąd chodzit z cięžkim i ostrym czekanem; przybyl do Warszawy, šledzil krola i zakradal się po kilkakroė daremnie z zamiarem spclnienia mordu,
Dopiero dnia 15 listopada 1620, wszedlszy do kosciola katedralnego sw. Jana, gdy krol wchodzil na mszę, otoezony dygnitarzami, wypadlszy ze swego ukrycia, uderzyl go silnie czekanem w glową raz i drugi. Ale cios poszedi luzem po twarzy i rana nic byla szkodliwa, Schwytany na gorącym uezynku, oddany zostal pod sąd sejmowy. Skazany na srogą karą šmierci, obojętnie wysluchal wyroku, a gdy jėzuitą, co go do šmierci gotowal, powiedzial, že Bogu powinien dziqkowac, že cios jego krola uchybil, taką nienawišcią palai do Zygmunta III, it siebie i rąkę swą przeklinal, i gdy mu ją kat mial palič, sam na ogien tę rąką wyciągnąi.
W caly'iii narodzie zamach ten wywolal nieopisane oburzenie, jako niesly- chany w dziejach naszyeh. Sąd sejmowy krolobojeą skazal na utratą czei, praw i zaszczytow stanu szlacheckiego, oglasząjąc go bezeenym, majątek caly na skarb krolewski zabrany, dwor i mieszkanie, gdzie knul zamiar zbrodniezy we wsi w Bienkowiczach, z ziemią mial bye zrownany, a w jego miejscu nakazano postawic kolumną kamienną, jakby pomnik hanby. Rodzina Piekarskich wszak- že i krewni jednego herbu, žadnej ujmy w swej ezei miec nie mogą, jako nie- swiadomi myšli jego morderstwa.
Z więzienia wsadzony zostal na woz przygotowany umyšlnie i w postawie siedzącej skrępowany, Przy nim siedziat kat z oprawcami, mając naezynia z rozžarzonymi wqglami. Tak obwozony byl przez rynek i ulice Warszawy. W oznaczonych miejscach przystawali, i rozpalonynii kleszczami obnažone na plecach cialo szarpali. Gdy na miejscu ostateeznej kary stanąl i wprowadzony zostal na rusztowanie na ošm lokei wyniesione, kat mu czekan, ktorym ranil krola, do prawej rąki wlozyi i paliwszy ją do polowy nad ogniem siarc2anym, mieczem odciąl, i rownoczesnie lewą bez paienia uciąl. Po czym cialo, czterema konmi roztargane, na stosie spalono, proch z niego w dzialo nabity, rozproszony
333
wystrzafem zostal”. Po tym wydarzeniu zostalo w języku polskim powiedzenie:
„plede jak Piekarski na mąkach”.
W 1617 roku akta grodzkie wymieniają imią Andrzeja Piekarskiego, pisarza ziemskiego i pieczątarza brzeskiego (AWAK, 1.11, s. 41). W 1638 zaš - jego syna Krzysztofa. W czenvcu 1625 roku Totnasz Goryszewski, urządnik z Kobrynia, skaržyl šią przed magistralėm brzeskim „na poddanych jegomosci pana Piotrą Piekarskiego, imienia jego Tryszyna", ktorzy pobili bez powodu poddanych księdza Zajezskiego. Sprawa dziala šią w karczmie: „Nie wiedząc skąd wziąw- szy šią, pomienieni poddani jegomošci pana Piotrą Piekarskiego, zasiadtszy y zastąpiwszy im w sieniach drzwi, bez dania žadney przyczyny, snadž będąc ludžmi opilemi, poczęli ich lajač y sromocič, a mato na tem mając, porwawszy šią do drzwi, począli ich wyzywac, wymieniac: wy iacy, owacy, zlodzieje, oba- czycie, že tu z was žaden žywo nie odeydzie, poznacie nas, poddanych pana Piekarskiego! Porwawszy jednego Marci na Wieliczkowicza przez drzwi, polo- zywszy go na ziemi, kijami bili a mordowali, prawie že go na šmierč nie zabili” (AWAK, t. VI, s. III).
W listopadzie 1635 roku Piotr Piekarski, sekretarz Jego Krotewskiej Mošci, ziemi anin z wojewodztwa brzeskiego, ufundowai košcičl ewangeiicki w swej posiadtošct Jamno „z wiežą de novo radice, gdzie nigdy žaden koše i 61 nie by- wal, podle mogitek chlopskich”. Z tego zapisu w brzeskich ksiągach ziemskich dowiadujetny šią, že miaf on brata Stefana, ktory mieszkal w sąsiedztwie (AWAK, t. II, s. 347-352).
W 1639 roku kaplan prawoslawny z Brzešcia, ojciec Manujfo, zaskaržyt przed sądem podczaszego Krzysztofa z Terebli Piekarskiego, o to, iž ow, zoba- czywszy skaržącego šią w miešeie, „wypadl z wozu, z sani swych i mnie, temų cztowiekowi nic niewinnego, bez žadnej winy i dania przyczyny mojej, pierwej mnie slowami zlymi i dobrej stawie mej dotkliwymi, mowil: «A, tuš mi, nie- uczciwej matki synu, psie popowski!» - i zaraz mnie w gąbę i po twarzy mojej poeząi piąšcią bic. I tak mnie pobil, pomordowai, žem až gtową ziemi mato nie dosięgiem. I znowu biwszy mnie piąsciami, do szabli šią na mnie porwaf, chcąc szablą siec, rąbaė, až šią mu, Piekarski emu, do nog poktonilem, prosząc, aby mnie bezwinnie nie bil i szablą nie rąbai.
Tedy takowy eksccs popeiniwszy i mnie, osobę ducliowną, udespektowaw- szy i pobiwszy, wsiadając do sani, jeszcze odpowiedz i podnvalką - chcąc mnie zabič, o šmierč przyprawlc, na zdrowie moję ~ uczynil, takowymi slowy md- wiąc: «Jeszcze to, psie popowski, nieuczciwej matki syim, nic, ale cię tak - po- wiada - jeszcze bič bądą, že až i duszą z ciebie wybiją”. W tej wiasnie sprawie o „zbicie i zranienie i tąodpowiedž i pochwalkq” - zwrocil šią obražony kaplan do magistratu brzeskiego (AWAK, t. III, s. 309-311).
Nazwisko Piekarskich pojawia šią wieiokrotnie w rožnych konlekstach w zapisach archiwalnych z Ji VII slulecia, Oto jeden z nich, bądący spektakulamym swiadectwem owczesnej obyczajowosci; „Slawetny magistracie miasta krola jegomošci brzeskiego! Z wielkim žalėm moim protestuję šią na malžonkę moją Helž- bietą Szczupakownq, ktora zapomniawszy y bojažni Božey, y przysiągi na zacho- wanie ezystosei malženskiey uczynioną, šmiaia y wazyla šią niepojednokroč wsze- teczenstwem y pijanstwem bawic šią, com ja wszystko przez wszystek czas žycia
334
mėgo cierpliwie znosit, rozumiejąc, aby się na cnocie kiedykolwick poprawic mo- gla, napominalem przez rožne ludzie y biale gtowy, aby się upamiętala.
Lecz pomieniona maižonka moja irn daley, tym więcey bez wstydu w spro- jnošci žyč nie przestawata, pökim sam oczyma swemi nie doswiadczyl, mimo się puszczalem. Jakoz w roku teraznieyszym 1640, miesiąca maja 22 dnia, podczas pogrzebu jeymosci paniey Woyciechowey Galimskicy, gdy się stypa odprawowaia we dworze bywszey jeymosci pani Piotrowey Piekarskiey — sędziny ziemskiey brzeskiey, gdzie y ja w tym dworze mieszkanie swe mam, tamže tego czasu po- mieniona maižonka moja, udawszy się na cielesnošč wszeteczną, zmöwiwszy się z czeladnikiem jegoinošci pana Woyciecha Galimskiego, przezywajomym cudzo- ložnikiem Janem Wierzbickim, w dzicii, niewstydliwie, nie pamiętąjąc na przyka- zania Bože, na gorę cudzolöstwo wszeteczeiistwa popehvtli, ktorych ja sam na gorącym uczynku cudzofostwa popefnianego znalazlem y ludziom poczciwytn, szlachcie natenczas na stypie będącym, oswiadczytem.
A nie chcąc natenczas na stypie žalobney pogrzebowey hatasu czynic, oswiadczywszy ludžmi dobremi na dowöd z cudzoiožnika zwyž mianowanego Wierzbickiego zdjąlem czapkę, pas, chustkę, na ostatek y szablę od boku odpa- salėm, a maižonka moja natychmiast z gorącego uczynku precz z domu z miesz- kania mėgo, uchodząc karania, na takowych swawolnych bialych glow opisane- go, uciekla, y teraz, jako mam wiadomosc, po rožnych ulieach przemieszkiwa- jąc, z rožnemi ludžmi niepoczciwemi wszeteczenstwem się bawi. Z ktorą malžonką moją nie chcąc ja więcey w stanie tnalženskim, jako z niepoczciwą wszetecznicą, žyč y owszem z nią o te popelnione cudzolöstwo u sądu naležne- go, gdzie mi prawo drogę ukaže, prawnie czynic, a teraz tę protestatią moją za- noszę’* (AWAK, t. VI, s. 366-367).
Jan Piekarski S czerwca 1652 roku podpisal na zamku w Trembowli na zie- mi halickiej laudum miejscowych ziemian dotyczące regulacji spraw w obliczu niebezpieczeiistwa wojennego (Akta grodzkie i ziemskie z Arckiwtim Ziemskiego we Lwowie, t. XXIV, s. 94). W brzeskich aktach grodzkich z 1669 roku odnoto- wany zostal Piotr Piekarski z Piekar, miecznik wojewödztwa brzeskiego (AWAK, t. IV, s, 69). W tym tež roku w innych zapisach znajdujemy nazwisko Krzysztofa Piekarskiego, wojewody brzeskiego (ibidem, s. 74).
Piotr z Piekar Piekarski, miecznik i marszalek kola rycerskiego sejmiku po- pisowego wojewödztwa brzeskiego, podpisal laudum tego zgromadzenia 3 VIII 1702. W 1702 roku w brzeskich zapisach grodzkich rowniez figuruje „pan Piotr Piekarski, miecznik y marszalek kola rycerskiego seymiku popisowego wojewödztwa brzeskiego” (AWAK, t. IV, s. 330),
W grudniu 1710 roku „jegomošė pan Piekarski - miecznik wojewödztwa naszego [brzeskiego] rožnemi zabawami y slabošcią zdrowia ab hoc onere funk- cyey kommissarskiey wymöwil się" (ibidem, s. 371). W 1747 roku Jan Piekarski byl „regimentarzem jegomošci księcia kanclerza Radziwilla w Mohylewie”. Niektörzy Piekarscy nie byli katolikami. W 1767 roku szesciu cztonköw tej ro- dziny (Jan, Filip, Daniel, Pawel, Bazyli, Symeon) podpisalo protestacyjną uchwalę rožnowierczej konfederacji shickiej (AWAK, t, VIII, s. 621).
Rodowitosc szlachecka Piekarskich wielokrotnie potwierdzana byla przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1013, s. 104). Szlachcice ci spokrew-
335
nieni byli m.in. z Krasowskimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117 (II)). W 1835 roku Jozef Stanislaw Piekarski uznany zostal przez heroldię wilenską za „starožytne- go szlachcica” (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 1046, s. 47-48).
Wywöd familii urodzonego Piekarskiego herbu Topčr z 19 czerwca 1835 roku stwierdzal, že: „familia jego, od dawna szczycąca šią dworzahską dostoy- nošcią, uzywala herbu Topor (,..). Z ktörey to familii wzięty dopiero do wywodu Michai Piekarski, že mial Syna Alexandra, czesznika minskiego, ktory uzyskal glejt krola polskiego Augusta II, uwalniający od ws želk ich wskazöw sądowych i banicyi, uzyskany w roku 1705”.
25 listopada 1840 roku szlachcic Justyn Piekarski, stale zamteszkaly w ma- jątku Pierszaje w powiecie mmskim, zwröcil się do wileiiskiego gubematora wojskowego z prošbą o wydanie mu obiecanej nagrody za uratowanie w marcu 1829 roku podczas silnej powodzi w Jurborku 30 Žydow. Przy tej okazji wywią- zala šią dluga i nudna korespondencja między röznymi ministerstwami, Senaten! Rządzącym, heroldiami i innymi urzędami, ktora skonczyla šią niczym. W 1844 roku minister spraw wewnętrznych Rosji zawiadomil o tym, že obiecanego Ordern Šwiętego Wlodzimierza Piekarski nie otrzyma, poniewaz nie wiadomo, czy jest szlachcicem (CPAHL, f. 378, r. 1840, nr 1090).
Porucznicy powstahczy z 1863 roku Daniel i Michal Piekarscy walczyli w gu- bemi augustowskiej i byli poszukiwani listami gonczymi na terenie Cesarstwa Ro- syjskiego (CPAH Bialorusi w Grodnie, f, 970, z. 2, nr 15, s. 153-154).
PIELESZ (Pelešys) herbu Trzaska. Znani byli w Koronie Polskiej i na Bialej Rusi.
PIELGRZYMOWSKI (Pilgriltiauskas) herbu Prus, Dziedziczne dobra ziemskie mieli na Kresach Pöinocno-Wschodnich. W zaborze pmskirn byli pisani von Pilgrimsdorf (czyli z Pielgrzymowa), ana Žmudzi po 1918 -Pilgrimauskas.
PIELISKI (Peliskis) herbu Lubicz. Ich rodowe posiadlosci znajdowaly się na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046).
PIELDOWICZ (Peldovičius) herbu Dolęga. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie rosienskim.
PIEMGIN (Pemginas) herbu Drya. Miejscem ich osiedlenia byt powiat lidzki.
PIENIĄŽEK (Pinigaitys) herbu Leliwa. Tego klejnotu uzywala galąž rodu osiedlona w Malopolsce. Inni pieczQtowali się godkm Qdrowąž. Przejsciowo Pieniąžkowie odnotowywani tež byli na ziemi lwowskiej i wilenskiej.
PIENKOWSKI (Penkauskas) herbu Okuh, Suchekomnaty, Trąba. Za- mieszkiwali początkowo w Piehkach Grodzisku na ziemi wiskiej, następnie od- galęzili się röwniez na wschod. W XIX wieku znani juž byli w powiatach wilen- skim, wilkomierskim, oszmiahskim. Mieli tež wlasny dom przy ulicy Trockiej w
336
Wilnie, Jak wynika z akt przechowywanych w CPAHL (f. 391, z. 1, nr 1167, s. 1-366), byli szanowaną rodziną polską, notowaną w zrödlach archiwabych juz w wieku XVII. Przywilej na wies Kodhibowo powiatu branskiego otrzymali od krola Zygmunta III w 1586 roku.
Andrzej i Maciej Pienkowscy ze szlachtą ziemi lomžyhskiej podpisali akt elekcji kidla Jana Kaziraierza. To зато w imieniu rycerstwa ziemi nurskiej uczynili Jakub, Kazimiera, Lukasz i Stanislaw Pienkowscy (V£, t. IV, s. 110). Andrzej Pienkowski, krakowski regent grodzki, 9 grudnia 1651 roku podpisal uchwalą zjazdu szlacbty wojewodztwa krakowskiego „podczas pospolitego ru- szenia w domu pozostatej”. Tomasz Pieiikowski, szlachcic z powiatu pinskiego, figuruje w zapisach archiwalnych z roku 1665. Szlachcic Pienkowski z Litwy byl odzwiemym Jana III Sobieskiego (por. Jan W. Poczobutt-Odlanicki, Pa- miętnik).
Od XVIII wieku Pienkowscy byli spokrewnieni z dawnym rodem podla- skim Jaruzelskich herbu Šlepowron {A. Wlodarczyk, R6d Jaruzelskich herbu Stepowron, s. 30). SpowinowaciJi stę tež poprzez maizenstwa z Wyszynskimi, Jurgielewiczami, Bogwilami, Uszczami, Balcewiczami, Balukami, Sadowskimi, Ciwonowiczami, Downarowiczami, Karpowiczami, Sapkowskimi, Godlewski- mi, Sztenclerami, Klimowiczami, Jaworowskimi, Soiohubami, Dzidziulami.
Pienkowscy zamieszkiwali przede wszystkim w powiatach oszmianskim - uroczysko Boczkiele, wilenskim i wiikomierskim - majątek Swirny (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2171). Pienkowscy osiedleni w powiecie oszmianskim, wedlug danych z 1838 roku, juž nie mieli ziemi, dlatego napotkali liczne trudnošci, gdy starali šią o uznanie ich szlacheckiej rodowitosci przez heroldią (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 86, s. 225),
Wywod familii urodzonych Pienkowskich herbu Suchekomnaty t 28 lutego 1835 roku podawal, it: „familia Pienkowskich užywająca herbu Suchekomnaty początek szlacheetwa swego wywodzi od Jana syna Adama Pienkowskiego, ktdry jako szlachcic dziedziczyl w Krolestwie Polskim majątek Mącki Sotkowo zwany, о czem przekonywa dokument reformacyjny pod dniem 25 czerwca 1736 roku w grodzie wiznenskim przyznany, mocą ktorego rzeczony Jan Ada- mowicz Pienkowski dozywocie tegož majątku žonie swojej Konstancji z Male- szewskich Janowej Pienkowskiej zapisal. Z tegož Jana, že šią rodzi syn Woy- ciech, swiadczy metryka chrzestna pod dniem 18 kwietnia 1736 roku przy ko- šciele parafialnym wiznenskim zapisana”. Woyciech Pienkowski mial syna Tomasza, ur. w 1777 roku. W 1835 roku heroldia wilenska uznala tego wlainie Tomasza Pienkowskiego i jego synow: Aleksandra Jana, Kazimierai Jozefą Juliana za szlachtą (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 23-24).
W Centralnym Panstwowym Archiwum Historycznym Litwy w Wilnie przechowywane są bogate materialy zrodtowe do dziejow rycerskiego rodu Pienkowskich (f. 391, z. 1, nr 1167, s. 1-366), zawierające m.in. oryginaty przywilejow krolow polskich nadanych tej rodzinie, wypisy z ksiąg metrykal- nych, wywody szlacheckie itp.
PIEPOL (Pepolys) herbu Sulima. Od wiekow posiadali majętnoič rodową Maciany (Daszkance) w powiecie telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 89).
337
PIERSZKIEWICZ (perškevičius) herbu Cholewa. Wpisani zostaii do ksiąg szlachty gubemi litewskiej w 1799 roku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 29). Pierszkiewiczowie herbu Pierzchaia uzyskali potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej zheroldii wilenskiej 5 wrzesnia 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 79).
PIESTRZECKI (Pestšeckis) herbu Pölkozic. Kasper Niesiecki pisal o ich: „W sandomierskiem wojewödztwie. Bartlomiej z Piestrzca Piestrzecki 1674. Pawel i Adam 1632. Ptestrzycki ciwun w Žmudzi, korszewski posel na sejm 1724.”
PIESZKJEWICZ (Peškevicius) herbu Pierzchaia, Dziedziczne posiadlošci midi na Wilcnszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7). Kasper Niesiecki zanoto- wal o nich: „Pieszkiewicz Serafmowicz Mikola), komomik lidzkt, podpisal elek- cyą Jatia III, i Jerzy skarbnik mozyrski, zona jego Konstancya Hladowicka. Jest o nim konstytucya 1676. fol. 20."
PIESZKO (Peška) herbu Lubicz, Zamieszkiwali w powiatach wilkomier- skim, lidzkim, wilenskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 1623) (por. haslo: Peszko).
PTEŠLAK (Peslakas) herbu Korwin (powiat wilkomierski), Kosciesza (po- wiat wilenski), Mzura, Pielesz (powiaty oszmianski, Swieciahski, trocki, wilkomierski). Pieslakowie posiadali m.in. folwarki: Lewidany, Zalosze, Dombrowsz- czyzna, Dwojlihce, Poszyly, Rzesza w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s, 29-30). Znani byli tež w powiatach oszmianskim, lidzkim i innych. Informacje o poszczegolnych odgalęzieniach tego rodu znajdują się w Centralnym Panstwowym Archiwum Historycznym Litwy w Wilnie (f. 391, z. 1, nr 1027; z. 4, nr 2167; z. 6, nr 611,707, 2687; z. 7, nr 3845,4095)
PIETKIEWICZ (Petkevičius) herbu Trąby, Topör, Pomian, Žnin. Jedna znajszerzej rozgalęzionych i najdawniejszych rodzin w ongisiejszym Wielkim Księstwie Litewskim. Miejscem ich osiedleni byly powiaty wilenski, wilejski, lidzki, oszmianski, šwięcianski, dzisnenski, poniewieski, szawelski, telszewski, wilkomierski, kowienski, trocki, shicki, nowogrödzki i in (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 399, 431, 3776, 4117, 4096, 4098; f. 391, z. 4, nr 842, 1692, 2231; f. 391, z. 6, nr 7, II, 110,611, 707, 1621, 2687). Odnotowywani byli tež przez heroldię w Wilnie, Szawlach, Kownie, Rosieniach, Grodnie (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1694, 2157, 3589, 3816, 3900).
Sporządzony w koiicu XVIII wieku Produkt rodowitosci starozytnej szla- checkiey familii urodzonych Pieikiewiczow herbu Trąby z powiatu brasiawskie- go podawat: „Wywodzący się z potomstwem, Krzysztof, Bazyli, Jan y Franci- szek Pietkiewiczowie, že są synami Jana, wnukami Krzysztofa, a prawnukami Hrehorego Pietkicwicza, ktory będąc dostoynošcią szlachecką. zaszczycony, w powiecie lidzkim w parafii olkienickiey posiadal częšė majątku ziemskiego Piotkowską zsvaną y oną w roku 1624 miesiąca Oktobra 7 dnia Samuelowi
338
Dauksie wyprzedaï - o tem poucza list testymonialny od Andrzeja Pietkiewicza, komomika powiatu wilenskiego, dziedzica dobr Piçtkowskie zwanych, w po- wiecie lidzkim parafii olkienickiey položonych (...).
Jan Pietkiewicz, syn Krzysztofa Hrehorowicza Pietkiewicza, ojciec dziš wywôd czyniących, že uzywal prerogatyw szlacheckich y dziedziczyl dobra ziemskîe w powiecie lidzkim y wojewôdztwie wileiiskiin y trockim, dragą natu- ralney sukcessyi po oycu na šią spadie y žony jego w powiecie lidzkim y w wojewôdztwie trockim ležące - Pietkowskie, Sąginowskie, Zamoytelowskie zwane (...), tą prawdç okazuje prawo wieczyste w roku 1660 maja 6 wydane (...).
Z synôw Jana Krzysztofowicza Pietkiewicza Krzysztof Janowicz ma syna Wincentego; Bazyli Janowicz ma synôw piąciu: Jozefą, Kazimierza, Tomasza, Zygmimtay Tadetisza; a Jan Janowicz cztercch: Michaia, Wincentego, Felicjana y Franciszka” etc. Na podstawie licznych przedstawionych w beroldii doku- mentôw kilkunastu reprezentantôw tej gaięzi rodu zostalo wpisanych do ksiąg szlachty gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1660),
Pietkiewiczowie herbu Trąby, mieszkający w Kieszanach w powiecie upic- kim, uzyskali potwierdzenie rodûwitosci szlacheckiej 6 lipca 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 59-61). Zawsze byli okreàlani jako „starožytna szlachta polska” i wpisywani do częšci pierwszej ksiąg geneaJogicznych gubemi wilenskiej i minskiej. Pietkiewiczowie herbu Trąby uzyskiwali potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej takže z beroldii w Warszawie (Archiwum Gtowne Akt Dawnych w Warszawie, Inwentarz beroldii Krdlestwa Polskiego, Zb. dok. perg. 8888).
O glôwnym godle tego rodu - Trąby — možna stwierdzic, že przedstawia ono w bialym lub srebmym polu tarczy trzy czame trąby. Nad helmem w koronie piąc piôr strusich lub dwie trąby myâliwskie zakrzywione do gory. Labiy w kolorze bląkitnym od spodu zlote. Herbem tym pieczątowal šią pierwotnie Mikoîaj Trąba, arcybiskup halicki, požniej gniežnienski, dla cnôt kaplanskich szanowany wielce przez Wladyslawa Jagiellą. Wyslany jako légat do Stolicy Apostolskiej w drodze zostal „przejąty od Wilhelma arcyksięcia, poniôsl czteroletnią niewolç, z ktôrej wyszedïszy, towarzyszyl krôlowi swemu na wojnç krzyžacką, dostawszy пай cho- rągiew wlasnych ludzi. Zasiadając nastąpnie na Koncylium Konstancyenskim, popisal šią tam chwalą narodu polskiego, wyjednal sobie i sukcesorom swoim tytul prymasa. Biegu žycia dokonat w roku 1422”.
Herbem tym pieczątują šią m.in. Brzezinscy, Dawidowiczowie, Dowgiello- wie, Dyakowscy, Dziewaftowscy, Iwaszkiewiczowie, Jaszczoldowie, Narbutto- wie, a odmianą, w ktôrej pomiądzy trąbami są rože: Komorowscy, Otwinowscy, Radziwillowie, Rozwadowscy, Rudominowie, odmianą zaš, gdzie pole jest blą- kitne, a w klejnocie są dwa skrzydla orle i trzy trąbki: Sošniccy, Tokarzewscy, Wojnowie i inni.
PIETKÏEWICZ-SAK (Petkeviïius-Sakas) herbu Trąby. Ich dobra rodowe znajdowaty šią w powiecie szawelskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PIETKOWICZ-HAJDAMOWICZ (Petkoviiius -Gaiilamovičius) herbu Pomian. Zamieszkiwali w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1).
339
PIETKUN (Petkunas) herbu Kožciesza. Osiedleni byli na Wilenszczyz- nie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, 1015, 2574a).
PIETRASZEWICZ (Petrasevičius) herbu Dolęga, Godziemba, Pobog, Radwan. Licznie zamieszkiwali na calych Kresach Polnocno-Wschodnich, szezegolnie na Kowieriszczyznie. W шагси 1637 roku w brzeskich zapisach grodzkich wspotnina się muę szlachetnego pana Chorny Pietraszewicza, swiadka w sądzie (AWAK, t. VI, s. 271,273).
PIETRASZEWICZ-A IJERSBURG (Petrasevičius-Adersburgas) herbu La- będž. Dziedziczne posiadlošci mieli w powiecie trockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PIETRASZEWSKI (Petrasauskas). Seweryn U ruski znal Pietraszewskich herbu Labędž (gubernia wilenska) oraz herbu Radwan (na Kowienszczyznie, pod Biaiymstokiem i G rod nėra). Byli tež Pietraszewscy herbu Suchekomnaty (S. Konarski, Armorial de la Noblesse Polonaise Three, Paris 1958, s. 248).
Jerzy Pietraszewski podpisal uchwalę sejmiku szlacheckiego 9 lutego 1764 roku {AWAK, t, VII, s. 341). 4 i 5 paždziemika 1765 roku do pospolitego rusze- nia obywateli powiatu grodzienskiego miądzy innymi stanęli: ,jegomošė pan Jerzy Pietraszewski па копіи karogniadym z szablą, pistoletami; jegomošc pan Symon Pietraszewski, па копіи gniadym, z karabinem; jegomosc pan Jan Pietra- szewski па копіи cisawym, z szablą, pisloletami; jegomosc pan Maciej Pietraszewski па копіи gniadym, z szablą” {AWAK, t. VII, s. 399, 400). Kazimierz Pietraszewski podpisal 29 V 1767 roku akt konfederacji ziemian halickich w obronie calošci Polski, skierowany przeciw inlrygom rosyjskim. Michal Pietraszewski by! oboznym upickim w 1788 roku.
W 1816 roku heroldia wilenska stwierdzila, it Michal Pietraszewski z sy- nami; Teofilem, Michalem, Faustynem, сбгкаті: Weroniką i Konstancją miesz- ka we wlasnym majątku Nowy Dwor w powiecie upickim, w ktorym do niego naležaly tež wsie Rakuny, Kownie i Karfakiszki (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 4098, s. 279). 17 grudnja 1819 roku heroldia ta potwierdzila rodowitosc Grzegorza, Jana, Wtktora, Joachimą i Marka Pietraszewskich herbu Radwan, zamieszkalych w powiecie wiikomierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 3).
W 1826 roku Ignacy Pietraszewski, syn Baltazara, wstąpil na Wszechnicę Wilenską i w ciągu roku tu studiowal. Następnie ūdai się na Uniwersytet Peters- burski, by w 1829 roku ponownie wrocic do Wilna i zostač studentėm Wydzialu Etyko-Filologicznego (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 838, s. 52). 17 lipca 1829 roku jeden z wilnian zanotowak „Deszcz od rana. W tych dniacb najmlodszy Pietraszewski przybyl z Petersburga do Wilna, odwiedzil i Poporcie; po obiedzte wy- jechal na powrot”.
21 paždziemika 1831 roku wizytator košcielny zapisal: „Wczora padai deszcz, dziš przymrozek dobry. Dowiadujem šią, že w czasie rozruchow xiądz Lastowski w Slonimie ubity, a xiądz Walenty Pietraszewski skatowany, ale žyje. Pierwszego powodu nie znamy, drugi za swiergotliwosc języka popadl w biedę i ktož mu witiien, kiedy blazga to, о czym milczec powinien, wybluznia to, przed ktorymi ostroznosc powinien zachowac, a jeszcze w czasie, w ktorym držcč powinien”.
340
18 lutega 1832 roku „siebieskiego powiatu szlachcic Antoni Pietraszewski” skierowal list do marszalka szlachty gubemi witebskiej, prosząc o dokument, potwierdzający jego rodowitosc. Pietraszewscy spokrewnieni byli z Swirskimi, Pacewiczami, Truskowskirni, Dawidsonami. Arendowali tnajątnošė Borszcze w powiecie oszmianskim od ziemian Loginowiczow, mieszkali tež we wsi Na- sitowicze w powiecie wiletiskim, služąc u Dobrowolskich i Niewodniczanskich. W 1835 roku heroldia wilenska potwierdzifa rodowitosd zamieszkalych w Wil- nie Michala z synami Hieronimem, Antonim, Jozefem i Janem oraz Ludwika z synami Feliksem i Stanislawem Pietraszewskich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2229; f. 391, z. 7, nr 4117(1)).
Wywod familii urodzonych Pietraszewskich herbu Radwan z 1837 roku stwierdzal, že rodzina ta ,,od najdawniejszych czasow prerogatywami stanu szla- checkiego, posiadaniem dobr ziemskich i piastowaniem mząd6w publicznych szczycąca się, herbu Radwan podhig opisania kronikarzy užywająca, jeszcze w roku 1798 marca 9 uzyskala dekret wywodowy w bylej Litewskiej Deputacji przyznający dworzahstwo. W jakowym dekrecie, chociaz wyprowadzano po- chodzeme rodziny Pietraszewskich od roku 1592, to jest od protoplasty Jakuba Pietraszewskiego, ktory byl ojcem trzech synow: Stanislawa, Krzysztofa t Mafe- usza, jak tego dowodzi prawo wieczyste zrzeczne darowne w dekrecie powyz- szym cy to wane i teraz przedstawiające się od Jadwigi Bartlotniejowny Smil- gowny, Jakubowej Pietraszewskiej, matki, Stanislawowi, Mateuszowi i Krzysz- tofowi Pietraszewskim, synom, na majętnošė Smilgiszki z poddanymi w powiecie upickim ležącą, roku 1643 wydane”,
Syn Krzysztofa, Jerzy Pietraszewski, mial trzech synow: Jozefą, Andrzeja i Tomasza (w przyszlošci lowczego upickiego). Andrzej rowniez splodzil trzech potomkow: Bonifacego, Michala (w przyszlošci obožnego i prezydenta ziemi upickiej) oraz Ignacego, Michal mial natomiast dwoch synow: Michala Bartlo- mieja i Faustyna Tomasza; a Ignacy: Franciszka Andrzeja i Karola Ferdynanda Anastazego. Wywod genealogiczny, przechowywany w archiwum wilenskim, nie odzwierciedla bocznych linii tego rodu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1059, s. 72-74).
W 1907 roku heroldia grodzienska potwierdzila rodowitosc szlachecką Jozefą, Adolfą i Zygmunta, synow Jozefą Tadeusza, Pietraszewskich, zainies2kaiych w gubemi samarskiej, lecz pochodzących z Grodzienszczyzny, a stanowiących jedną rodzinę z rodem o tymže nazwisku siedzącym w powiecie wilkomierskim. Pietraszewscy tutejsi spokrewnieni byli m.in. z Radziszewskimi, Rosenkowsldmi, Biesieklerskimi, Czamymi, jak wynika z dokumentow Grodzienskiego Zgromadze- nia Szlacheckiego (CP AH Bialomsi w Grodnie, f. 332, z. 1, nr 13, s. 1-42).
PIETRASZKIEWICZ (Petraštevičius, Petraitys) herbu Abdank i Lalxjdz. W mohyiewskich księgach grodzkich (zapis z 4 stycznia 1709) czytamy w ro- bryce wydatkow magistratu: „kupili szrot miąsa y pieczenie dla panow Piotrosz- kiewicza y Stryckiego, koniuszego smolenskiego”. Pietraszkiewiczowie z powiatu dzisnenskiego spokrewnieni byli m.in. z Daszkiewiczami, Zytkowskimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117 (II)).
Franciszek Pietraszkiewicz po ukonczeniu nauk w nieswieskiej szkole po- wiatowej od 1824 roku studiowal riauki pizyrodnicze na Uniwersytecie Wilen-
341
skini (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 833, s. 45). Nie byl na wszechnicy jedynym re- prezentantem tego rodu. W jcdnym z ówczesnych dokumentow czytamy bo- wiem: Nobilis Ignaitus Feliciani filius Pietraszkiewicz studiorum curriculo in Schola publica Szczucinenst emenso, in Civium hujus Caesareae Litterarum Universitatis Vitnensis numerum adscriptus, in Ordinae Professorum scientiarum Ethico-politicarum Juri tum Romano, lum Criminali veterum et recentiorum gentium, tum Patrio, tum Ecclesiastico, Oeconomiae publicae, Historiae unive- srali et Statisticae generali, Statisticae Rossici Imperii et Diplomatiae, nec non Linguae Latinae et Litteraturae Rossicae, spatio trium annorum multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit ’’ {CPAHL, f. 721, z. 1, nr 836, s. 160).
PIETRASZKO (Petraškas) herbu Leliwa. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752, 1694).
PIETRASZKO od PIOTROWSKICH (Petraška-Petrauskas) herbu Ab- dank. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski.
PIETRELEWICZ (Petrulevičius) herbu Prus II i Tamawa. Posiadali ma- jątki rodowe na Žmudzi.
PIETKÓSZEWSKI vel PIETRUSZEWSKI (Petruševskis) herbu Radwan. Siedziby rodowe mieli w powiecie witkomierskim na Žmudzi (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 4, 1192). Wydaje się, že síanowili odgalązienie Pietraszewskich tegož herbu, znanych w powiatach wiíkomierskim i poniewieskim (CPAHL, f, 708, z. 2, nr 403,404, 649, 724,928,1192).
PIETROWSKI z P1ETRASZKÓW (Petrauskas-PetraŠka) herbu Ab-
dank. Ich rodowe po si adióse i znajdowaíy šią w powiecie szawelskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 7).
PJETRULEWICZ (Petrulevičius) herbu Prus. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiatach oszmiahskim i witkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 131,2597).
PIETRUSEWICZ vel PETRUSIEWICZ (Petruševičius) herbu Labądž, Radwan, Trąby. Petrusewiczowie herbu Radwan zamieszkiwali w powiatach upickim i wileñskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 174-175). „Ród Petru- sewiczów herbu Trąby od dawna nalezal do statui szlacheckiego i posiadal zie- mie w Ksiąstwie Žmudzkim. Z tego rodu byl Melchior Petrusewicz, pisarz grodzki upicki (1601). Jerzy Petrusewicz, posiadający majętnošč w powiecie polągowskim na Žmudzi mial dwóch synów. Jeden z nich, Piotr, przeniósl šią do prowíncji witebskiej i oženil się (okolo 1775 roku) ze szlachcianką z tejže pro- wineji” (N, Szaposznikow, Heráldico, t. I s. 162). Józef Pietrusiewicz w 1602 roku byl pisarzem grodzkim w Trokach, a Malcher Petrusewicz - upickim pisa- rzem grodzkim okolo roku 1615.
Deputacja Wywodowa Wileñska na sesjí 9 paždziemika 1804 „roztrząsata wywúd urodzonych z Adersburka Petrusewiczów z powiatu trockiego, których
342
znalazlszy dostatecznym imionami w protokole wyrazonych, do księgi szlachty gubemi litewsko-wilenskiey pierwszey klassy zapisano” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 985, s. 37).
Wyivod familii urodzonych Petrusewiczow herbu Labędz z 1804 roku infor- mowai, že „familia urodzonych Petrusewiczow od dawna zaszczycona byla pre- rogatywami szlacheckimi oraz posiadata dobra ziemskie y r6žne urzęda, a mia- nowicie (...) wies Bortkunie w powiecie upickim” (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 106-107).
W 1816 roku heroldia wilenska stwierdzila, že Ignacy Petrusewicz (lat 47) razem z zoną Karoliną z Pomamackich (lat 32), synami: Antonim, Aleksandrem, Adatnem, Ludwikiem, corkami: Pauliną, Izabellą, Weroniką, Marią, Antaniną dzierzawi ziemię w panstwowym majątku Dworeliszki w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4098, s. 285).
27 paždziemika 1841 roku Wiienskie Zgromadzenie Deputatow Szlachec- kich wydalo zaswiadczenie rodowitosci szlacheckiej lgnacemu, Michalowi, Jozefowi i Ksawercmu Petrusewiczom, užywającym herbu Labędz (CPAHL, f. 391, z, 5, nr 503). Z genealogii rodu wynika, že protoplasta rodu Melchior Adersburg Petrusewicz tnial syna Aleksandra oraz wnukow Jakuba i Jana. Syn Jakuba, rowniez Jakub, w 1778 roku odnotawany zosta! jako wlaSciciel wsi Tumiszki. lnna gatąž rodu, w ktorej (w 1804 roku) za protoplast? uznano Marci- na Petrusewicza, od XVI wieku zamieszkiwala w posiadloseiach Pohiknie oraz Jurgidany w dwczesnym powiecie trockim.
W 1851 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc Antoniego Jozefą Petrusewicza, jego žony Grasyldy z Lowmianskich oraz synow: Piotrą, Justyna Eusta- chego, Karola Romualda i Jozefą Jakuba, dzietžawiących od ziemian Koziehdw zašcianek Mentony w powiecie wilehskim; Jozefą Petrusewicza, jego žony Tekli z Kuczynskich i syna Wladysiawa Kazimierza, zarządcy majątku Womiany, nale- žącym do ziemian Abramowiczow w powiecie wilehskim; Antoniego Petrusewicza, zamieszkalego razem z rodziną w posiadlošci Krywulew powiecie oszmiahskim.
W tej rniejscowosci mieszkali rowniez Aleksander Petrusewicz z zoną Wiktorią z domu Žukowsk% z synem Jakubem i corką Anną, oraz Stanislaw Petrusewicz z rodziną. Inny Stanislaw Petrusewicz dzierzawi! majątek Wierzby w powiecie wilehskim. Adam Wilhelm Petrusewicz z zoną Petronelą z Luka- szewiczow i jego brat Lukasz Romuald Kazimiera z zoną Marianną z Niewiaro- wiczow dzieržawili od ziemian Lukaszewiczow folwark Winkszny Barec (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2224).
Radca tytlilamy Kazimierz Jozef Romuald Petrusewicz (lat 37), herbu La- b?dz, w 1855 roku mieszkal razem z zoną Tekią z Kuczynskich (lat 26) w majątku Womiany, naležącym do Abramowiczow. Mia! szešcioletniego wowczas syna W!adys!awa Kazimierza. Rod sw6j wywodzi! od Aleksandra Petrusewicza, przed 1697 rokiem wia^cicieia majątku Skorobiany (Pumuszki) w wojewodz- twie wilehskim, ktore to dobra wnuk protoplasty, Jakub, dziad Kazimierza, sprzedal w 1778 roku Wolyhskiemu (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 290).
Julian Petrusewicz z zoną Zofią z Dobužyhskich uzyskat w 1870 roku po- twierdzenie szlachectwa dla swego urodzonego 16 lipca syna Sylwestra. W tym czasie Antoni Petrusewicz z zoną Zofią z Mosiewiczow otrzymali podobny do-
343
kument dla swego syna Jdzefa, urodzonego 2 stycznia 1867 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 184, s. 11-12),
Z material6w archiwalnych dotyczących rodziny Petrusewiczow (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 69, s. 1-191) dowiadujemy si į, že rod ten zacząl się od Melchiora Adersburga Petrusewicza, przybylego do powiatu wiienskiego w pterwszej po- lowie XVII wieku, i od tego czasu familia ta byla „w dostojnošci szlacheckiej utwierdzona”. Odgalęzila šią poznicj takže w okolice Wilkoinierza, Upity, Birž. Spokrewniona byla m.in, z Putwinskitni, Czenvihskimi, Tanskimi, K.owalew- skimi, Iwanowskimi oraz innymi polskimi rodami kresowymi, užywata herbu tabędž.
Petrusewiczowie potwierdzani byli jako rodowici szlachcice przez heroldię wilenską m,iti. w latach 1804, 1819, 1819, 1833, 1844, 1859, 1861, 1864 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1777; f. 391, z. 7, nr 3777).
PIETRYKOWSKl (Petrikanskas) herbu Drogomir (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2222; f. 391, z. 7, nr 4096).
PIETRZKIEVVICZ (Petskevičius) herbu Ostoja. Miejscem ich osiedlenia byl powiat wilkomierski (CPAHL, f, 391, z. 2, nr 5, 148, 724,928).
PIETUCH (Gaidys) herbu Jelita. Przedstawiciele tego rodu trafiali do zapi- sow archiwalnych od XV stulecia.
PIEWCEWICZ (Pevcevičius) herbu Šlizien i Junosza. Znant byli na Wj- lenszczyznie i Žmudzi.
PIĘTKA (Petkus) herbu Pomian. W XIX wieku notowani byli w okolicy Suwaik, gdzie uchodzili za starožytny rod rycerski.
PIGLEWSKI vėl PIGULE'WSKi (Pigulevskis) herbu Sokola. Polska en- cyklopedia szlacltecka (t. IX, s. 334) podaje: „Pigulewski, herb nieznany; mih- skie”. Wielu przedstawicieli tego rodu przeszlo na prawostawie. Stucki „czastnyj pristavv” Ptgulewski, Polak wiemie stužący rosyjskiemu carovvi, „nie bacząc na wszystkie czynione mu despekty, dziala niezmordowanie, uczciwie i rezolutnie i ze wszech miar zashiguje na pieniąžną nagrodę” - pisal 7 lutego 1862 roku cywilny gubemator do swego zwierzchnika {Archiwnyje materiaty Murawiew- skogo Muzieja, 1.1, s. 20).
Wyw6d familit urodzonych Piglewskich herbu Sokola z 6 VIII 1804 roku stwierdzal, iž; „ta familia z dawnych czasow w kraju polskim swobodami wolnosci szlacheckiej będąc udarowana, jej odpowiednim ciągle ząjmowala się udzialem, a koleją czasow, zlewając ow zaszczyt na swych w nastąpnošci potomk6w, onych w njenaruszonej egzystencyi prerogatyw szlacheckich do dziš dnia zachowuje”.
W 1804 roku Eiiasz, Piotr, Filip, Jan i Bonifacy Piglewscy z powiatu mo- zyrskiego uznani zostali za „prawdziwą szlachtą polską”. Wpisano ich do pierw- szej cząšci ksiąg szlachty gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 37, s. 695-697).
3 4 4
PIKIEL (Pikelis) herbu Rawicz i Drya (powiat rosienski); herbu Prus (po- wìat szawelski).
PIKTURNA herbu Pikturna i Odrowąž. Dziedziczyli mąjątki w powiatach wilkomierskim i poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1192,2157).
PIKUŽ (Pikužyst) herbu Prus I. Zamieszkiwalî w powiecie rosiehskim. W XIX wieku ich rodowitosc szlachecką potwicrdzaia heroldia w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885)
PILAR (Pilaris) herbu Pelikan. Wywód famìliì urodzonych von Pikliau Pilarów herbu Pelikan z 23 sierpnia 1835 roki podawat, že: „familia ta, biorąca początek od dawney szlachty szląskiey, szczycąc šią prerogatywami stanowi temų wzlasciwemi, pieczçtowala šią herbem Pelikan zwanym (...) i uzywala przydomku od nazwiska majątku Pilchau, czyli Pilchwitz”.
W pierwszej polowie XIX wieku jedna z galçzi Pilarów przentosla šią do Rewla, gdzie Maxim Fabian z Pilchau Pilar byl majoretti wojsk rosyjskich, po- dobnie jak jego ojciec Maxim Wilhelm. W 1835 roku Aleksander Karol Pilar z synem Stanislawem Michalem uznany zostal przez heroldię wilenską. za „aktu- alnego szlachcica” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 75-76).
PILCHOWSKI (Pilkauskas) herbu Achinger (osiedleni na ziemi tarnow- skiej); Jastrząbiec (Plockie, Lęczyckie); Nowina (Sieradzkie); Rogala (Krakow- skie); Rola (Plockie); Szeliga (Sieradzkie). Z nich pochodzil wybitny profesor Wszechnicy Wilehskiej Dawid Pilchowski, herbu Rogala, wywodzący šią z Pilchowa w Ksiąstwie Mazowteckim.
W. Nekanda Trepka (Liber..., s. 311) podawal: pilchowski, chlopski syn w kaliskim kraju. Tego ojca Piichem zwano, syn jego sluzal w Wielkiej Polszcze. Pojąl byl shižebną w službie, potem urządami i arendami bawil šią. Pojąl byl jego dziewkç Niwerski”. Oczywiscie, jak wiçkszosc tego, co mówi Trepka, jest to puste plotkarstwo. Chodzi bowiem w tym przypadku o Jakuba Pilchowskiego, herbu Rogala, wielkopolanina, rodowitego szlachcica, ojca Adama i Chryzostoma.
PILECKI (Pileckis). Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. III, s. 600) pisai
0 Pileckich herbu Ciolek - spod Ostrolęki; herbu Topór - juž od 1368 roku wply- wowych w województwie sandomierskim i w Wielkopolsce; herbu Leliwa - po- chodzących od jednej z galęzi wielkiego rodu Granowskich, siedzących od 1400 roku na Pilcy, a od 1446 hrabiów (na Kresach zamieszkiwalî w powiecie lidzkim); herbu Labądz - w Wielkim Ksiçstwie Litewskim osiedleni byli w wielu powiatach: „Adam Urbanowicz Pilecki 1632 w wilehsktm. Pawel 1648 w trockim; Aleksander w mihskim, Stefan w nowogródzkim 1674”. Z. Les2czyc w dziele Herby szlachty polskiej wskazywal Pileckich užywających godei Ciolek, Leliwa, Labędž
1 Topór. O Pileckich herbu Ciolek obszemie informuje Spis szlachty Królestwa Polskiego (s. 184).
Trudno dziš powiedzieé, czy wszystkie lub tylko niektóre z tych galązi rodu wywodzity šią ze wspólnego pnia. Faktem jest, že Pileccy od dawna znani byli
345
w dziejach Rzeczypospolitej. Pileccy z Pilczy (Pilca) herbu Leliwa byli wptywowi juž w XV wieku. W 1440 roku Jan Pilecki by! starostą krakowskim. W 1484 roku inny przedstawiciel rodu tegož imienia byl wojewodą ruskim; Mikolaj w 1508 roku byl dworzaninem krölewskim, a od ¡511 - wojewodą belskim; Stanislaw okolo 1480 roku odriotowany zostal jako podkomorzy przemyski (Urzędnicy daw- nej Rzeczypospolitej, XH-XV1U wiek, Warszawa 1987, t. Ill, s. 377),
Jedna z galęzi rodu Pileckich herbu Leliwa miaäa nadany tytul baronöw Pafistwa Rzymskiego. Jan Pilecki w 1569 roku od Korony Polskiej podpisal unię Polski z Litwą (VL, t. II, s, 88). Maciej z Guttowa Pilecki w imieniu szlachty wojewodztwa krakowskiego, a Adam - od powiatu trockiego, podpisali w 1648 roku w Warszawie elekcję kröla Jana Kazimicrza (VL, t. IV, s. 99, 102).
ßartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskiego pi sal o Leliwitach: „Pileccy: Wincenty Granowski byl starostą i generalem Wielkiej Polski w roku 1340. Tenže albo syn jego miat za sobą Elžbietą, Otty, wojewody sandomierskiego corkę jedyną. Po tej wziąl Pilcę, miai z nią syna jednego Jana, ktoremu matka potem, gdy byla za Wladyslawem Jagietlem, krolem polskim, wyprawiia, že się pisal hrabią na Pilcy. Od tegož czasu ten dom Granowskich W2iąl odmianę, že się Pileckimi piszą”.
W. Nekanda Trepka uwazal, iž byla i nieszlachta tego nazwiska: „Pilecki na- zwal šią Stanislaw, chlopski syn, od Pilce kędyš rodzic jest. Przybral sobie tytul Pilecki domu Toporow. Trzymal od roku 1627 arendą Znamrerowice u Czchowa. Mial šią to nazywac Plecki od zagrodniczki matki, co we dworze plewla”.
Pileccy herbu tabędž kilkakrotnie potwierdzani byli jako starožytna polska szlachta przez heroldie w Wilnie i Kownie, m.in. w roku 1807. W drugiej poto- wie XIX wieku udowodniona zostal przynaležnošč do stanu szlacheckiego m.in. Pileckich z powiatu wilkomierskiego: Antoniego, Piotrą Ludwika, Jozefą i Bole- slawa. Z zapisöw archiwalnych wynika, že jedno z odgalęzien tego rodu dzie- dziczylo Orzeliszki na Grodziehsczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 129, s, 52).
PINABEL (Pinabelis) herbu Drzewica. Miejscem ich osiedlcnia byl powiat wilenski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
PINDZEWSKI (Plndevskis) herbu Podkowa - „srebma w gorę barkiem obrbcona na tie niebieskim, pod nią dwa krzyže zlote”. Zamieszkiwali w woje- wödztwie kowiehskim (Biblioteka Jagiellohska w Krakowie - Dziat rękopisow, 7015-ni, t. X, s. 31).
PIORUN (Perkūnas) herbu Leliwa. Znatii byli w Koronie Polskiej i Wiel- kim Ksiąstwie Litewskim.
PlOTRASZEWSKI (Petrašauskas) herbu Abdank. Z dawna (od XVI wie- ku) mieszkali w okolicach Sandomierza, Ošwięcimia, Krakowa. W kohcu XVII wieku notowani byli takže na Kresach Wschodnich. Szlachcic „Nicolaus Pyotra- schewszky de Pyetraschowka” wspominany j ėst w zapisach do ksiąg sądu lwowskiego w roku 1442. Jan Piotraszewski w 1586 roku byl podstarošcim ošwięcimskim, a w roku 1587 poslowal na sejm konwokacyjny. Piotraszewscy stanowili najpewniej jeden rod z Pietraszewskimi,
346
PIOTROWCZYK (Petrovcikas) herbu Pilawa. Dziedziczyli mąjątki ziem- skie w Matopol sc e i na Bialej Rusi.
PIOTROWICZ (Petravičius) herbu Leliwa odm., Lubicz, Piotrowicz, Murdelio, Ogohczyk, Syrokomla, Abdank. Znani byli na Litwie i Bialej Rusi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 638, 2855, 4095). Posiadali liczne dobra w powiatach brastawskim, wilejskim, lidzkim, zawilejskim, nowogrödzkira, polockim, wit- komierskim, stuckim, oszmiahskim, trockini, szawelskim i innych (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7, 110, 546, 610, 611,612,665,707,709, 1623, 2754,2758).
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki..., t I, s. 240) zanotowal: „Piotrowicz Stanislaw, starosta grodziehski, podpisal przywilej Zygmunta I dla wyzna- jących obrządek grecki 1519 roku. Kasper pod Dynemundą przeciw Szwedom mąžnie stawal, Janusz przetlumaczyl z lacinskiego na polski księgi Lipsiusza
0 staiosci, piąknym stylem, zdając sprawą z przedsiąwzięcia swego, möwi, iž przybywszy do Cichenic do pana Wasyla Zienkiewicza w gtuche lasy, tak šią rozmilowat w księdze Lipsiusza O staiosci, že wraz ją thrmaczyt t przypisal Jozefowi Korsakowi, sqdzicowi ziem polockich, uczniowi swemu, 1616 roku. Grzegorz wydal pismo pod tytulem Pogrom lewartowski przeciw kalwinistom 1505 roku."
Piotrowiczowie herbu Piotrowicz (oraz pochodzący od nich Piotrowscy herbu Piotrowski) byli ponoč „Tatarami” zawolzahskimi, od XV wieku siedzącymi na Litwie (por. Dziadulewicz, Szlachta tatarska, s. 247-250),
PIOTROWSKI (Petrauskas) herbu Abdank, Belina, Gozdawa, Jastrzębiec, Junosza, Korwin, Lis, Nieczuja, Pilawa, Poraj, Prus, Rawicz, Slcpowron, Tączyc
1 wlasnego. Najbardziej liczni i znani byli Piotrowscy užywający godla Junosza,
0 ktörych Wojciech Wijuk Kojalowicz w Herbarzu rycerstwa W. X. Litewskiego pisat: „Piotrowscy z Piotrowina. Jan Piotrowski z Piotrowina Trojanöw, stolnik W.X.L. Syn jego Piotr Piotrowski umari 1658, pogrzebion w Sielcu”.
Bartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskiego zaznaczal: „Dom Piolrow- skich w sieradzkim wojewddztwie starodawny, Byli dwaj mqzowie znaczni w kancelaryi wielkiej roku 1584. Jan, kanonik krakowski i poznahski, mąž god- ny w poshigach. Stanislaw, brat jego rodzony, postronnych krain obyczajöw
1 jqzyköw swiadomy”.
Na Kresach Piotrowscy zamieszkiwali w powiatach: wilenskim, oszmiahskim, dzisnehskim, wilkomierskirn, rosienskim, upickim, grodzienskim, lidzkim i innych (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885, 4095, 4117). Wywodzili się z Lubel- skiego (miejscowosc Piotrowin), ale przeniešli šią tez w Mihskie i in. Początko- wo pisali šią np. „Stefan Jozef Junosza Piotrowski, stolnik braslawski" (jego testament z polowy XVIII wieku zachowal šią w bogatych zbiorach, dotyczą- cych tego rodu w Archiwum Narodowym Bialorusi w Minsku (f. 319, z. 1, nr 2502). Drzewo genealogiczne mihskiej galązi tego rodu, zatwierdzone w 1829 roku, przedstawia siedem pokolch, 54 osoby.
Piotrowscy cząsto byli wzmiankowani w aktach pisanych jeszcze w XV stuleciu, .Johannes Vilga de Pyotrowicze Pyotrowski, advocatus in Grodek et ienutarius in Lubynye" wspominany byl wielokrotnie w zapisach do ksiąg sądu
347
lwowskiego okolo roku 1450. Albertus de Piotrowice, capellanus Gneznensis Diócesis, plebanus ecclesiae in Rumno, wymieniany jest przez zródta pisane z roku 1471 (Akta ziemskie i grodzkie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. II, s. 207). Katherina Pyotrowska de Pyotrowicze w 1475 roku figuruje w zapisach halickich ksiąg ziemskich. Okolo 1490 roku we Wloclawku mieszkal Joannes Piotrowski (Archiwum Sanguszkáw, t. II, s. 242). Johannes Piotrowski, advocatus Gnesnensis, zapisany zostal w Matricularium Regni Pobniae summaria pod rokiem 1497 jako absolwent szkól warszawskich.
W 1567 roku w regimencie starosty orszanskiego Filona Kmity Czamobylskie- go ciągnąt przeciw Moskwie „towarzysz Wawrzyniec Pietrowski, koni na ošm. Na nim pancerz, szyszak, szabla, pod nim koú plesniwy, trzy nogi biale”. Jego brat Mikolaj jechal na копіи guiadym. Joannes Piothrowski, cantor, canonicus vicariusque in Spiritualibus et officialis generalis Poznaniensis, figuruje w aktach kapituly poznañskiej z roku 1572 (Akla leap itui z wieku XVI, Krakow 1908, s. 216).
W dokumencie z XVI wieku czytamy: ,jeho milost Balcer Janowicz Rajec- ki, woyski trocki, w roku tysecza piatsot semdesjat tretiim ziemianinu Korony Polskiey panų Janu Pietrowskomu za utsztywyje poslugi jeho, jako krewnemu powinowatemu z dobrey woli swojey zapisat imienne dworec swoy nazywajemy Užulete w powietie upitskim lezaezy, jemu samomu, takowym sposobom, aby z toho dworca Uzuletia przy imieniu Kostieszyskom w powietie trockom leža- czom czasu woyny službu ziemskuju wojennuju konnuju zbroyno on sam у po- tomki jeho odprawowali” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 104).
Pózniej posiadali Piotrowscy wsie Pomowczów, Kupryszki i Plekiszki w po- wiecie иріекіш - jak podaje dokument archiwalny - ,,z poddanemi oboiey plci, z gruntami wszelkiemi, z usiewem ¿ytnira у jarzynnym, z bydiem rogatym”.
Ksiądz Jan Piotrowski, sekretarz króla Stefana Batorego, okolo roku 1584 utrzymywal korespondeneją z zacnym do mem hrabiów Zamoyskich (Archiwum Jana Zamoyskiego, t. Ill, s. 382, 476). W 1585 Stanislaw Piotrowski by! podsta- rošcim luckim. Joanno Piothrowsky decam Poziumensi, custodo Sandomiriensi, scholastico Lancicienst et canonico Cracoviensi wspomniany zostal w przywi- leju króla Zygmunta III z 15 styeznia 1588 roku {Prawa, pnywileje i statuta tniasta Krakowa, t. ГІ, s. 4).
Teodor Piotrowski w roku 1592 by! wtascicidem siota Jakimowicze nieda- leko Slonimia {AWAK, t. XVII, s. 95). Szlachemi panowie Matys Piotrowski i Htehory Chmielnicki z Miiíszczyzny w 1592 roku byli swiadkami w sprawie bójki braci szlachty na kopie (ibidem, s. 109). W 1618 roku poborcą podatko- wym powiatu oszmianskiego zostal Aleksander Piotrowski, oszmianski pisarz grodzki (VL, t. Ill, s. 167). Pan Tomasz Piotrowski w 1620 roku w Wilnie pelnil funkeję namiestnika dworu metropolity (AWAK, t. XX, s. 263).
W roku 1627 do magistratu witebskiego wplynęia skarga na szlachcica Jana Piotrowskiego od Zydów Aleksandra Chajmowicza i Judy Jakubowicza, iž wy- mieniony pan „potajemnie gorzalkę szynkuje”, nie mając na to zezwolenia. „Dobra szlachta”, panowie Jan Wysocki i Krzysztof Piotrowski odnotowani zostali w lutym ] 645 w piñskich księgach grodzkich jako swiadkowie w proce- sie sądowym {AWAK, t. XVII, s. 341).
Szlachcice Jan Piotrowski i Pawel Jagodzmski spod Kobrynia wzmianko- wani są w archiwaliach z roku 1661. Pan Pawel Piotrowski z województwa
348
brzeskiego figuruje w 1663 r. w brzeskich ksiągach grodzkich jako swiadek sądowy (AWAK, t. XVIil, s, 443). W 1665 roku traili do tiiewoli moskiewskiej „z Wolynia powiatu luckiego szlachcic Jan Piotrowski, który shižyt pod chorą- gwią księcia Czetwertynskiego; z towarzyszem wzięty razem z porucznikiem S kūlimo wskim” (Akty Jugo-Zapacbwj Rossii, t. V, s. 373).
Stanislaw Trojan Piotrowski w 1677 roku byl skarbnikiem ziemi wiskiej (VL, t. V, s. 240). W 1697 roku Stanislaw Piotrowski, miecznik mscislawski, podpisal jedną z uchwal sejmowych w Brzesciu (AWAK, t. TV, s. 238). Jan Piotrowski, grodzienski wiceregent grodzki, 26 XI 1707 roku podpisal instrukcję na sejm. Pan Wladyslaw Piotrowski, szlachcic z powiatu upickiego, 6 maja 1711 roku oskaržony zostal przed sądem w Biržacb przez Jerzego Wąsowicza o nie- oddanie dingu (Biriu dvaro teismo knygos, s. 252-253).
W 1716 roku komendantem Mohylewa byl Michal Piotrowski, chorąžy pan- cemy petyhorski (Istonko-juridiczieskije matenafy.., t. XXVII, s. 8). W roku 1718 „Jozeph Korwin Piotrowski, sędzia grodzki wilenski, manu propria” pod- pisywal wyroki sądu w Wilnie (Raganų teismai Lietuvoje, s, 331). W dokumen- tach archiwalnych Witebska z roku 1721 wspomina šią Jozefą Piotrowskiego, stolnika braclawskiego, i žonę jego Krystyną z domu Chrapowicką, wlaécicieli majątku Korowajna (Istoriko-juridiczieskije materiaiy..., t. XXVI, s. 410).
Wywód famtlti urodzonych Piotrowskìch herbu Abdank, wydany przez he- roidię wilenską 15 lutego 1805 roku, podawal, že: „Stanislaw syn Jana z Pie- traszków Piotrowski po przodkach swych zaszczycal šią prerogatywą stanowi szlacheckiemu wlašciwą, dziedziczyi w powiecie szawelskim sytuowaną mająt- nošč ziemską zwaną Wardukszle i spbdzil syna lgnacego, który synów dwóch: Jerzego i Antoniego sukcessorami po sobie zostawü” (1776) Heroldia uznala więc tych ostatnich za „rodowitą i starožytną szlachtą polską”, wpisując ich do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich guberni litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 50-52).
Wedhig Reg es iru szlochty czynszowej i okolicmej powiatu borysowskiego z 1812 roku we wsi Sìwce mieszkal pan Symon Piotrowski (AWAK, t. XXXVII, s. 307), 29 maja 1818 roku Grodzieiiskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich wydalo zaswiadczenie rodowitosci szlacheckiej Szymonowi Piotrowskie- mu, wlascicielowi wsi Wierch-Lebiódka w powiecie Hdzkim. Dowiadujemy šią z tego przekazu, že prūtoplastą rodu byl Grzegorz Piotrowski, chorąžy wojsk polskich, który za zaslugi bojowe otrzymal z rąk Jana Kazimierza herb Junosza i majątek Kosówka, co zapisane zostalo do akt lwowskiego sądu ziemskiego 25 kwietnia 1662 roku (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 517). Grzegorz zostawi! syna Teodora Jana, dwuimiennego, a ów dwóch kolejnych: Józefa i Szymona. Synowje zaš tego ostatniego - Edward i Szymon - nabyli w koócu XVIII wieku posia- dlosc Wierch-Lebiódka kolo Lidy.
21 maja 1841 roku Wilenskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich wydalo zaswiadczenie rodowitosci Wincentemu Piotrowskiemu, wlascicielowi wsi Mikance w powiecie kowienskim. Choc byl to niewątpliwie ten sam ród, gdyž równiez uzywal herbu Junosza, za protoplastą tu wziąty zostal Dawid Piotrowski, mający syna Jana i wnuka Kazimierza (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 516).
W powiatach wilenskim oraz oszmianskim szeroko rozgatązieni byli Pio- trowscy užywąjący herbu Korwin, wlasciciele m.in. mąjątk0w Czerepszczyzna i
349
Šwirany. Ich wywodzono od Jozefą i Teresy Piotrowskich (1743), stolnikow braslawskich (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 518). Kolejny wywod Piotrowskich herbu Korwin za protoplast? rodu uznawal Jozefą Piotrowskiego, ktory mial czterech synow: Szymona, Gabryela, Franciszka i Jozefą. Z nich (prčcz Franciszka, ktory zmarl bczpotomnie) poszty duže odgalęzienia niezamožnej rodziny szlacheckiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1256, s. 1-458).
Wywod famitii urodzonych Piotrowskich herbu Korwin z 31 sierpnia 1820 roku podawal, že; „Józef Korwin Piotrowski pierwej s?dzia grodzki woje- w6dztwa wilenskiego, a pozniey stolnik braslawski (...), starožytną szlachecką dostoynošcią uzacniony, pošrod zaszczytow urodzeniu swemu i stanowi wlasci- wych posiadal wieczyscie majętnošč Swirany, w powiecie oszmianskim ležącą, a obok tego mial w swey zastawney possessyi od urodzonych Bieganskich wio- ski Przewozniki, Rusakow, Koscieniow i Czerenoki oraz innego nazwania w wojewodztwie wilenskim sytuowane, ktore dobra, a mianowicie Swirany, w spadku synowi swemu Karolowi Korwinowi Piotrowskiemu, horodniczemu wojew6dztwa smolehskiego, zostawil. Tak o tym przeswiadczyty trzy dekretą Trybunatu Gfownego Litewskiego roku 1743”.
Karol mial syna Gabryela, ktorego synowie Kazimierz, Ignacy, Jozef, Piotr i Pawel w 1820 roku uznani zostali wraz z Iicznymi swymi potomkami przez De- putacje Wywodowa Wilehska 2a „rodowita y starožytną szlachte polska” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1539, s. 83-84).
W XIX wieku Piotrowscy mieli niemalo klopotow z utrzymywaniem si? w stanie szlacheckim, gdyž wladze carskie dąžyly do zepchnięcia ich, jak i wielu innych niezamožnych rodziti szlacheckich, do klasy chlopskiej (CPAHL, f. 391, z.
l. nr 1256, s. 1-458). Wowczas to Piotrowscy herbu Korwin spokrewnieni byli
m. in. z Fedorowiczami, Maciulewiczami, Urbanowiczami, Bukowskimi, Rodzie- wiczami (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 292, s. 1-56; f. 39L z. 1, nr 1506, s. 1-10).
Wywod familii urodzonych Piotrowskich herbu Korwin z 1832 roku stwier- dzal, že tcgo rodu „przodkowie byli szlachtą starožytną, piastowali urząda i po- siadali dobra dziedziczne, a mianowicie, že z nich Jozef Korwin Piotrowski, wojski czemihowski (...), dziedziczyi dobra ziemskte w wojewodztwie mmskim Janowszczyzn? oraz Norzyce alias Piotrowo w powiecie oszmiahskim, piasto- wal urząd podwojewodzego wilenskiego" - w roku 1691. Mial on z zoną Bene- dyktą Tyminską syna Karola, ktory byl wojskim czemihowskim. Jego syn Fran- ciszek mial syna Jana i wnukow: Cezarego Dominika Konstantego oraz Juiiusza Leopoldą Marka (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 55-57).
Wilenski regent graniczny Jan Piotrowski w 1832 roku otrzytrial w tutejszej heroldii potwierdzcnie szlacheckiej rodowitosci (CPAHL, f. 393, z. 1, nr 1620, s. 35, 36). 21 paždziemika 1830 roku w Suwalkach wystawiono następujący dokument: „Rada Obywatelska Wojewodztwa Augustowskiego zaswiadcza ni- niejszym jako pan Francisdzek Xawery Piotrowski po zlozeniu prawem wskaza- nych dowodow do księgi obywateli szlachty powiatu kalwaryjskiego pod nr 5 bez prawa gtosowania na seymikach wpisanym zostai. Prezes Rady Jozef Dzie- konski” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 61).
Od początku XVII wieku Piotrowscy herbu Junosza występują w Oszmia- nie. Jeden z nich, Hrehory Stanisfaw, stolnik nowogrddzki, „mąž wojenny, Mo-
350
skwę, ktora chciala ubiec Lubecz, trzysta wyciąwszy, resztę do Šwini rzeki za- pędzit, gdzie ich daleko wtęcej potonęlo; w Horodyszczu, swoich dobrach, ko- šcioi zmurowal, n adai i ozdobil” (T. Žychlinski, Zlotą księga szlachty polskiej, t. II, s. 243).
W pienvszej polowie XIX vvieku Piotrowscy byli licznie osiedleni w powie- cic upickim, gdzie się spokrewnili m.in z Sorokami, Proscewiczami (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4098). Piotrowscy herbu Junosza notowani byli w powiecie dzi- snenskim, gdzie się spokrewnili z Niekraszewiczami, Strummskimi, Parfianowi- czami, Sokolowskimi, Slizieniami, Onoszkami (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117, II). Oni tež zamieszkivvali y/ Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 292, s, 71-80). W innych powiatach Piotrowscy tego herbu spokrewmeni byli m.in. z Raszano- vviczami, Žylewiczami, Rakowskmri, Korsakam), Strumskimi, Fedorowiczami, Žyckimi, Tyszkiewiczami, Bortkiewiczami, Daniszewskimi. Dziedziczyli m.in. dobra Hlebow i Žejmele w powiecie upickim; dzieržawili folwark Woronka wparafii womianskiej w powiecie wileuskim. Wszędzie okrešlali się jako „po- chodzący ze starožytnej szlachty polskiej”.
Liczna grupa Piotrowskich, zamieszkalych w powiecie drohiczynskim w dobrach Piotrowe Kizyvvokoly, Kiynki, Sobole, Tohvin, Zaremby, Korzeni6wka, Wojencze, Siekluki, Osmole, Piotrowe Trojany, Wygonowo Piotrowe, Siekluki Piotrowe i in., uzyskaia potwierdzenie rodowitošci szlacheckiej z heroldii gro- dzienskiej w roku 1835 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 160-164).
Piotrowscy byli rodziną aktywną politycznie i patriotyczną. Lista urzędni- k6w wyznania katolickiego, zwolnionych ze služby ze względu na polityczną n lepra womyšlnošč od roku 1863 i zamieszkalych iv guberni grodzienskiej z poja- šnieniem, jakie ma každy z nich šrodki do žycia (CPAHL, f. 378, z. 1866, nr 181) z listopada 1866 roku zawiera m.in. infortnację, že w powiecie biatostoc- kim zamieszkuje „radca tytulamy Piotrowski. Jest utrzymywany przez dzieci”.
Andrzej Piotrowski, wlašciciel w pienvszej polowie XVIII wieku majątku Juliopol, byl uwažany za protoplastę galęzi pieczętującej się herbem SIepowron, a zamieszkatej w powiatach šwięcianskim i witkomierskim, gdzie požniej posia- dali tež rožne zušcianki i folwarki (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 292, s. 57-70). Pio- trowscy osiedleni na Žmudzi užywali herbu Pilawa, a wywodzili się od Mikoiaja Piotrowskiego, wlašciciela dobr Piotrkowice na ziemi warszawskiej, Na Podolu Piotrowscy rozgalęzili się na siedem rožnych rodzin, ale nie byli majętni i wpIywow] (Spisok dworian podolskoj gabenai, s. 75, 134, 292), Užywali tu przewažnie herbu Gozdawa (por. W. Lukomskij, W. Modzalewskij, Mahrossij- skij gierbownik, s. 133).
Duže znaczenie i wpfywy uzyskaia ta rodzina w Rosji, gdzie slynęla w wielu sferach žycia spolecznego. Przedstawiciele tego rodu podkrešlali tam z naciškiem swe polskie pochodzenie. A. Bobrinskij (cz. 2, s. 366) podawat, že „familia Pie- trowskich pochodzi ze starožytnego polskiego szlachectwa (...). Po przesiedleniu się do Rosji shižyli tronowi rosyjskiemu na rozmaitych urzędach”. Takže Obszczij gierbownik (t. VII, s. 165) informowal: „Familia Pietrowskich (...) pochodzi ze starožytnego Polskiego szlachectwa. Potomkowie tego rodu, znajdując się w Polsce w rožnych rangach, obdarzani byli od krolow polskich wsiami i na one przywileja- mi. Rownym sposobem i įnni pochodzący od tegož rodu Pietrmvscy, przesiedlając
351
się do Rosji, služyli tronowi rosyjskiemu w rožnych rangach. Wszystko to dowodzi się swiadectwami i genealogią Pietrowskich”. Z tej rodziny pochodzil m.in. wybitny poetą i myšliciel Symeon Polocki (1629-1680).
PIOTUCH (Gaidys) herbu Kubticki. Dziedziczyli dobra ziemskie na Wi- lenszczyžnie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
PIGIMO (Plunksna) herbu Boncza. Od początku XVII wieku notowani byli w Witebsku, požniej tež na Žmudzi i Nowogrodczyznic. Piastowali liczne urzę- dy i otrzymywali posady w administracji i wojskowošci (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 372; f. 391, z. 7, nr 791). Byli i „ludzie prošci” tego nazwiska. W. Nekanda Trepka donosil: „Pioro nazywal się Olbrycht, syn Kobyly, kowala ze wsi od Grochlina u Lelowa (...), Ten kowalczyk Pioreckim się poczynil”.
PIČROWICZ (Plunksnaitys) herbu Leiiwa. Znani byli na Litwje.
PIRAMOWICZ (Piramovičius) herbu Odrowąž, Dziedziczne posiadtošci mieli w Galicji. Z tego rodu pochodzii Grzegorz Piramowicz (1735-1801), wybitny pedagog polski.
PIS AN KO vėl PISANKA (Pisankas) herbu Prus III. Osiedleni byli na Wilenszczyznie i Grodzieriszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046; f, 391, z. 9, nr 1068, 2443, 2541). Znani byli tež w Polsce.
PISARZEWSKI vėl PISARZOWSKI (Pisažauskas) herbu Starykoh, Šle- powron i Topor. Pochodzili z Polski srodkowej. Jan z Pisarzowic Pisarzewski w 1661 roku byl sędzią ziemskim zatorsko-ošwięcimskim, wielokrotnym poslem na sejmiki krakowskie. Inna rodzina Pisarzewskich, užywająca herbu Topor, pochodzila z Poznanskiego. Jeszcze inni uzywali godla Slepowron. Pisal o nich Kasper Niesiecki w Koronie Polskiej (t. Ill, s. 606). Informacje o tym rodzie zawiera rowniez Spis szlachty Krdlestwa Polskiego (s. 184).
Początkowo Pisarzewscy pisali się „de Pisary”. W tedy na Grodzienszczyž- nie posiadali dobra Pisarzewce. Petrus de Pisszary, podkomorzy krolewski, jest wspominany w 1437 przez lwowskie akta grodzkie. Jan Pisarzewski, zatorski sędzia ziemskt, w 1674 roku podpisal sufragację wojewodztw i ziem Rzeczypo- spolitej dla Augusta II (VL, t. V, s. 148). Ignacy Pisarzewski podpisal 11 sierpnia 1772 roku laudum ziemian zydaczowskich o uregulowaniu spraw tego powiatu. Michal Pisarzewski by! „towarzyszem sowitym” chorągwi jašnie wielmoznego Walewskiego, wojewodzica sieradzkiego, w skladzie Szostej Brygady Kawalerii Narodowej wojska koronnego w 1790 roku, stacjonującej w Tulczynie {Mate- riaty do bibliograjti genealogii i heraldyki polskiej, 1.1, s. 22).
Pisarzewscy byli bardzo szanowani w Rosji. Pisarzewscy rosyjscy najpraw- dopodobniej pochodzili od Pisarzewskich z Pisarzowic na ziemi zatorsko- oswięcimskiej.

go, za malzonka swego przypowiadam się у one zastawe pod pieru'szą zaręką aresztuję, aby nikomu nie byla wydana do okupna y bycia malzonka mėgo u Sądu Glownego Trybunalnego, czego ni na kim inszym requirowac nie przyj- dzie, tylko na samych wszmciach, mych msciwych panach. Oddawam się za tym w taškę mych msciwych panow. Za Paszkowa, dnia 26 Juli Anno 1639. Wszmsc mych msciwych panow zyczliwa y rada shizyd Hanna Przewalska Mikitiniczo- wa” (Istoriko juridiczeskije marieriafy..., t. IX, s. 379-380).
Chodzito w owym pišmie pani Przewaiskiej o to, by zdobyč na powrot nale- žące do niej rzeczy, ktore wczesniej jej mąž wypozyczyl (lub podarowat) Timo- fejowi Koztowi, burmistrzowi mohylewskiemu, nagle i bezpotomnie zmarlemu. Koziet byl cztowiekiem bogatym, po jego smierci bardzo wiele osöb domagato się zwrotu kosztownosci, danych ongiš burmistrzowi w prezencie Qedną z nich byta Hanna Przewalska).
Sprawa nabrata takiego rozglosu, že musiaf się nią zająč sam Wladystaw TV, ktöry z Wilna wystosowal w tej sprawie specjalny list do magistratu Mohylewa, podpisując go sąžnišcie z wyszczegölnieniem wszystkich naleznych mu tytulöw: „Wladyslaw IV, z taski ßozey kröl polski, wielkie ksiąžę litewskie, ruskie, pru- skie, ¿mudzkie, mazowieckie, inilanckie, a szwedzki, gocki, wandalski dzie- dziczny krol, obrany wielki car moskiewski” Jak skonezyty się starania pani Przewaiskiej, nie wiadomo. W každyrn razie rodzina ta przetrwaia dziejowe kurze, a jej przedstawiciele byli wzuiiankowani takze w przekazach archiwab nych z wieku XVIII i XIX.
PRZEWLOCKI (Pševlockis) herbu Brodzic, Oria, Pms, Przestrzat. W 1661 roku w witebskich aktach grodzkich zapisano wzmiankę о Stanislawie Przewtoc- kim, „czeszniku nowogrodzkim”. Wöwczas i požniej Przewtoccy znani byli tež na Wilenszczyznie. Ich rodowitošė szlacheckąpotwierdzita heroldia wilenska.
PRZEŽDZIECKI (Pšezdeckas) herbu Prus I, Pierzchala, Roch III. Kasper Niesiecki {Korona Polska, t. III, s. 767) napisat o nich: „Przeždziecki herbu Prus I w Mazowieckim y Xięstwie Litewskim. Jan Przeždziecki w zakonie naszym, sfužąc zapowietrzonym w Pultusku, padt ofiarą mitošei bližniego w roku 1624. Marcin, towarzysz Koniecpolskiego, w roku 1582 pieszo poszedt do szturmu pod Pleszkowetn. Piotr i Pawel w Trockim 1632. Benedykt, podstoli ptocki”.
Profesor Julian Bartoszewicz zanotowal o tej rodzinie: „Przeždzieccy herbu Roch, na Litwie. Pierwszy z tego domu Senator, Mikolaj Wladyslaw, byl naj- pierw marszalkiem oszmianskim, w ktörym to powlecie posiadal wieä Szeme- towszczyznę, w roku zas 1678 postąpil na kasztelana nowogrodzkiego. Byl stronnikiem Sapiehöw (...), Jako marszalek trybunalu litewskiego zakonczyl tycie ten kasztelan na posiedzeniu tegož trybunalu dnia 11 paždziemika 1685 roku, mając lat okoio 64 (...).
Aleksander, chorąžy mozyrski, sekretarz poselstwa do cesarza Piotrą Wielkiego po dwa razy (1705, 1713). Potem zaslugiwal się Tartom i ze starostą stęžyckim jakiš czas bawit w Turcji w roku 1714. Byl deputatėm na tiybunal wilenski w roku 1716. Wreszcie dnia 24 listopada 1726 roku mianowany kasztelanem inflanckim, byl drugim z kolei w tej rodzinie senatorem, umarl zas w Wilnie 1732 roku.
401
Miai trzech synow, z tych dwaj starsi, odwazne zuchy i dobrego serca lu- dzie, mamie poginęli. Trzeci tylko, najmlodszy, Antoni Tadeusz zostal przy žyciu. Mając lat 22, piastowal juž laskę trybunaiu litewskiego, za co mianowany zaraz zostal pisarzem wielkim. Poslując raz w raz na sejtnach, w roku 1750 zostal podczaszym litewskim, w roku 1752 referendarzem, a na sejmie koronacyj- nym z roku 1764 mianowany podkanderzym
By] tež Przeždziecki starostą pinskim, minskim, dębskim i bhidenskiin. Umar! w Warszawie dnia 27 marca 1772 roku, mając wieku lat 56. Pochowany u kapucynow. Za žonę miat Katarzynę Oginską, rodzoną siostrę hetinana wieU kiego litewskiego Michata; zašlubiona z nim w roku 1744, umarla zas w Zasfa- wiu dnia 17 wrzesnia 1762 roku, Dwaj jego synowie, starszy Michal, pisarz wielki litewski, starosta pinski, osiadl na Podolu, mlodszy zaš z nSch, Dominik, starosta dębski i minski, zostal šią na Litwie”,
Wed tug Ignacego Kapicy Milewskiego (Herbarz, s. 339) Frzeždzieccy ob- jawili się na arenie dziejowej na przelomie XV i XVI wieku, Nazwisko wzięli od dobr Przeždziecko Dworaki, Przeždziecko Grzymber, Przeždziecko Lenarty, Przeždziecko Pierzchaly, Przeždziecko Mroczki, Przeždziecko Drogoszewo, Przeždziecko Jachy w powiecie nurskim w ziemi lomžynskiej.
Węgierskie žrodlo genealogiczne podajc o tym rodzie co następuje: „Przeždziecki herbu Roch III. Od 1460 na Mazowszu. Požniej w Litwie, na Podolu (w XVIII w.). Od 1843 i 1913 hrabiowie rosyjscy. W XVIII wieku uzywali w Polsce tytulu «hrabiowie na Zaslawiu i Czamym Ostrowiu». Trzech senatordw” (Stefan graf von Szydlow-Szydlowski, Nikolaus Ritter von Pastinszky, Der polnische und litauische Hocbadel, s. 76).
Mikolaj Wladyslaw Przeždziecki by! marszalkiem powiatu oszmianskiego w latach 1640-1676, On tež w 1676 roku, jako deputat do konstytucji z Wielkiego Księstwa Litewskiego, podpisal uchwal? warszawskiego sejmu koronacyjnego (VL, t. V, s. 205). Konstanty Florian Przeždziecki, podsędek brzešciahski, w 1674 ziožyl podpis w Warszawie pod sufragacją Jana III Sobieskiego (ibidem, s. 161). Mikolaj Przeždziecki, kasztelan nowogridzki, od 1678 roku by! czlonkiem Rady Krdlewskiej Jana III Sobieskiego (ibidem, s. 270).
K. Pulaski w dziele Kronika polskich rodow szlacheckich Podola, tVofynia i Ukrainy (t. I, s. 151) podawal o Przeždzieckich, že „wyszli z Mazowsza, gdzie dotąd žyją liczne gatęzie tegož samego rodu. Ci, ktorzy w XVI lub w zaraniu XVII wieku osiedli na Litwie, rychto zajqli wyzsze stanowiska i majątkowo podnieili znaczenie rodu. Heraldycy poczynają rodowdd Przeždzieckich litew- skich od Piotrą Pawla, ziemianina powiatu oszmianskiego, ktory w 1638 roku nabyl dobra Szemetowszczyznq. Z potomkow jego syn Mikolaj zasiadl juž w senacie (kasztelan nowogrodzki), a wnuk Aleksander (syn Krzysztofa) by! kasztelanem inflanckim, Odtąd Przeždzieccy ohok urzędow ziemskich piastują liczne dygnitarstwa”.
Przeždzieccy herbu Pierzchafa w XVII w. posiadali kamienice w Wilme, majątek Szemetowszczyznę w powiecie oszmianskim, posiadtosci w woje- wodztwach nowogrodzkim, inflanckim, minskim. Przedstawiciele tego rodu mieli dobra ziemskie takže w powiecie šwięcianskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2346). Hrabiowie Karol i Konstanty Przeždzieccy figurują natomiast na liscie
402
szlachty powiatu oszmianskiego z roku 1809. Przeždzieccy spokrewnieni byli z Oginskimi, Radziwiilami, Kiewliczami, Jawgielami, Zalcskimi, Lubieriskimi, Kaminskimi, Guyskiini, Karnickimi, Olizarami.
PRZYALGOWSKl {Prialgauskaa) herbu Dolęga. Od okolo 1640 roku zamieszkiwali na Žmudzi (majątek Przyalgowo w powiecie teiszewskim) i na Wilenszczyžnie (Wilno i okolice), Spokrewnieni byli z Wojnowiczarni, Zyg- muntami, Lukowiczami, Gabszewiczami, DanileckimL
Wyw6d familii urodzonych Przyaigowskich herbu Dolęga z 11 vvrzešnia 1835 roku podawal: „Pienvszy wzmiankowany protoplasta Kazimierz z Gie- dawga Przyalgowski w zaszczytach szlachectwa zostając, splodzil syna Hreho- rego, ktory dobra swe dziedziczne Miloszajcie Pakiery w gondynskim, Lawkow Podywiecie w szadowskim i Poworcie Pilsudy Sumiczne w korszewskim po- wiatach Xięstwa Žmudzkiego ležące, testamentem 1663 roku pazdziemika 15 uczynionym (...) synom swoitn Kazimierzowi, Michalowi i Piotrowi zostawil”.
Michai zostal požnjej podstolim smolenskim. W 1835 roku heroldia wilenska uznala za „akmalnych i starozytnych dworzan", wpisując ich do szostej częšci ksįąg szlachty gubemi wilenskiej, Jozefą Grzegorza, Jana Alojzego, Wincentego Tomasza, Ludwika Barttomieja, Leopoldą, Ignacego Andrzeja, Ignacego Norbertą, Aleksandra Ignacego Karola, Tadeusza, Telesforą Pawla, Benedykta Zenona, Jozefe, Piotrą Pawla, Jozefą Lukasza, Antoniego Felicjana, Jana Aleksandra, Chryzo- gona, Zenona Ambrožego, Stefana Jozefą Ksawerego i innych Przyalgowskich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 81-85).
Kilkų Przyalgowskich zapisalo šią w dziejacb kultury rosyjskiej, inni chlub- nie zaslužyli stę na polu chwaly w walkach o niepodleglošč Republiki Litew- skiej w latach 1918-1920.
PRZYBYLSKI (PSibilskas) herbu Abdank, Gozdawiec, Grzytnaia, Koscie- sza, Nowina i wlasnego, Jakub Przybylski podpisal 23 lipca 1764 konfederaeję ziemian halickich w obronie Polski i wiary katolickiej. Maciej Przybylski byl w roku szkolnym 1822/23 nauczycielem rysunkow w Molodecznie (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s. 15-20).
PRZYBYSZEWSKI (Psibisevskis) herbu Grzymala. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie upickim.
PRZYBYTEK (Psibitekas) herbu Grzymala. Miejscem ich osiedlenia byl powiat lidzki (CPAHL, f. 391, z. 4, nr2351).
PRZYDOBA (Prìdaba) herbu Lubicz. Posiadali majatki w powiecie ro- stenskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
PRZYLIJCKI (Psilenckis) herbu Nal^cz i Sreniawa. Dawna i zamozna ro- dzina malopolska. Nazwisko wzi^li od wsi Przyl^ka w województwie krakow- skim. Uzywali przydomku Prandota. Hieronim Przyt^cki z Przyt^ka marni propria podpisal 3 czerwca 1606 „protestaci” szlachty województwa krakowskie-
403
go {Akta sejmikowe wojewodztwa krakowskiego, t. 1, s. 298). On tež ziozyl pod- pis pod uchwalą szlachty wojewodztwa krakowskiego „na okazowaniu” 1 maja 1619 roku pod Kazimierzem, Prawdopodobnie teuže Hieronim z Przylęka Przy- lęcki, stolnik wojewodztwa krakowskiego, marszalek kola rycerskiego, w 1634 podpisal laudum wojewodztwa krakowskiego (VL, t. Ill, s. 402), Achacy z Przylęka Przylęcki, stolnik krakowski, w 1642 roku byi czlonkiem komisji poselskiej do ustalenia granic Šląska i Węgier (VL, t. IV, s. 27). Michal Bogu- siaw Przylęcki w 1696 pdnit funkcje burgrabiego krakowskiego.
Wywodfamilii urodzonychPrzylęckich herbu Srzmiawa z II listopada 1832 roku stwierdzal: „Przed narni, Ignacym hrabią Zabielią* pehiiącym urząd raar- szalka gubemskiego wilenskiego, dworu Jego Cesarskiej Mošci kameijunkrem i kawalerem, prezydującym, i deputatam! z powiatow gubemi wilehskiej, a mia- nowicie z wilenskiego - Cezarym Sawickim, z brastawskiego - Stanistawem Kamienskim, z upickiego - Michaiem baronem Krauzėm, z kowienskiego - Jacentym Mackiewiczem, z wilkomierskiego - Ignacym Bolcewiczem, z sza- welskiego - Jozefem Rymgaytlą, i z telszewskiego - Symplicjuszem Izdebskim, do przyjmowania i roztrząsania wywodow szlacheckich wybranymi, zložony zostal wywod rodowitosci szlacheckiej familii urodzonych Przylęckich
Z rozbioru jakowego okazalo się, it familia Przylęckich od najdawniejszych czasow zaszczycona prerogatywami stanowi szlacheckiemu wlasciwemi, posiada- niem dobr ziemskich i pehdeniem publicznych urzędow, užywa herbu Srzeniawa (...); že pradziad wywodzącego się Krzysztof Antoniewicz Przylęcki, jako aktualny szlachcic, posiadat dobra ziemskie z poddanymi, jedne Berebiow zwane w woje- wodztwie polockim, w trakcie newelskim, drugie zas Podusie w wojewodztwie trockini polotone, antecessorom jego przez krolow polskich nadane, a jemu za przywilejem krdla polskiego Augusta H konferowane, ktdre to dobra Podusie ustą pil Franciszkowi Swierczewskiemu, a Berebiow synowi swojemu Antoniemu Pizyięckiemu drogą natūralu ej sukcessyi do dziedziczenia zostawil; tudziež iž rze- czony syn jego Antoni za žycia jeszcze ojca swojego nabyl majętnošč Rabszczyznę, ežy Ii Rawszczyznę nazwaną, w wojewodztwie poiockim w trakcie newelskim poto- žoną, takže z poddanymi, i že tych majętnosci, tak ojczystej, jako tež przez niego nabytej, zostal sukcessorem - syn jego Ludwik, dworzanin Jego Krolewskiej Mošci skardu litewskiego”.
Wywod heroldii wilenskiej kohczy się sakramentalną formulą: „Na funda- mencie przeto takowych dowodow, rodowitosc starožytną szlachecką familii urodzonych Przylęckich probujących, my, pelniący urząd marszalka, i deputaci po- wiatowi (...) familią urodzonych Przylęckich, a mianowicie wywodzących się: Leona Ludwikowicza z synami Wojciechem, Mikoiajem Walerianem Ignacym, trzyimiennym, i Hieronimem Szymonem, dwuimiennym, Przylęckich za rodovvitą i starožytną szlachtę uznajemy, oglaszamy i onych do księgi szlachty gubemi wilenskiej klasy pierwszej zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 76-78).
Jak wynika z tego dokumentu, Przylęccy kojarzyli malzehstwa z pannami z domow Bobiatyhskich, Twardowskich, Ciechanowiczow, Petrazyckich. Oprocz dziedziczenia wymienionych w wywodzie posiadlošci mieszkali rdwniez w Wilnie, na Autokolu, jak tež w majętnošciach Parow i Budwicie w powiecie rosiehskim.
4 0 4
PRZYMULSKI (Pšimulskis) herbu Syrokomla i Žnin. Dziedziczne dobra ziemskie tego rodu znajdowaly šią w powiecie wilenskira (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 305).
PRZYTYCKI (Pritickas) herbu wlasnego. Pochodzili z miejscowošci Przy- tyki w powiecie radomskim. „Stanislaw w nagrodę zashig wojskowych otrzymal zatwieidzenie nobilitacji w 1613 r.” (Polska encyklopedia szlachecka, t. X, s. 136). Odznaczali šią walecznošcią w zmaganiach z Moskwą (VL, t. III, s. 94).
PSTROKONSKI (Pstrokonskis) herbu Poraj i Paparona, Pochodzili z Pol- ski srodkowej; požniej znani byli tež na Litwie i Bialej Rusi. Jan z Pstrych Koni Pstrokonski, miecznik ięczycki, w 1674 roku podpisal akt elekcji Jana III Sobie- skiego (VL, t. V, s. 152).
PSZCZOLKOWSKJ herbu Rawicz i Jastrzębiec. Pan Adam A. Pszczoi- kowski zamieszkaly w Warszawie tak oto przedstawia dzieje swego rodu: „Rod Pszczolkowskich wywodzi šią ze wsi Pszczolki (parafia Grudusk, powiat prza- snyski, ziemia ciechanowska) i naležy do szlachty odwiecznej. Oznacza to tyle, že jest tak zwaną szlachtą šamą z siebie (jak powiada Juraha w Panų Tadeuszu: «Pytai u tnnie patentą, kiedym zostal sziachcicem? Sam Bog to pamiąta! Nie- chaj Moskal w las idzie pytai dębiny, kto jej dal patent rosnąč nad wszystkie krzewinyl»). Początki Pszczolkowskich sięgają zapewne wczesnego sredniowie- cza, skoro juž w Metryce Księstwa Mazowieckiego z początkow XV w. poja- wiają šią czlotlkowie tego rodu.
Nazwisko ich pienvotme zapisywane bylo w zlatynizowanej formie «de PczoJky» potem «de Psczolki», «de Pszczolki». Występowali rownoczesnie w początkach XV w. jako «de Dzamowo». Wies Dzamowo, a co najmniej od polowy XVI w. Wisniewo-Dziamowo položona jest rowniez w parafii Grudusk i sąsiaduje z Pszczolkami od potnocy. Z początkiem XVI w. powstalo nazwisko w formie przymiotuikowej Psczotkowski, a požniej Pszcz61kowski. Od czasow Iii rozbioru až do utworzenia Księstwa Warszawskiego, gdy powiat przasnyski znajdowal šią pod okupacja pruską, nazwisko to bylo zapisywane jako «von Pszczolkowski». Bylo ono jednak zbyt trudne dla pruskich urzędnikow. W do- kumentach wiąc z tego okresu nąjczęšciej widnieją dziwolągi typu «von Pschol- kowski», «von Pzciolkowski», «von Pszolkowski» itd.
Gniazdo rodowe - wies Pszczolki - wobec rozrodzenia się Pszczolkowskich ulegto rozpadowi na 5 dzialow: Pszczolki G6me (zwane tei Pszczolki-S tępne), Pszczolki-Czubaki, Pszczolki-Szerszenie, Pszczolki-GoJanki i Pszczolki-Gotardy. Obszar tych pięciu wsi obejmowal ponad 700 morg, czyli 23,5 wloki (ok. 390 hek- tarow). W XVII w. znikly z mapy Pszczolki-Gotardy, a w XIX w. Pszczcdki- Golanki zostaly wchlonięte przez Pszczolki-Szerszenie. Po HI rozbiorze Prusacy dodatkowo wprowadzili podzial poszczegolnych wsi na częšci oznaczone iiterami. Dla przykladu Pszczolki Gome dzielą šią na litery A, B, C, D, E, F, G.
Gdzieš w początkach XVII w. rod podzielit šią na co najmmej 5 galęzi: 1) na Pszczolkach-Szerszeniach i Pszczolkach-Golankach 2) na Pszczolkach Gor- nych, 3) na Pszczolkach-Czubakach, 4) na Kolakach Wielkich, 5) na Kakach.
405
Jednakže ze względu na duže rozrodzenie Pszczölkowskich w parafii Grudusk poszczegölne galęzie rodu dodatkowo uzywaly röwniez dziwacznych przezwisk, takich jak chocby: Bladziak, Czubak, Figura, Trąbka, Wionczyk, Wnuk, Zitna, Žyra.
Istnieją spore problemy z uslaleniem herbu Pszczölkowskich. W przypadku szlachty polnocnomazowieckiej przynaležnošč herbową možna okrešlač tylko na podstawie dokumentöw z czasöw sredniowiecza czy wczesnego renesansu, gdy istniala jcszcze pamtęč o dawnym systemie obrony kraj«. W XVII i XVIII w. wiele szlachty z tych okolic zapomnialo swych herböw, zas w XIX w. w dobie masowych legitymacji szlacheckich sztucznie je sobie dodawano (nąjczęšciej czerpiąc wiedzq z herbarzy i zapožyczając herby od rodöw o podobnym brzmie- niu nazwiska, nie mających jednak zazwyczaj nie wspolnego z danym rodem pölnocnotnazowieckim).
Niestety, w dawnych dokuraentach nie udalo rai się natknąč na jakąkolwiek zapiskę herbową dotyczącą Pszczölkowskich. Ani Niesiecki w swym herbarzu, ani Nalęcz-Malachowski w swym spisie przy nazwisku Pszczölkowski nie po- dają žadnego herbu. Na początku XIX w, Leon Pszczölkowski, podprefekt po- wiatu staszowskiego (pochodzący z galęzi na Pszczolkach-Szerszeniach), za- möwil sobie genealogię u Wojciecha Wielądka. Ten opracowai ją wyjątkowo rzetelnie (bo w oparciu o metrykj parafialne i księgi sądowe). Jako herb zaš po- dat Rawicz (jednakže nie przedstawiąjąc jakichkolwiek dowodöw na jego przynaležnošč Pszczölkowskim).
Herb Jastrzębiec u Pszczölkowskich pojawia się po raz pierwszy w 1844 r., gdy przed heroldią Krölestwa Polskiego wylegitymowal się ze szlachectwa An- toni Pszczölkowski (1797-1853) - z galęzi na Pszczölkach Gömych. W 1853 r. tej formalnosci dokonali röwniez jego dwaj bracia stryjeczni: Seweryn Pszczölkowski (1777-1855) i Mateusz Pszczölkowski (1790-1862) oraz ich kuzyn trze- ciego stopnia Jan Kanty Pszczölkowski (1794-1855), ktöry byl zarazcm ziąciem Mateusza. Zadziwiającym pozostaje fakt, že pozostali C2tonkowie rodu, znacz- nie zamožntejsi od wyzej wymienionych, takowych dowodöw szlachectwa nie przeprowadzili.
Pszczötkowscy w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej chętnie uczestniczyli w žydu politycznym. Podpisaii m.in. elekcje z lat 1648, 1674, 1697, 1733. Pia- stowali rowniež pomniejsze urzędy ziemskie na Mazowszu (np. Stanislaw, bur- grabia grodzki plocki w 1661; Adam, burgrabia ciechanowski w 1740; Dominik, lowczy ltwski 1756; Stanislaw, komomik ziemski zawkrzenski w latach 1630- 1642).
PTAK (Pankštys) herbu Trzy Groty. Miejscem ich osiedlenia byä powiat lidzki.
PTASZYCKI (Ptašickas) herbu Labędž. „Kazitnierz, występujący w 1741 roku przed aktami w grodzie przemyskim, mial z žony Joanny Zukowskiej syna Jakuba, ktöremu rodzice odstąpili potowę döbr w Žakliczynie; Jakub z žony Joanny Tyszkowskiej zostawil cörki: Eleonorę, Helen ę i synöw: Franciszka i Jana” (S. Umski, Rodzina..., t. XV, s. 70).
4 0 6
Szlachecką rodowitošč Ptaszyckich potwierdzilo Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich w Minsku 9 listopada 1835 roku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Mifisku, f. 319, z. 2, nr 132). Jan Szczęsny Ptaszycki, vvybitny historyk, i jego brat Adam, znakomity inžynier elektryk, znani byli na przelomie XIX i XX wie- ku w Rosji.
PUCHACZ vėl PUHACZ (Pugačius) herbu nieznanego. Pisali się „z Ko- rzenicy”. Nieznany z imienia Puhacz w 1697 roku od wqjewodztwa sieradzkiego podpisa) elekcję Augusta II. Znani byli fež na Wilenszczyžnie.
PUCHACZEW vėl PUHACZEW (Pu g ač e va s) herbu nieznanego. „Ostafij Olechnowicz Puhaczew prowadzil 1486 r. proces o dobra Sutkowskie. Wasil, ziemianin wolpiski, dostawial dwoch zbrojnych konnych z swych posiadlošci na potrzeby wojenne” (S. Uruski, Rodtina..., t. V, s. 72).
PUCHACZEWICZ vėl PUHACEWICZ (Pugacevičius) herbu nieznanego. Zamieszkiwali na Wolyniu i Wilenszczyžnie. Hrehory Puhaczewicz, byl namiestnikiem klasztoru supraskiego w 1597 roku.
PUCHACZEWSKI vėl PUHACZEWSKI (Pugačevskis) herbu Syrokomla. Wywod familii urodzonyck Puhaczewskich herbu Syrokomla z 19 czerwca 1835, zatwierdzony w heroldii wilehskiej, infoimowal o starožytnym szlachectwie tej rodziny. Na jego podstawie uznano Jana, Boleslawa, Andrzeja Trajana, Amoniego Pantaleona, Michala Hennenegilda, Wladyslawa Piotrą, Ferdynanda Piotrą, Adolfą Robertą za „aktualnych i starožytnych dworzan”, vvpisując ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi wilehskiej (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1046, s. 44-46). Od 1667 roku byli Puhaczewscy wspohviašcicielami majątku Lenczunowa w powie- cie kowienskim.
PUCHALSKI (Pukalskas) herbu Puchala, Prus III, Šlepowron. Pochodzili z Polski šrodkoweį, požniej znani byli na Litwie, Bialej Rusi i Ukrainie. Liczna grupa Pucbalskich, zamieszkiwala w powiecie drohiczynskim w dobrach Pu- chaty Stare, Boratyniec Lacki, Winna Wypychy, Siedlce, Siekluki, Piotrowe Krzywokoty, Wygonowo, Szmurly, Osmole, Puchaly Nowe. Szlachecka rodo- witošč tych wlašnie Puchalskich zostala w 1835 roku potwierdzona przez herol- dię grodzieriską (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z, 4, nr 1, s. 174-177).
PUCIATA (Putiatas) herbu Syrokomla i Przyjaciel. Dziedziczyli majątki w powiatach oszmianskim i trockim. M, Paszkie\vicz i J. Kulczycki {Herby ro- dčw polskich, s. 459) stwierdzili, že rod ten užywal godel Kolodyn, Masalski i Syrokomla. Jan Puciata w 1604 roku byl wožnym powiatu mšcislawskiego na Bialej Rusi.
Bartosz Paprocki w dziele O herbiech ksiąiąt i rycerstwa Wielkiego Księ- stwa Litewskiego w 1584 roku pisal: „Puciatowie dom starodawny, z ktorego byl wieku mėgo Frydrych Puciata, starosta nitanski; ten na chlebie rycerskim z mlo- došci się wychowal, wiele a męžnie z nieprzyjacioly czynil, jako roku 1577
4 0 7
z Janem Brynkiem Wenden miasto i zatnek pod Moskwa z mafym ludern, ktöry pod swą mocą mieli, wziqli, i od tego czasu Moskwa pokrzepič się nie mogla”.
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki, t. I, s. 270) zanotowal: „Puciata, dom w Wilenskiem i Witebskiem; Puciata pod Šwiatopelkiem, księciem kujaw- skim, Dawida, księcia wlodzimierskiego, zabiwszy, miasto Wlodzimierz od oblęženia uwolnil”.
PUCZYNSKI (Pučinskas) herbu Sulima. Miejscem ich osiedlenia byi po- wiat wifehski (CPAHL, f. 391, z. 6, tir 7).
PUJDOKIEWICZ (Puidnkevičius) herbu Nieczuja. Dziedziczne posiadlo- šci mieli w powiecie telszewskim.
PUJKIEWICZ (Puikevičius) herbu Pujkiewicz. Osiedleni byli na Wi- lenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1046).
PUK-PUK1EL (Puk-Pukelis) herbu Rawicz. Znani byli od wielu wieköw na Litwie.
PUKINSK1 (Pukinskas) herbu Pielesz. Ich dobra rodowe znajdowaly się w po- wiatach telszewskim, rosienskim t dzisnenskim.
PUKLEWICZ (Puklevičius) herbu Abdank. Mieli posiadlošci w powiecie
rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1885),
PUKSZTA herbu Kosciesza odm. Notowani byli w zrödiach historycznych jako szlachta osiadla w powiatach tröckim, wilenskim i oszmianskim.
PULASKI (Pulaskis) herbu Slepowron i Ošia Gtowa. Kasper Niesiecki po- dawal o nich: „Pulaski herbu Slepowron w ruskim w-wie. Rafal na Pulaziach Pulaski, stolnik bielski, byl rotmistrzem usarskim pod Chocimiem 1621, dzte- więciu synow swoich fortūną podzielil, ktörzy wszyscy razem shižyli po usarsku w tejže woynie*'.
Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XV, s. 80) pisal o tym rodzie: „Pulaski herbu fslepowron. Gniazdem tej rodziny wies Puiazie pod Tykocinem, lecz byli i w Mazowszu, szlachta zagrodowa i dopiero w XVIII stuleciu zaslynqla w dziejach Rzeczypospolitej”.
Pulascy wzmiankowani byli w przekazach archiwalnych od XVI w. Matys Pulaski figuruje w rejestrze z 1528 jako szlachcic z ziemi podlaskiej (Russkaja htoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1575), Jdzef, Franciszek, Kazimierz, Antoni, Walenty i imti Pulascy w 1764 roku podpisali od wojewodztwa mazowieckiego elekcję krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 124).
Historyk Kazimierz Pulaski w dziele Kronika polskich rodöw stlacheckich Podola, Woiynia i Ukrainy (t. I, s, 153-154) zanotowal: „Pulascy herbu Slepowron. Pochodzą ze wsi Pulazia w ziemi bielskiej, powiecie brahskim, parafii Wyszonki, gdzie z dawnych czasow dziedziczyli posiadlošci ziemskie, a w XV
408
i XVI wiekü licznie rozrodzeni, rožne nadawali przezwiska odrębnym częiciom ogolnej rozlegtej dzielnicy. Dhigo pisali się tylko «z Putazia», aie juž z począt- kiem XVI wieku wyrobionem byîo nazwisko rodowe (Pulazsky, Pulassky).*’
Byto kilka linii tego rodu, ale cechami, ktôre je wszystkie lączyly, byly zami- lowanie do rzemiosla wojennego i duže zaskigi d!a ojczyzny na polach bitew. Inte- resujące dane o tej rodzinie przytoczyl Jan Bohdanowicz-Dworzecki w Herbarzu szlachty iiîewskièj: „Pulaski Korwin herbu Slepowron. 1471 Mikolaj i drugį Mi- koiaj, brada rodzeni, synowie Pawla de Pulasze. Katarzyna, siostra rodzona, dzie- dziczka in Pulasze w ziemi nurskiej; ich stryj Stanisiaw. 1557 i 1561 w ziemi nur- skiej Maciej, Krzysztof, Katarzyna, Dorasz, Zofia i Elžbieta, dzied Michaia de Putazie, i Bartlomiej, syn Piotrą de Putazie. 1579 Madej i Michai, synowie Michaia de Puiazie; Stanisiaw de Polazie syn Adama; 1598 Adam, syn Stanislawa Puiaskiego de Pulazie (...). 1628 Jan Pulaski, ziemianin powiatu oszmianskiego, jego Dowbuniszki, brat rodzony Wojciecha Stanislawa z Putazia Puiaskiego, zie- mianina Korony Polskiej”.
Pulascy posiadali tež dobra Chrzczonùw i Pogiry w powiecie osztnianskim. Spokrewnieni byli w XV-XVIII w. z Gudaszewskimi, Hotowniami, Olszewski* mi, Szwykowskimi, Zielinskimi.
PULJAN (Puljanas) herbu Wieniawa. Zamieszkiwali w powiecie wilko- mierskim (CPAEÏL, f. 708, z. 2, nr 4).
PUNTUS (Puntusas) herbu Pokora. Miejscem ich osiedlenia by! powiat wjtkomierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 4).
PUPK1EW1CZ (Pupkevičius) herbu Pypka. Dziedziczyli majątki w powia* tach wilkomierskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7; f. 708, z. 2, nr 4,724). Byli tež znani na Grodzienszczyžnie i Wileészczyznie. Seweryn Uruski (Rodzina..., t. XV, s. 83) pisal o tym rodzie: „Pupkiewicz herbu Pypka. Franciszek i Aleksander z synem Fdiksem, synowie Wiktora, wnukowie Aleksandra, wylegitymowani w Cesarstwie 1850 roku, zapisani do ksiąg szlachty gubemi kowienskiej”.
PURWINSKI (Purvinskas) herbu Nowina. Ich rodowe siedziby znajdo- waly się w powiecie rosienskim.
PURVCKI (Purickas) herbu Korybut, Osiedleni byli w powiecie kowienskim.
PURYSZKA (Punską herbu Prus. Jan Jerzy Puryszka od wojewôdztwa minskiego podpisal w 1648 roku akt elekcji krôla Jana Kazimierza. W tym cza- sie Puryszkowie notowani byli takže na Žmudzi,
PURYSZKIEWICZ (Puriškevičius) herbu Prus. Zamieszkiwali na Li- twie i Bialej Rusi. Byli wplywowi takže w Cesarstwie Rosyjskim.
PURZYCKI (Pužickis) herbu Pomian. Ich rodowitosé szlachecką potwier- dzila heroldia wilehska w 1799 roku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 2i).
409
PUSLOWSKI (Puslauskas) herbu Szeliga. Wladyslaw Puslowski, ayn Wojciecha, figuruje na liscie szlachty guberni wileiiskiej z roku 1849 (CPAHL, f. 391,z.7,nr3807).
PUSZ (Pušys) herbu Korwin. Potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej uzy- skali 13 marca 1845 roku.
PUSŽKARENKO (Puškarcnka) herbu Ostoja. W žrodtach historycznych wzmiankowani byli od XVII wieku.
PUSZKAHEWICZ (Puškarevičius) herbu Puszkar. Posiadali majętnosci na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z„ 7, nr 1885).
PUSZKIN (Puškinas) herbu Szeliga i Jastrzębiec. Drukowane zrodla gene- alogiczno-heraldyczne albo w ogoie poraijają milczeniem istnienie rodu pob skich Puszkinow, albo wzmiankują o nim bardzo skrotowo. N. Szaposznikow w dziele Heraldtca (t, I, s. 164) podawal: „Puszkinowie, herbu Szeliga, z dawna posiadali majątnošci w wojewodztwach nowogrodzkim, minskim i mscislaw- skim. Z rodu tych Puszkinow Maciej Puszkin posiadat w wojewodztwie poloc- kim majątek Horki, sprzedany przez jego syna, ktory šią przesiedlil do prowin- cyi witebskiej. Potomkowie jego w ciągu kilku pokolen posiadali w prowincyi witebskiej raajątki Nowe Siolo, Pniewo, Monachy i in.”
Bardziej obszeme dane o dziejach tego rodu odnaležč možna w zbiorach ar- chiwalnych Minską i Wilna. Drzewo genealogiczne rodu Puszkinow herbu Ja- strzębiec, zatwierdzone urz^dowo w Minsku Litewskim w 1774 roku, przynosi wiadomosci o ošiniu pokolcniach (43 osobach pici męskiej) jednej z gatązi tej rodziny. Bogate dane zawiera tež Genealogia domu starožytnego szlacheckiego Zdanow Puszkinow. Olo ow zapis w księgach ziemskich prowincji mscisiaw- skiej: „Roku 1774, miesiąca Novembra 29 dnia. Przed urządem Jego Imperator- skiej Mošci zicraskim mscislawskim virtute uniwersalow jašnie wielmoznego jego mošci pana Michala Kochowskiego, gener ala lejtnanta, gubematora guberni mohylowskicj i kawalera Orderu Šwiątej Anny, nakazujących wywody szla- checkie comparendo personaliter, jegomošc pan Jan Tadeusz Ždan Puszkin, starosta karpicki, imieniein swoim i imieniem imiennikow swoich procedencyą genealogii starožytnego szlacheckiego domu swego produkowat i dowodzil, iž ejuondam jegomošč pan Ždan Puszkin, ab avis et atavis szlachcic i obywatel wojewodztwa mscistawskiego, procreavit synow Bohdana i Alanazego Ždano- wiczdw Puszkinow.
Z nich mlodszy Atanazy Zdanowicz odumarl sterilis. A Bohdan Zdanowicz Puszkin, brat starszy, prolificavit syndw trzech: J6zefa, Alanazego i Izydora Boh- danowiczbw Puszkinow. Jozef Bohdanowicz Ždan Puszkin mial synow dwoch: Teodora i Jarosza Jozefowiczow Puszkinow, Drugi brat Atanazy Bohdanowicz mial synow dwoch: Harasima i Filipa Atanazowicz6w Puszkinow. Trzeci z nich brat Izydor Bohdanowicz Puszkin progenuit syna Jana T2ydorowicza Puszkina,
Interim Teodor Jozefowicz profilificavit syna Jana Teodorowicza Ždana Puszkina. Harasim Atanazowicz Puszkin sterilis decepit, a Filip Atanazowicz
410
mi ai syna Mitrofana Puszkina. Preterea Jarosz Jozefowicz mial syn6w dwoch: Aleksandra i Romana Jaroszewiczow Puszkinow, a Jan Izydorowicz mial c6rką Dorotą Janownę Puszkinowną sito tempore Dulewiczową sterilem. Jan Teodo- rowicz progenuit synow piąciu, mianowicie: Pawia, starszego, drugiego S te fana, trzeciego Jana, czwartego Tymofeja, piątego Pawia, samego mlodszego, Janowi- czow Zdanow Puszkin6w.
Mitrofan Filipowicz Puszkin sterilis, et similiter Aleksander Jaroszewicz Puszkin steriliter decipit. Interea Aleksander Jaroszewicz splodzil Lukasza Aleksandrowicza Puszkina. Post hoc Pawel, samy miodszy syn, Janowicz Ždan Puszkin procreavit synow dwoch: Tomasza, po zbyciu dobr swoich Sielca cum attinendis w wojewodztwie mscislawskim sytuowanych jašnie wielmoznemu panu Jozefowiczowi, starošcie orszanskiemu, wiecznošcią juž teraz w Litwie bądącego, i Jana, starostą karpieckiego, ad praesens procedencyą genealogii starožytnego szlacheckiego domu swego wiodącego, Pawtowiczdw Zdanow Puszkinow.
Preterea Pawel, samy starszy syn, Jaroszewicz prolifikowal Bazytego Pawlowicza Puszkina. Similiter Stefan Janowicz mial syna Dawida Stefanowicz Puszkina. hem czwarty syn Jan Janowicz sterilis z tego swiata zszedl, a Tymo- fiej, piąty syn, Janowicz prokreowal synow Konstantego i Symona, suo tempore xiądza Bazyliana, Tymofiejewiczow Puszkinow. Preterea Lukasz Aleksandro- wicz Puszkin splodzit synow dwoch: Teodora i Leoną Lukaszewiczow Puszkinow. Post hoc jegomošc pan Tomasz Pawlowicz Ždan Puszkin progenuit syna jednego Jozefą Tomaszewicza ad praesens w Litwie bądącego Ždana Puszkina.
Promterim Bazyli, starszego brata Pawia syn, Pawlowicz prolifikowal sy- n<5w dwdch, Macieja i Benedykta Bazylewiczbw Puszkindw. Ad hoc Dawid Stefanowicz mial syna Felicjana Dawidowicza Puszkina (,..). Konstanty Tymo- fiejewicz mial synow czterech: Pawia, Hrehorego, Felicjana i Teodora Kon- stantynowiczow Puszkinow. Interea Teodor Lukaszewicz splodzil Kazimierza Teodorowicza Puszkina, a Leon Lukaszewicz progenuit Konstantego Leonowi- cza Puszkina. Felicjan Dawidowicz prokreowal syna jednego Jana Felicjanowi- cza Puszkina.
Na dowod takowej procedencyi genealogii szlacheckiego rodzenstwa imie- niem swoim i imieniem imiennikow swoich produxit documenta imieniowi swemu s-hižące. Specjaliter popis szlachty bojar Jego Krolewskiej Masei woje- wodztwa mscislawskiego za krola jegomosci Zygmunta Pierwszego w Rado- szkowiezach odprawionego extractem z xiąg popisowych wiąkszej kancelaryi Wielkiego Xiąstwa Litewskiego za kroJa JM Wladyslawa Czwartego w roku 1641 Oktobra 14 dnia wydany (...), w ktorym expromitur, že jegomošė Ždan Puszkin z ichmosciarni panarni kompatryotami mscislawskiemi poptsywal šią.
Item pod rokiem 1560, Novembra datowaną (...) od jegomosci pana Hrehorego Wolowicza, marszalka Jego Krolewskiej Mošci, starosty stonimskiego, i Mi- kolaja Naruszewicza, sekretarza Jego Krolewskiej Mošci, dzierzawcy markow- skiego i miadzielskiego, rewizor6w do Mscislawia, w ktorej rekognicyi imiona jpanow Bohdana i Atanazego Puszkinow exprimuntur, i že stuzba oltuchowska alias Kolodzicz w wojewodztwie mscislawskim in ante od xiąžącia lwana Juije- wieza Lingwjeni imieniowi jpanow Puszkin6w nadana do przerzeczonych jpanow
411
Bohdana i Atanazego, bojarow micislawskich, Puszkinow quondam powiatu mscislawskiemu iralezy. hem produkowal dziat pod datą roku 1601 Novembra 20 dnia zaszly raiędzy jpanami Jozefen, Atanazym i Izydorem Bohdanowiczami Puszkinatni za dekretem ziemstwa mscislawskiego uczymony”.
Puszkinowie posiadali wdwczas, zanim przeniešli się dalėj na wschod, dobra Nowogicdki w powiecie mscislawskim. Werdykt urzędowy w ich sprawie oznajmiat więc: „My, urząd Jej Imperatorskiej Mošci ziemski prowincyi mscislawskiej, wi- dząc shiszne sprawiedliwe prawne autentyczne dowody, žadnej wątpliwošci nie- podlegle probacye procedencyi genealogii starožytnej szlacheckiej jegotnošci pana Jana Tadeusza Ždana Puszkina, starosty karpieckiego, i wszystkich ichmosciow w linii wyrazonych (...): Ždana Puszkina el alios za starožytną szlachtę wojewodztwa naszego tnscislawskiego decydujemy, przyjmujemy i uznajemy”. Po tej konkluzji następują podpisy uwierzytelniające (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2660). Z innego zapisu dowiadujemy się jeszcze, že w roku 1785 To- masz Puszkin, starosta karpiecki, kupil od Michala Lopotta majętnošč Stajki pod Minskiem.
Kilka uzupelniających szczegoiow o tej starožytnej rodzinie zawiera Her- barz orszanski z 1775 roku: „Puszkinowie herbu Szeliga, to jest xięžyc z krzy- žcm kawalerskim we srodku, w czerwonym polu, na helmie pawi ogon. Familia, wedhjg opisania kronik, w Xięstwie Litewskim, w wojewodztwach nowogrodz- kim, minskim i mscislawskim osiadlošč mająca, rožnemi szczycita się urzędami, z ktorej Maciej Puszkin mial wieczystę possessją majqtnosc Horki w woje- wodztwie polockim, ktorą to majętnošč syn wyprzcdawszy, przeniosl się w pro- wincyą witebską i wziąl prawem zastawnym majętnošč Chrzanowszczyznę; w trzecim pokoleniu i czwartym następcy, possydując rožne w prowincyi witeb- skiej i mscislawskiej majętnošci, jako to. Nowiesiolo, Monachi, Pniowe, chociaž žadnych autentycznych w dowdd progeneracji nie okazali dokumentow, jednak poniewaz w piątym stopniu wywodzący się naležyte i doktadne od obywatelow prowincyi witebskiej prezentowal swiadectwo, iž jest od wspomnionych przod- kow idącym, ktorzy oraz, iž wspomnione mieli possessye, wyswiadcza, a oso- bliwie w tymže testimonium 1774 roku danym, wyraza JW pan Justyn Szawer- nowskt, iž sam dokumentą JPP Puszkinow tychže samych widzial i czytal w archiwum JPP Reutow, za czym sąd szlachecki zachowai ich status”.
W roku 1818 Zgromadzenie Wywodowe Szlacheckie Gubemi Bialorusko- Witebskiej rozpatry waio „sprawę wywodową familii ichmosciow panow Puszkinow przy podanej proibie od szlachcica witebskiego powiatu Jakuba Janowi- cza Puszkina”. Na podstawie przcdlozonych dokumentow - jak stwierdzal 6w- czesny zapis archiwalny: „widziec się dalo: Czasu przeznaczonych jeszcze przez Najjašniejszą Imperatorową catej Rossyi Katarzynę II wywodow w byiych pro- wincyalnych sądach imię familii Puszkinow przed sądem ziemskim prowincyi witebskiej okazywalo dowody urodzenia i pocliodzistosci swojej, i onymi pro- bując, iž szlachetny dom ten wedle opisania kronikarzy polskich w rožnych po- wiatach i wojewddztwach Krdlestwa Polskiego dobrze znany, znakomitemi urzędami zaszczycony, uzywai herbu Szeliga zwanego, w rysie ktorego bye powinien «księžyc rogami do gory niepehiy, zloty, we srodku niego krzyž ka- walerski takiegož kolom, w polu czerwonym, na helmie ogon pawi».
412
Za Leszka Czamego nabyty od Macieja Puszkina caly swöj wyprowadza rozröd, ktöry possyduj^c w wojewodztwie poiockim majqtnosc Horki nazwan^., zostawil po sobie syna Michaia, a ten, naturalny po ojcu sukcessor rzeczonej majqtnosci Horek, po niedhigim czasie wtadania swego on? wysprzedal i w prowincyi witebsk^. przeniösl siq, gdzie ozeniony 2 godna szlachciank^ Zardec- k% wzi^t za prawem zastawnym majqtnoäö Chrzanowszczyznq tejze prowincyi w parafii talkowieckiej sytuowan^, a w pozyciu z malzonka swoja wydal na swiat synöw czterech: Sebestyana, Dominika, Bazylego i Andrzeja Michalowi- czöw Puszkinöw.
Ci po smierci ojca swojego skupjeni byli z zastawy majqtnosci Chizanowsz- czyzna i uczynili podzial oplaconej sumy, A z nich Bazyli poj^l za zonq pannq Przewalskq, i z ni^ sptodzit syna Jana. Sebestyan, brat drugi, poi^czony wqztem malzenskim z pannp Radziszewskq, przeniösl siq wspölnie z bracmi swojemi Dominikiem i Andrzejem do familii swojej, wöwczas w prowincyi mscislaw- skiej bqdacej, i tam osiadlszy na zastawnej majqtnosci Nowe Siolo zwanej, od JP Suchodolskiego trzymanej, dozyi syna Jana i z nim po expirawanej tenucie znowu do tutejszej powröcil prowincyi.
Brat zas trzeci Dominik, tamze w wojewodztwie mscisiawskiin pozostaly, bezpotomnie zszedl z tego swiata. A Andrzej, brat czwarty, wkroczywszy w slubne zwiqzki z tameczn^ obywatelk^ de domo Sokoiowskq, wzi^t po niej majqtnosc Monachi i na onej pqdz^c dni zycia swojego, miat synöw dwoch: Franciszka i Jana Andrzej ewiczow, ktörzy przy possesyi majqtnosci Monachi w prowincyi mscislawskiej zostali.
Jan Bazylewicz bezpotomnie zakonczyi wiek swöj, a Jan Sebestyanowicz, wöwczas do wywodu id^cy, powröciwszy z ojcem swoim do witebskiej prowincyi, wszedt w malzenskie pozycie z pannq Witkowska i po onej wziql w exdota- cyi majqtnosc nazwanq Pniowe, w parafti falkowickiej sytuowan^, a w ci^gu wieku swojego dozyi syna jednego Jakuba, o jakowej progeneracyi przywie- dziono na dowöd swiadectwo urzqdniköw i obywateli rzeczonej witebskiej prowincyi w roku 1774 Februaryi dnia 5 wydane, a o istotnym urodzeniu szlachec- kim opisanemi possessyami döbr ziemskich dostateczne uczyniono przekonanie; skutkiem czego s^d ziemski prowincjonalny witebski dekretem swoim na dniu 2 marca 1775 roku ferowanym (...) cat^ familiq ichmosciöw Puszkinöw za szla- chetn^ uznal i potwierdzil.
W daiszym zas wyswietleniu okazuje siq, iz po nastatym takowym dekrecie od Jakuba Janowicza poszlo dwoch synöw; Mateusz i Jan, jak dowodza metryki chrzestnc, pierwsze 1791 r, Septembra wtörego na imiq Macieja za podpisem xiqdza Michaia Polonskiego, dziekana witebskiego, w roku 1816 marca dnia 10 z ksiqg metrycznych wyjqta; a druga w tymze roku i miesi^cu dnia pi^tego przez xiqdza Jana Boburkq, parocha falkowickiego wydana, i 1796 roku Juli 25 nastaia na imiq Jana Jakubowicza Puszkina, w jakowej metryce Jakub i zona jego Anna de domo Suehorska Puszkinowie mianuja siq obywatelami powiatu witebskiego i zastawnikami maj^tku Biate Chruscikowo od panöw Suchorskich w tenatq wypuszczonego.
Dopiero zas tenze Jakub Puszkin mieszka na arendownym gruncie w powie- cie witebskim za kontraktem od Franciszka Strzemeskiego w 1813 roku Juni 29
4 1 3
dnia wydanym. A synowie Onego, pierwszy Mateusz, ženny z pamią Maryanną Reuttown^ w tymže powiecie possydują wlasną pustosz Strahi zowiącą šią, prawem wieczysto-darowanym od pana Wincentego Reutta, sądziego witebskie- go, w 1810 roku Januaryi 20 dnia wydanym Drugi Jan Jakubowicz, pošlu- biony pannie Maryannie Poczopowiczownie, z ktorą dozy! syna lgnacego, przy ojcu swoim Jakubie Puszkinie zostaje.
I na tym stopniu caia genealogiczna linia familii ichmosciow panow Puszki- now koniec swdj bierze, ku potwierdzeniu ktorej i dia gruntowniejszego dowodu
0 rodowitosci szlacheckiej tego domu refcrując stę, preside! do wyzej wyspecy- fikowanych dokumentow dcdączyl jeszcze swiadectwo JWPana Hieronima Mil- kiewicza, marszaika powiatu witebskiego, w dacie 1803 roku wydane Jakubowi Puszkinowi o tym, iž on, bądąc szlachcicem i possessyonatem powiatu witebskiego, by najmniejszej nigdy o szlacheckim swoim dostojenstwie nie mia} oppozycyi, i že ojciec jego Jan Sebestyanowicz Puszkin zawsze na sejmikach
1 zjazdacli publicznych bywat i czasu popisow razem ze wszelką szlachtą slawal j do regestrow popisowych byl wpisanym,
Po wtore, testimonialny dokument o szlachetnosci cakgo imienia Puszkinow w roku 1818 Februaryi 17 dnia od nižej wyrazonych obywateli i urządni- kdw wydany, a mianowicie: Tadeusza Szawemowskiego, tytularnego sowietni- ka; lgnacego Bialynię Zyzniewskiego, skarbnika; Franciszka Strzemieskiego, koliežskiego regestratora; Andrzeja Grzymatią, skarbnika oszmianskiego, i Mi- chala Oskierką.
Co wszystko z dojrzalą uwagą przejrzawszy, my, gubernski marszalek i po- wiatowi deputaci zupelne mamy przekonanie o szlachetnosci familii ichmosciow Puszkinow, przeto slosownie do przepisow uznawszy mąžną zawsze w dostojenstwie szlachetnym przy wszelkich prerogatywach temu stanowi wta- sciwych zachowujemy, a iiniona žyjących szlachetnego tego domu osdb do kla- sy pierwszej Szlacheinej rodosiownej xięgi wniesc przeznaczany”. Podpisy: „gubernski marszalek Romuald Bohomolec; deputaci - Bazyli Lukaszewicz, Klemens Korbut, Kazimierz Kossow, Marcin Rypinski, Ignacy Lipski, Jan Buy- nicki i in” (Archiwum Narodowe Bialorusi w. Minsku, f. 2512, z. 1, nr 99, s. 187-189).
Wzmianki o tym polskim rodzic, z ktorego prawdopodobnie wywodziia šią babcia wielkiego poety rosyjskiego Aleksandra Puszkina, spotyka šią takže w roz- maitych žrodiach drukowanych. Dowiadujemy šią z nich m.in., že wielmozni pa- nowie Jan Puszkin z Szczerbinina i Aleksander Puszkin z Lebowa na Smolehsz- czyžnie w 1654 rūku walczyli zbrojnie po sironie polskiej w obronie Smolenską przed agresjąMoskwy (Ardimgmficzeskij sbomik dokumentow, t. XIV, s. 31).
Puszkin podpisal {correction, lectum cum actis) jeden z zapisdw w aktach Gtownego Trybunalu Litewsktego w styczniu 1750 roku (AWAX, t. XII, s. 15). W 1799 roku heroldia wilenska poleciia wpisac imiona urodzonych Rafala i innych Puszkinow do pierwszsj klasy ksiąg szlachty gubemi litcwskiej (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 28; f. 391, z. 6, nr 11, s. 32). Ziemianin z powiatu lepelskiego Antoni Puszkin syn Adolfą po roku 1863 przez dtugie lata znajdo- wal šią pod tajnym nadzorem policji na rozkaz gubematora witebskiego za „przebywanie w szajee buntownikdw” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 37).
414
Dot^d na terenach zabuzariskich spotyka si? Polaków o nazwisku Puszkìn oraz Puszko, Puszkiewicz, Puszkinicz. Prawodpodobnie samo nazwisko Puszkìn jest pochodne od starolechickiego imienìa (pózniej nazwiska) Puszko: syn Pusz- ki - Puszkìn. Puszkowie, polska rodzina szlachecka uzywaj^ca hcrbu Terebesz, od najdawniejszycb czasów zamieszkiwala w Wilnie oraz w powiatach oszmian- skim, braslawskìm (tu znajdowala si? wieé szlachecka Puszki) i wìlehskim - w tym ostatnim nalezal ongis do nich maj^tek K.?dzierowszczyzna. Puszkinowie spokrewnieni byli m.in. z Kozlowskimi ì Jodkami (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1326; f. 391, z. 4, nr 2378; f. 391, z. 10, nr 308), Niewykluczone, iz wywodzili si? oni z Królestwa Polskiego.
Przemyslaw D^bkowskì w pracy Wqdrówki rodzin szlacheckìch (s. 24) pi- sai: „2 Wielkopolski pochodzil Stanislaw Puszka (Puszko), 1437, który trzymal czpsc wsi królewskiej Rózmòw w pewnej sutnie ust^pionej ma przez poprzed- nich posiadaczy. Przez malzenstwo z wdow? Potencjann^ Rózniowsk^, która z pierwszego malzenstwa miala syna Wierzbi?t?, pomnozyl on sw^ posiadiosé”
Rosyjskie opracowanìa genealogiczne wyprowadzaj^ Puszkinów od pólmi- tycznego Radszy, stowiahskiego szlachcica, który miai przybyc do Moskwy w XIII wieku z panstw niemieckich. Wedhig jednych miai to byc Serb, wedtug innych - Rusin. Piotr Dolgorukow (Russkaja rodosìownaja kniga, cz, 4, s. 183) podawal: „Przodek ich Grigortj Aleksandrowicz, maj^cy przezwisko Puszka, zyl w drugiej polowie XVI wieku i byl potomkiem Radszy w siódmym pokoleniu”.
Obszczij gierbownik dworianskich rodow Wsierossijskoj impietrii (t. IV, s. 22) zawiera podobne wyjaénienie pochodzenia innego rodu rosyjskiego od tegoz przodka: „Protopiasta rodu Musinów-Puszkinów, mqz zacny Radsza, poehodzgoy ze znatnej slowiahskìej familii, wyjcchal do Rosji z Giermanii we dni kniazenìa swi?tego bìagowiemego wielkiego kniazia Aleksandra Newskiego. Od tego Radszy pochodza Buturlinowie, Kologriwowowie, Niekludowowie ì inne znatne fainìlìe. Praprawnuk Radszy Hrehory Puszka miai wnuka Michajla po przezwisku Musa*’.
Trudno powìedziec, czy legendamy Radsza naprawd? istniai (mògi zreszt^ byc Lechitig o ile byl Serbem) i czy Puszkinowie pochodz? od niego, czy od któ- regoé z polskich Puszków. Przeciez sam wybitny rosyjski heraldyk L. Sawiolow zaznaczal, ze Obszczij gierbownik dworianskich rodow zawiera niekiedy „najbar- dziej bezsensowne bzdury” (por. jego Lekcjipo msskojgeneaiogii, s. 39).
Nawet gdyby A. Puszkìn nie pochodzil z rodu lechìckich Puszków, to i tak w zylacli jego plyn?ta domìeszka krwi polskiej, odziedziczona po stynnych mo- skiewskìch domach wywodz^cych sì? ze szlachty polskiej: Luninów, Czaadaje- wów, Wotynskìch, GoJicynòw, Czemyszewòw, Wìeniewitinowów, Woronco- wów (por. N. K. Tieletowa, Zabytyje rodstwiennyje swiazi A. 5. Puszkina, Leningradi 1981). Mozna tezdodaó, ze w XIX wieku reprezentanci rodu Puszkinów spokrewnìli si? z polskìmi domami Kozlowskich, Poniatowskich, Siankierów.
PUSZKO (Puskas) herbu Terebesz.
PUSZYCKI (Pusickas) herbu Pomian. Dzicdziczyli dobra ziemskie w po- wjecie kowienskìm (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 7).
415
PUTEL (Putelys) herbu Abdank. W 1799 roku wpisani zostali przez herol- dią wilehskądo ksiąg szlachty gubemi litewskiej,
PUTELL (Putelys) herbu Odrowąž. Ich rodowe posiadtosci znajdowaly siq w powiecie telszewskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, 12).
PUTRAMENT (Putramentas) herbu Dolqga. Posiadaii majętnošci w po- wiatach telszewskim, szawelskim i rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2379; f. 391, z. 6, nr 707). Röd „de Putram” wpissny zostal do Rittersbanku w Rydze w 1638 roku (J. A. Hylzen; Inßanty, Wilno 1750),
PUTTKAMER (Putkaroeris) herbu Puttkamer. Dawna szlachta niemiec- ko-polska. Posiadaii liczne dobra na Litwie i w lnflantach, jak tež na Biafej Rusi (porhaslo: Podkamer).
PUTWINSK1 (Putvinskas) herbu Sas. Osiedleni byli na Žmudzi.
PUZIELEWICZ (Puzelevičius) herbu Slepowron. Posiadaii dobra rodowe w powiecie lidzkim.
PUZYNA (Pizinas) herbu Oginiec. Pisali šią „z Kozielska”. Pradawny rod lechicki. Polska encyklopedia szlachecka (t. 1, s. 157), podaje, že byli rodziną kniaziowską, „szczepu Ruryka, gaiqzi czemichowskiej, piszą šią «z Kozielska»”. Tomasz Šwiącki {Historyczne pamiątki, t. I, s. 271) zanotowal: „Puzyna Wtady- slaw, kniai herbu Oginiec, jeden szczep z kniaziami Oginskimi; kniaz z Kozielska, dla malošci wzrostu od ojca puzyr nazwany, dal początek domowi temu. Bohdan byl posiem do Rossyi 1553 roku. Pawel, wiadyka hicki 1644 roku. Aleksander poborca wolyhski, 1618 roku poslowal na sejm”.
Piotr Puzyna w Latach 1699-1705, a Stefan Puzyna w latach 1706-1709 byli wykladowcami etyki i polityki na Untwersytecie Wilenskim. Jan Kazimterz Puzyna, podczaszy upicki odnotowany zostal w zrodlach archiwalnych z roku 1687. W powiecie upickim na Žmudzi Puzynowie mieszkalt m.in. w Szukinisz- kach (CPAHL, f. 391, z. 7, nr4098, s. 271). Przedstawiciele tego rodu posiadaii tež wiele dobr w Galicji.
Wywöd familii urodzonych z Kozielska Puzynöw herbu Odyniec, utožony w Wilnie 4 czerwca 1835 roku, podawat, že: „wziqty za protoplastq Adam z Kozielska Puzyna byl lowczym upickim y starostą pupanskim, dziedzic dobr Nowego Dworu alias Pomomok zowigcych šią, w powiecie upickim potožo- nych, pojąwszy za zoną Tyzenhaus6wną, splodzil z nią synöw dwöch, Jakuba i Benedykta, starszemu Jakubowi i ženie jego Benedykcie z Staszewskich Puzy- nom, naöwczas obožnym i sądziom grodzkim powiatu upickiego, za žycia jesz- cze swego wspomnione dobra Nowy Dwör wyprzedal [stalo šią to w 1766 roku]. Mlodszy zaš syn Adama Benedykt bezpotomnie zszedl z tego swiata.
Pozostaly w žyciu Jakub Adamowicz piastowal rožne urzęda pröcz nadmie- nionych juž wyzey, poniewai jeszcze byl stolnikiem, potem woyskim powiatu upickiego, szambelanem aktualnym bytego dworu polskiego, vicemarszalkiem
416
Gi6wnego Trybunalu Litewskiego, marszalkiem Trybunalu Kola Duchownego, starostą pupanskim, listy od nayjašniejszego krola polskiego Stanislawa Augusta III do pomienionego Jakuba Puzyny adresowane 1768, 1773, 1780”. Mial on synow Ksawerego, Stanislawa i Ignacego. W 1835 roku heroldia wiletiska uznala Alojzego Jakuba z synem Piotrem Jozefem z Kozielska Puzynow za „ro- dowitych starožytnycb dworzan” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1046, s, 38-40).
PUZYNOWICZ (Puzinovičius) herbu Oginski. Miejscem ich osiedlenia byl powiat slonimski.
PUZYREWIC2 (Puzirevičius) herbu Kozicki. Dziedziczyli dobra ziem- skie w powiecie oszmianskim.
PUZYREWSKI (Puzirevskis) herbu Kita i wlasnego. Zamieszkiwali na Wilenszczyžnie i Bialej Rusi. Szczegolnie licznie osiedleni byli na Witebsz- czyžnie. Na Smolenszczyžnie posiadali dobra Stankowo (okolo 1650 roku), potem naležaly do nich majętnošci w powiecie borysowskim, grodzienskim, mscislawskim, orszanskim i in. Znani byli tež na Žmudzi. Spokrewnili się m.in. z hrabiami Brzostowskimi, Sapiehami, Romanowiczami.
PUZYROWICZ (Puzirovičius) herbu Prus I. Pierwsze wzmianki o dzie- jach tego rodu pochodzą z XVII wieku.
PYRSKI (Pirškis) herbu Janina. Osiedleni byli w powiecie nowogrodzkim. Ich przynaležnošč do stanu szlacheckiego wielokrotnie potwierdzala heroldia wiletiska w XIX wieku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11).
4 1 7
P O 2 * B s C Y.
Jt«ko 1774. nr»« Pthriiirįi 19 dm.t. J. 1*1*. Jbinn nirj'-i. JI.» i'j, L - uju; t Jau—Kr*hritwt oTfi“'. AYitt fj v l*>. r.-j. i,n
IvtirlD imnifl odiysOHKIIJHI ĮrtMivhŲiiry 4f. vrni>iKuri» IflJUAN.
Znbržrt Įjl()WJl miHll vi polu /„U H vili llrK
kolfa, uhitz pr/ez nią ?, giiry na dnl, 177-3—1774. StrjpUini UMfmSiiiuliiytni t>l 1Y* \Y. J. ¡‘P, un*"lntk'U ¡cinu- »tiirJj lYinfhkjcli «na rtiitnry «¿liir M y, e Ctiui] i j 4, l’l'. Pti/urstlrlt kvjiiUkjiiik
PAWtŪWIC20WlE,
1“(4, Mum ]] l*»*Wv,irA<»il> IutIm'III JIHIljidJ ndrjv.UJUIJMl |PrK^|IPJijrJ j»jl\ UJKud *«U] H XpFMr«l>tjc
i«№n}i:fji OrMitrakiey uriyuilr.
Ilerb PRZYJACIJSL
lilutMitianic: llu № Kilnia rfpfii, M era oaaatif ■%Optra« Bt.it te oiittoAtio, ctTi migi .iuot pKfioiv
2M.
.DgggdriJr szlii-htctim sntęo:
I6fi3, litru 3 dnit Tratifliii Jo/yHoluiin ntdnit irsip Ma»wo j Wyšokia oi 5in uitirvkich JOiofori Puvrlirtikiovn šlubiai.
1721 Josi} lt dni* M|im4, t » roku 1774 Hirc* S tlnis ¡>od pUt«gęj| *į- «losą miryką Cbrslo Antoniego lYvlnrkiii.
177A, Oktokn 5 dsit ditontt, teęoi rota y mirti i) c& 7 Jnit * eijdiit lito» »*■« p*»wiwyi YVJtebsfclffj oktjkovraa^ trctiuiuuitles od urtgdtt EiunakiBga WiUbakitga 2* Pi- Aditutoi y Pi»!rowi PiHliKkinii «jdtbjni.
Fragmenty Herbarza orszaftskiego z kodca XVTII wieku
R
RABROWSKI vėl ROBROWSKI vėl REBROWSKI vėl REBROWICZ (Rabarauskas). Od XVII wieku zamieszkiwali na Labelszczyžnie. Požniej zna- ni byli rowniez na Witebszczyznie w okolicach Polocką. Slynęli takze w Rosji. P. Malachowski w Zbiorze nazwisk szlachty (Lublin 1805, s* 398) wymienia nazwisko Robrowski, nie podaje jednak zadnych bližszych informacji.
Roman Rebrowski, jak wynika z dokumentbw archiwalnych z 1645 roku, peinil urząd burmistrza mohylewskiego i byl wlascicielem licznych wsi w po- wiecte orszanskim (Archiw Jugo-Zapadnoj Rusi, t. XIV, s, 270-272). Seweryn Uruski (Rodzinat. XV, s. 99) pisal: „Rabrowski, Jan, syn Jana, mial 1689 roku sprawę w Trybunale Lubelskim”, Prawdopodobnie odnotowani w 1764 roku w wojewodztwie polockim Robrowscy naleželi do tego samego rodu.
21 wrzesnia 1654 roku do magistratu miasta Mohylewa wplynąla następują- ca obszema skarga: „Zalowali y obciąžliwie opowiadali Žydzi miasta Jego Kro^ lewskiey Mosci mohylewskiego Nochim Jakubowicz y Faybisz Faybiszowicz, sami od siebie y ymieniem wszystkich Zydow, tak w Mohylewie mieszkających, tak tež y inszych, na swiqto ich teraznieysze uroczysle, przezywajone Trąbki, z rožnych mieysc dla odprawowania pomienionego šwięta do miasta Mohylewa przybylych, a osobliwie od Pantelea Jakubowicza, Gierszona Isakowicza, Abra- ma Jakubowicza y ynszych Zydow tuteyszych y przyjezdnych, na pana Romana Rebrowicza, burmistrza miasta mohylewskiego, yž pomieniony pan burmistrz, przepomniawszy boyažni Bozey, srogosci prawa pospolitego, smial y wazyl šią, zufale [zuchwale] dufając we wladzq swą rezydenciey na ten rok burmistrzow- ski, nie umiey tež dufając w potęgą pospolstwa, pod wladzą onego będących y w obfitosc bogactw, w roku teražnieyszym 1645 mca Septembra 21 dnia, we czwartek, gdy Zydowie žahijący [tj. skaržący - J.C.], tak w miescie mohylew- skim mieszkające, jako tež y przyjezdne na šwiąto ich uroczyste, po zažyciu nabozehstwa swego o poludniu nad rzeką Dnieprem zwyczaynych ceremoniy wedtug obrzędow swych zažywač cheieli, tamže pomieniony pan burmistrz, jawnie następując na wolnosci, prawa y przywileje Žydom nadane, zawziąwszy zly a nieprzystoyny przed šią zamysl, postrzegtezy niektorych Zydow, mąžczyzn y bialych glow z gromadą doroslych y niedoroslych panien žydowskich, zufale [zuchwale] wyskoczywszy z pomocnikami, na to przysposobionemi, takze y z czeladzią swą domową y z wielą ludzi luznych, na bruku bez shižby mieszkają- cych, z szablami dobytemi, szefelinami, rohatynarni y kijami, wprzdd sam pan Rebrowicz Zydow siec y bič począl. Na czeladž y pomocnik6w, sobie ymiony znajotnych, nie mniey y na pospolstwo krzyknąwszy, Zydow y Zydowek bič y z ktadek (ktoremi przez Dniepr ludzie przechodzą do Dnieprą rzucač y topic roz- kazal, tymi slowy m6wiąc: «Biycie, S2arpaycie y topcie; ja was w tym zastąpię»; ktorego to woli y rozkazania, jako burmistrzowskiey, dosyc czyniąc czeladž y pomocnicy, takze y gmin pospolity, rzuciwszy šią, Žydow siekli, bili, a szaty tak samych, jako y Žyd6wek, ochądostwo y ubiory, jako podczas uroczystego swięta przyozdobionemi, szarpac y tupic począl i, jakož we zlocie, srebrze, sza- tach y rozmaitych ubiorach, wedhig zakonu ich zydowskiego, na kilkanašcte
419
tysięcy zlotych w sposob tupu gwattownie pograbili, z ktorych niektore do domu jego, рала Rebrowiczowego, ku pozytkowi jego zaniešli, a niektore z gminų y pospolstwa w tuirmlcie na swoy požytek poobracali, ktore to gwattowne za- brante rzeczy na osobliwym regestrze opisane y wyrazone są. A mato na tym mając y przedsiąwziąty swoy zainyst zty do executiy przywiesc usitując, gdy w wieczor tegož dnia 21 Septembra po takowym tumulcie Žydzi za rzeką miesz- kające, jako tež i goscie, na to šwięto przyjezdne, ktorzy u nich gospodą stati, przez pomienione kiadki przez Dniepr gospodarze do mieszkania swego, a goscie do gospod swych yšč chcieli, tamze zastąpiwszy pan Rebrowski onym dro- gą, z temiž pomocnikami y czeladzią swoją przeyšcia onym bronit, mienjąc, iž was wszystkich potopic kaže, ktorzy až za przydaniem od urzįdu shtgi miejskie- go zatedwie z wielkim strachem, przez nieznošne pofatki na zdmwie ych, prze- szli. Nižli pomieniony pan bunnistrz na dalsze bezprawie Žydom occazyi nie mając a zufaiemu [zuchwaiemu] przedsiąwzięciu dosyc czynic usitując, aby tym šmieley przysposobieni pomocnicy jego rozkazaniu przy nim samym dosyc uczynič mogli, dobrze ych podpoiwszy i onych w nocy, o godzinie jedynastey, rozumiejąc zastač Žyd6w jeszcze na nabozenstwie w szkole, naszedtszy mocno gwattem na pomtenioną szkotę z kilkudziesiąt cztowieka, jedni wrota z ulicy wybiwszy, a z drugiey strony, od domu pana Rebrowiczowego przez dylowanie przelaztszy, a nie nalaztszy nikogo z Žyd6w, ktorzy za wielkim strachem pokryc šią musieli, okna kamieniami wybijad rozkazat, sam początkiem bądąc. Ktoremu to rozkazaniu dosyc czyniąc, za początkiem samego, okna y drzwi u samey szkoty potiukli, a potem postrzeglszy strozow, mieszkających przy szkoie, kt6- rzy widząc taki gwatt, uchodzili, pomieniony pan Rebrowicz z pomocnikami swemi až na most, do bramy zamkowey uganiat, a odchodząc powiedziah «Znaycie, Žydzi, burmistrza tegorocznego Rebra, že was y zamek nie obroni». W czym wszystkim mając pomienieni Žydzi wielką krzywdą, žal, zniewagę y szkodą, a chcący z nim, panem Rebrowiczem, jako wzruszycielem prawa i pokoju pospolitego o wszystkie wyž pomienione puncta y paragraphy w tym protešcie pomienione, prawnie czynic y žat swoy szyrzey przetožyč ofiarując šią, tę swoją žaiobą ku zapisaniu do xiąg miejskich mohilewskich podali; со jest zapisano'’ (Istoriko-juridiczieskije matieriafy izwlieczonnyje iz aktowych biig gubernii witebskoj t mogiliewskoj, t. IX, s. 495-498).
W opisanej sprawie inierweniowaty wtadze Wilna i Warszawy, specjalna komisja szczegotowo i bezstronnie badala przebieg wydarzen. Po kilku dniach szlachetny pan Roman Rebrowicz ztožyt wtasny protest w magistracie, twier- dząc, že wszystko, со napisali Žydzi, jest potwarzą i fatszerstwem: „Со wszyst- ко oni, Žydzi, opacznie, zmyšlnie у potwarznie, na szkodą, bezprawie y wstyd Iudzi, jego, pana Romana Rebrowicza, w tey niestuszney, fatszywey protestacyi zaniesli y potožyli, przeto on, pan Roman Rebrowicz, burmistrz miasta Mohy- lewa, о takowey kalumnii jawney y zmyšloney wziąwszy wiadomosc, przeciwko oney we wszystkich punctach у paragraphach soletudter reprotestowawszy, a chcący z nimi, Žydami niewiememi у jawnemi potwarcami, u každego sądu у prawa, gdziekolwiek będzie nalezato, prawnie sobie, jako będący wielce obe- Ižony, dowodzic sprawiedliwosci, te swoje opowiadanie y reprotestatią do xiąg mieyskich ku zapisaniu zaniosi у podai” (ibidem, s. 505-507).
420
Sprawa ciągnęla šią kilka tygodni, a gdy do Mohylewa przyjechal na sąd specjalny wyslannik krola Wladyslawa IV Aleksander Ludwik Radziwill (slyną- cy zresztą jako dobroczynca i protektor Žydow kosztem rodaköw), dobiegla konca. W sposöb zgota nieoczekiwany. Strona oskaržająca (czyli Žydzi mohy- lewscy) na rozprawą sądovvą šią nie stawila i zarzutöw swych raocno przeja- skrawionycb - chodzilo faktycznie nie o pogrom, lecz o zwyklą bojkę między Žydami a chrzešcijanami - nie podtrzymala, co spowodowalo uniewaznienie skargi.
„Urząd mieyski mohylewski, to uwažając, iž strona powodowa actjey za- czątey nie intentiując, nad prawo suspensy žąda, przeto pozwanego od pozwu wolnego czynimy. Ktöra sprawa, jako sie agitowala, do xiąg mieyskich mohy- lewskich jest 2apisanak* (ibidem, s. 509). Roman Rebrowicz, pomimo pomöwie- nia, pozostal na urzędzie.
W tamtych czasach nierzadkie byly skargi w urzędach miejskicb na wscho- dzie Rzeczypospolitej na „žydowską nieprzyjazn” w stosunku do chrzešcijan oraz na „szkody” poniesione przez Zydöw z winy „gojöw”. Szczegolnie zawzią cie spieraii šią miądzy sobą konkurujący rzemiešlnicy, przedstawictele tych sa- mych zawodow. Przyznač tež trzeba, že konflikty te zawsze rozstrzygano kom- promisowo.
RAC (Račas) herbu Topacz. Osiedleni byli w powiatach oszmianskiin, no- wogrödzkim i wilejskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr S, II, 12,707).
RACEWICZ (Racevičius) herbu Bawola Glowa, Pobög, Tąpa Podkowa. Po- siadali mąjįtnošci na Wilenszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f, 391, z. 8, nr 2574).
RACHIMOWICZ (Rachimavičius) herbu Pobog. Dziedziczyli posiadlošci
w powiecie braslawskim.
RACIBOROWSKI (Racibarauskas) herbu Jastrząbiec, Jelita, Prus I. Wywodzili šią z ziem koronnych, požniej znani byli takže na Litwie i w Rosji. Marcin z Raciborowiec Raciborowski, wpjski ošwiącimski, podpisal 26 maja 1646 roku uchwalą zjazdu szlachty bielskiej (Akta sejmikowe wojewödztwa kra- kowskiego, t. II, s. 305),
O Raciborowskich herbu Jastrząbiec K. Pulaski w dziele Kronika polskich rodow szlachsckich Podola, ¡Polynia i Ukrainy, t. I, s. 176) napisal: „Wedle dokumentöw zložonych przy udowodnieniu szlachectwa w komisji legitymacyj- nej kamienieckiej Raciborowscy z Raciborowiec w powiecie piotrkowskim iicz- nie j už rozrodzeni byli pod koniec XVI wieku i początkach XVII, a dla rozrož- nienia licznych linii rodu przybierali przydomki. I tak byli Raciborowscy Barto- szewicze, Mazurki, Katntetiscy, Kapustki, Tworowscy itd.
Zwyczajem to bylo w tzw. «okolicach szlacheckich», gdzie od drobnej szlachty jednego i tegož samego nazwiska až roilo šią nie tylko w jednej osa- dzie, ale cząsto w licznych, zgrupowanych w bliskiej okolicy wioskach. Ten drobiazg szlachecki stanowil wlasnie najcenniejszy material kolonizacyjny w Polsce, a rozchodząc šią po dalszych dzielnicach kraju, dawal początek
421
wiclkiej liczbie rodzin, zdobywających па kresach fortūną i znaczenie. Raci- borowscy, poki siedzieli na ojcowiznie Raciborowicach w piotrkowskim, dziedziczyli bardzo drobne posiadlosci". Na Wolyniu stall šią w ntedlugim czasie bogaczami.
RACIBORSKI (Raciborskis) herbu Slepowron, Rawicz (ei cząsto pisali šią „z Czamolasu” i mieli liczne posiadlosci w Galicji). Byč može wziąli nazwi- sko od ddbr Raciborsko w wojewodztwie ktakowskim. Od bardzo dawna wzmiankowani byli w zapisach archiwalnych. Pan Rzeczyborsky odnotowany zostal w halickich księgach ziemskich przed rokiem 1445 (Reczyborsky - simplici infirmitate reposuit). Urodzotiy Pawel Raciborski, chorąžy czerski, w roku 1616 zostal poborcą podatkow tegož powiatu (VL, t. III, s. 156).
Szymon na Raciborowicach Raciborski, szlacbcic z ziemi krakowskiej, w roku 1672 wspomniany zostal w zapisach do ksiąg grodzkich tego miasta. Aleksander Raciborski 1 V 1619 roku podpisal uchwaiq szlachty wojewödztwa krakowskiego „na okazowaniu" pod Kazimierzem, Franciszek Raciborski, wice- regent i halicki pisarz grodzki, figuruje w Lėks ei e uchwaly sejmiku ziemskiego odbytego w Haliczu 14 IX 1751. „Jegomosč pan Pawel Raciborski na копіи kasztanowatym, z szablą, pistoletami" stanąl 5 X 1765 roku do popisu szlachty powiatu grodzienskiego {AWAK, t. VII, s. 373,409).
26 maja 1800 roku heroldia wilenska potw'ierdzila szlachecką rodowitosc Stanislawa, Jana i Jerzego Raciborskich, ziemian z powiatu trockiego (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2388). 10 czerwca 1812 roku minister wojny Cesarstwa Rosyj- skiego wystosowal list do litewskiego gubematora wojennego z žądaniem zesta- nia do tzw. „gubemi wewnętrznych” Macieja Bobrowskiego z zoną, Pawla Ja- blonowskiego, Wojciecha Izbickiego i Tadcusza Raciborskiego, ktorzy przybyli do gubemi wilenskiej „zza granicy”, tj. z Ksiąstwa Warszawskiego i chcieli osiąše w swych dobrach dziedzicznych. Niestety, podzielili los wielu tysiący innych rodakdw (Akty i dokumenty archiwa wilenskogo, kowienskogo i grod- nienskogo general-gubernatorskogo uprawlenia, t. II, s. 34).
Reverendissimus Pater Vincentius Raciborski, Societatis Jesu Rector Collegii Romanoviensis otrzymal w 1818 roku dyplom magistra swiętej teologii w Akademii Polockiej (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1080). Na liscie szlachty powiatu trockiego z 1844 roku znajduje šią Jerzy Raciborski syn Jana (CPAHL, f, 391, z. 8, nr 85, s. 47). Chociaž Raciborscy nalezeli do szlachty powiatu wi- lenskiego, lecz dobr ziemskich w XIX wieku tu juž nie posiadali (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 32).
O tym rodzie wspominają wszyscy wazniejsi polscy heraldycy. Kasper Nie- siecki (Korona Polska, t. Ill, s. 788) zanotowal: „Raciborski herbu Rawicz w ziemi czerskiej. Z tych Anzelm Raciborski, dziekan kujawski, kanclerz po- znanski, mąž katedrze kujawskiey wielce zashrzony 1642. Dobra Dawidy z przyleglosciami dziedziczne", W dzicle Herbarz polski (t. VIII, s. 3) tenže a utor napisai; „Raciborski herbu Rawicz, w ziemi czerskiej. Z tych Anzelm Raciborski dziekan kujawski, kanclerz poznanski, mąž katedrze kujawskiej wielce zashižo- ny 1642 roku. Jan, dziekan warszawski, kanonik pultuski, 1631 destynowany do kompozyeyi między duchowienstwem i stanem rycerskim. Dobra Dawidy
422
z przyleglošciami dziedziczne darowal ojcom missyonarzom u Šwiątego Krzyža w Warszawie.
Pawel, chorąžy czerski, mial za sobą Gizicką, kasztelankę czerską, z tej byl syn Henryk Stanislaw, ktörego z Jadwigi Leženskiej, synowicy biskupa tuckie- go, byly dwie cčrki, Agnieszka Wojciecha Zaborowskiego, stolnika inowro- dawskiego, i Maryanna Jana Kiopockiego, miecznika latyczowskiego, malžon- ki. Synow zaš trzecb, Jędrzej w obozie umar! sterilis. Mikolaj, stolnik braclaw- ski, z Konstancyi Szeligowskiej, ktorą Stamirowska urodzila, splodzil syna Jana į c6rek dwie, Annę, Samsoną Bombek, stolnika latyczowskiego, pulkownika artyleryi koronnej, i Juliarm^, Jędrzej a Oborskiego, malžonki. Tomasz, trzeci syn Henryka, tego z Suchockiej syn Antoni, miecznik liwski, ktorego z Konstancyi Leženskiej, miecznikdwny, corki dwie, Zofia i Maryanna, synowie trzej, Mikolaj, Leonard i Norbert”.
W centralnej Polsce mieszkali tež Raciborscy z Racibowic herbu Jelita, inna zupelnie rodzina. Seweryn Uruski tak przedstawil ich dzieje: „Racibör Kielego- wicz w nagrodę zastug dostal w roku 1439 od Wladyslawa księcia mazowiec- kiego 17 wlök gruntu, na klörym založyi wies Racibory, od tej jego wsi potom- kowie wzięli nazwisko Ractborski i juž w XV stuleciu, przenioslszy šią na Pod- lasie, založyli kilka osad, krörym od swej gniazdowej n adai i nazwy” {Rodzina..., t. XV, s. 101).
Raciborscy przewaznie osiedlali šią na Podlasiu. Nieliczne odgatązienia tego rodu znalazly siedziby w Poznanskiem, w okolicach Kijowa i w Galicji. Mieszkali tež na Podohi, gdzie jako starožytny rod rycerski wpisani zostali do ksiąg szlachec- kich (Spisok dworian wniesioimych w rodoslownuju langu podolskoj gubernii, s. 301). Raciborscy herbu Rawicz byli spokrewnieni m.in. z Szeptyckimi herbu wlasnego (Materiafy do bibliograßi gmealogii i her a ¡dyki poJskiej, t. V, s. 251).
RACKIEWICZ (Rackeviiius) herbu Baran. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski.
RACZEK (Veželys) herbu Ostoja. Zamieszkiwali w powiatach oszmiari- skim, kowienskim, trockim i in.
RACZKIEWICZ (Ratkevičius) herbu Baran. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie szawelskim.
RACZKIEWICZ-NORW1D (Rackevičius-Norvydas) herbu Gryf. Osie- dieni byli na Žmudzi i w powiecie oszniiahskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 2779).
RACZKO (Račkas) herbu Ostoja. W žrodlach historycznych notowani byli od XVI wieku.
RACZYftSKI (Račinskas). Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t, VIII, s. 4- 9) infonnowal krotko o Raczynskich herbu Jastrzębiec zamieszkalych w ziemi wielunskiej; herbu Slepowron - w Wielkim Ksiąstwie Litewskim. Najwjącej
423
miejsca pošwięci} Raczynskim z Wielkopolski: „Raczyiiski herbu Nalęcz, w Wielkiej Polszcze. Jan Raczynski, w zawöd konia pusctwszy, gdy z niego szwankowal, szyją zlamaü, trzy godziny jak uraarly ležal, ofiarowany od braci swoich do Częstochowy, przyszedl do siebie i do zupelnego zdrowia, dzialo šią to w roku 1623.
Bracta jego trzej, Walenty, Piotr i Zygmunt. Ten to, zda mi šią, Zygmunt byl potem surrogatorem grodzkim nakielskim, starostą jasienieckim, ktory klasztor ojcom Bemardynom w Kobrynie fundowal, a w Bydgoszczy oltarz sw. Anto- niemu z marmuru czamego wystawil. Syn zaš jego Franciszek. Jan Karol, staro- sta mielnicki, z wojewödztwa pomorskiego poslowal na koronacją 1696 roku. Piotr mąž rycerski. Michaf Kazimierz najprzöd podsędek poznanski, potem gniežnienski, dalėj kaliski kasztelan, potem wojewoda kaliski, umarf wojewodą poznanskim 1738”.
Dalėj K. Nicsiecki podawai: „Są i w Litwie tegož rodu Raczynscy, z ktörych jeden osiadl byl w Inflanctech, a gdy Szwedzi tą prowincyą posicdli, do wilen- skiego šią wojewödztwa przeniosl. Syn jego Daniel, kaplan i kaznodzieja nauki wielkiej tn Societatis Jesu, umarl na przetozenstwie kowienskim 1648 roku. Wojciech w Brzešcianskim 1674 roku. Jądrzej, sędzia ziemski wilkomierski, starosta rumbowski 1674 roku. Jadwiga, Jana Zaleskiego w wojewödztwie troc- kim malžonka. W roku 1655, gdy Smolensk opanowala Moskwa, a ziemianöw tamecznych do drugiego chrztu niewoliia, sami tylko dwaj Raczynscy, zadnemi šią ani perswazjami, ani postrachami przywiesc do tego nie dali”.
Kazimierz Raczynski w roku 1798 o trzy mal od krola pmskiego Fryderyka Wilhelma Ili tytul hrabiego, byf on wybitnym bankowcem, nagrodzonym naj- wyzszymi odznaczeniami Imperium rosyjskiego, monarchii austriackiej i Nie- miec. Tytui hrabiowski zostal pözniej rozciągniąty takže na jego braci Edwarda i Atanazego oraz ich potomstwo.
Byli jeszcze Raczynscy herbu Topör i Pomian. „Litewscy” Raczynscy, osiedleni w powiatach oszmianskim i rosieriskim, pieczątowali šią godlem Na- lącz (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 110, 607, 609, 1623). Raczynscy spokrewnieni byli z Žychlihskimi, Czapskimi, Krzyckimi, Heidensteinami,
RADECKI (Radeckis). Pochodzili z Polski pohidniowej. Uzywali herbow Doliwa, Drya, Godziemba, Jastrząbiec, Pomian, Prus I, Rogala, Rudnica. Ich gniazdem rodowym byia najpewniej miejscowosd Radecz w ziemi przemyskiej, istniaiy tež wsie o takiej nazwie w powiecie gniežnichskim. Potem Radeccy notowani byli w Polsce srodkowej i Litwie.
Tomasz Šwiącki (Historyczne pamiątki..,, t, II, s. 3) pisal: „Radecki herbu Drya, z Kaliskiego; wyslany w poselstwie do Moldawii, od hospodara wotoskie- go przeciw prawu narodöw w niewolą wziąty i do Konstantynopola zaprowa- dzony, za naleganiem Tamowskiego, posla, na wolnosc wypuszczony zostal. Radecki, gdahszczanin i sekretarz rady miasta tego, pastor aryanöw w Szmiglu; imią jego w pismach röznowierczych cząsto jest wspominane; žyl okolo roku 1598. Radecki herbu Godziemba w Kujawach, jednej dzielnicy z Lubraiiskimi; nabyli tego imienia od Redzca Lubranskiego. Jan, biskup poznanski, i Mikola], wojewoda, fundowali ordynacyą lubranską”.
424

SABILLO (Sabilas) herbu Rudnica. Znani byli na Wilenszczyznie od po- czątku XVI wieku.
SABLINSKI (Sablinskas) herbu Doliwa. Dziedztczne posiadlošci mieli w po- wiatach dzisnenskim i oszmiahskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7,707 i in.).
SABULEWICZ (Sabulevičius) herbu Labądž. Zamieszkiwaii w powiecie trockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
SACEWICZ (Sacevičius) herbu Pomian. Rodowe posiadlošci Sacewiczow znajdowaly šią na Wilenszczyznie, gdzie byli znani od początku XVI wieku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1947, 1690).
SACHNO (Saknas) herbu Nalęcz i Radwan. Zamieszkiwaii na Wilenszczyznie.
SACKEN (Sakenas) herbu Sacken. Ich dobra rodowe znajdowaly šią w powiecie szawelskim (CPAHL, f, 708, z. 2, nr 2169).
SACKOWICZ (Sackovičliis) herbu Korab. Boleslaw Starzynski umiešcil ich wsrod rodow tzw. maloruskich (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial rękopisow, 7015-111, t. X, s. 86).
SACZ (Sačius) herbu Pomian. Osiedleni byli na Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
SACZKO (Sačkus) herbu Wrįby. Pochodzili z ziemi drohiczyhskiej. Od XVIII wieku znani byli takže na Wilenszczyznie i Grodziehszczyžnie.
SADKOWSKJ (Sadkauskas) herbu Rola (osiedleni na Wilenszczyznie) i Trąby. Spis szlachty Krolestwa Polskiego (Warszawa 1851, s. 214) mformuje tylko o Sadkowskich herbu Rola. W Herbarzu orszanskim z konca XVIII wieku czytamy natomiast: „Roku 1773, miesiąca Oktobra 16 dnia jašnie wielmozni panowie Maciey, Jan, Mateusz, Jerzy y Adam z synami dwoma Symonem y Michalem oraz Leon Sadkowscy, [herbem] ponižey odrysowanym pieczątują- cy šią, wywöd swöy w ziemstwie orszanskim uczynili (herb Trąby: trąby trzy czame mysliwe, oprawne w cztery strefy, každa z nich zlotą, W polu bialym, každa z nawiązaniem zlotym; wszystkie trzy kohcami cienszemi jakby w jedno centrum wchodzily; na hetmie pięč strusich pi6r).
Dowodzili szlachectwa swego: 1673, Nowembra 6 dnia. Processem na JPP Leszewiczow przez JP UHanę Walentową Sadkowską, matkę Jana, syna, zanie- sionym. 1663, Decembra 3 dnia. Intromisyą do majętnošci Jelina, Zabielina,
5


Czerlankowa y Paszyna przez Walentego Sadkowskiego czynioną, Processem tegož roku, Decembra 7 dnia, o zaginienie papierow czasu ruiny moskiewskiey”.
Drzewo genealogiczne tej galęzi rodu Sadkowskich jako protoplast^ wska- zywalo Walentego, ktory mial synow; Wasila, Bazylego i Jana, wnukow: Dominika, Samuela, Jerzego i Jana oraz prawnukow i praprawnukow wyszczegolnio- nych w Herbarzu orszanskim, Archeograficzeskij sbomik dokumentow (t, I, s. 176) informowai zas o innym jeszcze Walentym Sadkowskim, woznym po- wiatu orszanskiego okoio 1590 roku. Byl to w tamtym czasie rod katolicki, cze- mu dawal wyraz nieraz - rzec mozna - w kontrowersyjny sposob. W 1621 roku mieszkahcy Kijowa skaržyli się tip. hetmanowi wojsk zaporoskich na dowodcę polskiego Sadkowskiego, že „cerkiew sofijską obydral, olowo obobral i prodal, a treškami nakryl umyšlnie, aby się obalili, jak i insze mury podwalilisia, majęt- nošci cerkownycli uzywajet, a cerkwie gnijuczy pustujut”.
Wywdd famtlii urodzonych Sadkowskich herbu Rola z 26 maja 1800 roku stwierdzal, že: „Kazimierz Sadkowski, szlachcic polski, pradziad wywodzących się (...), zostawil synow trzech: Michala, Franciszka y Jana Kazimierzowiczow Sadkowskich. Z liczby tych braci Jan Kazimierzowicz Sadkowski nabyl dzie- dztczną majątnošč Niewiszę Dowgirdowską [vėl Pieczarkę - przyp. J. C.] zowiącą się za prawem wieczystym przedažnym od Augusta Dowgira wydanym” (1745). Mial on synow Michala i Jana. W 1800 roku heroldia wilenska uznala za „rodo- witą i starožytną szlachtę polską" Jerzego, Jozefą i Antoniego Sadkowskich, mieszkadcow powiatu lidzkiego. Ta galąž rodu spokrewniona byla m. in. z Korė j - wami, Ciechanowiczami, Dowgirdami, Jundzillami (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948,
s. 934-935; f. 391, z. 5, nr 576).
Inwentarz z 1671 roku wspominal o „domku Tomasza Sadkowskiego” w Wil- nie. Mikolaj Sadkowski, wojski brzeski, w 1674 roku podpisat akt elekcji krola Jana 111 Sobieskiego w imieniu szlachty tegož wojew6dztwa (VL, t. V, s, 161), Hrehory Kazimierz Sadkowski okoio 1745 roku byl chorąžym pamawskim (AWAK,
t. XXXVIII, s. 4). 4 paždziemika 1765 roku do pospolitego ruszenia obywateli po- wiatu grodzienskiego między innymi stanąl „jegomošč pan Stantslaw Sadkowski na koniu gniadym, z szabląy pistoletami” (AWAK, t. VII, s. 398).
Drzewo genealogiczne rodu Sadkowskich, przedstawione w Wilnie w 1828 roku, jako protoplast^ wskazywato Adama Sadkowskiego, „possesora dobr” w woje wodztwie potockim (ok. 1720). Mial on syna Jana; wnukow: Wincentego, Tomasza, Michala, HipoJita oraz prawnukow: Aleksandra, Benedykta , Felicjana, Kajeta- na, Ignacego, Alojzego, Antoniego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1775a, s. 77).
SADOWSKI (Sadauskas) herbu Nalęcz, Lubicz, Drogomir, Bialynia, Doliwa. Od dawna posiadali dobra Sady w powiecie drohiczynski. Heroldia grodzienska potwierdzila ich szlachecką rodowitosc w roku 1819 i 1835. Odnotowani zostali wtedy w dokumentach: Lukasz, Antoni, Tomasz, Karol, Aleksander, Roch, Ludwik Sadowscy (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 186).
Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. VIII, s. 227-228) wspominal o Sadow- skich herbu Nalęcz - w Wielkopolsce, herbu Drogomir - w wojewodztwie kra- kowskim oraz herbu Lubicz - na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej: na Wolyniu, Podlasiu i Wilenszczyznie. Polska encyklopedia szlachecka (t. X,
6


s. 361) zawiera dane o Sadowskich herbu Drogomir, Janina, Lubicz, osiedlonych na ziemiach Polski srodkowej i wschodniej,
W liįcie Daniela Szczyta Zabielskiego z 30 stycznia 1620 roku potwierdza- jąeyra darowiznę swych ziem „potockiey Boryso-Hlebskiej archimandrif” wy- mieniani są m.in. wozny wojewodztwa polockiego Iwan Skirmont (list pisany jest cyrylicą, stąd imiona w wersji bialoruskicj) i „pieti szlachiiczow u Wielikom Kniazstwie Litowskom osiefych, mianowicie: pana Iwana Sadowskogo, pana Krysztofa Konwickogo, pana Zacharyasza Woyszwiia, pana Fiodorą Boreyka i pana Lawryna Dworeckogo" Ųstoriko-juridiczeskįįe maUeriafy izwleczioimyje iz akiowych knig gubernii witebskoj i mogitewskoj, t. XXII, s. 285).
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątid znamienitych rodzin i osob dawnej Polski, t. II, s. 48-49) podawal: „Sadowski Marcin herbu Nalęcz, podkomorzy gostynski, posel na sejm 1643 roku, wyznaczony do lustracyi döbr krölewskich na Ukrainie, pözniej kasztelan gostynski,- kosciöl i klasztor zakonnicom sw. Klary w Lowiczu wielkim nakiadem wymurowal 1650 roku. Sadowski herbu Lubicz z brzeskiego wojewddztwa, mąž rycerski, 1579 roku po odebraniu Polocką gamizon na granicę odprowadzal”.
Spis szlachty krolestwa Pohkiego (s, 215) informowal o Sadowskich herbu Lubtcz i Nalęcz, Zaš A. A. Kosirtski pisal w Przewodniku heraldycznym (Krakow 1877, s. 88) o szlachcicach noszących to nazwisko pieczętujących się herbem Lubicz, zamieszkalych na Podlasiu i na Litwie. Warto dodad, že rodzina ta w latach 1699-1718 wydala trzech kasztelanow.
W Herbarzu orszanskim czytamy o nich: „Roku 1773, miesiąca Nowembra 10 dnia, jašnie wielmozni panowie z dwoma synarni: Jozefem y Kazimierzem, y Marcinem Sadowscy, herbem ponižey odrysowanym pieczętujący się, wywod swöy w ziemstwie orszanskim uczynili (herb Nalęcz). Ma byč biaia binda w koto zawinioną y zawiązana w polu czerwonym; na hetrnie patina między jeleniami rogamį, tak že się jednego jedną ręką, a drugiego drugą trayma; giowa u niey zawtązana, že nad wiązaniem kottce z obu stron widac.
Dowodzili szlachectwa swego; 1681 - Dekretem trybunalskim JP Marcina Sadowskiego z JPP Szybiekami zaszlego. 1709 - Skryptem testymonialnym metryki JP Antoniego Sadowskiego przez xiędza Jana Kiwinskiego, plebana starosielskiego, wydanym, 1773 - Prawem zastawnym na pol wfoki gruntu od JP Wilczynskiego JP Benedyktowi Sadowskiemu danym1’. Z Herbaria orszan- skiego wynika ponadto, že w 1773 roku Kazimiera, Wincenty oraz dwaj Jozefo- wie Sadowscy zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez tamtejszy urząd ziemski.
Przechowywany wzbiorach dawnej heroldii wilenskiej Wywod fatnilii uro- dzonych Sadowskich herbu Lubicz, zatwierdzony 28 listopada 1803 roku, stwierdzal, iž: „Kazimiera Sadowski, pradziad žyjących, zaszczycal się rodowi- toscią szlachecką, byl possesorem majętnosci Czyzowszczyzna, inaczej Lacho- wicze zwanej, w powiecie orszanskim siium mającej, y splodzil synow dwoch: Antoniego y Jozefą, ktūrzy po ojcu swym Kazimierzu possydowaii majętnosč Czyžowszczyznę sukcessive na nich spadią (...). Jözef mial czterech synow: Michala, xiędza Piotrą, Tadeusza y Ignacego, ktorzy nie zostawiwszy potom- stwa, žyd przestali (.,,). Antoni Kazimierzewicz, brat Jozefą, zostawtl po sobie
7


syna Jerzego (...). Jerzy Antoniewicz z Zony z domu Antonelli Lisowskiey zo- stawil synöw dw6ch, dziš žyjących, Justyna y Jozefą, mającego synöw Bernarda y Jana”. W 1803 roku heroidia uznala Justyna, Jozefą, Bernarda, Jana Sadow- skich za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pienvszej czę- sci ksiąg szlachfy gubemi litewsko-wilenskiej.
Znane byly inne liczne odnogi tego rodu, pieczętujące się herbem Lubicz. W powiecie oszmiansktm byJi mocno rozgalęzieni juž w wieku XVII, gdzie od dawna petnili rozmaite urzędy oraz posiadali mnogie mąjątki, fohvarki i za- šcianki, m.in. wymienione powyzej Czyžoįvszczyznę, Lachowicze, jak tež Wielkie Bory, Myszkowszczyzną, Starosiele. Mieli rovvniež posiadiošci w są- siednich powiatach: wilenskim, trockini, zawilejskim, grodziehskim, wilejskim. Byli spokrewnieni poprzez matzenstwa m.in. z Bieganskimi, Harasimowiczami, Mizutowiczami, Granowskimi. Spošrod nich wywodzii stę Stanislaw z Sadöw Sadowski, stolnik powiatu oszmiahskiego, razem z zoną Maruszą Krzyžanowską odnotowaiiy w ksiągach Glöwnego Trybunaiu Litewskiego w Wilnie 2 lipca 1607 roku.
SAJEWICZ (Sajevičius) herbu Pomian. Zamieszkiwali na Wileriszczyznie.
SAK-P1ETKIEW1CZ (Sakas-Petkevi čiu s) herbu Trąby. Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski.
SAKIEWICZ (Sakevicius) herbu Korwin. Przez wieki znani byli na ziemi oszmiahskiej.
SAKOWICZ (Sakovičius), Pradawna rodzina szlachecka. Kasper Niesiecki (Herbam polski, t, VIII, s. 229) znal Sakowiczöw herbu Pomian, wywodzących šią od kniazia Saki, žyjącego na przelomie XIV i XV wieku, zamieszkafych na wschodnich ziemiach bialoruskich, oraz herbu Korwin, osiedlonych w powiecie oszmianskim. Andruszko Sakowicz, szlachcic wilehski, wspomniany jest w przy- wileju wielkiego księcia Litwy Zygmunta z 15 lutego 1436 roku (Kodeks dyploma- tyczny katedry i diecezji wilenskiej, 1.1, s. 165).
Jednemu z reprezentantöw tej rodziny zadedykowal odą zatytulowaną Do księdza Fäbiana Sakowicza, proboszcza Czemawczyc, XVIII-wieczny poetą polski Franciszek Dionizy Kniažnin. Cytujemy ją in extenso:
Odeszla chmura, wylawszy deszcze:
Mily nam Zefir powiewa.
Grzmi, Fabianie! drugi raz jeszcze
Burza pokldci te drzewa.
Niech grožązbrodni zemstą Natury
Ogien, powietrze i woda.
Na Twoim czole, co nie zna chmury,
Jednaka zawsze pogoda.

S


Mylę się? czyli, one Boga plemię,
Gracye z nieba nam spadty?
Znowu raczyty odwiedzic ziemię,
I w Twoim sercu osiadty.
Szukalyc one dawniejszych wieköw Serca godnego pochwaty:
A spoglądając na twarze Greków;
W Arystofanesa wìeciafy.
Zlękly się zaraz czamego vvąža,
Co swoję miai tam jaskinię.
Gdy z cnotliwego jąt szydzic męža,
Wr6cądo nieba boginie.
„Oycze! krzyknęty, Ty rządzisz swiatenv.
Sokrates cierpi, z nim cnota!
Gnębi ją zbrodnia. nie dosyc na tem;
Szyderski jeszczejad miota.
Tę serca dobroc, co Ciebie kocha,
Lžy Arystofanes przed zgrają:
A sprošni stare e i miodziež pfocha Jeszcze wysmiewey klaskają.
Takaž nagroda dia niey u ludzi?
Takaž y Ciebie obrona?,..
Ješli Twój piorun éwiat strachem budzi,
Cnota niech będzie zemszczona."
Lecz ten, co swoim tyiko wyrokiem I bierze piorun, i skiada;
Tocząc spokoynym po éwiatach okiem,
Z ušmiechem na to powiada:
„Niech šią, i owszem, Sokrates cieszy,
Swietna go wiedzie tu droga;
Na wieczną hanbę atenskiej rzeszy,
Cierpi za cnotę i Boga”,
Wywódfamilii urodzonych Sakowìczów herbu Korwin z 20 grudnia 1819 roku wyprowadzal ten ród z powiatu oszmianskiego. Wynika z niego, že juž w XVI wieku Sakowiczowie byli rozgalęzieni od Grodna po Stnolehsk i peinili wažne fiinkcje w aparacie panstwowym - cywilnym i wojskowym - Wielkiego Księstvva Litewskiego (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1553, s. 139-152), Wywód familii urodzonych Sakomczów herbu Patnian z 23 grudnia 1819 roku stwierdzal, že „ta familia
9

starodawna szlachecka licznemi zaszczycona prerogatywami, rozmaite ziemne dziedziczyla majątki”, m.in. Poszohunie w Ksiqstwie Žmudzktm. Z tej galęzi rodu za „rodmvitą i starožytną szlachtę polską” uznani zostali Aleksander, Wawizyniec, Piotr Sakowiczowie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 173-174).
SAKOWICZ-SERAFINOWICZ (Sakovicius-Serapiriaitys) herbu Po- mian. Naležaly do nich majątki w powiecie wilkomierskim.
SALAMON (Salamonas) herbu Labędž. W zapisach archiwalnycb noto- wani byli od XVI wieku.
SALAMONOWICZ (Salamanavijfius) herbu Korczak. W XVII wieku po- siadali dobra Luczniewo, Gieczany i Smilgi w powiecie braslawskim, W 1819 roku uznani zostali za rodowitą i starožytną szlacbtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s, 83-84).
SALMONOWICZ (Salmonovicius) herbu wlasnego i Szaszol. W XVIII wieku i pozniej dziedziczyli dobra Öchrymowce w powiecie braslawskim i Sa- wicze w powiecie nowogrödzkim. 17 grudnia 1819 roku heroldia wilenska po- twierdzila ich starožytną polską rodowitose szlachecką (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047; f. 391, z. 1, nr 1557).
SALISZROWSKI (Sališrauskas) herbu Lubicz. Miejscem ich osiedlenia byl powiat oszmiahski.
SALOMONOWICZ (Salomonovičius) herbu Oria. Znani byli w Wielkim Ksiąstwie Litewskim od XVI wieku.
SALATKO-PETRYSZCZE (Salatkas-Petiiščius). Zamieszkiwali w wo- jewödztwie witebskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 1816)
SAMBOR (Samborius) herbu Sawur. Dziedziczyli majątki ziemskie \v powiecie szawdskim,
SAMBORSKI (Samborskis) herbu Ostoja. Pochodzili z wojewodztwa rawskiego. Szeroko rozgalęzieni byli w Malopolsce.
SAMOSTRZELNIK vėl SAMOSTRZELNIKOWICZ (Samostšelnikas)
herbu wlasnego. Zamieszkiwali w powiecie grodziehskim, gdzie dziedziczyli dobra Samostrzelniki. Znani byli od XVI wieku (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 249).
SAMOWICZ (Samovičius) herbu Podkowa i Luk. Posiadali inąjętnošci w po- wiatach braslawskim, dzisnehskim, wilkomierskim i telszewskim.
SAMSONOWICZ (Samsonovičius). Jak podawal Boleslaw Starzyhski w her- barzu Familie litewskie (t. X, s. 18, Biblioteka Jagiellohska w Krakowie - Dzial
10

rękopisow, 7015-III), uzywali herbu wlasnego (w polu czerwonym szabla srebraa ze zlotą rękojescią, obok strzala z dwoma poprzeczkami; nad helmem korona i trzy piora stmsie. Samsonowiczowie herbu Lis znani byli zarowno w Koronie Polskiej, jak i Wielkim Księstwie Litewskim.
SAMUJLO (Samuilas) herbu Sulima. Posiadali dobra m .in. w powiecie dzisnenskim. Spokrewnieni byli z Drozdowakimi i Gugalinskimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117/2, s. 1249-1252).
SANDECKI vėl SĄDECK1 (Sondeckis) herbu Ogonczyk. Wywdd familii urodzonych z Sandacza Sandeckich z 18 grudnia 1819 roku stwierdzal: „Ta fa- milia jest dawna, starožytna i prerogatywami szlacheckimi zaszczycona w Kr6- lewstwie Polskim oraz ziemskie majątki posiadająca, mianowicie w woj. kra- kowskim w powiecie sandeddm, w stanach szlacheckich Sandaczu. Pradziad dopiero czyniących wyw6d Wojciech Sandecki, będąc swej z przodkow posia- dlošci dziedzicem, oženil się z Malgorzatą Grabską i z niej spiodzil synow czte- rech: Gaspra, Jakuba, Jana i Stanislawa; następcami i sukcesorami po sobie ma- jątku rzeczonego 1694 zostawit. Z tych Gasper i Statiislaw, czy mieli jakie po- tomstwo, wywodzącym się nie wiadomo. Jan zaš mial syna Marcina, a ten teraz wywodzącemu się Adamowi dal žycie (1770).
Jakub zaš, dziad teraz czyniących wywod, zrzektszy się na rodzehstwo czę- šci swego ojczystego mąjątku w Sandaczu, jako tego jest dowodem tož zrzecze- nie jego 1728 maja 7 dnia po Wniebowstąpieniu Panskim do akt onegož powiatu podane, a poslubiwszy Konstancję z domu Stadnicką, zostawit z niej syna trzech itnion: Franciszka Jozefą Antoniego, ojca teraz wywodzących się (...).
Ten, pošwięciwszy mlodošč swą nauce medycyny, otrzymal stopien doktora chirurgii, a ktoremu, jako mąjącemu zamiar udania się vv Xięstwo Litewskie, do stolecznego miasta Wilna, zostalo wydane od tamtejszej zwierzchnosci urzędo- we swiadectwo z zaletą dobrego i szlachetnego prowadzenia się, o czym przeko- nal tenže urzędowy atestat w 1768 maja 3 dnia przez Feliksą na Lukowicy Sę- dzimira, burgrabiego krakowskiego i sędziego grodzkiego powiatu sądeckiego, jemu podpisany (—).
Za jakowym to atestem dostawszy się w wojewodztwo wilenskie, osiadl w stolecznym Litwy miešcie Wilnie, gdzie dziedzictwem od Wolodkiewiczow, wojskowiczbw wojewodztwa mihskiego, kamienicę prawem ziemskim zaszczy- coną, nabyt [stalo się to w roku 1776], „a będąc dobrze o doskonatošci swej nauki zaleconym, otrzymal przywilej najjašniejszego Stanislawa Augusta, i zo- stat zaszczyconym tymže najjašniejszego krola przywjlejem 1776 Nowembra 27 dnia sobie kottferowanym (...).
Tenže Franciszek J6zef Antont, trzyimienny, syn Jakuba, a wnuk Wojciecha Sandecki, zostawit po sobie, mieszkając w powiecie telszewskim, synow trzech: Floryana Macieja (1774), Hiacynta (1780) i Wawrzynca (1788), czyniących niniejszy wyw6d”. Najstarszy syn byl „rotmistrzem kawaleryi Wielkiego Xię- stwa Litewskiego i stužyl komisarzem w dobrach panow Gorskich, Kossakow- skich i Wawrzeckich, jak tež znajdowat się w stužbie pahstwowej rosyjskiej. Z žony Marianny Jaroszewskiej mial synow Mikotaja Macieja i Henryka Fran-
11

ciszka”. W 1819 roku heroldia wileiiska uznala Adama, Macieja F Jory ana, Mi- kolaja Macieja, Franciszka Henryka, Hiacynta, Wawrzyrica z Sandacza Sandec- ktch za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pienvszej częšci ksiąg szlacheckich gubemi litewsko-wiIenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 118-121).
SANDELEWSKI (Sandelevskis). Wiaroslaw Jozef Sandelewski (ur. 29 XI 1912 w Sosnowcu) byl \vybitnym kompozytorem i nauczycielem muzyki we Wloszech. Byl zatrudniony jako profesor konserwatoriow m.in. w Parmie (1958- 1959), Bolonii (1959-1963), Mediolanie (1963-1971), Wenecji (od 1971).
SANGOWICZ (Sangovičius) herbu Powala i Ogonczyk. Osiedleni byli na Wjlenszczyžnic (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
SANGUSZKO (Sanguška) herbu Pogonia I. Slawny i wielki rod arysto- kratyczny mający pochodzic od syna Giedyminowego - Lubarta.
SANKIEWICZ (Sankevičius) herbu Prawdzic odm. Dziedziczyli posiadlošci na Wilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1475, 1553). Bartosz Paprocki pisal
0 nich: „Sankiewicz herbu Prawdzic. W plockim wojew6dztwie Sankiewiczowie z WieIkiego Sękowa piszą się; z ktorych Jakub Sankiewicz po zniesieniu Krzyža- kūw przeprowadzil się do wojewodztwa chetminskiego ] 467 roku i osiadl w Ko- nojadach Maiych, stąd Wawrzyniec Sankiewicz mial za sobą Apolonię Waldorfer. Niektorzy z nich na Podole się wyniešli. A z tych Mikoiaj Sankiewicz, starosta nowomiejski, u Zygmunta krola i krolowej Bony w wielkich byl respektach, od ktorych byl poslem do Маху mily ana cesarza, j ak i do krola hiszpanskiego. Woj- ciech Sankiewicz, stolnik ciechanowski, starosta mlawski, pisal się z Boleminu, na sejmie 1601 do lustracji dobr krolewskich w Mazowszu komissarzem naznaczony, na sejmie 1607 w Wielkiej Polszcze (...) ježdzil do Konstantynopola, skąd powro- ciwszy, przeniosl się z synem swoim Stanislawem do wojewodztwa brzeskiego
1 nabyl majętnošč Terybin w roku 1615”.
Wywod familii urodzonych Sankiemczovj herbu Prawdzic z odmianą, za- twierdzony w heroldii wilenskięj 7 paždziernika 1819 roku, stwierdzal, že: „fa- milia ta od kilku wiekow w Koronie Polskiej rozkrzewiona i dostojnošcią szla- checką zaszczycona, posiadala dobra ziemskie, pelnila publiczne dla kraju po- shigj i znakomite posiadala urzęda”. Jedna z gatęzi tego domu posiadala dobra YVierzek Mokrzyca, czyli Lahody w powiecie lidzkim i Daubuciszki w oszmian- skim. Ci vvlašnie Sankiewiczowie spokrewnieni byli z Wroblewskimi, Košdami, Doboszynskimi, Mohuczymi, Neslerowiczami, Aleksandrowiczami. W 1819 roku heroldia vvileriska uznala Michala, Jana, Jerzego Tomasza i Jana Sankiewj- cz6w za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, vvpisując ich do piemszej czę- šci ksiąg genealogicznych gubemi wilensko-litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1475, s. 1-58; f. 391, z. 1, nr 1553, s. 48-50).
SANKOWICZ (Sankovičius) herbu Ogonczyk. Posiadali dobra ziemskie na VVilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
12

SANKOWSKI (Sankauskas) herbu Krzywda. Miejscem ich osiedlenia byt powiat irocki.
SAPIEHA (Sapegas) herbu Lis. Jedna z najznakomitszych rodzin dawnej Rzeczypospolitej. Herban starozytnej szlachty podtug keraldykow polskich z dopelnieniem do czasow obecnych (Paryž ] 858, s. 3) podawai: „Jedną z najznakomitszych rodzin na Litwie jest rodzina ksiąžąt Saptehow. Od czasow pa- nowania Wiadyslawa JagieHy až do upadku dawnej Rzeczypospolitej Polskiej Sapiehowie zajmowali najwytsze urząda cywiine i wojskowe, spelniając one zawsze gorliwie i sumieonie, z narazeniem nieraz wiasnego tyčia; a w krytycz- nych chwilach ojczyzny chątnie czynili dla niej wielkie ofiaiy ze swego mienia (...). Sapiehow rod poczyna šią od Narymunda, księcia pinskiego i mozyrskiego, kt6ry by! synem Giedymina, a stiyjem krola Wiadyslawa Jagieify. Narymund zostawil trzech synow: Punigajią, Jerzego i Aleksandra”.
Wszyscy polscy heraldycy piszą o tym rodzie z wielkim uznaniem. „Sapie- ha, herbu Lis, dom starožytny na Litwie, biorący od Narymunda, ksiąžęcia piA- skiego t mozyrskiego, swoj początek. Punigajto, kasztelan trocki, przodek domu sapiežynskiego, podczas szerzenia wiary chrzescijanskiej na Litwie, nie odstę- pując od blądow poganskich, przezwany zostai greckim jązykiem Sophia (mą- dry), iz od wiary przodkbw odstąpič nie chciai, ktora to nazwa z czasem w prze- zwisko Sapieha zmieniia się" - referowal Hipolit Stupnicki w trzecim tomie swego Herbana legendą rodzinnątego rodu.
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 11) zanotowal: „Sapieha herbu Lis w Xiąstwie Litewsktm. Dom y starožytnošcią, y heroicznymi dzielami, y honorarai wsiawiony. Od Narymunda, Jtiąžącia pinskiego y mozyrskiego, swoje początki zaciąga". Jak podawai natomiast J. Jablonowski, autor zachowa- nego w rąkopisie dziefa pt, Traktai o familiach y kolligacyach z roku 1717 (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dzial rqkopisow, F. 17-18, s. 105), Sapiehowie mieli dwie linie: koronną i litewską i od dawna slynąli jako doskonali žolnierze. Spokrewnieni byli z Herburtami, Sobieskimi, Kopciami, Hlebowiczami, Pohi- bmskimt, Tyszkiewiczami, Wieiopolskimi, Bnanickimi, Tariami, Lubomirskimi, Sanguszkami. Mieli liczne posiadlosci, m.in. w powiecie grodzienskim (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 2589; f. 391, z. 1, nr 1212).
Sapiehowie cząsto odnotowywam byli w žrodiach archtwalnych, poczynając od XVI wieku. Pan Bohdan Sapieha wspotrmiany jest w księdze wydatkow Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego z lat 1506-1511 (Russkaja htoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 619). Leon Sapieha, kanclerz Wielkiego Ksiąstwa Litewskie- go, starosta slonimski, pamawski i mohylewski, slynąl wsrod litewskiej szlachty w koncu XVI wieku. Pawel Sapieha na Holszanach, koniuszy Wielkiego Księ- stwa Litewskiego, starosta oszmianski i homelski, dzierzawca semnehski i mie- telski, trafii do przekaz6w archiwalnych na początku XVII w., podobnie jak Mikolaj Sapieha, wojewoda nowogrodzki i ciwun ziemi tmudzkiej, Kazimierz Jan Sapieha, hrabia na Bychowie, Zaslawiu i Dąbrownie, wojewoda wilenski, hetman wielki Wielkiego Ksiąstwa Litewskiego cieszyl šią slawą w dnigiej po- lowie XVII wieku. Michat Sapieha byl zaš w owym czasie lowczym Wielkiego Księstwa Litewskiego.
13

Spis sziachty powiatu dzisnenskiego z 1798 roku wymienia Franciszka Sa- piehę, wlasciciela majątku Druja, žonatego z Pelagią Polocką. (Archiwum Naro- dowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 5, s. 88). Zapis w slonimskicb księ- gach ziemskich z 1828 roku informuje, že ksiąžę Franciszek Sapieha z synem Eustachym zwr6cil šią do sądu powiatowego z prošbą o potwierdzenie sziachec- kiej rodovvitošci Sapiehow. Podawai wtedy do wiadomoSci sędziow, že: „iwan na Kodniu wojewoda witebski, marszaiek wielki, Wielkiego Xięstwa Litewskie- go sekretarz, braslawski starosta oraz Bohdan na Opatowie gubernator smolen- ski, pisarz litewski, Sapiehowie byli następcami Narymunda Giedyminowicza, pokrewnego krola polskiego Zygmunta l i przy woho6ci uzywania wszelkich prerogatyw, tytutow, herbow i urząd6w, jakich i inni z xiąžąt litewskich pocho- dzący uzywają w nagrodę zasiug swoich dia większego związku i zjednoczenia się do dawnego herbu Liliow mieli przydany herby Poywinie zwany Lis, ktorym za przywilejem krčla Wladyslawa Jagieily zaszczycal šią ich oyciec Siemion Sunigajto, kasztelan trocki, syn Bunigajly Narymundowicza, že cesarz rzymski Maxymilyan w nagrodę na wysokich przymiotow Pawta Iwanowicza na Kodniu wojewody trockiego przydatek rąkę zbroyną w polu czerwonym ofiarowat” (CPAHL, f. 391, z. 1,nr 1212, s. 2).
SAPIESZKO vel SAP1EŽKO (Sapeška) herbu Lubicz. Zamieszkiwali w wo- jewodztwie wiienskim.
SAPLICA herbu Korzbok. Miejscem ichosiedlenia byl powiat nowogrbdzki.
SAPUCHO (Sapukas) herbu Samsonowicz: na tarczy czerwonej szabla srebma ze zlotą rękoješeią, obok strzala z dwoma poprzeezkami; nad koroną trzy piora strusie (Biblioteka Jagiellohska w Krakowie - Dztal rękopisow, 7015-IJI, t, X, s. 18). Znani byli w Polsce i na Litwie, gdzie mieli posiadlošci w wielu powiatach.
SARBIEWSKI (Sarbevskis) herbu Prawdzic. Z tej rodziny pochodzil wy- bitny poeta i myžliciel Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595-1640), autor Lyricorum iibri IV, zwany „Horacym chrzešcijanskim”. Byl profesorėm w Wilnie i Polocku. Boleslaw Starzyhski stwierdzil w jedenastym tomie swego herbarza, iz Sarbiewscy herbu Prawdzic wygasli zupelnie w wieku XVIII (Biblioteka Jagiellohska w Krakowie - Dzial rękopisow, 7016-111, s. 52).
SARNACKI (Sarnackas). M. Paszkiewicz i J. Kulczycki (Herby roddw polskich, s. 458) wspomnieli o Samackich herbu Prawdzic. W rękopisie Wywodit familii urodzonych Samackich herbu Boncza z maja 1800 roku czytamy zas, že „Augustyn Samacki, syn Krzysztofa, wnuk Jana, pradziad zas Benedykta i Ka- zimierza, dopiero wywodzących šią, szlachetną zaszczycony prerogatywą, dobra Jateluny zwane, w powiecie trockim ležące, w stopniu swych antecessorow dziedzicząc, czterech sptodzil synow, to jesk Daniela, Hieronima, Kazimierza i Stanislawa, podhig swiadectwa dwoch procesow: jednego w roku 1640 miesią- ca Oktobra 19 dnia imieniem Osowskiego na Krzysztofa Samackiego, dragiego
14

zaš 1698 roku, imieniem xięžy karmelitow trockich na Augusta, ojca, Daniela, Hieronima, Kazimierea i Stanislawa, synow, Samackich o zabor gruntöw czy- niony.
Z liczby synow Augustyna Hieronim i Kazimierz bezpotomni, Stanislaw zo- stawii cörki, Daniel zai mial syna Mikolaja, o czym poswiadcza proces imieniem Samackich i xięžy karmelitow na Mikoiaja Samackiego w roku 1745 zaniesiony (...}. Tente Mikolaj z naddziadöw na się spadte dobra Jateluny dziedziczyt i czte- recEi splodzil synow, jako to: Benedykta, z synami Janem i Franciszkiem wywodzą- cego šią; Jozefą, bezpotomnie zeszlego; Kazimierza, z synami Stanislawem i Janem czyniących wywod, i Jakuba, ktörego syn Tomasz z synami Wincentym i Janem podobniet niniejszy wywod czyni". Wszyscy oni zostali uznani przez heroldię wi- lenską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” oraz wpisani do pierwszej częšci ksiąg genealogtcznych gubemi wilehsko-litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 613, s. 1-374).
Wedhig rejestru rewizyjnego z 1801 roku Tomasz Samacki z synami Wincentym i Michalem mieszkali we wsi Ponaryszki w powiecie trockim. Samaccy spokrewnieni byli z Balcewiczami, Markowskimi, Giecewiczami, Martusewi- czami, Juniewiczami, Olędzkimi, Rutkowskimi. Od XVII wieku znani byli takte w Rosji. Iwan Samacki, „inoziemiec”, w 1680 roku byi wysokiej rangi oficerem w wojsku moskiewskim (ArcHeograficzeskij sbornik dokumentow, t. VIII, Do- polnienija, s. 285).
SARNECKI (Sarneckis) herbu Slepowron. Dawny i zastutony röd koron- ny osiedlony w okolicach Sochaczewa. Od XVIII wieku odgalęzili šią na powiat trocki, gdzie weszli w posiadanie döbr Skiemiowa i innych. Spokrewnieni byli m.in. z Uminskimi. W 1819 roku uznani zostali przez heroldię w Wilnie za ro- dowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 59-62). „Samecki zwali się dwaj - donosil Nekanda Trepka {Liber generationis plebe- anonm, s. 357) - rozbijali się po gošcincach, pojmano ich we Lwowie anno 1615, jednego šciąto, drugį jakoš uciekt”. PrawdopodQhnie chodzilo autorowi o jakichš wykolejencow z tej rodziny.
SARNOWSKI (Sarnauskas) herbu Boguchwat. Z Samowa Samowski wspomniany zostal w lišcie kröla Wladyslawa Jagielfy z 21 maja 1429 roku {Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. IX, s. 178). Stanislaw Samowski w roku 1662 byi biskupem przemyskim. Samowscy mieszkali tež w powiecie grodzien- skim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2582,2583).
SARTORIUS herbu Labądž. Od wiekow zamieszkiwali na Žmudzi.
SASIN (Sasinas) herbu Jastrzębiec. Pochodzili z Mazowsza. Przez wieki dziedziczyii dobra Syrmiež w powiecie oszmianskim. 31 sierpnia 1820 roku uznani zostali przez heroldię wilenską za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 271-272; f. 391, z. 4, nr 2524).
Tomasz Šwįęckį {Historyczne pamiątki znamienitych rodžiu i osob dawnej Potski, t. II, s. 71) podawah „Sasin, kasztelan wyszogrodzki, z synem swoim
15

w roku 1395, w wojsku Zygmunta, cesarza, potykając się z Bajazetem, po legi na placu. Sasin przez Wladyslawa Jagiettą oblqzony w zatnku drohickim byl tam starostą księcia mazowieckiego"
SASINOWICZ (Sasinovičius) herbu Jasirzębiec. Miejscem ich osiedienia byl powäat lidzki. Stanowili oni najpewniej jeden rod z Sasinami.
SASZKO (Saškas) herbu Wręby. Pradawny röd znany w Wielkim Księ- stwie Litewskim (Biblioteka Jagielloiiska w Krakowie - Dzial rękopisow, 7014- III, s. 104).
SAULEWICZ (Sau)evičius) herbu Sulima. Dziedziczyli Pokalniszki w Księ- stwie Žmudzkim oraz drobne posiadlosci w powiecie wilenskim. 6 lipca 1837 roku ich starožytną rodowitosc sz!acheckąpotwierdzila heroldia w Wiblie (CPAHL, f 391, z. 391, z. 1, nr 1060, s. 48-50).

SAULSKI (Saulskis) herbu Sulima. Dziedziczyli čiobrą w powiecie lepel- skim i wojewodztwie witebskim.
SAWANIEWICZ (Savanevičius) herbu Trąby. Zamieszkiwali w powia- tach wilehskim i nowogrodzkim.
SAWCZENKO (Savčenka) herbu Prawdzic. W žrodlach archiwalnych notowani byli od XVII wieku.
SAWICKI (Savickas). Silny i utalentowany rod staropolski, istniejący do dziš. Prawdopodobnie piervvotną jego siedzibą byla miejscowošc Sawice w po- wiecie drohiezynskim na Podlasiu. W ciągu wiekow rozgalęzili się Sawiccy na wszystkie dzielnice dawnej Rzeczypospolitej, jak tež na Rosję, Węgry, Niemcy, Rumunię. Dzis znani są w Polsce, na Litwie, Lotwie, Bialorusi, Ukrainie, w USA. Szczegolnie licznie zamieszkują na Wilenszczyžnie, Grodzienszczyž- nie, Minszczyžnie, Witebszczyžnie, Žmudzi.
Ze względu na liczebnošč i rozgalęzienie po rožnych dzielnicach Rzeczypospolitej Obojga Narod6w Sawiccy užywač zaczęli rožnych herbow: ChoIewaT Šlepowron, Nowina, Bawola Glowa, Suchekomnaty (w Malopolsce Wschod- niej), lecz ich pierwotne godlo rodowe to najpewniej Lubicz.
A. A. Kosinski informowal w Przewodniku hemldycznym (s. 89) o Sawjc- kich herbu Cholewa i Lubicz, zamieszkalych na Podlasiu i Litvvie; slawnych i zashižonych dla ojczyzny rodzinach, ktore wydaly wojewodow i kasztelandw, Tomasz Šwięcki w dziele Hisioryczne pamiątki znamietiitych rodzin i osob dainėj Polski (t. II, s. 71-72) wspominal o wielu slynnych reprezentantach tego domu: „Sawicki Jan, jėzuitą, herbu Cholewa w Brzesciu Litewskim, mąž uczo- ny, pierwszy dal początek Kollegium Jezuit6w w Drohiczynie na Podlasiu; umarl 1657 roku. Brat jego rodzony Melchior, wojewoda brzeski'liiewski, mąž uczony, w Akademii Wilehskiej doskonalil šią; pozostaly po nim niektore pi- sma. Jako kasztelan dhigo i męžnie Brzešcia przeciw Szwedom bronil, przy
16

najšciu Rakoczego 1657 roku poddač mūšiai przez kapitulacyą 1662 roku. Mia- nowany wojewodą brzeskim-litewskim, W czasie sejmikow od nieprzyjacioi Zabity,
Sawicki Maciej herbu Lubicz w Podlaskiem, kasztelan podlaski, ktdrego syn Wojciech byl starostą mielnickini. Stanislaw, najprzod kanonik ziemski drohicki, potem. stolnik podlaski, posei na sejm 1627 roku, skąd deputat na Try- bunai Radomski. Sawicki Jan herbu Nowina w ziemi mielnickiej, skarbnik podlaski {...). Kasper Sawicki, rektor jezuitow w Kollegium Kaliskim Urodzil się w Wilnie 1542 roku i zostal jėzuitą w Rzymie 1566 roku, skąd po nauce teologii powrocil do Polski, pr2eznaczony na teologą; przy poselstwie poiskim na koronacyą Dymitra cara do Moskwy wyprawiony; twierdzą, iž prowadzil sumienie Dymitra i byl jego doradcą i przewodnikiem. Byl przytomny obrzędo- wi koronacyi Maiyi carowej (...); podlegi więzieniu i przypadkom przy zabiciu Dymitra cara, lecz w 1610 roku jeszcze stę przy boku carowej znajdowal. Po- wrociwszy do kraju, powrocil razem do zakonnych obowiązk6w; 1620 roku žycia dokonal. Sawicki Michal herbu Slepowron w Wilenskiem, pisarz ziemski wilenski; posei na sejm 1674 roku*’.
A. Boniecki w dziele Poczet rodow w Wielkim Ksiqstwie Litewskim w XV iXVl wieku (Warszawa 1883, s. 308) pisal: „Sawicki Maciej, w 1566 r. pisarz Wielkiego Księstwa Litewskiego, w 1574 r. kasztelan podlaski, umari przed 24 listopada 1581 r., gdyž pod tą datą otrzymal kaszteiahstwo podlaskie Lesniowol- ski. W 1569 roku byl takže wojskim drohickim i starostą mielnickim; urząd woj- skiego odstąpil synowi Wojciechowi w 1570 r., a starostwo mielnickie w 1576 r.”
Na Podolu rod Sawickich rozgalęzii się na pięč odnog, z ktorych dwie udiodzily za starožytną szlachtę, trzy zaš pozostale musialy w XIX wieku wal- czyc o byt (Spisok dworian wniesiotmych w dworianskuju rodoslawnuju knigu podolskoj gubernii, s, 90, 323).
W dawnych zapisach archiwalnych często spotyka się wzmianki o repre- zentantach tego rodu juž od wieku XV. Najwczesniejsza bodaj wzmianka o jed- nym z czlonkow ktorejs z tych rodzin znajduje się w przywileju księcia Swidry- gielly, zarejestrowanym w ksiągach grodzkich Lucką w 1458 roku: „Suscepit Tomasz Sawicki, namiestnik burgrabinowy zamku hickiego” (Akty otnosiasz- czijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. I, s. 50), W 1519 roku ziemiamn kobryhski Piotr Sawicki falszywie zostal oskaržony o to, že „rozbil Zydow brzeskich i rybu u nich pootnimai na dobrowolnoj dorozie" (Russkaja Istonczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1287).
Wspomniany przez Adama Bonieckiego Maciej Sawicki byl od 1566 roku pisarzera Wielkiego Księstwa Litewskiego, od 1574 r. - kasztelanem podlaskim, pisarzem krola Stefana Batorego. Zmarl w 1581 i. (Monumentą Reformationis Polonicae et Lithuanicae, Wilno 1911, z. I, 5. 42; Akty otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. Ill, s. 217). W 1576 r. pod wielu przywilejami krola Stefana widnieje jego podpis: Maciej Sawicki, „kasztelan podlaski, Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego pisarz”. Okolo 1580 roku otrzymal on w nagrodę za dobrą stužbę majątek Czame Lozy na skraju Puszczy Bialowieskiej,
13 kwietnia 1583 roku Albrycht Sawicki z Sawicz, starosta mielnicki, dwo- rzanin krola jegomošci, oraz brat jego Mikolaj sprzedali Krzysztofowi Zaliw-
17

skiemu swą kamienicę znajdųjącą się w Wilnie przy ulicy Šwiętojahskiej (AWAK, t. XX, s. 45-46). Pan Bohdan Sawicki, ziemianin z wojewödztwa brze- skiego, wlasciciel dworu Kiworty, zaskaržyl poddanych panöw Zdzitowieckich i Boguslawskich o najazd na jego majętnošč i okradzenie jej w styczniu 1589 roku (A WAK, t. XVIII, s. 61-62). Mikolaj Sawicki by! wojskim i deputatėm po- wiatu wolkowyskiego w Trybunale Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego w 1594 roku (AWAK, t. XI, s. 58).
W wieku XVir wzmianki archiwalne o tej rodzinie są jeszcze czqstsze. Kasper Sawicki w roku 1606 by! woznym powiatu oszmianskiego. Na jednym zakt6w sądu grodzienskiego z 1609 roku wsrod innych podpisöw widnieje na- zwisko: „Mikolay Sawicky rqką swą” (AlVAK, t. I, s. 28). Pozostający na ojco- wiznie urodzony Stanislaw z Sawic Sawicki by! w 1613 roku poborcą podatkow ziemi drohiczynskiej (VX, t. Ill, s. 131). W 1626 roku w witebskich księgach grodzkich odnotowany zostal Jan Dermont Sawicki, podsqdek ziemski witebski. W 1642 roku skargę na Fryderyka Sapiehę podpisali m in. brzescy szlachcice Jerzy i Krzysztof Sawkcy (AWAK, t. VI, s. 411).
„Melchior Sawicki, zarządca lasdw mielnickich, otrzymal licencjat z teologu na Wszechnicy Wilenskiej w 1642 r. Poslując przy elekcji krola Jana Kazi- mierza, 20stal wybrany do podpisania konstytucji sejmowych. Podczas uroczy- stosci, ktdre Akademia ureądzila ku czci blogoslawionego Jozefata Kuncewicza, Sawicki wyglosii pochwalną mowq. Umar! na stanowisku wojewody brzeskie- go” (L. Piechnik, Dzieje Akademii Wilenskiej, t. II, s. 190).
Dawid Sawicki, szlachcic z wojewödztwa polockiego, w 1645 roku odnotowany zostal w polockich ksiqgach grodzkich. Elekcję krola Jana Kazimierza w 1648 roku podpisali m.in, Malcher Stanislaw Sawicki, lowczy mielnicki, se- kretarz Jego Krdlewskiej Mosci - w imieniu szlachty Ksiqstwa Žmudzkiego; Kasper, Symon, Stanislaw, dwoch Janow - w imieniu obywateli wojewödztwa podlaskiego; Albrycht na Czantych Lozach, Stefan z Mikolajewic, Aleksander na topienicy oraz Pawel de Sawice Ruskie, Janusz in Sawice Ruskie Sawiccy - takže z Podlasia oraz z wojewödztwa brzeskiego - Teodor, Pawel i Marcin Sawiccy (VX, t. IV, s. 112,114 i in.).
W jednym z „kwitow intromissyjnycb” z roku 1653, spisanym w Orszy, wspomniany zostal „szlachetny pan Jan Sawicki". Inny Jan Sawicki, skarbnik podlaski, i jego syn Stanislaw flgurują jako mieszkancy wsi Zakrie w spisie ludnošci powiatu mielnickiego z 1662 roku. Paulus Sawicki wzmiankowany jest w dekrecie kröla Jana Kazimierza z 22 stycznia 1661 jako czlonek bractwa sprzysiqzencöw krakowskich. Wsröd polskich obroncöw Smolenską przed od- dzialami cara Moskwy Aleksego Michajlowicza w 1654 roku znajdowai się jašnie wielmozny pan Adam Sawicki z Horbatowa.
W 1667 roku kr61 polski Jan Kazimierz podpisat przywilej, w ktörym czy- tamy: „Oznaymujemy tym listem naszym, komu to wiedziec naležy, iž gdy uro- dzeni - Jan Kazimierz Umiastowski - sądzia, y Marcin Buchowiecki - podsq- dek, urzqdnicy ziemscy brzescy, kommisarze nasi, od nas osobliwym listem naszym naznaczeni, do majętnošci dziedziczney urodzonego Theodora Sawic- kiego, nazwanej Kiwowert, w w-wie brzeskim ležącey, zjechali, a tarn na dwu mieyscach, to jest na rzece Pohoni y dmgiey - Lehnöwce alias Dihtiarze, na
18

gošcmcu wielkim brzeskim, do Kobrynia y innych miast y miasteczek idącym, zly y niebezpieczny ludziom podrožnym przejazd oglądali y za podjąty w pobu- dowaniu przez urodzonego Sawickiego mostu koszt myto mostowe na ludzie, Žydy y furmany postanowili y do nas po confirmatione odesiali14. W mysl tego pizywileju miai Teodor Sawicki i „sukcessorowie jego” pobierac po dwa grosze polskie myta od furmanki (AWAK, t. IV, s, 37-38).
W 1669 roku tukasz Gabryei Sawicki byi czesnikiem czernihowskim (ibidem, s. 290). W 1671 roku w aktach Glównego Trybutiahi Litewskiego zapjsany zostai pan Stefan Sawicki, „shiga i dozorca Turowa, majętnošci jegomošci pana Marcjana Biallozora, episkopą piriskiego”. W roku 1672 jednym z dwóch bur- mistrzów Mohylewa byl Woyciech Sawicki. Zachowala się niezwykie interesu- jąca informacja o žyciu codziennym na Kresach Wschodnich byiej Rzeczypo- spolitej. Wynika z nicj, že obyczaje szlachty polskiej, a raczej to, co w nich naj- gorsze, przejmowane byiy przez inne grupy ludnosciowe kraju, m.in. przez Zydów. Taką wÌasnie sprawę badai sędzia šledczy Aleksander Sawicki w 1687 roku w Rzeczycy: „Pan Jerzy Damas, pisarz cei Rzeczypospofitey y W.X.L, komory rzeczyckiey na niewiemych Žydow Szlomę y Heszkę Szmoyiowiczów, arendarzów y dzierzawców starostwa rzeczyckiego [skaržyi] o to y takowym sposobem, iž pomienieni Žydzi Szmoylowiczowie, wziąwszy przed się ziy y nieprzystoyny umysi, nie pomniąc na stan swóy zydowski, na Božą bojažn y surowosc prawa pospolitego lekce sobie wažąc - przysposobiwszy gromadę czeladzi y mieszczan rzeczyckich we wiadzy u siebie mających, z oręžem do boju naležącym, w roku teraznieyszym 1687, dnia 30 Augusta mocno, gwahow- nie, guerico modo sposobem na gospodę žahijącego pana Damasa, w miešcie Rzeczycy ležącą, naszediszy, staynią, kiodką zamkniętą, odbili y z niey czworo koni pana Damasa, nie wiedzieé z jakich przyczyn, zabrali y do dworu swcgo w Rzeczycy zaprowadzili”,
Poniewaz gospodarza nie byio akurat w domu, na tym się na razie sprawa skonczyia, chociaž jasne jest, že bez ciągu dalszego obejšč się w takiej sytuacji nie mogio. I rzeczywiscie: „Jeszcze nazajutrz, to jest dnia 31 Augusta, takže z gromadą ludzi, przy czeladzi swey, powtómie na tęž gospodę pana Damasa naszediszy, czeladnika y substytuta, szlachcica rodowitego w powiecie oszmian- skim osiadiego, na imię Kazimierza Košcię, porwali, y do dworu zaprowadziw- szy, wiele niemilosìemie kijamì, po kįlkakrotnie pokiadając, zbili y zmordowali y za niezywego ze dworu wyniósiszy, porzucili, od którego zbicia y zmordowa- nia tak tyranskiego nie wiedzieé, j eželi žyw będzie”. Na ostatek ograbili dwór pana Damasa i publìcznie zagrozili jego zabiciem, jak tylko wróci.
I tego nie dose. Rozzuchwaleni brada Szmoyiowiczowie w tych dniach (co spisane zostaio w skardze księdza dominSkanina Dominika Waranowskiego, przy- jętej w magistrale Rzeczycy przez podstarosciego Stefana Antoniego Skorynę, „czesznika czemihowskiego”) „snudi y wazyli się” najechač na dom do kosciola naležący, „gdzie apparatów, kielichów y ròznych rzeczy koše i e [nego porządku zioženie bylo, mocno, gwaltownie czeladž y rožnych ludzi samym obzalowanym Žydom imìonami y nazwìskamì wiadomych nasiač, którzy napadlszy na dom ko- šcioia xięžy Dominikanów, kiėdkę do izby odbiwszy, kluez koscidny w izbie na kolku wzięlt y skrzynię ze ztoženiem košcielnym tymže ktuezem odemknąwszy,
19

kielich6w, apparatow y rožnych rzeczy na zlotych tysiąc, dobrą rachując monetų, zabrali y do dworu swego zaprowadzili y w inszych rzeczach niemalo zaszkodzili y po izbie na wzgardę chwaly Božey porozrzucali”.
Jak wynika ze skargi, Žydzi ci zupetnie ignorowali obyczaje chrzescijan- skie, zmuszali m.in. swych podwladnych chrzescijan w niedziele „do niewoda ciągnienia y rožnych robot ciąžkicb petnienia”, co šią dzialo, oczywiscie, „prze- ciw przykazaniu Božemu”. Nie byf wiąc wspomniany najazd i zatarg sprawu przypadku. Skandal slat šią giosny i sąd miejski naznaczyi specjalnego sledcze- go, Aleksandra Sawickiego, ktory caią sprawq zbadai. Oto w catošci jego spra- wozdanie: „Ja, jenerai Jego Krolewskiey Mošci powiatu rzeczyckiego, zezna- wam tym moim relatijnym kwitem, iž (...) z stronną szlachtą pany Janem y Mi- kolajem Zawackim y panem Andrzejem Chmielewskim w roku niniejszym 1687 miesiąca Septembra wtdrego dnia zježdžalem do gospody Jmšč pana Damasa w miescie JKM Rzeczycy bądącey, gdziem widztal czeladnika Jmsci, na imię pana Kazimierza Koscię, na pošcieli ležącego, bardzo spuchlego, od glowy až do n<5g kijami zbitego, twarz wszystka poszarpana y szyja, od ktorego bicia nie wiem, ježeli žyw będzie.
Widzialem tež u stayni zaszczepką odlamaną, z ktorey za odbiciem k!6dki raienil Jmšč pan Damas koni czvvoro wziątych, kosztujących zlotych ošmset, takže grabiežnym sposobem zatrzymanych od Žyd6w przerzeczonych zlotych 166 sobie z kwitowego pisarstwa celnego naležących, opowiadah Co wszystko, že šią stalo od Zyddw Szloma y Heszla Szmoyiowiczow, arendarzow y dzier- žawc6\v starostwa rzeczyckiego, mienil. A tak ja, jcneral, com widzial y slyszal tam, wszystko na ten moj kwit spisawszy, z pomienioną wyž szlachtą do xiąg grodzkicb rzeczyckicb podalem y przyznalem. Alexander Sawicki, jeneral Jego Krolewskiey Mošci powiatu rzeczyckiego" Ųstoriko-juridiczeskije materially izwleczxonnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj, t. XXX, s. 153-157).
W grudniu 1679 roku Stefan Sawicki zostal zamordowany w Pinsku w związ- ku z zatargiem na tie religijnym, jako gorliwy katolik, przez kilku prawoslawnych sąsiadow (Archeograficzeskij sbomik dokwnentow, t. VI, s. 260). W 1681 szlachcic Wojciech Sawicki byl czlonkiem magistratu miasta Mohyiewa.
Chociaž z XVIl-wiecznych dokumentow archiwalnych wynika, že Sawiccy byli niewątpliwie szlachtą, W. Nekanda Trepka (Liber generationis piebeano- rum, s. 357) znal paru plebejuszy tego nazwiska: „Sawicki zwal šią kowaldw syn z Rzeszowa. Služyl w krakowskiej ziemi anno 1618. Pojąl byl mieszczką w Miechowie. Na Konskim Targowisku w domu ženinym mieszkai. Jechal by! z lisowczyki na Šląsko anno 1624 pod Jaroszowskiego chorągwią. Ježdzil zno- wu anno 1626, tamže zginąl. Kilkoro dzieci zostali przy matce". Jak zawsze jednak ten autor zadowala šią przytoczeniem pogtosek tub wlasnych zmyšlen.
W žrodlach XVlII-wiecznych takže liczne są wzmianki o zacnym rodzie Sawickich. Na pizyklad Karol Marcin Sawicki w roku 1700 sprzedai swe dobra Nowy Dwor, Deni sows zczyzną i Zaniwie (odziedziczone po ojcu Krzysztofie, wojewodzie brzeskim i po stryju Dominiku) panu Marcjanowi Dominikowi Wollowiczowi, chorąžemu mscislawskiemu i jego žonie Helenie z Szemiotow (CPAHL, F. DA, r. 1700, nr 46, s. 1327-1330). Nazwisko szlachcica Andrzeja
20

Sawickiego figuruje w księgach sądu biržanskiego pod datą 25 grudnia 1710 roku (Biržų dvaro teismo knygos, Vilnius 1982, s. 234).
W listopadzie 1711 roku w Mohylewie bawilo trzech egzekutorôw, naj- prawdopodobniej urzçdnikôw od spraw sądowo-fmansowych, byli to panowie Lamiâski, Sawickî i Gorski. Jak wynika z trešci zapisôw w ksiçgach grodzkich, magistrat szczodrze wydawal pienjądze na ich utrzymanie, chociaž lapôwki wrç- czono nader skromne - dla przykladu pan Sawicki otrzymal tylko „skôrki dwie kozlowe”. Michal Sawicki, czesnik wolkowyski, „rotmistrz Jego Krôlewskicy Mošct chorągwi trybunalskiey” w lipcu 1711 roku procesowal się z kahalem wilenskim o Zwrot dtugu w wysokosci 9680 ztotych polskich. Procès formalnie wygral, ale pieniądzy prawdopodobnie nie odzyskal (AWAK, t, XXIX, s. 350- 353). W kwietniu 1712 roku odbyla šią jeszcze jedna rozprawa z innymi Žydami
0 zwrot 25 tysiący ztotych czerwonych. Nie wiadomo, czy i tym razem cos wskôrai (ibidem, s. 363-366).
W 1712-1713 r. wystçpuje w dokumentach Witebska postač Hrehorego Sawickiego, pisarza prowentowego starostwa wieliskiego, ktôry za maîwersacjç pieniądzy skarbowych skazany zostal „na banicją doczesną y infamią” (Istoriko- juridiczesJdje matieriaiy izwleczionnyje iz aktowych knig gubemii witebskoj
1 mogilewskoj, t. XXI, s. 171-173). W tym czasie wspomniany jest w aktach Fiodor Sawicki, „w6jt miasta wieliskiego”, czyli Wieltza. Natomiast jesienią tego roku do ksiąg magistratu witebskiego w)ączorio dokument, ktorego „boha- terami” są dwaj inni bracia Sawiccy, Adam i Marcjan. Oto jego fragmenty jego (ibidem, s. 180-183): „Roku 1713, msca Oktobra dilia 9. Na roczkach oktobro- wych, porządkiem prawa pospolitego przypadlych y sądownie w zamku lėgo Krolewskjej Mošci witebskim odprawiających šią, przed narni, Samuelem Ka- zimierzem z Brusilowa Dorohmickim Kisielem, chorąžym y podwojewodzym witebskim, Mikolajem Hieronimem Žabą, sędzią, a Michatem Antonim Bialy- nickim Bįrulą, fowczym y pisarzem, urzędnikami grodzkimi w-wa witebskiego, od Kazimierza Alexandra Pocieja, wojewody witebskiego etc., będącemi, gdy zporządku regestrowego ku sądzeniu naszemu przypadla sprawa ichmoéciôw panôw Kazimierza Pocieja, wojewody, Marcyana Michala Oginskiego, kaszte- lana, witebskich, i wielmoznych panôw Leoną Bohomolca, stolnika, Kazimierza Sakowicza, pisarza, urzędnikow ziemskich w-wa witebskiego, jako opiekunôw, a jm paniey Maryanny Boguszôwny Michalowey Luboszczyfiskiey, mieczney w-wa witebskiego, jako aktorki, imieniem samey jeymosci y od synôw Jey, panôw Adama y Jana Luboszczynskich, z ichmošciami pany Adamem y Marcy- anem Sawickimi, zabôycami, y pomocnikami, za pozwem, wyniesionym od aktorki, mieniąc o zabicîe morderskîe, bezbožne Micbata Luboszczynskiego, miecznego w-wa witebskiego W roku terazniejszym 1713, mca Septembra dnia 26, o zrabowanïe wszetkiey substantji we dworze na zlotych polskich 80 000 przez obzalowanych ichmosciôw, mianowicie przez jm pana Adama Sawickiego, samego herszta y pryncypala w zabojstwie y rabunku, a przez jm pana Marcyana Sawickiego, radą, pomocą y pierwszego motorą do zabôystwa y raptu, przez gwaby, najazdy, pierwey stale, tudziež przez pomocnikôw y poddanstwo ichmoiciôw majętnošci Salowîcz, tež w witebskim w-wie będący, ichm panom Sawickim swiadczonych {...).
21

A na elniu dzisieyszym, za przyvvolaniem stron do prawa tegož pozwanego jm pana Marcyana Sawickiego... [tekst nieczytelny] pozwany jm pan Adam Sawicki, będąc przywolywanym do prawa po trzykroc, gdy nie stawat y žadney wiadomošci o sobie nie dal, jest od nas, urzędu, jako jawny cnminalista, zaboj- ca, raptor, nąježnik, na banicyą wieczną, na infamią, na gardlo, na lapanie, gdzie pošcignąc možna, wydany. Za gtowę, za najazd, za rapt, za straty prawnie wskaz na wszelkich dobrach pozwanego zaboycy, pryncypala, in summa, podtug prawa y žaloby, 160 810 zlotych, jest uznany”.
Sąd postanowil tež wylapač i ukarač wszystkich pozostatych uczestnikow na- padu spošrod poddanych braci Sawickich. Po dwoch dniach odbylo się kolejne posiedzenie sądu witebskiego w tym samym skladzie deliberującego nad tą spra- wą. Zapis sądowy stwierdzat: „Ichmošč panowie Sawiccy, mieszkając o miedzę w sąsiedztwie z protestantką y z nieboszczykiem męžem jeymošci, a šwiadomi będąc fortunki žatujących, že tak w gotowym groszu, jako we zlocie, srebrze, ochędostwie y rožnym splendorze wtasnym y zastawnym, mieli deposit w ma- jętnošci y dworze swym, nazvvanym Hralewie, do ktorego eudzego depositu pieniędzy y splendoru, z chciwošci wspanoszenia zaraz przy mlodym wieku> gdy buyna mlodožč žadnych dostatkow wlasnych nie zradzala, uwodząc appeti- tem, naprzdd jm pan Marcyan Sawicki, w roku tak przeszlym, jako y teražniey- szym 1713, z wiosny, rožnych miesięcy y dni, zgromadzając poddanstwo swe, naježdžal na wspomnioną majętnošč y dwor Hralewo, rožne czyniąc grabieže koni, bydla y inne przykrošci, zaczepki, jakby mogl žalujących zrabowač.
W ktdrym umyšle z tym trwając, za przybyciem brata starszego z w-wa brzeskiego do majętnošci tuteyszey, spolney ichmošciow, Sawlowicz; gdzie spolnie upatrzywszy porę, gdy maižeristvvo poniechęciio z sobą, že protestantka na czas do chtopa od gniewu męža ustąpila, wtedy zaraz, to jest, w roku teraž- nieyszym 1713, mca Septembra dilia 26, mając juž zty, w sercach swych utwo- rzony umysl, gruntowniey zlą, niezbožną ufundowa)i radę, jakby eudzą wydrzeč substancyą, by nievvinną krew rozlawszy, by niewinną banbę wnioslszy na nie- winną osobę, jako odglos dają na zathimienie wlasney bezbožnošci swey, iž sam starszy brat Adam Sawicki z zebranąniemalą gromadą ludzi, czeladzi y poddan- stwa, ze strzelbą, cepami, kijami, pieszo, konno y z podwadami, razem dla zabi- cia y rabunku, z tylu do dwom podjecbal, a potem gwaltownie, wielkim, naglym tumultem w sam dwdr naszedl y wpadt, gdzie nic niewinnego, niespodziewają- cego się na się nic, wychodzącego przed sien, jw pana Michala Luboszczytiskie- go, malžonka protestantki, sam jw pan Adam Sawicki, jako herszt y pryncypal, raz po raz razy dwa szablą w šamą glowę tyransko ciąl, že až na ziemię upadl.
Ležącego więc, kazawszy chlopstvvu wyciągnąc na podworze pod compas, zniemiž nie!itošciwie, tyransko, jako wieprza, kotami, cepami, na smierc pokony- wając, pytai, gdzie by mial pieniądze. Jakož nieboszczyk w tym nad sobą šmiertel- nym okrucienstwie powiedzial: Zakopane w alkierzu, w samym naprzeciw drzwi kącie. Co powiadając, žebrai milosierdzia, aby nie dobijat, lecz nie otrzymal y mordersko stanąl dokonany tak dalece, že gdy cialo grzeszne, rozstając z duszą, drgalo, tedy, dowbnią bijąc w giowę y rrsbzg wypušcili oraz dzidą przekluli.
Po takowym Zabičiu okrutnym, zajadfym zaraz sam wspomniony herszt y pryncypal, rzuciwszy się do alkierza, skrzynię, szkatuly brat y kažąc siekiera-
22

mi rozcinac, wszelki splendor, zloto, srebro, kleynoty, perly, korale, suknie po- zabierai, pieniądze gotowe odkopal, sprawy, obligi y wszystkie dokumentą, oraz skaririec wylamawszy, cyną, miedž, strzelbę, szory, nawet victualia, sòl, miód, miąsiwa, na ostatek konie, owo zgola wszystko do szczątu pozabieral, do swey majętnosci Sawlowicz wyprawil (...).
A sam tenie pryncypal, zbóyca, szedtszy do cerkwi protestantów, tamže przy dworze, drzwi odbil y zaraz chlopstwu dól w cerkwi wykopac kazal. A w tym gdy protestantka na zgielk y tnmult ten z žalosnym krzykiem przypadla, tedy niezbožnie y samey rzucil się z szabją, grožąc, jeiliby krzyczeé nie listala, takowąž morderską pokonač šmiercią; zaczym, mdlejąc, ustąpič onemu musiate, A tak, wziąwszy z cerkwi dawną trumu į, cialo zamordowanego nieboszczyka, owinąwszy w obrus, co prędzey do cerkwi kazal zaniesé y w dól rzucic. Tamže apparat cerkìewny y wszelki zabral y sam y dokąd ujechal
A przy odježdzie zbóycy, lubo na poly urnaria w takowym žalu y strachu, zaraz okolicznym sąsiadom takowy gwalt, nieslychane morderskie zabóystwo we wtesnym dworze szlacbeckim, za najazdem potajemnym y nagle gwahow- nym, mimo bojažii Božą, prawo y pokóy pospolity, ogtosite. Za tym, cialo od- kopawszy, w grodzie witebskim praesentowala”.
Pozwany do sądu mtodszy brat Adama Sawickiego, Marcjan, zanegowat swój udzial w napadzie, zložyt pisemny protest, twierdząc, že to „nigdy w samey rzeczy nie bylo, y žadną radą, pomocą bratu swojemu do zabicia j m pana Lu- boszczynskiego nie byl, na dom nigdy obzalowaney nie naježdžal, rzeczy žad- nych nie zabteral” i za przestępstwo brata odpowiadaó nie powinien. Co więcej, zamicil wdowie, že ona „przepomniawszy bojazni Božey, srogošci prawa po- spolitego, widząc czlowieka, w mlodym wìeku będącego, prawa nìeswiadome- go, chcąc nieshisznie fortūną onego sobie przywtaszczyé, urosciwszy jakowąš niestuszną, pomównq, uszczypliwą žatobę, calumniose na szkodę delatora spo- rządzoną, criminaliter žalującego oskaržywszy1\ Zažądal tež 400 zlotych od- szkodowania, czym wprawil panów tewników witebskich w nie [ada zaklopota- nie. Mimo to sąd utrzymal w mocy swój wczesniejszy wyrok, zwiększyl sumą bądącą do wyplacenia przez Sawickich do 170 tysięcy 355 zlotych i wskazal scią- gnąė ją na majątku braci Sawlowiczach (Jstoriko-įuridiczeskije matieriafy izwle- czionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj, t. XXI, s. 185-195).
W sprawie zaš mlodszego Sawickiego, Marcjana, zarządzono dalszą „inquisì tią”, czyli sledztwo. Archiwa milczą, czym šią to skoiiczylo, przypuszczalnie nie spotkala go powazniejsza kara za czyn popehiiony przez brata, chociaž prawo przewidywato za takiego rodzaju zbrodnie kary nader surowe. Oto jedna zustaw staropolskich dotyczących takich spiaw: „O najechaniu albo naysciu domu: naježdžający albo nachodzący gwakem na gospodarza, albo ich czeladž bijący, raniący lub rzeczy zabierający, jako gwaltownik i najezdnik i raptor dóbr ma utracič poczciwoSd i dobra wszystkie, które trzyma. A wszakoz nagrodziw- szy z dóbr przesądzonego wszystkie szkody ukrzywdzonemu, ostatek ich ma na króla jegomošci przypašč”. Cóz po ustawach, skoro w pobfazliwej Rzeczypo- spolitej nie bylo egzekucji prawa...
5 stycznia 1714 roku sprawę Sawickich ponownie rozpattywano w witebskim sądzie grodzkim, pojmano bowiem jednego z uczestników zbrodni, chlopa
23

Jakusza (Jakuba) Kuzmionka, ktory m.in. domost, ze Luboszczynskiego zabili Adam Sawicki oraz trzej zbiegli chiopi Jurka Kuzmionek, Jakusz Chodorowy i Naum Nowik, o sobie twierdzil, ze w zbrodni nie uczestniczyi, „byl przytomny boju, aJe nie bil”. S^dowy wyrok brzmiai: „aby zaraz eodem in formino, vigore stalych dowoddw, sci^ciem, czwiertowaniem bez zadnych odkladöw egzekwo- wany byt". Rodzinie Luboszczynskich pozostawiono prawo dalszego przesla- dowania i ukarania sprawcöw (Istoriko-jwidiczeskije matieriafy izwieczionnyje iz akiowych knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXII, s. 46-49).
Do sadu witebskiego w 1713 roku wptyn^ty skargi Konstantego Paprockie- go na wysokich dygnitarzy Kazimierza Czartoryskiego, Stanislawa Eydziatowi- cza, Wojciecha Antoniego D^browskiego, Jana Ludwika R^binskiego, Piotra Kotlinskiego i Wasilewskiego, ktörzy - naduzywajqc wiadzy swej i petnomoc- nictw — rozgrabili majatek Sawino, nalezqcy do Jana Skopa, miecznika witebskiego. Oto opisuj^cy te zdarzenia dokument archiwalny: „naypierwiey na wies Sochanowe najechali, chiopow, ktorych zastali we wsi, bili, wiqzali y niemilo- siemie, po nieprzyjaeielsku tyranizowali, nie folgujqc plci ani latom. Zyto w przeplotach, w polu w kopach stoj^ce na wozy zabrali y do wsi wieliskiey do Klujow zawiezli. Zyto y rözne zboze jarzynne wszystkie pobili konmi, potrato- wali, wniwecz obröcili”.
To satno uczyniono w trzech innych wsiach. Na czele zas osmiuset uzbrojo- nych zotnierzy i chiopow stali osobnicy obdarzeni nie lada tytuiami: podkanclerza Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego, podkomorzego smolenskiega, skarbnika fiwskie- go, namiestnika wieliskiego itp. W sierpniu 1713 roku takze wojewoda witebski Kazimierz Pociej skarzyl si? na swa sqsiadk? Zofi^ Starosielsk^ Janowa Holynska, iz wynaj^la oddzial zobiierzy polskich, ktöry mial ciagn^c na wojn^ ze Szwedami, i najechaia jego maj^tek Podlazniki, grabiac zboze i pustosz^c wies. Skoro wojewo- dowie nie byli bezpieczni i nie potrafili si$ obronic pizez lymi aktami swawoli i bandytyztnu, jakze musial siTakze zotnierze i oficerowie z oddziaiöw rosyjskich, ci^gle pod pozorem sojuszniczych operacji wojskowych przebywajqcy na ziemiach kresowych, pro- wadzili agitacj? wsrod miejscowych chiopow, szczuj^c wies na wies, pana na pana, sqsiada na sqsiada. Na skutek tego dochodzilo do krwawych Stare, wolaja- cych o pomst? do nieba gwahöw; wsröd ludnoici zapanowala wzajemna ziosc i nienawisc, brat nie ufal bratu, ojeiee synowi, a syn ojeu. Wykorzystywali to umiej^tnie popi, zohydzaj^c „polskq swawol?” w oczach samych Polaköw, jako ich ceche „wrodzon^’’. Wytworzyia sie sytuaeja zupetnego wewn^irznego rozbi- cia i niemocy, nie mowi^c juz o straszliwym spustoszeniu tej ziemi i jej infra- struktury gospodarczej. Komisja lustracyjna wojewödztwa witebskiego, ktöra sprawdzala tuzosienska posiadlosc wojewody Kazimierza Pocieja, ustalila np,, ze w miejscowosci, w ktörej do niedawna mieszkalo ponad stu rzemieslniköw i rolniköw, pozostal przy zyciu jeden jedyny chiop „y naymnieyszego nie masz budynku, tylko rz^dami wymariych mogily, a badyliskiem pozarastaiy siedliska; owo zgola deserta Arabia” (Istoriko-juridiczeskije matieriafy izwieczionnyje iz akiowych knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XX, s. 251-260).
W kwietniu 1716 w mohylewskich ksi^gach grodzkich zapisano nazwisko komisarza podatkowego Sawickiego, „ktöry przybyl, upominaj^c sie podhig
24

uchwaly polowey pogorzelszczyzny z domu po groszu 1”, a dla ktörego kupiono od magistratu ,,ryby swiezey y więd!ey, chleba, soll, jarzyny, krup, oteju, pie- przu, oliwy, octu” (Istoriko-juridiczeskije malierialy izwieczionnyje iz aklowych knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXVII, s. 34, 35). W 1717 roku w ak- tach urzędowych powiatu orszanskiego zamieszczono wzmiankę o ,jmč panu Samuela Sawickim”, wlascicielu wsi Tolpiežyce. W tym czasie Micha! Sawicki byl horodniczym wilenskim. Aleksander Sawicki sprawowa! natomiast funkcję prowincjala jezuickiego prowincji litewskiej okolo 1720 roku. Znany jest jego lįst, pisany z Warszawy, w ktörym nakazywal zaprzestanie surowych cielesnych kar, praktykowanych w szkolach jezuickich (nieraz do 100 rözeg), co powodo wab cięžkte obraženia i sprawib, že wykladowcom nadano miano „liktoröw, a nie profesorėw” (lictores non profesores) i nadweręžab renomę uczelni jezuickich, A przeciez tworca zakonu Ignacy Loyola przypomiual, že trzeba nie tyl- ko robič dobre sprawy, ale i rohic je dobrze (non sufftcit opera se bona facere, sed bene facere).
Aleksander Sawicki zabronil takže kategorycznie jakichkolwiek wrogich wypadöw przeciwko prawosiawnym. Prowincja! öw wyroznia! się surowoscią obyczajöw; w 1723 roku zakazal in.in. studentom uczącym się muzyki oraz äpiewakom koscielnym grač na weselach, šlubach i na przyjęciach. Dbat o po- rządek w bursach uniwersyteckich i w aptece (w ktorej sprzedawano wowczas m.in. w6dkę i spirytus). Jednoczešnie zabronil profesorom - pod grožbą chiosty - karania mtodziežy bez dogiębnego zbadania przewiny. Byl A. Sawicki czto- wiekiem nie tylko o wyšokim poczuciu obowiązku, lecz i o dobrym rozeznaniu w psychologii pedagogicznej, Uwazal, že w szkolach mogą pracowac tylko lu- dzie z przygotowaniem metodycznym, czyli po seminarium nauczycielskim. Zalecal kazdą lekcję konczyd dyskusją, nie wymyšlač takich sformulowan, kt<5- rych się nie uzywa w žyciu i ktöre gmatwają sens rozmowy (np. werbalnych dziwolągow w rodzaju „zda mi się, že się tobie zdalo, iž Piotrowi zdawac się będzie, že zabwawszy za grzechy, tego się wstydzic nie ma” (L. Ptechnik, Dzieje Akademii WUenskiej, t. III, s, 44, 56, 125, 136).
Micha! Sawicki, pisarz ziemi wilenskiej, pose! na sejm 1724 roku, miat sy- nöw Piotrą i Jana, a po nich wnuköw: Franciszka, Antoniego, Marcina į Miko- !aja, oraz prawnuköw: Tadeusza Alojzego, Michaia Stanislawa, Joachimą, Mi- chala, Aleksandra. Juž w kohcu XV1I1 stulecia Sawiccy irueszkali na Wilensz- czyznie, w powiecie oszmianskim, na Witebszczyznie itd.(CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1471, s. 1-198).
W brzeskich aktach grodzkich z 1739 roku figurują jako fundatorzy ko- sciola unickiego we wsi Kotra podczaszy brzeski Jan Sawicki i jego žona Kata- rzyna z Komajewskich oraz ich synowie: Jözef (major Jego Krölewskiej Mošci), Micha! Alojzy (pisarz ziemski wilenski), Antoni i Jakub Stanislaw, Akt spisany we wsi Czame Lozy swiadczy! o tym, že szlachcice ci dbali o potrzeby duchowe swych poddanych, zamieszkalych w miejscowosciach Kotra, Pieski, Klepacze i Krasna Wiei (AWAK, t. III, s. 178-179).
W roku 1747 ojciec Antoni Sawicki, prezbiter jazniehski, oskarzony zostal przed zarządem miasta Pobcka o to, iž „miesiąca marca 24 dnta przejąwszy na dobrowolney drodze w Bogu wtelebnego ojca Safroniego Tarasewicza, zathikl,
25

zbil, zmordowal, rasa zdart, konia z wozern y ze wszystką alemožną [chyba jal- mužną—J. C J gwaîtem odebrai” {Istonkojuridiczeskije matieriafy izwteczionnyje iz aktowych knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXIX, s. 52-53). Jak wynika z danych archiwalnych, ten hzepki kaptan unicki w ogole rozmilmvany byl w ta- kiego rodzaju „pogadankach ekumenicznycb” z duchownymi prawosiawnymi. W innym bowiera miejscu czytamy: „I teraz takož wielebny ojciec Antoni Sawicki, prezbiter jaznienski, na dobrowolney drodze w roku 1744 miesiąca Oktobra 20 dnia, przejąwszy oyca Melchizedeka Markijanowicza, dyjakona monastyru prawo- slawnego dzisięskiego, z groraadą ludzi zebranymi, biwszy, tlukiszy, mordowaw- szy, do izeczki Hwuli wlokl, chcial utopie, zbože y wszystko elemencia z dwôch wozôw, ze wszystkim odebrat y z konmi" {Istoriko-juridiczeskije matieriafy izwle czkmnyje iz aktowych knig gubemii witebskoj i mogitewskoj, t. XXIX, s. 54).
Z 1765 roku zachowal si? testament Piotrą Sawickiego (syna wspomnianego skarbnika pinskiego), w ktôrym zapisywal on swôj majątek Suhate oraz Czer- wony Dwor synom: Franciszkowi, Marcinowi, Antoniemu, Janowi i Ludwikowi, Stanislaw August Poniatowski nadai straznikostwo starodubowskie Antoniemu Sawickiemu (CPAHL, f. 39], z. 1, nr 1799, s. 1-66). Znany jest list krôla Augusta II, pisany w Drežnie 28 sierpnia 1770 roku, do Michata Alojzego Sawickiego, horodniczego i wilenskiego pisarza ziemskiego, w ktôrym monarchą dziçkowal szlachcîcowi za wiemą službę Rzeczypospolitej. Kazimierz Sawicki, ,jeneral Jego Krôlewskiej Mosci powiatu orszanskiego”, wspomniany jest wdokumentach z 1766 roku.
W roku 1775 ksiçgi grodzkie witebskie wymieniają nazwisko lawnika tego miasta Pawla Sawickiego, wyznania greckokatolickiego, ktôry w testamencie zaznaczal: „Cialo moje grzeszne ma bye pogrzebione w cerkwi Swiçtego Piotrą, a na sufragia duszy mojey, to jest, na msz? šwi?tą a na jahnužn? na ubogich, tudziež y expresem pogrzebowym, ogôlnie rublôw sto do rôznych cerkwi y ko- scioiôw leguj?” {Istoriko-juridiczeskije matieriafy izwieczionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogïlewskoj). W 1796 roku w okolicach Lidy za- mieszkiwali szlachcice Jerzy, Jan i Andrzej Sawiccy {AWAK, t. XXIV, s. 515).
Genealogia domu panôw Sawickich herbu Bawola Glowa z 1770 roku, przechowywana w dziaie rçkopisôw Biblioteki Akademii Nauk Litwy w Wilnie (F. 43-25540), jako protoplast? tego rodu wskazywala Pawla Sawickiego, ktôry jest okreslany jako „mąž cnotami przyozdobiony, ktôry męžne od nieprzyjaciela zycie swe zapiecz?towal wedhig poswiadezenia od nąjjašnieyszego krôla Zyg- munta III”. Byi on .jeneral-leytnantem woysk koronnych” (1576), shržyl tež pod Stefanem Batorym. Mial syna Franciszka, pulkownika tychže wojsk (1598) i wnuka Krzysztofa, rotmistrza powiatu radomskiego, ktôry w 1643 roku przy- byi z Korony na Litw?. Genealogia zawiera opis dziejôw 41 przedstawicieli tego rodu.
Sawiccy herbu Nowina w koiicu XVIII wieku dzierzawili nieduže posiadio- éci ziemskie w powiecie nieéwieskim, zamieszkiwali tež w rôznych miejscowo- šciach Minszczyzny (Cimkowicze i in.). Zachowaio si? kilka przywilejôw krôla polskiego Augusta II, nadanych w latach 1720, 1724, 1728 Alojzemu Michalowi Sawickiemu, horodniczemu wilenskiemu, na starostwo wasilkowskie, pisarstwo ziemskie wilenskie itd. (Archiwum Narodowe Bialorusi, f. 319, z. 2, nr 2832).
26

Jozef i Kajetan Sawiccy w czasie powstania kosciuszkowskiego pe-tnili odpo- wiedzialne funkcje w administracji narodowej (Akty powstania Kosciuszki, Kra- kdw 1918,1.1, cz. 1, s. 81, 85 i n.).
W zbiorach dawnej heroldii wilenskiej i minskiej znajdują się Jiezne akta urzędowe, opisujące dzveje poszczegolnych gatęzi tego zaslužonego rodu. Lista familii szlachty Tomasza, Kazimierza y Antoniego Samckich herbu Lubicz, žyją- cych iv powiecie wilkomierskim z 1797 roku zawiera np. „opisanie domu y familii Sawickich tego herbu”: „Slawuieysi tego domu y herbu, nayszczegolniey w podlaskiem w-wie, do ktorych naležy Maciey, kasztelan podiaski, posel na seym 1566 r., ktory unią instant z innemi podpisai, Syn jego Woyciech byi starostą mielnickim. Zona jego Dtuska herbu Kotwicz. Synowie Mikolay y Krzysztof Lu- biez-Sawiccy pisali się.
Pawef w czasie rozruchow Baranowskiego z teyže familii znakomitszy. Ja- kub Lubicz-Sawicki burgrabia inowrociawskt 1600. Stanislaw, naprzod komor- nik drohieki 1616, potem stolnik podiaski, posel na seym 1627, skąd deputat na Trybunal Radomski. Syn jego Wladystaw 1633 mial za sobą Zofię Lipską, podeza- szanką beteką. Michal y Andnzey, bracia rodzeni tegož herbu y familii. Synowie tych (...) w zwojowanych na Moskwie prowincyach starodubowskiey y smolefi- skiey osiedli, a gdy Alexy Michayiowicz panujący w Moskwie opanowal te pro- wincye, oni wyrzeklszy šią majątkow, w giąb šią Litwy wyniesli. Z tych jedni w oszmianskim osiedli.
Antoni Lubicz-Sawicki, pradziad wywodzących šią, teyže familii, z pow. oszmianskiego w upicki przeniosl się. Žonaty z Katarzyną Prošctewiczowną, trzymal od Jawoyszow Porawie alias Dziugayle zastawą. Trzech mial synow: Mateusza, Jerzego y Jozefą, o czem dokument pod rokiem 1687 y testament poswiadeza. Mateusz, dziad wywodzącego šią, žonaty z Grzegorzevvską, zosta- wil Antoniego y Leona. Drugi syn Jerzy zostawil Kazimierza, Konstantego, Ignacego y Antoniego. Leon, oyciec wywodzącego šią, žonaty z Serbin6wną, zostawil Tomasza, Konstantego, Onufrego, žyjących w Powitaficach. Kazimierz, Jerzego syn, žonaty z Bogumifą Bamiewiczdwną, ma synow Jozefą i Antoniego. Antoni, drugi Jerzego syn, žonaty z Iwanowską, ma synow Kazimierza (žonate- go z Ludkiewiczowną tudziež J6zefa, Stanislawa y Franciszka, žyjących w Žyžmach" (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 321).
Jedna z gatązi tego rodu dziedziezyla dobra Moygie i Migiszkj w powiecie wilkomierskim, inne mialy drobniejsze posiadlosci wlasne lub wzięte w arendą. Sawiccy spokrewnieni byli m.in. z Radwanskimi, Masewiczami, Klimowiczami, Towginami, Krzywcami. W 1797 w Migiszkach mieszkali Jan, Dominik i Waw- rzyniec Sawiccy z dzieemi: Felicjanem, Jakubem, Tomaszem, Franciszkiem, Jerzym, Piotrem, Jozefem, Ignacym, Anielą, Justyną, Katarzyną, Felicjanną i in. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 322), Na Lišcie szlachty pomatu wilehskiego, mających prawo wybierac i byč obranymi na urząd z 1809 roku znajdują šią Michal i Tadeusz Sawiccy (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4096, s. 77). Jozef Sawicki byt w 1813 roku kancelarzystą Uniwersytetu Wilenskiego. Ksiądz Dominik Sawicki byl w roku szkolnym 1822/23 zastąpcą kapelana chalopienickiej szkoly powiatowej (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s. 17). Ludwik Sawicki, adwokat zpowiatu bialostockiego, zamieszany byl w dziatalnošč kola patriotyeznego,
27

zorganizowanego w 1833 roku na Wileñszczytnie i Grodzieñszczyznie przez Marcelego Szymanskiego i Piotrą Ciechanowicza. Zostal skazany przez sąd polowy i zeslany na Syberię (CPAHL, f. 378, z. 1833, nr 1672),
Wywód familii urodzonych Sawickich herbu Lubici z roku 1819 podawaí, i¿: „familia starožytna urodzonych Sawickich od naydawnieyszych czasów w Ko- ronie Poiskiey i Wielkim Xięstwie Litewskim rozkrzewiona, szczycila się zaw- sze dostoynoscią szlachecką, pefriila publiczne día kraju poshigi i znakomite, za przywilejamí królów polskich, pelnila urzęda. Między innemi wzięty przez wy- wodzących się dziá za przodka Micha! Sawicki, dziedzic niegdys majątku Czer- wony Dwór zwanego, w powiecie wileóskim ležącego, petnil urząd pisarza ziemskiego województwa wilenskiego, byl postem na seym 1724 roku, starostą przemyskim i deputatėm z Wielkiego Xięstwa Litewskiego do stanowienia kon- stytucyi. Zostawit on po sobie dwóch synów, Piotrą, w czasie požniejszym skarbnika wilenskiego, i Jana, chorąžego petyhorskiego, Sawickich Piotr Sawicki wydaí na swiat synów trzech: Franciszka, Antoniego i Marcina”.
Marcin Sawicki przesiedlil się na wschodnie tereny Biatej Rusi, zostal rot- mistrzem mozyrskim i posiadal majątek Zapóle, W 1819 roku heroldia wileriska uznala Marcina, Tadeusza, Alojzego, Stanisíawa Jerzego Franciszka, Ignacego Cezarego, Jana, Jerzego Jana Alfonsą, Ferdynanda Michala, Joachimą, Antoniego Mikolaja, Michala, Aleksandra, Hipólita Sawickich za „rodowitąy starožytną szlachtę polską” oraz wpisala ich do pienvszej częici ksiąg szlacheckich gubemi Iitewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr2575, s, 6-11).
Znajdujący się takte w CPAHL Wywód familii urodzonych Sawickich herbu Cholewa z 1819 r. stwierdzal, že „familia Sawickich od najdawniejszych czasów klejnotem starožytnego szlachectwa i posiadaniem dóbr ziemskich w Wielkim Księstwie Litewskim, a mianowicie w województwie minskim i innych, za- szezycona oraz miata sobie za zaslugi wojenne od monarchów polskich herb Cholewa konfirmowany (...), Z której familii wzięty za protoplastę do niniejsze- go wywodu Józef Adam Sawicki, podstarosci wileñski (1726), zostawil áwiatu syna Michala Alojzego, pisarza zietnskiego wileñskiego, dziedzica dóbr w województwie miñskim ležących, zwanych Illa” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 124-125).
Wywód familii urodzonych Sawickich herbu Nowirn z 31 sierpnia 1820 roku podawal, ii rodztna ta ,,w województwie podlaskim na ziemi mielnickiej (...) jest dawna, starožytna i od nieparmętnych czasów prerogatywamí szlacheckiemi zaszczycona, dobrze ojczyžnie i tronom panųjącym z gorliwej swej wiemoéci zaslutona, z wielą znakomitych domów familiami polączona i do wszystkich w prowíncyach urzędowah wyniesiona” (CPAHL, f, 391, z. 8, nr 2597, s. 150).
Ród ten mi al odgalęzienia w powiecie telszewskim na Žmudzt, w powiecie wileóskim (okolice Niemenczyna i in.), w Wilnie, w powiecie oszmiañskim (folwarki Huszcze, Pobidnaszczyzna, Kuropatowszczyzna), trockim, iwięcian- skim, wiíkomierskim (majątek Migiszki), szawelskim (folwark Dermejki), wot- kowyskim, taurogskim, upickim, slonimskim, brzeskim, kamienieckitn i w wielu innych.
Sawiccy brali žony z takich m.in. domów, jak: Woynowie, Malachowscy, Jankowscy, Stankiewiczowie, Subotowiczowie, lmieleccy, Drozdowscy, Jasie-
28

wiczowie, Radwahscy, Krzywcowie, Potenkowie, Witkiewiczowie, Antoniewi- czowie, Oskierkowie, Terleccy, Piotrowscy, Ciechanowiczowie, Mickiewiczo- wie. Na Czemihowszczyznie Sawiccy spokiewnili šią ra.in. z Butowiczami, Radczenkami, Makowskimi (G. Miloradowicz, Rodoslownaja kniga czernikow- skogo dworiahstwa, 1.1, s. 77).
W XIX wieku tylko heroldia wilehska potwierdzifa rodowitosc szlachecką ponad 50 rožnych odgalęzieh rodu Sawickich ze wszystkich wspomnianych powiatow. Uznawano je wszystkie za jeden „dora”, mimo iž ich reprezentanci najczęšciej juž ntc nie pamiętali o swym pokrewienstwie (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2892, s. 706-708; f. 391, z. 4, nr 2575, s. 1-199). W roku 1830 heroldia wi- lenska potwierdzila np. rodowitosc szlachecką Hieronima Napoleona, Ferdynan- da Wladyslawa Michaia i Jozefą Wincentego Sawickich, wlaScicieli folwarku Mitruny w parafii krakinawskiej w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1019, s. 74).
Wywdd familii urodzonych Sawickich herbu Lubicz, sporządzony w Wilnie 18 czerwca 1835 r., informowai, že jedna z galązi tego rodu od początku XVIII wieku posiadala „kondycyą” Bruže w powiecie upickim w parafii smilgiewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 111-112). Inne odgalązienie rodu osiedlone bylo w Pogirach w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 191- 192). Jeszcze inna galąz tej rodziny posiadala dobra zwane Sianožątki z zascian- karai Sažanski i Mazaslawski w powiecie rzeczyckitn. Mikotaj Janowicz Sawic- ki, protoplasta tej galązi, ziemianin Jego Krolewskiej Mosci, mial szešciu sy- ndw: Jakuba, Adama, Rocha, Leoną, Hrehorego i Daniela, ktory m w 1684 roku zostawil do podziatu sw6j mąjątek. Od nich rozgatęzili się Sawiccy po calej Witebszczyžnie i Minszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 222-224). W 1835 roku za „rodowitych i starožytnych dworzan” uznano naležących do tej galązi Ignacego Jakuba, Jozefą Antoniego, Rajmunda Antoniego, Antoniego, Jerzego Jbzefa, Jana Wincentego, Ferdynanda Feliksą, Ryszarda Romualda J ana, Konstantego Jana, Ignacego Wincentego, Antoniego i Jčzefa Sawickich.
Sawiccy herbu Nowina posiadali juž w XVII wieku majątek Sawicze, polo- žony w powiecie wilkomierskim. Protopiastą rodu byl Aleksander Sawicki, syn Jana, ktory mial synow Wladyslawa i Jana. Pierwszy z nich miai synow: Stani- slawa, Macieja, Michaia i wnuka Antoniego, na ktorym ta galąz się zakonczyla. Natomiast Jan mial syna Jana, mianowanego przez krola Augusta ili generalem wojewddztwa mmskiego w 1748 roku, a ten -jedynaka Adama, ktory ponownie gospodarowal w Sawiczach i splodzil czterech synow: Michaia, Piotrą, Stefana i Antoniego, Trzej ostatni bracia uraarli bezpotomnie, Michai zaš doezekal šią czterech synow: Dominika (1 SOI), Nikodemą (1803), Kazimterza (1804), Wincentego Kajetana (1824); i ponownie - trzej z nich byli bezdzietni, a tylko Niko- dem miai syna Adolfą Ignacego, urodzonego w 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 579),
Kolejny dokument archiwalny, Linia genealogiczna familii urodzonych Sawickich. herbu Lubicz z 1837 r., przedstawia dzieje piąciu pokoleri jednej z galę- zi tego patąžnego rodu, wywodząc ją od Michaia Alojzego, wilehskiego pisarza ziemskiego od roku 1723 na mačy przywileju krola polskiego Augusta II, Mial on syn6w Piotrą i Jana oraz wnukdw: Franciszka, Marctna, Antoniego, Jana,
29

Ludwika i Mikotaja. Ten ostatni pozostawü synöw Joachimą i Michaia oraz wnuköw Konstantego Leona - urodzonego w 1824 roku i Antoniego Jana, ktory przyszedl na swiat w 1832 roku (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1060, s. 16).
W 1843 roku w heroldii wileriskiej otrzymali potwierdzenie sziachectwa Feli- cjan Sawicki, syn Michaia, z Minszczyzny i trzyimienny Kazimierz Stanislaw Jan, syn Piotrą, Sawicki z Dyneburga {CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1628, s. 131*134). Mimo zachowanego zapisu w księgach oszmiahskiego sądu ziemskiego z 30 sierpnia 1698 roku, z ktörego niezbicie wynikalo, že Jan Sawicki ijego zona Ktystyna zKimbarow byli wfescicielami majątku Kosperyszki w powiecie oszmianskim i nalezeli do rodowitej szlachty, mimo potwierdzenia tegoz sziachectwa przez Wi- lehskie Zgromadzenie Szlacheckte w latach 1800 i 1826, wtadze rosyjskie uparcie szukaty pretekstu, by odmowic im uznania przynaleznosci do stanu szlacheckiego i w koncu w 1845 roku uznaly ich pochodzenie za „wątpliwe”, gdyž zabraklo za- ginionych w požogach niektörych dokumentöw, ktore by ukazaly nieprzenvaną ciąglošč wywodu genealogicznego. W ten sposob przedstawicieli wysoce kultūrai- nej, przez wiele pokolen pielągnującej szczytne tradycje moraine i polityczne ro- dziny polskiej zepchnięto w dol, do Srodowiska ciemnego, ponurego chlopstwa.
Aleksander i Kasper Sawiccy, mieszkający w Kiejdanach, od 1864 roku przez dlugi okres znajdowali šią pod nadzorem policji ze względu na meprawo- myšlnosč polityczną (CPAHL, f. 378, z. 1868, nr 228, s. 69). Ziemianin Felicjan Sawicki znajdowal šią od 1865 roku pod nadzorem policji takže za sprzyjanie polskiemu powstaniu. Gospodarowa) on w folwarku Miczyszki w powiecie wil- komierskim (CPAHL, f. 378, z. 1868, nr 228, s. 83).
W Wyszczegdlttiemu miast, miasteczek, dobr i kosciofow w Inflantach Pol- skich wediug ich stanu >v roku 1866 (Inflanty Polskie) Poznan 1879) Gustaw Manteuffel wymienia Annę Sawicką, wlascicielką dobr Podgorze. Jak podawal Spis ziemian minskiej gubemi (s. 113), Sawiccy posiadali Jiezne dobra na Minszczyznie: Wiazowka, Mioduchöw, Hatek, Andrzejowka, Zukowicze, Staro- sieka, Zyslow - w powiecie bobrujskim. W 1892 roku heroldia w Kiszyniowie potwierdzila rodo whose szlachecką Aleksandra Sawickiego z gubemi besarab- skiej w Moldawii {Aifawitnyj spisok dworianskim rodam biessarabskoj gubernii, Kiszyniow 1901, s. 21).
Sawiccy osiedli na Ukrainie uzywali odmian herbu Cholewa i znani tu byli od XVII wieku (por. W. Lukomskij i W. Modzalewskij, Malorossijskij gier bow- nik, Petersburg 1914, s. 157). W XVII wieku poszczegolni reprezentanci tego rodu trafili tez do Rosji i dali początek tamtejszym, rowniez wielce zaslužonyra, Sawickim. W roku 1669 w niewoli moskiewskiej, w dalekim Kraju Jenisejskim, znajdowali šią dwaj Polacy: Samuel Sawicki (kijowski pisarz grodzki) i Lewko But (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. VIII, s. 54, Petersburg 1875; Archeograßczeskij sbomik dokumeruow, t. VI, Dopoinienija, s. 75).
Piotr SawicJci (1895-1968) byl znakomitym historykiem, filozofem, geografėm i poetą, dzialal tež w dyplomacji. Od 1921 roku byi profesorėm na uniwersytecie w Pradze. Pisywal teksty naukowe po czesku, rosyjsku, polsku, francusku, niemiecku. Jego najbardziej cenione dzieia to: Iz proszhgo russkoj geografii (Praga 1931), Za tworcz/eskoje ponimanija prirody russkogo mira {Praga 1939); Jewrazja (Moskwa 1992), Rossija mieidu Jewropoj i Azijej (Moskwa 1993)
30

Z tej rodzíny pochodzita równiez S w ¡e tí ana Sawicka, druga w dziejach ludzkoáci kobieta-kosmonauta (podczas lotów w 1982 i 1984 r. pilotowala statki kosmiczne „Sojuz T-12” i „SaIut-7”), której dwukrotnie nadano tytul Bohatera Związku Radzieckiego,
SAWICZ (Savičius) herbu Sulima. Nazwisko to jest patronimikiem od slo- wianskiego imienia Sawa. Juž przed rokiem 1443 na Podlasiu, w okolicy Drohi- czyna, istnialo kilka osad o nazwie Sawicze vėl Sawice. Jedna z nich nazywata šią Sawicze Ruskie, co wskazuje prawdopodobnie na wyznanie prawoslawtte jej míeszkanców. Takže w powiecie brasiawskim na Wileriszczyznte (obecnie te- rytorium Bialorusi) ležy wies o nazwie Sawicze.
Ród Sawiczów od wieków byf szeroko rozgatąziony na terenach centralnych i wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Jak wynika z zapisów archiwalnych, Sawi- czowie byli poprzez branie ¿on spokrewnieni z takimi domami szlacheckimi, jak: Korsakowie, Dowgirdowie, Szyszkowie, Putwibscy, Lobaccy, Gabrewiczowie Sieliccy, Stankiewtczowie, Kozuchowscy, Mickiewiczowie, Kiriatowie, Bokszo- wie, Gruzewscy i z wieioma innymi. Posiadali liczne mniejsze i obszemiejsze dobra, rn.in. Skubiny w powiecie kowieñskim, Zubiszki i Kubliszki - w wtleftskim; Wilcze i Umaliszcze-na Minszczyznie; majątek Jakobsta! w Kurlandii, a w Wilnie midi duią kamienicą przy uiicy do dziá noszącej to historyczne imię (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 35 i in.; Spis ziemian miñskiejgubemi, s. 113).
Nie pomijali dziejdw tego rodu dawni polscy heraldycy. Hipolit Stupnicki w swym Herbarzu (t. Ill, s. 45) podawai; „Sawic2 herbu Sulima. Aleksander, pod wodzą hetmana Pawla Sapiehy walczyi rycersko w bojach postronnych”. Bartosz Paprocki pisaí zaš: „Sawicz herbu Sulima, z których jedni šią piszą Sa- wicz Ryczgorski, drudzy Sawicz Zabiocki, nie wiem, czy oba do tegož herbu naležą. Jan Sawicz Ryczgorski, mąž wojenny, syn jego Wawrzyniec, sądzia ziemski trocki, tego syn Jan, tego Alexander, z Pawlem Sapiehą, hetmanem, rycersko traktowal. Tomasz Sawicz Zabiocki, 1648 deputat do pisania pacta conventa miądzy Rzeczpospolitąy Janem Kazimierzem, królem elektem. Woyciech w Wrleñskiem w tymže roku. Bartiomiey w Žmudzi 1621, Stanislaw w pow. miñ- skim 1674, Woyciech zaš Sawicz Zabiocki, dworzanin króiewski, w oszmian- skim”. Wojciech Wijuk Kojatowicz w swym herbarzu z XVII wieku informowat podobnie: „Sawiczowie Ryczgorscy. Jan Sawicz Ryczgorski, slawny žohuerz. Wawrzyniec Sawicz Ryczgorski, sądzia ziemski trocki. Jan Sawicz Ryczgorski, wnuk Wawrzynca. Syn tego Jana, Aleksander Sawicz Ryczgorski, zotnierz w pancemej hetmana wielkiego choragwi. Drudzy šią zOwią ZabíockimL Toma- sza i Wojciecha Sawicza Zabiocki ego wspomina elekcya Jana Kazimierza”. W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, s. 284) wspomina! o rycerzu z Zamošcia, mającym nazwisko Sawicz i pieczętującym šią herbem wlasnym,
Wielce pochlebne wzmtanki o tym rodzie zawierają urzqdowe akta heroídií wileñskiej, Jeden z tych dokumentów, Wywód familii urodzonych Ryczgorskich Sawiczów herbu Salinta z roku 1820, stwierdzai w imietliu Deputacji Wywodowej Szlacheckiej w Wilnie: „Przed namj (...) zlozony zosta! wywód rodowitosci staro- žytnej szlacheckiej familii urodzonych Ryczgorskich Sawiczów (herbu Sulima), z którego gdy šią okazalo, že familia ta od dawnych czasów w Xiąstwie Litewskim osiedlona, prerogatywami szlacheckiemi i possydowaniem ddbr ziemskich za-
31

szczycona, a mianowicie, pierwszy przodek dopiero wywodzących šią Kazimierz Ryczgorski Sawicz, będąc dziedzicem döbr Krašny, Siedziszek, Abramowszczy- zny i dalszych w wojewödztwie trockim, spiodzonym na onych dwom synom, Stefanowi i Janowi, do rownego podzialu zostawil, jak o tem przekonal 1703, Septembra 7 czyniony testament Jana Kazimierza Sawicza, ktörym polowę döbr Krašny i Abramowszczyzna, z podzialu z bratem Stefanem na tego doszlą, dwöm synom, Felicyanowt i Jdzefowi do dziedziczenia przeznaczyh
Stefan zas Kaziemierzowicz Sawicz, podobniez dziedzic potowy Kxainy i Abra- mowszczyzny, pojąwszy w zamęšcie szlachetnie urodzoną Kandybiankę, z nią splodzit synöw trzech: Mateusza, Symona j Jakuba, i onym folwark Abramowsz- czyznę zostawil, a uzyskawszy przywilej na starostwo Werszele w wojewödztwie grodziehskim, pojąl w powtöme malzenstwo Teodorą Cydziköwnp, z ktorą spiodzil syna Tadeusza, ojca dopiero czyniącego wywöd, sam žyč zaprzestai”-
W 1784 roku Tadeusz Sawicz zostal dziedzicem wszystkich döbr tej rodzi- ny. Z žoną Anną Leonowiczowną „spiodzil synöw czterech; Wincentego i Jozefą, teraz wywodzących šią, oraz Tomasza i Kazimierza juž niežyjących (...). Tenže Wincenty, syn Tadeusza, Sawicz, pojąwszy za zoną Elžbietą z domu Gru- žewską, mostowiczanką Xięstwa Žmudzkiego, wydal na swiat synöw dwöch; Ignacego, sądziego granicznego kowienskiego, i Jozefą”. Na podstawie doku- mentöw i dowodöw Deputacja Szlachecka uznala w 1820 roku rodziną Sawi- czöw za „rodowitą i starožytną szlachtą polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 234-235).
Wzmianki w zrödlach archiwalnych o reprezentantach tego rodu spotyka šią juž w wieku XV. „Lew Sawicz, u niego 3 syny, molodcy” - szlachcice ei wspol- nie služyli w 1482 roku nad Dnieprem krölowi polskiemu (Russkaja Istoricze- skąja Biblioteka, t. XV, s. 274). „Marcinu Sawiczu dwa wozy soli z kiucza bie- restejskiego” wydano z zapasöw kröla Kazimierza Jagiellonczyka w Grodnie 2 czerwca 1489 roku. Wöwczas tež przeznaczono dla niego za dobrą službą „pöl ustawa miodu z kiucza irockiego, a 20 beczek žyta” {ibidem, s. 379, 381). Bogdan Sawicz w 1511 roku byl burmistrzem Wilna, a Jan Sawicz w 1526 - tawni- kiem wilehskiego sądu grodzkiego.
„Siemion Sawicz, dworianin hospodarski, majet stawic szešc konicj” - posta- nawiai sejm wileiiski 1 maja 1528 roku w uchwale pošwiąconej przygotowaniom do kolejnej rozprawy zbrojnej z Moskwa {AWAK, t. XXIV, s. 40). Na mocy tej uchwaly Jan Sawicz, szlachcic spod WoBcowyska, miai wystawic trzech jezdzeow j sam stawal do boju (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1523). Kataizyna z Dowgirdow Sawiczowa, Miloslawa i Jur Sawiczowie, rodzenstwo, wspominani są jako szlachta podwilenska w 1528 roku przez Metrykę litewskq. Akta archiwalne zroku 1553 roku wzmiankują o Tychnie Sawiczu, ziemianinie krolewskim spod Minską, zaš z roku 1570 - o Bolciu Sawiczu, služebniku Fedora Sapiehy w Žyžmo- rach {AWAK, t. XXX, s. 93; Siewiero-Zapadnyj Archiw, 1.1, s. 129).
Od 1582 roku Bohdan Sawicz pelnil funkeją burmistrza Minską. W latach 1585-1589 pan Lawryn Sawicz, szlachcic z powiatu trockiego, procesowal šią z sąsiadem Kasparem Klodzinskim o miedzą. Sprawą zagmatwano do tego stop- nia, že mūšiai ją rozstrzygač w Warszawie osobišcie kröl polski. Z zapisu archi- walnego wynika, že pan Lawtyn Sawicz pelnil w tym czasie funkeją trockiego
32

pisarza grodzkiego i byl wlascicielem dobr Pomusie (A WAX, t. XXX, s. 38-40, 84). W roku 1589 w sejmie warszawskim bral udzial pose! wojewodztwa troc- kiego Jan Sawicz. W zapisach archiwalnych odnotowano rbwniez jego synow: Tomasza, Aleksandra, Wojciecha, Jana i Stanislawa.
W styczniu 1590 roku „uczciwy pan Bohdan Sawicz, burmistrz minski, z wielkim obciąženiern skargi swoje opowiadai na Iwaszka Ghichego o tym, iz miesiąca i roku wyzej pisanego, będąc na dobrowolnym rynku hospodarskim w miešcie rotejszym minskim między rzędami solanemi w dniu targowym, tenže Iwaszko Ghichy, do mnie jako czfowieka spokojnego i w niczym sobie niewin- nego, nie mając do mnie žadnej potrzeby i przyczyny, nie wiedziec, jakim du- chem natchniony, pierwiej do mnie z czekanem porwal się, chcąc mnie boj i zelzywoic uczynic, a potem, wziąwszy przed siebie zly umysl swoj, bieglszy w skok do domu a pochwyciwszy tam polhak nabity, z ktdrym przyskoczywszy do mnie, niepodaleku kram solanych, podle ktorych widząc mnie stojącego, przyiozywszy do niego kurek, począl na mnie mierzyč, chcąc mnie umyslnie z niego na smierc zabic.
Lecz w tym czasie obaczywszy jego Zacharyasz Ghichy, wlasny rodzony dziacko jego, w tym gwaltownie zahamowal, to jest wziąwszy jego obotna nękami pošrodku z tym polhakiem na inszą strong obrocii i tego męžobojstwa nie dopuscit uczynic. A zatem pan Andrzej Maslanka, burmistrz minski, przyskoczywszy z bo- ku, ten polhak z rąk onego Iwaszki zaledwie wykręcil i do siebie wziąl, j za tym z laski Božej od tego zlego czlowieka i wzi^cia jego žywem zostal. 1 prosil pan Bohdan Sawicz, aby te opowiadanie jego do ksiąg grodzkich zapisano” {AWAX, t. XXXVI, s. 366-367). Z innych zapisow dowiadujemy się, že on i zona jego Bo- gumita z Szyszkow byli wtaicicielami siola Lachowszczyzna pod Minskiem.
Marcin Sawicz, szlachcic z wojewddztwa trockiego {wyznania ewangelic- kiego), wspomniany zostal w zapisie do ksiąg Glownego Tiybunahi Litewskiego w Wilnie z 3 lipca 1590 roku (Monumentą Refonnationis Poloniae et Lithuaniae, z. 1, s. 59).
Jesli chodzi o wick XVII, to wzmianki w archiwaliach o reprezentantach tego rodu są jeszcze liczniejsze. Samuel, Konrad, Dymitr, Michno, Jan, Damian, Andrzej i kilku innych Sawiczow odnotowanych zostalo w 1609 roku w inwen- tarzu siola Sawicze w powiecie slonimskim (A rcheograjiczeskij sbornik doku- mentow, t. I, s. 241). Herhory Sawicz okolo 1610 roku byt kaplanem prawo- slawnym w miejscowosci Horodyszcze na Nowogrodczyinie. Wojciech Sawicz Zabtocki w 1648 roku podpisal od wojewodztwa wilenskiego akt elekcyjny krola Jana Kazimierza {VL, t. [V, s, 100), Pachomiusz Sawicz w 1663 roku by! namiestnikiem klasztoru sw. Bazylego w Wilnie, a w roku nastąpnym wspomi- nany juž jest jako ihumen w Jwiu (A WAX, t. IX, s. 193, 200-202). Teodor Sawicz, wilnianin, wzmiankowany jest w aktach archiwalnych z roku 1666, He- liasz Sawicz w 1694 roku pelnil funkcję starosty magistram wilenskiego. W owym czasie byli tež tzw. Tatarzy noszący to tiazwtsko. Uryasz Dawidowicz Sawicz, Tatar zamieszkaly we wsi Sorok, wzmiankowany jest w księgach ziem- skich z roku 1683 (A WAK, t. XXXI, s. 477,479).
W wieku XVIII dokumenty archiwalne takze cząsto wspominają o reprezentantach tego rodu. Jozef Sawicz, mieszczanin wileriski, Figūroje w zapisach
33

košcielnych księžy bazylianöw z 1701 roku. 7 wrzesnia 1703 roku do ksiąg grodzkich powiatu trockiego wpisano tekst następującego testamentu: „W imię Trojcy Przenajš vviętszej, Ojca, Syna i Ducha Šwiętego, amen. Poniewaz wszyst- kie rzeczy za ordynansem Pana Najwyzszego poczęte i koniec swöj brač zwykli, a nad každym žyjącym wyrok niepochybny šmierci wykonany byc muši, Ja, Wiadyslaw Sawicz, wiadomo czynię tym moim ostatniej woli testamentem na potomne czasy zostawując - luboč nie w starošci lat moich, ani w žadnej innej chorobie, tylko že mi Najwyzszy Pan dopušcit od tyranskich rąk niezbožnego jegomošci pana Jerzego Mickiewicza, jako się sam tytuhije, podstolego mšci- slawskiego, zaprosiwszy mnie do dworu Kolešnik w starostwie siemenskira ležącego tyransko zbil, jako o to juž zaniostem proibą, i od tego tyranskiego zbicia z tego swiata scbodzą.
Proszę jejmošci pani Katarzyny Szczyglowskiej, najmilszej žony mojej, i pana Jozefą Sawicza, syna mėgo mitego, aby tego tak tyranskiego zbicia mėgo i kontu- zji dochodzili. Oddając duszę moją grzeszną Bogu Ojcu, Synowi, Duchowi Šwię- temu w Trojcy Swiqtej jedynemu, oraz upadatn na twarz serca mėgo przed Prze- najiwiętszą Panną Maryą, Matką Odkupicieia mėgo Jezusa Chrystusa, i šwiętego Michala Archaniota i anioia stroža mėgo (...), aby šwiętemi i pobožnemi modli- twami duszę moją przed strasznym sądem Božym ratowaJi, comkolwiek przeciw- ko przykazamom z ulomnošci mojej wykroczyi. Cialo moję grzeszne, ktore z zie- mi jest, tejže naturalnej oddaję ziemi, ktore ma byč scbowane w košciele siemen- skim obrządkiem katolickim, Na mszy swięte i jahnužny ubogim taž milą JW pani malžonka moja i möj pan Jözef Sawicz wedhig przemoženia swego dač mają.
Dobra moje, ktore z laski Najwyzszego Pana mialem, tak onemi rozporzą- dzam i dyspomiję. Majętnošč moją wieczystą, nazwaną Krasna, w wojewodz- twie trockim ležącą, a jeszcze niedzielną z rodzonym moim mlodszym JW pa- nem Stefanem Sawiczem tak w gruntach, sadzibach, budynkach, žąsie wach, lasach i we wszystkich naležytošciach; u ktorego to JW pana brata mėgo zapo- žyczylem się zlotych czterysta pięcdziesiąt i w tej sumie potowę mąjętnošci mojej trzyma”.
W testamencie tym, bardzo obszemym, Wiadyslaw Sawicz napisal röwniez, co dzialo sie w owym czasie z jego rodziną: „Syn möj z pierwszego maiienstwa pan Felicjan Sawicz, wziąwszy częid sumy od matki swojej, žony mojej, w ko- ronne kraje wyjechal i po dzisiaj dzien nie wiem, gdzie się obraca. Cörki moje pierwszego malzenstwa w stan malzeoski powydawalem, starszą Heleną za JP Niekraszewicza Wladyslawa, Krystynę za JP Kazimierza Gieysztora, tak wesel- ne akta, jako i wyprawę, ochędostwo sprawilem. Panų Niekraszewiczowi dalem na wyprawienie konsensu majętnošė Rządziszki, sto pięcdziesiąt tynföw; bydia, koni więcej na dwiescie zlotych. Panų Gieysztorowi konia kosztującego takže Więcej dwustu zlotych”.
Jak wynika z testamentu, takže z drugiego malzenstwa Wiadyslaw Sawicz tnial dwie cörki, Annę i Magdaleną, a pierwsza jego zona Anna Pisarska porzu- cila byla go, odježdžając do Wilna. Ježeli chodzi o drugą žonę, to pisal o niej: „Žegnam JW panią malžonkę moją, a za wszelakie affekta dziękuję, jakom do- znaJ wszelakiego poszanmvania i dobrego požycia od jejmosci. Proszę, ažeby mnie na tamtym swiecie nie zapominala przez mszy šwięte i jalmužny ubogim,
34

žeby duszą moją ratowala modiami przed majestatem Najwyzszego Pana, Žegnam syna mėgo mitego, pana Jozefą Sawicza, ojcowskie moje wlewam blogo- slawienstwo, a napominam, aby malką i dobrodziejkę swoją szanowal i w po- wszechnej zgodzie žyl. Žegnam najmilsze corki moję, takže ojcowskie wlewam blogo slawi enstwo, napominam, aby matce swojej ushjgą i poszanowanie czynili, a za duszę moją Najwyzszego Pana bfagali. Žegnam ichmosciöw panöw sąsia- döw, dobrodziejow moich, a corakolwiek przykrošci komu z nieostrožnošci uczynii, proszą, aby z prawego serca odpuäciwszy, westchnieniem swoim do Najwyzszego Pana duszę moją ratowali (...). Pisan w Piedziszkach. Wladyslaw Jan Sawicz”.
W zapisach z 1763 roku wspomniany jest Mikolaj Sawicz, szlachcic z Ryn- dziun na Wilenszczyznie, stanowiących cząšč klucza wysokodworskiego, posia- dlosci hrabiöw Brzostowskich. Tadeusz Sawicz podpisal w 1764 roku akt war- szawskiej konfederacji generalnej (VL, t. VU, s. 6S). W tymže voku Stanislaw Sawicz w imieniu szlachty wojewödztwa sieradzkiego zložyl podpis na akcie elekcyjnym ostatniego kröla polskiego Stanislawa Augusta Pontatowskiego (ibidem, s. 115). Aleksander Sawicz, ziemianin z powiatu grodzienskiego, 17 kwietnia 1764 roku podpisal laudum sejmiku lokalnego, Tadeusz Sawicz 5 paž- dziemika tegož roku mial stanąč do popisu szlachty tegoz powiatu.
Bartlomiej, Tadeusz, Jozef oraz Aleksander Sawiczowie podpisali instrukcją szlachty powiatu grodzienskiego dla poslow udających šią na sejm do Warszawy 26 sierpnia 1766 roku (AMAK, t. VII, s. 358-359). Aleksander Sawicz podpisal uchwalą grodzienskiego szlacheckiego sejmiku gromnicznego 5 lutego 1776 roku {ibidem, s, 227). M. Sawicz byl notariuszem kurii arcybiskupiej metropoli- talnej w Rakowie pod Minskiem w roku 1776 (CPAHL, f, 391, z. 4, nr 1475, s. U).
13 marca 1786 roku do ksiąg ziemskich powiatu bobrujskiego wpisano na- stępujące oswiadczenie: „My, Kazimiera i Adam Sawiczowie, obywatele powiatu braslawskiego, czyniemy wiadomo i jawno wyznawamy tym naszym te- stymonialnym pismem wielmoznym panom Stefanowi, Dawidowi, drugiemu Stefanowi, Klemensowi, Kazimierzu Sawiczom (...) na to, iž co w Bogu zeszly šp. Siemion Sawicz, antecesor nasz, posydując za przywilejami od nayjašniej- szych krölöw polskich antecesorom jego powydawanemi dobra lenne w woje- wödztwie smolenskim ležące, splodzil synöw dwöch, Iwana i Gabryela Sawi- czöw, z ktörych brat starszy Iwan Sawicz, zrzeklszy šią cząšci döbr po Siemio- nie sobie sukcesywnie przynaležney na brata mlodszego Gabryela Sawicza, zaszedl w powiat braslawski; gdzie nabywszy prawem wieczystym cząšc döbr Arcitnowicz i Stawrowa i dalszych, pojąl w zamęšciu JW pannę Mariannę Ar- cimowiczowną, z ktorą splodziwszy synöw trzech, Wawrzynca, Teodora i Krzysztofa, zszedl z tego šwiata".
Po šmierci ojca synowie rozdzielili między sobą schedą po nim: Wawrzy- mec dostal folwark Brailiszki, Fiodor - Archimowicze i Stawrow, a Krzysztof- folwark Wysowszczyzna. ,,W posledniejszym zaš czasie Wawrzyniec, splodziwszy synöw dwöch, Martina i Piotrą, zszedl z tego äwiata, z ktörych Martin, utraciwszy częsč folwarku na siebte spadającą, ūdai się na Ruš i osiadl w powie- cie rzeczyckim, gdzie splodzil synöw dwöch, Teodozego i Gabryela. Teodozy
35

splodzil Siemiona i Tyta; Siemion splodzil Samuela i Teodora; Tyt zaš splodzil Joachimą i Marcina. Teodor splodzil Jakuba, Stefai]a i Dawida; Samuel - Stefa- na; Joachim - Klemensą, a Marcin zrodzii Kazimierza, Piotr- Wladysiawa (...).
Wszyscy Sawiczowie kleynotem rodovvitošci szlacheckiey zaszczycali šią, w každym wojewodztwie i powiecie za aktualną i rodowitą szlachtę byli poczy- tywani, vvszelkicb prerogatyw vvolnošci szlacheckiey przyzvvoitych 2ažywali”. Oswiadczenie to potvvierdzili swymi podpisami liczni reprezentanci szlachty powiatu braslamkiego (Archivvum Narodovve Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2837).
Wywčd, czyli referencja szlachcica Jerzego Jdzęfa Sawicza, rodem z po- wiatu braslawskiego, a teraz w powiecie vviikomierskim žyjącego z 1795 roku stwierdzal: „Jerzy Jozef Sawicz lat czterdziešci pięč, mający oyca Mateusza, dziada Andrzeja, pradziada Bartlomieja, prapradziada Teodora mial. Z anteces- sorow swoich jest dziedzicem Arcimowjcz y Stawkowa w powiecie braslavv- skim, a teraz dzisnenskim w possesyi brata Kazimierza zastających”. Szlachcic ten mial žemę Alinę z Bortkiewiczow i syna Andrzeja; arendowal folwark w parafii rakiskiej w powiecie wilkomierskim {CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 278, 302).
W latach 1795-1799 proboszczem košeiola unįckiego we wsi Sworotna Wielka kolo Nowogr6dka byl ks. Gabryel Sawicz. Takže 3an Savvicz w tym okresie byi parochem rajeckim, a nieco požniej dziekanem novvogrodzkim; Mikolą} zaš Sawicz pelnil funkeję administratora parafii unickiej we wsi Dolano- towszczyzna na ziemi nowogrodzkięj.
Ješli chodzi o wiek XIX, to zapisy archiwalne z tego okresu dotyczące dziejow rodziny Sawicz6w są szczegolnie obszeme. Wedhig Regestru szlachty czynszowej i okolieznej povviatu borysow$kiego z roku 1812 we wsi Owieniuszki mieszkal wowczas jašnie wielmožny pan Piotr Sawicz {A\VAK, t. XXXVII, s. 309). W 1816 roku heroldia \vilehska odnoUroata, že we ws> Szukniszki w powiecie upickim, naležącej do księcia Ksavverego Puzyny, zamieszkuje szlachcic Justyn Sawicz, syn Jana, razem z zoną Barbarą z Pietraszevvskich oraz synatni Janern i Antonim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4098, s. 335). 5 lipca 1819 roku heroldia wilehska potvvierdzila rodavvitošč Karola Franciszka Sawicza, szlachcica z povviatu trockiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919, s. 25). 8 listopada tego roku potvvierdzenie takie uzyskali Antoni, Jakub, Onufry i J6zef Sawiczo- wie herbu Sulima, užywający przydomku Zablocki (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919, s. 69). W 1829 roku heroldia w Wilnie potwierdzila rodowitošč Jana Sawicza i jego syna Karola z powiatu zavvilejskiego, ktorzy nie posiadaii majątkovv ziem- skich. Wowczas tež sporządzono drzewo genealogiczne tego rodu obejmujące dziesięc pokoleh (70 osob plci męskiej). Jedna z linii Sawiczow (herbu Sulima) zatnieszkiv/ala w powiecie dzisnenskim w wojewodztwie polockim. W roku 1795 $zlachectwo tej rodziny pOtwierdzone zostalo przez Deputację Wywodową w Polocku, w 1800 roku - w Miftsku.
W 1829 roku wšrod student6w wydzialu fizyczno-matematycznego Univ/er- sytetu Wilenskiego znajdovval się Adolf Sawicz (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 836, s. 44). Minską Deputacja Szlachecka stwierdzila w 1832 roku, po sprawdzeniu zapisow metrykalnych, že ,Alexy jest synem Jana Stefanowicza Savvicza, a brat
36

jego stryjeczny Jan jest synem Grzegorza”. W tymže dokumencte czytamy, že „Alexy, poswięciwszy swe lata shižbie monarszey, za akuratne oney spelnienie dosfužyt šią rangi tytularnego sowietnika”. Jak wynika z ówczesnych przekazów archiwalnych, Sawiczowìe byli wyznania katolickiego, prawoslawnego i prote- stanckiego (CPAHL, f. 391, z. 1, tir 610). Wielu reprezentantów tego rodu zna- lazlo wieczny spoczynek na prastarym cmentarzu Rossa, gdzie znajdują šią ich liczne pomniki i grobowce,
23 grudnia 1838 roku szlachecka rodowitosc domu Sawiczów potwierdzona zostala przez Senat Rządzący w Petersburgu. Postatiowienie dotyczylo galązi tego rodu z powiatów dzisnenskiego i wilenskiego. Osobno wymieniono pana Alcksego Iwanowicza Sawicza, który w 1844 roku zgromadzit paptery dotyczą- ce swego pochodzenia, uznane za prawnie obowiązujące; powotywano šią na nie jeszcze w roku 1894 (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 935). Tablica genealogiczna rodu Sawiczów, zatwierdzona w heroldii wilenskiej w pierwszej polowie XIX wieku, przedstawia dziewięč pokolen (43 osoby) jednej galązi tego domu, poczynając od Zmitra Sawicza, pisanego „od Blisca pochodzący” (CPAHL, f, 393, z. 7, nr 1806).
Zachowata šią notatka, z której wnioskowac možna о kondycji finansowej nìektórych przedstawicieli tego rodu oraz о stosunkach w obrębte lokaltiych spolecznosci w litewskich miastaeh i miasteezkach w pierwszych dztesiąciole- ctach XIX wieku. Otóz w czerwcu 1840 roku mieszkancy Wilna Jakub i Kata- rzyna Sawiczowie wystąpiEi ze skargą na Žydą Jankiela Natansona do urządu general-gubematora o to, iž nieprawnie oddal w arendą dom przy ulìcy Tatar- skiej i biorąc od nich zbyt wysoki procent za dtugi, doprowadzit ich do rainy i z pomocą przekupionej zapewne policji wyrzucil ich na ulicą (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 299).
Obfite materialy, dotyczące dziejów zacnego rodu Sawiczów herbu Sulima, w tym dawne rąkopisy, genealogie, herby znajdują šią w zbiorach CPAHL (f. 391, z. 4, nr 2621, s. 1-87), Oto znajdujące šią w tym zbiorze Opisanie gene- alogii szlackeckiej rodowitoèci Domu Urodzonych Wìncentego z synem Igna- cym, sędzią grodzkim kowìenskim, oraz Jozefą, synów Tadeusza Stefanowicza Ryczgorskich Sawiczów (herbu Sulima) zpowiatu wilenskiego wywodzqcych się: „Familia urodzonych Sawiczów od dawnych czasów w Xięstwie Litewskim osiedlona, prerogatywami szlacheckiemi у possydowaniem dóbr ziemskich za- szczycona, a mianowicie pierwszy przodek dopiero wywodzących się Kazimierz Ryczgorski Sawicz, hędąc dziedzicem dóbr Krasny, Pìedzìszek, Abramowszczy- zny i dalszych, w województwie trockìm, spiodzonym dwóm synom do ròwnego podzialu zostawil. Jak о tem przekonywa 1703 roku Septembra 7 czyrsiony te- stament Jana Kazimierzowicza Sawicza, którym polową dóbr Krasny i Abra- mowszczyzny do podzialu z bratem Stefanem na jego dosztą - dwóm synom, Felicyanowi i Józefowi, do dziedziczenia zostawil.
Stefan zaš Kazimierzowicz Sawicz, podobniez dziedzic polowy Krasny i Abramowszczyzny, pojąwszy w zamąšcie szlachetnie urodzoną Kandybiankę, z nią. spiodzil synów trzech Mateusza, Symona i Jakuba i onym folwark Àbramo wszczyznę zostawil (...). Pojąl w powtórne malzenstwo Teodorą Cydzików- ną, z ktorą splodziwszy syna Tadeusza, oyca dopiero czyniącego wywód, sarti
37

¿yc zaprzestal. Tadeusz przeto Stefanowicz Sawicz, będąc dziedzicem wszelkiey pozostalošci, jak po oycu, tako i po matce, zawarl šlubne związki z Anną z domu Leonowiczowną i splodzil synöw czterech: Wincentego i Jozefą, teraz wywo- dzącyeh šią, oraz Tomasza i Kazimierza Jut niežyjących”.
Kolejny dokument, Wywöd urodzonych Sawiczöw herbu Sulima, sporządzo- ny w Wilnie przez tamtejszą heroldię 26 maja 1800 roku, stwierdzat, ¿e: „Jan Sawicz, przodek teraz wywodzących šią, w dowodzie rodowitosci szlachetnej dziedziczyt majętnošė Ukolniki zowiącą šią, w powiecie lidzkim položoną, za prawem wieczysto-przedaznyrn od Hilarego y (...) Krzywkowskich, strazniköw smolenskich, malzonköw, w roku 1707 Apryla 27 dnia wydanym Tente, jako bezpotoinnie schodząc, bratu swemu rodzonemu Adamowi Sawiczowi ma- jątnošc ku dziedziczeniu przeznaczyl, ktory to Adam Sawicz, dziedzic majątno- šci Ukolnik, wedle ¿wiadectwa testamentu przez niegož w roku 1750 (...) uczy- nionego, zostawil po sobie syna Bartlomieja Adamowicza Sawicza, a ten byl oycem dzis wywodzących šią Ignacego y Joachimą Bartlomiejewiczöw Sawiczöw, przekonafy o tym metryki chrzestne z košciola zatdockiego dzis wywo- dzących šią wyjęte y ciągla possesya przez tychže w majętnošci Ukolnik”. Ma- jąc takie dane, heroldia wiäenska stwierdzila: „Familią urodzonych Sawiczöw, jako to: Ignacego y Joachimą Bartiomiejowiczöw Sawiczöw za rodowitą y sta- rožytną szlachtę polską oglaszatny y onych do xiągi szlachty gubemi litewskiey pierwszey klassy zapisujemy" (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 858-859).
Wywöd familii urodzonych Sawiczöw herbu Sulbna z 23 grudnia 1819 roku podawal, iž: „ta familia dawna i starožytna w Xięstwie Litewskim oraz preroga- tywami szlacheckiemi zaszczycona i ziemskie majątki początkowo w powiecie braslawskim dziedzicząca, mianowicie Arcimowicze i Stawrowe, na ktörych Ucznie rozkrzewione potomstwa po rožnych rozsiedliU šią Krölestwa Polskiego prowincyach; a z ktörych idący dzis wywodzących šią pradziad Theodor Iwa- nowicz Sawicz (,..), dziedzic mąjątku Stawrowa w powiecie braslawskim, dla potrzeb znaglających wyprzedat cząšc onego Michatowi Marcinkiewiczowi [przed 1668 rokiem]”. Oieniony z Maryanną Jawmontowną, pozostawil dwöch synöw: Symona i Michala, urodzonych w 1688 i 1691 roku, a chrzczonych w Dryswiatach.
„Z tych Symon Teodorowicz Sawicz, wyzuwając šią z ojczystego z przod- köw w Stawrowie mąjątku, wyniöst šią z powiatu braslawskiego, a przechodząc koleje to služb dworskich, to dzieržawiąc majątki ziemne, mianowicie począt- kowie w Xiąstwie Kurlandzkim, z Franciszki Lubockiej splodzil synöw dwöch, Andrzeja i Jözefa, a et podobniež przechodząc koleje žycia, powröcili do Litwy w powiat wilkomierski, gdzie poženieni, Andrzej z Katarzyną Žemoycianką, a Jözef z Anną Koiiczyną, oba possydowali prawem arendownym majątki”. Ich potomkowie brali natomiast žony z Butamowiczow i Czepianskich. W roku 1819 heroldia wilenska uznak za „aktualną i rodowitą” szlachtę polską Andrzeja, Aleksandra, Jözefa, Onufrego, Jana i Konstantego Sawiczöw (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 134-137).
Jeszcze innej gatązi rodu jest pošwiącony Wywöd familü urodzonych Sawi- czöw herbu Sulima z 19 sierpnia 1820 roku, ktöry stwierdzal, že „familia ta zna- komita ze swej starožytnošci, zaszczycona dostojenstwy stanu szlacheckiego, po-
38

siadąjąc čiobrą ziemskie w W.X. Litewskira, piastowala wysokie cywilne i woj- skowe urzęda, ųjęta troskliwošcią o dobro ogölne narodu, niosla w ofierze dla ojczyzny z wlasnych fiinduszow wszelką pomoc, przez co zastužyta na względy u tronu krölow polskich, a zaš szacunek i wdzięcznošč u wspölziomköw. Przod- kowie tej familii przy užyciu nadanego sobie herbu Sulima zaszczytnie postąpųjąc, wzorowe przyklady ctiot i dziel do našladovvania potomköw podali”.
Juž XVI wieku przedstawiciele tej gaięzi rodu pisaJi šią Sawicz Zabtoccy lub Sawicz Ryczgorscy, zamieszkiwali w powiatach trockini, oszmianskim, wi- lehskicn, tninskim. Za ich protoplastę brany byl Siemion Sawicz, ktöry zostawit syna Iwatta. Byla to ta sama rodzina, ktöra osiedtila šią w powiecie braslawskim, bowiem Iwan Sawicz, procz wymtenionego wyzej syna Teodora (Fiodorą zo- stawi} tež Wawrzynca i Krzysztofa. Sawiczowie ci spokrewnili šią przez branie žon z t-obackimi, Gabrewiczmi, Stankiewiczarai, Sielickimi, Kozuchowskimi, Mickiewiczami. W 1820 roku heroldia wüeiiska uznala Antoniego, Jakuba, Jö- zefa, Jana, Ignacego Jozefą, Stanisiawa, Franciszka, Michala, Wincentego, Dominika, Jerzego, Adama, Nikodemą i innych Sawiczow za „rodowitą i starožyt- ną szlachtą polską” oraz wpisata ich do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi titewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s, 138-141).
Osobną, röwniez wielce zasiužoną i stynną gatąž tego rodu stanowili osie- dleni na ziemiach ukrainnych Sawiczowie-Ciechanowiczowie vel Sawiczowie- Tichonowiczowte herbu Sulima, ktörzy w XVII wieku znani byli wsröd szlachty czemihowskiej (por. W. Lukomskij, W. Modzalewskij, Malorossijskij gierbow- nik, s. 158-159). Sawiczowie ci brali ¿ony m.in. z Prokopowiczöw, Stefanow- skich, Postalowskich (G. Mtforadowicz, Rodosiownaja kniga czernihowskogo dworianstwa, 1.1, s. 78-79).
SAWINICZ (Saviničius) herbu Nowina. O nich Herbarz orszanski z konca XVIII wieku m.in. itlformowah „Familia podtug opisania rožnych kronik wXiąstwie Litewskim kwitnąca, w rožnych funkcyach, jako to 1648 Tomasz Sawinicz deputat pactöw conwentöw między Rzpltą a krölem Janem Kazimie- rzem; Jan Sawinicz, wojennik za oyczyzną, ktorego syn Wawrzyniec, sędzia trocki, y inni w rožnych wojewödztwach zaszczycali šią funkcyami, Z ktorey familii, jako šwiadczą Kroniki Okolskiego y Bielskiego, Bartfomieja Sawinicza w powiecie slonimskim possesją. mającego, jeden z synow Andrzey przy szczu- plošci substancji tentując krescytywy, przyjąl siužbę u WP Franciszka Bulhaka, podstolegö y pisarza grodzkiego witebskiego, starosty sawinskiego, z ktorym przybywszy w tuteysze wojewodztwo witebskie y lat niemato na namiestniko- stwie w Sawinie y Uswiatach przetrwawszy, mial prawem zastawnym attinencyą Zieleniewo od majętnošci Hrybunow, ktorego synowie w trzecim pokoleniu pošwiadczają šią prawem wieczystym nabycia majętnošci Podsadzia y Char- kowszczyzny 1752, oraz proceder o granice takowey majętnošci, idgue dekret inquizycyjny 1757 y list zaręczny 1760 IMPP Mackiewtczami y Osipowskiemi, pr2ywilejem krola jmšci Augusta III 1762 na funkcyą woznego, w ktörym wy- mienia obywateistwo wojewödztwa witebskiego”.
SAWNOR (Savnoras) herbu Lubicz. Od wiekow dziedziczyli Tyrkszlewi- cze i Miloszajcie na Žmudzi. 19 grudnia 1819 roku uznani zostali przez heroldię
39

vviletiską za starožytną i rodowitą szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 137-138).
SAWRYMOW1CZ (Savrimovičius) herbu Biala Roža. Znani byli na Žmudzi i Wilenszczyznie.
SAWRYNOWICZ (Savrinovičius) herbu Poraj. Zamieszkiwali na Žmudzi. Stanowili najpewniej jeden rod z Sawrymowiczami.
SCHELING (Šelingas) herbu Trąby. Informowai o nich Bolesiaw Starzyn- ski w swym rękopiimiennym herbarzu, przechowywanym w Bibliotece Jagiel- lonskiej w Krakowie.
SCHLENING (Šleningas) herbu Dziki Czlowiek w Czamym Polu, Miej- scem ich osiedlenia byl powiat rzeczycki (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 264),
SCHILLING vel SZYLING (Šilingas) herbu Szyling i Trzy Hehny. Dzie- dziczyli majątki na Wilehszczyinie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, 1047).
SCHLAGER vel SZLAGIER (Šliogeris) herbu Wieniawa. Zamieszkiwali na Žmudzi i Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047),
SCHMIDT (Šmitas) herbu Szeliga. Ich rodowe siedziby znajdowaly się w powiatach wiikomierskim i szawelskitn (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2, 347, 649, 726, 2157).
SCHRÖDERS vel SZRODERS (Šrederis) herbu Salima i Szroders. Znani byli w czasach nowozytnyeb na Liiwie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047).
SCHULTEN vel SZULTEN (Šultenas) herbu Szulten. Miejscem ich osiedlenia byi powiat wiikoinierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2,404,649, 726).
SCHULZ vel SZULC (Šukas) herbu Szulc, Waga, Pikolar. Posiadali majęt- nošci w powiatach wiikotnierskim, poniewieskim, szawelskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2, 26, 404, 649, 726, 846, 963, 1192, 1752, 2881, 2722). Szulcowie, ktöizy osiedlili się na ziemt czemihowskiej i kijowskiej, uchodzili tam za starožytną szlachtę polską (G. Miloradowicz, Rodoslownaja kniga.,., t. J, s, 107-108).
SCHWARZ vel SZWARC (Švarcas) herbu Nowina. Dziedziczyli dobra ziemskie na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055,1690).
SCIPION DEL CAMPO (Sdpionas del Kampas) herbu wlasnego. Polska encyklopedia sdachecka (t. XI, s, 24) podaje o tiich: „Scipio del Campo vel Scypio vel Scypion herbu wtasnego, 1518; powiat grodziehski, wtodawski (...). Rodzina wloska Scipto del Campo w XVI wieku na Litwie osiadla. Wylegity- mowana w KroJesiwie Polskim i w Galicji”.
40

Jan Bohdanowi cz-D worzecki w nieopubiikowanym Herbarzu szlachty ii- tewskiej pisai: „Scypion herbu wlasnego. 1595 Scypion Scypionowicz Kampo z dokumentow plebanii dąbrowskiej; 1615 Jan Campo, poborca z powiatu gro- dzienskiego; 1623 Krzysztof Scypionowicz; Jerzy, podkomotzy grodzienski”.
Jak wynika z przekazöw archiwalnych, Scypionowie spokrewnieni byli man. z Firlejami, Dogielami, Podchocimskimi, Lubeckimi, Syruciami, Karpami. Posiadlosci ziemskie mieli w powiatach: lidzkim, wilkomierskim, wilenskim, kowienskim, nowogrodzkim, wolkowyskim, tukowskim, stonimskim, smoleti- skim, oszmianskim (рог. CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 261).
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Polski, t. II, s. 74-75) obszemie informowat о tej rodzinie: „Scipion, tegož herbu. Piotr Scipion del Campo, marszalek dworu krolowej Bony j gubemator Ksiqstwa Barskiego, przybyl z tąz do Polski 1518 roku. Jego syn, dziedzic na Kudrawce, mial za sobą Dusiacką Rudominownę. Stanislaw za krwawe zashrgi pod Wielkimi Lukami wziąl dobra Harasimowicze, Steckie Siolo, Horodyszcze, Bieniewce i Stoczne w Księstwie Žmudzkiem, jako dowodzi przywilej krola Stefana 1589 roku w ruskim języku. Aleksander, osobą swą i licznemi pocztami na wojnie infianckiej popisywal się. Krol Zygmunt III nadal rau dobra lenne Uszt Pappen, Naden i Muyten.
Krzysztof, z zakonu sw. Franciszka, 1612 roku jezdzil do Rzymu, byl komi- sarzem papieskim na Jasną G6rę Częstochowską. Jerzy, podkomorzy grodzien- ski, dziedzic na Repli, posef na sejm 1623 roku. Mial za sobą Zofię z Lewiczyna Lewicką, chorąžanką podlaską; fundowal i nadal košciol w Repli w dobrach swoich w powiecie wolkowyskim. Jan, wojski grodzieiiski, dziedzic na Kudrawce, deputat na Trybunal Litewski 1603 roku, fundator z bratem swoim ojcöw Bemardynow i pp. Bemardynek w Grodriie, gdzie grob swöj familijny mają, zmarl 1620 roku; uczcil zwloki jego mową Piotr Wiesioiowski, podskarbi nadwomy litewski.
Mikolaj Eustachy, starosta merecki, z Wladyslawem IV Ddbyl padrožė wcudzych krajach; mianowany podkomorzym krolewskim 1637 roku, smierč go zaskoczyla w Mereczu. Krzysztof, dworzanin i sekretarz krolewski, dziedzic na Szczuczynie Matym, czyli Szczuczynku w powiecie lidzkim. Jan, kasztelan smolenski, starosta lidzki, w roku 1702 rotmistrz chorągwi powiatu lidzkiego, prowadzil sziachtę tegoz powiatu przeciw Szwedom; 1703 roku byl marszalkiem w Trybunale Litewskim i poslem do Karola XII; fimdowat kollegium księžy pijarow w dobrach swoich Werenowie w powiecie lidzkim. Jozef, lidzki i muka- rowski starosta, posel po kilkakroč na sejmy pojąl w malzenstwie Weronik? z Dąbmwicy Firlej6wnę, kasztelankę kamienską”.
Jan Kampo Scypion, grodzki pisarz sądowy Lidy, Figuruje w zapisach sądu tego miasta z roku 1554 (AWAX', t. ХХХШ, s. 53). W jednym z przywilejow kröla Jana III Sobieskiego wspomniany zostal „urodzony Andrzej de Campo Scypion, chorąžy wendenski’*. Pod innym edyktem tego monarchy z 1669 roku widnieje podpis: „Andrzey Scypion del Campo, chevalier Jego Krolewskiey Mošci, dworzanin pokojowy у komissarz” (AWAK, t. I, s. 117, 228). Andrzej Scypion de Campo, chorąžy wendenski, w 1674 roku podpisal w Warszawie sufragię krola Jana ПГ Sobieskiego. Jan de Campo Scypion, lidzki pisarz grodz-
41

ki, w 1697 roku zložyi podpis w imieniu szlachty wojewodztwa wilenskiego pod sufragią krola Polski Augusta II {VL, t. V, s. 151, 424). Ignacy Scypio w 1753 roku byl starostą lidzkim. J6zef de Campo Scypion, stamsta sądowy powiatu lidzkiego, odnotowany zostal w księgach magistratu Lidy w 1787 roku (AWAK, t. XXXV, s. 505). Z tej rodziny pochodzil rdwniez slynny na początku XX wie- ku lotnik wojskowy.
SEHEN (Segenys) herbu Syrokomla. Znani byli na ziemiach bialoruskich j litewskich.
SEJBLT-ROMANOWICZ (Seibutas-RomanoviČius) herbu Lubicz. Za- mieszktwali w powiecie wilenskim (CPAHL, f, 391, z. 10, nr 342),
SELENIEW1CZ (Selenevičius) herbu Ko re žak- Dziedziczne posiadlošci mieli w wojewddztwie witebskim. Ich szlachecką rodo whose potwierdzila he- roldia witebska w 1835 roku,
ŠĖLIMOWICZ (Selimovičius) herbu Aksak. Miejsccm ich osiedlenia byl powiat trocki (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2645).
SEMKO-WITKIEWICZ (Semkas-VitkeviČius) herbu Nieczuja. Dziedzi- czyli majątki w powiecie szawelskim.
SEMKOWICZ (Semkovičius) herbu Sas i Przestrzal. Siedziby rodowe mieli w powiecie dobromilskim, w Matopolsce Wschodniej.
SEMPOLINSKI (Sempolinskas) herbu Szeptycki. Wywod familii urodzo- nych Sempolihskich herbu Szeptycki z 22 XII1819 roku informowal: „Ta familia dawna i starožytna w Kr61estwie Polskim oraz W.Ks.L., zawsze prerogatywami szlacheckimi zaszczycona i stopnie tak rang wojskowych, jako i urzędowan cywilnych posiadająca, nie mniej z wielu znakomitych domow familiami polą- ezona i ziemskie majątki to dziedzictwem, to dzieriawieniem posiadąjąca (...).
Stefan Kazimiere Szeptycki Sempolihski, dworzanin krolewski, za najja- sniejszego Jana Kazimierza, krola polskiego, i towarzysz pancemy pod chorą- gwią hetmana litewskiego xiąžęcia Jana Radziwilly, z jakowymi tytulatni possy- dując dobra Sutte i Zdzieltow w wojewodztwie witebskim, na nichže žonie swej Mariannie z domu Nosadowskiej prawem reformacyjnym wniosek posagowy odpisat roku 1658 maja 7. Zostawil trzech po sobie synow; Stanislawa, Jakuba i Zygmunta”.
Šredni syn Jakub zrzekl się majątku dziedzieznego, wziąl dobrą wyprawę i ūdai siį z Janetn III Sobieskim pod Wiedeh. Stamtąd szczęšliwie powrocil i ože- niwszy się z paruią Elžbietą Drozdowską, dziereawh w wojewodztwie polockim rozmaite dobra od Tyszkiewiczow. Zostawil po sobie synow Baltazara i Antonie- go. Baltazar przesiedlh się do powiatu oszmiahskiego, oženil się z Zofią Snarską i tež mial dwoch synow; Kazimierza i Michala. Pierwszy z nicb, oženiony z Ariną Kazimierską, dzierzawil Hanuszyszki w powiecie wilkomierskim od panow Cho-
42

miriskich. Byt jednak bezpotomny i caty swoj dobytek zapisal na brata Michata. Ten, oženiony z Anną z Heyking6w, doczekal šią dw6ch synow: Aleksandra i Jozefą. Dragą jego zoną byia Katarzytia Kęsowskat z ktorą šią dlugo procesowai o mąjątek, ale tež miai z nią syna Benedykta. W 1819 roku heroldia wilenska uznala Aleksandra, Jozefą, Jakuba, Kazimierza, Konstantego, Benedykta, Ernesta, Jana, Justyna Sempolinskich za „rodowitą i starožytną szlachtą polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 167-170).
SENDROWICZ vėl SĘDROWlCZ (Sendrovičius) herbu Szeniawa. Ich rodo- we posiadto&ci znajdowaly stę w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
SENKIEWICZ (Senkevičius) herbu Poikozic. Miejscem ich osiedlenia byi powiat rosiehski.
SERAFINOWICZ (Serapinavičius) herbu Pomįan. Užywali niekiedy przydomku Sakowicz. Jeszcze w XVI wieku dziedziczyli majętnoič Gląbi- nowszczyznę vėl Sakowszczyzną „przy rucząju Wiczupis težącą” w woje- wodztwie wileriskiiii. Spokrewnieni byli m.in. ze Snarskimi, Wojnowskimi, Samowiczami. 31 sierpnia 1820 roku uznani zostali przez heroldią wilenską za rodovvitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 329-330).
Herbarz orszanski z kohca XVIII wieku podawal o nich: „Roku 1773, msca Oktobra 12 dnia. JPP Mikolay z synetn Jakubem; Michal z synem Franciszkiem; tudziež Jozef, Tomasz, Jerzy y Bazyli - synowie Jana Serafinowiczowie, herbem ponižey odrysowanym pieczętujący się, wywod swoy w zietnstv/ie prowincyi orszanskiey uczynili. Herb Pomian: žubrza glowa czarna w polu žoltym bez kolka, miecz przez nią z g6ry na doi, od prawego ragu niby w niey zatopiony, tak jednak, že koniec jego na dole dobrze widač, w hetmie rąka zbroyna z gotym mieczem.
Dowodzili szlachectvva swego: 1671, msca Juni 20 dnia czynioną, w tymže roku msca Oktobra 15 dnia w ziemstwte polockim zeznaną intromissyą na kilka wlok gruntu wsi Hor, będących od imienia Žales i a Pyszny w wojewodztwie polockim odlączonych, JP Janowi Serafinowiczowi služącą. 1713, msca Sep- tembra 10 dnia, inetryką na Mikolaja Serafinotvicza. 1773, Apryla 23 dnia. Pra- wem zastavmym na \vtok dwie gruntu w Sidryniczach, JP Janowi Serafmowi- czowi stužącym”,
SEREJKO (Sereikis) herbu Junosza. Byli sztachtą zamieszkalą w powiecie rosiehskim.
SERNY (Šernas) herbu Jelita. Przybierali niekiedy przydomek Solowje- wicz i inne. Stefan Batoiy w lutym 1581 roku nada) herb Jelita Bartiomiejowi Sememu, prokonsulowi sandomierskiemu i jego synowi Lukaszowi za wyrož- nienie się w walkach pod Wielkimi Lukami. Hipolit Stupnicki w Herbamt pol- skim i imionospisie w Polsce zasluzonych ludzi (t. III, s. 49) zanotowal: „Semy, herbu Jelita z tą odmianą, že na hetmie nad koroną ma byč chorągiew koicielna o trzech polach z krzyžem na wierzchu między dwiema proporcami po obu bo-
43

kach. Lukasz, zahartowany w bojach z hugenotam) we Francji, wrociwszy do Polski, w wyprawie Stefana Batorego wslawil się z odwagi, gdzie pod Wielkimi tukami, Zawotociem, Ostrowem i Pskowern pierwszy szedf do szturmu, wy- trzymując nieuJękniono grady gęstych postoalöw, za co monarchą polski do prerogatyw dawnego szlachectwa go przywrocil, Zamoyski zas, hetman, do herbu swego przypuscil, tak jednak, že dawny z przodkow swych herb Radwan na hehnie pozostal. Stanislaw, brat poprzedzającego i chwaly jego wojennej nasladowca”,
SETNICKI (Setnickas) herbu Nalęcz. Znani byli jeszcze przez 1600 na ziemi pinskiej. Mieszkali tez w Malopolsce, w dobrach Setnica niedaleko Sanoka.
SĘDZJMIR (Sendimiras) herbu Ostoja. Pochodzili z ziemi krakowskiej, Na Kresach Wschodnich mieli posiadlošci w powiecie lidzkim. Marcin Sędzimir 28 kwietnia 1633 roku podpjsal uchwalę zjazdu szlachty powiatu czchowskiego (Akta sejmikpwe wojewödztwa krakowskiego, t, II, s. 171). Z tej rodziny pocho- dzit Tadeusz Sędzimir (Sendzimir), wybitny metalurg, konstruktor slynnych w calym ¿wiecie „walcöw Sendzimira", jego imię nosi obecnie kombittat w No- wej Hude. Jego syn TadeuSZa S. Michael prowadzi obecnie w USA w šiame Connecticut firmę produkującą stale szlachetne i maszyny hutnicze.
SĘK (Šakas) herbu Jastrzębiec, Znani byli w minionych wiekach na ziemi lwowskiej.
SĘKOVVSKI (Senkauskas) herbu Prawdzic. Wywodzili się z wojewödztwa plockiego i pisali się kiedyš „z Sękowa Wielkiego”. O go die rodowym Sękow- skich heraldyk polski podawai: „Prawdzic herb. Lew žolty, z muru czerwonego niby wychodzi, polowe go widac, a ogona do gory zadartego częšč, w fewą ob- röcony, w przednich lapach trzyma kolo želazne. W heimie takže lew, tylko więcej trochę widad go i takže prawdę, czyli kolo, w lapach trzyma. Z Dacyi do Polski przeniesiony” (E. A. Kuropatnicki, Wiadomosci o kleynocie szlacheckim, Warszawa 1789, t. Ill, s. 41).
Jakub Sękowski w roku 1467 przeniösl się na ziemię chetmihską i osiadl w Konojadach, skąd jego potomkowie zwac się zaczęii Konojaccy. Inny Sękow- ski nabyl wies o pięknej nazwie Dębowa Ląka i jego potomkowie zwali się Dę- bolęccy. W polowie XVII wieku czymš naraziJi się amorowi jednego z najwięk- szych „dziei” plotkarskich w naszych dziejach, ktory ich oczemil. „Sękowski zwal się chlopski syn - donosil Walerian Nekanda Trepka w Liber generationis plebeanorum (s. 360). Služyl u szlachty, pojąl byl murwę w Krakowie, z ktorą chowal murwy takže na Podzamczu w pana Kozuchowskiego domu circa 1627. Wyrzucono go stamtąd dia nierządu tego. On kūpi! sobie domėk za bemardyn- skim ogrodem ku Wišle, takže malpy chowal i anno 1634; szlachcicem zwal się. Brodaty, niski, mial lat 40 kilka. Umaria mu byla ta žona, nie bylo dzieci z nią. Familijej skurwysynöw nie będzie”,
Fakty historyczne švviadczą o czymš zupetaie imym niž powyzszy passus; o tym mianowicie, že w wielu przypadkach przejawiali Sękowscy taJenty na-
44

ukowe i literackie, jak i cnoty rycerskie. Zajmowali nieraz eksponowane stano- wi&ka przy dworze krolöw polskich (Zygmunta I, Sony), Spokrewnieni byli m.in. z Sarbiewskimi. Odgalqzili się przed wiekami rowniez na Podole, Žmudž, Bialą Rus, Wilenszczyznq.
O reprezentantach tego rodu często wspominają žrodla archiwalnc we wszystkich dzjelmcach dawnej Rzeczypospolitej, W dokumencie l/mentarz yliczba skarbowa starostw bramkiego y saraskiego z 1558 roku figuruje ,,na- miestnik branski pan Mikolay Sqkowski” (AWAK, t. XIV, s. 23, 30). Požniej jest on okrešlany jako „dworzanin Jego Krölewskiej Mošci i arendarz myncy wileii- skiej” (AWAK, t. VIII, s. 504-505). Wojciech Senkowski, stolnik ciechanowski, w roku 1671 wymiemany jest w księgach grodzkich wojewodztwa nowogrodz- kiego (AWAK, t. XX, s. 428).
Hipolit Stupnicki (Herbarz Polski i imionospis zasluzonych № Polsce ludzi, t. III, s. 49) zanotowal: „Sqkowski herbu Prawdzic. Mikolą, starosta nowomiej- ski, jezdzil z ramienia Zygmunta I do Niemiec i do Hiszpanii, Wojciech, domi- nikaniß, celujący piękną wymową i nąjzastuženszy wieku swego o rozkrzewie- nie nauk po konwentach zakonu swego, ktorych z woli papieža Klemensą VIII byt rządcą przez dziesięc lat. Z jatmužny wymurowal tež konwent warszawski i wskrzesil z perzyny krakowski; zm. 1609” (por. M. Paszkiewicz, J. Kulczycki, Herby rodöw polskich, s. 458).
Jan Karo! Dachnowski w rękopišmiennym herbarzu, przechowywanym w dziale rqkopisöw Biblioteki Kömickiej (474, k. 62-63), zapisal: „Sqkow- scy. Z dawna w powiecie plockim dom Sękowskich stynie, ktorzy uiywajq herbu Prawdzic. A pisali się z Wielkiego Sqkowa. Najpierw Jakub Sqkowski po zniesieniu Krzyzaköw przeprowadzil się do Prus, do wojewodztwa chelm- skiego roku 1467 i opadi w Konojadach Malych. Stąd potem Konojackimi się zwali i dotąd zowią. Kupit jeden z Konojackich Dębową bąkę , takže na zie- mi chetminskiej, stąd potem Dębotęckimi się nazwali”. W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, s. 286) wspominal rowniez o Sękowskich z žiemį bielskiej w wojewödztwie podlaskim, užywających herbu Jasienczyk od- mienny.
Od bardzo dawna rod ten odgaięzil się na Wielkie Ksiqstwo Litewskie. Juž w 1528 roku Mikotaj Sqkowski z Kiemowa tnial w razie potrzeby wojennej wystawic trzech konnych zotnierzy (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1466), Wojciech Sqkowski, stolnik ciechanowski, oraz Jan Krajewski w sierp- niu 1609 roku na zlecenie kr61a rozsądzali konilikt między metropolitą Pociejcm a kilkoma kaplanami prawostawnymi z Wilna (Archeograficzeskij sbornik do- kumentow, t. VII, s. 153-154), Tenze Wojciech Sqkowski, juž w randze sekreta- rza krölewskiego, zostal w 1616 r. lustratorem dobr krölewskich w Malopolsce (VL, t. III, s, 148).
Jeden z Sqkowskich byl w oddziale lisowczykow, ktorzy w 1615 roku plą- drowali ziemie moskiewskie w okolicy Rzewa, Toržka, Jaroslawla i Kostromy. Karol Sqkowski w 1697 raku w imieniu szlachty wojewodztwa sandomierskiego podpisal sufragacjq kröla Augusta II (VL, t. V, s. 425). Aleksander Sqkowski podpisal w marcu 1733 roku akt konfederacji szlachty wojewodztwa ruskiego. Karol Sqkowski, sqdzja kapturowy wojewodztwa plockiego, zlozyl podpis
45

w 1764 roku na akcie elekcyjnym ostatniego krola polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (PL, t. VII, s. 124).
W zbiorach Archiwura Narodowego Biatarusi w Minsku zgromadzono licz- ne materiaty do dziejöw rodu Sękowkich (f. 319, z. 2, nr 2948). Znajduje się w nich m.in. list Stanislawa Augusta Poniatowskiego, kröla polskiego, w ktdrym czytamy: „Stanislaw August z Božey laski krol polski, wielki xiąžę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, žmudzki, kijowski, wolynski etc. Oznajmujemy tym listem naszytn, komu o tem wiedziec naležy, iž na instancyą Panöw Rad y urzędnikow przy boku naszym rezydujących, a umiejętnožč y biegtašč w pra- wie pospolitym statutowym W. X. Litewskiego Adama Sękowskiego, ziemiani- na y obywatela powiatu oszmianskiego, zalecających, umyslilišmy onemu urząd generala alias woznego w tym powiecie oszmianskim dač y konferowac. Jakož niniejszym listem naszym dajemy y konferujemy. Woien tedy y mocen bądzie pomieniony urodzony Adam Sękowski, ziemianin y obywatel powiatu oszmianskiego, hoc officio generalstwa do zgonu žycia swego fungi, pozwy, areszta, zakazy, obdukcye prawnie sporządzone partibus litigantibus podawac, w kaž- dym sądzie one przyznawaö, relacye stronom potrzebującym wydawaö y inne wszelkie z prawa i dawnych zwyczajöw urz^dowi swemu naležąee munia spra- wowac Dan dnia 4 stycznia roku Panskiego 1773".
Znajdujący się w tymže zbiorze Wywodfamilii urodzonych Sękowskich herbu Prawdzic, sporządzony w Minsku 2 maja 1827 roku, informowal, že „ta fa- milia od niepamiętnych czasöw uzywala prerogatyw szlacheckich Anteces- sor dzisiejszych urodzonych Stanislaw Senkowski posiadai w minskim woje- wödztwie majętnošč Abrabimowszczyzna ležącą, a tem samym bezsprzecznie zaszczycal się dostojenstwem i uzyciem praw szlacheckich. W dowodzie tego zložyl prawo wieczysto-spizedazne roku 1703 (...). Wyrazona majętnošč Abra- himowszczyzna dostala się prawem naturalnego spadku Marcinowi Seokow- skiemu, synowi Stanislawa Urodzony Marcin Senkowski mial synöw dwdch Adama i Mateusza".
Adam natomiast mial synöw Stanislawa i Marcina, a Mateusz - Michala, Antoniego i Ignacego. W 1827 roku heroldia mihska uznala Marcina (z synami: Jakubem, Nikodemem i Adamem), Stanislawa (z synami: Michalem, Kazimie- rzem, Jözefem i Jakubem), Michala (z synami: Wincentym i Janem), Antoniego i Ignacego Mateuszewiczöw Sękawskich za „rodowitą szlachtę polską”, wpisu- jąc ich do częšci pierwszej ksiąg szlacheckich guberni mihskiej. W 1811 roku heroldia wilenska badala tei rodowitosc szlachecką Andrzeja Sękowskiego z powiatu rosienskiego (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2545, s. 63-65), 28 lutego i 30 czerwca 1838 roku do szostej częšci ksiąg szlacheckich guberni podolskiej wpi- sano Wenancjusza i Anastazego Franciszka Sękowskich, synöw Jana i wnuköw Franciszka {Spisok dworicm, wniesionnych w dworianskuju rodoslownuju knigu podolskoj gubemii, s. 315).
Sękowscy spokrewnieni byli z Sowinskimi, Gozdzielskimi, Turskimi, Lau- rowskimi, Chwedorowiczami, Glembockimi, Saprykami, Rusieckimi, Tolkaczami, Downarami. Opröcz wymienionych wyzej miejscowoici mieszkali tež w powiecie rzeczyckim i boTysowskim; w oszmiaösktm nalezaly do nich wsie Poiany i Tro- pallöw. Byli rodziną patriotyczną, dali krajowi wielu męžnych žolnierzy.
46

SĘP (Vanagas) herbu Junosza. Osiedleni byli na ziemi przemyskiej i lwow- skiej.
SĘPOWICZ (Senpovičius) herbu Nowina. Wspominal o nich Boleslaw Starzynski w swym rękopišmiennym herbarzu (Biblioteka Jagiellohska w Kra- kowie - Dzial rąkopisow).
SIAURYMOWICZ (Siaurimavičius) herbu Šwižent6w. Miejscem ich osiedlenia byl powiat kowienski.
SlAWClLLO (Siavrilas) herbu Prus II. Zamieszkivvali w wojewodztwie wilenskim.
SIAWRYMOWICZ (Siavrimavičius) herbu Prus. Znani byli od wiekow naLitwie.
SIDERKIEVVICZ (Siderkevičtus) herbu ėlepowroo, Dziedziczyli dobra ziemskie na Wilehszczyžnie.
SIDORENKO (Sidarenkas) herbu Ogonczyk. Znani byli w Wielkim Ksią- stwie Litewskim od XVII wieku.
SD)OROWICZ (Sidaravičius) herbu Ogonczyk. W XVIII i XIX wieku znani byli w Galicji (Poczet szlachty galicyjskiej i bukowinskiej, s. 221). Polska encyklopedia sziachecka (t. XI, s. 37) informuje jedynie skrotowo o Sidorowi- czach herbu Lubicz, Ogonczyk i Dąbrowa. Przechowywany w zbiorach dawnej herotdii wilenskiej Wywodfamilii urodzonych Sidorowiczow herbu Powaia z 17 grudnia 1819 roku stwierdzal zas: „Familia ta starožytna, będąc od najdawniej- szych czasow prerogatywami szlacheckimi zaszczycona, odznaczaia šią zawsze szlachetnym postępowaniem, piastowa!a najznakomitsze w kraju urzęda, pehūla wažne dla ojczyzny i tronowi panujących monarchow poshigi oraz dziedziczyla dobra ziemskie w Kr61estwie Polskim, a szczegolnie w Xiąstwie Litewskim.
Oprdcz innych dokument6w przywilejem Zygmunta I, krčla polskiego, pod ro- kiem 1522 Oktobra 21 dnia pięciu ludzi i cztery puste ziemie w trockim powiecie ležące Bohdanowi Sidorowiczowi wydanym (...) pomienioną osiadloic ziemską nadano. Z ktorego to Bohdana Sidorowicza Mardn Sidorowicz pochodzi”. Ten zas pozostawif po sobie synow Michala i Jana, ktorzy takže doczekali šią potomstv/a plci męskiej, a ono z kolei rozgaiązilo šią w po powiatach oszmiahskim (Burowo), minskim (01szewicze), zawilejskim, brzeskim, lidzkim, slonimskim, wifkomier- skim, sięgnąio Žmudzi, nie porzucając jednak i dziedzicznych Zieleniszek w po- wiecie trockim, chociaž zamienialo niekiedy swoj pienvotny herb na nowe.
Spokrewnili šią Sidorowiczowie poprzez malženstwa ze Staszkiewiczami, Gąsiorowskimi, Chominskimi, Przybyfowskimi, Butkiewiczami, Strzalkowski- mi, Baranowskimi, Jasihskimi. Oi zas sposrod nich, ktorzy osiedli na Žmudzi, spokrewoieni byli z Butwilami, Jankiewiczatnt, Kakowskimi, Kamowiczami, Karpowiczami, Malinowskimi.
47

Jakub Sidorovvicz od 1790 roku pehul obowiązki sekretarza przy krolu Sta- nislawįe Auguscie Poniatowskim, „będąc zalecony ze zdolnošci, konduity, zna- jomosci ustaw”. Wladat majętnoscią Puszkamia w povviecie wilenskim. Na po- czątku XIX wieku Sidorowiczowie petnili często fiinkcje w rosyjskim sądow- nictwie, wojskowošci, administracji na ziemiach zabranych. W 1819 roku heroldia wilenska uznala Jakuba, Stanislawa, Kazimierza, Franciszka, drugiego Jakuba, Leopoldą Sidorowicz6w za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pienvszej częšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wileiiskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 89-92).
SIECZKOWSKI (Sečkauskas) herbu Ogonczyk. Przez wieki dziedziczyli majętnošč Sieczkowo w wojew6dztwie mšcisiawskim. W XIX wieku znani byli tež w powiatach iidzkim i vvileiiskim. Heroldia w Wiluie uznala len rod 31 sierpnia 1820 roku za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1553, s. 275-276).
SIEDLECK! (Sedleckas). Rozgalęztony rod, užyvvający w rožnych svvych odnogach herb6w Boža Wola, Grzymala, Lodzia, Nalęcz, Odrowąž, Ostoja, Prus, Rawicz, Szreniawa, Wąž. Od XVII wieku byli tež osiedleni na Litwie, gdzie spokrewni]i się z Bogatkami, Czarlihskimi, Mordasami. Odnotowywano ich w przekazach archiwalnych od XVI wieku. Szlachetny pan Piotr Siedlecki w roku 1563 zapisany zostai w dokumentacb urzędowych jako reprezentant strony polskiej w rozmowach pokojowych z Moskwą (Sbomik matienaiow ot- nosiaszczichsia k istorii Panow Rady Wieiikogo Kniažestwa Litowskogo, s. 272). Tomasz Šwięcki {Historyczne pamiątki mamienitych rodžiu i osob dawnęj PoU ski, t. II, s. 84) podawal: „Siedlecki herbu Grzymala, na Krainie w Wielkiej Pol- sce i na Wotyniu, dworzanin Aleksandra kr61a, starosta konihski, Smolenską oblęžonego mocno bronit”.
Zatwierdzony przez heroldię wilenską Wywod famiiii urodzonych Siedlec- kick herbu Odrowąž z 17 grudnia 1819 roku stwierdzal, že „familia ta starožytną w narodzie polskim, trudniąc się obowiązkami publicznemi, zaslužyla na imię wiekopotnnej pamięci; dziedziczyla dobra ziemskie w Koronie Polskiej Siedlce, w powiecie brahskim ležące”. Heroldia vdlehska uznala wtedy za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” Jakuba, Ignacego, Klaudyusza Eliasza i Hiacynta Bartlomieja Siedleckich (CPAHL, f. 391, z. l,nr 1553, s. 93-94).
SIEKANOWlCZ (SekanoviCius) herbu Siekierz. Znani byli dawniej w woje- wodztwie wilehskim i grodziehskim.
SIEKIERZ (Sekežys) herbu Siekierz. Stynny ongiš rod rycerski osiedlony naLitwie i Bialej Rusi.
SIEKIERKO (Sekerkas) herbu Topdr. Liczna grupa Sieki erk6w, zamiesz- kalych w powiecie drohiczyhskim w dobrach Siekierki Racki, Obniže, Smor- czewo, Siekierki Ciolkovvo, potwierdzona zostata jako rodowita szlachta przez heroldię grodziehską w latach 1819, 1820, 1835 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 189).
48

SEEKIERSKI (Sekerskis) herbu Poraj. „Siekierskt, nobilitowany roku 1775” - podawal Hipolit Stupnicki w Herbarzu polskim i imionospisie n; Polsce zaslužonych htdzi (t. III, s. 51).
SIEKLUCKI (Sekluckas) herbu Kuszaba. Znani byli w Polsce i na Litwie. Wywod famiiii urodzonych na Sieklukach Stekluckich, zatvvierdzony przez Wi- lenskie Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich 24 lipca 1820 roku, a potwjer- dzony ponownie 10 wrzesnia 1835 oraz 3 sierpnia 1843 roku, stwierdzal: „Ta familia urodzonych Siekluckich (...) pod rokiem 1228 za panowania Boleslawa, rnonarchy polskiego, z Czech do Polski przybywszy, z wielu familiami wysokiej dostojnošci polączona, znakomitošcią urzędėw i wysokich dostojehstw zaszczy- cona (...) za męžne swe czyny rycerskie i poshigi wieme dla ojczyzny znacznemi dobrami w Krolestwie Polskim udarowana będąc, szczycila się pomienionym klejnotem sziacheękim i ciągle dobra ziemskie sukcesyjnie od tegož imienia zwane Siekluki w ziemi drohickiej sytuowane dziedziczyla i dziedziczy; z ktbrej to famiiii po wojnie chocimskiej z Turkami jeden Sieklucki przeniosl siq do Litwy w powiat lidzki. Aleksander zaš Sieklucki, podczaszy lidzki, shižąc w vrojsku pod petyhorską chorągwią Paca, hetmana, stawal męžnie w rožnych ekspedycjach przeciw Turkom pod Chocimiem; Jędrzej byl w Zakonie SJ dokto- rem teologii, Wojciech - podkomorzym drohickim 1591, Wladyslaw - podsto- lim dTohickim”.
Rodzina ta posiadala takže dobra Boguszewiznę i Ostasza, a spokrewniona byla m.in. z Jablonskimi. W 1820 roku Wilenskie Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich uznalo Ignacego, Stanislawa, Jana Gwalberta Bonawentur<į, Jaku- ba, Piotrą Marka, Klemensą Andrzeja, Pawla Wiktoryna, Piotrą Marka, Win- centego Franciszka Piotrą na Sieklukach Siekiuckich za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, u/pisując ich do pierwszej klasy ksiąg genealogicznych gubemi litewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553).
SIELANKO (Selankas) herbu Syrokomla. Zamieszkiwali w wojewodz- twach mohylewskim, mšcislawskim i wilenskim. W XVII wieku postadali dobra Soczylov/o, Wielkie Siolo i inne. 28 czenvca 1820 roku zostali uznani przez heroldią wilenską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s, 190-193; f. 391, z. 4, nr 2595).
SIELAWA (Selavas) herbu Sielavva. Miejscem ich osiedlenia byi powiat trocki.
SIELEWICZ (Selevičius) herbu Lubicz. Dziedziczyli przez wieki dobra Sielce w powiecie oszmiahskim. 31 sierpnia 1820 roku zostali uznani przez he- noldię wileriską za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 290-291).
SIELICKI (Selickas) herbu Korczak. Jak wynika z Wywodu famiiii urodzonych Sielickich z 4 maja 1817 roku, od dawna zamieszkiwali oni w majętno- šci Iwanowskiej w powiecie oszmianskim. Spokrewnili się m.in. z Kownackimi,
49

Soltanowiczami, Korsakami, Golejnowskimi. Uznawani byli zawsze za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1553, s. 5-6). Znano ich we wszystkich dzielnicach Rzeczypospolitej, szczegdlnie we wschodnich. Leszek Sielicki, będący w službie zaporoskiej (dowddca kurenia), poslowal w 1666 roku od hetmana Bruchowieckiego do cara Aleksego Michajlowicza (AJZR, t, VI, s. Ill, 321, 124, 154). Antoni Sielicki w 1721 roku by! stražnikiem woje- wodztwa polockiego.
SIELI YVONOWICZ vel SYLWANOWICZ (Silvanavidius). Rus Siely- wanowiez, drobny szlachcic, mieszkaniec siola Torokany, stanowiącego wla- snošc biskupa W. Protasewicza, figuruje w inwentarzu z 1558 roku. W 1594 roku odnotowany zostal w witebskich księgach grodzkich „mieszczanin grodzki konny wojewbdztwa witebskiego Ignacy Seliwonowicz z Kobiszcz” i jego sio- stra Maria.
SIELSKI (Sdskis) herbu Lubicz. Pochodzili z Gniežnienskiego. Posiadali dobra takže na Minszczyžnie i Grodziettszczyznie.
SIEMASZ (Semašius) herbu Sas. Osiedleni byli na ziemi Iwowskiej i chdm- skiej.
SIEMASZKIEWICZ (Semaškevičius) herbu Puks2ta. Znani byli w Wiel- kira Księstwie Litewskim od XV wieku.
SIEMASZKO (Semaška, Kaipgyveninkas). Prastara rodzina, przez wieki mocno rozgaięziona, wptywowa i zastužona na wszystkich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, zaš w wieku XIX-XX stynąca zarowno w Polsce, jak tež i na Litwie, Lotwie, Bialorusi, Ukrainie, Moldawii, Węgrzech, Rosji. Sama forma nazwiska jest zdrobnieniem od staropolskiego imienia Siemowit (Ziemowit). Najstarsze siedziby rod Siemaszkow posiadal na wschodnich terenach Polski, stąd niekiedy blędnie okresla się go jako izekomo litewski, bialomski, ukrainski a nawet rosyjski.
Na przyklad o Siemaszkach, Kleszczewskich, Bajbuzacb, Krašnosielskich, Jakuszynskich, Czaitoryskich, Krasinskich rosyjski nacjonalistyczny historyk Piotr Batiuszkow (zaznaczmy na marginesie, že rosyjscy Batiuszkowowie wy- wodzili się z polskich Baciuszkiewiczow) w ksiązce Podolia (Petersburg 1891, s. 66) pisal: „Wsio eto byli Russkije, ili obrusiewszyje Litwiny”. Jest to ewi- dentnie tendencyjne twierdzenie. Siemaszkowie bowiem osiedleni na Podolu uchodzili za starožytną szlachtę polską, zachowywali katolicyzm i wpisani byli do częšci szostej tamtejszych ksiąg szlacheckich. Rozgalęzili się tam na co naj- mniej trzy odrębne rodziny {Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju ro- doslownuju knigu podolskoj gubemii, s. 315).
Ksiądz Siemaszko, proboszcz bujwidziski, bohater powiesci Boh in Tade- usza Konwickiego, mawial o sobie: ,,M6j r6d stary bialoruski i nie wstyd przy- pomnieč tradycje jeszcze od wielkich ksiąžąt idące”. To rowniez jest mistyfika- cją, chociaz wychodzącą tym razem spod polskiego piora. Z faktu bowiem, že
50

jedna z najzacniejszych rodzin staropolskich rozgalęzita šią po wielu ošciennych krajach, a jej poszczegčlni reprezentanci, i owszem, od paru wiekow poczuwali się takže do narodowosci niepoiskich, nie powinno wynikad zaprzeczenie jej rdzennie polskiego pochodzenia.
Najbardziej wniklxwy heraldyk polski Adam Boniecki uwazat, ¿e Siemaszko- wie pochodzą z Wolynia. Jako protoplastę rodu wymienial w dziele Poczet rodow w Wielicim Księstwie LUewskim w XV i XVI wieku (Warszawa 1883, s. 311-312) Epimacha Siemaszke, odnotowanego w przekazach archiwalnych z roku 1452. Wedhig tego autora Siemaszkowie uzywali herbu Labędž i pochodzili z Wolynia. Mstryha wofynska wspomina ich juz w roku 1528. Siemaszkowie spokrewnieni byli z Czetwertyhskimi, Puciatami, Kamienieckimi, Wolowiczami, Danitowicza- mi, Sapiehami, Czartoryskimi, Tyszkiewiczami, Uchanskimi, Woronieckimi, Ogihskimi, Sierakowskimi,
Inny znakomity heraldyk Kasper Niesiecki w dziele Korona Polska (t. IV, s. 80) zanotowai: „Siemaszko herbu Labędž w wolynskim wojewodztwie, Me* ttyka wofynska 1528 odnotawuje Siemaszkowiczdw, to jest synow Siemaszki”. W podobny sposob ten autor w innym dziele, slynnym Herbarzu polskim (t. VIII, s. 334), slwierdzil: „Siemaszko herbu Labędž, w wojewodztwie woiyn- skim, atoli Okolski powiada, is niektorzy z nich užywąją w herbie krzyža na trzech gdrach wystawionego. Metryka wolynska wspomina tych Siemaszkowi- czdw, to jest synow Siemaszki”.
Prawie identyczne dane o Siemaszkach przytacza Polska encyklopedia szla- ckecka (t. XI, s. 44). Opisując Siemaszkow herbu Labądi zamieszkalych w po- wiatach lidzkim, braslawskim i rosiehskim oraz herbu wlasnego z Wolynia, jej autorzy wskazują, it chodzi prawdopodobnie o tę šamą rodzinę. Jednak z rękopi- sow archiwalnych wynika, že niektore odgalęzienia tego rodu na Wilensrczyznie pieczętowaly šią takže godlem Mogila II (litera „M” z krzyžem; por. Wladystaw Nowina Chrzanowski, Herban szlachty polskiej, Bonn 1982), Odrowąž i Nalęcz, a wzmtanki o nim spotyka się juž w pierwszej polowie XV wieku.
Nieznany z imienia pan Siemaszko zapisany zostal 5 maja 1429 roku w Lucku jako swiadek nadania przez wjelkiego ksiącta Šwidrygajlą, czyli Šwi- drygielię wsi Biesowo Jozefowi Czusie (Archiwum ksiąiąt Lubartowiczdw San- guszkow, 1.1, s. 30). W roku 1445 w jednym z przywilejow Swidrygielfy wspo- mniany zostal „pan Siemaszko”, czlonek rady ksiąžęcej (]. Danilowicz, Skarbiec dyplomatow, Wilno 1862, t. II, s. 180). W innym przywileju księcia Swidry- gielly z roku 1445 wspomina się „dobrych”, czyli szlachetnych panow: Niemirę, Czartoryskiego, Biemata i Siemaszkę (Akty otnosiaszczijesia k istorti Zapadnoj Rusi, t. I, s. 59). W roku 1474 inny pan Siemaszko (byč može syn tub wnuk pierwszego) rowniež w Lucku, poswiadczal sprzedaž wsi Stupno przez Chwed- ka Kozlowskiego Andruszkowi Fedorowiczowi (ibidem, s. 69).
W wieku XVI wzmianki w przekazach archiwalnych o reprezentantach tego rodu są częstsze. Michal Siemaszko, hicki chorąžy ziemski, w 1524 roku mia- nowany zostal przez krola Zygmunta I komisarzem sądowym (Archiwum San- guszkow, t. Ill, s. 262). Bohdan, Michal i Szczęsny Siemaszkowie, szlachcice wolyhscy, figurują w spisie sejmowym z 1528 roku. Paszko Siemaszkowicz, bojar krdlewski spod Trok na Wilehszczyznie, odnotowany zostaf w regestrze
51

z 1528 roku, zaš Jakub Siemaszkowicz z Ejszyszek stawal w tymže roku do pospoïîtego ruszenia.
Bohdan Siemaszko w latach 1543-1547 byl starostą kowelskiin [Archiwum Sanguszkâw, t. IV, s. 353, 430). W tym czasie w przekazach archiwalnych wzmiankowany jest rôwniez jego brat Piotr (Archeograficzeskij sbornik doku- mentow, t. I, s. 73, 78). Prawdopodobnie syn pienvszego z tych szlachcicöw, podkomorzy wtodzimierski Aleksander Bohdanowicz Siemaszko, zapisany zo- stal jako swiadek w stonimskich księgach ziemskich z lat 1555-1565 {AWAK, t. XXII, s. 355), Aleksander Siemaszko byl w czenvcu 1565 roku jednym z po- slancdw krôlewskîch na sąd w sprawie zamordowania w Lucku księcia Jarosla- wa Sanguszki {Archiwum Sanguszkâw, t. VI, s. 27). Andrzej Aleksander Siemaszko, podkomorzy wilkotnierski, w 1569 roku podpisai akt unii lubelskiej (VL, t. II, s, 88).
2 maja 1570 roku Mikoiaj Siemaszko, komisarz krola po Išklego, podpisai do- kument o rozgraniczeniu majątkow szlachty wojewôdztwa poîockiego. Aleksander Siemaszko, kasztelan braslawski, wspomniany zostal w przywileju krôla Stefana Batorego z 7 XI 1582 roku {AWAK, t. III, s. 476), On rowniez w majų 1583 roku wysylai przez Brzeàc do Gdanską zbože ze swych folwarkôw Bužan i Koblinia wpowiecie luckim oraz popiot ze Stuczyna {A rcheog raficzeskij sbornik doku- mentow, t. IV, s. 278). W latach 1590-1601 Jakub Siemaszko, namiestnik polocki, jest wzmiankowany w księgach grodzkich Polocką (Matieriafy ixwleczionnyje îz aktowÿch knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXII, s. 167). Jako „cztowiek zacny” wielokrotnie byl powolywany na âwiadka w procesach i do zapisöw testa- mentowych. Pan Sebastian Siemaszko uwieczniony zostal w roku 1596 w wilko- mierskich księgach grodzkich dzięki zdaniu: „Przy pieczęci svvej ręką podpisai Sebastian Siemaszko ręką swą” {A WAK, t. XXXII, s. 353). Wojciech Siemaszkowicz, bojar krdlewski, byl przed rokiem 1590 wJaécicielem wlôk wolokiemskich w powiecie trockim {AWAK, t. XXX, s. 43).
Byli tež Siemaszkowie (Siemaszkowiczowie) Tatarzy, jak swiadczy regestr Tataröw majątku Zasule na Wilenszczyznie z 1592 roku: „Kit Siemaszkowicz - klacza. sahajdar, szabla” (A WAK, t. XXXI, s. 124). Na ziemiach Ksiçstwa Žmudzkiego „wsadnik woronienski” pan Wojciech Siemaszko zanotowany zostal w ksi^gach rosienskiego sądu ziemskiego z roku 1597 {A WAK, t. XXIV, s. 465). 12 paždziemika 1598 roku w urzędzie grodzkim wojewôdztwa wüen- skiego „stawszy oczywisto služebnik wielmoznej Dominitry Kopciöwny Marei- nowej Strawinskiej, kasztelanowej wilenskiej, pan Sebastian Siemaszko, z osia- dlosci ziemianin hospodarski powiatu wilkomierskiego, opowiadat i obciąžliwie zaiowal o tym, iz dnia niniejszego 12 miesiąca paždziemika w roku 1598, będąc w zamku tutejszym (...), w sprawaeh jejmošci paniej swojej (...), nijakiej zelžy- woici nie spodzietvając šią i nie myšląc, jako cziowiek spokojny, potrzeby i sprawy jejmošci paniej swojej odprawowal”.
Wtedy to „przyszedlszy moeno gwaltero pan Balcer Janowicz Strawinski, horodniezy trocki, mając przy sobie slug niemato, nijakiej inszej potrzeby nie mając, aie umyslnie po to do zamku tutejszego wilenskiego przyszedlszy, lekko sobie powazywszy miejsce Jego Krôlewskiej Mošci urzçdowe, a wprzôd mato pomnąc na bojažn Božą i karam e ludzi takicli swawolnych, przyklad dąjąc snadž
52

i innym ludziom swawolnym, tam na tym miejscu w zamku hospodarskim wi- lenskim (...) pomieniony pan Balcer Strawinski, wykonując umyšlnie a nieprzy- stojnie przyjšcie swoje w sposob zty, pierwiej pochwalkq czyniąc na zdrowie jego, a potein jego Sebastians Siemaszkę, szlachcica uczciwego, niczym jemu niewinnego, dobywszy broniej, on sam i z shigami swottni na miejscu mianowa- nym urzędowym w zamku hospodarskim wilenskim (...) ponamiestnika mėgo zbil i szkodiiwie jego zranii, od ktorego zranienia nie wiadomo, czy na rękę prawą będzie wladac.
A od tego wielką zelžywošč wyražając, stanu swego nie powažając, w tejže izbie mianowanej szablę i czapkę shigom swoim odebrač i jako lupem podzielič się kazal. A będąc juž zranionym, a bojąc šią, aby tamže na miejscu jego na .šmierč nie zabil, uszedl na g orę do izby, do kancelarii grodzkięj wiienskiej”. Urzędnicy schowaii pana Siemaszkę i pozamykali drzwi do pokojow službo- wych. Lecz pan Strawinski „drzwi do izby poodrywawszy, mocno, gwaitem ze shigami swymi do niego się dobyl, chcąc go na šmierč zbič, przymierzyi szablę gotą do glowy jego, onžesz padai do nog mu, prosząc, aby jego na šmierč nie zabijal i zywego puscil. Pan Balcer Strawinski, niejako zlitowawszy się nad nim, widząc go i tak zmordowanego, z tych izb zywego puscil. Jednak w tamtej izbie, poklęknąwszy na kolanach swych, na zdrowie jego pochwalkq uczynil i przysię- gę wykonat, obiecując go na šmierč zabič”, Istotnie, jeszcze w tym samym dniu pan Balcer Strawinski uganial się za Siemaszkąpo ulicy Niemieckiej i probowaf go rąbač, pizylapawszy nieszczęšnika u balwierza podezas opatmnku. Z wypo- wiedzi jego wynikalo, že powodem catego zajšcia bylo pozbawienie go jakiejš „majętnošci” {AWAK, t. XX, s. 133-134).
Hrehory Andrzejowicz Siemaszkowicz, ziemianin krolewski, i jego zona Dorota Tomaszowna okoio roku 1600 posiadali dobra Skaczyszki na ziemi žinudzkiej (Biblioteka Akademii Nauk Litwy ~ Dzial rqkopisow, F. 264-762). Mikolaj Siemaszko, kasztelan braslawski, klucznik i starosta hieki, oraz jego zona Izabella figurują w księgach grodu chslmskiego z 1606 roku (AWAK, t. XXIII, s. 6; Archeograficzeskij sbornik dokumentow, t. I, s. 230). Jest on wzmiankowany w žrodlach pisanych až do roku 1618, „Ziemianin hospodarski” z powiatu grodziehskiego Mikolaj Siemaszko, odnotowany w roku 1628, oraz jeszcze jeden Mikolaj Siemaszko, wotynski poborca podatkowy, wspomniani w 1629 roku, są po prostu itnienmkami poprzedniego (VL, t. III, s. 342).
Barbara Siemaszkowa nadala dwie wloki gruntbw cerkwi chotajewskiej na Minszczyznie w listopadzie 1622 roku {AWAK. t. XXXIII, s. 221), W J633 roku w grodzienskich aktach ziemskich zapisano dzielnego oficera polskiego Mate- usza Siemaszkę, rotmistrza Jego Krėlewskiej Mošct (A WAK, 1.1, s. 186). Wsrod szlachty grodzienskiej, ktora na sejmiku 1649 roku zatwierdzila przepisy splaca- nia dobrowolnego podatku na cele obronne, figuruje Piotr Siemaszko, Jeneral” {ibidem). W 1641 roku w mohylewskich księgach grodzkich wspomniano o ziemianinie i pieczętarzu orszanskim Janie Siemaszce i jego žonie Mariannie z Wasilewiczow Ųstoriko-juridiczeskije matieriafy izwleczionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i magilewskoj, t. XXV, s. 409).
W liscie z 2 grudnia 1647 roku ksiąžę Jeremi Wišniowiecki wymienit na- zwisko „slugi swego Jana Siemaszki”, ktorego posylal z Piaskow „za rarogami”
53

(AJZH, t. 131* s. 91), Szlachcic Piotr Siemaszko, zapisany zostal w roku 1667 jako swiadek w pewnej sprawie sądowej. Magister filozofii Stanislaw Siemaszko w 1672 roku wydat w drukami Akademii Wilenskiej dzielko pt Questiones ex universa theologia selectae... (K. Čepiene, I. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos Spaustuves leidiniai, s. 132). W 1695 roku w księgach zamku kryczewskiego wymieniony jest „pan Jan Siemaszko y malžonka jego Tomila Saprynowska”. Jeden г Siemaszköw w bitwie pod Wiednäem za czasow Jana III Sobieskiego dowodzil stuosobowym oddzialem kawalerii pancemej.
W dokumencie archiwsbym z konca XVII wieku czytamy: „Przed aktami ziemskimi powiatu rosienskiego, stawając osobišcie, jašnie wielmozny pan Ignacy Franciszkowicz Siemaszko testament oyca swego Franciszka Janowicza Siemaszki ad acta podal, ktory со do slowa wpisując, tak się w sobie ma: W indę Oyca i Syna i Ducha Šwiętego. Amen. Ja, Franciszek Janowicz Siemaszko, ziemianin Xięstwa Žmudzkiego, czynię wiadomo у wyznawam sam na siebie tym moim ostatniey woli testamentem wszem wobec y každemu z osobna, komu by о tym wiedzied potrzeba byla, iž ja, Franciszek Janowicz Siemaszko, będąc chory obložnie od niemalego czasu, a na umyšle y pamięci zdrowy, wi- dząc zbližający się krės žycia, chcąc, aby po šmierci mojey między dziatkami mojemi Ignacym Wawrzyncem y Stanislawem Franciszkowiczami y synowcami moimi rodzonymi Wladyslawem Michalem y Mateuszem 2 brata mego rodzone- go rodzącymi się Siemaszkami nie bylo jakich roztyrkow tak ostatecznie rozpo- rządzam,
Nayprzöd duszę moją gzzeszną w ręce Panų Bogu oddaję, prosząc, aby od- pusciwszy wielkosc grzechow moich, raczyl jądla wielkiego mitosierdzia swego zbawic (...), cialo moje grzeszne obrządkiem chraešcijanskim w košciele рага- fialnym wilkiskim za mszą šwiętą pochowac synöw moich mitych у synowcow rodzonych obliguję. Imienicze zaš moje ziemne dziedziczne Wielkie Gayzewo Pobole zwane, w Xięstwie Žmudzkim w parafii wilkiskiej iežące, oycu mojemu Janowi Stanislawowiczowi przez dziada naszego Mikolaja Woyciechowtcza Siemaszkę zostawione, prawem naturalnym spadlej, a między narni bracią r6w- nym dzialem rozdzielone oraz miedzami granicami dawno oznaczone y objęte - wszystko to moim kochanym synom Ignacemu Wawrzyncowi y Stanislawowi Siemaszkom wlewny dzial zapisuję y przeznaczam” (Biblioteka Akademii Nauk Litwy - Dzial rękopisow, F. 12-943).
Kazimiera Siemaszko, obožny powiatowy, wspomniany zostal w uchwale grodzienskiego sejmiky szlacheckiego z lutego 1711 roku oraz z lutego 1715 roku (AWAK, t. VII, s. 192, 211, 257). Z instrukcji sejmikowej szlachty powiatu grodzienskiego z lutego 1733 roku wynika, iž byt on wlaäcicielem folwarku Ostrowek w parafii chodorowskiej koto Grodna. W 1735 roku uchwatę sejmi- kową obok Kazimierza podpisal takže Antoni Siemaszko (ibidem, s. 292, 299, 300). W roku następnym uczynili to Franciszek i Jözef Siemaszkowie. 11 tipca 1713 roku czlonkowie magistratu brzeskiego Stanislaw Sopoėko, lowczy i pod- starošci, Zygmunt Bouffal, podstoli derpski, Kazimiera Siemaszko, instygator krölewski, wysiuchali i pisemnie zarejestmwali skargę doprowadzonej do osta- tecznošci drobnej szlachty na ich sąsiadow Žydow: „Iž obzalowani Žydzi gro- dzienscy, będąc violatorami prawa pospolitego y konstytucji seymowych, ktore
54

sobie za nic nie wažą, przez tak wiele lat smieli kazac dziewkom, parobkom y inney czeladzi shižyč u siebie, ktorey shižby narodu chrzešcijanskiego prawo pospolite, konstytucye seymowe, tudziež privilea nadane miastu Grodnowi šerio bronią, pod poenami w nich wyrazonemi у dotychczas obzalowani onym stužyč rozkazują, rządzą, przynaglają, handle swe mimo prywilegia w rynku prowadzą y tam handlują, gdzie chrzešcijanom naležy; prawa y wtadzy urzędowey nie shichają, dek retom došė nie czynią.
J esi iby со przez trąbę z zwierzchnosci urzędowej ogioszono będzie, obža~ towani nic na to nie dbają, an j uwažają, ale swoim trybem postępują, lamiąc prawa, wagi, miary podstępnie odeymują, w niewiadomosci grodu i magistratu y wszelkte zgola prewenta raieyskie za siebie zabierąją od tak wielu lat. Žolnie- rzow na mieszczan namawiają y wedhig swego wynalazku przez instynkt swoy na miešcie y folwarkach mieyskich czynszy od kramow zalegiego od tak wielu lat nie oddąją" (AWAK, t. V, s. 285-288).
Szlachcic Siemaszko odnotowany zostai w aktach sądu chelmskiego w гарь šie z 16 marca 1719 toku, Helena z Siemaszkow Leduchowska, kaszteianowa wolyriska, trail la do tych akt w roku 1722. W roku 1764 Tadeusz Siemaszko by! komomikiem grodzieiiskim. Antoni, J6zef, Tadeusz, Kajetan oraz dwuimienny Tadeusz Kajetan Siemaszkowie podpisali uchwalę sejmiku grodzienskiego 9 lutego 1764 roku. „Jegomošč pan Jozef Siemaszko, па копіи strokatym, z sza- blą y pistoletami, z wszelkim modemnkiem” oraz Jegomošč Bogustaw Sie- maszko па копіи cisawym z pistoletami”, jak težJegomošč pan Jerzy Siemaszko па копіи myszatym, z szablą” i kilkudziesięciu innych reprezentantow tego rodu stawilo šią 5 paždziemika 1765 roku na popis szlachty powiatu grodzieri- skiego tAWAK, t. VU, s. 396, 405, 417, 418, 419). W токи 1770 Tomasz Siemaszko byl žmudzkim pisarzem ziemskim, W roku 1789 pod instrukcją brze- skiego sejmiku szlachecktego dla deputat6w udających się na sejin do Warsza- wy zložyi podpis takže Stefan Siemaszko (AWAK, t. IV, s. 604). Jan Siemaszko okoio 1790 roku byl ekonomėm folwarku Pesztowiany na Wilenszczyznie.
Ježeli chodzi o wiek XIX, to z lego okresu zachowato się wiele autentycz- nych dokument6w dotyczących dziejow domu Siemaszkow. W 1829 roku he- roldia wilenska stwierdzila, že naležący do tego rodu Szymon Siemaszko, kam dydat filozofii, jest sądzią granicznym powiatu wilkomierskiego, Aleksander, doktor medycyny, mteszka w Astrachaniu, Tylus jest wychowankiem Uniwer- sytetu w Wilnie. 5 maja 1819 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc Kazimierza, Szymona, Aleksandra, Romualda, Justyna, Napoleona, Jozefą, Jana, Antoniego, Andrzeja Siemaczkow herbu Labędž, szlachcicow z powiatu wilko- mierskiego (CPAHL, f. 39, z. 1, nr 919, s. 10). Nobilis Ignatius Jeorgii filius Siemaszko po ukonczeniu gimnazjum w Wilnie 1823 roku wstąpil na studia na wydziat etyko-filologiczny Uniwersytetu Wilenskiego (CPAHL, f, 721, z. 1, nr 834, s. 3).
Wywod familii urodzonych Siemaszkow herbu Labądi z 1820 roku, zatwier- dzony w Wilnie, stwierdzai; „Familia urodzonych Siemaszkow, dawna y starožyt- na, rozmaite w Krolestwie Polskim i w W.XX. dziedziczyla majątki i piastowala urzędy; pochodzący z oney Stanislaw Franciszek Siemaszko, skarbnik bmlawski, abywatel Wielkiego Xi^stwa Litewskiego powiatow grodzieftskiego у lidzkiego,
55

dziedziczyl majątek Lackie Kurminowskie alias Czaplicowskie zwane, w powìe- cie lidzkim položone, у miai šyva Michate, jak о tem upewnily następne pisma doworfy. 1753 Aprila 28 dnia czyniony dokument kwitacyjny od ur. Stanislawa Franciszka Siemaszki, skarbnika braslawskiego, urodzonym Czaplicoin wydany, a 1753 maja 28 w Trybunale W. X. Litevvskìego aktykowany {...).
Wymieniony Michal Siemaszko, že miai syna Macieja, którego synowie Felix, Nikodem, Jan, Wincenty, Jgnacy nìniejszy wywód skladają, о tem udo- wodnily 1757 Decembra 2 dnia mertyka ehrztu Ma fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodów my, marszaiek gubemi, у deputaci po- wiatowi familią urod2onych Siemaszków za rodowitą y starožytną szlachtę pol- ską uznajemy, oglaszamy y onych do księgi sziacbty klasy pierwszey guberni litewsko-wileriskiej zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s, 273-274). W 1823 roku Deputacja Wywodowa Szlachecka w Minsku potwierdzila rodo- witosc domu Siemaszków herbu Labędž, uznając ich za rodowitą i starožytną; szlachtę polską,
W zbiorach Central nego Archiwum Narodowego Bìalorusi w Mìtìsku znaj- duje się kilkadziesiąt autentycznych dokumentów (przywilejów królewskich, zaswiadczen Fmansowych, testamentów itp.) wsród których uwagq zwraca wy- raz ostatniej woli jednego z przedstawicieli rodu:, Ja, Maciej Siemaszko, będąc ręką Najvyyžszego Pana dotkniony smiertelną chorobą, przy zdrowej reflexyi y zupelnych zmyslach za laską Stwórcy mojego zostając, a wiedząc o jeneral- nym šmiertelnosci w konsystorzu niebieskim na caly naród ludzki ferowanym wyroku, gui contigit nati, restant mori, že skoro się na ten swiat czlowiek naro- dzi, zaraz stopnie swoje do okropnego smiertelnosci grobowca stawiac poczyna, gdyž primus ad vitam acceptus, sufficiens ad mortem gradus est. A cóz bardziej w žyciu swoim c2lowiekowi na tym ¿wiecie dtužey lata swe przepędzającemu przyzwoitszego byc može, jezeli nie ustawiczny bieg, a z nim skwapliwe zblize- nie się do mety sobie naznaczoney.
Znając tedy y ja po sobie, že cito гари zbližam się do tey mety, lubo nie tak dia przestarzalych lat tnoich, jako dia zgromadzonych y razem na mnie zwalo- nych rožnych chorób, affektacyi y defektów z okazyi róznego rodzaju w prze- sztym žyciu moim klopotów, turbacyi y paroksyzmów poniesionych, skąd teraz wszelkich chorób doSvviadczając ucisku, mogę mówiò prawdziwie in toto corpo- re meo non est sanitas. Za czym czuję się do slabošci, gdyž te bóle y choroby są to premiures et nuntii, opowiadając mi y oglaszając, abym nie czekal ostatniey ovvey przed rodzajem ludzkim zakrytey fatto meio naznaczoney godziny, a wy- bierając się w podrož in domum aeternitatis, zawczasu mògi rozdysponowac dom móy, у w dobrey nadziei zbawienia ostatnie swiatu màgi oddač wole. A tak nie tylko z uwagi naležaly každego czasu czlowiekowi gotowoàci na àmieré, podtug ewangeliczney przestrogi, ale tcž widząc dia Dslabialych sii moìch y zwątlonego zdrowia smierc przed oczyma, takową ostatniey woli mojej testa- mentem czynię dyspozycyę.
Naprzód Bogu Wszechmogącemu, Stworzycielowi у protektorowi mojemu, za opatrznoàé, dobrodzieystwa у laskì niewypowiedziane, mnie, naywiększemu grzesznikowi przez wszystkie dnì mojego žycia swiadczone, naypokomieyszym podziqkowawszy sercem, žahiję serdecznie za wszystkie calego zycia mojego od
56

wzięcia rozumu až dotąd popelnione grzechy, teraz y czasu rozlączenia šią du- szy mojey z cialem, žem šmiai mąjestat Boski, niewdziączną kreaturą žyjąc na swiecie, cięžkimi obrazač grzechami, chcąc y pragnąc, ažeby z serdecznego žalu (...) nie zdroje, ale rzekt lez z oczu moich na optakanie y obmycie grzechow raoich w mlodošci popebiionych wytryskaly, czego serce moję nie dokaže, w tym czynię rekurs do przenąjdrožszey mąki y krwie Zbawiciela mėgo, hoynie za mnie grzesznego na krzyžu wylaney, ažeby pamiętając na okup tak drogi, raczyt odpužcič wszystkie grzechy moję, powtarzając luam dele iniguitatem meam (...), aby Bog w Tr6ycy Šwiętey jedyny niepojednokrotnie z Psalmistą miserere mei Deus secundum magnam misericordiam duszę moją jako od siebie daną do siebie przyjąė raczyl.
Cialo z ziemi wzięte, ziemi oddąją, ktore aby bylo przez mile dziatki moję pochowane przy kosciele ichmosciow xiąžy Dominikanow w Rostajewiczach na pochowanie y na msze šwiąte gotowicę naznaczam. Synowi memu milemu, imč pami Michalowi Siemaszce, konia z kulbaką, szable y wolikow parą zapisųję, ktdregojako naturatnego sukcesora folwarku mojego wieczysiego ze wszystkimi gruntami y attynencyamį teraz będącemi aktorėm i dziedzicem czynią. Co do calo- šci fortuny dziedziczney Zablocie, kt6re dotąd jeszcze niedzielną zostaje, do po- miarkowania šią z sukcessoratni (...) juž synowi memu Michalowi lub innemu w stopniu jego zachowując, cdrkom moim milym, pannie Krystynie, pannie Bar- barze, panttie Tekli y pannie Reginie z teyže wloki gruntu po dziesięi talarow bitych y po krowce naznaczam, ktore syn moj wyplacic powinien bądzie
Ktorych to btogoslawienstwu Boskiemu poleciwszy”, oddawal pan Sie- maszko opiece najbližszych kilku przyjaciol, prosząc o zatroszczenie šią o los sierot. „Žegnam zatem was, naymilsze dziatki moję, y Boskiemu milosierdziu poruczam” - konczyl swoj testament umierający szlachcic i žegnal wszystkich znąjomych t przyjaciol. Dokument ten spisany zostal II czerwca 1767 roku w Zabiociu (Archiwum Narodowe Biatorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2926).
Jedna z galęzi Siemaszkow posiadala dobra Sosnowcow w wojewodztwie nowogrodzkim (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2945). Duže gntazdo tego rodu znajdowalo šią takže na Podlasiu. Wypis wywodu famtlii urodzonyck Siemaszkdw z roku 1825 infbrmowai m.in., že „familia uro- dzonych Siemaszkow herbu tabędž w obwodzie i powiecie bialostockim za- mieszkata”. W dokumencie tym cytowano pismo z 1819 roku, stwrierdzając, že „dom ten z wojewddztwa wolyhskiego początek swoj biorąc, posiadat wysokie urząda i z najpierwszymi w Polsce spokrewniony byl familiami. Dowodzą tego rožni z rožnych miejsc dziejopisarze, a tniatiowicie Metryka wofynska w roku 1528 wspomina, že Piotr Michajlowicz Siemaszko byf starostą sądowym luckim {...), a takže Istrument rozgraniczenia dčbr Ostrogskich Kollegium Ostrogskiego Kujawskiego, že w roku 1552 byl tenže juž pisarzem litewskim, starostą krze- mienieckim i postern do Moskwy. Oraz Paprocki, dziejopis Polski, w dzielach swoich opisuje, iž požniej podobnymže sposobem na ushigach ojczyzny wiek swoj przepądzil i potomkowie onego. Ale chwiejącemu šią losowi ludzkiemu ulegając, dom ow tak zamožny na kilka miejsc z Wolynia do Litwy przeniosl šią. A Bohdan Michajlowicz Siemaszko, z tego rodu pochodzący, posiadając w wojewodztwie brzeskim znaczne dobra, prdcz innego potomstwa mial syna
57

Aleksandra, ktöry naprzöd byl podkomorzym wlodzimierskim, požniej kasztela- nem braslawskim i starostą luckim, w roku 1569, a za pracą Benedykta Herbsta pierwszy schizmą porzucil.
Po przeniesieniu šią zaš do Ütwy i nastąpnie po rozrodzeniu šią znacznym lego domu familia w rozmaitych ziemiach i wojewödztwach dziedziczne posia- dala i dotąd jeszcze w Wielkim Xięstwie Litewskim, a mianowicie w powiatach grodzieüskim, lidzkim, trockim, kowienskim i dalszych dziedziczy majątki, z ktörej Marcin Siemaszko, rotmistrz, dziad dopiero wywodzących šią, nie tylko folwark Siemaszki zwany w powiecie grodziehskim i w lidzkim - Ciechanowsz- czyznę sukcessuje, lecz nadto i nabyty przez siebie folwark w powiecie trockim Hubiszki zwany (...). Tenže Marcin Siemaszko mial syna w roku 1738 marca dnia 19 zrodzonego Jozefą Siemaszkę, pözniej takže rotmistrza brastawskiego”.
Öw z zoną Zofia Szuyską mial synöw Augustyna, porucznika wojsk fcoron- nych, Tadeusza, regentą granicznego powiatu trockiego, i Stanislawa, kapitana wojsk rosyjskich. Augustyn z žonąZofią Skaržynską mial synöw szešciu: Sewe- ryna, Ludwika, Antoniego, Jozefą, Leopoldą i Henryka. Wszyscy oni - dwa pokolenia dwöcb galęzi rodo Siemaszköw - w 1819 roku uznani zostali przez Deputację Wywodową Wilenską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”. Wpisano ich do pienvszej cząšci ksiąg szlacheckich gubemi litewsko- wilenskiej” {CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1551, s. 34-70).
W zbiorach Centrainego Panstwowego Archiwum Historycznego Litwy w Wilnie znajdują šią liczne oryginalne wlasnorącznie przez czionköw rodu Siemaszköw po polsku pisane dokumenty z XVIII wieku, wyjašniające icb sprawy rodzinne i mąjątkovre. Są tu takže przechowywane urzędowe akta daw- nej heroldii wilenskiej. Jeden z nich, Wywöd famiiii urodzonych Siemaszköw herbu tabędž z 1832 roku, zawiera informacje, že: „familia ta (...) od najdaw- niejszych czasöw w Wielkim Xiąstwie Litewskim osiedlona, szczycąc się do- stojnošcią szlachecką i užywając prerogatyw temų stanowi wlaäciwych, posia- dala ziemne majątki, a mianowicie od imienia Siemaszköw Siemaszkowskie zwane, w powiecie lidzkim polozone, ktöre koleją naturalnego spadku przecho- dząc do požiriejszych potomköw, są dopiero we wladaniu wywodzących šią, Wziąci do niniejszego wywodu za pierwszych przodköw Mikolaj i Jakub Sie- maszkowie dziedziczyli, jak šią wyzej rzeklo, osiągnione po przodkach swych dobra zwane Iwaszkowskie Siemaszkowskie. Z tych Mikola] splodzil syna Stanisiawa, ktoremu stryj jego Jakub Siemaszko tąž majętnošd ojczystą dziedziczną prawem donacyjnym 1735 roku listopada 11 dnia czynionym zapisat”. Stanislaw Mikolajewicz Siemaszko oženiony z urodzoną Katarzyną Barzyczkowną mial dwöch synöw Macieja, zmarlego bezpotomnie i Jerzego, ktöry z pierwszej žony Klimowiczöwny mial synöw dwöch: Jozefą Wincentego i Ignacego Jana, a z drugiej, Franciszki Szymancöwny, jednego - Aleksandra Wlodzimierza.
Wszyscy Siemaszkowie byli wyznania izymskok&toliekiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028, s, 12-13). Drzewo genealogiczne grodziensko- wilkomierskiej galązi Siemaszköw przedstawia szešč pokoleh i szesnašcle osob plci mąskiej. Szlachecką rodowitosc poszczegolnych odgalązien tego rodu wie- lokrotnie potwierdzaly w wieku XIX deputacje wywodowe Grodna, Minską, Wilna, Witebska. Siemaszkowie herbu Labądž spokrewnieni byli m.in, z „od-
58

wieczną szlachtą”, Starzeriskimi herbu Lis (Materiafy do bibliografii genealogii i heraldyki polskiej, Buenos Aires-Paryž 1974, t. VI, s. 313-316).
Juž w XVI stuleciu Siemaszkowie posiadali w powiecie lidzkim majątnošč Andraejevvszczyznę vėl Lukaszowszczyznę. Za protoplast^ tej gaięzi rodu ucho- dzit Jakub Siemaszko, ktory w latach 1610-1620 doczekal šią synow: Stanista- wa, Jakuba i Mikolaja. Poįniej weszli oni w posiadante majętnošci zwanej Li- kancowskie vėl Siera aszkowskie nad rzeką Jablonką. W roku zas 1832 heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc Jana, Antoniego i Karola Sieraaszkow z zo- nami NVikiorią Mickiewiczowną, Kunegundą Hryhorowicz6wną i Agatą Songi- nianką. Mieszkali oni w miejscowosci Zahorze (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 1785).
Siemaszkowie herbu Labędž osiedleni byli takže, jak juž zaznaczylišmy, w powiecie witkomierskim. Posiadali wsie Liprriszki, Nosajkowicze i in. Za proto- plastę tego odgalązienia rodu uchodzil Mikolaj Siemaszko, syn Stanistawa (zm. w 1663 r.). Jego syn Stanislaw zmarf bezpotomnie, natomiast Jan mial trzech sy- now: Szymona, Jana Piotrą i Kazimierza. Ten ostatni doczekal šią dwoch synow: Jerzego (jego potomkami byli: Stanislaw, Jerzy, Michaf; a w kolejnym pokoleniu: Jozef i Antoni) i Jana, z ktorego następcami byli Stanislaw, Franciszek Szymon, Adam, a w kolejnym pokoleniu: Antoni Wincenty, Stanistaw Jerzy, Jerzy Teodor, Jozef Paskal, Dionizy Tadeusz. Wszyscy prawnukowie byli bezdzietni i tyiko Antoni Wincenty Siemaszko mial dziecj - pięciu synow: Jozefą Kalasantego, ur. w 1805 roku; Leopoldą Wincentego, ur. w roku 1810; Edwarda Dominika, ur, w 1813 roku; Jana Ksawerego, ktory przyszedl na swiat w roku 1815; Andrzeja Mikofaja, ur. w 1820 roku (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 589).
Interesujące dane zawiera Wywodfamilii urodzonych z Dobrotynia Siemasz- kow herbu Odrowąi, przedstawiony w Wiinie 27 Iutego 1835 roku, ktory poda- wal, že: „familia z Dobrotynia Siemaszkow od naydawnieyszych czasow szczy- cąc šią dostoynošcią starožytną szlachecką, podtug swiadectwa dziejow ktonika- rzy polskich, užywa herbu Odrowąž Tomasz Siemaszko, wziąty za protoplast^ do niniejszego wywodu, pošwiąciwszy šią wojennej službie, by! wniesiony do rangi porucznika chorągwi pancemej Wielkiego Xiąstwa Litew- skiego, pelnil urząd podstolego krzemienieckiego samey rodowitey szlachcie wlasciwy i potączon związkiem maiženskim z urodzoną Teodorą Gorską, mial nadane od nayjašnieyszego krola polskiego Jana III woytostwo judranskie w Xiąstwie Žmudzkim [ežące od ciwunstwa pojurskiego odlączone, za cessyą od urodzonych Piisudskich wydaną, Przyniosly o tym przekonanie dwa listy 1691 dattne (...).
Wspomniony Tomasz Siemaszko wydal syna Ludwika. Tenže Ludwik z Dobrotynia Siemaszko, pojąwszy w stan matženski urodzoną Franciszkę Ber- dowską, uzyskal dla niey jus communicalionem rzeczonego wdytostwa judrai- skiego ze wszystkimi attynencyami y poddanstwem do niego naležącem (...), Rzeczonego Ludwika z Dobrotynia Siemaszki syn Alexander, chorąžy pojurskt, pojąwszy za mafžonką urodzoną Teofilią z Lubna Poiubinską, ciwun6wną i sta- rošciankę twerską, odziedziczyt po niej dobra Kiegi i Laby z poddanstwem w Xięstwie Žmudzkim w powiecie dyngianskim položone”.
Tenže Alexander Siemaszko by! wlascicielem mająfkėw Phrtynia, Zuipiow, Bumiow, Adamiszek, Rymszyszek, Tarwidow. Zostawtl synow Franciszka i Joze-
59

fa. Jozef rnial syna Franciszka, a po nim wnukow: czteroimiennych Edwarda Maksymiliana Ignacego Korneliusza i Ottona Stanislawa Augusta Marcina, ktö- rzy uznani zostali w 1835 roku za „rodowitych i starožytnych dworzan” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 32*34). "Na lišcie szlachty gubemi wilcnskiej z 1839 r. figurują Jözef, Antoni, Szymon Celestyn, Franciszek Sergiusz, Win- centy, Wawrzyniec, Stanislaw, Adam, Marcin, Tomasz i inni Siemaszkowie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, s. 20).
16 lipca 1840 roku lekarz Tytus Siemaszko otrzymal z kancelarii general- gubematora wilenskiego zezwolenie na dalszy pobyt za granicą. Ow Tytus Siemaszko, syn Kazimierza, mieszkal w Neapolu i chciai „ze względow zdroWOt- nych" pozostač w Krolestwie Neapolitanskim jeszcze przez rok. Gubernator wyrazil zgodę i kazai wydaö mu roczny paszport (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 578).
Siemaszko, Krasinski, Maciejewski, Jan Rokicki, Jan Wožniakowski, Ma- kuszycki, Chodžko, Jozef Pawtowski, Lopatecki, Pietkiewicz, Onufry Moroz, Smugiewicz, Sylwan Bobidski, Erazm Dobrowolski tworzyli w 1840 roku pa- tliotyczną organizację polską. w Wilnie, za co zostali wydaleni z Akademii Me- dyko-Chirurgicznej. Zebrania odbywaly się w mieszkaniu Chodžki, czytano tam„podburzające, utrzymane w rewolucyjnym duchu wiersze Wozniakowskie- go" (poemai Poiępiehcy, Odę do Boga, Wilianki i in,). Organizacja miala powią- zania ze studentam] z Dorpatu i shižącymi w wojsku rosyjskim Polakami z Wi- lenszczyzny (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 30, s. 145-148 i in.).
O zawartosci ideowej czytanych dziel dokument poHcyjny donosil, iž ce- chuje je: „I. Niespožyta nienawisc i zlošč ku wszystkiemu co rosyjskte, jak i ku tym, ktorzy obojętnie patrzą na istniejący stan rzeczy, nie nie przedsiąbiorą w celu odbudowania Polski; 2. Szczegölna nienawiäd do cara rosyjskiego; 3. Ludzie, ktorych dzialania budzą wstręt autora to: arystokracja, osobnicy mer- kantylni, pustoglowi i mnisi; 4. Autor przepowiada rewoluejs, mającą zniszczyč despotyzm i arystokrację, wprowadzic braterską rownosö między ludžmi, spro- wadzic niebo na ziemię” (CPAHL, f. 378, z. 184Ö, nr 30, s. 174-177).
31 grudnia 1842 roku heroldia wilenska zatwierdziia genealogię rodu Sie- maszköw herbu Nalęcz z powiatu wilkomierskiego, wlascicieli majątku Gru- dziszki. Zatwierdzone takže wowezas drzewo genealogiczne tej rodziny przed- stawialo pięč pokolen - 20 osob ptei męskiej (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 590). W 1851 roku herotdia w Kiszyniowie potwierdzila rodowitosc szlachecką Miko laja Siemaszki, pochodzącego z gubemi podolskiej (Aifawitnyj spisok dwo- rianskim rodom biessarabskoj gubemii, s. 20). Spis szlachty tidzkiego powiatu z 1855 roku stwierdzal, že zamieszkiwalo tam 24 Siemaszköw, wpisanych do szostej ezęsei (szlachta starožytna) ksiąg szlacheckich gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391. z. 4, nr 1692, s. 123-125).
W 1861 roku opinia publiezna Wilna zbulwersowana byla wiadomoseią o - jak donosit dokument policyjny - „roždienii dworiankoju Feliciannpju Siemasz- kownoju niezywogo biudno prižytogo jeju riebionka” (CPAHL, f. 3 91, z. 4, n r 2643, s. 77). Reakcja ta nie dziwi, gdyž dom Siemaszköw byl powszechnie zna- ny i szanowany, a takie wydarzenie w dziejach sziacbeckiej rodziny bylo czyms szokującym.
60

Szlachcic z powiatu lepelskiego Stanislaw Siemaszko, syn Jozefą, w latach 1863-1868 byl pod tajnym nadzorem policji i chociaž w owczesnym dokutnen- cie zaznaczono: „na czyj rozkaz i za co nie wiadomo”, to niewątpliwie chodzilo o powstanie polskie j „nieprawomyslnosc polityczną” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 21). Po 1863 roku za potityczną nieprawomyslnosc zwolniony zostal zpracy w gubemi kowienskiej m.in. „radca tytulamy Romuald, syn Jana, Sie- maszko, wlasnosci nie ma”, w powiecie zaš n o woaleksandrowskim - „sekretarz kolležski Ignacy Siemaszko, ma dom w NowoaleksandrowskiT (CPAHL, f, 378, z. 1866, nr 181, a. 25).
Siemaszkowie herbu Labędž posiadali przez wieki majątnošč Siemaszki w powiecie grodzienskim. Odgalęzili się tež na powiaty pinski, oszmianski, dzisnehskį, minski, zawilejski, wilenski, trocki, wilejski oraz wilkomierski, gdzie posiadali majątek Pielanka. Jak wynika z przekazow archiwalnych, brali oni žony z iakich domow, jak: Czekonscy, Narymowie, Muraszkowie, Marei- nowscy, Bogdanowiczowie, G^dzwiHowie, Tolloczkowie, Tietianiecowie, Cie- chanowiezowie, Dogielowie.
Dose wczesnie odgalęzil šią ten rod takže na Rosją, gdzie cieszyl šią row- niež wielkim szacunkiem, Ksiąžę Piotr Dolgorukow (Rossijskaja rodoslownaja kniga, Petersburg 1854, cz. 1, s. 39) pisal o Siemaszkach jako o rodzinie znanej w Polsce i Litwie jeszcze przed rokiem 1600, a więc naležącej do starožytnej szlachty.
S1EMIELEWICZ (Semelevičius) herbu Cyrenberg. Posiadali dobra ztem- skie w powiecie szawelskim na Žmudzi.
SIEMtENOWICZ (Semenaviiius) herbu Radwan odm., Szeliga, Syro- komla. Hipolit Stupnicki w trzecim tomie Herbaria polskiego i imionospisu w Polsce ludzi zaslusonych (s, 33) pisal: „Siemionowicz, herbu Radwan, z tą odmianą, že miasto šredniej poly u chorągwi kladą gwiazdą o szesciu granach, a na hehnie trzy piora strusie. Kazimiera, wyksztalciwszy się w sztuce artyleryi w Holandii, wydat pierwszy z Polakow w tym przedxniocie dzielo uezone, prze- tlumaczone požniej na wszystkie jązyki. Za Wtadyslawa IV zawiadowal urząd pulkownika artyleryi Siemionowicz herbu Szeliga na Žmudzi”.
Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. VIII, s. 339) wywodzil Siemionowiczow herbu Radwan z powiatu oszmiaAskiego; wspominal tež, že odgalęzieni od nich Siemionowiczowie herbu Szeliga mieli dobra na Žmudzi. Natomiast nic nie mowit o odmianie nazwiska Siemienowicz, chociaž jest niewątpliwe, že byla to jedna rodzina z Radwanczykami oszmianskimi. Identyczną informaeję podal ten autor w dziele Korona Polska (t. IV, s. 83). „Siemienowiczowie w Ksiąstwie Žmudzkim tegož herbu Szeliga” - zanotowal lapidamie profesor Wojciech Wijuk Kojalowicz w Herbarz u z XVH wieku. Siemienowiczowie herbu Szeliga od XVII wieku posiadali majątek Dabsze w powiecie rosienskim na Žmudzi. Drzewo genealogtczne tego rodu, zatwierdzone przez heroldię w Sankt Petersburgu w 1902 roku, przed- Stawialo 10 pokoleh (38 osob plci mąskiej) tej galęzi Siemienowiczow. Heroldia zas wilehska potwierdzala rodowitosc szlacheckątego domu w latach 1804, 1832, 1853,1882,1894 (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 173).
61

Rodzina ta pienvotnie uzywala zmodyftkowanej wersji herbu Radwan, kla- dąc zatniast šredniej poly u chorągwi pięcšograniastą gwiazdq, Zatnieszkali na Ukrainie Siemienowiczowie takže pieczętowali się herbem Radwan (por. W, Lukomskij, W. Modzalewskij, Malorossijskįj gierbownik, s. 163), W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, s. 288) pisat, že Siemionowiczowie užy- wali herbu Syrokomla i zamieszkiwali vv powiecie wilkomierskim. Informacji o nich nie spotyka się jednak w materialach heroldii wilehskiej. Bartosz Paproc- ki w dziele O herbiech ksicįiąt i rycerstwa Wielkiego Księstwa Liiewskiego z 1584 roku, podając wizerunek wlasnego herbu Siemienowiczöw, zaimažal: „Siemionowiczowie w osznrianskim powiecie tego herbu užywają, domy staro- dawne”.
Siemionowiczowie Radwanczycy licznie mieszkali we wtasnych zascian- kach w powiecie dzisnebskim, gdzie byli spokrewnieni z Fursami, Sorokami, Karczewskimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117,11). Jedna z galqzi tego rodu prze- niosfa się do powiatu szawelskiego. Ich przynaležnošč do stanu szlacheckiego pDtwierdzily heroldie wiienska i kowiehska w roku 1855 (CPAHL, f. 39], z. 4, nr 2859). Siemienowiczowie herbu Radwan posiadali takže majętnosc Užumi- dzie w powiecie widuklewskim w Księstwie Žmudzkim. Wskazany w Wywodzie familii urodzonych Siemienowiczow Kononowiczöw z 19 III 1804 roku za proto- plastą Adam Siemienowicz mial synow trzech: Andrzeja, Kazimierza i Konona. Od tego ostatniego wywodziii sie Konowiczowie zamieszkali w powiecie gro- dziehskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 992, s. 160).
Franciszek Piekosinski w Herbarzu witebskim zanotowal: „Kononowiczo- wie z familii Siemionowiczöw herbu Radwan, czyli Siemienowicz, to jest cho- rągiew žolta o dwoch polach z frędzlami, miasto zaš trzeciey šredniey poly gwiazda o 6 graniach; na wierzchu chorągwi krzyž w polu blękitnym; w helmie tizy piora strusie, dając wywöd rodowitosci szlacheckiey, okazali, iž Woyciech Siemionowicz obywatel Xiqstwa Žmudzkiego, w powiecie widuklickim mając dziedziczną substancją, Uzumendzie nazwaną, mial syna Adama, ktörego prö- bowatio testamentem 1640, rozporządzającym majętnošc Uzumendzie na synöw swych Andrzeja, Kazimierza i Konona, z ktörego to Konona Siemionowicza wszczęla się familia Konowiczöw.
Ten Konon, opusciwszy kraj swöy, osiadl byi w powiecie grodzienskim; synowie jednak tegož Konona informowani o familii w Xiqstwie Žmudzkim, powrocili w powiat widuklicki y tam od familii poznani, w sukcessji majętnosci Uzumendzia zaspokojeni zostali. Do tego oraz z dlugoletniey stužby u xx. bi- skupöw wilenskich Eustafi, syn Konona, otrzymal prawem wieczystym dworek w Wilnie, a prawem dozywotnim majętnošč Warliszki z döbr kapituly wilen- skiey odlączoną. Dowody na to, chociaž autentyczne byfy, pod cięžką jednak calego miasta Wilna w roku 1737 konflagratą, we dworku dziedzicznym tychže Kononowiczöw z calym ich majątkiem splonęfy". Czlonkowie tej rodziny spra- wowali rožne funkcje w dobrach biskupa wilehskiego Zienkowicza oraz u ksią- žąt Ogihskich i Massalskich.
Dekret Sądu Ziemskiego Prowincjonalnego Witebskiego z roku 1775 wymie- niai szlachcicöw Bogusiawa, Antoniego, Joachimą, Kazimierza, Tomasza, Jozefą, Stanislawa, lgnacego, Adama i Macieja Siemionowiczow-Kononowiczow. W 1835
62

roku heroMia wilenska odnotowala, „že familia Siemionowiczów-Kononowiczów wywiodla się w roku 1804 marca 19, do którego dekretu Józef Tadeusz, syn Józefe Antoniewicza, Siemionowicza-Kononowicza, mieszkającego w powiecie wilejskim gubemi miñskiej w majątku Wojcieszach, za ¿wiadectwem marszalka oszmiaúskie- go, a zas Maciej, syn Tomasza, z synami Tadeuszem Narcyzem i Aleksandrem Franciszkiem, dwuimiennymi, oraz Józefem Marcinem Franct$zkiem, trzyimien- nym, Siemionowiczowie-Kononowiczowie, w míesete Kownie mieszkający, są dolączeni do tego dekretu przez rezolucją dnia 22 Ustopada 1832 roku zapadlą” {CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2641).
W zbiorach Archiwum Narodowego Bialorusi w Minsku znajduje šią wy- wód genealogiezny rodziny Siemionowiczów herbu wlasnego z 1819 roku. Za protoplast^ tej linii uznano Jana Samuelowicza Siemionowicza, žyjącego w wie- ku XVII, który mial synów Hrehorego, Maxyma, Michata; wnuków Marcina, Symona, Stefan a; prawnuków (w koncu XVIII wieku) Jana, Daniela, drugiego Jana, Hrehorego, Qnufrego, Alexandra, Miehala, Wincentego (Archiwum Naro- dowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3987, s. 5).
Od 1729 roku Siemionowiczowie byli wlascicielami majątku dziedzieznego Kaczyn w powiecie nowogródzkim, który w 1793 roku sprzedali Andrzejowi Lopuszynskiemu, sami przenieáli šią do powiatów braslawskiego, wilejskiego, wileñskiego, mmskiego, W roku 1852 Wileñskie Zgromadzeme Szlacheckie potwierdzilo, \i Siemionowiczowie „pochodzą z byiej szlachty polskiej” (,,iz bywszej polskoj szlachty”), ale do ksiąg szlacheckich ich nie wpisano, dąžąc, zgodnie z wytyeznymi cara, do zepchniącia zbiednialego rycerstwa w masy ciemnego chlopstwa (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z, 2, nr 3987, s. 19-20).
Wzmianki o pnzedstawicielach tego rodu w zbiorach archiwalnych są nader liezne. Wynika z nidi, že u zarania swych dziejów niektóre odgalązienia tego rodu tialežaly do zamožnej szlachty. Pauperyzacja nastąpiia dopiero pózniej, zwykle w wyniku dziejowej zawieruchy i celowej polityki rządow pañstw zaborezyeh. Zachowal šią dokument z XIV wieku, który poswiadeza znakomitą kondycję mate- rialną ówczesnych Siemionowiczów: „Dwor Zubrowicze, dwor Chimy, ziemia pusta Dubrowieriska, dwor Bychowo, dwor Dabosna, Dabosna danniki w Turcy - kniaž Dmitr Siemienowicz dobra wyzey opisane kniehini Zophij y jey dzieciom y potomkom wszystkim daje, daruje, y zapisuje wiecznym prawem darowtzny, maja 31, 1392 roku” (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 20).
Žrodla z 1409 roku wspominają Jana Siemienowicza ze Žmudzi, okoliczne- go smolenskiego, oraz Borysa Siemienowicza, starostę wilkomierskiego (por. Valerija Semenavičiute-Damašiene, ,J)idžiojo artilerijos meno" autorius - Lietuvos bajoras, Lietuvos Bajoras, 1998, nr 3, s. 4-5). Jur Siemienowicz „kniaž”, szlachcic z ziemi molodeczañskiej, figuruje w przywileju wielkiego księcia li- tewskiego Kazimierza Jagielloñczyka z roku 1443 [Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 99, 183 i in.). Siemienowtczowie (Szeymyonovyczy) z po- wiatu nowogródzkiego wymieniani są w zródlach pisanych z roku 1437 {Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wileñskiej, 1.1, s. 170).
Wsród elity szlacheckiej Wielkiego Księstwa Litewskiego występują w roku 1432 ksiąžąta Iwan Putiata Siemienowicz, Wasili Siemienowicz (I. Danitowicz,
63

Skarbiec dyplomatow, t. II, s. 133), W 1441 roku pod przywilejem krola Kazimiera, nadającym liberalne prawa miastu Wilnu, widnieje wsrod innych podpis Jerzego Siemienowicza {ibidem, s, 175). Kniaž Jerzy Siemienowicz wspomniany zostal w przywileju krola Kazimierza Jagiellonczyka z 1450 roku. W roku zaš 1484 wymieniają zapisy archiwalne kniazia krolewskiego Iwana Siemienowicza (Akty otnosiaszciijesia k ištarti Jugo-Zapadnoj Ross ii, t. f, s. 68,92 i in,).
Jur, Andrzej i Semen Siemienowiczowie, kniaziowie z Holszan, figurują w przywileju księcia Semena Romanowicza Kobryriskiego z 1 pazdziemika 1456 roku (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t, XV, s. 231). 24 tnarca 1470 roku Kazi- mierz Jagiellonczyk podyktowal w Wilnie list, ktorym „dobra wszystkie, na kto- rychkolwiek z dawna xiąžą Dmitr Siemienowicz w spokojney possessy byl, žonie tegož Dmitra potwierdza” (ibidem, s. 243). 19 lipca 1473 roku tenže ksiąžą Alek- sander Siemienowicz z Holszan „dobra swoje Swierany, dziedziczne, kiedy do Pol- ski jechal na poselstwie, kosciolowi sw. Stanislawa zapisal” (ibidem, s. 245).
„Kniaž Andriej Siemienowicz a brat jego kniaz I wan, a u niego try syny” przed 1482 rokiem shižyli na ziemi smolenskiej krolowi polskiemu (ibidem, s. 286). Dworzanin wielkiego księcia Iitewskiego Aleksandra Jagiellonczyka Mitko Siemienowicz otrzymai od swego pana w 1499 roku Danilką Toporowa zbracmi i gruntam! (ibidem, s. 535). 20 lipca 1503 roku pan Borys Siemienowicz procesowal šią z krewnymi swej žony z domu Gstafjewiczowny o częšč majątku Uzda (Sbontik matierialow otnosiaszczichsia k istorii Partow Rady Li- towskoj, s. 288-290). W 1526 roku jeden z edyktow krola Zygmunta 1 pošwięcony byl skardze mieszczan z Kamienca Litewskiego Ostaszki Polakowicza i Miszki Siemienowicza (AWAK, t. IT, s. 207),
Wedlug listy z 1528 roku pan Andrzej Siemienowicz mial w razie potrzeby wojennej stawic pod bron pjąciu konnych rycerzy; Lenart Siemienowicz Z Ostrynia mial stawac do wojny sam, Mikolaj Siemienowicz z Wolkowyska, Zenko Siemienowicz z Trok - tak samo (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1427). Uchwala sejmu wilenskiego o pospolitym ruszeniu z 1 maja 1528 roku postanawiala m.in. že „pani Borysowa Siemienowiczowa majet stawiti odinnadcat koniej”. Andrzej Siemienowicz z Pienian stawal w tymže roku sam do pospolitego ruszenia w Wilnie. 7 lipca 1539 roku „bojar hospodarski” Pawel Lyczko zaskaržyl poddanych pana Daniela Siemienowicza w sądzie grodzien- skim, že oni „žonę onego przejąwszy - a ona swiniey z žyta gnala - zbili i zra- nili”. Niewiasta okazywala potem rany i since panu Danielowi, lecz on „spra- wiedliwosci uczynič nie chciai”, z tego to powodu sprawa musiata trafič pod rozwagq panow lawnikow w Grodnie (AWAK, t. XVII, s. 12).
W Regestrze popisania majętnoici, zamkdw y dworow naležących do dome- ny rodziny Gasztoldbw, sporządzonym okolo roku 1550, znajduje šią następują- cy fragment: „Cztemasty Andrzey Siemienowicz, Maciey i Epimach Bohdano- wiczy, Wasko Andrzejewicz, Nikifor Siemienowicz, Iwaszko, Wasko, Sienko Sawiczy, Ulas a Marcin Kondratowiczy, každy z nich osobliwym domem mieszka, majątnošc u nich oyczysta Siemienowszczyzna [Siemienowszczyzna to wies szlachecka niedaleko miasteczka Traby na Oszm ianszczyžn i e], gruntu oromcgo na wszystkie trzy lata na beczek dziesiąč, sianožęci na wozow dwa- dzieicia, lasu zarošley na beczek pięč” (AWAK, t. XXIV, s. 122).
64

Zachary Siemienowicz, „ziemianin hospodarski” z ziemt žmudzkiej, prze- zywany Uzpiawnickim, zamieszkaty w powiecie widukliskim, nabyl gruntą od Stanislawa Stiebuklaitisa, tež bojara, sądząc z nazwiska, Litwina (AWAK, t. XXIV, s. 243). Dmitr i Iwan Siemienowiczowie, krewni podskarbiego dwor- nego litewskiego lwana Andrejewicza, wspommani są 24 sierpnia 1554 roku w testamencie tego dygnitarza (Archiwum Sanguszköw, t. VI, s. 14-16). W 1567 roku w ochotfliczym regimencie starosty orszanskiego Filona Kmity Czamobyl- skiego ciągną przeciw Moskwie „pacholek Wasko Siemienowicz, na nim pan- cerz, przylbica, szabla, tarcza, drewko; kon pod nim bialy z piętnem". Na Ga- bryeln zas Siemienowiczu byla „zbroja blachowa”, a pod nim „kon gniady” (Archeograficzeskij sbornik dokumentüw, t. TV, s. 218).
Jesko Semenowicz, podsędek grodu luckiego, zaskaržyt w sądzie wlodzi- mierskim 2 X 1570 księžnę Hannę Zbaraskąo nieprawne zabranie mu wsi Szek wowa (Archiwum Sanguszköw, t. VII, s. 372). Jakub Siemienowicz byl kapla- nem „Preczistenskoj Cerkwj” w Nteswiezu od 1577 roku. W tyrn czasie w Brze- iciu sprawowai poshigę kapfen prawoslawny Demian Siemienowicz (AWAK, t, III, s. 11-12). Szlachcic Olechno Siemienowicz z majątku Zboromirza, naležą- cego do Tyszkiewiczöw, zaskaržyl w kwietniu 1577 roku w sądzie grodzkim brzeskim niejakiego Demiana Hebnią o napad i grabiež. W tym czasie Andrzej Zdzitowiecki oskaržal ziemianina Dymitra Siemienowicza ze Zdzitowca o grabiež pięciu koni. Trzeba zaznaczyč, že ten pan Siemienowicz w ogöle się wy- rožnial sklonnošctą do zwady i bojek, a imiįjego wiele razy pojawia się w księ- gach sądu brzeskiego.
Nazwisko Siemienowicz spotyka się często w aktach archiwalnych dotyczą- cych wschodniej częsci Bialorusi. 13 tnaja 1577 roku „przyszediszy przed urząd wojtostwa mohylewskoho Maryna Zydkaja, karczmarka, opowiedala, i to sama jawnie i dobrowolnie wyznala, iž že pierwiej wyciskala ona z chahipki, w pobli- žu domu jej zbudowanej, mieniąc pod nią będący plac byd swoim wiasnym, Lewona Siemienowicza rzeczy i naczynia jego domowe precz byla wymiatala, ktöry placyk on byl trzymal od pana Pawla Chojeckiego. Ale będąc ona niewia- stą chrzescijanską, a mając bacznošč i wzgląd na uböstwo jego, j už jemu wiecz- nie ten plac postupiia i nįgdy jego ruszač i przekazy w dzierženiu czyniė nie miata. Co i do knih urzędu wojtostwa mohylewskoho zapisač daia” (Istoriko- juridiczeskije matieriaty izwleczionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj, t. XXX, cz. 2, s. 62-63). Tenže obywatel mohylewski Lewon Siemienowicz odnotowany zostal w kilku innych zapisach o podobnym „mająt- kowym” charakterze.
W roku 1577 w mohylewskich księgach grodzkich wspomniany zostal Moj- iesz Siemienowicz (najprawdopodobniej albo kalwin, albo prawoslawny, može zresztą i katolik) „mieszczanin hospodarski mohylewski”, mający „dom swoj ojcowski w miešcie mohylewskim za Dubrownią ležący” (ibidem, s. 74), Za- chowalo się Swiadectwo, že „przyszediszy pnzed urząd wojtostwa mohyiewskie- go, krawiec z Dubrowny Danilo Mikiticz, opowiedal i to sam jawnie a dobrowolnie wyznal, iž prodal mieszczaninu hosudarskomu mohylewskomu Oleksieju Siemienowiczu konia swojego, kotorogo i przed urzędem stanowil i pokazywal, sierscią. ciemnoryžego, nieprzykowanego, grzywa u niego na prawą stronę” (ibi-
65

dem, s. 88). Innym znow razem Fedzko Siemienowicz, mieszczanm mohylew- ski, zeznai przed urzędem grodzkim, iž „prodat placu swojego dziadžku swoje- mu Daszku Stefanowiczu” (ibidem, s. 93).
W tyrn czasie występuje w. zapisach archiwalnych cata rzesza mieszczan mohylewskich o nazwisku patronimicznym Siemienowicz: Borys, Iwan, tukasz, Jacek, Jakub, Ždan, Naum, Roman, Adam, Longin itd. Byli oni uczestnikami najczęšciej rožnycb procesow majątkowych, o czym ¿wiadczy np. Skarga do sądu Awerka Siemienowicza na swego rodzonega brata Aleksego z grudnia 1577 roku o niezwrocenie dlugu {ibidem, t. XXXII, s. 235-236). Archiwalia zroku 1583 wspominają m.tn. o panu Janie Siemienowiczu, „ziemianinie ho- towczynskim” z okolic Mohylewa.
W ogoie nazwisko Siemienowicz w XVI wieku byto niezwykle rozpo- wszerfmione wirod mieszczan mohylewskich i witebskich {AWAK, t, XXXIX, s. 15, 70, 122, 270, 446, 618 i in.). W roku 1580 np. występują wsrdd mieszczan mohylewskich; Sienka Szostakowicz, Tiszko i Maksym Siemienowicz, Arefa Zenowioz, Ochromej Bobrowicz, Oleksy Zdanowicz, Kome] Klimowicz, Taras Abakumowicz, Stefan Dawidowjcz, Charko Maksymowicz, Jennota Mikotaje- wicz, Otroszko Babinicz, Ždan Bohdanowicz, Iwaszko Lawrynowicz. „Siemienowicz” bodaj nigdy nie byto w MohyJewie rzeczywistym nazwiskiem, a tylko imieniem „po ojcu”: Siemienowicz, czyli syn Siemiona. Niekiedy obok niego wystąpuje nazwisko lub przezwisko, wskazujące najczęšciej na zawod, miejsce zamieszkania iub cechę szczegolną nosiciela: Ciszka Siemienowicz Lyczek itp. Widocznie w tym czasie ksztaltowaly się owe biatoruskie i polskie nazwiska „odojcowskie”: Bohdanowicz, Janowicz, Pawtowicz itp.
Zachowalo się interesujące podanie do magistratu mohylewskiego, pisane przez mieszczanina Maksyma Siemienowicza 27 czerwca 1577 roku: „Przyszedt- szy do urzędti wojtostwa mohylewskiego, mieszczanin hosudarski Maksym Siemienowicz opowiedal tymi stowy, iž będąc dnia dzisiejszego w zamku tutejszym mohylewskim nie w jakich inszych potrzebach, jeno biesiady sobie za sw6j grosz užywając, rniod pitetn w skiadzie iwanowskim, ktory miat pan Dmitr Waskowicz, podstarošci mohylewski, wedtug starodawnego obyczaju sycič i dzieržyč. Tam nie wiedziec jak z traftmku sygnet srebmy, w ktorym byto zototnikow potczwarta pod herbem takim, ktorego on do tych czasow uzywal i wszelkie listy nim pieczętowat, z palea miezinnego ręki lewej spadt i zginąt. I prosit, aby to opowiedanie jego do ksiąg zaptsane byto. Co urząd zapisad kazat” {Istoriko-juridiczeskije matierioty izwleczionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj, t. XXX, cz. 2, s. 104),
Wjednej ze skarg z roku 1577 do magistratu brzeskiego wspomniany zostat kapian prawostawny Damian Siemienowicz, ktory „wyszedlszy z cerkwi, poszot dej byl za bydlom swoim, dorogoju dobrowolnoju, i buduczy jeszcze niepodaio- ku domu swojego, gdy ziemianin tegož powietu bieriestejskogo Rafal Lenko- wicz Niepokoyczycki, sam osoboju swojeju, z stugami i pomocznikami swoje- mi, popa tego perieniawszy na dorozie dobrowolnoj, zbil i zranil” (AWAK, t. III, s. 11-12).
Helena Siemienowicz herbu Szeliga byta w latach 1566-1580 zoną Teodora Chrapowickiego, chorąžego witebskiego, bohaterskiego obroncy ziem Rzeczy-
66

pospolitej przed naježdžcą moskiewskim (Rummel, Gotubcow, Rodoslownyj sbomik ntsskich dworianskich familij, Petersburg 1887, t. II, s. 594), 29 marca 1578 roku mieszczanin hosudarski miasta Mohylewa Onufry Siemienowicz oskarial przed urzędem grodzkim swych mlodszych braci Uiasa, Konona i Ku- rylę o to, iž po šmierci ojca wychowal i wykarmil swe ratodsze rodzenstwo, ktore, podroslszy, klucze mu pozabieraio, zažywając wesotosci, przepijając do- bytek, jego pracą zgromadzony. Niesfomi podopieczni pozbawili go wszelkich naležtiych mu dobr (Zstoriko-juridiczeskije matieriafy tzwleczionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogiiewskoj, t. XXXII, cz, 2, s. 126).
Wsr6d bojarow i szlaehty trabskiej {Traby to miasteczko niedaleko Oszmia- ny) w 1581 roku wzmiankowany jest Hryn Siemienowicz, ktoremu wojewoda wilenski Gasztold, w zamian za majątnošč Lyntupy, nadal Hrykowszczyznę. Szlachcic ten mial: „ziemi wszystkiey dwomey na beczek sto dwadziescia trzy, sianožęci na wozow szeščdziesiąt, do puszczy trabskiey ustęp; poddanych jego nie wypisujq; do woyny konia stawia” (AWAK, t. XIV, s. 232). Pawel Siemienowicz, wozny powiatu minskiego, figuruje w księgach sądowych tego miasta z 1582 roku. Abram Siemienowicz by! „ziemianinem hospodarskim” z powiatu trockiego wedhig notatki z roku 1591 (AWAK, l, XXX, s. 101, 103). Iwan Si- mienowicz, „ziemianin hospodarski” z powiatu grodzienskiego, wystąpil jako swiadek na posiedzeniu grodzienskiego sądu ziemskiego 9 stycznia 1591 roku (AWAK, t. XXXI, s. 76). Bohdan Siemienowicz, wlasciciel niwy Zajcowskicj, wzmiankowany jest w minskich księgach grodzkich z roku 1592. 13 lipca 1592 roku swiadek w trackim sądzie podkomorskim Zacharyasz Siemienowicz, „umocowany pana starosty punskiego, powiedziat. iž sianožęč Szermuksznia wlastna jest pana Wolka” (AWAK, t, XXX, s. 111).
15 wrzesnia 1593 roku do ksiąg minskiego sądu grodzkiego wpisano nastę- pujące zeznanie: „Ja, Pawel Siemienowicz, wozny wojewodztwa minskiego, zeznawam tym moim kwitem, iž roku teražniejszego po narodzeniu Syna Bože- go 1593, miesiąca Septembra 18 dnia (...) oglądalem w miešcie grodzkim min- skim, w domu Tatarzyna grodzkiego wojewodztwa mscislawskiego Bohusza rwanowicza Soltanowicza, wielmi szkodiiwie zranionego (...), widziatem w glowie jego ran trzy ciętych krwawych, bardzo szkodiiwych, až mozg z nich szedl; a na ramieniu lewym raną krwawą ciątą, z ktorych to ran ten Bohusz Sol- tanowicz, žyw byč nie može, gdyž j už i mowę zawarf” (A WAKt t. XXXI, 233).
W roku 1594 w przywileju, podpisanym przez „Annę, krolowę Polski, wiel- ką księžnę litewską; panią ruską, pruską i mazowiecką” figuruje „pop ruski z siela tewelowskiego [w okolicy Kobrynia] na imię Matwiey Siemienowicz” (AWAK, t. III, s. 199). Szlachcice Jan Siemienowicz i Stanislaw Krupski wymie- niani sąjako swiadkowie w jednej ze spraw sądowych, toczącej się w Wilnie we wrzesniu 1601 roku (AWAK, t. VIII, s, 488). tukasz Siemienowicz, lawnik wi- lehski, w 1608 roku byi poslancem od mieszczan tego miasta do metropolity prawoslawnego I. Pocieja w sprawie zagwarantowania swobod temu wyznaniu (Archeograficzeskij sbornik dokumeniow, t. VI, s. 112). Andrzej Simienowtcz, prawosiawny mieszczanin wilenski, jest wzmiankowany w dekrecte krola Zyg- munta III z 11 kwietnia 1613 roku jako czlonek cerkiewnego Bractwa sw. Jerze- go. Natomiast w dekrecie tegož monarchy z 8 sierpnia 1618 roku znajdujemy
67

nazvviska Jana i Mikolaja Siemienowiczow, czlonkow tegož bractwa (ibidem, t. X, s. 247).
„Ziemianin hospodarski” z ziemi žmudzkiej Adam Siemienowicz figūroje w księgach Giownego Trybunaiu w Wilnie w zapiste z 21 ljpca 1615 roku (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 258). Hryszka Sieimenowicz, bojar z powiatu slonimskiego będący na službie u ksiąžąt Czaitoryskich, wspomnianyjest pnzez žrodla archiwalne z 1616 roku (ibidem, 1.1, a. 248). W 1618 roku vvBrzešciu odnotowany zostal duchowny prawoslawny Marcin Siemienowicz (AV/AK, t. II, s. 48). W 1633 roku w przywileju krola Wladyslawa IV nadającym ziemią jednej ztrzech cerkwi grodzienskich zostal wymiemony pan Bogdan Siemienovvicz, sziachcic, „ziemianin kulbacki naszego gospodarskiego powiatu grodzienskiego” (AWAK, t. I, s. 61). W 1634 roku burmistrzem mohylewskim byl Gizegorz Siemienotvicz.
General Jego Krolewskiej Mošci wojewodztwa wilenskiego Marcin Luto- stanski zeznawal przed magistratem 5 kwietnia 1637 roku: „Chodzilem do mo- nastyra Trdyce Žwiętey cerkwi, na Ostrey ulicy ležącey, gdzie przyszedlszy na cmentarz, widzialem podle dzwonnicy usadzonego y kfodkę na szyję zamknio- nego Pawla Siemienowicza, kusznierza, przy bytnošci wielu ludzi y czemcow trojeckich (...), Tamže, gdym w niego pytai: za co by go wsadzono? tedy mi na to powiedzial, že niewinnie, bez wszelkiey przyczyny, idącego ulicą dnia dzi- sieyszego mimo mur tego monastyra panienskiego, za processyą pogrzebową do cerkwi Šwiętego Duoba, tamže wpad!szy, znac z woli y wskazania samego star- szego oyca Dubovvicza, diak z niektoremi oycami Tr6yce Šwiętey y inszemi pomocnikami z wielką gromadą pospolstwa5 z processyi pogrzebowey porwaw- szy mnie, pięsciami w szyję bili, mordowa!i, y tu mię gwaltem zaprowadziwszy, do kunicy wsadzili, grožąc biciem postronkami, kažąc mi siq przyznawač, žem gwalt uczynit y zakazując mi do cerkwi Šwiętego Ducha chodzič.
Od ktdrey mowie, zaraz tamže będąc, zwyž pomienieni oycowie poczęli z fuiyą mowič przy mnie, jenerale: nich ei popi, schizmatycy, u/iedzą, že y sa- mym im to niezadtugo będzie: skoro w dzwon uderzymy, wnetže ich ze wszyst- kim z gruntu wywrbcimy. Co wszystko przede mną, jeneralem, ten sluga jego- mosė oswiadczyf A potem ja, jeneral, zostawiwszy pomienionego Paw)a Sie- mieitowicza w kunicy, sam precz odszedlem. Za tem tegož dnia, w godzin kilka, ten pomieniony Siemienowicz, z kunicy wypuszczony, przyszediszy do mona- styra cerkwi Švviętego Ducha, powiedzial, že go postronkami Fiedor Brastawicz, diak, z niektoremi oycami Troyce Šwiętey i inszemi pomoenikami bito, mordo- wano y do cerkwi Šwiętego Ducha chodzič zakazywano. Jakož dnia wyžey tnia- nowanego, za okazywaniem tego Siemienowicza, widzialem grzbiet y wszystko cialo sine zbite, krwią šciekle; ktore to bicie mietui sobie byd stale postronkami od pomienionego diaka y niektorych oycow Troyce Šwiętey”.
Po kilku dniach do magistratu wilenskiego wptynęla tež Skarga od prawo- slavvnych księžy cerkwi Siviętego Ducha na unickich, greckokatolickich ksiįžy z košeiola Trojcy Šwiętej, iž ei ostatni, zlapawszy Pawla Siemicnovvicza, kušnte- rza wiIeėskiego, „u siebie w więzieniu mąjuczy, postronkami bili, mordovvali” (AWAK, t. Vili, s. 123-125).
Najprawdopodobniej byl Siemienowicz katolikiem, ktory z jakichš wzgledo w (matženskich, materialnych lub innych) przeszedl na prawoslawie, stąd tež
68

spadla na mėgo zawzięta mšciwosč ze strony bytych wspolwyznawc6w. Inaczej trudno bytoby wytlumaczyc ten eksces, gdyž \v Wilnie mieszkaly wowczas ty- siące prawoslawnych, ktorym nikt nie wzbranial chodztč do ich swiątyn.
W roku 1641 w brzeskich księgach grodzkich wymieniany jest Kaiich, czyli Kalikst $iemienowicz, mlynarz z Okczyna (AWAK, t. VI, s. 399). Wiosną 1658 roku w raportach dowodztwa rosyjskiego z terenu dzialan wojennych na Ukia- inie wspomniano Daniela (Danilę Siemienovvicza, sotnika wieprynskiego od- dziaiorv kozackich (AJZR, t. XV, s. 27). Zachowat šią jego list do pulkownika poltawskiego Marcma Puszkara, z ktorego wynika, že Siemienowicz ten pozo- stawal na shižbie carskiej i byl wyznania prawosiawnego: „Nam wszechmilo- šctwy pulkovvniku poltawski wojska zaporoskiego Jego Carskiej Mošci i dobro- dzieju nasz. Wtadomo nam uczynilo się dokladnie o Wyhowskim, nieprzyjacielu naszym, ktory porywa się na naszą wiarę chrzescijafiską, že w czasach niniej- szych byl nasz mieszkaniec wieprycki w Czomuchach obyczajem targowym z handlem rozmaitem, i powiadają, že iwan Doniec, ktory w pošlech byl u сага (...), zbiegt. Potem, nikczemnicy, czytač zaczęti uniwersaty Wyhowskiego, radį zebrawszy, by žadnych bunt6w przeciwko Wyhowskimu nie czynili. Takže wymienia w tym uniwersale 18 000 Lachow jako sojusznikow. A pulk niežynski w Lochwice stač [ma] do tegož czasu. Dan z VViepryka 12 marca roku 1658. Waszej Mošci, dobrodziejowi naszemu, we wszystkim žyczliwy i do ushig po- wolny Daniel Siemienovviez, sotnik wieprynski” (AJZR, t XV, s. 38-39).
W marcu 1668 roku mieszczanie z Kopyla: Hrehory Szpatovvski, Wasilij Sie- mienowicz, Jan Horbaczewski t inni zaskaržyli przed sluckim sądem grodzkim mieszczan ze Shicka o wspolpracę z nąježdžcą moskiewskim i o przeszkody czy- nione im w handlu. Pisarzem sądowym, ktory tę skargę zanotowaf, byl Mikolaj Krakowski (AWAK, t. ХХХГУ, s. 81-82). W roku 1664 w Rrzyczewie mieszkal Wasyl Siemienowicz, ksiądz unicki; w Orszanskiem - szlachcic Jan Siemienowiczl w Witebskiem - Wlodzimierz Siemienowicz Ųstoriko-juridiczeskije matieriaty izwlecziomyje iz aktowych knig gubemii witebskoj i mogilew$kaj, t. XXIV, s. 459- 460, 505).
Hrehory Siemienovviez, rzemiešlnik wilenski, odnotowany zostal w ksią- gach magistratu tego miasta w styczniu 1666 roku (Ą\VAK, t. X, s. 311). Drobny szlachcic z Wilenszczyzny Antoni Siemienorvicz, będący na ushigach bardziej majętnego obywatela ziemskiego Stefana Barszczewskiego, wraz z niejakim Samuelem Marcinkiewiczem, gdy w grudtliu 1688 roku prowadzil do miasta furmanki z towarami, zostal napadnięty „na piaskach wilenskich”, ograbiony i pobity przez grupę Tatarow z powiatu trockiego (AWAK, t. XXI, s. 397-399).
W 1670 roku w aktach G16wnego Trybunalu Litewskiego odnotowany zo- Štai Mikolaj Siemienowicz, ,jenerat powiatu oszmianskiego” (AWAK, t. XV, s. 255). Wšrod mieszczan osiadlych na Krzywcowym Posadzie nad Džvviną, w majętnošci Jana Przeždzieckiego, dokument z 1667 roku wspomina Michala Siemienowicza (istoriko-juridiczesfdje matieriafy izvtleczionnyje iz aktowych knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXVI, s. 450). W roku 1668 wšrod mieszkaiicorv mąjątku Obole na Polocczyžnie wymieniani są m.in. „Andrzej Siemienovviez z zoną Katiuszą” oraz „Pawluk Siemienowicz z zoną Prosinią” (ibidem, t. XXVIII, s. 269).
69

„Matheusz Jozaphat Siemienowicz, pisarz kancellaryey metropolitanskiey, manu propria” podpisat przywilej metropolity kijowskiego, halickiego i wszyst- kiej Rusi, Cypriana Zochowskiego, nadany klasztorowi chehnmskiemu 28 stycznia 1690 roku, dotyczący nowicjatu (AWAK, i. XXIII, s. 358). 27 sierpnia ] 709 roku mieszczanin z Kobrynia Antoni Semenowicz zaniost skargę przed radcow magistratu о pobicie go przez czterech wspotobywateli w karczmie, ktorzy - jak informuje zapis w kobrynskich księgach grodzkicb - „z impetem na niego wszyscy skoczyli, jako jacy zapamiqtali, porwawszy za teb, o ziemię ude- rzywszy, okrutnie zbili kijami, skaleczyli, zmordowali, košei poprzebijali, wfosy z glowy powyrywali, po ziemi wiocząc. Y gdyby Iudzkiego ratunku nie byio, podobno by žatującego albo zabili, albo wiecznym kaleką uczynili, gdyž się juž na to byli zasadzili y mieli to wykonac šamą rzeczą, jakož do tego czasu jeszcze się tym cblubią, codziennie czyniąc pochwatki”.
Specjalnie mianowany šSedczy zbadal uwaznie zasadnošč tej skargi i w sprawozdaniu odnotowat, iž podczas wizyty u Semenowicza „widziat razy tyraus kt e zbite, to jest, na gtowie znaki krwawe, spuchie, krwią naciekte, kijem pobite; na ežele rana kijem rozbita, krwią naciekta; twarz poszarpana; plecy wszystkie potfuczone, znaki krwawe, sine, spuchie, kijem pottuczone, po nogach takže znaki krwawe, spuchie, sine, kijem pottuczone, niemitosiemie wszystek pobity, owo zgota tyransko zbity, skaleezony y zmordowany” (AWAK, t. IV, s, 513-514).
W latach 1712-1720 brat zakonny, jėzuitą Prokop Siemionowicz jest wzmiankowany jako Praeses Bursae, Musices et Chori, czyli prefekt bursy mu- zykow, ktory znakomicie wywiązywal się z powierzonych mu obowiązk6w; wspdtczesny historyk nazywa go postacią „bardzo zaslužoną dia rozwoju muzy- ki w Akademii Wilefiskiej” (L. Piechnik, Dzieje Akadetnii Wilehskiej, t. III, s, 41, 42). Jan Siekierz Siemienowicz byi regentem grodzkim Księshva Žmudz- kiego w roku 1777 (AWAK, t. XXXIII, s. 198). Z tej, jak widzimy, licznej i roz- galęzionej rodziny pochodzil m.in. wybitny teoretyk balistyki i artylerii Kazi- mierz Siemienowicz.
Siemienowiczowie w owym czasie posiadali folwark Dziehiele w powiecie oszmianskim, Zachowat się testament Jana Siemienowicza z lutego 1737 roku, w ktdrym czytamy: „A iž každy cztowiek mieszkający na tym swiecie nie ma nic pewniejszego nad šmierc, a nic nayniepewnieyszego у niewiadomszego nad godzinę šmierci, na со každy pamiętając, powinien byč na wszystko gotow, przeto y ja, Jan Siemienowicz, upatrując takową niepewnoic požycia naszego cztowieczego w tey peregrynacyi swiatowey, lecz natenezas będąc od Pana Bo- ga chorobą obložną nawiedzony, jednakož przy zupetnym rozumie y dobrey pamięci, ten testamnet ostatmey woli mojey czynię.
A naprzod, gdy mią Pan Bog z tego swiata do chwaty swey šwiętey powota y wziąė będzie raczyt, tedy duszę moją grzeszną poruezam wszechmocnemu milosierdziu y tasce Pana Boga Wszechmogącego, prosząc, y tę nadzieję mając, iž jako Pan Dobrotliwy, nie pomnąc na wielkosc grzechow moich, ale na swoje nieskonezone milosierdzie, duszę moją grzeszną do chwaty swey šwįętey przy- jąvvszy, a ciato moję grzeszne ma byc pogrzebione w Gtębokim przy košeiele farnym parafialnym (...).
70

Naymilszey malžonce mojey Malgorzacie do dlugiego jej zywota przezna- czam y zapisųją majątnošč moją wieczystą Dziahiele, w powiecie oszmiariskim ležącą, w polowie, tudziež potowicę majątku wszystkiego ruchomego”. Po šmierci žony caly mąjątek mial przejsė w rące jego naturalnych sukcesorow - synow Hrehorego i Maksyma (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f, 319, г. 2, nr 2947).
W XIX wieku Siemienowiczowie uzyskali potwierdzenie Szlacheckiej ro- dowitosci od Zgromadzenia Deputatow Szlacheckich w Minsku 31 grudnia 1843 oraz 16 grudnia 1852 roku {Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3987),
SIEMIRADZKI (Semirackis) herbu Trzaska. Na Šląsku pisali šią Siomo- ruditzky І uzywali wlasnego godla (J. Siebmacher, Wappenbuch, s. 93). W po- wiecic radomskim istniala ongiš wieš Siemiradz. W jednym z zapisow archiwal* nych z l wrzesnia 1500 roku figumje nobilis bonus Joannes de Siemiradz (Ar- chiwum Sanguszkdw, t. V, s. 32). Kasper Niesiecki skrotowo zanotowal o nich w Koronie Polskiej (t. IV, s. 83): „Siemiradzki w sandomierskim wojewodztwie. N. Siemiradzki, pisarz grodzki radomski w roku 1660. Wojciech, kanonik kra- kowski, deputat naTrybunal Koronny 1714”.
W. Nekanda Trepka uwazal ten r6d za plebejski, w Liber generationis ple- beanorum {s. 361) pisal: „Siemiradzki nazwal šią ze Lwowa mieszczanek. Ten zajechal byt do Rzymu z panem Srnoguleckim anno 1628. Tam w Rzymie chcial zostač doktorem turis. Kazano mu na katedrze na obiekta respondowac, aie bis patiebatur repulsam ob non exactam titulorum turis cognitionem. Potem we Lwowie bawil šią. Siemiradzką zwano tež dhigo mieszczką w Krakowie na Grodzkiej ulicy",
W lišcie rządu Rzeczypospolitej do bojarow moskiewskich z 1608 roku wymieniony jest „Mikolaj Siemiradzki izo Lwowa, jubiler korolewskij”, ktory w Moskwie zostal „ze wszystkich zywotdw swoich ograbiony” (Akty otnosiasz- czijesia k ištarti Jugo-Zapadnoj Rossii, t. III, s. 302). Jozef, Bieniasz, oraz dwuimienny Maciej Jan Siemiradzcy (ten ostatni stolnik lidzki) figurują jako strony w przewodzie sądowym w Nowogrodku, rozpoczętym 28 XI 1612 raku (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 236-244). Hieronim Siemiradzki podpisat w 1697 roku od wojewodztwa sandomierskiego elekcją кгбіа Augusta II (VL, t. V, s. 426). „Jegomošc pan Siemiracki na копіи piowym, z szablą, pi- stoletami, z GHndzicz” stawif šią 5 paždziemika 1765 roku do popisu szlachty powiatu grodzienskiego.
Znaczne siedlisko tego rodu powst&lo przed wiekami na Nowogrodczyznie. Franciszek Siemiradzki, ziemski namiestnik wojewodztwa nowogrodzkiego, w marcu 1797 roku wzraiankowany jest w księgach Glownego Trybunahj Litew- skiego. Eleutery Siemiradzki w tymže roku byl przewodniczącym nowogrodzkiego sądu ziemskiego (AWAK, t, XXXVIII, s. 345). On tež byl wlascicielem dobr Jaro- szyce i petnil ftinkcję obožnego nowogrodzkiego. Wiadyslaw Siemiradzki, pomoc- nik kierownika rady akcyzowej w Besarabii, byl w 1863 roku Šledzony przez poli- cją rosyjską, poniewaz podejrzewano go o sprzyjanie polskim powstancom (Archt- wum Narodowe Moldawii w Klszyniowie, f. 2, z. 1, пг 7643, s. 47).
71

W zbiorach Archiwum Narodowego Bialorusi w Minsku znajdują się ob' szeme materiaty pošwięcone dziejom rodu Siemiradzkich herbu Trzaska (f. 319, z. 2, nr 2946). Pierwotnie dom ten uzywal tutaj nazwiska Romaszkiewicz Siemi- radzki i zamieszkiwat w wojewödztwie nowogrödzkim. Na Minszczyžnie Siemi- radzcy posiadali dobra Zabielin (Spis ziemian minskiej guberni, s. 217). Proto- plasta rodu, Samuel Romaszkiewicz Siemiradzki, oženiony z panną Moszyhską, zostawil dwöch synöw: Hieronima i Kazimierza, od ktorych rozrosly się dwie Jiezne galęzie rodu. Žony brali Siemiradzcy wöwezas z takich rodzin, jak: De- neykowie, Brzoskowie, Lopattowie, Miecznikowscy, Karpiowie, Rostoccy, Kurczowie, Kulbinscy, Kiemowscy, Jesmanowie. Drzewo genealogiczne, spo- rządzone w Minsku w pierwszej polowie XIX wieku, przedstawia pięč pokolen tego rodu - dwadziescia osob.
SIENIAWSKI (Seniauskas) herbu Kotwica Wiązana. Znani byli na Litwie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 176).
SIENICKI (Senickas) herbu Bohcza (na ziemi chelmskiej), Krzywda (na ziemi nurskiej) i Wierzbięta (na ziemi sandomierskiej).
SIENKIEWICZ (Senkevičius) herbu ßawola Gtowa, Boncza, Kosciesza, Labędž, Leliwa, Oszyk, Prus, Wenda, Tamawa, Siemieta. Polska encyklopedia szlachecka (t, IX, s. 50) mfornnije o Sienkiewiczach herbu Leliwa i Oszyk. O tych os t at n ich podaje: „Sienkiewicz herbu Oszyk, 1775 nb.; Sienkiewicze trockie, podoiskie, Krolestwo Polskie. Galąž rodziny tatarskiej osiadlej na Li* twie, przyjęla chrzest i uzyskala nobilitaeję z herbem Oszyk w osobie Michafa Sienkiewicza. Z tej rodziny: Henryk, 1847-1916, powiesciopisarz”. M. Paszkie- wicz i J. Kulczycki (Herby rodöw polskich, s. 459) wspominali tylko o Sienkiewiczach herbu Kosciesza [V, Leliwa i Oszyk, co w žadnej mierze nie odzwier- ciedla faktu szerokiego rozgalęzienia tego rodu.
Wzmianki w przekazach archiwalnych o reprezentantacb tego domu spotyka się juž od wieku XV. Pan Olechno Sienkiewicz 12 kwietnia 1474 wystąpil w Ostrogu jako swiadek transakeji finansowej księcia Konstantego Ostrogskiego {Archiwum Sanguszköw, t. I, s. 68). Maciek Sienkiewicz jest wspomniany w ksjędze wydatköw Wielkiego Księstwa Litewskiego z lat 1506-1511 (Rus- skaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s, 650), Na początku XVI wieku (1511 rok) w Polocku odnotowany zostal „putny” szlachcic Jacko Sienkiewicz (por, A. Choroszkiewicz, Polocktje gramoty od XIII do początku XVI wieku, Moskwa 1985, s. 116). Hryhor Sienkowicz z Ejszyszek, Szymko i Stanislaw Sienkiewi- czowie z Žyžmor stawali w 1528 roku do pospolitego ruszenia (A WAX, t. XXIV, s. 44-67),
W jednym z przywilejow krola Stefana Batorego z 1579 znalazta się wztnian- ka o bojarach jezioroszczanskich z Witebszczyzny: „Bili nam czolem poddani nasi Awdcj Marcinowicz, Lukasz Sienkowicz, Andrzej Nikoforowicz, Mikula Wasile- wicz” (Archeograficzeskij sbonük dokumentow otnosiaszcnchsia k istorii Zapad- noj Rossii, t. III, s. 247). Symon Sienkiewicz byl kaznodzieją ewangelickim w Kownie w 1584 roku. Stanislaw Jurijewicz Sienkiewicz i Stanislaw Sebastiano-
72

wicz Sienkiewicz, „ziemianie hospodarscy" z powiatu trockiego, zostali odnoto- wani ponownie w zapisach z roku 1597 (AWAK, t. XXX, s. 186,190).
Wsr6d oddziaiöw polskich zajmujących w 1612 roku Moskwq znajdowai się „puik pana Sienkiewiczöw”, liczący 1473 konie (Arckeograficzeskij sbomik dokumentow, t. IV, s. 315). Dawid Sienkiewicz, bojar z powiatu trockiego, od- notowany zostal w archiwaltach z roku 1612. Jarosz Sienkiewicz, rotmistrz krö- lewski, wojski mozyrski, walczyl przeciwko Moskwie w 1616 roku. W roku 1626 pan Hrehory Sienkiewicz byl wlascicielem majątku Ostrowce Okulowicze w wojewödztwie nowogrodzkim (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 325). Jakub Sienkiewicz w roku 1635 peinil obowiązki bunnistrza Wilna (AWAK, t. XX, s. 315).
W tomie czwartym zbioru dokumentow Istoriko-juridziczieskije matierialy izwleczioimyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj czytamy: „Za- piacili za želazo, szto na mieskuju potrebu brano u pana Hryhoryja Sicnkiewi- cza, fimtow trynadcač i pöi”. Mikoiaj Sienkiewicz, szlachcic brzeski, byl jednym ztych, ktörzy podpisali w 1661 roku instrukcję dla posiöw udającym šią na sejm do Warszawy (AWAK, t. III, s. 385). Trockį pieczątarz ziemski Marcin Piotr Sienkiewicz zapisany zostai w žrodlach w roku 1663. Kniaž Mustafa Sienkiewicz, Tatarzyn trocki, wspomniany zostal w ksiągach sądu trockiego 23 kwiet- nia 1665 roku.
24 sierpnia 1665 roku do ksiąg sądu w Trokach wniesiono nastąpujący za- pis: „Ja Roman Sienkiewicz, rotmistrz Jego Krolewskiey Mosci kozackiey cho- rągwie, ziemianin wojewödztwa trockiego, zeznawam y jawnie czynię tym moim listem dobrowolnym, zapisem komu by o tym wiedziec naležalo, ii ja pojąwszy za się w stan swięty malženski malžotlkę moją milą panią Ajszą Aziulewtczowną, bywszą Karacewiczową, a doznawszy po niey wszelką miiošc, uszatiowanie, uslugowanie, y chcąc ku dalszemu uszanowaniu miiošc ku sobie pociągnąc, y nagradzając tež miley malžonce mojey, co mi zapisala z wniesieniu swego w dom m6y, do majątnošci mojey, nazwaney Trokiele Sienkiewicze w w- wie trockini ležącey, [dozwalamj polowicą majątnoįci mojey z pizykupami do niey naležącymi dzieržyč y uzywac, požytkami z niey przychodzącemi wedlug woli swey szafowad” (AWAK, t. XXXI, s. 370). Z tego tekstu dowiadujemy się röwniez, že w owym czasie Sienkiewiczowie trzymali w zastawie od Jerzego Korsaką miejscowosc Poporcie,
Tatarscy kniaziowie Sienkiewiczowie wielokrotnie wspominani są w doku- mentach archiwalnych (ibidem, s. 371-375). W roku 1668 w aktach Glownego Trybunatu Litewskiego zapisany zostal Aleksander Sienkiewicz, czeiadnik pana Jana Kwasnickiego-Zlotego (AWAK, t. XV, s. 244). Niepismienni szlachcice brzescy Jan Sienkiewicz i Jakub Krzysztofowicz wspomniani są 22 marca 1669 roku w zapisie do ksiąg grodzkich tego miasta (Archeograficzeskij sbomik do- kumemow, t. XI, s. 29). W 1675 roku w aktach dyplomatycznych odnotowany zostai Jwan Sienkiewicz, ataman czyhirynski, podwladny zaporoskiego hetmana Piotrą Doroszenki (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. XII, s. 388-403).
Venerabilis pater Benedictus Sienkiewicz, ordinis consultor superior Žy- rovicensis wzmiankowany jest w 1709 roku. W tnarcu 1709 roku w księgach
73

buchalteryjnych Mohylcwa zanotowano: „Odebralismy od pp, Afanasa Sienkie- wicza y Jana Kalinowskiego, pospolitych mobyiewskich, powtdmego poboru na chorągwie imci p, regimentarza Chmary, co wybterali na owies, na siano, y na inne rzeczy, zlotych 531” (Istoriko-juridiczeskije matierialy izwleczionnyje iz aktowyeh knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XVI, s. 5). Symon Siąkie- wicz, podpisal w Brzesku uchwalq szlachecką w 1713 roku,
Longin Sienkiewicz, syn Stefana, studiowal fizykę w roku szkolnym IS]9/20 w jezuickiej Akademii Poiockiej (CPAHL, f. 72], z. 1, nr 1083). Jan Sienkiewicz podpisai 23 czerwca 1764 roku w Warszawie uchwalę koronnej konfederacji generalnej (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewödzka w Rze- szowie - Dzial rękopis6w; Rk-3, k. 177). Karol Sienkiewicz 13 maja 1832 roku otrzymal z zamkniętego juž Uniwersytetu Wilenskiego swiadectwo ,,o przeslu- chanych tu przezeh kursach” (CPAHL, f, 721, z. 1, nr 839, s. 78). Szlachcic Wincenty Sienkiewicz zostal w 1861 roku oskaržony w lidzkim sądzie powia- towym o podburzenie chlopow panszczyžnianych z majątkow Stare i Nowe Pielasy, Przyborze i Zablocie przeciwko hrabiemu Potockiemu (CPAHL, f 381, z. 19, nr 1501), W 1872 roku heroldia wileiiska potwierdziia rodowitosc szla- checką Jan Sienkiewicza (CPAHL, f. 391, z. I, nr 186, s. 20-21). Matka jego Dorota byla z domu Zaborowska.
Wywod familii urodzonych Sienkiewiczaw herbu Labędž, zatwierdzony w heroldii wilenskiej 3 grudnia 1798 roku, stwierdzal m.in., iž „dom wspomnio- nych Sienkiewiczöw od naydawnieyszych czasöw mający swoje dziedziczne posessye, a szczegölnie w powiecie trockim, rožne urzęda posiadając, užywa!i prerogatyw stanowi szlacheckiemu przyzwoitydi. Z tych wziMikoiaj mial kilka corek, Fiedor zaš splodzil syna Mikolaja, a ten synow: Jarosza, Stanislawa i Jana, o tem naymocniej upewnil dekret Bohdana Oginskie- go, podkomorzego trockiego, w roku 1590 Oktobra 16 dnia zapadfy, ktorym majętnošč Krywany i Poporcie między c6rki Mikolaja i bratanki Jarosza, Stanislawa i Jana na rdwne częšci podzielil Z tych wspomniony Stanislaw Mi- kolajewicz zostawil synöw dwöch: Jerzego i Mikolaja. W dalszey kolei Mikoiaj Stanislawowicz mial syna Jana, a ten zostawil po sobie synow: Marcina, Samu- ela, Michala i Rafala, ktorzy dziedzicząc po oycu majątek, prawem intercyzyj- nym w roku 1713 zrzekli się na brats rod20nego Samuels mąjętnosci Krywan alias Poporc. Samuel, zostawszy jeden aktorėm Krywan po braciach swoich i mając procz tego jeszcze rožne przykuple, splodzil corkę Annę, ktöra będąc w zaniqsciu za Bielskim, sprzedali Marcinowi Krywany Jerzy Stanislawowicz mial syna Krzysztofa, a ten Jozefą, Michala i Jana. Jözef Krzysztofowicz, dziedzic częžci döbr oyczystych, wydal ¿wiatu synöw dwoch: Franciszka i Dominika”.
W owym czasie Sienkiewiczowie brali žony m.in. z Ktmbaröw, Hermanöw, Kuleszöw, Szpinköw, Karpiow, Poradniköw, de Raessöw. Posiadaü majętnošci
74

Wilkiszki, Szukaciszki, Kurowszczyznq i inne. Byli miecznikami i stolníkami, rotmistrzami i sędziami powiatowymi, chorąžymi wojska polskiego. W XVlíI wieku osiedlili šią w gubemi poíockiej.
W 1819 roku heraldía wileúska potwierdzila rodowitoéc Franciszka г synem Bartlomiejem, Wincentego z synem Bonifacym, Stanislawa, Jakuba, Adama Sienkíewiczów, uznają ich wg tradycyjnej formuly za „rodowitą y starožytną szlachtą polską”. Wpisano ich do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litew- skiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2636, s. 84-85).
Wywód familii urodzonych Dubmwskich Sienkíewiczów herbu Labędi z 3 sierp- aia 1805 roku podawal, že protoplasta rodu Zygmunt Sienkiewicz, wíasciciel ma- jątku Aleksandryszki w powiecie wilenskim, mial pięciu synów: Krzysztofa, Trojaną, Kazimierza, Stefana i Michala, którym w roku 1680 zostawil tą majętnašc w spadku. Mial on brata Jakuba, po którym pozostalo dwóch synów: Jan i Micha! (wedhig testamentu z 1682 roku). W 1805 roku Deputacja Wywodowa Wileñska uznaía za „rodowitą y starožymą szlachtą polską” Jer2ego (z synami Józefem, Szymonem, Kazimierzeni i Ludwíkiem), Karola, jana i Stanislawa (z synem Zygmuntem) oraz Piotrą (z synamį Kajetanem i Justynem) Sienkíewiczów (CPAHL, f. 391, z. L, nr 1539, s. 93-94),
Wywód familii urodzonych Sienkíewiczów herbu Labędi z 1817 roku stwierdzaí, že rodzina ta od roku 1544 posiadala majątki Poporcie i Krywany w województwie trockini. Protoplastą rodziny mial byc Jakub Sienkiewicz, ktd- ry pozostawil dwóch synów, Fiedora i Mikotaja, z których pierwszy mial syna Mikoląja, drugi zaš doczekal się trzech dziedziców: Jarosza, Stanislawa i Jana (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 13-14).
Wywód familii urodzonego Sienkiewicza herbu Labędi, przedstawiony w Wilnie 27 lutego 1835 roku, wskazywaí majętnosč Krywany jako dziedziczną posiadtošč tej rodziny. Na podstawie wykazanej ciągtosci pokoleniowej uznano Jozefą Jana Nikodemą Sienkiewicza za „rodowitego i starožytnego dworzanina” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 35-37; 86-87).
Wywód familii urodzonych Sienkíewiczów kerbti Wenda z 1819 roku podawal, že; „familia urodzonych Sienkíewiczów w Królestwie Polskim tak jest dawna i starožytna, že jej początkowego nastania z pewtiošcią. dosledzič niepo- dobna; to tylko pewne, že od najdawniejszych czasów prerogatywami szlachec- kimi zaszczycona, ztemskie majątki dziedzictwem posiadająca - z wielu szla- chetnych domów famíhami polączona - i w czas pózniejszy licznie rozkrzewio- na, po ražnych panstwa polskiego rozsiedlila šią prowincyach, mianowicie w Xięstwie Litewskim, jego województwach i powiatach, gdzie z jej potomków wiele z czasem uformowafo się domów, których w jedną fącznie od pienvszego jej krzewu doprowadzac rzeczą jest trudną, z racyi przez rozne w czasie inkur- syów wojennych zdarzenia i przypadki ogniów, utraty pism, dowodów.
Zatem wywodzący šią, zostawiwszy možniejszetnu któremu z familii szpe- ranie pierwiastkowego onej nastania, sami zas poczyniąją tylko od Teodora Piotrą Sienkiewicza, który jako rodowity ze starožytnej familii szlachcic za przy- wilejem najjašnicjszego Wladyslawa IV w roku 1639 (...) byl zaszczycony wož- niostwa powiatowego generalstwem, jak o tym upewnil tenže przywilej królewski (...) w ziemstwie oszmíanskim sądownie do akt wniesiony. Po którym
75

to Teodorze Pietrze (...) wielu byla znac braci w województwìe dawniej wilen- skim Sjenkiewiczów; Zygmunt na Aleksandryszkach i Bujdaliszkach, Jakub na Jasìenìszkach i Majliszkach, czyli Gojliszkach.
Z tych pierwszy Zygmunt Sienkiewicz pomienione Aleksandryszki spad- kiem przyrodzonej sykcessyi, mając na nich zabezpieczone od žony Maryanny Rymwidówny Mickiewiczówny sobie dozywocie, zostawil one w dziedzictwie pięciom z niej sptodzonym synom: Trojanowi, Krzysztofowi, Stefanowi, Kazi- mierzowi i Michalowi, jak o tytn dostatecznie przeswiadczyl matki pomienionej Zygmuntowej Sienkiewìczowey testament 1680 Januaryi 12 czyniony”. Z tych danych wynika więc, že ta sama krew piynęla w žylach dwóch polskich mi“ strzów pióra - Adama Mickiewicza i Henryka Sienkiewicza.
Pózniej jedna z galęzi Sienkiewjczów osiedlila się w powiecie kowienskim, gdzie dziedziczyia majątek Nowa Wola, czyli Czerwony Dwór (Raudondwaris); inna zamieszkala na Zmudzì, gdzie dziedziczyia wies Gojzewo; jeszcze inna posi adai a Grodziewszczyznę w województwìe wìlenskim. Sienkiewiczowie z tych odgalęzien rodu kojarzyli malzenstwa m.in. z pannami z Giedrojciów, Michniewiczów, Lyczkowskich, Sasmowiczów, Adamowiczów, Kukowiczów, Janowiczów.
W 1819 roku m.in. Teodor, Tadeusz, Mikotaj, Gabryel, Hilary, Franciszek, Leon, Jan, Andrzej, Onufry, Jerzy, Stefan, Bazyli, Kazimierz Sienkiewiczowie zostalì uznani przez Deputację Wywodową Wilebską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” i wpìsani do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich guberni litew- sko-wilenskiej (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1061, s. 681-684). Wedfug oficjalnego wywodu heroldii wilenskiej z lat 1845-1868 ta galąž rodziny początek wzięla od Jerzego Sienkiewicza (wìaiciciela Grydzewszczyzny w powiecie wìlenskim), który po synu Stanislawie miai wnuków: Jerzego, Piotrą, Ignacego i Michala. Z nich zaš w pierwszej polowie XIX stulecia za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” uznano až 33 potomków pki ttięskiej {CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1405, s. 1-324).
Wywódfamilii urodzonych Sienkìewiczów herbu Wenda z 1819 roku stwier- dzal, iž rodzina ta byla „dawną i starožytną”, i wywodzil ją od Teodora Michaj- ìowicza Sienkiewicza, od 1710 roku dzìedzìca dóbr Smogury w wojewódzlwie wìlenskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 44-45; 282-287).
Sienkiewiczowie herbu Prus wtadali wówczas m.in. folwarkiem Ciszkiewi- cze w powiecie wilkomierskim, byli domem bardzo patriotycznym i znanym na Kresach Wschodnich. Gdgalęzili się tež na powiaty kowienski, trocki, oszmian- ski. Ich wspólnym przodkiem byl Zygmunt Sienkiewicz, wlasciciel majętnoscj Aleksandryszki alias Lawnicc w powiecie wìlenskim (pózniej wilkomierskim). Jak informują przekazy archiwalne, „miai on liezne pici męskiej potomstwo”. Szlachecką rodowitosc jego następcow wielokrotnie potwierdzala heroldia wi- lenska i ione. Ci Sienkiewiczowie spokrewnieni byli poprzez branie žon m.in. ze Smolkami, Rakowskimi, Koutrymowiczami, Malinowskimi, Walentynowicza- mi, Swietlikowskimi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2636).
Sienkiewiczowie Prusowie zamìeszkiwalì tei w Mazuryszkach pod Wilnem. W 1851 roku heroldia wilenska odnotowala, že Mikotaj Sienkiewicz dzierzawi žiemiu w majątku Rostyniany naležącym do ziemianina Kostrowìckiego
76

(CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2636, s. 102). W tym czasie Adam Sienkiewicz miesz- kai w majątku Uzusole, stanowiącym wtasnosc ziemian Meysztowiczow, zaS Romuald - w Jasieniszkach dzierzawionych od Ledochowskich; Zygmunt - w folwarku Pukimie ziemian Tyzenhausdw,
Drzewo genealogiczne Sienkiewiczdw herbu Tamawa z 1908 roku przed- stawia siedem pokolen (17 osdb) linii dziedziczącej dobra Milejki w powiecie rosienskim. Od nich odgalęzili się ei, ktorzy od XVIII wieku zamieszkali w So- morokowszczyznie wpowiecie witkomierskim (CPAHL,f. 391,z, II,nr 175).
Sienkiewiczowie herbu Boricza rod swoj wywodzili od Adama, w polowie XVIf wieku wlasciciela majątku Chocianowicze w powiecie lidzkim, ktory, oženiony z Reginą Nieburdowską, pozostawif syna Jana. Ten zas doczekal šią synow Wojciecha i Jana. W 1796 roku Sienkiewiczowie nabyli od Szyszkdw mąįątkek Dylewo, a w roku ] 797 Siemtakowszczyznę. Spokrewnieni byli m.in. z Kozakowskimi, Drzewo genealogiczne rodu, zatwierdzone przez heroldię wi- [ehską w roku 1832, przedstawialo szešč pokolen - 14 osob pki męskiej (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 591).
Sienkiewiczowie herbu Boncza, z ktorych pochodzil general armii rosyj- skiej Jan Sienkiewicz, wladali majątkami Radziwilowicze, Majewskie Kolo- myckie oraz Lotowiany na Wilenszczyznie. Spokrewnieni byli z Leszkiewicza- mi, Wilbikami, Jastrzębskiml, Zapašnikami, Bykowskimi. Nie naleželi do szlachty tzw. starožytnej, Jeez ich rodowitosc potwierdzala wielokrotnie heroldia wiletiska w XVIII i XIX wieku (CPAHL, f. 391, z, 10, nr 346).
Sienkiewiczowie herbu Bawola Glows posiadali majątek Pikuny na Wi- lehszczyznie. Spokrewnieni byli z K-ontrymowiczami i Stnoikami (CPAHL, f. 391, z- 10, nr 346). Wywod familii urodzonego Sienkiewiczft herbu Siemieta z 1819 roku wyprowadzal tą rodzinę od Michala Sienkiewicza, ktory w 1717 roku nabyi od Siemaszkow majątek Polomienie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 57-58). Sienkiewiczowie spod Lucką pochodzili „ex Judeis”, jak swiadezy metryka chrztu Jana Sienkiewicza z 1762 roku. Wszelako tnatkąjego byla dobra szlachcianka Anna Karnicka (CPAHL, f. 391, i. 4, nr 2636, s. 5).
Tak więc možna stwierdzic z calą pewnošcią, že istnialo co najmniej kilka, a može i kilkanaicie rodžio kresowych, užywających nazwiska Sienkiewicz, lecz pieczętujących šią odmiennymi herbami, co pošrednio swiadezy o ich rožnym pochodzemu. Sienkiewiczowie zapisali šią chlubnie w dziejach nie tylko PoJski i Litwy, ale tež Rosji i nadal odgrywają znaezącą rolą w wielu dziedz'mach zycia spoteeznego i polityeznego. Mieczystaw Sienkiewicz, znany naukowiec, byl np. w latach 1991-1999 ambasadorėm Federacji Rosyjskiej w Tadžykistanie.
SDENNICKI (Seimickas) herbu Klamry. Dziedziczyli dobra ziemskie w oko- licach Lwowa.
SIERADZKI (Serackas) herbu Ostoja. Zamieszkiwali we Wschodniej Matopolsce.
SIERAKOWSKI (Serakauskas) herbu Dolęga, Gryf, Lubicz, Prawdzic. Bartosz Paprocki XVI wieku pisal o nich: „Dom Sierakowsktch (herbu Ogoh-
77

czyk) siarodawny i zashižony dla Rzeczypospolitej. Byl wieku mėgo Jan, ktory šią pisat z Boguslawic, wojewodą lęczyckitn” Mikotaj Sierakovvski z Czesiawic, pisarz ziemi krakowskiej, 15 pazdziemika 1540 roku potvvierdzil w grodzie kra- kowskim rodoįvitošc Sianisfavva Czychowskiego (por. W. Semkowjcz, Wywody sziacheckie). Jak wynika z wywoddw W. Dvvorzaczka (Geneatogia, t. II, s. 136), Wladyslaw Sierakowski w XVII stuleciu pošlubil Katarzynę Krasinską herbu Šlepowron, corkę Franciszka, wojskiego rožanskiego.
Sierakowscy przez kilka stuleci stanowili nader rozbudowany dom szla* checki, znany we wszystkich dzielnicach dawnej RzeczypospoJitej; wywodzący šią jednak z centralnych poiaci Korony Polskiej. Užywali herbow Dolęga (z tych pochodzil Zygmunt Sierakowski, žyjący w latach 1827-1863, wodz naczelny powstania styczniowego na Lttvvie, stracony przez Rosjan w Wilnie), Gryf, Lu- bicz, Ogoriczyk (hrabiowie, gatąž z ktorej wywodziio się wielu wybitnych du- chownych, biskup6w i arcybiskupow); Prawdzic - licznie osiedleni na Litwie {CPAHL, f. 391, z. 11, nr 177).
$1EREWICZ vėl SEREWICZ (Serevičius) herbu Trąby. Zamieszkiwali na Wilehszcyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
SIERHIJEWICZ (Sergievičius) herbu Šlepowron. Stanowili najpewniej odgalęzienie staropolskich Šciborow, Michal Sierhijewicz, „pan szlachetny”, byl prowizorem szpitala przy wilenskim košciele Šwiętej Tr6jcy okoto roku 1640. Stanislavv Dziadulev/icz podawal w swym herbarzu (s. 435), že byli tež Sierhi- jewiczowie Tatarzy.
W 1851 roku heroldia wilehska potwierdzifa rodowitosc szlachecką Michala Franc]'szkowicza Sierhijev/icza, jego syna Stanistawa i žony Franciszki z Ry- chlickich, zamieszkatych na dvvoch wl6kach ziemi we wsi Klyny w powiecie wilejskim, Heroldia mihska potwierdzila zas przynaležnošc tego rodu do stanu szlacheckiego w latach 1802 i 1844 (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2637).
SIEROMSKI (Seromskis) herbu Jastrzębiec. Ich rodowe siedziby znajdo- waly się w Nowogr6dzkiem (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 206). Inna galąž tej rodziny pieczętowala się godlem Brodzic (M. Paszkiewicz, J. Kulczycki, Herby rodow polskich, s, 459).
SIEROSZEWSKI (Seroševskis) herbu Nabram. Znani byli w minionych wiekach na Žmudzi, Podlasiu, Bialej Rusi.
SIERPSKI (Serpskis) herbu Leliwa (Malopolska) i Prawdzic (Mazowsze). Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. VIII, s. 368) umiešcil gniazdo rodzinne Sierpskich herbu Prawdzic w wojew6dztwie piockim, doszukując się wzmianek o nich jeszcze w roku 1408. Wspoininal tež o Sierpskich herbu Leliwa. Tenže autor w d2iele Korona Polska (t. J V, s. 104) zanotowal: „Sierpski herbu Leliwa (...). Sierpski herbu Prawdzic w piockim w-wie. Jedenže dom z Gulczevvskiemi y Niszczyckįetni y inszemi. Jędrzey z Gu]czewa( kasztelan ptocki, 1408 podpisal przywiley Jastrzębczykom dany od Ziemowita, xiąžęcia mazowieckiego.
78

Jądrzey Sierpski, wojewoda rawski, starosta plocki, swiat ten požegnal W roku 1572, wieku swego 78, w Plocku przy katedrze pochowany koscioi jeraielnicki wystawil y przystroil w apparat košcielny. Zydow, ktorzy pošwiąco- ną šwiętokradztwo pokhili hostyą, na ogien skazaf, žadnym, choč wielkie pod- trącali, nie dawszy się ublagac komipcyom. Tamže w Plocku ležy y zona jego Katarzyna z Trzciany Trzcinska, wojewodzianka rawska, zmarla 1556 Felix Sierpski, brat rodzony Jędrzeja, kasztelan rypinski, mial za sobą Annę Kier- snowską Prokop Sierpski, starosta plocki, trzeci brat Jędrzeja, Urszula, dziedziczka Sierpska. Jan, kanonik plocki. Ten dora zszedl juž w Polszcze”.
Feliks Sierpski figuruje w aktach kapituly wloclawskiej z roku 1544. Andrzej Sierpski z Golczewa, wojewoda rawski i starosta plocki, w 1564 roku pod- pisal przywilej kröla Zygmunta Augusta O Xię$twie Oswięcimskim y Za tors kirn {VL, t. II, s. 36). Pan Andreas Sierpski spod Rawy wspomniany zostal w lišcie kröla Stefana Batorega, pisanym w Wilnie 9 paidziemika 1598 roku (Akta meilyki koronnej co wazniejsze z czasöw Stefana Batorego, Warszawa 1882, s. 312). Wladystaw Sierpski z wojewödztwa sandomierskiego w 1697 roku pod- pi sal eiekcję kröla Augusta IT (VL, t. V, s. 426),
Hipoiit Stupnicki (Herbam polski i imionospis w Polsce zashdonych ludzi, 1.111, s. 58) pisal o tej rodzinie: „Sierpski herbu Prawdzic. Jądrzej, wojewoda rawski, starosta plocki, fundowal szešdu missyonarzöw przy katedrze taraže, Pamiętnym jest takže z nieublaganego sądu wydanego na Žydow, przekonanych o šwiętokradztwo, 1572. Sierpski, herbu Leliwa. Sierpski Wojciech, doktor teo- logii, akademik krakowski; mowy piękne i ulamki poezji jego są po rožnych dzielach; zm. 1620”.
Tomasz Swi^cki (Historyczne pamiąlki znamienitych rodzin i osöb dawnej Polski, t, JI, s. 93) zanotowal: „Sierpski Andrzej herbu Prawdzic, z Sierpca w Piockiem, wojewoda rawski, starosta plocki, zszedi 1572 roku w wieku swym 78 lat, W Plocku przy katedrze pochowany, gdzie kaplicę wymurowal. Skazal on wyrokiem swoim na spalenie kitku Zydöw o poklucie hostii oskaržonych. Wojciech, uczony akademik krakowski, wydat chwaloną rozprawc De causiis malorum praesentis soeculi et eorum remedits 1592 roku”. Dom ten mial wedlug tego autora wygasnąė w Polsce w XVIII wieku.
O Sierpskich herbu Leliwa i Prawdzic wzmtankowal tež Boleslaw Starzyn- ski w swym niewydanym herbarzu, ktörego rękopis przechowywany jest w dziale rqkopisöw Biblioteki Jagiellonskiej w Krakowie.
SIERZPUTOWSKI (Sežputauskas) herbu Dąbrowa. Pochodzili z wojewödztwa lomzynskiego, gdzie od kilku wieköw istnieją osady Sierzputöw, Sie- rzputy Stare itp. O Sierzputowskich užywających herbu Dąbrowa Herbarz rodzin szlacheckich Krölestwa Polskiego (cz. 1, s. 146-147) informowal: „Sierz- putowscy, w dawnej ziemi lomžynskiej osiedli. Adam Jerzy z Sierzputowa Sierzputowski, podstarosta grodzki lomžyhski, w roku 1639 nabyl dobra Pącz- kowiznę, Boguszyce i Smlodowo z przyleglošciami, z ktörymi dobra Smlodowo syn jego Jan Sierzputowski w roku 1661 sprzedal, Adam, takže z Sierzputowa Steizputowskt, w roku 1727 dobra Romaszki posiadal”, Dane o tym rodzie za- wiera takže Spis szlachty Krölestwa Polskiego (s. 220),
79

Kasper Niesieckí (Herbarz polski> t. VIII, s. 370) pisa! o Sierzputowskich tak oto: „Sierzputowski herbu Dąbrowa, \v ziemi lomžynskiej i mozyrskiej. Stanislaw Sierzputowski, podczaszy mozyrski, którego synowie Adam i Mikola], 1691. Kazimiera Sierzputowski podpisai elekcyę Jana Kazimierza, króla. Ma- tyasz Sierzputowicz, ziemianin woíynski 1528. Metryka woiynska. Adam, pod- starosci lomžynski 1648”.
W dziele Korona Polska (t. IV, s. 105) tenže autor zanotowal: „Sierzputowski herbu Dąbrowa w ziemi iomžynskiey y mozyrskiey. Stanislaw Sierzputowski, podczaszy mozyrski, którego synowie Adam y Mikofay, 1691. Kazimiera Sierzputowski podpisai elekcyą Jana Kazimierza, króla. Matyasz Sierzputowicz, ziemianin wolyñski 1528. Adam, podstarosci lomžynski 1648”.
Ignacy Kapica Milewski w swym Herbarzu (Krakow 1870, s. 370) podawal: „Dom Sierzputowskich herbu Dąbrowa. Dobra Sierzputy Stare Dąbrowa, Sierz- puty Mlode w ziemi lomžynskiej, powiecie lomžynskim, parafíi szczepanow- skiej; Sierzputy Stare, Sierzputy Marki w powiecie lomžynskim, parafn smlo- dowskiej. Znani jeszczeprzed 1421 rokiem”.
Sierzputowscy herbu Dąbrowa przez caly wiek XIX z&mieszkiwali w ro- dzinnych posiadlosciach kolo Lomžy i Zambrowa (por. Materíafy do bibliograßi genealogii i heraldyki polskiej, t. VI, s. 248-249). Znani tež byli na Bíalej Rusi i Litwie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7). Posiadali m.in. dobra Janówka, Skoki, Klo- nowicze w województwie brzeskim-Jjtewskim, majątek Czmiele w powiecie borysowskim w gnbemi miftskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3353, s. 57-61). Spo- krewnieni byli poprzez branie žon z takimi rodami, jak: Czyzewscy, Bogdasze- wscy, Gintowtowie, Wolscy (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 2915).
W žrodlach pisanych odnotowywani byli Sierzputowscy juž w wieku XV. Derslaw Sierzputowski de Sierzputt herbu Dąbrowa figūroje w przywileju ksią- čia Konradą Mazowieckiego z 3 maja 1466 roku (W. Semkowicz, Wywody szla- chectwa, nr 138). Brzeskie ksiągi podkomorskie z lat 1623-1625 wielokrotnie įvymieniają nazwisko czionka rady miejskiej Stanislawa Sierzputowskiego. Zmarl on po 1636 roku (A WAX, t. VI, s. 247, 249, 251, 257,258, 267,273). Jak wynika z zapisu do ksiąg sądu brzeskiego z 3 stycznia 1636 roku, Stanislaw Sierzputowski byl wlascicielem majętnošci Terebuñ kolo siota Kostycz, będące- go w zastawie u Jerzego Szujskiego. W 1648 roku Adamus Georgius Sierzputowski, vicecapitaneus castrensis lomzensis, oraz Jan od ziemi lomžynskiej, a Kazimiera w imieniu szlachty ziemi minskiej podpisali elekcją króla Jana Kazimierza {VL, t, IV, s. 130, 115).
W polowie XVII wieku o jednej z galęzi tego rodu napastliwie pisal Wale- rian Nekanda Trepka (Liber generations plebeatwrum, s. 364), posuwając šią nawet do znieksztaleenia ich nazwiska, by pasowalo do jego wywodu: „Sier- pultowski nazwal šią sierp pul [pot]. Ten jest miejski synek z Krakows. Byl za pacholka w ekspedycyjey inflanckiej circa 1598. Zdobywal šią rozmaitemi spo- soby, že ini ai na kilkadziesiąt tysiący. Udawal, aby go rozumiano za sziachcica, že sobie byl kūpi! nobilitacyą u króla Zygmunta 111, a nie widzíal tego u niego nikt. Umarl steriliter. Siostra jego rodzona pobrala sukcessyą po nitn w Krako- wie”.
80

W brzeskich aktach grodzkich z 1669 roku figuruje jako posel na sejm Stanislaw Sierzputowski, podczaszy mozyrski (AWAK: t. IV, s. 67). W 1679 roku zostai on obrany przez szl achtę brzeską na poborcę podatkow. Wzmiankowany jest tež w innych dokumentach z tego okresu (ibidem, s, 189, 237). Mikoiaj Sierzputowski 3 sterpnia 1702 roku zložyl podpis pod laudum brzeskiego sejmiku popisowego. „Adam Sierzputowski - podczaszy mozyrski, marszalek seymikow rocznych wojewödztwa brzeskiego” podpisal laudum sejmiku szlacheckiego 23 grudnia 1712 roku (ibidem, s. 373, 402, 410,418,430, 431, 436, 437, 449, 450, 502).
W brzeskim akcie sądowym 13 wrzesnia 1726 roku zapisano, že „na rocz- kach septembrowych grodzkich brzeskich, porządkiem prawa statutowego przy- padlych y sądownie w Brzešciu odprawowanych, przed namt, Franciszkiem z Chrzanowa Chrzanowskim, iowezym y podstaroscim, Adamem z Sierzputowa Sierzputowskim, miecznikiem y sędzią, et Pawlem Košciuszkiem Siechnowic- kim, pisarzem, urzędnikami sądowemi grodzkiemi wojewödztwa brzeskiego” , rozpatrywano sprawę dotyczącą okolicznosci zgonu kaplana unickiego Tomasza Krymskiego, ktöry pil w karezmie z chlopami, zostai przez nich moeno potur- bowany i po trzech dniach zmarl.
Zona zmartego zaskariyla przed sądem zaröwno bezposrednich sprawcöw nieszczęšcia, chlopöw bialoruskich Jachima Jaroszuka i Samka Nowika, jak i ich patronöw, pahstwa Jarzynöw, öwczesnych wlaicicieli miejscowosci Lyszczyce, gdzie stala cerkiew unicka. Na procesie jako ¿wiadkowie występowali drabni szlachcice Stanislaw, Antoni, Mikoiaj i Bonifacy Lyszczynscy (Lyszczyccy), z pewnošcią z tej rodziny co slawetny Kazimierz, ateistą, jedna z niewielu ofiar polsko-litewskiej inkwizycji,
Strona skaržąca twierdzila, že w karezmie dwaj wymienieni chlopi potrak- towali prezbitera Krymskiego „nie jako kaplana, ale jako hultaja nielitosciwemi, zetzywerru, honorowi y charakterowi kaplanskiemu liieprzyzwoitemi [slowy], dyffamowaJi, mowiąc te formalia, že naši panowie ani popow, ani x?ęžy žadnych nie potrzebują (...). W czym xiądz prezbiter ze wszclką submissyą upraszal, aže- by onego zaniechali, a pomienieni chlopi obadwa obeesem rzueiwszy się, xięd2a prezbitera lyszczyckiego porwawszy, bezbožnie, a prawie niemilosiemie o kadž uderzyli, že y z mieysca wstac nie mögl; y tam drugi raz porwawszy się, jak cisnęli, to karkiem sainym o prög uderzyli, že kark natychmiast z miejsca zru- szyli”
Bojka się rozpoczęla - wedtug jednego z zeznających - gdy kaplan probo- wal powšciągnąč chlopöw, ktörzy na to odpowiedzidi, iž „tu popa w karezmie nie masz. Z czego sic, gdy halas stanąl y za uderzeniem nieboszczyka laską chlopa nazwanego Jawchima, nieboszczyk pchnięty zostai o rog kadzi, a potem przez prog uderzony na wznak padi o ziemię”. Inny swiadek, zeznając na nieko- rzysč skaržących, przypomnial, iž zdarzaio sic, že öw duchowny, „przyjechaw- szy pijany do niego, dokucza y kaže sobie gorzatki dawač".
Tą dragą poszla argumentaeja oskaržonej rodziny Jarzynöw, czesniköw gra- bowieckich, ktörzy zeznawali o przedwezesnie zmariym prezbiterze, že „naybar dziey rad byl gorzaiką sic zalewac, tak y natenczas, jadąc przez wies Kapu- stycze, gorzaiką się spil”, a zajechawszy do swego kolegi „y tam u jegomosci
81

xiędza prezbitera gorzatkę bez pomìarkowania žadnego y folgi zdrowiu swemu zbyiecznie pii y byl ochoczym, na zdrowie absolutnie się nie uskaržal, obiad z apetytem dobrym jadt, y gdy się gorzaiką tak zbyiecznie y piwem, pomiesza- nemi trunkanti, tak utraktowal y zatrudnil, iž ruszyč się zza stola nie mògi, y wsparlszy się w gorącey ìzbie na stót, zasnąt, až nierychto sam się obalit. Co widząc, satn prezbiter tameczny y domowi onego, i i zbytecznie się spii, podey- tnowac rzucili się, až w tym punkcie od gorzaiki ten swiat požegnač mūšiai".
Barwny ten opis w sposób przemyslany zmierzai ku wnioskowi,, jako z tega éwìata zejšč mūšiai nie z zadanych sobie bojów, lecz szczególnìe z pomie- nionych trunkow, gdy się nareszcie tak dalece spii, že kilkanascie razy budzony wstaó y ruszyc się nie màgi, mowiąc te formalia: dycie mi pokóy, niech się wy- špię, až od takowego trak tame ntu z swojey ochoty Panų Bogu ducba addai”. Pod owymi zeznaniami zložony zostal podpis: „Adam Sierzputowski, miecznik y sędzia grodzki województwa brzeskiego”. Dodajemy na marginęsie, že sąd skazai jednego z chiopów na gardio i na tym skonczyta się sprawa (A WAK, t. III, s. 152-161).
W raku 1734 w księgach surrogatorskich województwa wilenskiego wzmian- kowany jest notariusz Sierzputowski (AV/AK, t. XX, s. 530). Adam z Sierzputowa Dąbrowa Sierzputowski byi miecznikiem i brzeskim sędztą grodzkim w 1746 roku (ìbidem, s. 202, 206). Przed 1774 rokiem ksiądz Floryan Sierzputowski byi ordy- naryjnym kaznodzieją.w klasztorze ojców Bazylianów w Poiocku.
22 marca 1777 roku do akt klasztomych Šwiętęj Trójcy w Wilnie wpisano następującą notatkę: „Na obligacyą panów Wazynskich, podkotnorzych powiatu oszmianskiego, wyjechal do Kiemowa jegomašč xiądz Flawian Sierzputowski, kaznodzieja šwiąteczny, dia shichania spowiedzi y komtmìkowania ludzi ob- rządku ruskìego, w znaczney tam liczbie znaydujących się, których wielmozni podkomomicy bez cerkwi y parocha ruskiego w obrządku greko-unickim do- tychczas utrzymują i na zawsze jegomosč xiędzem proboszczem utrzymaó chcą” (Archeografìczeskij sbomik dokummtow, t. X, s. 320).
Adam Sierzputowski od roku 1784 byi gubematorem Księstwa Biržanskie- go panów Radziwiitów (Biržų dvaro teismo knygos, s. 448). W roku 1797 Karo] Sierzputowski petnil funkcję rotmìstrza powiatu starobinskiego, Jakub - rūtmi- strza orszatiskiego, Ludwik byi kapìtanem wojsk polskicb, Józef - chorąžym tychže wojsk.
W 1824 roku Deputacja Wywodowa Szlachecka w Minsku wydaia za- swiadczenie, w któiym czytamy: „Po sprawdzeniu z dzieiami okazalo się, že jašnie wielmožny pan Kazimierz syn Karola Sierzputowski, sędzia graniczny siucki, jest osiadiym obywatelem powiatu shickiego oraz przez Minską Wywo- dową Deputacyą w roku 1800 sierpnia 7 dnia do xięgi szlachty gubemi minskiej częsci pierwszej wniesiony”. Z tego dokumentu wynika tež, že w 1675 roku podczaszy mozyrski Stanìsfaw Sierzputowski miai synów Adama (posla na sejm) i Mikoiaja, który wladai dzìedzicznym majątkiem Skoki w województwie brzeskim.
13 lutego 1805 roku „Deputacja Wywodowa Wìlenska rozstrząsala wywód urodzonych Sierzputowskich z powiatu telszewskiego, których ìmionami, w protokole wyrazonych, do księgi szlachty gubemi litewsko-wileftskiej pierw-
82

szej klassy zapisano” (CPAHL, f. 291, z. I, nr 985, s. 49). Wedfug dokumentow z 1812 roku Franciszek Sierzputowski by! wtaAcicielem majątkow Wol i Czmiele na Minszczyznie (A WAK, t. XXXVII, s. 365).
Franciszek Sierzputowski byt podkomisarzem policji kantonu ziembinskie- go na Minszczyznie, jednostki administracji polskiej, tworzone] przez Napole- ona na terenach Biatej Rusi po usunięciu Rosjan {ibidem, s. 269, 284, 434). W jednym ze sporządzonych przez niego dokumentow czytamy: ,,Od podkomi- sarza kantonu ziembinskiego. Raport, Bląkającego šią žolnierza francuskiego bez žadnego pisma, wskutek zalecen, pod stražą odsylam do Kommisyi powiatu borysowskiego dta wyexaminowania y odestania tam, dokąd naležy. Datt 1812 roku Augusta 21 dnia. Franciszek Sierzputowski” (ibidem, s. 311).
Inny z Sierzputowskich, Kazimiera, by! komisarzem lustratorem dobr po- wiatu borysowskiego, na ktorym to stanowisku poczynal sobie nieraz nader zdecydowanie. Oto wedtug relacji owczesnego dokumentu 31 sierpnia 1812 roku: „O godzinie piątej lub szostej po pohidniu wielmozny Sierzputowski, praybywszy do dworu majętnošci Cholopienicz z woj skową pomocą, postai dwoch žotnierzy do stancji w. Reuta, aby mu wyznaczyt kwaterę i kazal obiad zgotowac, co spetnic Rent, administrator, przez oficjalistę p. Romualda Reuta zalecit. Wtem Sierzputowski, spostrzeglszy tegož pana Romualda i uzywszy tonow, zabrai go do swej stancyi dla pisania niejakichsci kominunikacyow, po napisaniu ktorych raz i drugi zdzieral, a nie trafiwszy na sens, uwolnil go od tej czynnosci.
W kolei tego dany byt obiad, po skonczeniu ktorego, wztąwszy na siebie czujką i kapelusz i wziąwszy trzech ztiajdujących się z sobą žotnierzy, poszedt do stancyi administratora Reuta, gdzie znalazlszy landwojta Podgorskiego, ma- jąc juž do niego gniew schwyciwszy onego za piersi, na stojący przy šcianie kufer osadzit i plecami o ¿cianą uderzyt, przytem tymže žolnierzom bič i wiązač kazat, wolając, nie wiedzied do kogo, podania powrozow.
Gdy administrator Reul zacząt perswadowac Sierzputowskiemu, ižby nie czynit tego onemu, gdyž jest wystanym od swego podkomisarza, wowczas Sierzputowski obrocii wszystek gniew swoj na niego i žotnierzom bic i wiązač Reuta kazat, woiając powrozdw”. Wywiązata šią w wyniku tych dziatati bojka miądzy szlachtą a žotnieraami i o mato nie skonczyto šią powaznym przelewem krwi. „W kone u czego przybyt do stancyi administratora wielmozny Boguszew- ski, podezaszy witebski, przed ktorym Reut wymawiat Sierzputowskiemu nie- oznajmienie - zaczym przyjechat i czego žąda, a potem zlecit ekonomowi podač klueze Sierzputowskiemu dla obejrzenia mających šią zapasow tywnosci.
A wychodząc, Sierzputowski zostawit dla aresztu Reuta u drzwi dwoch žol- nierzy z karabinatni, ktorzy stati az do polnocy. Nazajutrz i dale] warty przy nim juž nie byto, a wyszedtszy rozkazat wziąė wtasną bFyczkę Reuta i na onej wyslat do Borysowa žolnierza, z ktorą tenže powrociwszy, zupetnie pobitą od nieuwaz- nego jechania zostawit. A lubo Sierzputowski niemal caty tydzien bawit wChotopieniczach, jednak jaką mianowicie zajmowat się czynnoscją w swojej kwaterze, nikt mnie nie zawiadomit. O czem podprefekturze mam honor do- niesc. Jozef Bielikowicz, podkomisarz kantonu uchwalskiego. R. 1812 Septem- bra 11 dnia" (A WAK, t XXXVII, s. 384-385).
83

W 1832 roku administracja bylej Akademii Wileñskiej wystawila następują- cy dokument w języku tacmskim: Auspiciis augustissimi et paternissimi Imperatoris Nicolai /, Russorum Autocratoris etc,, etc., etc (...į. Singutis, quorum intere st, notum testatumque facimus. Cum nobilis Emilianas Joannis filius Sierzputowski, studiorum curriculo in Gymnasio Grodnensi emenso, in Civium hujus Caesaraea Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptus, primum in Ordine Professorum scientiarum Physico anathema tica rum, Physicae, Chemiae, Botanicae, Mineralogiae et Linguae Latinae spatio unius armi; postea in Ordine Professorum scientiarum Ethico-Politicarum Juri tum Romano, tum Criminali veterum et recentiorum gentium, tum Patrio, Historiae juris Romani, Oeconomiae publicae, Historiae universa// et Statisticae generali, Statisticae Rossici Imperii et Diplomadas, per biennium, multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et Processus Praeceptiribus suis adeo probaverit, ut ad formulam legis §22, de conferendorum honorum aca- demicorum rationae modoque die XXVIII.
Martii Anni MDCCCXXXII. suffragiis Professorum Facultatis Juridicae Studiosi actualis gradum et honorem meruisse judicaretur; Nos proinde, ea, qua pollemus auctoritate, eumdem Emilianum Sierzputowski Studiosum actualem in Facultate jurudica renuntiamus ac declaramus, atque XII-ae Civium Classi ad- scriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propriis, eumdem gaudere testamur. In cujus rei fidem Litteras has Patentes Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis sigillo munitas, subscripsimus. Vilnae in Aedibus Academicis Anno MDCCCXXXII die V mensis Aprilis. N. 837" (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 839* s. 53).
Franciszek Sierzputowski, ekskapitan wojska polskiego, znajdowaí stę pod nadzorem po lieji od 21 lutego 1820 roku (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 1, z. 2, nr 1469). Zamieszkiwai on w powiecie kobrynskim kolo Brzescia Litewskiego. Arendowal majątek Antonowo i mieszkal w nim razem z rodziną: zoną, corką i synem. Žadnych „zlych czynów” w tym okresie (do roku 1829) - wedhig da- nych polieji - nie popehui (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 1, z. 3, cz. 52, nr 540). Odeslany zosial z Warszawy w rodzinne strony 2a tzw, „fatszywe donosy” i „kmąbmy charakter”, to jest za skargi na samowolę urzędnikow i za samo- dzielnošč usposobienia.
W 1829 roku pod nadzorem polieji znajdowaí się takže Jan Sierzputowski, adwokat glównego sądu grodzienskiego. Najprawdopodobniej za nieprawo- myšlne wypowiedzi. Z dokumentu dowiadujemy się tež, že w tym czasie jego dziewiętnastoietm syn z pierwszego maízeñstwa EmiSian studiowal na Uniwer- sytecie Wjleñskim (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 1, z. 3, cz. 52, nr 540, s. 98). Antoni i Stanislaw Sierzputowscy, wlasciciele dóbr Sierzputy w powiecie bory- sowskim w guberni miñskiej (85 dusz), mieszkali w 1835 roku w majątku Orío- wo w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 129, s. 66).
4 maja 1839 roku wileñski wojskowy general-gubemator kazal roztoczyé nadzór policyjny nad mieszkañcem gubemi podlaskiej Walerianem Sierzputow- skim, na czas jego pobytu w gubemi grodzienskiej i miñskiej. Z listu do generala Wsttgensteina (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 1, z. 20, cz. 4, nr 80) dowia- dujetpy się, že podezas powstania 1830 i 1831 roku byl ów Sierzputowski po-
84

rucznikiem, a następnie kapitanem oddzialow polskich. Po klęsce polskiego zrywu niepodleglosciowego znajdowat się w Warszawie, gdzie zmuszony zostal do zlozenia powtomej przysięgi na wiemosc cesarzowi rosyjskiemu. Mimo to uwazano itadal, ze jest politycznie niepewny.
Postanowienie ,,o ustanowieniu obserwacji nad Aleksandrem Sierzputowski m” wydal zarząd wilenskiego generai-gubematora 7 grudnia 1842 roku. Wy- nika z tego tekstu, przechowywanego w Grodnie w CPAH Biaiorusi (f. 1, z. 20, nr 746), že Aleksander Sierzputowski, szlachcic z gubemi podlaskiej, powiatu radzyminskiego, gminy Komarowka, shižyl w 4. Pulku Ulanow korpusu general Rybinskiego jako podoficer. Jego brat Tadeusz byl „oficerem rebeliamow”.
W 1860 roku heroldia wilenska odnotowala w powiecie lidzkim Jozefą, sy- na Stanislawa, Sierzputowskiego (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 77, s. 8), 5 marca 1861 roku w košctele rzymskokatolickim w Kužnicy ochrzczony zostal Julian Kazimiera, syn Jdzefa Leonarda Henryka i Kamilli z Korzybskich, Sierzputowski. W roku zaš 1917 zamieszkaly w Horalu Julian Kazimierz i jego syn Andrzej Sierzputowski ponownie uznani zostali za rodowitych szlachcicdw przez herol- dię grodzieiiską (CPAH Biaiorusi W Grodnie, f. 332, z. 1, nr 29).
Lista wzqdnikow wyznania rzymskokatoliddego, zwolnionych ze stužby ze względu na potityczną nieprawomyslnosi od roku 1863 i zamieszkatych w gabenti grodzienskiej z pojasnieniem, jokie kaidy z nich ma srodki do žycia z listo- pada 1866 roku zawiera m.in. informację, že w powiecie sokolskim: „zamiesz- kuje podporucznik Jozef, syn Jana, Sierzputowski, byly czlonek grodzienskiej gubemialnej komisji do spraw budownictwa i drog”, a w powiecie wolkowy- skim - „asessor kolležski Stefan Sierzputowski”, ktory ,jest na utrzymaniu krewnych” (CPAHL, f, 378, z. 1866, nr 181).
5 lipca 1864 roku grodzienski wydziat rosyjskiego ministerstwa zostal wprawiony w zaklopotanie faktem, že ziemianin powiatu sokolskiego Jdzef Sie- raputowski, wfasciciel wsi Wyzgowka, postanowil nadač przydziaty gruntow ,,bez wszelakiego za to wynagrodzenia” dwom chlopom panszczyžnianym, bį- dącym jego wlasnošcią, Maciejowi Mazanowiczowi i Janowi Matoszce (CPAH Biaiorusi w Grodnie, f. 10, z. 14, cz. 9, nr 101), W koncu wtadze w Petersburgu zabronily tego, bo prawo nie przewidywalo uwalniania chtopow panszczyžnia- nych „bez wynagrodzenia”,
SIESICKI (Secickas) herbu Hipocentaurus. Pradawny rod osiedlony na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2636).
SIESTRZENCEWICZ (Sestšenceviiius) herbu Siestrzencewicz. Znany od wiekow dom szlachecki na Litwie i Bialej Rusi.
SIEWRUK (Sevrukas) Kerbu Lubicz. Polska encyclopedia szlachecka (t. XI, s. 58) informuje o Siewrukach herbu Gozdawa, znanych od okolo roku 1600 w powiecie nowogr6dzkim. Wywod famiiii urodzonycft Siewrukow herbu Lubicz z 1835 roku jako protoplast^ rodu wskazal Jana Siewruka, kapitana w chorągwi rajtarskiej księcia Mikolaja Faustyna Radziwilia, miecznego Wiel- kiego Księstwa Litewskiego, ktory w 1712 roku od tegož księcia za zaslugi bo-
85

jowe otrzymal majątek ziemski. Jego syn Bartiomiej Siewruk byi roimistrzem powiatu wilkomierskiego, dziedzicem folwarku Mojgie razem ze wsią o lakiej nazwie, Syn Bartlomieja, Stefan, wlašciciel majątkow Szyiy i Kunigiszki, rot- mistrz wilkomierskj, byl ojcein Ludwika Sievvruka, w žylach ktorego ptynęla (po kądzieli) m.in. krew Sarbskich, Straszewiczow, Lukianskich, Wspommany wywod m.in. podaje, že „Ludwik Siewruk po ukoriczeniu nauk szkolnych, do- skonaląc się w Uniwersytecie Wilenskim w przedmiocie medycznym, zyskat stopien lekarza pierwszej klasy” (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 1047, s. 38-40).
SIKORSKI (Sikorskis). Ten starožytny i liczny rod byl obecny nie tylko we wszystkich dzielnicach dawnej Rzeczypospolitej, ale odgalęzii się na kraje oscienne: Niemcy, Węgry, Rosję, Rumunię; a jego przedstawiciele osiedlili się takže w USA, Kanadzie i innych krajach zachodniej polkuli,
Mieczyslaw Paszkiewicz i Jerzy Kulczycki (Herby rodow polskich, s. 459) wspominali o Sikorskich herbu Cietrzew, Jastrzębiec, Kopasina, Lis, Slawęcin, Sikorski. Podobne informacje zawiera Polska encyklopedia sziachecka (t. XI, s, 58-59). Natomiast Spis szlachty Krolestwa Polskiego (s. 220) wzmiankuje tylko Sikorskich herbu Kopasina i Lis. W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, s. 289-290) stwierdzil, ¿e Sikorscy z Podlasia užywali herbu Slawęcin, z Krakovv- skiego - herbu wlasnego, z povyiatu wilkomierskiego - Jastrzębiec odm.
Kasper Niesiecki (Korona Polska, L IV, s. 107) podawal: '„Sikorski herbu Cietrzew w Prusiech (.,.). Jan Sikorski, kanonik kujawski 1586. Jan, pisarz grodzki malborski, deputat na Trybunal Koronny 1723, Sikorski herbu Kopasina w podlaskim wojewčdztwie. N. Sikorska byla za Janem Konopką, Jan z Kopa- szyna Sikorski, na seymik liwski 1652 od krola pose). Sikorski herbu Lis w wo- jewddztwie sandomierskirn. Sebastyan Sikorski mial za sobą Annę Ryszczew- ską, syna z nią Gabryela”. Tenže autor w Herbarzu polskim (t. VIII, s. 372) stwierdzil podobnie: „Sikorski herbu Cietrzevv w Prusiech. Jan Sikorski, kanonik kujawski 1586. Jan, pisarz grodzki malborski, deputat na Tybunal Koronny 1723, posel na sejm 1730. Sikorski herbu Kapasina w podlaskim wojewodztwie. Jan z Kopaszyna Sikorski, na sejmik liwski 1652 od krola posel. Sikorski herbu Lis w wojewodztwie sandomierskirn'’.
Ignacy Kapica Milewski (Herbarz, s, 372) pisal o tym rodzie: „Dom Sikorskich herbu Kopasina. Dobra Sikory w ziemi bielskiej ležą i są te: Sikory Pawlowięta, Sikory Bartkowięta, Sikory Tomkowięta, Sikory Pietrowięta, Sikory Wojciecho- więta, Sikoiy Janowięta, Sikory Bartki, Sikoiy Jochile, Sikoiy Jakuszki, Sikory Kupnina, Sikory Losiowizna, ktore to dobra od imion swoje nazwiska wzięly”.
Sikorscy znani byli juž przez 1421 rokiem. Nobilis Johannes Sykorski (Sy- kora) wspominany jest kilkakrotnie w księgach sądowych Lwowa w roku 1444. W polowie XVI wieku Sikorscy herbu Jastrzębiec odm. posiadali m.in. dobra Boszkowszczyznę nad rzeką Swislocz w pewiecie grodzjenskich (CPAHL, f, 391, z. 9, nr2782, s. 208), Spokrevraili się ze Strękowskimi, Wilczostanskimi, Milewskimi, Babihskimi, Kapicami, Makowskimi. Po pewnym czasie rodzina ta rozmnožyla się szeroko na ziemiach kre$owycb.
W 1576 roku poslem krakowskim na sejm byl zacny pan Sebastian Sikorski. Aleksander i Jan Stanislaw, lwowski pisarz grodzki, Sikorscy w 1648 roku pod-
86

pisali w imieniu szlachty wojewodztwa ruskiego elekcję krola Jana Kazimierza. Cztery lata požniej tenže Jan Stanislaw Sikorski figuruje w przekazach žrodlo- wych jako halicki pisarz grodzki (Akta grodzkie i ziemskie z Archivs um Ziemskiego wc Lwowie, t. XXIV, s. 86, 96,97).
Niektörzy czlonkowie tego rodu popadti najwyrazniej w nielaskę najbar- dziej zjadliwego plotkarza I Rzeczypospolitej. W, Nekanda Trepka w Liber ge- neraäonis plebeanorum (s. 364) wspominal bowiem o licznych plebejuszach noszących to nazwisko: „Sikorski nazwal się bękart Prceclawa Palczowskiego w Rudach u Zatora i u niego się wycliowal. Služyl potem panu Palczowskiemu Gabryjelowi w Zatūrskim. Pojąl byt dziewkę bednarzowę w Zatorzc circa 1620; miai synöw kilku Sikorski nazwal šią Jan, syn zagrodnika powroznika w Dębnie u Wojnicza, Na stužbę šią byt ūdai, potem w Wteüczce mieszkal; tamže z Wieliczki mial i dragą zoną, z obiema miai potomstwo. Byl zaš od roku 1628 w wiezach u Wieliczki pisarzem soli skarbowej warzonej. Sikorski nazwal się Jan. Ociec jego forman byi w Modlnicy, chtop, mila od Krakowa. Kupil byl domėk na KJeparzu Sikorski zwat się Stanislaw, mieszczanin w Krakowie. Jest nota o nim, co go jako civem famatum pozwano na ratusz o niewydanie donatywy anno 1630. Na Slawkowskiej ulicy mial częšc w kamienicy, byl i anno 1639 na sw. Jana ulicy. Sikora ojca jego zwano i tego zową’\ Wątpliwe, czy ktötes z tych pomöwien o jest choc w znikomyrr, stopniu poparte faktami. Byli bowiem Sikorscy licznym, dzielnym i palriotycznym rodem, przejawiają- cym röznorakie uzdolnienia i wielkie zalety charakteru.
Antoni Sikorski w 1654 roku byl wtascicielem majętnošci Kuznierowa na Smolenszczyžnie i brat udzial w obronie tego miasta przed nawatą moskiewską Wielmozni panowie Adam i Remigian Sikorscy 26 czerwca 1669 stawali do popisu ziemian sanockich pod Jabtonicą. Jan Sikorski, podchorąžy szwadronu dragoiiskiego pana Potockiego, stražnika Wielkiego Księstwa Litewskiego (1773), zbierat podatki w wojewödztwie witebskim.
Jeden z punktöw konstytucji sejmu ekstraordynaryjnego warszawskiego z 1775 roku oznajmiat: „Mając wzgląd na zastugi urodzonego Antoniego Sikor- skiego, sekretarza pieczęci wielkiej koronnej, od roku 1745 w Kancellaryi Ko- ronney pracującego, ktöry na kupno wsi naszej krölewskiej Jeziorowice nazwa- nej w w-wie krakowskim, a powtecie lelowskim ležącej, i przyprowadzenie jej do lepszej pory znaczną suminę wyloiyl, jemuž, malžonce jego i sukcessorom de lumbis na rzeczonej wsi Jeziorowicach suinmę 40 tysięcy zlotych polskich przyznajemy i possessyą tejže wsi do lat czterdziestu ubezpieczamy, in elapsu ktörych nie wprzod z possessyi tej krolewszczyzny moderni donatoni lub suk- cessorowie ich ustąpič obligowani będą, lecz dopiero jak im summa wzmianko- wana 40 tys. z skarbu Rzeczypospolitej będzie wyplacono” (Vi,, t. VIII, s. 133). Funkcję pieczętarza koronnego i sekretarza Jego Krölewskiej Mosci Antoni Sikorski pelnil w latach 1756-1778. W öwczesnych rękopisach byt nazywany sacme regiae majestatis et sigilli regni secretarius.
„Jegomošc pan Andrzej Sikorski, z karabinem, pieszy", stanąl 5 pazdziemi- ka 1765 roku do popisu szlachty powiatu grodzienskiego. Akt konfederacji ziemian hahckicli z 5 czerwca 1767 roku „za wiarę šwiętą rzymską į wolnosc” przeciwko zagroženiu wschodniemu podpisat m.in. Mikolaj Sikorski. Ignacy
87

Sikorski w 1794 roku mianowany zostaJ przez T. Kosciuszkę na cztonka komisji porządkowej ziemi stęžyckiej i powiatu garwolinskiego (рог. Акту powstania Kosciuszki, t.1, cz. 1, s. 274).
Sikorscy herbu Kopasina со najmniej od XVII wieku, a z pewnošcią i wcze- šniej, byli posiadaczami majçtnosci Sikory Blade w powîecie drohiczynskim na Podîasiu. Za protoplastę tej galęzi heroldia wilenska w 1833 roku uznala Stani- slawa Sikorskiego, ktôry zostawil po sobie synôw Jam i Tomasza. Wnuk zas tego ostatniego, Krzysztof, zostal posiadaczem dôbr Ziemionisze w powiecie lidzkim (1811). Jego zaš syn Ludwik oraz wnukowie: Aleksander, Francîszek, Jan i Rudolf zoslali w 1833 roku potwierdzeni jako rodowici szlachcice polscy przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 1788). Sikorscy z tej galęzi rodu byli spokrewnieni poprzez brante ton z rodzinami Dogielôw, Dowgirdôw, Czajkowskich, Ciechanowiczôw, Michaiowskich, Biszewskich, Jotejkôw, Ci- chowtçzôw, Arcimowiczôw (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 129, s. 65). Gatąž osiedlo- na w powiecie rzeczyckim w Latgalii spokrewnila siq natomiast z Przyboranti, Wystouchami, Hurkami, Hlaskami, Knikowskimi.
Piotr Pawel Sikorski, syn Jakuba Franciszka, zamieszkaly w miescie po- wiatowym Rzeczycy, napisal w 1839 roku do heroldiî miiiskiej pismo, w ktoryin starai się wykazaé ciąglošč pokoleniową Sîkorskicb i wytuszczal przyczyny klopotôw genealogicznych dotyczących zresztą większošci rodzîn szlachty kre- sowej: „Famiiia nasza urodzonych Sikorskich užywająca herbu Kopasina (...). Jan z Kopasina Sikorski na seymik liwski 1652 roku od krôla posel. Ktôren Jau Sikorski posel Krôlestwa Polskiego, szczycąc siç kleynotem szlachectwa y bę- dąc osiadlym obywatelem w ziemi liwskiey, lubo jest antecessorem domu na- szego Sikorskich (...). Jednak w czasie nieszczegâlrtych rewolucji pod napadnie- nie Tatarôw U lutego 1695 roku pod Lwowem i w 1699 wydarzonych (...), niszcząc wszystko Ogttîem i mieczem, pozbawili érzodkow proszącego, acz w pôtnym dopiero wieku przedstawic niemylne na to mote dowody”.
Jan Sikorski zostawil syna Macieja, 6w ~ Kazimierza, a ten - Benedykta i Dominika. Benedykt nabyl gruntą w ziemi drohiczynskiej, Dominik wladal majątkiem Glinki. Mial on syna Jakuba, ktôry byl ojcem Piotrą Pawta, „subiekta farmacji, czyli podaptekarza” z Rzeczycy (ôw pan Sikorski ukonczyl Uniwer- sytet Charkowski w 1890 r.). Syn Franciszka Jakuba Sikorskiego Jôzef byl „asessorem kolležskim” powiatu borysowskiego, urzçdowo uznanym za rodo’ witego szlachcica, lecz jego syn Wiaczeslaw, zamieszkaly w Czemihowie, po- twierdzenia szlachectwa od wtadzrosyjskich w 1871 roku nie uzyskal.
Do konca XIX wieku Sikorscy raczej bez powodzenia starali się u wtadz carskicb о potwierdzenie swego szlachectwa. Biurokracja rosyjska w ten sposôb starala się zmusic szlachtę polską do zlania się ze spolecznošcią rosyjską - i nie bez skutku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2963).
Sikorscy herbu Kopasina posiadali rowniez liczne dobra na Žmudzi w po- wiatach szawelskim i poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1694, 1752, 1786, 2157). Ich przynaležnosc do stanu szlacheckiego potwierdzana byla przez herol- die w Kownie, Wilnie i Sankt Petersburgu w latach 1799, 1812, 1838, 1843, 1841, 1857, 1859, 1861, 1873, 1905. Dwie spokrewnione ze sobą gatęzie tego rodu zamieszkiwaly w powiatach nowogrodzkim - starsza - i w upickim - mtodsza (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 181).
88

9 grudnia 1819 roku heroldia wileiiska potwierdzita rodowitošč szlachecką Jdzefa Adamovdcza Sikorskiego z synami Adamem Janem i Szymonem Stani- slawem, mieszkanc6w powiatu zawi!ejskiego (CAPH Litwy w Wilnie, f. 391, z. I, nr 919, s. 100). W XIX wicku Sikorscy wilenscy miewali klopoty z po- tvvierdzemem swej szlacheckiej rodowitošci, gdyž w wiąkszošci przypadkow wlasnosci ziemskiej nie posiadali, nie mieli tež dawnych papierow, mieszkając w Wilnie, parali šią rozmaitym rzemioslem. Žywa byla natomiast w tym rodzie patniąc o rycerskim rodowodzie, stąd ich ciągle boję z urządami rosyjskimi, dąžącymi do zepchniącia zbiedniaiej szlachty polskiej do masy chlopskiej.
W 1820, 1837 roku heroldia midska potrvierdzita rodovvitošč szlachecką Jozefą Sikorskiego, wlasciciela folwarku Laskowka, oraz jego synow Antoniego, Stefana, Edwarda i cdrek Antoniny, Karoliny, Anieli (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 486, s. 1820). Jak šią wydąje, częšc z tych Sikorskich przyjąla prawoslawie. Wedtug Spisu ziemian minskiej guberni (s.52 i in.) Sikorscy posiadali tu dobra Laskowka, Kniahinicze, Olesin, Mikulicze.
Jednym z gniazd rodowych Sikorskich byl zašcianek Pokorze w powiecie trockim. W 1851 roku heroldia wj|enska pohvierdzita szlachecką rodowitošč Joze- fata Stanislawa i Jerzego Alberta Sikorskich, dzieržavviących folwark Bortkiszki w powiecie oszmianskim; Cypriana, zamieszkalego w Oszmianie. W 1854 roku heroldia wilenska rozpatiywala kwestią rodowitošci Sikorskich z Kowna, spokrevv- nionych zresztą z wyžej \vymienionym. W 1870 roku odmowiono (byl okres re- presji popowstaniowych) uznania szlachectwa kowienszczanina Foitunata Aleksandra Sikorskiego, ktorego zapi šatro do „mieszczanskogo roboczago ktassa”. Dopiero 18 wrzešnia 1872 roku heroldia wilenska potvvierdzila jego rodowitošč szlachecką (CAPH Lit\yy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 186, s. 37).
22 vr.arca 1852 roku heroldia Krolestv/a Polskiego potwierdziia szlachecką rodowitosč Jaua Stanislawa Sikorskiego i jego syna Stanislawa Rafala, urodzo- nego z Maryantiy Zaleskiej, zamteszkalych w Tykocinie w guberni augustow- skiej; w tym czasie potwiedzono rowniež przynaležnošč do stanu szlacheckiego Franciszka Sikorskiego z Ciechanowca. Wszyscy oni pochodzili z tniejscouošci Sikoty Pawlowiąta (CPAHL, f. 1094, z. 1, nr9, s. 1-10).
Spis szlachiy powiatu lidzkiego z roku 1855 stwierdzil obecnošč tam sied* miu Sikorskich, wptsanych do pienvszej cząsci ksiąg szlacheckich guberni wi- lenskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1692, s. 153-154). W 1860 roku heroldia wi- lenska odnotowala w powiecie lidzkim szlachcicow Aleksandra, Franciszka, Jana, Rudolfą, Wincentego Sikorskich (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 77, s. 8).
Sikorscy herbu Mzura pisali šią „z Sikorzyc” i došc licznie zamieszkiwali na ziemi lwowskiej i sanockiej. Ci, ktorzy pieczątowali šią herbem Lis, užywali przydomku Dumicz. Przynaležnošc do stanu szlacheckiego Sikorskich z tych gatązi rodu potwierdzil Galicyjski Wydzial Stanow (Poczet szfachty galicyjskiej i bukowinskiej, s. 224, 330).
Sikorscy chlubnie šią zapisali w dziejach kultury i nauki wielu krajow. Z tej rodziny pochodzili Joząf Sikorski (1813-18%), znakomity kompozytor (kantata Radosi, Dzwon)t i historyk muzyki polskiej Kazimierz Sikorski (1895-1986), profesor lodzkiego konserwatorium, slynny kompozytor (symfonie, suity, Stabat Mater etc.). Od 1935 roku dziala w Berlinie i Hamburgu znana firma wydaw-
S9

nictw muzycznych „Sikorski”, založotia przez pochodzącego z Poznania Hansa Sikorskiego {ur. 30 vvrzešnia 1899), jedna z najbardziej renomowanych oficyn tego profilu na šwiecie. Wybitny polski mąz starui, general Wtadyslaw Euge- niusz Sikorski (ur. 20 maja 1881 - zginąt, najpewniej w zamachu, 4 iipca 1943
r.) pocbodzil z galįzi rodu pieczętującej się herbem Kopasina.
SILICZ (Silicius) herbu Korczak odm. Dziedziczyli majątki w wojewodz- twie kijowskim.
SIMONOVVICZ (Simonovičius) herbu Radwan. Osiedleni byli na ziemi minskiej i witebskiej.
SINCILLO (Sincilas) herbu Brodzic, Ich rodowe dziedziny to powiaty ro- sieAski, kowienski i inne.
SINICKI (Sinickas) herbu Dąbno odm. i Top6r. Byli tež Siniccy herbu Klamry. Posiadali oni dobra ziemskie na ziemi lwowskiej, wilenskiej, kowien- skiej. Bolesfaw Starzynski (Familie liiewskie, t, X, s. 70) umiescil ich wšrod tzw. szlachty maloruskiej (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial rąkopi- sow, 7015-III).
SINKIEWICZ (Sinkevičius) herbu Tamawa. Dziedziczne posiadtošci mieli w powiatach wilenskim, rosienskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 18, 707).
SINSKI-CZYKINSKJ (Sinskas-Čikmskas) herbu Odrowąž. Miejscem ich osiedlenia byl powiat telszewski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
SIPAJLLO (Sipailas) herbu Boleszczyc. Przynaležnošč tego rodu do stanu szlacheckiego potwierdzila heroldia witebska w 1835 roku.
SIPKO (Sipkas) herbu Radwan. Od wiekow dziedziczyli majętnošci Utano- wicze w wojewodztwie witebskim, potem zamieszkiwali tež w Starym Sieliszczu. Odznaczyli się zashigami w shižbie wojskowej Rzeczypospolitej. 20 paždziemika i 31 sieipnia 1820 roku uznani zostali przez heroldię wilenską za rodowitą i staro- žytną szlachtę polską i wpisani do pierwszej częšci ksiąg gencalogicznych gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, S. 21-23,325-328).
SIPOVVICZ (Sipavičius) herbu Poraj i Lis. Mieli drobne posiadlošci ziem- skie vv powiecie bras)awskim, wilenskim i na Žmudzi. Posiadali tež folwark Szlagieryszki w powiecie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2451, s. 33). 31 sieipnia 1820 roku uznani zostali przez heroldię wilenską za rodowitą i starožyt- ną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 310-311; f. 391, z. 9, nr 2782, s. 208).
Tomasz Swjqcki {Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob damiej Polski, t. II, s. 95) podawa) o nich: „Sipowicz Gabryel herbu Lis, w Księstwie
90

Litew$kim, księdza Sarbiewskiego uczeii; w 17 roku žycia rak daleko w filozofii postąpii, že magistrėm tejžc byl ogtoszony; byl on potem pisarzem ziemskim žmudzkim”.
SIROTOWICZ (Sirotavičius) herbu Lubicz. Miejscem ich osiedlenia byl powiat telszevvski na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18).
SITKO (Šilkas) herbu Nowina. W žrodiach archiwalnych notowani byli od poiowy XV wieku.
SIUCILLO (Siucilas) herbu Lubicz. Dziedziczyli mająfki na Wilenszczyžnie.
STUNKIEWICZ (Siunkevičius) herbu Drzevvica. Zamieszkiwali na Wi- lehszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1055).
SIWACHO (Sivachas) herbu Grzymala. Ich dobra rodowe znajdowafy się w powiecie oszmianskim.
SIWICKI (Sivickas) herbu Korczak. Užywali przydomku Dyrmont. Polska encyklopedia sziachecka (t. XI, s. 63) podaje o nich: „Sivvicki-Dyrmont herbu Korczak odmiana; nobilitowani w 1500”, Ci Siwiccy osiedleni byli na Wolyniu į w powiecie dzisnenskim, gdzie spokrewnili się z Juszkiewiczami, Szeniawski- mi, WrobIewskimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117, II). Siwiccy herbu Paprzyca mieszkali natomiast w powiecie borysowskim. Przedstawiciele tego rodu dzier- žawili liczne folwarki i zašcianki takže w powiecie zawilejskim od tamtejszych ziemian: Sulistrowskich, Chomskich, Abramowiczow, Czechowiczdw i in.
Siwickich odnotowywano rovvniež w powiatach ivilehskim, wilejskim, alek- sandrowskim (w gubemi kowienskiej), w Wilnie. Spokrewnieni byli tutaj z Mi- lewskimi, Ginvinami, Gembowiczami, Urbanowiczami, Walewskimi, Pupkiewi- czami, Bienkowiczami, Szuszkiev/iczami, Malinowskimi, Kuczynskimi, Juchnie- wiczami, Huszczami. Bobrowskimi, Obolewiczami, Czermawskimi, Sktnderami, Rodziewiczami, Jankowskimi, Kojrowiczami, Gierwiatowiczami, Siemaszkami, Michniewiczami, Falkowskimi, Bohatkiewiczami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2658,
s. M3).
SIWKO vėl SIWKOWICZ (Sivkovlčius) herbu Poraj. W koncu XVI wie- ku notowani byli w žrodiach archiwalnych w powiecie kobrynskim i innych (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782. s. 208).
SIVVOCHO (Sivokas) herbu Jasienczyk. Potwierdzenie rodowitošci szla- checkiej uzyskali z heroldii witebskiej w 1835 roku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 609, s. 145).
SKALSKI (Skalskas) herbu Suchekomnaty. Jan Skalski, zacięžny rycerz pobki, nazywany tež w žrodiach pruskich Schalskenn, wielokrotnie vvspomina- ny jest w zapisach dotyczących Prus Krolewskich z lat 1482-1485 {Akta stanow
91

Prus Kr6lewskich, 1.1, s. 134,330 i in.). Kasper Niesiecki {Korona Polska, t. IV, s. 109) podawal o nich: „Skalski herbu Suchekomnaty w krakowskim woje- wodztwie, z ktorych niektorzy w Prusiech osiedli. Jan Skalski, kanonik plocki, proboszcz btonski, mąž pobožny, žyl lat 88, przeniosl šią na nieumierające žyde vv roku 1632”. Polska encyldopedia szlachecka (t. XI, s. 64) informuje o Skal- skich herbu Mieszaniec (1700, Galioja), Morą (1460, powial opatowski), Poraj (1600, powiat wišlicki), Rogala (1600, powiat krakowski i Prusy), Suchekom- naty (1600, powiat borszczowski), Szeliga(1650, wojewodztwo mazowieckie).
Antoni Skalski od wojewodztwa betskiego podpisal w roku 1697 sufragią krdla Augusta II (VL, t. V, s. 439). Kazimiera Skalski, skarbnik orszanski, zložyl w 1764 roku podpis pod aktem warszawskiej konfederacji generalnej (VL, i. VII, s. 66). Charakterystyczny dokument z początku XVIII wieku wspomina o jed- nym z przedstawicieli galęzi, zamieszkalej w wojewodztwie brzesko-litewsk»m. W listopadzie ] 701 roku do ksiąg magdeburgii brzeskiej zostala wpisana Skarga szlachcica A. J. Skalskiego na k aha! miasta Brzešda: „Na urządzie burmistrzow- skim y radzieckim w miešcie lėgo Krolevvskiey Mošci Brzešdu Litewskim (...) žalowal y pro t esto w ai solennie pan Andrzey Jakub Skalski na caty kahal nie- wieraych Žydow starszych, mianowicie na niewiemych Matysa Lapicza, krawca Jozepha y syna jego, Žydow brzeskicb, y na niewiemego Žydą Jontofa z Tere- spola takowym sposobem: iž žalujący imč pan Skalski wprzod dawszy na zapis pewny temų kahalowi cztery tysiące pięčset zlotych polskich", obral sobie tež za faktūra Judką Izraelewicza, biegtego nadzwyczaj w sprawach finansowych, a przy tym uchodzącego za lojalnego takže w stosunku do chrzešcijan.
Žyd ten, jak donost dalėj przekaz arcbiwalny, „byl szczery nie tylko žalują- cemu panų Skalskiemu, panų swemu, ale y innym rožnym ichmošciom szlach- cie, obyvvatelom wojew6dztwa brzeskiego, w pokazaniu sposobow do fortu ny, za ktorą szczerošč nieraz grozili starsze Žydzi onemu klątwą y šmiercią, aby chcial tego zaniechač (...). Trafilo šią pomienionemu Žydowi Judce byč w tažni z starszym Žydėm, wyž obžafowanym Matysem, ktory mu rzekl w te slowa: že Judko bądziesz wykląty, že hultajowi szlachta wierzą pieniądze za to, že im szczerze pokazujesz požytki, a nam nie chcą požyczač, zaniechay ty tego, bo y sam nie bądziesz wiedzial, gdzie šią podziejesz”.
Dalėj wydarzenia potoczyly šią, jak następuje: „Caty kahal y wyž rzeczeni osobliwie Žydzi, uczyniwszy pochvvalką, ustawicznie na pomienionego faktora ludką lzraelowicza czyhali, jak by to go zabic, zagubiė, zamordovvač lub jakim sposobem z tego svviata zgladzič”. Až wreszcie 26 listopada 1701 roku „w so- botę, po sabacie, gdy pomieniony Judka ze szkoly (to jest z božnicy) swey iy- dowskiey wyszedl, idąc z sobą incognito ze starszemi Žydami calego kahalu braeskiego, mający na niego zasadzkę, nic sobie niewinnego cziowieka, jeno szczegolnie dlatego, že byl szczerym krwie chizešcijanskiej, zastąpiwszy na dobrowolnej drodze, tyransko, okrutnie, niemitosiemie zbiwszy, stiuklszy, sktuwszy, zadusiw$zy, juž niežywego w wodą utopili pod mtynami”.
Zaraz potem, jak glosila skarga pana Skalskiego, „wrzekomo nie wiedząc ni o czym, napadli na mieszkanie jego, z Žydow kto mogt co zarwač, jako sami niezly sobą oglaszają y m6wią, brali co komu upodobalo”. Zagrabiono przy okazji 140 tysiący talarow naležących do pana Skalskiego, co tež byto istotnym motywem
92

zwrócenia się do sądu. Jeden z czlonków komisji obdukcyjnej relacjonowal na na- stępny dzien po odnalezieniu zwlok: „Widziaiem Žydą Judkę Izraelowicza okrutnie, tyrañsko, memilosiemíe zbítego, oczy krwią naciekly, prawie na wierzch Iba wy- ležlt, takže boki, pleca y wszystkie cíalo zbite, zeknvawione, skhite” (AWAÍI, t. VT, s, 472-274). Jak wynika z innych przekazów archiwalnych, grabiezcy i mordercy rúe poniesli žadnej kary, a pan Skalski mūšiai się dtugo starac, zanim wyrokiem pizekupnych sądow odzyskal znikomą częšč utraconego mienia.
Wywód familii urodzonych Skalskick herbu Suchekomnaty z 17 grudnia 1S19 roku stwierdzaí, že „familia Skalskich od dawnych czasów w dostojno- šciach starožytnego szlachectwa zostająca, urzędami cywilnemi zaszczycona, dziedziczyla dobra ziemskie”. Rodzina ta zamieszkiwata m.in. od dawna w fol- warku Sowczyna w powiecie oszmianskitn, a spokrewniona byla z rodami Bla- zewtczów i Szczerbickich. W 1819 roku heroldia wileóska uznala Antoniego, Aleksandra Hipólita i Jozefą Benedykta Skalskich za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej częici ksiąg szlachty gubemi litew- sko-wileñskíej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 100-101).
Podūbnie Wywód familii urodzonych Skalskich herbu Suchekomnaty z 1836 roku informowat, ii: „familia Skalskich od najdawniejszych czasów szczycifa stę dostojnošcią dworzanską (...). Przodkowie familii, jako aktualni i rodowici dworzanie, mieli udzial w pehiieniu rožnych urzędow publicznych w kraju temų stanowi odpowiednich, a mianowicie Antoni Skalski, za protaplastę do niniej- szego wywodu biorący się, pelnil urząd jenerala, czyli woznego Jego Królew- skiey Mosci jako obywatel į dworzanin województwa nowogródzkiego, zapew- nia o tym przywilej najjaániejszego króla polskiego Augusta 11 z roku 1719” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055, s. 7-9).
Syn protoplasty rodu Jan Jakub Skalski byl stolnikiem czemihowskim i dzier- ¿awil dobra Lewkowicze w województwie brzeskim. Jego zas syn Jakub Józef pelnil w roku 1787 funkeję podczaszego brzeskiego i mial trzech synów: Jana (ur. 1791), magistrą filozofíi, który ukonczyí studia na Uniwersytecie Wileñskim; Igna- ccgo (ur. 1796), kandydata füozofii tejže Wszechnícy, i Józefa (ur. 1798), regenta upickiego sądu granieznego. Pózniej Jan Skalski byl nauczycielem fizyki i mate- . matyki w niemirowskiej szkole powiatowej (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s. 19).
Jednym z najslynniejszych reprezentantów tego rodu jest podporucznik Stanislaw Skalski, który zestrzelí! w 1939 roku 41 samolotów niemieckich i naležy niewątpliwie obok Wlodzimierza Giedymina (31) i Czeslawa Glowczynskiego do najlepszych lotniczych asów polskich z okresu II wojny áwiatowej (por. Raymund Szubañski, IV obronie polskiego nieba, Warszawa 1984, s. 196).
Día porównania przypomnijmy, ¿e rosyjski as powietrzny A. I. Pokryszkin mial wykonac ponad 600 lotów bojowych, podezas których strącil 59 samolotów niemieckich, w wyniku czego zostal trzykrotnym Bohaterem Związku Radziec- kiego. I.M. Kožedub w 330 lotach bojowych mial zestrzelic 62 samoloty Niem- ców i tež zostal potrójnym Bohaterem ŽSRR. Trudno dziš powiedzieé, czy licz- by podawane przez prašę radziecką odpowiadaly istotnie rzeczywistosci, bo niewykluczone, iž chodzito i w tym przypadku o propagandowe kreowanie „przykladów godnych nasladowania”, o kolejne wcielenie brygadiera gómików Stachanowa, wykonującego plan miesięczny w ponad 3000%.
93

Ješli natomiast wziąė pod uwagę oficeröw niemieckiej Luftwaffe, to np. w ciągu II wojny swiatowej Erich Hartmann zestrzelil 352 samoloty przeciwnika (w tym 347 radzieckich), Gerd Barkhorn - 301, Erich Ruderdorf - 222. Ю4 pilotow Niemiec hitlerowskich strącilo ponad 100 samoiotöw przeciwnika kaz- dy. Z 45 tysięcy samoiotöw ZSRR znis2Czonych w starciach powietrznych, 24 tysiące zostaly zcstrzelone przez 300 niemieckich lotnikow (por. Argumenty i Fakty, 1990, nr 16 (497).
SKAPIEWICZ (Skapevičius) herbu Bogorya. Miejscem ich osiedlenia by{ powiat rosienski na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
SKARADKIEWICZ (Skaredkevičius) herbu Prus I, Ich dziedziczne po- siadlošci znajdowaiy šią na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1947).
SKARBEK (Skarbekas) herbu Abdank, Jelita. Starožytna rodzina wielko- polska, ktöra wzięfa swe imię od miasta Skarbimierza. Za Piastöw uzywala ty- tufu „comesöw z Göry" oraz przydomk6w Kosmider, Boguszko, de Szumlo, Bowiczynski, z Bogdanowa. Skarbkowie mieli röwniez nadany tytul hrabiow austriackich (1778) i rosyjskich (1821, 1846). Byl to röd silny i wysoce uzdoi- niony. Dal początek m.in. Ankwiczom, Hromykom, Radonskim, Thichowskim, Burzynskim, Skarbiewskim, Dolinianskim itd. Na Kresach Skarbkowie mieszkali w powiecie Irockim.
SKARBEK-ROHOZINSKI (Skarbekas-Rogozinskis) herbu Abdank. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie oszmianskim.
SKARBEK-WAZYtöSKl (Skarbekas-VVažinskis) herbu Abdank. Posiadali majątki w powiatach oszmianskim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 347).
SKARŽYNSKJ (Skaränskas) herbu Boncza. Pochodzili ze Skarayna w Pol- sce srodkowej w ziemi lomžynskiej. Notowani byli w zradfach pisanych od roku 1436. Informiye о nich röwniez Spis sziachty Krölestwa Polskiego zroku 1851 (s. 221). Profesor Aleksander Wlodarski (1935) pisal o tym rodzie: „Skaržynski herbu Boncza. Jan Boncza ze Skaižyna Skaižynski, syn Pawla, podwojewodzego i sądziego grodzkiego wiskiego, posla na sejm 1613 roku, a deputatą na Trybunal Koronny, dziedziczyi na Skaržynie Starem i Lesnem, Woli Skartynskiej, Broku, Gumowie i innych; towarzysz husarski, wojowal przeciwko Tatarom, Szwedom za Jana Kazimieiza, a następnie za Sobieskiego pod Chocimiem 1673 roku; elektor 1674 roku, podpisal manifest sziachty lomžynskiej przeciw zasiadaniu dysydentöw na sejmach (...). Z žony Magdaleny Grabowskiej, h. Jastrzębiec, stolnikowej pioc- kiej, pozostawil cörki Maryanną, Magdaleną І synöw: Stanį slawa, Stefana, Szymo- na, rotmistrza wojsk koronnych 1613 roku, Feliksą",
Jak wynika z zachowanych przekazow, byiy dwie wielkie linie tego rodu, Malzenstwa zawierali Skaržynscy zpannami z takich domöw, jak: Stempowscy, Bratoszewscy, Kucharscy, Naoreeey, Kor wi n- Kochano wscy, Podczascy, Rem- bielinscy, Oborscy, Gliszczynscy І in. Zapisy archiwalne pozwalają stwierdzid,
94

že Skaržynscy byli rodem patriotycznym i brali udzial we wszystkich polskich powstaniach.
Wywod familii urodzonych Skaržynskich herbu Bohcza z 28 VIII 1820 roku stv/ierdzal, že „familia urodzonych Skaržynskich od dawna w wojewodztwie i powiecie trockim ziemskie dobra posiadala, a z niej Marcin Skaržynski za pra- wem zizecznym od Woydagow Zahorskich i Sawiczowien w roku 1690 majęt- nošci Pomusia i folwarku Karklan w powiecie trockim sytuowanych byt dzier- žącym (...), a od Leona Kazimierza Oginskiego, podstolego litewskiego, prawem wieczystym roku 1700 w Paszkiszkach wlok szesc tnorgow siedem nabywszy, synom swym Piotrowi i Dominikowi Skarzynskim zostawii”.
Dominik zostal zabity, a Piotr mial syna Jozefą, ktoiy dzierzawil folwark Ola- ny w powiecie oszmianskim i zostawii po sobie synow: Wawrzynca, Anloniego, Bartlomieja, Wincentego i Kazimierza oraz Jerzego. W dalszym ciągu rodzina licznie šią rozkrzewila po calej Wtlenszczyznie, posiadając i dzieržawiąc tnnogie dobra. W 1820 roku heroldia witeiiska uznaia Marcina, Tomasza, Jozefą, Antonie- go, Symona, Andrzeja, Wincentego, Jerzego i innych Skaržynskich za ,/odowitą i starožytnąszlachtę polską”, wpisując ich do częšci pierwszej gubemialnych ksiąg szlacheckich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 258-260). W roku 1844 heroldia wilenska odnotowaia w powiecie trockim Ignacego, Tomasza, Jerzego, Jozefą, Antoniego, Wiktora, Aleksandra, Michala, Jana, Benedykta, Ferdynanda i innych Skaržynskich (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 18, s. 49-50,61 -62).
Ambrožy Boncza Skaržynski by! szefem szwadronu gwardii francuskiej za cesaiza Napoleona 1 (AGAD w Warszawie, Inwentarz heroldii Kr61estwa Pol- skiego, s. 4, K. 37-57). Za bohaterstwo monarchą Francji nadal mu specjalny herb i tytul baron a. Ksawery Skaržynski okolo 1850 roku by! profesorėm Uni- wersytetu Petersburskiego.
W Polskich rodach szlacheckich Andrzeja Kulikowskiego czytamy o jednej z galęzi tej rodziny: „Protop!asta rodu: Sobieslaw ze Skarzyna (I pokolenie), žonaty z Jadwigą Grabowską h, Jastrzębiec (Akta stemiradzkie 1398-1405), Wy- rožniający šią przodkawie: Aleksander (XI pok., zm, 1786) s. Stanislawa (Xpok.), Jerzy (XII pok., zm. 1818) s. Aleksandra. Od Jerzego wywodzi się kasztelanska linia rodu. Piotr (XII pok., zm. 1824) s. Aleksandra - szambelan Stanislawa Augusta, sędzia pokoju w Gostyninie, wlasciciel dobr Studzieniec, Laziska i in. — rozpoczyna linię szambelanską (ze Studzienca), wygastą 1950. Maksymilian (XIII pok., 1786-1913) s. Jerzego - posel na sejm Księstwa War- szawskiego, protoplasta odnogi hrabiowskiej. Ambrožy Mikolaj (XIII pok., 1787-1868) s. Jerzego. Kazimierz (XIII pok., 1790-1856) - general brygady WP i dowodca dywizji kawalerii w powstaniu 1831. Feliks Jan Nepomucen (XIII pok, 1795-1862) - puikownik WP w powstaniu 1831, žonaty z Teresa z Zabo- krzeckich h. Sulima (1808-1872); po nich odnoga pulkownikowska. Leopold (XIII pok, 1796-1854) - posesor dobr Księstwa Lowickiego, wlasciciel mająt- kow Suserz, Zabrzusnia i Lubiankow. Žonaty z Nepomuceną z Leskich. Po Le- opoldzie odnoga suserska, bezpošrednio po nim liczne c6rki i 2 syn6w: Henryk (1829, Mrsich - 1889, Suserz) i Aleksy Antoni (ur. 1837, Zabrzusnia).
Dobra ziemskie i glowne siedziby: Studzieniec, pow. gostyiiski - palac zbu- dowany 1792 przez Piotrą - szambelana, W 1807 r. w palacu leczyl rany mar-
95

szalek napoleonski Lannes, przywieziony przez swego adiutanta Kazimierza Skarzynskiego. Palac byl odbudowany w latach 80. XX wieku. Studzieniec w latach 1930-1940 nalezal do Wiesfawa (XV pok.) i liczyi wöwczas 940 ha (w 1882 wraz z folwarkiem Macocha - 1704 mörg). Gawlöw - wlasnoäc Jerze- go, kasztelana sochaczewskiego”.
SKAWll^ISKI (Skavinskas) herbu Rawtcz. Zamieszkiwali w wojewödz- twie wilehskim.
SKINDER (Skinderis) herbu Sreniawa. Dziedziczyli maj^tki w powiatach Hdzkim, oszmianskim i wileriskim.
SKIRGAJLO (Sklrgailas) herbu Promiehczyk. Miejscem ich osiedlenia byi powiat rosienski.
SKIRMÖNT vel SKIRMUNT (Skirmantas) herbu Godziemba, Przyjaciel i Trzy Lilie. Ich rodowe posiadloSci znajdowaly sie w powiatach dzisneriskim, telszewskim, rosieiiskim, szawelskim, oszmianskim, nowogrödzkim, wiikomier- sksm i pinskim.
Wywöd famihi urodzonych Skirmuntöw herbu Godziemba z 7 X 1819 roku stwierdzal: „Familia urodzonych Skirmuntöw od najdawniejszych czasow szczyc^c sie dostojnosci^ szlachecka, zawsze uzywala swoböd i prerogatyw temu stanowi wlasciwych oraz posiadata urzeda cywilne. Z jakowej to familii pierwszy przodek Maciej Skirmunt, nosz^cy w herbie d^b na trzy galezie roz- kwifiy, posiadai na mocy prawa szlacheckiego majetnosc Butkiszki zwanq, w Ksiqstwie Zmudzkim sytuowana i takow^ potem sptodzonemu synowi swemu Janowi Skirmuntowi prawem naturalnosci po smierci swej do sukcedowania zostawii, Ktory to Jan Skirmunt, dziedzic z glowy ojca Macieja döbr Butkis2ek, a potem nabytych za prawem zastawnym majetnosci Kolni i Paszkiewicz, splo- dzil synöw dwoch: Michala, w pozniejszym czasie wojskiego czemihowskiego, i Piotra, ktörym majetnoäc Butkiszki sukcesyjne, a Kolnie i Paszkiewicze za- stawne zapisal; jak o tem przeswiadczyly dwa prawa oryginaine intromisyjne, jedno 1676 na Butkiszki, drugie 1684 na Kolnie i Paszkiewicze uczynione”.
Micha) Skirmunt przeniosl sie do Inflant, gdzie stal sie posiadaczem Widony. ¿onaty z pann^ Halbrechterowna, pozostawit trzech synow: Zygmunta, Ka- rola i Boguslawa. To o nich podaje J.A. Hylzen (Inßanty, Wilno 1750, t. II, s, 24): „Skjrmuntowie. Z Litwy przyszli do Inflant, mianowicie z Pinskiego”. Skirmontowie sprawowali wysokie urzedy obieralne w Ksiestwie Inflanckim i zostawili po sobie liczne potomstwo meskie „Z tych tedy Skirmuntöw jedni zostali na rodzinnych siedliskach w lnflantach, drudzy czy w zyciu zostaj^ lub nie, nie wiadoino, a tylko pewno, ze Stefan Boguslawowicz Skirmunt, opusciw- szy rodzinne siedliska w lnflantach, przeniosl sie w gubemie wilenska do guber- nialnego miasta Wilna i tu, uzywajqc prerogatyw szlacheckich, pojql w zamescie urodzon^ Bogumile Sadowsk% a z niq. miedzy dobrem potomstwem splodzii synow trzech, to jest: Jana juz niezyjacego, Jozefa i Michala, teraz wywodza- cych sie, oraz cörke Felicjanne” - kontynuowal 6w historyk. Wszyscy oni zo-
96

stall uznani za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” i wpisani do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 51-52).
Polska encyklopedia szlachecka (t. XI, s. 71) podaje o tyrn rod2ie: „Skir- munt, idą od nich Strawihscy. Herbu Przyjaciel odm., 1500; Skirmuntowo po- wiat oszmianski, pinski. Z tej rodziny Joachim, zm. 1718, biskup sufragan žmudzki. Skirmunt herbu wtasnego, czyli Dąb odm,, 1600; Skirmuntowo mih- ski, ostrogski”. Pr6cz Polakow byli tež ponoč Skinnuntowie (Skirmętowie) Ta- tarzy, zamieszkali w Malaszewiczach Malych na Podlasiu (por. S. Jadczak, Siūdami Tatarow na Podiasiu, s. 11, Lublin br,).
SKLINSlVfONT (Sklinsmantas) herbu Pob6g. Dziedziczyli posiadiošci w po- wiatach braslawskim i wiJkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 1, nr 2,100).
SKLODOWSKI vel SKLADOWSKI (Skladauskas) herbu Dotęga i Ja- strzębiec. Nazwisko wzięli prawdopodobnie od si ola szlacheckiego Sklody na ziemi podlaskiej. Jan Sklodowski od wojewodztwa sandomierskiego, Aleksan- der, Andrzej, Grzegorz, Jan Idzi, Leonard, Lukasz, Wojciech t inni Sklodowscy w imieniu szlachty ziemi nurskiej podpisali w roku 1697 elekcję krola Augusta 11 (VL, t. V, s, 426,452).
O Sklodowskich herbu Jastrzębiec Herbarz rodzin sziacheckich Krolestwa Polskiego z roku 1853 (cz. 2, s. 177) inforrnuje: „Sklodowscy. Z tej rodziny Seweryn w roku 1700 by! dziedzicem dobr Rząsnik w wojewodztwie plockiem lezących. Kazimiera zaš w roku 1729 posiadai dobra Sktody-Przyrusy w wojewodztwie podlaskim”.
W latach 1730-1745 ksiądz Sklodowski byl rektorėm nowogrodzkiego ko- legiurn Societatis Jesu. Okolo roku 1750 Franciszek Sklodowski, jėzuitą, byl rektorėm kolegium nieswieskiego (K. Čepiene, I. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos spaustuves leidyniai, s. 295). W XVIII stuleciu Skladowscy posiadali ma- jętnošci Czaplin, Mince, Barszczowka, Niewodnica, Boraglyniec Lacki w po- wiatach brahskim i mielnickim, ktore w r. 1766 i 1789 sprzedali. Byli potwier- dzani jako rodowjta szlachta przez heroldie bialostocką (1818, 1837), kowienską (1851, 1865) i wileiaką (1865) (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 188).
SKOBEJKO (Skabeikys) herbu Šlepowron. 21 mama 1819 roku Skobej- kowie, mieszkający w dziedzicznych dobrach Skobejki w powiecie lidzkim, uznani zostali przez heroldię w Wilnie za radowitą i starožytną szlachtę polską oraz wpisani do pierwszej częšci ksiąg genealogicznych gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 32-33).
SKOBEJKOWICZ (Skobeikovičius) herbu Kordysz. Zostali nobilitowani w 1678 roku (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie- Dziai rękopis6w, 7020-III, s. 38).
SKOCZYIVSKI (Skočinskas) herbu Boncza. Ich posiadlošci znajdowaly się w wojewodztwie wilenskim oraz powiatach wolkowyskim i lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2702). Skoczyhscy zamieszkali na Podolu i na Wolyniu pieczętowali się
97

herbem Rola (Panstwowe Archiwum Obwodowe w Žytovnierzu, f. 146, z. 1). Spis szlachty Krfilestwa Palskiego (s. 222) infbnnowaf o Skoczynskich herbu Grzymata. Dane te potwierdzili M. Paszkiewicz i J. Kulczycki (Herby rodöw polskich, s. 460). Hipolit Stupnicki zanotowal w swytn Herbarm (t. 111, s. 61): „Skoczyhski Roman, kapian greckökatolicki w Braclawiu, odniost šmierč męczehską przez zamordowa- nie przez hajdamaköw oslawionego Gonty na Ukrainie roku 1768”.
SKOKOCK1 (Skokockas) herbu Jelita. Dziedziczyli dobra ziemskie w po- wiecie dryznehskim (CPAHL, f, 391, z. 9, nr 2780).
SKOLIMOWSKI (Skolimovskis) herbu Kuczaba, Leszczyc, Radwan. Mi- kolaj Skolimowski herbu Kuczaba odnotowany zostal w zapisie do drohiczyh- skich ksiąg ztemskich z 26 wrzesnia 1558 roku (W. Semkowicz, Wyivody sda- chectwa, nr 345). Urodzony Jeremiasz Skolimowski w 1613 roku byl poborcą podatköw na ziemi mielnickiej (VL, 1.111, s, 116).
SKOLNICKI (Skolnickas) herbu Rola. Miejscem ich osiedlenia byt powiat zawilejski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr7, 16).
SKOLSKI (Skolskas) herbu Rogala. Posiadali majętnošci w powiecie dzi- sneiiskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
SKOP (Skopas) herbu Trąby. Znani byli na Kresach Pölnocno- Wschodnich. Niekiedy uzywali tež odmiany nazwiska Skopnik (CPAHL, f. 391, z. 11, nr 189; f. 708, z. 2, nr 688, 846, 1752, 3928).
SKOROBOHATY (Skorobogatas) herbu Kruczyn i Radwan. Ich dobra ro dowe znajdowaiy się w powiecie wolkowyskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 106!, s. 699). „Skorobohaly herbu Kruczyn (krzyz na tarczy), pierwotnte na Litwie, skąd Stanislaw w Zakonie Jezuitöw zaslynąl šwiątobliwym žyciem, zm. 1668” - pisaf Hipolit Stupnicki w trzecim tomie Herbarza polskiego. O Skorobohatych tego herbu wzmiankowal röwniez Boleslaw Starzynski w swym niewydanym herbarzu, pnzechowywanym w dziale rękopisow Biblioteki Jagiellonskiej w Krakowie.
SKORULSKI (Skorulskas) herbu Košciesza odm. Posiadali majątek Sze- welance w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 287). Protoplastą rodziny Skorulskich byl podobno Michno (Micha)} na Skorulacb, znany w XVI wieku. Jego syn Bartlomiej, oženiony z Dorotą Jodko (Jodkowicz) w roku 1571, posiada) podwtlenskie Wojtkuszki. Drugi syn Michaia, Wojciech, byl wlascicielem wsi Mejszagola. Wielmozny pan Kasper Skorulski, „ziemianin hospodarski” z powiatu kowienskiego, otrzyma) w 1539 roku w darže od krola dwie kamienice w Wilnie (AWAK, t. XX, s. 93-94). Jeden z tych domöw w 1597 roku przekazal swemu przyjacielowi Beniaszowi G^sierowskiemu (CPAHL, f. 391, z. 1. nr 1690, s. 121-122).
Pieczętarz i horodniczy grodzienski Marein Skorulski figūroje w zapisach archiwalnych z lat 1595-1597 {AWAK, t. XXXI, s. 245). W tym czasie wspomi-
98

папу jest rowniez w archiwaliach Jan Mikolajewicz Skorulski, ziemianin z po- wiatu kowienskiego, ktory nabyl prawem wjeczystym siodmą częšč Kulw i Bre- kliszek - majątkow polozonych w powiecie wilenskim. W roku 1595 odnotowa- ny zostal w tekstadi zridlowych Stanislaw Skorulski, ziemianin z wojewodztwa trockiego.
Ziemianin z powiatu wilenskiego Bartbmiej Skorulski (1596) by! wspol- wlascicielem majątku Aieksandryszki. W tym czasie Andrzej Skorulski mieszkal w powiecie kowiehskim, a Malcher Skorulski byl pisarzem grodzkim w Tro- kach. Z roku 1612 pochodzi natomiast wzmianka о Michale Skorulskim, kano- niku wilenskim. Jozef Skorulski, „professor filozofii extraordynaryjny i kazno- dzieja zwyczajny Akademii Wilenskiej” by! jednym z dalszych potomkow wspomnianego Bartlomieja, wlasctciela Wojtkuszek. Byl wi?c czlonkiem rycer- skiego rodu polskiego, pieczętującego się herbem Košeiesza odm., zwanym inaezej Strzegomia, przedstawiającym bialą strzalq ostrzem do gory, u dolu roz- dwojoną> a pošrodku przeciętą dwoma prostopadtymi liniami.
W 1623 roku jeden z przedstawicieli tego rodu by! namiestnikiem mohy- lewskim. W roku 1637 odnotowany zostal w archiwaliach Rafal Zygmunt Sko- rulski, podezaszy kowienski. Aleksander Skorulski byl kanonikiem wilenskim, Jan Skomlski (1696), marszalkowicz kowienski, byl sędzią kapturowym. On tež 6 marca 1698 roku podpisal instrukcj? szlachty wojewodztwa wilenskiego dla poslow udających si? na tzw. sejm pacificationis (AWAK, t. VIII, s. 345).
Drzewo genealogiezne rodu Skorulskich, sporządzone w Wilnie w 1829 roku, jako protoplast? rodu wskazywalo Ignacego Michala Skorulskiego, žyjącego w pierwszych dziesi?cioleciach XVIII wieku, dziedzica dobr Powejtubia, czyli Poszerszuwia i Mostejki w powiecie widuklewskim w Ksi?stwie Žmudzkim. Mia! on trzech synow: Antoniego (chorąžego kowienskiego), Wladyslawa (pul- kownika wojsk polskich), Andrzeja (kapitana wojsk rosyjskich), Po nich zas wnukow: Wincentego, Michala, Kajetana i Fortunata (CPAHL, f. 39], z. 1, nr 1775a, s. 101).
SKORYNA (Skorinas) herbu Druck, Sielawa, Kollątaj. Kasper Niesiecki w dziele Korona Polska (t. IV, s. 117) podawal lapidamie: „Skoryna w powiecie rzeezyekim. N. Skoryna deputat na Trybunal Litewski 1740”. Takže Polska encytdopedia szjachecka (t, XI, s. 77) wzmiankuje tylko Skoryndw herbu Kollątaj, znanych od okolo 1500 roku w powiecie stonimskim (wies Skorynki) oraz herbu wlasnego (Sielawa), zamieszkatych w powiecie rzeezyekim. Bardziej obszeme i dokladne dane przynoszą dawne zrodla archiwalne. Jedno z nich to Wywdd familii urodzonych Skorynow z początku XIX stulecia. Oto jego frag- menty: „Roku 1802 miesiąca Nowembra 24 dnia. Przed narni, Stanislawem Wankowiczem, marszalktem gubemskim minskim, kawalerem Ordcru Swi?tej Anny drugiej klasy, oraz deputatami z powiatow gubemi minskiej do odebratiia i rozstrząsania wywodow szlacheckich obranymi, zložony zostal wywod familii urodzonych Skorynow, z ktorego gdy si? okazato, že ta famtlia, užywająca herbu Druck (...), od najdawniejszyeh czasow klejnotem szlachectwa b?dąc za- szczycona, wzi?la początek w owych odlegiych czasiech, gdzie zaszczyt szla- checkiej dostojnošei za cnotliwe dla kraju zasiugi lub za dzieta rycerskie w
99

obronie ojczyzny okazane byt nagrodą i pochodzącym od siebie z przelewem krwi za nieodstępny obowiązek žycia wyrazali; ten istotny zamiar szlacheckiej dostojnošci w rozrodzonej familii Skorynow dopelniany, koleją splywając do dziš dnia, zasadę rodowitosci utrzymuje i gdy poprzedtvicy tego domu, posiada- jąc majątki w rzeczyckim powiecie wszelkie temų sianawi z prawa dozwoione, domierzając prerogatywy tak wojskowe, jak i cywilne posiadali urzęda.
Spomiędzy licznie rozmnožonej familii dziš wywodzący się Wincenty Ste- fanowicz Skoryna, koniuszy powiatu izeczyckiego, w pierwszym pokoleniu Iwana Skorynę za protoplastą wziąwszy, od niego spadkiem krwi pokoleniow po sobie idących, až do siebie i dziš žyjących następnie doprowadza. Že 6w Iwan spiodzil synow dwdch Fursjana i Jozefą, w dowod czego dokiada najprzod 1597 marca 27 list krola jegomošei Zygmunta III, že Iwan Skoryna mial syn6w Feli- ejana i Jozefą pošwiadczający (...).
W pokoleniu drugim Fursjan Iwanowicz bezpotomny. Jdzef lwanowicz splodzil syna Aleksandra. Tenže Aleksander, dziedzic majętnošci Turėk, byl pienv dworzanmem, potem posiem z powiatu rzeczyckiega, požniej podstolim rzeczyckim. Ow Aleksander w pokoleniu trzecim splodzil synow trzech: Jana, Stefana, Jerzego; dowodzi to fwydanyj 1699 maja 30 przywilej krdla Augusta ii, urząd horodniezego powiatu rzeczyckiego Jerzemu Skorynie konferujący”.
W kolejnych pokoleniach wielu ze Skorynow otrzymywalo od krolow pol- skich przywileje na rozmaite dobra i urzędy. Dawne przekazy zawjerają liczne wzmianki o przedstawicielach tego rodu. Alchim i Sawa Skorynowie, mieszkan- cy siota Dolec na Polocczyžnte, figurują w spisie hidnošei z 1601 roku. Stefan Skoryna, wojskt czerniecki, Jerzy Skoryna, miecztiik rzeczycki, Mikolaj Skoryna, horodniezy rzeczycki, podpisali w 1697 roku w Warszawie od wojewodztwa minskiego sufragię krola Augusta II (Vi,, t. V, s. 458).
Stefan Skoryna, namiestnik i regent grodzki powiatu rzeczyckiego, wspo- mniany jest w aktach spisanych okoto roku 1740. Jerzy Skoryna, posel powiatu rzeczyckiego, w 1764 roku podpisal w Warszawie elekeję ostatniego krola pol- skiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 131). Najslynniejszym przedstawicielem rūdų byt jednak Franciszek Skoryna (1486-1551), absolwent Uniwersytetu Krakowskiego, znakomity drukarz i lekarz, jeden z najwiqkszych luminarzy kultury biatoruskiej i wschodnioeuropejskiej. Wiqksza częšč rodu Skorynow poczuwata się jednak do związkow z narodem i kultūrą polską.
W 1802 roku heroldia minska uznala Jerzego, skarbnika rzeczyckiego, z sy- nem Feliksem; Piotrą, koniuszego rzeczyckiego; Cypriana, takže koniuszego rzeczyckiego, z synem Wawrzyricem; Wincentego z synami Maurycym i Stefa- nem, Skorynow za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej ezęsei ksiąg szlachty gubemi minskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2696, s. 2-3).

SKOTNICKI (Skoinickas) herbu Poraj. Ich rodowe dziedziny znajdowaly st? w powiecie wotkowyskim. Z tej rodziny pochodzi Tomasz Skotnjcki, dy- rektor Magness Arabians w Santa Ynez w Kalifomii. W Polsce przez wiele lat by! zastqpc^ dyrektora Stadniny Koni w Janowie Podlaskim. Dziqki aukcjom poznal Boba Johna Magnessa, mifiardera i potentanta telewizji kablowej. Ma-
100

gness namowil Skotnickiego na przyjazd do Ameryki. Tomasz Skotnicki kieruje jedną z najbardziej znanych na swiecie stadnitl arabow, osiągając znakomile rezultaty. Zaiiczany jest do wąskiego grona prawdziwych fachowcow w owej juž z samej natury elitamej profesji.
SKOWRONSKJ (Skavronskas) herbu Tępa Podkowa. Posiadali odwiecz- ne siedziby przede wszystkim w powiatach wilenskim i trockim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2695; f. 391, z. 6, nr 7, 707; f. 391, z. 7, nr 2855; f. 391, z, 8, nr 85, 92). Pochodziii prawdopodobnie z Wolynia. M. Paszkiewicz i J. Kulczycki {Herby rodow polskich, s, 460) wspommali o Skowrohskich herbu Lew, Prus I; Spis szlachty Krolestwa Pohkiego (s. 225) informowal o Skowrohskich herbu wlasnego. Byč može niektorzy z nich pochodzifi ze wsi Skowronki, znanej jesz- cze w sredniowieczu w powiecie gdahskim (elbląskim), pisanej tež z niemiecka: Vogelsang. W czasach nowozytnych Skowrohscy zamieszkiwali tež na Podolu (Spisok dworian podolskoj gubernii, s. 88, 311), Wykaz urzędowych nazw miej- scowosci w Polsce (t. Ill, s. 234) infonnuje o kilkunastu miejscowosciach w Polsce srodkowej, poludniowej i phlnocnej zwanych Skowrony, Skowronowka, Skowronki, Skowroniec, Skowronowo, Skowronek.
Kasper Niesiecki {Korona Polska, t. IV, s. 119-120) podawal o nich: „Skowronski herbu Tępa Podkowa, ale z tą odmianą, že powjnna bye podkowa barkiem prosto do gory postawiona, a we šrodku jey Prus 1 albo poltora krzyža. Tyru się herbem pieczętują Skowrohscy na Wolyniu, z ktorych Teodor, mąz rycerski pod pancemą chorągwią. Stanislaw 1689". W. Wittyg (Nieznana sdachta polska i jej herby, s. 293) stwierdzil natomiast, že Skowrohscy mieszkali w Wislicy i uzywali herbu Lew ukoronowany.
Opisanie procedencyi domu urodzonych Skowronskick z 1811 roku zaezyna się tak oto; „Przodkowie dopiero wywodzących się szezyeili się prerogatywą szlachectwa, petnili rozmaite obowiązki stanowi swemu przyzwoite, z ktorych Aleksander Sebastyanowicz Skowronski dziedziczyi w wojewodztwie trockim majątek ziemski Chorąžyszki nazywąjący się” (akt intromisyjny 1699). Procz tego posiadali Skowrohscy zašcianek Jelinka w powiecie grodziehskim i majątek Zagaje w wojewddztwie krakowskim. Spokrewmeni byli z Bobrukiewiczami, Turczynowiczami i inną szlachtą kresową (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2695). Na lišeie szlachty powiatu trockiego z 1844 roku figurują Jakub, Jozef, Franciszek, Andrzej Skowrohscy (CPAHL, f. 39], z. 8, nr 85, s. 52).
Drobny szlachcic, geometrą Skowronski, zamieszkaiy w miejscowosci Ta- tar-Bunar w Besarabii, by] šledzony w 1863 roku przez tajną polieję rosyjską, gdyž podejrzewano go o przerzucanie do Warszawy broni i zlotą dla powstan- cow (Archiwum Narodowe Moldawii w Kiszyniowie, f. 2, z. 1, nr 7643, s. 103).
Jedna z gatęzi rodo Skowrohskich osiedlila się w Rosji, gdzie zyskaia agromne znaezente i wplywy. Astolphe de Custine w Listach z Rosji tak opisy- wal początki ich kariery: „Cesarz Piotr chce pošlubic markietankę Katarzynę. Aby spehuč to najwyzsze žyczenie, trzeba najpierw znaiežč przyszlej cesarzowej rodzinę. Wygrzebuje się więc na Litwie, zdąje mi się, czy w Polsce jakiegoš szlachcica nieznanego rodu, oswiadeza się, že pochodzi z wielkopanskiej rodzi- ny i wreszeie nadaje się mu tytui brata wybranej wladezyni”.
101

Szlachcic Samuel Skowronski - pisal Bobrinskij (cz. 2, s. 467-468) w swoim herbarzu - dal początek hrabiowskiej rodzinie rosyjskiej (od jego synow Karola i Teodora poczynająe) oraz by! ojcem cesarzowej Rosji, drugiej malžonki Piotrą I, Jekatieriny Aleksejewny. Obszczij gierbownik dworianskich rodow Wsierossijskoj Impierii (t. I, s. 306) zupelnie kuriozalnie informowal o Karolu Skowronskiin, že by! to „kurlandskij kriestianin latyszskogo pro- ischozdienija”, to jest „chlop kurlandzki pochodzenia lotewskiego”.
W zasadzie dotychczas wsrod genealogow rosyjskich nie ma jednosci zda- nia co do pochodzenia rosyjskiego odgalęzienia tej rodziny. „Rod hrabiow Skowronskich pochodzi od Mariana Skowronskiego, žyjącego w koiicu XVII stulecia” - pisai A. Wasiljewicz w dziele TUubwamyje rody Rassijskoj Impierii, L I, s. 127). Niektorzy badacze rosyjscy, wskazując napolskie pochodzenie rodu Skowrohskich, zazwyczaj wspo minai i, že nazwisko to pochodzi od wyrazu „skowronek" (zaworonok). W herbie szlacbcice ei mieli zresztą podobiznę tego ptaszka.
Za protoplast^ rodu uznąje się w rosyjskiej tradycji Samuela Skowronskiego, ktory mial trzy corki i dwoch synow: 1. Katarzyna Aleksiejewna, druga zona Piotrą I, po jego zgonie cesarzowa Wszechrosji. 2. Krystyna Samuilowna byla za Simonem Hendrikowem. Od nich to poszii hrabiowie Giendrikowy. 3. Anna Samuilowna wydana za grafa Jefitnowskiego (tež polskiego pochodzenia). 4. Teodor (Fiodor) Samuitowicz, zmarl w Moskwie. 5. Karl Šamuitowicz, hrabia rosyjski, mial trzech synow: Antoniego, Marcina i Jana; corki: Zofię, Annę, Katarzynę zamęžne odpowiednio za Sapiehą, Korffem, Woroncowem. Rosyjscy Skowronscy byli skoligaceni z wieloma domami tamtejszej arystokracji (najczę- šciej zresztą polskiego pochodzenia, ale nie tylko, bo z Bagrationami, Palemami, Engelhardtami, Stroganowymi (por. Opyt istoriczieskogo rodosiowija grafow Skawronskich, Sankt Petersburg 1841, s. 5-11),
SKOWZGLRD (Skavsgirdas) herbu Nowina. Miejscem ich osiedlenia byi powiat upicki.
SKRODZKI vėl SKROCKI (Skrockis) herbu wlasnego, czyli Krocki. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 120) pisal o nich: „Skrocki, czyli Skrodzki w ziemi tomžyhskiey, gdzie ich wspomina konstytucya 1638. Jau, podstoli lomžynski, rotmistrz naznaczony na presidium miasta Lwowa 1653. Jan, sędzia ziemski lomžynski, podpisal elekcyę Jana III krola. Felicjan, woyski, MichaI, skarbnik, lomžyriscy”.
W 1654 roku Jau Skrodzki znajdowal się wšr6d obroncow Smolenską przed nawalą moskiewską. On tež, jako podstoli lonožyriski, podpisal 6 VII 1656 roku laudum ziemian Iwowskich o prezydium tego miasta i jego utrzymaniu. W 18 lat požniej, w 1674 roku, Jan Skrodzki, lomžynski sędzia ziemski, podpisal elekcję krola Jana IU Sobieskiego (VX, t. V, s. 158). Franciszek Skrodzki z ziemi tomžyn- skiej, początkowo komisare Kūmisji Porządkowej, „bawil się službą wojskową” w wojsku narodowym w 1794 roku (por. Aktypowstania Košciuszki, t. II, cz. 2, s. 33).
Wedhig jednych ¿rodei nazwisko swe wzięli Skrodzcy od Skrody pod Warszawa, wedlug innych - od miejscowosci Skrodzie na Podlasiu. W powiecie
102

augustowskim by] ongiš majątek Wielkie Skrodzie, wiasoosc Skrodzkich. Po- siadali tež oni w powiecie trockini i lidzkim Wilmonty, Nackiewicze, Ejnerance, Paszyszki (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1591, s. 59-71). W okolicy Stucka Skrodzcy posiadali dobra Nowy Dwor (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 9, s. 1-22).
W XVII i na początku XVII] wieku žrodla pisane często wzmiankują Jerze- go Skrodzkiego, ktory by! synem Pawta, wtaicicicla dziedzicznej majętnošci Skrodzie w wojewodztwie augustowskim. Urodzil się on w 1618 roku, a zinarl po 1720 (!). W testamencic swym pisal: „W imię Oyca y Syna, y Ducha Šwięte- go. Poniewaz z rozporządzenia Pana Boga každy czlowiek žyč y umierač muši, przeto y ja, Jerzy Pawlowicz Skrodzki, temuž rozporządzeniu podlegly, czując się oslabionym w silach, lecz będąc na umyšle zdrowym y w dobrey paminei, postanowiiem uczyniė ostatniey woli mojey rozporządzenie jako następuje.
A nayprzod, gdy Stworca Naywyzszy do wiecznosci mię powoia, duszę moją Pana Bogu polecam, a cialo moję grzeszne, jako proch ziemi, teyže ziemi oddane byč ma, ktdre aby pochowane byfo na cmentarzu ze mszami swiętemi y exekwiami, tudziež rozdaniem jalmužny ubogim, na wszystko zostawuję zlo- tych polskich dwiescie pięčdziesiąt. Po wtore, dobra moję ziemskie Eynarowicze zwane, w wojewodztwie trockini ležące, z ludžmi poddanemi wieezystemi, y Paszycowskie Dopkowskie zwane, w wojewodztwie wilenskim ležące, z ca- (ym onych zabudowaniem dwomym, gumiennym y wioscianskim, z gmntami oromemi y nieoromemi, ląkami, lašami, gajami, zarošlami, wygonami, pastwi- skami, miynami, karezmami y ludžmi poddanemi wieezystemi, z calą ich sumie- nistošeią y powinnošcią, tudziež wszelką ruchomosc dwomą y sprzęty gospo- darskie, konie, pojazdy, bydlo, miedž, cynę, bieliznę y caly rynsztunek mysliw- ski, zapisuję synowi inojemu, jmc panų Adamowi Jerzewiczowi Skrodzkiemu, z tym warunkiem y zaleceniem, aby na duszę moją pamiętal, kupując msze šwięte y rozdając jalmužny dlaubogich.
I na tym koncząc tą moją ostatniey woli dyspozycyą, žegnam cįę y blogo- slawię, naymilszy synu moj, Adamie, y was wszystkich krewnych, przyjaciol y znajomycb oną przy uproszonych panach pieczętarzach wlasney mey ręki podpisem stwierdzam. Datt roku tysiąc siedemset dwudziestego drugiego mie- siąca Oktobra piątnastego dnia”. Jako swiadkowie moc testamentu potwierdzili i podpisali Krzysztof Bematowicz, Jan Kondratowicz, Benedykt Skrodzki. Pdž- niej tekst testamentu wpisano do ksiąg sądowych grodu brzeskiego (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1582).
Wnukowie Jerzego: Jan i Szymon Skrodzcy sprzedali pdzniej (1780) majątek Eynarowicze Zygmuntowi Rossochackiemu. W jednym z dwezesnych dokumen- tow czytamy: „My, Adam, syn Jerzego, y Maryanna z Niedobylskich Skrodzcy, malzonkowie, jednąosobąza drugą rącząc y obowiązując się pod wszystkie punktą nižey wytazone paragrafy ac benevola podlegając, czyniemy y jawno wyznawamy sami na siebie komu by o tem teraz y w pnzyszly czas žyjącym wieku ludziom wie- dzieč będzie naležaio o tym naszym wieezysto-darownym prawem zapisem danym JW panom Janowi y Szymonowi Skrodzkim, synom naszym milym, częšc trzecią majętnošci naszey nazwaney Paszkowskiey Dopkowskiey w lidzkim powiecie Iežą- cey”. Postanowienie to wpisano do lidzkich ksiąg grodzkich „roku tysiąc siedemset siedemdziesiątego rownego” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1591).
103

Wyw6dfamilii urodzonyck Skrodzkich herbu Krocki, zatwierdzony przez he- roldię w Wilnie 27 marca 1798 roku, podawah „lž wywodzący się dzis urodzo- ny Szymon z synem Marianem, brat rodzony Szymona Jan, z synami Stefanem, Hilarym i Janem, brat stiyjeczny Szymona Antoni Mikoląj w dowodzie niewąt- p]iwej szlachetnej nodowitošci zložyli urzędowe z Księstwa Mazovvieckiego zziemi Jomžynskiej od familii domu swego urodzonych Skrodzkich zašvviad- czenie od wielu wiekow w tejže ziemi dobra ziemskie Wielkie Skrody possydu- jących, jako že ei wywodzący się Skrodzcy pochodzą od Jerzego Skrodzkiego, ktory, šwiadectwem okazanej metryki będąc synem Pawta i Anny Skrodzkich, dziedzicow rzeczoney mąjętnošci zwanej Wielkiej Skrody, przenioslszy się w wieku siedemnastym do Litwy, nabyi tam majątek ziemski, wywodzących się dzis sukcesorow mąjętnošci Paszyszek w powiecie Jidzkim sytuowanej dziedzi- cow zostawil.
Na fundamencie więc takowych šwiadectw rodowitošc sziaehecką imienia urodzonych Skrodzkich okazujących, my, marszalek guberriski, i deputaci z powiatow gubemi litewsko-wi]enskiąj stosownie do przepisow (...) familię urodzonych Skrodzkich powyžej wyszczegolnioną za rodowitą i starožytną szlachtę polską ogiaszamy i onych do xięgi szlachty gubemi litewsko-wilenskiej piemszej klassy zapisujemy”. Podpisy: „marszalek gubemski Ludvvik Tyszkie- wicz, deputaci Umiastowski, Kamiehski, Korewa, Korzenietvski, Minmontt, Nagurski, Kmita, Iwaszkiewicz (CPAHL, f. 391, z. 1, ar 1149, s, 8-9).
Poprzez malženstwa Skrodzcy spokrewnieni byli z domami Konopackich, Mickiewiczow, Poczobuttow, Rukowiczow, Zablockich, Hrykowicz6w, Jarmo- towiczow, Tomaszewskich, Hryhorowiczow, Mongialt6w, Ciechanowiczow, Morgiewicz6w, Niedobylskich, lhnatowicz6w, Bryczkdw, Weraks6w, Kulikow- skich, Romanowiczow, Duszyhskich. Ich rodowitošė sziaehecką potwierdzala heroldia wilenska w latach 1795, ] 811, 1816,1827, 1834, 1847, 1860 i in. Przy- naležnošč licznej grupy Skrodzkich do stanu szlachcckiego potwierdzona zostaia w 1832 roku zarowno przez heroldię w Grodnie, jak tež przez Senat Rządzący w Petersburgu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1149, s. 1-115; f, 391, z. 1, nr 1515, s. 1- 24; f. 391, z. 1, nr 1582; f. 391, z. 1, nr 1591).
Jedno z odgalęzien rodu Skrodzkich mieszkalo w XIX wieku w powiecie □szmiariskim, w majątku Derewno, naležącyin do ziemian Horwatow. W 1834 roku Deputacja Wywodowa Wilehska doliezyta się w tam okoto 40 Skrodzkich (CPAHL, f. 39], z. 7, nr 486, s. 21-22). 4 wrzešnia 1827 roku w košeiele dere- wenskim ochrzczono Ferdynanda Skrodzkiego, syna „blagorodnych i zakonnych suprugdw” Franciszka i Anieli z Ciechanowicz6w Skrodzkich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1637, s. 65). Rodzicami chrzestnymi byli Jan i Arina Skrodzcy. Z tego maiženstwa urodzili się tež Piotr, Jozef, Felicjan Skrodzcy.
W 184J-1843 roku heroldia wi[etiška wydala zatwierdzone metryki chrztu Ferdynandowi, Stanislawowi, Ignacemu, Hipolitowi, Janowi, Kąjetanowi, Pio- trowi, Michaiowi, Antoniemu, Adolfotvi, Jozefowi, Felicjanowi Skrodzkim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1637, s. 65-80). Spis szlachty powiatu lidzkiego z 1855 roku odnotowal tam obecnošč 12 Skrodzkich, wpisanych do częšci szostej (sz)achta starožytna) ksiąg szlacheckich gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 1694, s. 146-147).
104

SKRZETUSKl (Sksetuskis) herbu Jastrząbiec. Zamieszkiwali w powiatach wilejskim, rosienskim i telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 8, 707, 709). Skrzetuscy pochodzący z rožnych miejscowosci pieczętowali šią rožnymi go- dlami: Skrzetuski herbu Jastrząbiec (ze Skrzetusza w powiecie obornickim), herbu Rola (z Wawrzki w pow. grybowskim), herbu Tępa Podkowa i Wieniawa (ze Skrzetusza Wielkiego w pow. poznahskim), herbu Trojan (ze Skrzetusza w pow. gniežtiienskim).
SKRZYPLEWSKI (Skšiplevskis) herbu Ogohczyk. Dziedziczyli dobra ziemskie na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, 1553).
SKULIMOWSKI (Skulimauskas) herbu Lubiez. Ich szlachecką rodowi- tošč potwierdzily heroldie w Žytomierzu i Warszawie (AGAD w Warszawie, Inwentarz Heroldu Krölestwa Polskiego, U. dok. perg. 8887).
SKULSKI (Sku Iškiš herbu Korab, Miejscem ich osiedlenia byl powiat szawelski.
S KU RAT (Skuratas). Byč iriože pochodzili od Skorutöw herbu Korczak, znanych na ziemi przemyskiej i na Wolyniu jeszcze w wieku XV, a spokrewnio- nych m.in. z Sanguszkami, Wisniowieckimi, Fredratni, Drohojowskimi. Na Wt- lenszczyžnie i Grodzienszczyznie do dziš spotyka šią potorakow dawnej szlachty polskiej o nazwisku Skurat, jak tež Skuratowicz.
SKURATOWICZ (Skuratovičius) herbu Korczak i Zadora, Pisali šią „ze Skuratow Skuratowicze” (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, ar 2998, s. L-849), Wywöd famitii urodzonych Skuratowiczöw herbu Korczak z 16 lipca 1804 roku podavval, iž „familia ta (...) od najdawniejszych czasöw w zaszczytach urodzenia szlacheckiego zostając i prerogatywy temu stanowi przy- zwoite piastując, do dziš dnia trwa. Spomiędzy ktörej w požniejszym czasie licznie rozrodzonej fatnilii wywodzący šią urodzeni Skuratowiczowie Hrehorego Skuratowicza, na linii przez nas, Deputację, konotowany, za protoplast? wska- zawszy, pr6bują rodu swojego (...).
Öw urodzony Hrehory Skuratowicz, byl aktualnym szlachcicem polskim, osiadlym w wojewödztwie nowogrodzkim w okolicy Skuratach; dowodem roku 1615 Januari 5 dnia kwit poborcy ziemi nowogrodzkiej z oplacenia z dymöw dwoch w okolicy Skuratach przez Wojn? i Hrehorego Skuratowicza podatku (,..). W pokoleniu drugim tenže Hrehory Skuratowicz splodzil synöw dw6ch: Andrzeja i Eliasza”, z ktörych Andrzej mial syna Eliasza. Wsröd wielu rycerzy tego rodu odnotowany zostal m.in. Antoni Skuratowicz ze Skuratow, chorąžy kawalerii wojsk iitewskich (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 2970).
W 1804 roku heroldia minska uznala Jana, Szymona Teofilą, Wincentego, Bazylego, Michata, Adama, Jakuba, Jözefata, Franciszka, Jana Teodora, Jozefą, Sebastian a, Andrzeja, Szymona, Grzegorza, Kazimierza Bartlomieja, Pawla, Aleksandra, Ignacego Antoniego, Piotrą, Tomasza, Wincentego i wielu innych
105

Skuratowicz6w za „rodovvitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Bialoru- si w Minsku, f. 319, z. 1, nr 37, s. 127-134). Drzewo genealogiczne, uložone w heroldii minskiej 28 sierpnia 1860 roku, przedstawia jedenašcie pokoleh rodu (ponad 160 os6b plci męskiej!).
Jak wynika z materialow heroldii minskiej, Skuratowiczowie mieszkali w powiatach oszmianskim, braslawskim, minskim, ihumenskim, bobrujskim, nowogrodzkim, borysowskim, wilkomierskim. Ci z powiatu wilejskiego, swię- cianskiego, shickicgo, nowogrodzkiego uzywali godla Zadora {CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11, s. 79 oraz nr. 8, 546, 611, 665, 709), Od bardzo dawna Skuratowiczowie dziedziczyli rowniez dobra Kurhan, Sabunie, Leonorowo, Jaworowsz- czyzna, Mostiszcze na Minszczyžnie {Spisok ziernlewladielcew minskoj gubier- nii, s. 52). Spokrewnieni byli z Witkowiczami, Zaliwskimi, Nowickimi, Moj- siewiczami, Michajlowskimi, Ciechanowiczami, Bobrowskimi, Jezierekimi, Czeczotami, Szysztami, Okolowiczami, Bujkami, Cholewinskimi, Dubowskimi, Bohuszewiczami, Lo sick imi, Filipowiczami, Oleszkiewiczami, Romanowskimi, Isajewiczami, Rzewuskimi,
W XIX wieku Skuratowiczowie posiadali Skoroszewo, Kosacz, Skura- towszczyznę, Mikolajewo i wide pomniejszych dobr. Wedhig danych heroldii wileriskiej z 1851 roku Skuratowiczowie dose lieznie zamieszkiwali w powiecie wilejskim w guberni minskiej, byli wyznania rzymskokatolickiego. Przedstawi- ciele tego rodu nie zaliczali się do zamožnych, dzierzawili więc ziemlę od bo- gatszej szlachty, ale ich przynaiežnošč do stanu szlacheckiego potwierdzila he- roldia w Minsku m.in. w latach 1804, 1852. Spokrewnieni byli tutaj z Siemasz- kami, Wiesztortami, Kunickimi, Malewiczami, Czyzewskimi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2688).
SKUREWICZ (Skurewiiius) herbu Tępa Podkowa i Korc2ak. Pierwsi to dawna rodzina wilehska posiadająca dobra takže w wojewodztwie brzesko- litewskim. Skurewiczowie užywający godla Korczak zamieszkiwali natomiast przede wszystkim w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 248- 249). Potwierdzenie rodowitosci szlacbeckiej uzyskali 23 grudnia 1819 roku (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 1553, s. 171-172).
SKWARKO’WSKI (Skvarkauskas) herbu Jastrzębiec. Dziedziczyli mająt- ki na Wilenszczyznie.
SLASKI (Slaskis) herbu CJrzymala. Zamieszkiwali w wojewodztwie witeb- skim.
SLENDZINSKI (Slendinskas) herbu Suchekomnaty. Miejscem ich osie- dlenia byl powiat wilkomierski (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2680, 2730). For. rowniez haslo; Šlendzinski
SLABOSZEW1CZ (Slaboševičius) herbu Wieniawa. Posiadali majątki na Wilenszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028).
106

SLAWECKI (Slaveckas) herbu Jastrzębiec. Drzewo genealogiczne tego rodu, sporządzone przez heroldię witebską w 1834 roku, przedstawia dzieje pięciu pokolen <49 osob), poczynając od Mich ah Slaweckiego, podchorąžego wojsk koronnych (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 609, s. 31).
SLAWINSKI (Slavinskas) herbu Leliwa, Lubicz, Nalęcz, Slepowron, Prus. Nazwisko wzięli od dobr Slaw in w ziemi lomzynskiej (CPAHL, f. 391, z. I, nr 187, s. 25-28). Przeclaw za Slawna Slawinski 23 paždziemika 1629 roku podpi- sal uchwalę sejmiku proszowskiego {Akto sejmikowe wojewodztwa krakowskie- go, f. H, s. 113). Wywodfamiiii urodzortyck Stewinskick herbu Prus z 1820 roku informowal: „Heronim Slawinski, będąc zaszczycony prerogatywą stanu szla- checkiego, z zoną swą Anną, z domu Sankiewiczowną, wydal na swiat syna Piotrą, ktoreinu pomieniona matka, w powtornem zamęšciu Lewkowiczowa, folwark Raczuny prawem wlewkowym w roku 1671 maja 20 datowanym, a 1672 Juni 23 w ziemstwie oszmianskim aktykowanem, ustąpila.
Piotr zaš Heronimowicz Slawinski z zoną swą Anną z domu Guminską, po- siadąjąc wspomnionego folwarku jedną polowę, calošė pomienionych Raczuti nabyl. I w kolei zostawit po sobie syna Jana, z ktoregož zostali urodzeni syno- wie Piotr i Jozef Stawihscy (...). Koleyno Piotr Janowicz Slawinski z zoną swąz domu Kaczanowską dal byt dwom synom, Ignacemu y Omifremu, a takže Jozef Janowicz Slawinski, mając w zamęšciu Ludwikę Kaczanowską, wydal swiatu synow dwoch: Jana i Michala Slawihskich” - o czym zachowaly się zapisy w oszmiariskich księgach grodzkich z roku 1775 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 308-309).
Wywod famiiii urodzonyck Slawihskich herbu Leliwa z 1835 roku podawal, že jedna z galęzi tego rodu posiadala Mejerszyszki i Uzurahce w wojewodztwie trockim oraz Hermanowicze w powiecie kowiehskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047,s. 185-186).
SLAWKO (Slavkas) herbu Jastrzębiec, Miejscem ich osiedlenia byl powiat kobrynski.
SLAWOCZYNSKI (SlavoČinskas) herbu Leliwa. Ich rodowe majątki znajdowaly się w powiatach wilenskim i rosiehskim.
SLAWUTA (Slavutas) herbu Jastrzębiec. Zamieszkiwali w powiecie wilej- skim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1923).
SLOBODZINSKI (Slobodinskis) herbu Leliwa. Osiedleni byli w powiecie rzeczyckim w Latgalii (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, &. 196).
SLONIMSKJ (Slonimskis). Rod2ina polsko-zydowska sped Nowogrodka. Z tego rodu pochodzil Nicolas Slonimsky (ur. 27 TV 1894 w Petersburgu - zm. 1995), wybitny kompozytor, profesor muzyki i językoznawsUva dzialający w USA (Colorado Springs, Boston, Baltimore i in.). Jego najbardziej znane dzieia to: Yellowstone Park Suite, Thesaurus of Scales and Melodic Patterns, Anatomy
107

of Melancholy, Typographical Errors, Sin2x+Cos2x = 1, Modinha Russo- Brasileira etc.
SLONINA herbu Sionina. W zapisach archiwalnych nazwisko to pojawia šią od XVII wieku.
SLONIOWSK1 (Slaniauskas) herbu Sion. Mieli dobra ziemskie w okolicy Lwowa.
SLONSK1 (Slonskis) herbu Ostoja. Pisaii šią „z Pomianowa”. Dawny rod koronny. W XVII wieku posiadali m.in. dobra Bokszyce w wojewodztwie no- wogrodzkira. Wslawieni byli czynami rycerskimi. Ich szlachecką rodowitosc potwierdzila heroldia wilenska 17 grudnia 1819 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 95-97).
SLOTW1NSKI (Slotvinskas) herbu Leliwa. Od wiekow zamieszkiwali w zasciankach w powiecie oszmianskim, trockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 110, 707, 1623; f. 391, z. 7, nr 1918). W XIX wieku kilkakrotnie potwierdzani jako rodowtci szlachcice przez heroldie w Wilnie i Minsku, jak rowniez przez De- partament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu.
SLOWACKI (Slovackis) herbu Leliwa. Przodkowie Slowackich noszący nazwiska Slavaczsky, Slawartczky, Slawanczsky, Slawyenczski, Slawienczky wymieniani są przez księgi sądowe Sanoka juž w latach 1434-1462 (Akta grodz- kie i ziemskie z czasow Rzeczypospolitej Polskiej, t. XI, s. 83, 89, 475). Piotr Slowacki, znany XVI-wieczny astronom krakowski, powolany zostat przez pa- pieza Grzegorza XIII do przeprowadzenia reformy kalendarza. W XIX wieku Slowaccy mieli posiadlošci w powiecie poiockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 265). Z tej rodziny pochodzil poetą Juliusz Slowacki (1809-1849).
SLOWIK (Lakštingala) herbu Tąpa Podkowa. Od 1539 roku notowani byli w zrodiach archiwalnych jako szlachta zamieszkata na Grodzienszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 196).
SLUCKI (Sluckis) herbu Doląga. Sluccy pieczątujący się tym godlem znatii byli na Biatej Rusi i Žmudzi, Byli tež Sluccy užywający herbu Prus III; informuje o nich Boleslaw Starzyhski w tomie drugim swego niedrukowanego herbarza, przechowywanego w dziale rąkopisow Biblioteki Jagiellohskiej w Krakowie.
SLHSZKA (Sluškas) herbu Ostoja. Jeden z najstarszych i najbardziej za- služonych rodow na Litwie historycznej.
SMIDOWTCZ (Smidovičius) herbu Suchekomnaty. „Pierwotnie na Litwie. Antoni dziedziczyl w XVII wieku dobra Jastrząbką w ziemi pilznenskiej” - za- notowal o nich Hipolit Stupnicki {Herbarz polski i imionospis iv Polsce zaslužo- nych ludzi, t. JT1, s, 71). W XIX wieku zamieszkiwali na Podolu, gdzie jako sta-
108

rožytna szlactita polska wpisatti byli do częšci szostej tamtejszych ksiąg szlacheckich.
2 maja 1830 roku heroldia podolska potwierdzila starožytną rodowitosč szlachecką Wincentego Smidowicza, natomiast 21 paždziemika 1842 roku - Alojzego Jana, Aleksandra, Juliana, Jozefą, Aleksego, Gabryela, Ignacego, Karoli, Ludwika, Aleksandra Wincentego, Wiadyslawa, Leona, Benedykta, Anto- niego i intiych Smidowiczow. W latach 1847, 1865, 1872, 1888 byly tež po- twierdzane imte galęzie tego rodu {Spisok dworian podolskoj gubemii, s. 308).
Z materialow przechowywanych w zbiorach Panstwowego Archiwum Ob- wodowego w Žytomierzu (f. 146, z. 1, nr 5546) wynika, že Smidowiczowie herbu Suchekomnaty dziedziczyli m.in. dobra Smarzyniec, Paszyna, Zbaraz, Kalenskie. lch przynaležnošč do stanu szlacheckiego potwierdziio Podolskie Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich 12 grudnia 1828 roku, Wolynskie Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich - w 1830 roku oraz Departament Herol- dii Senatu w Petersburgu - 21 paždziemika 1842 roku.
SMIETANA (Smetona) herbu wlasnego. Znani byli juž w XVI wieku w po- wiecie trockim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 196). Prawdopodobnie z tego rodu pochodzii pierwszy prezydent Repubhkt Litewskiej Antanas Smetona (1874-1944).
SMOGORZEWSKI (Smogoževskis) herbu Junosza i Lodzia, Polska ency- klopedia sziackecka (t, XI. s. 106) informuje o Smogorzewskich herbn Junosza (notowanych w žrodlach archiwalnych od 1500 roku) ze Smogorzewa w powie- cie pultu skini oraz herbu Lodzia (takže znanych od okolo 1500 roku) ze Smogorzewa w powiecie kozienickim.
Kasper Niesiecki {Korona Polska, t. IV, s. 140-141) znal Smogorzewskich herbu Junosza w zamieszkaiych powiecie wolkowyskim i grodzienskim oraz herbu Lodzia - w wojewodztwie sandomierskim. Nie ulega więc wątpliwošci zarowno to, ze pochodzili oni z Polski srodkowej, jak į to, iž juž na przebmie XV i XVI wieku osiedlili się na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej. Jak wynika z danych archiwalnych, jedna z galęzr tego rodu zamieszkiwaia w ma- jętnošci Smogoryszki vėl Szczeneliszki w wojewodztwie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. l,nr 10147, s. 187-188).
Dawne žrodta pisane zawierają wiele wzmianek o poszczegolnych repre- zentantach tej zacnej rodziny. Karol Smogorzewski od wojewddztwa nowo- grddzkiego, a Grzegorz Smogorzewski od ziemi zakroczymskiej podpisali np. w 1697 roku sufragię krola Augusta II (VL, t. V, s. 441, 446). Natomiast arcybi- skup poiocki Jason Junosza Smogorzewski podpisat w 1764 roku elekcją ostat- m'ego krola polskiego Stanisfawa Augusta Pontatowskiego (VL, t. VII, s. 121).
Wywod familii urodzonych Smogorzewskich herbu Junosza z 1835 roku stwierdzal, iž rodzina ta „od najdawniejszych czasow zaszczycona dostojnoicią stanu szlacheckiego, posiadaniem d6br ziemskich z poddatiymi i pelnieniem urzędow publicznych za przywilejami krolewskimi (...) uzywa herbu Junosza. Z familii tej pochodzący Karol Wladystaw Smogorzewski przez szczegolne zashigi przodkow swoich, jako tež wiasne w wojsku Rzeczypospolitej i dobru publicznemu okazane, byf wyniesiony naprzod na urząd czesnika wolkowyskie-
109

go, a nastąpnie wojskiego tegož powiatu” - krol August II podpisal odpowiednie przywileje w roku 1703 i 1710.
SMOKOWSKI (Smakauskas). Uzywali najpewniej herbu Korczak. Pod uchwalą sejmiku szlachty grodzienskiej z czerwca 1710 roku podpisal šią m.m, Antoni Dominik Smökowski (AWAK, L VII, s. 186,211).
SMOLAKIEWICZ (Smolakevičius) herbu Lubicz. Od wiekow dziedzi- czyli majątnoič Czaszniki w wojewödztwie polockim, nastąpnie Rokitną w wojewödztwie wilenskim, 21 lipca 1820 roku ich starožytną polską rodo- witosc szlachecką potwierdzila heroldia wileriska (CPAHL, f. 391, z. 3, nr 1553, s. 198-199).
SMOLAN (Smalanas) herbu Lilia. Znani byli na Litwie i Bialorusi.
SMOLENSK! (Smolenskas) herbu Nieczüja i Zagloba. Wywodzili šią ze Smolna na Podlasiu. Maciej Smolenski de Smolen i inni reprezentanci tego rodu w imieniu szlachty ziemi ciechanowskiej podpisali w 1697 r. elekcję kröla Augusta II (VL, t. V, s. 449). Z tej rodziny pochodzil Stiepan Wasiljewicz Smolenski (1848-1909), znany muzykolog, historyk muzyki i dyrygent rosyjski.
Wywöd familii urodzonego Smolehskiego herbu Zagioba z 7 XII 1819 roku stwierdzal: „Familia ta starožytną w faiegu swoim uzywala prerogatyw stanu szlacheckiego, a licznie rozkrzewiona w Koronie Polskiej i Wielkim Ksiąstwie Litewskim, mianowicie w wojewödztwie brzeskim siedlisko mając, posiadak dobra ziemskie, i piastowaniem urządow tak cywilnych, jak i wojskowych byla zaszczycona.
Z tych pTZOdkow pochodzący Jan Smolenski, rotmistrz powiatu brzeskiego, dziad niniejszy wywöd czyniącego, dzieržyl prawem zastawnym majętnošč To- kary od urodzortych Tokarzewskich, w powjecie grodzienskim sytuowaną, i zostawil po sobie syna Jozefą, jak о tem dekret Deputacyi Generalnej Litew- skiej w roku 1799 Januari 20 dnia zapadly przekonal. Jözef zaš Janowicz Smolenski, kapitan wojsk municypalnych miasta Grodna, przeniöslszy šią w guber- nią Iitewsko-wiIenską, ze związku malženskiego z urodzoną Anną Lewoniewską wydal na swiat syna Ignacego Gaspra, dwuimiennego”. On tež zostal przez he- roldią uznany za „radowitego i starožytnego szlachcica polskiego” (CPAHL, f. 391, z. l,nr 1553, s. 110-111).
SMOLICZ (Smoličius) herbu Kotwic. Przynaležnošč tego rodu do stanu szlacheckiego zostala pötwierdzona przez heroSdię witebską w 1835 roku.
SMOLKA (Smolkas) herbu Sulima. Wywöd familii urodzortych Smolkow z 28 sierpnia 1820 roku lokowal ich w powiecie rosienskim, gdzie od XVII wieku dziedziczyli dobra Galminiszki, wskazywal tež na ich spowinowacenie z Bezda- ciami, Sadzewiczami i innymi rodami szlachty kresowej. W 1820 roku Dominik Jozef Smolka i jego synowie Eustachy i Stanislaw zostali uznani za „rodowitą i starožytną szlachtą polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 250-251).

ПО

SMONIEWSKI (Smonevskis) herbu Pielesz. Pisali się „Kossek ze Smo- niewa”. Zaraieszkiwali w Smožanach w powiecie wilkoraierskim (CPAHL, f. 391, z. 2, nr 5, s. 465-468).
SMOTRZYCKI vėl SMOTRYCKI (Smotrickas) herbu wlasnego. Smo- tryccy pochodzili, byė može, ze Smotrycza w powiecie kamienieckim, znani byli tež w wojewodztwie potockim. Jeremiasz Smotrzycki, szlachcic z ziemi chelruski ej, kaplan, czionek Zakonu Bazylian6w, figuruje w zapisie fiinduszowym šwiątyni w Sosnowicy z roku 1607 {AWAKS t. XXVII, s. 375). Jego imiennik Jeremiasz Smotrzycki okolo 3 655 roku byl czlonkiem kouwcntu klasztoru ojcdw Bazylianow w Suprasiu. Mieientej Smotrzycki, „czlowiek prosty, nie szlachcic” - tak byl zwany w lišcie Lwa Saptehy, starosty mohylewskiego z 27 maja 1621 roku - to znany owczesny mysliciel i erudyta.
Hipolit Stupnicki (Herbarz polski, t. III, s. 72-73) podawa): „Smotrycki He- rasim [Erazm], podstarosta kamieniecki, a potem sędzia ziemski, mąž uczony, będąc rektorėm szkoly w Ostrogu, wydal pienvszą Biblię slowianską roku 1581. Melecy, syn jego, hojnošcią jednego z panow wyprawiony za granicę, zwiedzil akademie w Lipsku i Wūrzburgu, skąd powrociwszy, wstąpil do Zakonu Bazy- )ianow. Trzymając z partįą księcia Ostrogskiego, byt przeciwnym unii Košciola wschodniego; napisal przeto kilka dziel polemiczuych. Od Teofana, patryarchy potockiego, wyswięcony na wladykę polockiego, gdy go nie uznat Zygmunt III, ktory mianovval na tą katedrę K.oncewicza, wyniost srę do Carogrodu, skąd po- wrociwszy po kilku leciech, przystąpil do unii šwiętej i do niej wiele szlachty ruskiej pociągnąl. Stolica rzymska mianowaIa go zatem archymandrytą wilen- skim i dermanskim”.

SZEMETULL vėl SZEMETULLO (Šemetulas) herbu Labędž. Dziedzi- czyli dobra ziemskie w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707; f. 391, z. 8, nr 1444, 2443, 2577; f. 391, z. 4, nr 2949).
SZEMETYLLO (Šemetila) herbu Sas. Starožytna szlachta z wojewôdztwa trockiego.
SZEMIÀKO (Šemekas) herbu Labędž. Miejscem ich osiedlenia byl powiat lidzki.
SZEMIOT (Šemeta) herbu Labędž odm. Zamieszkiwali przewaznie w powiecie wilkomierskim. Posiadali takže dobra Szawlany i Womiany na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2947). Heroldia wilenska w 1819 roku zatwierdzila wywôd szlachecki Szemiotôw herbu Labędž, wskazujących jako protoplastę rodu Melchiora, w XVI stuleciu wlaâciciela majątk6w Dziewiaitôw i Perkalė. Wywôd obejmowal dzieje siedmiu pokoleh (21 osôb plci męskiej) tej rodziny (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 659).
Pan Szemiot odnotowany zostal w zapisie do Metryki litewskiej przed ro- kiem 1483 (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 298). „Jan Szemyoth, z woyewodsthwa nowagrôdzkiego, ręką swą” podpisal wyrok sądu giôwnego na sesji odbytej w Oszmianie 22 V 1591 roku (Lietuvos vyriausiojo teismo sprendimai, s. 89). Stanislaw Szemiot w roku 1673 byl shicbaczem wydzialu fizykt Akademii Wilenskiej. W 1838 roku Mohylewskie Zgromadzenie Szlacheckie potwierdzilo rodowitosc Jana Stefanowicza i Jana Mikolajewicza Szemiotôw (CPAHL, f. 391, z. 7, nr633).
SZENFER (Šenferius) herbu Szaszkiewicz. Dziedziczyli majątki w po- wiatach upickim i wîlkomierskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 2, nr 1192, 753, 726, 404).
SZEPTYCKI (Šeptickas) herbu Dolęga i Korczak odm. Znakomity rod sta- ropolski, zaslužony takže dla narodu ukrainskiego. Kazimiera Szeptyckî, skarbnik gostyhski, oraz Aleksander Szeptyckî podpisali w 1697 roku od wojewôdztwa mskiego elekcję krola Augusta II (VL, t. V, s. 436). „Athanazy na Szeptycach Szeptyckî, z woli Božej laski i Stolice Šwiętej Apostolskiej arcybiskup metropolitą
207

catej Rusi, biskup lwowski, halicki i Kamienca Podolskiego, arcbimandiyla kijow- sko-pieczerski i unichowski etc.”, tyl w potowie XVIII wieku.
SZEREMET vel SZEREMIETIEW (Šeremetas) herbu wlasnego. Ome- lian Szyramet byi tawnikiem polockim w 1645 roku. Szeremietiewowie posia- dali dobra Hotynka w powiecie bobrujskim na Minszczyznie (Spis žiemiai min- skiej gubemi, s. 127).
SZERENOS (Šerėnas) herbu Jastrzębiec. Posiadali majątki w powiecie oszmiahskim na Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 620, 994).
SZERNOWICZ (Šernavičius) herbu Lubicz. Znani byli w Wielkim Księ- stwie Litewskim od XVI wieku,
SZERSZEN (Širše). Zapewne uzywali herbu Boncza. Miejscem ich osie- dlenia by! powiat dzisnenski.
SZERSZNOWICZ vel SZERSZNIEWICZ (Šeršnavičius) herbu Gulden- balk von Hoi. Ich rodowe posiadiosci znajdowaiy sie w powiecie brzeskim.
SZERYPP (Šeripas) herbu Lubicz. Znani byli od wiekow na Wilenszczyz- nie (CPAHL, f. 391. z. I. nr 764,994).
SZETKIEWICZ (Šetkevičius) herbu Dolęga. Zamieszkiwali w powiatach wilenskim j wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2).
SZEWCOWICZ (Ševcovičius) herbu Lubowla. W zrodlach archiwalnych notowani byli od okolo 1400 roku.
SZKIDZII'JSKI (Škidinskas) herbu Kietiicz. Ich dobra rodowe znajdowaly się na Žmudzi.
SZKLAREWICZ (Šklarevičius) herbu Košciesza. Znani byli w Wielkim Ksi^stwie Litewskim od XVII wieku.
SZKLENNIK (Šklenikas) herbu Lodzia. Mieli majątki w powiatach bra- stawskim, wilejskim, borysowskim, wilenskim i minskim.
SZKODA (Škodas) herbu Szkoda. Notowani byli w zrodlach jako szlachta zamieszkala w powiatach oszmiatiskim i nowogrodzkim.
SZLACHTA (Šlėkta) herbu Nowina. Znani byli w Wilnie od XVII wieku.
SZLAPOWICZ (Šlapavičius) herbu Jacyna. Ci zamieszkiwali na Litwie. Szlapowiczowie herbu Mora dziedziezyli natomiast majątki w Księstwie Žmudzkim.
208

SZLENCEWICZ (Šlenčevicius) herbu Wieniawa. Miejscem ich osiedlenia byl powiat telszewski.
SZLUPOWICZ (Šliupąvicius) herbu Jarząbek. Ich dobra rodowe znajdowaiy się w powiecie szawelskim.
SZMÄGIEWICZ vel SMAGIEW1CZ vel SMAJGIEWICZ (Šmagevič- ius) herbu Grzymata. Dziedziczyli posiadlošci w powiecie witkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2),
SZMAGROWICZ (Šmagrovičius) herbu Zagloba. Od wickow osiedleni byli na Wilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994).
SZMATOWICZ (Šmatavičius) herbu Cholewa i Lubicz. Zamieszkiwaii na Wilenszczyznie (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1690).
SZMÜRLO (Šmurlas) herbu Rawicz, Wywodzili się z ziemi drohiczynskiej na Podlasiu, skąd przeniešli šią na Wilehszczyzn^. Z tej rodziny pochodzii Enge- niusz Szmurio (1853-1934), znakomity historyk, od 1888 roku profesor uniwersy- tetu w Petersburgs od 1903 - w Dorpacie, od 1924 - w Pradze. Sposröd jego Hcz- nych dziel pošwięconych dziejom Rosji za fundamentale uznawane są: Istorija Rossii 862' 1917 (Monachium 1922), Wwiedienije w russkoju istorijų (Praga 1924), Kurs russkoj istorii (3 tomy, Praga 1931-1935).
SZNABOWICZ (Šnabavlčius) herbu Szeptycki. Od wieköw znani byli na Li twie.
SZNARBACHOWSKI (Šnarbakauskas) herbu Szeptycki. Ich rodowe ma- jątki znajdowaiy się w wojewödztwie wilehskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1997).
SZOCHRODER (Šokrederis) herbu Sulima. Miejscem ich osiedlenia byl powiat rosienski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
SZOKAL-E1GIRD (Šokalys-Elgirdas) herbu Abdank. Mieli posiadlošci na Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 681),
SZOKALSKI (Šokalaskas) herbu Larysz. Zasfužony i siynny rod w Polsce i na Litwie, Opisališmy jego dzieje w ksiąžce W bezkresach Eurazji (Rzeszöw 1997, s. 317-320).
SZOLKOWICZ (Šalkavičius), Ich dobra rodowe znajdowaiy siį na Gro- dziens7.czyžnie i Wilenszczyznie. Jan Szolkowicz podpisal 24 marca 1773 roku uchwalę sejmiku grodzienskiego (AWAK, t. VII, s. 383).
SZOLKOWSKI (Šalkauskas) herbu Szeliga. Jedna z linii domu Szolkow- skich uzywafa herbu Dzieci Soso. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 283) podawai: „Szolkowski herbu Szeliga, ale xiąžyc bez krzyža noszą. Jan
209

Szolkowski, podczaszy wilenski, posel na seym 1662. Stanislaw, pisarz ziemski wilkomierski, pose! na konwokacyą 1696”. Polska encyklopedia szlachecka (t. XI, s. 275) informuje a Szolkowskich vel Szalkowskich herbu Szeliga z Szol- kowa w powiecie wilenskim (1550) oraz o tegož herbu Tatarach (chrzescija- nach) z wojewodztwa minskiego.
Wzmianki o reprezentantach tego rodu spotyka się rowniez w zrodlach ar- chiwalnych. Wsrod czlonkow bractwa sprzysiąžencow krakowskich, wspomnia- nych w dekrecie krola Jana Kazimierza z 22 stycznia 1661 roku, znajdowa! šią Joannes Szolkowski, Jan Szolkowski od wojewödztwa lączyckiego, Adam od Ksiąstwa Žmudzkiego, drugį Jan od szlachty ziemi chelmskiej, Boleslaw Szolkowski od wojewodztwa witebskiego podpisali w Warszawie w 1697 roku su- fragię kröla Augusta II. Stanislaw Szolkowski okolo 1700 roku byl witkomier- skim pisarzem ziemskim. Jak podawal Spis ziemian minskiej guberni (s. 62), Szolkowscy posiadali na Minszczyžnie zašcianek Wasiuki.
Wywödfamilii urodzonych Szolkowskich herbu Szeliga z 24 wrzesnia 1837 roku stwierdzal: „Familia Szolkowskich, užywająca herbu Szeliga, szczycąc šią od najdawniejszych czasöw dostojnošcią szlachecką i posiadaniem majątk6w ziemskich, na mocy dowoddw szlacheckich zyskala w 1801 roku maja 5 dnia Dekret wywodowyt w ktörym pokazany jest za wywodzącego šią Jerzy, syn Dominika, Szolkowski, ojciec proszących, a przez rezolucyą 1832 roku Decembra 21 dnia zakroczoną, dolączeni nowo narodzeni, jako to proszący: Ignacy i Ildefons, synowie Jerzego Szolkowskiego (...).
Hieran im Dominikowicz Szolkowski, wziąty za protoplastę do niniejszego wywodu, mial szesciu synow, jako to: Jozefą Boleslawa, Wincentego, Francisz- ka, Tomasza, Jana i Daniela, ktörzy po swym ojcu prawem naturalnej sukcessyi posiadali majątek ziemny Struyki zwany, w Xiąstwie Zmudzkim w powiecie pojurskim težący”, Bylo to okolo raku 1700. Z tych Daniel zostal na ojcowiznie; Jözef Boleslaw od krola Augusta II otrzymal w dozywocie dobra Osowiec Cerkiewny i Osowczyk Pusty w ekonomii mohylewskiej; reszta braci weszla nabyte natomiast z czasem drobne majątnošci razsiane po calej Žmudzi.
Werdykt heroldii wtlenskiej z 1837 roku postanawial: „Urodzonych Ignace- go i dwuimiennego Ildefonsą Wincentego Jerzewiczow Szolkowskich za rodo- witych i starožytnych dworzan uznajemy i onych do ksiągi dworzanskiej gubemi wilenskiej pierwszej cząsci zapisujemy”{CPAHL, f. 391, z. l,nr 1060, s. 53*54).
SZOLTM1R (Šoltmirius) herbu Podkowa. Ich rodowe majątki znajdowaly šią w powiatacb wilenskim i kowienskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1997).
SZOLUCHA vel SZELUCHA (Šelukas) herbu äwiat odm. vel Slizien. Zamieszkiwali w powiatach kobrynskim, wilenskim, lidzkim, grodziehskim i in. (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1977). Znani byli tež w Malopolsce i na Mazowszu, Andrzej Szehicha byl starostą kryczewskim w roku 1563.
Tomasz Šwiącki (Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osöb dawnej Potski, t. II, s. 171) zanotowal: „Szolucha herbu Šwiat z krzyžem. Teodor Ją- drzejewicz Szolucha 1585 roku w Mihskiem. Konstanty z Mihskiego podpisal elekcją Wtadyslawa IV”.
210

Szohichowie zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez Zgromadze* nie Deputatow Szlacheckich w Minsku w roku 1809 (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 37). Z nidi zapewne pochodzą slynni rosyj- scy Szolochowowie.
SZORC (Šorcas) herbu Mora, Južprzed 1333 rokiem znani byli w Prusach. Od XVI wieku notowani byli w Wilnie i na ziemi oszmianskiej,
SZORNEL vel SZORNEL SZORNOWSK1 (Šarnelis) herbu Dolęga. Wywod familii urodzonych Szornowskich Szomelow herbu Dolęga z 3 sierpnia 1832 roku oznajmial: „Przed narni, Ignacym hrabią Zabieltą, pelniącym urząd marszalka gubemskiego wilenskiego, dworu Jego Cesarskiej Mošci kameijun- krem i kawalerem, prezydującym, oraz deputatami z powiatdw, a mianowicie: z wilenskiego - Cezarym Sawickim, braslawskiego -Stanislawem Kamieniec- kim, trockiego - Jozefem Tahskim i oszmianskiego - Jakubern Rewkowskim, do przyjmowania i roztrząsania wywodow szlacheckich obranemi, zložony zostal wywod rodowitoSci starožytnej szlacheckiej familii urodzonych Szornowskich Szomelow przy prošbie przez ur. Alexandra, syna Kazimierza, Szomela podany, z ktorego się okazalo, že familia ta (...) užywa herbu Dolęga zwanego, že przodek tej familii Jerzy, syn J ana, Szomowski SzomeI, szczycąc šią z dawnych czasow dostojnošcią szlachecką, posiadal z mocy praw szlachcie dozwolonych ziemny majątek Wieszwiany zwany, w Xięstwie Žmudzkim položony, po ojcu Janie nah spadly, i mial splodzonego (z zoną JadwigąTrzeciakowną syna Daniela
Wyrazony Daniel, syn Jerzego, Szomowski SzomeI, nabywszy przez šią majątnošč SmiSgie, Ostajcie, Mitoszajcie, Sawzdrowiany i dalsze z poddanemi wtoscianami, takowe splodzonemu z zoną (Anną Milkontowną synowi Kazi- mierzowi testamentem w roku 1705 Juli 6 dnia czynionym, w sukcesyi zostawil (...). Kazimierz, syn Daniela, Szomowski SzomeI, že splodzil syna Jana, a ten, že zostawil po sobie sukcesorem syna Kazimierza, wyswiecilo prawo zrzeczne darowne na dobra Medyngiany Lunajcie od Jana Kazimierzewicza Szomow- skiego Szomela synowi swemu Kazimierzowi 1783 marca 24 wydane".
Dobra te Kazimierz SzomeI i zona jego Hiacynta Golkontowna w 1807 roku sprzedali Lękmvskim, Mieli syna Aleksandra, „Pomieniony Aleksander Szor- nowski Szomel wspolnie z zoną swą Tekią z familii Niemczewskich nabyl ma- jętnošč Poszatiya Montowtyszki zwaną z poddanymi” - w 1822 roku w powie- cie telszewskim.
„Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowoddw, rodowitosc szlachecką familii urodzonych Szornowskich Szomelow probujących, my, pel- niący urząd marszalka gubemskiego, i deputaci powiatowi, stosownie do przepi- s6w (...) familią urodzonych, a mianowicie wywodzących šią: Aleksandra, syna Kazimierza, wnuka Jana, prawnuka Kazimierza, praprawnuka Daniela Jerzewi- cza Szornowskiego Szomela z przodka Jana Szomowskiego Szornela za szlach- cica rodowitego uznajemy, oglaszamy i (...) do księgi szlacheckiej gubemi wi- lenskiej pierwszej klasy zapisujemy. Dzialo šią na sessyi Deputacyi Wywodowej Szlacheckiej Gubemi Wilenskiej w Wilnie" (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028, s. 30-31).
211

SZOSTAK (Šastakas) herbu Dąbrowa i Labędž. Michal Szostak wspo- mniany zostal w księgach grodu poznahskiego 23 czervvca 1430 roku (Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. IX, s. 226). Polska encyklopedia szlachecka {t. XI, s. 277) informuje o Szostakach herbu Dąbrowa, pochodzących z okolic Koina, oraz herbu Labędž - z powiatu wilenskiego, ochrzczonych Tatarach. Zcaląpewnošciąmožna jednak stwierdzič, že tylko częšč Szostak6w kresowych byla tzw. pocbodzenįa tatarskiego.
Przedstawiciele tego rodu petnili obieralne fuukcje publiczne w lokalnych spolecznošciach szfacheckich, a nawet poslowali na sejmy warszawskie, jak np. Antoni Szostak, rotmistrz lidzki, ktbry w 1764 roku podpisal od tegož powiatu akt warszawskiej konfederacji generalnej {VL, t. VII, s. 61),
Wywddfamilii urodzonych Szostakdw herbu Labędž z 17 sierpnia 1835 roku stwierdzal: „Familia urodzonych Szostak6w od niepamiętnyęh czasow będąc zaszczycona dostojnošcią stanu szlacheckiego, pelnila rožne w kraju urząda, a przez szczegolne zamilowanie dobra publicznego zyskala ufhošč i laskę mo- narchow polskich, a szacunek u wspolobywateli”,
Wzięty w wywodzie za protoplastę Hrehory Szostak, „ktory czyniąc zadošč uniwersalowi krolewskiemu i uchwale sejmikowej wojewodztwa polockiego, stawal jako szlachcic z majątku zastawnego Zarzecenic zwanego na obronę Rze- czypospolitej, jako tego dowiodl attestat w 1700 roku maja 2 dnia przez chorą- žego polockiego Niemirowicza Szczyta wydany (...). Tenze Hrebory Szostak, oprocz zastavmego, mial dziedziczny majątek Lutowo Sachnowszczyzna zwany, w wojewodztwie polockim ležący". Pozostawil on synow Jozefą ta i Gabryela, ktorzy dali początek dwu licznym liniom tego domu, znanytn požniej na Gro- dzienszczyznie i Wilenszczyžnie.
W 1835 roku Deputaeja Wywodowa Wilehska uznata za „aktualną szlachtę” i wpisala do pienvszej klasy ksiąg szlachty gubemi wileiiskiej Edwarda, Jozefą Mikolaja Wilhelma, Ottona Benedykta, Waleriana Leopoldą Jozefą Szostak6w zpowiatu zawtlejskiego, czyli šwięcianskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 164-165), W XIX wieku heroldie w Wilnie, Grodnie, Minsku i VVitebsku wielokrotnie potwierdzaly urzędowo starožytną polską rodowitoše rožnych od- galęzien tego szlacheckiego domu.
$ZOSTAKOWICZ (Šostakovičius) herbu nieznanego. Nazwisko to jest pochodne od staroslowianskiego imienia Szostak. Spotykane bylo często w XV wieku zarowno wšrod bojarstwa, jak tež wšrod mieszczan i chlopow Wielkiego K.sięstwa Litewskiego i Korony Polskiej.
Wedlug listy z 1528 roku w razie potrzeby wojennej szlachcic z Wasiliszek pan Mikolaj Szostakowicz mial stawic pięciu zbrojnych žotnierzy na koniach, to znaczy, že naležal do szlachty raczej zamožnej (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1513). Mikolaj Szostakowicz, „dworzanin hospodarski”, czyli krolevvski, byl w 1532 roku goncem krola polskiego Zygmunta do Moskwy (Sbornik matieriaiow otnosiaszczichsia k istorii Pa»ow Rady W. Kn. Litowsko- go, s. 170). Stefan Szostakowicz, szlachcic ziemi pinskiej, razem z Janem Do- stojewskim, Mikolajem Janem Stachowskim i innymi podpisal 13 marca 1660 roku postanowiextie sądu grodzkrego w Pinsku {AWAK, t. XVIII, s. 402).
212

W roku ]665 podczas wojny z Moskwą na Pinszczyžnie oficer chorągvvi tatarakiej (wchodzącej w skiad oddzialow poiskich) Gurski, „najechawszy gro- raadnie z czeladzią na folwark nazwany Wysockie do Dawygrodka. naležący dnia 20 Septembra, [gdzie] bydlo ze wsi Olszan spędzone poddanych zostawafo, wybiwszy y wyciąwszy wrota do obory, zabrali gdzie z przestrachu biaio- giowa na imię Maryann a Bobrowna Ratkowa Szostakowiczowa od strzelania umarta”. Komisja šledcza rowmez ustaiila, ¿e pani Szostakowiczowa, naležąca najprawdopodobniej do drobnej szlachty, „z przestrachu od strzelania przy tym gwaftownym nayšciu umarla” {AWAK, t. XXXIV, s. 398-399).
P. Szostakowicz z powiatu swi^cianskiego brat udzial w powstaniu listopa- dowym (por. K. Btelinski, Rok 1831 w powiecie zawilejskim, s. 128), Z tej ro- dziny pochodzil wybitny kompozytor XX wieku Dymitr Szostakowicz (1906- 1975).
SZOSTAKOWSKI (Šastakauskas) herbu Labędž. Polska encyklopedia szlachecka (t. XI, s. 171) mfonnuje tylko o Szostakowskich herbu Labędž, od 1500 roku notowanych we wsi Szostakowka w powiecie winnickim. Wywdd fatnilii urodzonych Szostakowskich herbu Labędz z 22 marca 1804 roku wyka- zywal, že w drugiej poiowie XVIII wieku rodzina weszla w posiadanie folwarku Fabianiszki Wysokie pod Wilnem, ktory otrzymala w wianie od swej rodziny Falicjanna Szostakowna, wychodząc za mąž za Jozefą Szostakowskiego.
Szostakowscy - wediug S. Dziadulewicza - pochodzili od bližej nieokreslo- nego Tatara imieniem Szostak (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 43). Prdcz Tata- row byli tež Szostakowscy Žydzi, užywający herbu Šwięczyc, a pochodzący z ochrzczonych w košctele tykocinskim 8 czerwca 1763 roku neofitdw.
Niekiedy spotyka się wzmianki o reprezentantach tego rodu w žrodlach ar- chiwalnych, z ktoiych možna np. się dowiedziec, že Maurycy Szostakowski w 1764 roku podpisal akt warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. VII, s. 66). Pochodzący z tej rodziny Jbzef oraz Antoni, Jan i Szymon Szostakowscy uznani zostali - zgodnie z dawną tradycją - za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” przez Deputację Wywodową Wilenską. Wpisano ich do drugiej klasy ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 92-93).
SZOSTKIEWICZ (Šostkevičius) herbu Waxman. Znani byli w Wielkim Ksiqstwie Litewskim od XVII wieku.
SZOTT vėl SCHOTT (Šotas) herbu nieznanego. , Jaku b Szott, nobilitowa- ny w i 790 roku” - pisat w III tomie Herbarza polskiego” Hipolit Stupnicki. Prawdopodobnie chodzi o drobnego niemieckiego szlachcica, ktory zostal czionkiem polskiego stanu rycerskiego, ale nie wiadomo, czy i jaki herb mu nadano. W koiicu XIX wieku Szottowie posiadali dobra Bombirowka i Dziemi- dowicze na Minszczyžnie (Spisok ziemlewladielcew minskoj gubernii, s. 64). Z tej rodziny pochodzili: Johann Georg Schott, Georg Balthasar Schott, Gaspar Schott — w XVI i XVII wieku dynastia zaslužonych dla niemieckiej kultury rau- zycznej wykonawcow i organizatorow ¿ycia artystycznego.
213

SZPAKOWSKI (Špakauskas) herbu Zadora. W Malopolsce i na Wotyniu pieczętowali się rowniez godtami Belina i Lubicz. Najliczniej zamieszkiwali w powiatach brastawskim, telszewskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1394, 1395).
SZPOT (Špatas) herbu Labędž. Znani byli w Malopolsce Wschodniej.
SZPYRKOWICZ (Špirkovičius) herbu Pemas. idi dobra rodowe znajdo- waly się w powiatach poniewieskim i wtlkoraierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2, 1752).
SZTEYN vel STEIN (Šteinas) herbu Szteynen. Polska encyklopedia szla- checka (t. XI, z. 282) informuje o Szteynach nieznanego (autorom tego dziela) herbu, notowanych w powiecie orszahskim w ostatnich dziesięcioleciach XVIII wieku. Wywod familii urodzonego Sylwestra Szteyna herbu Szteynen podawal: „Roku 1804, miesiąca Febmaryi 17 dnia. Przed narni, Michalem hrabią Brzo- stowskim, marszalkiem guberhskim, Orderu Oria Bialego y Orderu Šwiętego Stanistawa kawalerem oraz sw. Jana Jerozolimskiego komandorem, prezydųją- cym, oraz deputatami ze wszystkich powiatow guberni litewsko-wilenskiej, do przyjmowania y roztrząsania wywodow szlacheckich obranymi, zložony zostal wywod rodowitosci starozytnej szlacheckiey familii urodzonego Sylwestra Szteyna (herbu Szteynen), przez ktbry gdy dowiedzionym zostalo, že Jan Szteyn, pradziad wywodzącego się, užywając prerogatyw stanowi szlacheckie- mu przyzwoitych, possydowal majątek dziedziczny w powiecie brastawskim Ullidę zwany, ktorego po zeyšciu swym naturalnym dziedzicem syna Kazimie- rza zostawil; jako o tem manifest pod rokiem 1745 maja 5 dnia w Trybunale Glownym Litewskim przez urodzoną Zuzannę de domo Massalską na urodzonego Kazimierza Janowicza Szteyna, męža, zaniesiony przeswiadczy).
Kazimierz zaš Janowicz splodzil syna Jana, a ten, wyzbywszy w powiecie brasta wskim ojczysty majątek, przeniosl šią w powiat trocki, gdzie z wtasnego nabycia objąl w possessyę folwark Klidzie, czego dowiodfy: Prima — roku 1753 Juni 28 dnia manifest imieniem urodzonego Jana Kazimierzewicza Szteyna na urodzonych Tolloczkdw w akta grodzkie powiatu wilenskiego ingresowany. Secundo - roku 1761 marca 1 dnia kwietacya z procederu przez tegož Jana Szteyny urodzonym Totoczkom wydana.
Dopiero nadmieniony Jan Kazimierzewicz Szteyn, že wydal swiatu syna Sylwestra, wywod zącego się, o tem jiayprzbd 1776 Decembra 1 metryka chrzestna w xięgach parafialnych kosciola butrymanskiego [oraz swiadectwa], jedno: w roku 1790 Februaryi 17 dnia, drugie w roku przeszlym 1803 Februaryi 13 urodzonemu SylwestTowi Szteynie wydane, tak pochodzenie onego z oyca Jana, a dziada Kazimierza Janowicza Szteyny, jako tež niewątpliwą rodowitoSc szlachecką naydokladniey wyjasnily.
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodow, rodowitošč szlachecką urodzonego Szteyna prbbujących, my, marszaiek gubernski y depu- taci powiatowi, stosownie do przepisow („.), nie mniey pilnując się prawidel w ukazach z Rządzącego Senatu rządowi gubernskiemu litewskiemu przesta-
214

nych, urodzonego wywodzącego się Sylwestra Janowicza Szteyna za rodowite- go y starožytnego szlachcica polskiego uznąjemy, oglaszamy y onego do xięgi szlachty guberni litewsko-wilefiskiey pierwszey klassy zapisujemy. Dzialo się na sessyi Deputacyi Generalney Wywodowey Szlacheckiey Gubemi Litewsko- Wilenskiey w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 39-40).
Inny wywod rodu Szteynow, z 7 lipca 1817 roku, podawal, že Kazimierz Szteyn peinit urząd skarbnika powiatu braslawskiego, a Sylwester byl chorąžyra Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli dygnitarzem wysokiej rangi, oraz doda- wal, iž „Kazimierz Janowicz Szteyn oprocz syna Jana mial y dmgiego, imieniem Jakuba, oraz, že Jakub spiodzii syna Marcina”. Ta druga gatąž rodu osiedlila się częšciowo w powiecie wilenskim, a częšciowo w brzesko-litewskim, Wzmian- kowany Marcin Szteyn w 1817 roku takže uznany zostal za „rodowitego i staro- žytnego szlachcica polskiego”. Wpisano go do pierwszej częšci ksiąg szlachec- kich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 116-117). Rod Szteynow uzyskat potwier- dzenie starožytnej polskiej rodowitosci szlacheckiej takže 18 paždziemika 1818 roku oraz 3 kwietnia 1829 roku.
SZTREM (Štremas) herbu Szeptycki. Polski indy genat otrzymali w roku 1676.
SZTRUNK DE (de Štrunkas) herbu Lotaryusz. Rod ten — wedlug tradycji -znany byl na ziemiach austriackich juž w roku 1274. Požniej kilku jego przed- stawicieli osiedlito się w Polsce i na Litwie; niektdrzy z nich zginęli jako rycerze na polu walki, inni doszli do wysokich godnosci i urzęd6w. Jeden z nich byl sekretarzem krolewskim i podstolim derptskim. Jego dwaj synowie byli wiasci- cielami majętnošci Korkoziany w powiecie trockim oraz Owczentkt i Pobowsz- czyzna w wilenskim. Wywod genealogiczny z 1801 roku wska2ywal jako proto- plastę jednej galęzi rodu Jakuba de Sztrunka, ktory miai syna Jana Kazimierza, wnuka rowniez Kazimierza, prawnuka Wincentego, praprawnuka Adama (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 1802).
SZUJSKl (Šuiskis) herbu Pogonia. Ksiąžęta Szujscy rod swoj wywodzili od wielkiego kniazia Ruryka, byli w prostej linii potomkami Aleksandra zwane- go Newsktm. Jedną z uchwal sziacheckiego sejmiku w Brzešciu w 1698 podpi- sala iiczna grupa Szuyskich: Jan, Jerzy, Stanislaw, Franciszek, Michal, Pawei Antoni, Maciej, Piotr, Stanislaw, Wojciech, J6zef, Jan [AWAK, t. IV, s. 240).
SZGKIEWICZ (Šukevičius) herbu Košciesza, Odrowąž, Szeliga, Pobog, Prawdzic. W minionych wiekach byli szeroko rozgalęzieni na Kresach (CPAHL, f. 391, z. 1, nr542, 994,1848; f. 391, z. 8, nr2597, s, 201-204).
SZUKSZTA ve[ SZUKSZTO (Šukšta). Dawna rodzina kresowa. Posiadala majątki w powiatach wilenskim, trockim, poniewieskim, telszewskim, Uzywala herbu Pobdg (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 85,1236, 2111 i in.).
SZULC (Šulcas) herbu Szulc. Znani byli na Žmudzi i Biafej Rusi. Por. ha- slo; Schulz.
215

SZUMIATT (Sumeta) herbu Nieczuja, Miejscem ich osiedlenia byl powiat trocki.
SZUMILtO (Šumilas) herbu Sas. Znani byli w Wielkim Księstwie Litew- skim jeszcze przed 1500 rokiem.
SZUMKOWSKI (Šumkauskas) herbu Korczak. ich rodowe majątki znaj- dowaty się w po\viecie oszmiahskitn, W 1799 roku wpisani zostali do ksiąg szlachty gubemi litewskiej.
SZUMLANSKI (Šumlanskas) herbu Korczak, Nieczuja, Pierzchala. Od XV wieku znani byli w Matopolsce, požniej tež w innych dzielnicach Rzeczypo- spolitej. Laudum sejmiku relacyjnego szlachty halickiej 7 VII 1733 roku podpi- sal Andrzej na Szutnianach Szumlahski, starosta buczniorski, stolnik kolomyj- ski, oraz kilku innych czlonkow tego rodu.
SZliMOWICZ (ŠumaviČius) herbu Rawicz. Znani byli w Wielkim Księ- stvvie Litewskim od XVII wieku.
SZUMSKI (Šumskas) herbu Jastrząbiec. Jedna ze starožytnych rodzin kre- sowych. Zamieszkiwali na Wilenszczyžnie. Jeden z przekazow archiwalnych z początku XVIII wieku informotval: „Roku 1711, miesiąca Juni 27 dnia. Na urzędzie Jego Rr61ewskiey Mošci grodzkim w-wa wilenskiego, przede mną, Michalem Raphalem Szumskim, podstolim y podwojewodzim wilenskim, žalo- wali y solenniter się protestowali w Bogu przewielebna jeymošci parina Kon- stancja Czemiakowska, starsza klasztoru pinskiego zakonu šwiętego Bazyiego Wielkiego, y wszystkie ichmšc panny zakonne tegož klasztoru, na w Bogu przewielebnego itnci xiędza Michaia Lwowicza, przeora, y wszystkich xięžy dominikanow konwentu pinskiego, tudziež na niewiemego Žydą Hercą Faybi- szewicza y zoną jego Pesię Hercovvą, takže y na corkę onych Rachelę Judkowę Abramowiczowę, arendator6w karczmy Krukowki nazwaney, jako stronę, a na ichmošė pan6w Michaia Orzeszkę, podstolego y podstarošciego, y Jana Kazi- mierza Parysowicza, podczaszego y sędziego, Michaia Uszaka K.ublewskiego, woyskiego y pisarza, urzędnikow grodzkich pihskich, o nieprawny sąd - o to, iž obžalowani xięža dominikanie pihscy, urosciwszy do žalujących ichmošė y pod- danych ichmošė Losickich niestuszną pretensyą, jakoby poddani žalujących įchmošctow, a mianowicie, Stephan Karpienia, w roku przeszlym 1710, miesiąca Juli 17 dnia, podnioslszy niby rebellią, Žydą Juditą Abramowicza (zięcia arendaiza knikowskiego) bezwinnie w rzece utopiė mieli, czego w samey rzeczy nie bylo.
Gdyž žalujących ichmošė poddani, gdy ze wsi Zawidczyc pariszczyzny ku domowi swemu do Losicka czolnem jadąc, do karczmy obžalowanych, nazwa- ney Kruk6wski, dla wytchnienia y jedzenia chleba na brzegu stanęli, z ktorey karczmy tegož czasu Žyd Judko Abramowicz, kravvczyk, wyszedlszy na brzeg, ješliby krupy y chleb do przedania poddani žalujących mieli, pytai. Y gdy pod- dani, knip y chleba nadto mając, pomienionemu Žydowi Judce, do izby przy- szedlszy y one przedawszy, sami chleb ješė zaczęii, pod ten czas stuga imci pana
216

Bobrowskiego po tego to Žydą krawca dla robienia sukien przyjechal, y tak to ten kravviec worek sw6y z naczyniem krawieckim pomienionenrn sludze imci pana Bobrowskiego oddawszy, sarti ogicri do lulki wykrzesiwszy, tytun kurzyl.
Wtenczas Stephan Karpienia, podjadlszy chleba, przed odjazdem swyra u tego to Žydą Judki do lulki sobie ognia prosil, za co Žyd, będąc pelen hardo- šci, rozgniewawszy šią, onego lajai począl nieprzystoynemi slowy. Chlop rozu- miejąc, zeby on to z žartu czynit, powtomie prosząc y žartując, tež wzajemnie za wlosy onego wziąl} za co bardziey rozgniewawszy šią, Žydėk pomienionego Stephana Karpienia piąscią uderzyt. Chlop tež wzajemnie onemu oddal, Co wi- dząc, sam obžaiowany Herc Faybiszowicz, arendarz, zięcia swego y pomienionego poddanego za drzwi wypchnąl.
Po wypchnieniu i rozejšciu šią onych tetiže Judka Žyd shigę pana Bobrow- skiego, mszcząc šie, aby tego poddanego bii, prosil. Ktory sluga, gdy tego czy- nič nie chciai, sam Judka, k61 ponvawszy, za drzv/iami w sieniach zasiadkę uczynii y gdy Stephan Karpienia z podworza od cz61now do swego towarzystwa do izby szedl, y za drzwi w sieni wstąpil, wtedy pomieniony Žyd Judka tak onego Stephana tyrahsko w bok i z prawej strony glowy kolem uderzyi, že až na ziemię padl y mową zawarl.
Tamže na podworzu bez bytnosci drngich poddanych, ktorzy pod ten ozas w izbie stedząc, o tym nie wiedzieli, ležącego tenže Judka Žyd bii, kaleczyl, co widząc sam Herc arendarz na zięcia swego Judką narzekaė począl: žeš zgladzil z tego šwiata tego czlowieka. I jak pomieniony Žyd Judka swoy popelniony wtdząc zly uczynek, uchodząc, aby onego za zabicie, dowiedziawszy się o tym uczynku, poddani nie zlapali, bo natenczas drudzy w izbie siedzieli, do mlynu skoczywszy, drugiemi drzwiami na wal wyszedl y tam z siebie wszystkie odzienia zrzuciwszy, widząc pana Bazylego Lozickiego jadącego z Pinską do Miastkowicz, ažeby go nayprędzey na drugą stronę rzeki przewiozį prosil. Gdy imi pan Lozicki po niego z drugiey strony rzeki z Woli jechal, a on obawiając stę, aby go ehlopi za jego uczynek nie wzięli, przeciwko imci panų Lozickiemu wodą popiynąwszy, y sfdy- nąwszy na samy klucz rzeki, utonąl” {AWAK, t. VIII, s. 174-176).
Krewni Judki Abramowicza, obawiając šią, by nie šciągniąto z nich odszko- dowania za zamordowanego chiopa bialoruskiego, podali do sądu nieszczęsnych kmiotkow, przekupili urządnikow i czterej ciemni, bezbronni rolnicy skazani zostali „na gardlo”, tj. na šcięcie, Šledztwo prowadzono wbrew przepisom prawnym, shichając tylko tego, co mbwila strona žydowska. Mniszki bazylianki wystąpily wtąę ze Skargą na sprzedajnych funkcjonariuszy Orzeszkę, Parysewi- cza, Kublewskiego i na asystującego im księdza Lwowicza.
Jakže wymownie ukazuje ten przypadek 6w alians (a raczej mezalians) pol- skiej szlachty z žydovvską „buržuazją”, skierowany przeciwko chiopstwu hiato- ruskiemu (a na innych terenach - takže ukrainskiemu, Iitewskiemu, polskiemu). Nieprzypadkowo zatem ukrainskie powstanie kozackie Chmielnickiego wybučkio zar6wno pod haslami antypolskimi, jak i antyžydowskimi. Zagmatwanie spraw klasowych, narodowošciowych i mentalnych na terenach pogranicznych sprav/ilo, ¿e wielu Szumskich padlo ofiarami owej ruchawki - znajdując šią cząsto po przeciwnych stronach barykady.
217

SZUNEJKO (Šuneikis). Zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich w Minsku 20 lutego 1826 oraz 23 grud- nia 1913 roku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr53).
SZUNIEWICZ (Šunevičius) herbu Lada i Lodzia, Siedziby rodowe mieli na Wilehszczyznie w powiecie oszmianskim, a takže w powiecie siuckim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994),
SZUPLEWICZ (ŠupleviČius) herbu Slepowron i Leliwa. Dzicdziczyli dobra ziemskie w powiecie szawelskim.
SZUSZEWICZ (Šuševičius) herbu Bože Zdarz. Zamieszkiwali w powiecie trockini na Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994).
SZUSZKIEWICZ (Šuškevičius) herbu Lubicz i Dolęga. Polska encyklo- pedia szlachecka (t. XI, s. 291) informuje takže o Szuszkiewiczach herbu Sie- niuta (najprawdopodobniej chodzi o tę šamą rodzinę notowaną na Kresach Wschodnich od roku 1664.
Wywod familii urodzonych Szuszkiewiczdw herbu Lubicz z 13 lutego 1804 roku podawal: „Imię urodzonych Szuszkiewiczow od dawnych wiekow rodo- witošcią szlachecką i prerogatywami temuž stanowi zwyczajnemi, jak twierdzily dwa dekretą, jeden 1664 tnarca 31 - trybunalski, dnigi 1714 maja 2 - hetmanski (...) ferowany, zaszczycone bylo; oraz za męstwo w dziejach rycerskich nadanie sobie herbu pod nazwiskiem Lubicz zyskalo.
Dopiero wywod czyniący urodzeni Szuszkiewiczowie, dla częstych wojen i inkursyow nieprzyjacielskich na bylą Rzeczypospoiitą Polską, oraz konfragra- ty, ktore nie tylko archiwa partykulame po domach się znajdujące, lecz nawet publiczne akta, w miastach powiatowych będące, zniszczyty, nie mogąc zložyc žadnych dokumentow, ktore by ich procedencyą i rodowitosd starožytną bez przerwy okazaly, gdyž nawet i metryki chrzestne dopiero wywodzących się, jak tež ojcow, dziaddw i naddziadow onych zapisane, w aktach kosciola parafialne- go miadziolskiego i dunilowskiego zapisane, podobnejže klęsce (jak się wyzej rzeklo) w ostatniej rewolucyi polskiej ulegfy, zmuszeni zostali na zježdzie sej- mikowym szlachty powiatu zawilejskiego prosic urzędnikow i obywateli tegož powiatu o wydanie swiadectwa, ktorzy znając osobiscie dopiero wywodzących się, jako tež i ojcow onych, nie roniej z tradycji wiedząc o dziadach, chętnie się do prošb zaniesionych przychylając, wydali pod rokiem 1802 miesiąca February i 13 dnia datowane takie zaswiadczenie, iž Stefan Szuszkiewicz spiodzil syna Kazimierza, ktory mial synow dwoch Macieja t Marcina; z tych Maciej takže synow dwoch: Szymona z synami Wincentym, Kazimierzem i Jerzym, oraz Wawrzyhca z synem J6zefem; a Marcin synow trzech: Antoniego z synem Lu- dwikiem, Jozefą z synami Szymonem, Jerzym i Andrzejem, tudziež Mikolaja z synem Mateuszem, wywodzących się, po sobie zostawili, i že tak dopiero wy- wod z potomstwem czyniący, jako tež ich przodkowie zawsze za szlachtę w powiecie zawilejskim znani będąc, prerogatyw temuz stanowj wlaiciwych uzywali”.
218

„Na fundamencie” przedtožonych dokumentow heroldia wileriska uznala w 1804 roku wszystkich wymienionych Szuszkiewiczow za ,/odowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej cząsci ksiąg szlachiy gubemi litew- sko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 994, s. 37-38).
Z tej rodziny pochodzil Stanislaw Szuszkiewicz, pierwszy prezydent nie- podleglej Bialorusi w latach 1991-1994.
SZWABOWICZ (Švabovifius) herbu Jastrzębiec. Miejscetn ich osiedlenia by t powiat lidzki.
SZWARANOWICZ (Švaranaviįius) herbu Sulim a. Posiadali majątki ziemskie w powiatach wilenskim i szawelskim.
SZWARC (Švarcas) herbu Nowina. Wzrniankowal o nich Boleslaw Sta- rzyhski w swym rękopišmiennym herbarzu, przechowywanym w Bibliotece Jagiellonskiej w Krakowie. Por. rowniez haslo: Schwarz.
SZWARON1EWICZ (ŠvaronevjiSius) herbu Sulima, Dziedziczyli dobra ziemskie na Wilehszczyznie.
SZWARPLOWICZ-KONSTANTYNOWICZ (Švarplavičius-Koustantfna- vičius) herbu Jelita. Ich posiadtosci rodowe znajdowaty się w powiecie rosienskim.
SZWEDOWICZ (Švedaitys) herbu Korwin. Znani byli w Wielkim Księ- stwie Litewskim od XVII wieku,
SZWILPO (Švilpa) herbu Jastrzębiec. Zamieszkiwali na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994).
SZWOJNICKI (Švoinickas) herbu Leliwa. Miejscem ich osiedlenia byl powiat kowienski.
SZWYKOWSKI (Švikauskas) herbu Ogohczyk, Dziedziczyli dobra ziemskie na Žmudzi i Smolenszczyznie.
SZYDLOWSKI (Šidlauskas) herbu Mora. Ci zamieszkiwali w powiecie wolkowyskim. Szydiowscy herbu Jelita, Lubicz, Rawicz mieli natomiast posia- dlosci na Btalej Rusi i Žmudzi.
SZYtANSKI (Šilams) herbu Bawoia Giowa, Doliwa, Ich rodowe dziedzi- ny znajdowaly šią w powiecie kowieftskim.
SZYLEJKO vėl SZYLEYKO (Šileikis) herbu Bibersztajn i Kalinowa. Jak podająniektdre zrodla, Szyleykowie pieczętowali šią tež godlem „Strzala - darta do pieršcienia” Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. VIII, s. 605) podawal pod haslem - Szyleyko: „Jan Szyleyko porucznik w wojsku polskiem, dla męstwa
219

nobilitowany na sejmie 1662 roku”. Szyleykowie, piszący się „z Borowia", uzywali herbu Kalinowa i znani byli juž w XVII stuleciu na Oszmiahszczyžnie, gdzie dziedziczyli od pokoleh majątek Jukszyszki. Ich gniazdem rodzinnym byla rôwniez posiadlošč Kasperyszki w powiecie oszmiariskim, pôzniej dokupili Mejhiny w powiecie braslawskim.
Za protoplast^ rodu uznawany by! Krzysztof Szyleyko, po ktoiym nastąpili Adam, Józef, Ignacy, Jerzy, oraz trzyimienny Adolf Ferdynand Wincenty. Przyna- ležnošč tej galęzi rodu do stanu szlacheckiego zostala potwierdzona przez heroldię wilenską 27 lutego 1854 roku (CPAHL, f. 391, z, 10, nr 414), Kilkadziesiąt lat wczesniej, 2 czerwca 1805 roku, heroldia wilenska potwierdzila natomiast rodowi- tose Ferdynanda Adolfą Wincentego, Konstantego Waleriana Jozefą i Jerzego Szy- leykow spod Žyžmor (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1017, s. 7-8). Szyleykowie byli po- twierdzani jako rodowita szlachta przez tą heroldię rôwniez w latacb 1805, 1835, a przez Sénat Rządzący Imperium Rosyjskiego w roku 1841. Szyleykowie spo- krewnieni byli z Bukowsktmi (CPAHL, f. 391, z, 27, nr 1997, s. 32), Blazewiczami, Dowborami, Maciulewiczami, Nielipowiczami, Zaîeskimi, Marcinkiewiczami.
Wywôd familii urodzonych z Zaborowa Szyleykôw herbu Kalinowa, ulo- žony w Wilnie 12 czerwca 1805 roku, stwierdzal, že: „Ta familia od dawnych czasôw w Wietkim Xiçstwie Litewskim prerogatywami szlacheckiemi zaszczyco- na, w biegu swoim przyzwoitych stanowi uzywala godnosci y rôzne miala nada- nia dôbr ziemskich za odbywane shrzby wojenne z wiemošcią dla tronu y przy- chylnošcią dla kraju, a mianowicie Stanislaw y Mikolay Szyleykowie za przy- wilejem nayjaànieyszego krôla polskiego Stefan a niemalo mieli wlôk gruntu tak ludžmi osiadlego, jako y nieosiadlego w powiecie oszmianskim ležącego, jako to niezawodnąprzyniosla pewnosé kopia listu podawezego 1619 roku (.,.).
Z tey familii pochodzący, a do ninieyszego wywodu za protoplasts wziçty Krzysztof z Zaborowa Szyleyko possydowal po przodkach swoich majątnošč zienmą w powiecie oszmiahskim ležącą, Jukiszki nazywającą šią, y one zostawil prawem naturalney sukcessyi synom czterem: Janowi, Hieronimowi, Alexan- drowi y Adamowi”. Jan Szyleyko i jego zona Katarzyna z Kosciuszkôw sprze- dali w 1666 roku swą częšč majątku. Po stuleciu jednak zbiegiem okolicznosci ten majątek wrôcil do tego rodu - w ręce Jerzego Szyleyki i jego malžonki Aloj- zy z Mackiewiczôw.
Na podstawie tego wywodu Deputacja Wilenska uznala w 1805 roku za „rodowitą y starožytną szlachtę polską” Jakuba, Jerzego, Mateusza, Andrzeja, Marcina, Ignacego, Krzysztofa, Ludwika, Dominika, Jana, Kazimierza z Zaborowa Szyleykôw, wpisując ich do ksiąg szlacheckich klasy pierwszej gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 55-58).
Wywâd familii urodzonych Szyleykôw herbu Kalinowa , przedstawiony w Wilnie 30 iriąją 1835 roku, oznajmial, iž „familia Szyleykôw od dawnych czasôw prerogatywą szlachecką zaszczycona, uzywala herbu Kalinowa, z ktôrey Andrzey Szyleyko wespôl z zoną swoją dziedziczyl ziemną majętnosc Kasperyszki z ludžmi poddanemi, w powiecie wôwczas oszmiahskim w parafii šwią- cianskiey položoną”. Byto to okolo roku 1770. „Tenže Andrzey prôcz wymie- nioney majçtnosci Kasperyszek dziedziczyl folwark Tukiszki oraz zostawil po sobie synôw dwôch Kazimierza y Macieja” - z žony Ànny Bukowskiej.
220

Kazimierz nabyl pbžniej majątek Meyhiny w powiecie braslawskim, Zosta- wil trzech synow: Konstantego Mariana Gabryela, Jana Pawla i Antoniego $yl- weryusza, ktorzy tež odziedziczyli po nim Kasperyszki i Meyhiny. W 1835 roku kilkunastu cztonkow tej rodziny uznanych zostaio za „dworzan" (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 69-70; 117-119).
20 listopada 1819 roku heroldia wileriska potwierdzila rodowitosc szlachec- ką Grzegorza Eliaszewicza S zy ley k i - rotmistrza, z synami Sykstusem Jozefem i Tomaszem Wincentym, mieszkancow powiatu wilkomierskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919, s. 77). 22 listopada tego roku podobne potwierdzenie otrzy- mali Antoni, Wincenty, Marcin, Tadeusz, Jerzy, Leon, Stanislaw, Franciszek, Ignacy Szylleykowie, stanowiący prawdopodobnie jedno z odgaiązien tego rodu; podobnie jak Ferdynand Adolf Wincenty i Konstanty Walerian Jozef Szyleykowie z powiatu rosienskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919, s. 106).
Na ltscie szlachty gubemi wilenskiej z 1839 roku figurują Franciszek, Ignacy Franciszek, Tadeusz Szyraon, Jozef Edward, Martynian, Donat Jozefat, Mi- chal, Antoni, Kazimierz Michal, Ignacy, Albin Aleksander i Wincenty Szylej- kowie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, s. 22). 12 maja 1848 roku heroldia wilenska rozpatrywala kwestię rodowitoici szlacheckiej Adolfą i Konstantego Szylejkow, na stale zamieszkalych w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 182, s. 49-50).
Ksiądz Jakub Szylejko by! profesorėm wilenskiego seminarium diecezjalne- go. W roku 1848 ukazat się w Wilnie nakladem drukami A. Marcinowskiego niedužy jego druczek pt. Przemawa, ktorą mial do wiemego ludu przy pobženiu yvęgielnego kamienia na košciol niemienczyhski. W 1857 roku Antoni Sylwe- riusz, Konstanty Marian Gabryel i Jan Pawel Szylejkowie wpisani zostali na listę szlachty gubemi kowiehskiej (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 595).
Szylejkowie herbu Bibersztajn dziedziczyli m.in. dobra Bandoryszki w powiecie szawelskim oraz folwark Wismonty alias Markontyszki w powiecie upickim. Wladali tež majętnošcią Jodziszki w parafii šwięcianskiej w powiecie zawilejskim oraz mieli položone w tym powiecie posiadlosci Buywidy, Rudzia- ny, folwark Kasperyszki. Często zarządzali majątkami bogatszej szlachty.
W 1876 roku Jerzy Szylejko (lat 60), razem z zoną Rožalią z Muraszkow iczterema synami, Wincentym (21 I.), Onufrym (18 1.), Jozefem (16 I.), Janem (20 1.), mieszkal w powiecie zawilejskim w dzierzawionym zascianku Pobiele, naležącym do majątku Miedziuszany ksiądza kanonika Kidpszy (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3036). W tym czasie Joachim Szylejko ze swą zoną Jozefą Zda- nowską i bračmi Kazimierzem i Rafalem mieszkal w rowniez tym powiecie, dzierzawtąc zašcianek Zaprudzie od ziemianina Bielikowicza. Dosč licznie za- mieszkiwali Szylejkowie takže w powiecie braslawskim.
Drzewo genealogiezne Szylejkow herbu Bibersztajn, zatwierdzone w Wilnie w roku 1910, przedstawialo osiem pokolen tego rodu (51 os6b plci męskiej), mieszkającego od 1662 roku w Bondaryszkach w magdeburgii janiskiej (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1997, s. 34).
SZYLEJKOWSKI (Šileikauskas) herbu Kosciesza. Lista familii jwpana Michala Szyleykowskiego herbu Kosciesza z 1797 roku jako protoplastę rodu wskazywala Szymona Kazimierza Szyleykowskiego, ktory okolo roku 1670 byt
221

ojcern dziewiqciu syn6w. Jego potomkowie posiadali požniej folwarki m.in. w powiecie wilkotnierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 299).
SZYLKARSKI (Šylkarskis) herbu nieznanego. Nazwi'sko Szylkarskich raože pochodzid od nazwy majętnošci Szylki w powiecie bielskim w dawnej guberni grodzienskiej. Natomiast nazwa zascianku Szylkaryszki (ok. 30 km od Poniewieia), naležącego do tej rodziny, može byd pochadna od nazwiska wia- šcicieli. Z tej rodziny wywodzil się znakomity filozof Wladimir Szyikarski (1884-1960).
SZYLOWICZ (Šilavicius) herbu Chorągwie. Znant byli w Wielkim Księ- stwie Litewskim od poiowy XV wieku.
SZYMANOWICZ (Simanavičius) herbu Junosza. Osiedleni byli na Kre- sach Polnocno-W schodnięh.
SZYMANOWSKI (Šimanauskas) herbu Jezierza. Dziedziczyli mąjątki w powiatach trockini, poniewieskim i szawebkim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 16; f. 391, z. 1, nr 994). Witebskie akta grodzkie z roku 1647 wzmiankująo Wacla- wie Szymanowskim, dworzaninie krolewskim z ziemi smolehskiej.
SZYMANSKI (Šimanskis) herbu Slepowron i Zlotą Wolnosc. Jan Szy- mabski byl jednym z obroncow Smolenską przeciwko nawale moskiewskiej w 1654 roku.
SZYMBORSKI (Šimborskas) herbu Lubicz, Nalqcz, Slepowron. Polska encyklopedia szlachecka (t. XI, s. 301) mformuje skrotowo o Szymborskich pieczętujących się tymi wlasnie trzema godlami. Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Polski, t. II, s. 187) zanotowal: „Szymborski w plockim powiecie. Stanislaw, kanonik warszawski, pleban w Piasecznie i Stanislawowie, zmarly roku 1561. Byl jego nagrobek u ojcow Bemardyndw w Warszawie”.
Wywod familii urodzonych Szymborskich herbu Slepowron, zatwierdzony przez heroldię wilenską 27 sierpnia 1820 roku, oznąjmial: „Familia ta jest staro- žytna i od niepamiętnych czasow prerogatywami szlacheckimi w Krolestwie Polski m i jego prowincyach zaszczycona oraz z znacznych domdw familiami polączona, ktorych przodkowie, piastując wysokie stopnie urzędowan, odzna- czali się przez swą przychylnosč i wiemosc ku tronowi panųjących monarchow, tudziež dziedziczyli dobra ziemskie”.
Szymborscy wywodzili się z wojewodztwa plockiego, dziedziczyli tez wsie Szymbory, Jakubowięta, Gawrony, Wlodki i Andrzejewięta na ziemi bielskiej. Często obierani byli przez ogot obywateli do pelnienia rozmaitych funkcji spo- lecznych. Jan Szymborski, pose! wojewodztwa plockiego, podpisat np. w 1697 roku sufragię krola Augusta II (VL, t. V, s. 441).
Wbrew tym faktom W. Nekanda Trepka donosil (Liber generationis plebeano- rum, s. 356): „Szymborskim zwal się tež Walenty, podpisek, co pisal w ziemstwie
222

lubelskim pod trybunai anno 1631. Rozumiem, že plebeus, bo i kompleksyje, i zwyczaje mepodobne do szlachcica”. Jest zapewne kolejne zmyšlenie zacie- trzewionego pogromcy przenikających w szeregi rycerstwa plebejuszy.
Niektórzy Szymborscy zv/iązani byli z ziemią wilenską. Jak podawal doku- ment archiwalny: „Hipolit Szymborski, pošwięciwszy mlodosc swą naukom, byl wpraód w rožnych szkotach, požniej dostal się do Akademii tutejszej, w której przyktadając się z wielką gorliwoscią i pilnoscią, zostal stopniem kandydata nauk fizycznych ogtoszony”. W 1800 roku Deputacja Wywodowa Wileúska uznala za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” Bartlomieja, Macieja, Jakuba, Jana, Piotrą, Aleksandra i Hipólita Szymborskich, wpisując ich do ksiąg szlachty guberni litewsko-wiieñskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 193-194).
SZYMKAJLO (Šimkailas) herbu Sulima. Dziedziczyli dobra ziemskie na Wileñszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994).
SZYMKIEWICZ (Šimkevičius). Liczny ród szlachecki, užyvvający w rožnych odgalęzieniach herbów: Doliwa, Dowojna, Kosciesza, Labędz, Mogita, Prawdzic, Rudnica, Siestrzeniec i itinych (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, 85, 623, 2543). Dom Szymkiewiczów od dawna naležal do wplywowych i patriotycz- nych rodzin kresowych. Jak się wydaje, niektóre linie tego domu byly pocho- dzenia tzw. tatarskiego, przytlaczająca wiqkszoác jednak z calą pewnošcią nale- žala do szlachty rdzennie lechickiej. Samo nazwisko jest zresztą patemalikiem od staropolskiego imienia Szymko.
A. Boniecki w fundamentalnym dziele Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim iv XV i XV/ wieku (s. 347) pisa): „Szymko Mackiewicz, wnuk An- druszki, ciwun i horodniczy wilenski, dzierzawca užpolski, pomiaftski i raduñ- ski, sprawca województwa wtlenskiego, umarl 1542 roku. Z ¿ony Zofii Pawlo- wiczówny pozostawil synów: Jana i Hrehorego, którzy Szymkowiczami zwac siq poczqli. Jar Szymkowicz byl w latach 1551-1568 marszalkiem królewskim. Pawel Szymkowicz zostal chorąžym witkomierskim w 1531 roku”.
Jan Szymkiewicz, sekretarz królowej Bony, wymieniany jest w aktach urzq- dowych z roku 1542. Prawdopodobnie tenže Jan Szymkiewicz, marszalek i pisara krótewski, starosta tykocinski, figuruje jako swiadek w akcie darowizny ksiqznej Anastazji Mscislawskiej, žony kntazia Stefana Zbaraskiego z roku 1564 (Akly oínosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. III, s. 136). Jego syn, rotmistrz, otrzymal od króla Stefana Batorego (1578) siola Wierzaty i Skamiki w gminie gargždajskiej za zashigi bojowe w wojnach z Moskwą, Wolochami, Turkami, Tatarami i Niemcami, podczas których „z nielitowaniem gardta, krwi przelania i majqtnoáci swojej” bil się „dosyč męžnie i znacznie sobie poczyna- jąc” (ibidem, s. 234). W 1597 roku ksiqgí brzeskie wspūminają i innym zapewne Janie Szymkowiczu, szlachcicu, staroscie tykociñskim (A V/AK, t. VI, s, 154)
Zachowala się pewna liczba dokumentów z XVII i XIX w. dotycząca przed- stawicieli tej rodziny. Oto jeden z takich przekazów archiwalnych: „Ja, Kazimiera Szymkiewicz, dworzanin skarbu Jego Królewskiej Mošci W. X. Lit.. Czy- nię wiadomo moją testimonia, iž afectatiąjms. Justinianą Niemirowicza Szczyta, podwojewódzkiego polockoho, día wyswiadczenia wydajq ten moją testimonią,
223

že w tym roku 1668 m-ca Julia dnia wtörego znioslszy šią z regestrem, gdy fak- tor jm. pana Waleriana Arciszewskiego, pan Andrzey Ankowski, nie innego czasu, ale tego dnia prowadzit z Rygi strug jeden y szkutkie takze jedną z sobą, z winem, korzeniem, cukrzem, sledzmi y röznemi izeczami kupieckietni, ktöry pomieniony faktor nigdzie do nikogo tu w Polocku nie byi hamowany ani tur- bowany; z tym strugiem y szkutką w gorę odszedl, a więcey tego czasu tu w Polocku nie byl. Pisana w Polocku roku 1668, msca Nowembra 26 dnia. Kazimiera Szymkiewicz, dworzanin skarbowy ręką swą” (Isioriko-juridiczeskije matieriafy..., t. XXVIII, s. 237).
W XVII stuleciu przedstawiciele tej rodziny zamieszkiwali w rožnych za- kątkach Rzeczypospolitej. We wlosci retowskiej np. „podle rzeki Lawki” miesz- kal w 1646 roku pan Stanislaw Szymkiewicz (A WAX, t. XXV, s. 438). Jan Szymkiewicz byl adwokatem w Wilnie w 1672 roku, Gabryel Szymkiewicz (13 V 1644 - 1 X 1709) w latach 1689-1691 byl wykladowcą prawa kanonicznego na Wszechnicy Wiieiiskiej; pelnil fimkcje rektora kolegium jezuickiego w Kro- žach, a takze pracowal w innych szkolach prowincji litewskiej. Byl autorėm utworow dramatycznych i wierszy zaröwno w języku polskim, jak tež litewskim oraz w makaronicznej polsko-lacinsko-litewskiej „mieszance”.
W jednym z uniwersalöw kröla Jana III Sobieskiego z 1689 roku wymie- niony zostal „urodzony Jerzy Wawrzyniec Szymkiewicz”, poborca podatkowy z Brzešcia (A WAX, t. IV, s. 296). Maciey Szymkiewicz byl pieczętarzem magistratu wotkowyskiego w 1792 roku (A WAX, L XXXVIII, s. 175).
Przechowywany w zbiorach dawnej heroldii wilenskiej Wywöd urodzonych Szymkiewiczow herbu Šlepowron z 1799 roku stwierdzal: „Szymkiewiczowie z dawna mieli w powiecie lidzkim possessye y mają. dotąd w Paszkiewiczach, jak o tern daje wiedziec prawo zastawne od Hrehorego Zapašnika dane Kazįtnie- rzowi Szymkiewiczowi pod rokiem 1669. Mateusz Szymkiewicz, dziad wywo- dzących šią, w dowodzie prerogatywy szlachectwa swego possydowal wieczysty folwark po oycu swoim w okolicy Paszkiewiczach, gdzie wszedlszy w matzen- skie związki, zostawil trzech synow Kazimierza, Macieja y Jana (...).
Kazimierz y Jan poutnierali nieženni, Maciey zaš, bądąc dziedzicem calego majątku Szymkiewiczowskiego, mial dwoch synow: Antoniego y Tadeusza Szymkiewiczow, dopiero wywodzących się”. Oni tež obaj uznani zostali za ,,ro- dowitą y starožytną szlachtą polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s, 412-413). Takže w 1811 roku potwierdzono rodowitosö szlachecką Jana, Michala, Jozefą, Wincentego, Jakuba, Macieja, Bartlomieja, Mikolaja, Jerzego, Krzysztofa i innych Szymkiewiczow.
O jeszcze jednej galązi tego widkiego rodu ¡nformowal Wywöd familii urodzonych Szymkiewiczow herbu Siestrzeniec z 21 maja 1809 roku, ktöry podawal, že „taž fa m ilia, szczycąc šią od dawna kleynotem szlachectwa, possydowala dobra ziemskie Zelniewicze w powiecie trockini”. Deputacja Wywodowa uznata wowczas za ,,rodowitą y starožytną szlachtą polską” Kazimierza Szymkiewicza z synami Stanislawem i Jozefem, wpisując ich do klasy pierwszej ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 80-81).
Wywöd familii urodzonych Szymkiewiczow herbu Košciesza z 1832 roku stwierdzal, že rodzina ta ,,od dawnych czasow zasiedlona w Polszcze, z przod-
224

köw swoich herbu Košciesza uzywala i uzywa dotąd prerogatyw szlacheckich, zamieszkala w rožnych powiatach, prowadząc žyde wfasciwe stanowi szlachec- kiemu, posiadala dziedzictwa i dzierzawila w possessyach zastawnych rožne majątki i chociaž inkursya wojenna w roku 1812 niszcząc ze szczętem prawie calą fortunę, zniszczyla tež największą częšč papieröw utvvierdzających rodo- witosc szlachecką” - to mimo tej klęski pozostaly jeszcze szczątki dawnych dokumentöw, pozwa!ające ubiegač się o potwierdzenie przynaležnošci do stanu szlacheckiego.
W roku 1696 Stanislaw syn Mikolaja Szymkiewicz przesiedlil się z Xięstwa Žmudzkiego na Litwę, „szukając losu stanowi szlacheckiemu przyzwoitego”. Tenže Stanislaw Szymkiewicz „posiadal prawem wteczystym w powiecie wil- komierskim w parafii kowarskiej folwark Pniewszczyzna zwany, ktöry zostawil trzem synom swoim: Xaweremu, Ludwikowi j Stanislawowi”. Ten ostatni osiadl w Księstwie Inflanckim i mial syna Ignacego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028, s. 48-52),
Jak wynika z zapisöw metrykalnych, Szymkiewiczowie brali žony m.in. z Za- krzewskich, Mareinkiewi czow, Lakowskich, Szaczkowskich, Lebiedziöw, An- druszkiewiezöw, Kondrackich, Mierzynskich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3029). Byla to rodzina zaena i patriotyczna, za co w dobie rozbioröw spadaly na nią szykany i przcsladowania. Pawel Szymkiewicz zaslynąi jako uczestnik powsta- nia styczniowego 1863 roku na Litwie, przez co skonfiskowano mu cale miente, a on sam mūšiai uchodzic za granicę.
Imienrta lista urzędnikow wyznania rzymskokatoiickiego zwolnionych ze shiiby od 1863 roku ze wzglqdu na polityczną meprawomyslnosc, z oznaczeniem ich obecnego miejsca mmieszkania dotycząca gubemi wilenskiej, sporządzona 24 listopada 1866 roku, zawiera następujący žapis: „Tytulamy radca Kazimierz, syn Dominika, Szymkiewicz, byly šledczy sądowy. Ząjmuje się gospodarką w majątku swej žony Zosinie” (CPAHL, f, 378, z, 1866, nr 181). Takže Ignacy Szymkiewicz, syn Wincentego, znajdowal się w latach 1863-1868 na mocy uka- zu gubematora witebskiego pod tajnym nadzorem polieji, gdyž byt „nieprawo- myslny politycznie" (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 16).
SZYMKOWICZ (Šimkovičius) herbu Radwan. Osiedleni byli w powiecie zawilejskim. Niektörzy sposrod nich uwazali się za tožsamych z Szymkiewi- czami, iruti podkreš-lali odrębnošč tej rodziny.
SZYMKOWSKI (Šimkauskas) herbu Radzic. Polska eneykiopedia szla- checka (t. XI, s. 301) informuje o Szymkowskich nieznanego (autorom dziela) herbu, zamieszkalych przed 1700 rokiem w powiecie brodmekim, pözniej - w powiecie kowienskim. Wywöd familii urodzonych Szymkowskich herbu Radzic, sporządzony przez heroidię wilenską, podawal: „Roku 1798 miesiąca grudnia siödmego veieris, a osmnastego novi slilt dnia. Przed nami, Ludwikiem hrabią Tyszkiewiczem, aktuainym tajnym konsylarzem, marszaikiem gubern- skim, kawalerem rožnych orderöw, prezydującym, t deputatam! ze wszystkich powiatöw gubemi litewskiej do przyjmowania i roztrząsania wywodöw szlacheckich obranymi, zložony zostal wywöd familii Szymkowskich herbu Radzic,
225

z ktorego, gdy się okazalo, že Stanislaw Szymkowski, pradziad wywodzącego się, posessor dziedziczny majątku Kowszodol alias Podbrzezia w wojewodztwie wileiiskim ležącego, byi synem Wojciecha i zostawil syna Mikolaja, wyswiecilo prawo zastawne, czyli refoimacyjne ženie swej w roku 1662 czerwca dnia 20 dane
Koleją, že Mikolaj Szymkowski, dziad wywodzących się, zostawil po sobie synow trzech: Mikotaja, Kaztmierza i Jana, dowodem dokument ugodliwy syno- wicy i jej męža Chrzczonowicza z Kazimierzem Szymkowskim w roku 1761 mie- siąca lutego 11 dnia zawarty (...). Z tych Kazimierz zostawil syna Onuffego, ni- niejszy wywod czyniącego, wedtug dowodu metryki chrzestnej z kosciola pod- brzeskiego wydanėj; kt6ry to Onufty, wyprzedawszy pomienione Kowszodoly, czyli Podbrzezie w powiecie wilenskim, dziedziczy teraz majętnoiė Chilczyce w powiecie lidzkim sytuowaną i ma synow dwbch, Zygmunta i Stanisiawa.
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodow, rodowitosi szlachecką urodzonych Szymkowskich probujących, my, marszalek gubeniski i deputaci powiatowi stosownie do przepisow (...) familią urodzonych Szymkowskich, jako to: Onufrego i synow jego Zygmunta i Stanisiawa za rodowitą i starožytną szlachtę polską ogtaszamy, i onych do xiqgi szlachty gubemi litew- sko-wilenskiej pierwszej klassy zapisujemy. Dzialo się na sessyi Deputacyi Ge- neralnej Wywodowej Szlacheckiej Gubemi Litewskiej w Wilnie" (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 948, s. 73-74).
SZYMONOWICZ vel SYMONOWICZ (Šimonovičius, Symonis) herbu Lodzia. Od wiekow istnialo na Podlasiu szlacheckie siolo Szymonowiata, skąd wywodzilo się wielu Szymonowicz6w. Szymonowiczowie vel Symonowiczowie byli takže ziemianami krolewskimi powiatu trockiego i figurują często w aktach archiwalnych XVI wieku (AWAK, t. XXX, s. 80-82).
17 lipca 1583 roku do urzędu ziemskiego miasta Chetma wptynqla skarga przeciw dostojnemu Mikolajowi Simonowiczowi, rektorowi jezuickiego kole- gium - contra famatum Nicolaum Simonowicz, rectorem scholae Chelmensis, „yže on dnia wczorayszego, o nieszpomey godzinie idący z dziecmi szkolnemi, przebieglszy uczciwego Iwaszka Kuzmicza, bakatarza i shigę cerkwie monastyr- skiey, ktory miat od skarbu cerkiewnego klucze, na ulicy, Skomoroszey rzeczo- ney, a tho z xiędzem Stanislawem, wikarym kosciola chelmskiego, przywiodlszy do szlachetnego Marcina Orchowskiego, czlowieka podpilego.
Thamže zarazem rzucil się ten tho porzeczony Marczin Orchowski do ruszni- ce, a ten isty pryncypal z xiędzem do kamienia na tego tho Iwaszka Kuzmicza”. Dwa strzaty oddane z rusznicy chybily, tak więc wielebny ksiądz rektor gonit z kamieniern w ręku po ulicach Chelma za slugą cerkiewnym ku uciesze gapiow. Natūraluie, ze sprawa znalazla final w sądzie (AWAK, t. XIX, s. 292-293).
Rozmysl Symonowicz, „dobry szlachcic” z powiatu oszmianskiego, wspomi- nany jest przez archiwalia z 1590 roku (AWAK, t. XXXVI, s. 400), a Stanislaw Symonowicz, „ziemianin hospodarski” z powiatu wilkomierskiego - w roku 1596 (AWAK, t. XXXII, s. 187). WSrod bractwa sprzysięžencow krakowskich, odnotowanych w dekrecie krola Jana Kazimierza z 22 I 1661 roku, znajdowal się Gregorius Szymonowic. Daniel Symonowicz, sędzia, zapisany zostal
226

w księgach magistratu wilenskiego w lutym 1672 roku (AWAK, t. IX, s. 219). Pan Pawet Symonowicz posiadal w 1690 roku kamienicę w Wilnie przy jednej z uliczek prowadzących z centrum miasta na Rossę (AWAK, t. XX, s. 478). lnni Symonowiczowie posiadali natomiast dom w miasteczku Choiopiejce w powiecie borysowskim w gubemi minskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3353, s. 62-63).
Antoni Szymonowicz, drobny szlachcic z powiatu orszanskiego, pozostawal w stužbie magnata Wonlar-Larskiego, orszanskiego sądziego zicmskiego w roku 1716. Jan Symonowicz w 1742 roku byt starszym wilenskiego cechu kotlarzy, nie naležal on do stanu szlacheckiego (AWAK, t. X, s. 127). Jas Symonowicz sprawowal funkcję rajcy miasteczka Lipsk na Grodzienszczyžnie w 1737 roku. Stanislaw Szymonowicz w 1764 roku podpisal akt warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. VII, s. 66).
Dekretem Deputacji Wywodowej Gubemi Wilenskiej z 13 lipca 1811 roku „Mateusz, syn Piotrą, Symonowicz za szlachcica uznanym zostal” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1623, s. 83). Pod numerem 39 na lišcie nauczycieli publicznych fakultetu lekarskiego Uniwersytetu Wilenskiego figumje Roman Symonowicz, „viceprofessor tey katedry", szlachcic, о ktörym się dowiadujemy, iž „chodzil do szkot w Polocku, potem w Akademii uezyl šią medycyny у chirurgii, historii naturalney, chemii, fizyki, praw, Byt profesorėm w szkolach powiatowych. Jest w tym obowiązku lat 3” (Biblioteka Uniwersytetu Wilenskiego - Dztal rękopi- sow, DC-25, Nr 25). Otrzymywal on wowczas 300 rubli roeznie wynagrodzenia. Byte to znaeznie mniej niž w czasach niepodlegtešci, kiedy to profesor gimna- zjum wilenskiego R. Symonowicz otrzymywat roeznie przeciętnie 1450 zlotych polskich.
Wywod familii urodzonyck Szymonowiczow herbu todzia z 1832 roku jako protoplast^ rodu wskazywat Mateusza Szymonowicza, wtasciciela majątku Po- grezele na Wilkomierszczyznie, ktöiy mial (okoto 1700) trzech synow: Andrzejs, Jana i Macieja. Dwaj ostatni zmarli bezpotomnie, a pierwszy pozostawil czte- recti synöw: Antoniego, Jakuba, Tadeusza i Jana (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028, s. 39).
Dokument z 1832 roku, opracowany w heroldii wilenskiej, sfwierdzal: „Fa- mil ia Szymonowiczow od najdawniejszyeh czasow szczycąc šią dostojnošcią szlachecką, uzywala wszelkich praw i swoböd temu stanowi wtasciwych, posia- dala dobra ziemne, piastowala rozmaite urzęda i pieczątuje šią herbem Lodzia (...). Z tej tež familii pochodzący, a za protoplastę wzią£y Mateusz Szymono- wicz-Lachowicz, szczycil šią dostojnošcią szlachecką, podobniež jak i j ego przodkowie, posiadai dobra ziemne t ze szlubnych związkow z urodzoną Heleną Konrymowiez0wną sptodzil synow trzech: Andrzeja, Jana i Macieja”. Byte to na początku XVIII wieku. Wtedy tež Mateusz Szymonowicz nabyt folwark Pogre- žele (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3026).
21 stycznie 1821 roku heroldia wilenska potwierdzila rodowitošč Karo la, Antoniego, Tadeusza, Macieja i kilku innych Symonowiczöw, szlachcicöw z powiatöw braslawskiego І witkomierskiego (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 455, s. 5-6). Szymonowiczowie osiedleni tutaj byli spokrewnieni z Czekatawskimi, Jawoszami, Chmielewskimi, Gronskimi.
227

SZYNKIEWICZ (Sinkevičius) herbu Dewojna. Dziedziczyli dobra ziem- skie w powiatach shickim i telszewskim.
SZYPILLO (Šipilas) herbu Szynweski. Wywod familii urodzonych Szypit- low z 18 czerwca 1820 roku podawal, iž „Hilary Szypillo, za pienvszego przod- ka przez wywodzących šią wziąty, bądąc niezaprzeczainym szlachcicem pol- skim, dziedziczyt folwark Olany w powiecie oszmiahskim ležący, i takowy na- turalnym spadkiem synom swym Floryanowi i Franciszkowi zostawii (1735)”. Na podstawie przedstawionych dowodow heroldia wilenska uznala wtedy Anto- niego, Melchiora, Feliksą Szypillow za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do klasy pierwszej ksiąg szlachty guberni litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 944, s. 172 173).
SZYPNIEWKI (Šipnevskis) herbu Runge. Naležaly do nich majątki polo- žone w wojewodztwie brzeskolitewskim. Pan Kazimierz Szypniewski naležal do grona obronc6w Smolenską przed najazdem Moskwy w 1654 roku.
SZYRAJ (Širaius). Szyrajowie zamieszkali w powiecie rzeczyckim w Latgali) uzywali herbu Ogonczyk odm., a osiedleni w powiecie mozyrskim pieczę- towaii šią godtem Doliwa (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 160). Z tego rodu wy wodzili šią rosyjscy Sziriajewowie.
Wywod familii urodzonych Szyrajow herbu Doliwa z 17 lipca 1825 roku podawal, že rodzina ta „od dawnych czasow kleynotem szlachectwa bądąc udarowa- ną”, posiadala Jiezne dobra w powiecie mozyrskim. Protoplasta rodu Jakub Szyraj, oženiony z Mariarmą Sudnikowną, posiadat dobra Sloboda Skryhalowska w pierwszej polowie XVIII wieku. Pozostawil synow Aleksandra i Jozefą. W 1825 roku heroldia minska uznala liczną grupę Szyrajdw za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, tvpisując ich do pierwszej cząšci ksiąg szlachty tejže guberni (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 391, z. 1, nr 130, s. 307-311).
SZYRMA (Širma) herbu Lubicz i Dolęga. Miejscem ich osiedlenia byl powiat wilenski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7). Szyrmowie przybyli z Sando- mierszczyzny na Litwę w 1453 roku. Zwani tu byli Lachami (CPAHL, f. 391, z, 9, z. 2782, s. 160). Franciszek Antoni Szyrma w roku 1742 byl podstarošcim ostryhskim {Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wilenskiej, 1.1, s. 43).
Tomasz Šwiącki (Hisioryczne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Polski, t. II, s. 187) zanotowal: „Szyrma Pawel herbu Lubicz na Polesiu, mo- stowniczy pinski, rejent trybunatu litewskiego. Antoni, jėzuitą, rządzil prowincją litewską tegož zgromadzenia”. Rasper Niesiecki {Herbarz polski, t. VIII, s. 647) podawal: „Szyrma herbu Lubicz, na Polesiu, ale miasto dwoch krzyzdw strzala z dohi ku gorze podkowę przeszywa, na helmie trzy piora strusie. Nieznany Szyrma podsądek pinski, synowie jego Franciszek i Jozef.
Pawel Szyrma, mostowniczy pinski, regent Trybunahi Litewskiego. Antoni, Societatis Jesu Praepositus Domus Professae Varsaviae, rządzil i prowincją litew-
S Z Y M O W I C Z (Š im o v ič iu s ) herbu D ęb n o . Z nani b y li o d w ie k o w na L itw ie. 2 2 8

ską roku 1716, kaznodziejską tež funkcją wstawiony. Są jego kazania w druku. 1-mo. Dni skarbowe, to jest: Dni swiqtecznemi kazmiiami ogioszone w Wilnie ¡719, 2-do. Rok skarbowy, to jest: Кагата albo Exhorty postne w Suprasiu 1713. Baicer Szyrma do indygenatu przypuszczony na sejmie 1686. Są i Szyrminscy w pow. witkomierskim. Nieznany Szyrminski chorąžy wilkomierski 1704. W roku 1778 Michat Szyrma, sqdzia grodzki piriski, Pawel, podczaszy pinski”.
Dunczewski w swym herbarzu pisal o Lachach Szyrmach herbu Dotqga, utrzymując, že Niesiecki mylit šią, przypisując im herb Lubicz odm. Z pewno- šcią mija siq to twierdzenie z prawdą, po prostu dwie odnogi tego rodu uzywaiy rožnych herbow; Dotęga i Lubicz (por. M. Paszkiewicz, J. Kulczycki, s. 467),
W XIX wieku heroldia wilenska wielokrotnie odnotowywala w tutejszym po- wiecie liczne siedliska Szyrmow (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 441, 3046; f. 391, z. 1, nr399, 994). Z tej rodziny pochodzit Grzegorz (Hryhor) Szyrma (ur. 8 I 1892 w m. Szakuny), styrmy biatoruski kompozytor, dyrygent i badacz folkloru, od 1966 roku przewodniczący Zwią2ku Kompozytoröw Biatomsi, autor kilku fiindamental- nych zbioröw biatoruskich piešni ludowych.
SZYRMA-KLLICK1 (Širmas-Kulickas) herbu Lubicz. Jeden z doku- mentöw (1808) podawal; „Starožytna familia urodzonych Kulickich, bądąc do- stojnošcią szlachecką zaszczycona, posiadata ziemskie majątki, jak swiadczy list cessyjny od Jeremiasza Szyimy Kulickiego unodzonemu Mikolajowi Samsono- wiczowi Kupäciowi na ziemię lenną Roszowszczyzna zowiącą się, we smoleh- skim wojewödztwie ležącą, za konsensem Wladystawa Trzeciego, kröla polskie- go, pod datą roku 1682 w grodzie mscislawskim aktykowanym.
Pierwszy protopiasta domu tego Jakub Szyrma Kulicki possydowal majqt- nošd Jukiszki w powiecie oszmiahskim ležącą, o tym przekonywa prawo wie- czysto-przedažne od Jakuba Szyrmy Kulickiego S tamsta wo wi Gnatowskiemu wydane, a 1653 w ziemstwie oszmiariskim przyznane. Z Jakuba rodzący šią syn Jerzy possydowal kondycyą Skomkowską zwaną w powiecie oszmianskim. Jerzy Jakubowicz Kulicki wydat na swiat synow trzech: Jana, Marei na i Pawla”.
Z tych Jan pozostawil trzech synow, Marcin - jednego, Pawet - takže trzech. Od polowy XVIII w. Szyrmowie Kuliccy szeroko šią rozgatqzili na tere- nach miądzy Grodnem, Wilnem i Minskiem. Spokrewnilj šią przez matzehstwa z Szylejkami, Sokotowskimi, Siemaszkami, Straszynskimi. Zamieszkiwali tež w Sokotach w powiecie lidzkim. Ich szlachecką rodowitosc wielokrotnie potwier- dzala heroldia wilehska (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 399, s. 1-109).
SZYRMA-SYROPIĘTA (Šjrmas-Širopentas) herbu Lubicz. Ich przyna- ležrjošč do stanu szlacheckiego potwierdzito Zgromadzenie Deputatow Szla- checkich w Minsku 10 czerwca 1824, w roku 1843 oraz 28 sierpnia 1901 roku (Archiwum Narodowe Biatorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 26).
SZYRMA-SZYRMULEWICZ (Širmas-Širm Ulevičius) herbu Lubicz, Dziedziczyli majątki w powiecie rosienskim.
SZYRWINSKI (Širvinskas) herbu Doląga. Zamieszkiwali w Wilnie.
229

SZYSZKA (Šiška) herbu Dolęga i wlasnego oraz SZYSZKO herbu Ody- niec. Pierwsi osiedkni byli przede wszystkim w powiecie lidzkim, drudzy - w rzeczyckim, zawilejskim, smolenskim. W dawnych zrödiach pisanych często byli utožsamiani,
Szyszka, szlachcic z powiatu braiiskiego, w 1501 roku zapisany zostal na H- šcie „dworzan” zobowiązanych do služby wojskowej w Wielkim Ksiąstwie Li- tewskim (Russkaja Istariczeskaja Biblioteka, L XV, s. 593-595). Na tej lišcie figūroje rowniež Iwaszko Szyszka. Zachary Szyszka jest wspomniany w ksiądze wydatköw Wielkiego Księstwa Litewskiego z lat 1506-1511 (ibidem, s. 628). W rejestrze bojaröw ziemi podlaskiej z 1528 roku odnotowany zostal Stanislaw Szyszko. „Ziemianin hospodarski” z wojewödztwa polockiego pan Hrehory Szyszka wspomniany zostal w zapisach z 1588 roku (Archeograficzeskij sbomik dokumentow, 1.1, s. 169).
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 296) pisal: „Szyszka herbu Dolą- ga w grodzienskim powiecie. N. Szyszka, wyszogrodzki kasztelan w roku 1373. Mikotay Szyszkowicz, posel z wojewödztwa braslawskiego na seym 1569 pod- pisal unię Litwy z Koroną”. Roman Szyszka pehiii funkcję skarbnika wojewödztwa polockiego w 1688 roku. Daniel Szyszka, czešnik polocki, byt poslem na sejm rdacyjny od wojewödztwa brzeskiego w 1697 roku.
Jak się wydaje, jedną z pierwotnych siedzib Szyszköw na Kresach byl po- wiat lidzki, gdzie posiadali majętnosč dziedziczną Siemaszkowszczyzną. Proto- plasta tego rodu Kazimierz Szyszko byl kasztelancm wojewödztwa polockiego. To wsröd jego wlasnie potomstwa byl Wasil Szyszko, ktöry przeszedl na prawo- slawie i zamieszkal w panstwie rosyjskim. Byta to rodzina nader uzdolniona, szczegöinie w dziedzinie wojskowosci, wydala ona wielu wysokiej rangi ofice- rdw zaröwno wojsk polskich, jak i rosyjsfcicti. Deputacje wywodowe w Grodnie, Wilnie i Witebsku wielokrotnie potwierdzafy ich szlachecką.rodowitošč,
Jan Szyszka, pisarz grodzki powiatu stonimskiego, odnotowany zostal w zapisach zrödlowych w roku 1700. Gedeon Szyszka byt ihumenem minskim w 1718 roku. Teodor Szyszko sprawowal funkcją pisarza Gtöwnego Trybunaht Litewskiego okolo 1750 roku. „Jegomošč pan Dominik Szyszko na копіи, z szablą y karabi- nem" stawil šią 5 X 1765 roku na popis szlachty powiatu grodzienskiego. W roku 1759 Roman Szyszko byl polockim pisarzem grodzkim,
Szyszkowie nader licznie zamieszkiwali w Wilnie w ХѴГІ i XVIII wieku. Jedno z odgalęzien domu Szyszköw dzierzawilo majątek Cna w powiecie bory- sowskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3353). Szyszkowie posiadali tei Kobylniki w powiecie wilenskim, Swirany i Trokieniki w zawüejskim, Zajki w lidzkim. W gubemi witebskiej Szyszkowie posiadali wies Temlaköw; na Polocczyzme - Horodyszcze; na Grodzienszczyžnie - Adamowszczyzną t Jözeföw (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1960, 4058). Kilkų przedstawicieli tego rodu przesiedlilo šią do powiatu rosienskiego na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3042, s, 1-51; f. 391, z. 7, nr 4125; f. 391, z. 10, nr46).
Szyszkowie spokrewnieni byli z Deniszami, Jasinskimi, Kuczynskimi, Gör- skimi, Bielikowiczami, Skibickimi, Rodkiewiczami, Bienkunskimi, Mikoszami, Waientynowiczami, Rassudowskimi, Narbutami, Ėwidnickimi. W 1812 roku heroldia wilenska uznala Wincentego, Pawla, Szymona, Wojciecha, Marcina,
230

Tomasza Szyszkdw za „rodowitą j starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994, s. 102-105; f. 391, z. 7, nr 1960).
W 1838 roku heroldia wilenska odnotowala w powiecie šwięcianskim Kazimiera, Jerzego, Tytusa i Klemensą Szyszköw (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1236, s. 149)- Na liscie szlachty powiatu trockiego z 1844 roku figurują natomiast Wincenty, Pawel, Szymon, Marcin, Modest, Jozef, Tomasz Szyszkowie (CPAHL, f. 391, z, 8, nr 85, s, 60). W 1852 roku heroldia wilenska zarejestro- wala szlachcica z powiatu wilejskiego Jozefą Szyszko, „registratora kolležskie- go’\ inspektora szköl powiatu trockiego. Szyszkowie byli potwierdzani jako rodowita szlachta przez heroldię minską w latach 1802, 1832, 1834 (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 431, s. 15), 5pfr szlachty powiatu lidzkiego z 1855 roku odnotowal obecnožč tam kilku przedstawicieli rodu Szyszköw, wpisanycli do szöstej częici (szlachta starožytna) ksiąg szlacheckich gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1692, s. 187-188).
Wywod familii urodzonych Fieniewiczöw Szyszköw herbu Dolęga Z 22 mar- ca 1812 roku podawal: „Familia urodzonych Szyszköw herbu Dolęga wedle swiadectwa wielu dziejopisöw polskich (...) jest dawna, starožytna i przedunio- wa, w panstwie polskim licznemi znakomitych urzędowan rangami w ojczyžnie zaszczycona, i wysokie krajowych poshig stopnie posiadająca, jak tenže autor [K. Niesiecki] na karcie 296 dzieta swego w tomie IV upewnia o dawnosci tego domu w powiecie grodzienskim i dziedziczeniu ziemskich w onym majątk6w, z ktörego wielu znakomitych wyliczając męžow, kladzie między niemi kasztela- na wyszogrodzkiego w roku 1373; dalėj Mikolaja poslem na sejm 1569, ktöry podpisal unię Litwy z Koroną; pözniej wspomina Jana, stolnika brastawskiego i postą z wojewodztwa inflanckiego.
Z tych tedy rozrodzona familia, na liczne dzieląc šią domy, jedne z nich w röznych wojewödztwach i powiatach rozsiedlili się, a przodkowie dziš czy- niących wywöd zostali na ojczystym majątku Fieniewiczach, ktöre z czasem rozmnažające się pokolenia na drobniejsze coraz dzieląc cząstki, zamienili onę z gtöwnego majątku w okolicę, czyli Stany szlacheckie, jakie, od swych dziedzi- cöw nazwiska biorąc denominacyą, zwač się poczęly Fieniewicze Szyszki, gdzie dotąd wiele tej familii domöw i bliskich z krwi rodzehstwa wywodzących się na dziedzictwach ojczystych naddziadowszczyzn zostaje”.
Od polskich Szyszköw wywodziiy šią dwa wielkie rody rosyjskie: Szyszki- nöw oraz Szyszkowöw. Tamtejsze zrödlo genealogiczne podawalo „Sziszkiny. Wyjechali iz Polszi. Nazwanije primali ot pierwowyjechawszego, kotoryj nazy- watsia Szyszka” (Rodoslownaja kniga, t. IT, s. 405). Imte dzido ten szczegol pomija: „Przodek Szyszkinöw, Wasyü, Fiodorą syn, Sziszkin w roku 1630 za službę obdarowany byl majątkami dziedzicznymi. Röwnym sposobem i inni potomkowie tego rodu služyli tronowi rosyjskiemu jako dworianie w rožnych rangach oraz wladali majętnosciami nieruchomemi” (Obszczij gierbownik, t. VII, s. 81). Zamieszkiwali oni w gubemi jarostawskiej.
Polska encyklopedia szlachecka (t. XI, s. 306) informuje o polskich szlach- cicach Szyszkinach, od 1528 roku znanych na Žmudzi. Pochodzili oni prawdo- podobnie od Szyszkowskich h. Ostoja, osiedlonych od 1460 roku na ziemi wie- lutiskiej, kaliskiej i hikowskiej; a pözniej i na odleglych Kresach Wschodnich.

SZYSZKIEWICZ (Šiškevičius) herbu Doląga. Zamieszkiwali w powia- tach wilejskim, wilkomierskim i rosiehskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 994).
SZYSZKOWICZ (Štškoviaus) herbu Ostoja, Posiadali dobra ziemskie w Ma- lopolsce Wschodniej.
SZYSZKOWSKI (Šiškauskas) herbu Ostoja. Szyszkowscy wziąli prawdo podobnie nazwisko od wsi Szyszynko w powiecie gniežnienskim w woje- wodztwie kaliskim. Spokrewnieni byli z Zarembami, Doruchowskimi, Mnisz- chami, Mlodziejowskimi,
Bartosz Paprocki w XVI wieku pisal o nich: „Szyszkowscy w sieradzktm i kaliskim wojewbdztwach dzielnice swe mają, By! wieku mėgo S tani slaw Szyszkowski komomikiem poznahskim, dziekanem wielunskim, proboszczem sieradzkitn”. Jan, Mikolaj, Jerzy Szyszkowscy stawali do popisu rycerstwa lub podpisywali uchwaly sejmikowe w latach 1606-1627 (Akla sejmikowe woje- wddztwpoznanskiego i kahskiego, cz. 1, s. 307. 312, cz. 2, s. 148),
Kasper Niesiecki (Korona Poiska, t. IV, s. 296) podawal: „Szyszkowski herbu Ostoja w kaliskim w-wie. Stanislaw Szyszkowski, kanonik poznanski, dziekan wjeluhski. Katarzyna byla za Andrzejem Gawrohskirn, umaria 1622. Brat jey rodzony Marcin, biskup hicki”.
Tenze autor w innym dziele (Herbarz poiski, t. VIII, s. 648-652) oznajmial: „Szyszkowski herbu Ostoja w kaliskim wojewodztwte. Stanislaw Szyszkowski, kanonik poznahski, dziekan wieluhski, proboszcz sieradzki. Katarzyna za Jq- drzejem Gawronskim, umaria 1622. Brat jej rodzony Marcin, nayprzod biskup Kieki, z tego postąpil na plockie 1607, na ktorem to žycte šmiertelne w nie- smiertelne zamienil w roku 1650 By! to cztowiek w rządzie glęboki, prze- zomy w sprawach, powazny w mowie i akcyach, mily i ludzki wszystkim, po- božny i sprawiedliwy; lat 76 tak przezyl
Mikolaj, biskup warminski, synowiec Marcina, biskupa krakowskiego, kantor nayprzod krakowski i kanonik plocki, sekretarz wielki koronny. Aby by! w Borkowie, dziedzictwie Szyszkowskich, mila od Kalisza, kosciol wymurowal i na to pieniądze mu swoje oddat.
Brat rodzony Mikolaja Marcin, dziedzic na Spytkowicach, starosta lelowski; žonajego Eleonora Sapiežanka, corka Jerzego, starosty homelskiego, z księžney Radziwillowny urodzona. Jerzy, brat rodzony Marcina, o ktorym konstytucya 1616 powiada, že pięč tysięcy Rzeczypospolitej dal na zaptatę skonfederowa- nemu wojsku, miai za sobą Slostowską, z tej syn N., najprzod chorąžy kaliski, a potem kasztelan biechowski, mial za sobą Heleną, corką Jana Žychlinskiego, wnuczkq Heronima Rozrazewskiego, kasztelana międzyrzeckiego”.
Z tej rodziny pochodzil Piotr Szyszkowski, stynny dyplomata i posel, žo- naty trzykrotnie: z Elžbietą Lasocką, Zofią Zebrzydowską i Teofilą Wisniowiec- ką. Rownie zaslužony byl brat jego Jędrzej, legat do papieža Urbana VIII. Za- znacza tež Niesiecki za Starowolskim, iž rod ten wczesnie wygasl, „dlatego, iž z košcielnych intrat dobr nabyli skupionych od Marcina, biskupa krakowskie- go”. Przekazy archiwalne zaprzeczają jednak temų ostatniemu twierdzeniu, bo- wiem na Kresach Wschodnich Szyszkowscy byli notowani i w XIX wieku.
232

Hipolit Stupnicki (Herbarz polski, t. III, s, 134) pisal: „Szyszkowski, herbu Ostoja. Marcin, biskup krakowski, jeden z owych senatorow, ktdrego czyny stawią konstytucje z roku J 613 i 1621. Przezomy w radzie, powazny w akcjach, pobožny i sprawiedliwy, nie mniej byl dbaty o dobro ojczyzny, na ktdrej potrze- by nie zalowal swej szkatuly. Wide tež kosciotow szczodrobliwą ręką od upad- ku uratowal. WystawiI w katedrze krakowskiej przepyszny grobowiec sw, Stani- slawa. Žyde zakonczyl 1630. Mikolaj, biskup warminski, Piotr, kasztelan są- decki”.
O kilku przedstawicielach tej rodziny infonnowal Tomasz Šwięcki w swych Historycznych pamiątkach (t. II, s. 188): „Szyszkowski Marcin, herbu Ostoja z wojewodztwa kaliskiego, naprzod biskup hicki, potem plocki w roku 1607, na koniec krakowski 1617 roku. Na wychowanie jego Piotr Myszkowski, biskup krakowski, naktadal, w szkolach jezuickich w Pultusku dwanascie lat na na- ukach przepędzii, potem w Akademii Krakowskiej i w Rzymie doskonalil się, szczegolniej w prawie i teologii by! biegly.
W pamiątce jego nauki pozostala mowa na pogrzebie Anny, krolewny szwedzkiej, siostry Zygmunta III oraz inne. Jego nakladem i kosztem wzniesio- na jest kaplica wšrod kosctofa katedralnego krakowskiego, w ktorej prochy šwiętego Stanislawa, biskupa i męczennika spoczywają, On to trumnę srebrną kosztowną temų šwiętemu sprawil, ktėrąSzwedzi 1656 zabrali. O czem obszer- niejszej wiadomosci patrz pod wspomnieniem pamiątki rodziny Szczepanow- skich.
Tak liczne przyshigi Szyszkowskiego kaži spalenie z rozkazu jego wszyst- kich ksiąg w Krakowie u Wierzbięty drukowanych. Posfowal do Rudolfą cesa- rza, zawisci między obywatelami prywatne i publiczne plynną wymową godzil, nauki hojnie wspieral, šwiątynie i košcioly ozdobil, košciol na czešč šwiętego Karola Boromeusza i klasztor oo. Bemardytiow na Karczowce przy Kielcach 1627 r. fundowal, w Ilžy košciol zmurowal; pracowal on nad podaniem potom- nošci pamięci o slawnych Poiakach, wspomina o tern w mowie do Myszkow- skiego, lecz dzielo to do naszych czasow nie doszlo,
Jerzy Ossolinski, slawny kanclerz, w pochwalnej mowie tak o nim wyrzekl: «Nie wspomnę, jakie byly Szyszkowskiego ratowania upadlej szlachty, jakie do ushig Rzpltej wsparcia, jak drogie ku ozdobie i podporze ojczyzny naklady, cwiczenia mlodzi i odwazne w poslugach ojczystych zaprawiania, na koniec budowle, Polsktj podowczas zdobiące». Zakohczyl Ossolinski teini slowy: «Bo- gu shižyl jak kaplan krotowi, jak wiema rada i jako dobry Palak».
Mikolaj, biskup warminski, synowiec Marcina biskupa krakowskiego, administrator opaetwa czerwinskiego, sekretarz w. kor., dobra biskupie przez Szwedow spustoszone odbudowal i podžwignąl, W Sprinbergu w Wannii košciol i klasztor oo. Bemardyn6w fundowal, 1642 r. zszedf z tego swiata. Jerzy Szyszkowski pipe tysięcy czenvonych zlotych ofiarowal Rzeczypospolitej na zaplacenie wojska związkowego.
Piotr, kasztelan wojnicki, zwiedzil cudze kraje, tam w umiejętnošci obeych jqzykow i sztuki rycerskiej ewtezyl się, w wielu wyprawach krwi i majątku dla ojczyzny nie ¿afowaf, rožne poselstwa z nieporownaną dzielnošcią odbywat, jako to: do kurfirsta brandenburskiego, do Wiednia po Cecylię Renatę, žonę
233

Wtadyslawa IV, byl takže przy šwietnem poselstwie do Turczech Krysztofa księcia Zborowskiego sekretarzem w Stambule.
Mikolaj, sądzia ziemski wielunski, posel na konwokacyą 1634 r., mąž bie- gly w prawte polskiem, litoScivvy na ubogich, przy košciele jezuitow w Kaliszu wystawil kaplicą, blachą pobil i tam 1650 roku pocbowany. Rodzina ta wygasla jeszcze za czasdw Starowolskiego”.
Mikolaj Szyszkowski, sekretam krolewski, w 1613 roku mianowany zostal przez krola Zygmunta III komisarzem do okreslenia granic między Šląskiem a ziemią wielunską (VL, t. III, s. 90). „Wielebny xiądz Marcin Szyszkowski, biskup ptocki, fundowal oycow Jezuitow w miescie naszym Plocku, kamienice, domy y place im pokupowal” - strvierdzala uchwala koronnego sejmu walnego z 1615 roku. On tež w 1620 roku zostal czlonkiem Rady Krolewskiej (ibidem, s. 147). Jerzy Szyszkowski w latach 1621-1628 byl chorąžym kaliskim (Urzęd- nicy darnoj Rzeczypospolnej, Spisy, t. I, s. 233). Jan Szyszkowski z woje- wodztwa kaliskiego podpisat w 1648 roku akt elekcji krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 102).
Na Kresach Szyszkowscy znani byli szczegolnie w XVIII i XIX wieku. Theodor Szyszkowski, stražnik piiiski, odnotowany zostal w zapisie do ksiąg G16wnego Trybunalu Litewskiego w Minsku z 5 maja 1643 roku (AWAK, t. XI, s. 132-133). Przypuszczalnie jego wnuk o takim samym imieniu i tytute, jako osoba zaufana Jerzego Stanislawa hr. Sapiehy, wpisal jego listy do ksiąg Gt6w- nego Trybunalu Litewskiego w magdeburgii mohylewskiej 6 marca 1722 roku (ibidem, s. 432) oraz 16 i 26 lutego 1759 roku (ibidem, t. XII, s. 142, 147).
„Imč pan Szyszkowski, podsędek potocki”, wzmiankowany jest w testa- mencie mieszczanina wilenskiego Bazylego Omelanowicza z 10 vvrzešnia 1713 roku (A WAK, t. IX, s. 528). Teodor Felicjan Szyszkowski, stražnik starodubow- ski, podpisat w 1764 roku akt konwokacji warszawskiej (VL, t. VII, s. 63). N. Szyszkowski, szlachcic zamieszkaly w miejscowoici Tatar-Bunar w gubemi besarabskiej, byl w 1863 roku šledzony przez carską tajną policję, poniewaž podejrzewano go o udzial w przerzucaniu zlotą i broni do ogamiętego walkami powstanczymi Krolestwa Polskiego (Archiwum Narodowe Moldawii w Kiszy- niowie, f. 2, z. 1, nr 7643, s. 103),
W 1824 j 1835 roku heroldia grodzienska potwierdzala szlachecką rodowi- tošč Jozefą, Karola, Jana Pawia, Aleksandra Jozefą Szyszkowsktch, wlašcicieli dobr Wierzchuca Nahoma i Putkowice Nadolne w powiecie drohiczynskim w gubemi grodzienskiej (CPAH Biatorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 23). Szyszkowscy byli potwierdzani jako rodowita szlachta takže przez Zgromadze- nie Deputatow Szlacheckich w Minsku w roku 1823 i 1834 (Archiwum Naro- dowe Bialomsi w Mirisku, f. 319, z. 2, nr 28, 29).
Spis szlachty Kr6iesTwa Polskiego (s. 251) informowa) o Teofilu Walerianie, Jozefie, Ignacym Andrzeju i Aleksandrze Szyszkowskich herbu Ostoja. W roku 1855 Deputacja Wywodowa Szlachecka Gubemi Wi!enskiej odnotowala w po- wiecie lidzkim Onufrego, syna Kazimierza, Szyszkowskiego z synami Zygmun- tem i Stanislawem. Wpisano ich do szostej cząsci ksiąg szlachty gubemi wilen- skiej, zaznaczając, že poprzednio rod ten zostal potwierdzony jako starožytna szlacbta4 paždziemika 1818 roku(CPAHL, f. 391, z. 4,nr 1692, s. 188-189).
234

Na ziemiach biatoruskich Szyszkowscy posiadali m.in. dobra Jasien koto Minską (por. Spis ziemian guberni minskięj, s. 230). Liczme zamieszkiwaii tež w powiatach borysowskim i mozyrskim; w rzeczyckim (Lalgalia) posiadali dobra Prudek i Szerejki. Spokrewnieni byli m.in. z Domuchowskimi i Pszczolkami. Niekiedy užyv/ali przydomku Szych, pisząc się: Szych-Szyszkowski (Archiwum Narodowe Biatorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3518, s. 1-82).
SZYSZL.O (ŠišJas) herbu Doięga. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiatach dzisnenskim, zawilejsktm i upickim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3041; f. 391, z. 7, nr 4117,4096).
SZYTANSKI (Šilanskas) herbu Doliwa. Miejscem ich osiedlenia byl po- wiat rosienski.W A N K O w I C Z O W l t

linu 1773, iii'.ru OUolira JI dili». J ui'>: l'nn t i ^ įer \Yn liku h Ir y.. .miI/iii /.tnn- ski Uljl'>Vl'’d'1nn Mll^l,i|r;li. [i^rlirni [KHljir; lulrĮ'ilUlinyiH (IMTŲSIUjijrJ Sll,’. «Į«'«I s* ¿J " nicJnslu «• I it*'imti skilu linkui].

H t* r b M S.
Mu bytlž str/nla bbilu w polit rzpnYonyin, ilwa j pica na n ¡py tuk nložmir, žo się zdiulžit, juk b y rlwa kizyži-; nuil lieliiiPin lis, z koionj- niby wyskakujj}i*y; Ivlnycli o nicgo nog nie viiluč, ogon tylko zmluvty, nogi pr/odme irziricsionc, siiiii glmv^ w lcwo tarczy obro-
eony.

Dvrodrit sdir.taclK« e n eg«:
ICiO, Jalij 20 daili. TsstiimenlMn J. l\irii Aimy Turskity ttnilienmty \V«?iko- viczcttrj.
ĮGIS. Zipisutn tuiiieyinyic »d Jmic Pint Pioira IVaiikauirzii Juiir Panų Olu- •sjiiakienu din|m,
1640 ditorinyni, a 1671 przyzninjni ujiiseui Liritinjnjui oi J. PP. Jani, fVladjsliTB, Teodara j Slaniilafta Pi«troiriczpw-Warikowici!ou J. P. Slcfammi IVaii koviooiri (tryjovi Jtbmšė daayuL
1766» Prtjailejem od krdlį polskitgo SUmsliiti Anguiti m alsinu zitmskie w#ji¥udrtwi Uitakiego IV. J. P. SUlcusuvi WiukowicHnri k
Opi» gtidla Lis na karele Herbarza orszaitskiego z kurna XVIII vrieku

s

ŠCIBOROWSKI (Stibarauskas) herbu Ostoja. Polska encyklopedia szla- checka (t. XI, s, 307) podaje: „Sciborowski herb nieznany, 1764; powiat pil- znehski”. Wywod familii urodzonych Sciborowskich herbu Ostoja, zatwierdzony przez heroldu wilenską 17 stycznia 1835 roku, uznawal za „rodowitych i staro- žytnych dworzan” Felicjana Feliksą z synami: Edmundem Karolem, Janem Fa- bianem i Leopoldem Klemensera; oraz Kazįmierza i Jozefą Sciborowskich.
Rodzina ta, wywodząca się z Polski centralnej, posiadala majętnošci ziem- skie na Minszczyžnie, Witebszczyznie, Wilehszczyznie, a spokrewniona byla przez malzeiistwa ze slynnymi rodami Chomskich, Gorskich, Przeždzieckich, Januszkiewicz6w (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 1 M3).
Sciborowscy wielokrotnie potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez Deputację Wywodową Wilehską. Znajdowali się m.in. na lišcie szlachty powiatu šwięcianskiego w roku 1850 (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 447).
ŠCIELNICKI (Stelnkkas) herbu Przestrzal. Posiadali majątki w powiecie oszmiahskim.
ŠCIEPURA (Stepuras) herbu Oksza. Dziedziczyli dobra Mozyle w powiecie kowiehskim od 1525 roku. Mieli tež posiadlošci w Ksžęstwie Stuckim i innych prowincjach. 17 grudnia 1819 roku potwierdzeni zostali jako starožytna szlachta polska przez heroldię w Witaie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 112-117). Galąž nowogrodzka rodu, osiedlona w Pystryezach, uzyskala potwierdzenie szlacheckiej rodowitosci 16 czerwca 1837 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 45-47).
ŠLEDZIEWSKI (Sledevskis) herbu Korczak i Zagloba. Pochodziii z Polski irodkowej. Požniej znanj byli tež na Litwie i Biatej Rusi. Pan Andrzej Sledziewski, ziemianin z wojewodztwa polockiego, w 1623 roku zbieral pienią- dze na wykupienie jencow polskich z niewoli moskiewskiej,
ŠLENDZINSKI (Slendinskas) herbu Suchekomnaty. Ich rodowe posiadlošci znajdowaly się w powiecie wilkomierskim. Antoni Šlendzinski wspomniany zostal w lišcie Stefana Batorego z 27 wrzešnia 1581 roku, gdy monarchą potwierdzil jego prawa do ziem posiadanych w Księstwie Žmudzkim. W roku 1676 krol Jan III Sobieski ponownie potwierdzil te uprawnienia (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2680).
Szkic drzewa genealogicznego domu Šlendzmskich herbu Suchekomnaty z 1811 roku przedstawia szešc pokolen (11 osob plci męskiej) jednego z odgalę- zieri rodu. Wykres kohczy się na Janie Mikotaju (ur. 1789), Janie Stanislawie (ur. 1810), Aleksandrze (ur. 1804) (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2680). Z zachowa- nych notatek zrodlowych wynika, že Šlendzinscy brali žony m.in. z Pomamac- kich, Kielpszow, Iwanowskich.
237

27 lutego 1832 roku Uniwersytet Wilenski wydal Aleksandrowi Šlendziii- skiemu šwiadectwo o jego postępach w sztuce rysunku i malarstwa (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 839, s. 29). Aleksander į Mikoląj Šlendzinscy, wediug danych kancelarii Wilenskiej Deputacji Szlacheckiej z 1845 roku, mieszkali w Czerwo* nym Dworze i w Niemiežu pod Wilnem (CPAHL, f, 391, z. 9, nr 2744).
$LEPIKOWSKI (Slepikauskas) herbu Rawicz. Posiadali dobta ziemskie na Grodzienszczyznie i Wi!enszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1078),
ŠLEPOROD (Sleporodas) herbu Šleporod. Znani byli na Bialej Rusi. Ma- teusz Sleporod byl w XVI wieku pisarzetn witebskim.
ŠLEPOWRONSKI (Skpovronskis) herbu Šlepowron. Miejscem ich osie- dienia byl powiat trocki.
ŠLJWINSK1 (Slivinskas) herbu Rawicz. Przez wieki dziedziczyli majątki w powiatach lidzkim, šwięcianskim, oszmianskim i novvogrodzkim. W XIX wieku ich rodowitosč szlachecką potwierdzi!a heroldia wileiiska oraz Departa- ment Heroldii w Petersburgu.
ŠLIWOWSKI (Slivovskis) herbu Grzymala, Jasienczyk, Rawicz. W XIX wieku Šliwowscy zamieszkiwali w powiatach nowogrodzkim i swięcianskitn (CPAHL, f. 708, z. 1, nr 49).
W lutym 1667 roku „szlachta, rycerstwo po rožnych expeditiach, zamkach, miastach, dworach y mieyscach brani, a w niewoli nieprzyjacielskiey moskievv- skiey od lat dziesiąciu siedzący, a pūnosząc cięžkie y nieznošne jarzmo niewO’ Ii”, podpisali ošwiadczenie o losach jednego ze swych wsp61braci.
Pisali oni: „Oznaymujemy, iž urodzony jegomošč pan Pawet Ž!iwowski, podczas wilenskiego wzięcia dostawszy się w ręce nieprzyjacielskie, gdzie bę- dąc przez lat poltrzecia. A gdy upatizywszy czas y nam6wiwszy z sobą smoleii- skiey szlachty osob kilkadziesiąt do Bychowa Starego ujechal z rękow nieprzy- jacielskich y zactągnąl się z rotmistrzem Jego Krolewskiey Mosci panem Miko- lajem Przeždzieckim, gdzie w rbžnych potrzebach przeciw tego nieprzyjaciela stawal.
W potrzebie pod Horami straciwszy poczet y wszelki porządek woyskowy, takže y czeladž, ledwo sam pieszo uszedl od nieprzyjaciela, a dostawszy šią do Mšcislawia, w oblęženiu przez niedziel dwanascie zostawal y wielką nędzę y giod cierpial. A gdy nie mogąc przetrwač nieprzyjacielskiemu oblęženiu, rządca natenczas mšcislawski zamek nieprzyjacielowi poddal, tamže onego, jako wier- nego poddanego oyczyzny naszey, rannego y szkodliwie na zdrowiu uszczer- bionego, a osobliwie za to, i i niemalo osob szlachty smolenskiey namowiwszy, z sobą wyprowadzil z rękow nieprzyjacielskich, wziąwszy onego przyprowa- dzono do Smolehska y do turmy skowanego wrzucono y giodem przez rok roo rzono, až do wzięcia Starego Bychowa.
A gdy po wzięciu Bychowa maižonkę onego przywieziono do Smolenską, natenczas wyjąwszy onego z turmy, ztączywszy z malžonką, do Moskwy ode-
238

slano, a z Moskwy za rozkazaniem cara moskiewskiego, zarowno z narni y z iriną bradą naszą, wodą y lądem na sibirski zamek odlegly, daleki, nazwany Tobolsk zeslano, gdzie juž na urąganie przyrodzonego stanu swego szlacheckie- go (zmuszony ku temų przez nieprzyjaciela) straž jako hayduk tak w bramach zamku tamecznego, jako tež y na kabakach odprawowal y wszelkie roboty zam- ku naležące, jako prosty chtop robit. Po chleb zamku naležący za mil kilkadzie- siąt przeciw wody w gbrę w jarzmie z szostem, jako najemnik chodzit.
A ktorego dnia byi od rob6t zamkowych uwolniony, tedy vvyrabiąjąc przez wszystkie lata poki w Sibirze zostawal, matžonkę y dziatki swoje karmib Gdy za hramotą monarchy tamecznego w roku 1664 do Moskwy nas rewokowano, z narni tedy wespot juž to czwarty rok na Wologdzie w ciemnym tureinnym więzieniu siedząc y ucišnienie wielkie wespot ponosząc, od ktorey nędzy y cia- snoty wide naszey braci, szlachty znaczney, pomario.
Wiedząc tež y o tym, iž jegomošč czyniąc z przyrodzoney swey stalošci, przez wszystkie lata będąc šcišniony wszelką nędzą y utrapieniem, trwal sta- tecznie, žądat tedy y prosit nas, abyšmy tą naszą atestacyą urodzonemu jmsci panų Pawtowi Sliwowskiemu dali. Zaczym prošbę onego widząc sluszną, uczy- nilišmy y ręce nasze podpisali. Dzialo się w turmie ciemney wotogodzkiey roku 1667, February] 18 dnia”.
Dokument podpisali; Franciszek Jozef Trębicki, Mikolaj Aleksander Sottan, Bazyli Korsak, Jerzy Petrožycki, Jerzy Aleksandrowicz, Stanisiaw Krukowski, Aleksander Mokrzycki, J6zef Ciapinski, Jan Adamowicz, Stefan Ciapihski, Wincenty Trockį, Stefan Dulski, Hryhory Cwiecinski, Jan Bogustaw Sottan, Bazyli Klimowicz, Symon Krętowski, Samuel Klimowicz, Kasper Uszacki, Stefan Obuchowski, Jan Peslak, Jakub Burakiewicz, Janusz Węgrzyn i inni.
ŠL1ZIEN herbu wtasnego, czyli Swiat odm., oraz Korczak. H. Stupnicki podawat o nichr „Dom Slizieniow pochodzi z Siedmiogrodu, skąd przeniost się Jędrzej Ratsza na Biatą Rus jeszcze za czasow krola Aleksandra. Jan, w nagrodę dobr zawojowanych przez Moskwę, otrzymat inne w powiecie oszmianskim. Hieronim, zginąt pod Smolenskiera. Stefan, najprzod pisarz oszmianski, potem referendarz litewski i starosta krewski, towarzysz stawnej z zwycięstw usarskiej chorągwi Jana Sobteskiego, opisat batai i ę ctiocimską wierszem polskim”.
Genealogia tego rodu przedstawia się tak oto: „W czasach Wielkiego Xię- stwa Litewskiego rod ich liczyt się i w wojsku, i na urzędzie. Więc [byli wsrod nich] komrsarze ziemscy, podkomorzowie, podsędkowie i referendarze, mar- szatkowie przerožnego autoramentu, chorąžowie, namiestnicy, takož i inne znaczne szarže. Znalazt się nawet wsrod Slizniow general-major wojsk Wielkiego Xięstwa Litewskiego. Poprzez šlubny kobierzec wiązali się Šližnie z majęt- nymi i možnymi rodami w calym xięstwie, jako to z Jacyniczami, Horaynami, Pietkiewiczami, Stachowskimi, Mieleszkami z Grodzienszczyzny, od ktorych pozyskalj w wianie zasobne majętnožci, wirod nich Dziewiątkowicze, Lawno i Ostrowiec cum boris, lassis, aquis, rusticis dymisque, a dalėj z Puciatami, Zienkowiczami, Kiersnowskimi, Czerwienskimi, Rdutiowskimi, Swiatopelk- Czetwertynskimi, kniaziami dawno-litewsko-ruskimi, z kim tarn jeszcze” (Antoni Gotubiew, Kazimierzowka).
239

Jan Dworzecki-Bohdanowicz w swym rękopišmiennym dziele Herbarz szlachty litewskiej wywodzil ich z Niemiec, od stynnego Radszyj protoplasty wielu znacznych rodow moskiewskich (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782). Šamo zaš pochodzenie Radszy zostalo ostatnio wyjasnione przez naukę rosyjską jako serbskie, a więc lechickie (Serbowie są wychodzcami z Wielkopolski).
W XVI wieku žrodia archiwalne często wzmiankują o reprezentantach tego ro- du. Stefan Slizieii byi podkomorzym slonimskim w 1578 roku. Ziemianin Stanisiaw Waltcki „pozwat byi panią Šližniowąo wybicie gwaltowne 2e spokoynega dzierža- nia gruntow zastawnych (...), o pobicie, poranienie y poczynienie szkdd” w kwiet- niu 1582 roku (AWAK, t. XXXVI, s. 50-51). Piotr Šlizien w 1600 roku byi wlasci- cielem majątku Horowieckiego na Miiiszczyžnie (AWAK, t. XVII, s, 174).
Aleksander Šlizieii, podstoli oszmianski i sekretarz JKM, w 1648 roku pod- pisal pacta conventa na sejmie warszawskim (Vi,, t. IV, s. 96). 1 stycznia 1658 roku Aleksander Šlizieii, stolnik oszmianski, podczaszy i sekretarz Jego Krblew- skiej Mosci, oraz jego zona Teodora z Mieleszkow podali zapis do dziewiątko- wickich ksiąg ziemskich, ktorym zobowįązywali się do pewnych swiadczen na rzecz księžy košciola unickiego w miasteczku Dziewiątkowicze.
Zarowno owczesny proboszcz Jan Kuncewicz, jak i jego następcy mieli co roku dodatkowo otrzymywad od rodziny Slizniow 30 beczek ziama, 5 ftmtow wosku, 1 gamiec wina itp. W zamian za to postulowali gospodarze majątku: „služba Boža spiewana bye ma, przypominając imiona Aleksandra y Theodory, y potomkow ich, y zmarlych Aleksandra, Konradą, Chryzostoma, Urszuli, Kiy- styny, Michala, Ewy, Marianny, Heleny, Heliasza, Woyciecha, pana Boga pro- sząc, tak za nas zywych jeszcze na tym swiecie, jako y za dusze zmarlych y poddanych, a osobliwie za wszystkich tych, ktorzy w czysccowych mękach zostając, z paminei ludzkiey wypadli” (AWAK, t. XI, s. 144-147).
Pieczętarz dziewiątkowicki Michal Šlizien zarejestrowal ten wpis, a po kil- ku latach, w roku 1672 inny pieczętarz Stefan Jan Šlizien, razena z ¿wiadktem Hieronimem Piaseckim i Samuelem Bychowskim, „dobrą szlachtą”, ponownie potwierdzili waznosc tego zapisu.
2 kwietnia 1699 roku Hanna Kantakuzianka, ksieni zakonu Bazylianek w Minsku, wydala Stefanowi Janowi Slizniowi, oszmianskiemu pisarzowi ziem- skiemu, następujące zaswiadezenie: „iž co godney paminei pan Aleksander Šlizien, stolnik oszmianski, rodžio siostry zakonney panny Judyty Slizni6wny, schodząc z tego swiata, na posag pięciu siostrom testamentem jako oyciec cor- kom, legowal majętnošč Kostyki, w powiecie oszmianskim ležącą, ktorych po- sagow wszystkich corkom swym oplacanie zlecil imei panu Stefanowi Janowi ŠIižniowi, pisarzowi ziemskiemu oszmianskiemu, synowi swemu, z pierwszego malzenstwa splodzonemu, ktorego y opiekunem y exekutorem testamentem swym zostawil.
Tedy gdy między inszymi siostrami, kt6re za wo!ą Božą swiecki sobie stan obraly, siostra nasza zakonna panna J ūdyta Slizniowna obrala sobie stan zakon- ny y shižbę Boską, y juž to z narni, uczyniwszy solenną professyą, panu Bogu stužy, ime pan Stefan Jan Šlizien nie tylko jako brat jey rodzony, ale i jako opie- kun przyrodzony y testamentowy, czyniąc dosyc woli rodzica swego, naprzdd na mlodošč jey, ktorą w klasztorze trawila, wažąc zawsze y koszt dając, potem
240

na wyprawe zakonną, na sprawienie obloczyn у wediug honoru domu swego, naležytą uczynil expense, у со nie tylko powinnosc kazala, na wyprawę zlotych sze^cset, ale со milo id braterska kazala, y więcey wydai.
A zatem sprawiwszy professią y obloczyny, у wydawszy wyprawę, w odziežy, pošciotce, chu stack y innych zakonnych potrzebach przez lat kilka, kwotę nam od posagu, pannie Judycie naležącego, ptacif. A na osiatek teraz trzy lysiące monet current! do rąk moich, mnie Hanny Kanthakuzianki, ksieni klasztomey, przy obecnoici wielebnych panien zakonnych wyliczyt. Zaczym ja pana Stefana Jana Štižnia z odebranego posagu wiecznie kwituję’\ W ten sposob rodzina Slizniow ponownie objęla w niepodzielne wladanie caty majątek Kostyki (AWAK, t, XI, s. 303-306).
Stefan Jan Štizien, stolnikowicz oszmianski, w 1667 zapisany zostai w ak- tach Giownego Trybunahi Litewskiego. Aleksander Kazimierz Šlizien, stolnik oszmianski, wspomniany zostai w uchwale konfedcracji generalnej warszaw- sksej z 1668 roku (VT, t IV, s. 487). W roku 1674 by! on sekretarzem krolew- skim. Stefan Jan Slizieri, pisarz ziemski powiatu oszmianskiego, odnotowany zostai w księgach sądu braalawskiego w 1700 roku (CPAHL, f. DA, r. 1700, nr 46, s. 209-216). W tymže roku Benedykt Šlizien, krajczy starodubowski, oskar- žony zostai przez sąsiadkę, niejaką panią Staszkiewiczową, o najazd i rozgrabie- nie folwarku (CPAHL, f. DA, r. 1700, nr 46, s. 223-224).
Stefan Šlizien, starosta oszmianski, w 1703 roku zostai czlonkiem Rady Kr61ewskiej (VL, t. VI, s. 53). On tež jako referendarz Wielkiego Księstwa Litewskiego okob 1710 roku posiadal w Wi!nie na ulicy Jatkowej cztery kamieni- ce {A WAK, t. XXXIX, s. 348). Andrzej Aleksander Šlizien, stolnik braciawski, i jego zona Anna z Kierkinow Slizniowa w roku 1718 ofiarowali 5000 tynfow na košciol Narodzenia Najswiqtszej Panny Trockiej w Trokach {AWAK, t. XI, s. 407-409).
„Wielmozny jegomoic, pan J6zef Šlizien, jeneral-adiutant woysk cudzoziem- sktch Wielkiego Xi^stwa Litewskiego” figumje w księgach Giownego Trybunahi Litewskiego z lat 1743-1747 {AWAK, t. XX, s. 539-545). Michal, Rafat, Tadeusz, Jan Slizniowie podpisali w 1764 roku od powiatu starodubowskiego elekcję ostat- niego krola polskiego Stanisfawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 120).
Kazimierz Šlizien, sędzia Trybunahi Giownego Wielkiego Księstwa Litewskiego z powiatu starodubowskiego, szambelan Jego Krolewskiej Moici, gene- rabadiutant bufawy wielkiej wojska Wielkiego Ksi^stwa Litewsiego, zapisal w 1783 roku kosciolowi unickiemu we wsi Kaziemierzow, naležącej do majątku Motyki, znaczne sumy pieniędzy. Wediug dokumentow z 1812 roku Rafa) Šlizien byl wlascicielem dziedzicznego majątku Dziedzilowicze na Minszczyznie (AWAK, t. XXXVII, s. 364). Do tej rodziny naležal rowniez majątek MŠciž. Maria Šlizien w 1898 roku posiadata dobra Nowe Dziewiatkowicze pod Grodnem (CPAH Biaiorusi w Grodnie, f. 24, z. 3, cz. 85, nr 3611).
J6zef Šlizien byl komisarzem powiatu borysowskiego w 1812 roku po wy- zwoleniu ziem Biatej Rusi spod okupacji rosyjskiej (ibidem, s. 209, 233). W 1828 roku Rafat Šlizien otrzymal od senatu i rektora Uniwersytetu Wilen- skiego zaswiadczenie о tym, \z jest studentėm Wszechnicy: Quutn nobilis juve- nis Raphael Joannis filius Šlizien, die XSeptembris Anni MDCCCXXI in Civium
241

hujus Caesarea Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptss, in Ordine Professorum scientiarum Ethico-poiiticarum Juri tum Romano, tum Criminali veterum et recentiorum gentium, tum Patrio, tum Ecclesiastico, Oeconomiae publicae. Historiae universali et Statisticae, nec non Statisticae et Diplo- matiae Rossici Imperii, trium annorum spatio multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et processus praeceptoribus suis adeo probaverit (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 835, s. 12).
Jedna z gatqzi rodu Slizieniow posiadala dobra Wolna w powiecie nowo- grodzkim. Z niej pocbodzi) rnalarz Otton Slizien. Matk^ jego byia Aniela z do- mu Mackiewicz6wna, ojciec mia! na imic Jan. Otton mial jeszcze picciu braci: Rafala, Mieczysiawa, Lucjana, Boleslawa, Wladyslawa. Rodzina szczyciia si$ dhjgim rodowodsm i zajmowala znacz^ce miejsce w zyciu sziachty kresowej.
Drzewo genealogiczne ¿lizieniow, sporzqdzotie w 1832 roku przez Deputa- cjq Wywodow^ Szlachecka w Minsku, a przechowywane obok wielu innych materi alow poswicconych dziejom tej rodziny w Archiwum Narodowym Bialo- rusi w Minsku, przedstawia dwanascie pokolen rodu, 54 osoby, od protoplasty Andrzeja zaczynaj^c, a koncz^c wlasnie na Ottonie i jego braciach (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3008).
SLIZ1EW1CZ (Slizevlfius) herbu ¿lizien. Ich rodowe maj^tki znajdowaly sic w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 6, 7, 11, 12, 707; f. 391, z. 4, nr 1678).
&MIG1ELSKI (Smigelskis) herbu Lodzia. Na Kresach Wschodnich Smi-
gielscy dziedziczyli dobra ziemskie w powiatach brasiawskim, oszmianskim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 196). Kasper Niesiecki {Herbarz, t. III, s. 139) herb ich opisuje tak oto: „Lodzia zotta, czy zlota o czterech deskach w polu czerwonym, jakby po krwi nieprzyjacielskiej plyn^ca, bez zaglow i masz- tow, cos na ksztalt barki, na gl^bokich jednak rzek przebycie zdolna. W helmie pawie piora i na nich lodz takiegoz ksztaftu. Ten herb byl niegdys z Czech do Polski przyniesiony i rzymskim monarchom w zwyczaju. Od Cesarstwa prze- szedl do Czech, z Czech do Polski w roku 969.
Najprzod nazywali sic tego herbu Lodziowie, wielu z niego pochodzi mc- zow w ojczyznie zastuzonych. Jan Lodzia, biskup poznanski, zyi w roku 1279; Jasko Lodzia, kasztelan kaliski, kwitn^l roku 1361, a Jarosz, wojewoda, 1145. W Polszcze brali nazwiska od zamkdw albo od dobr dziedzicznycb, dlatego Lodziowie pisali siq jedni z Kumisza, z Kampy; drudzy, najwazniejsi jednak kwitn^li, co sic pisali z Bnina (...), Dom ten albo familia z Bnina z dawnych Sarmatow pochodz^ca, wespol z Lechem w wielkopolskim kraju osiadla”, Z tych to najstarszych Lodziow z Bnina, Lechitow, miata, wedlug legendy, wy- wodzic sic t rodzina Smigielskich.
Wywod familii urodzonych Smigielskich herbu Lodzia z 13 XII 1819 roku stwierdzal: „Dom ten jest dawny i starozytny w Krolestwie Polskim i jego pro- wincyach Andrzej z Bnina Smigielski, przenioslszy sic do krajow litew- skich z Korony Polskiej, i zlozywszy sytuacyc, wlasnc r^ka napisal dyaryusz, w ktorym wywod swego pochodzenia objasnil”. Urodzony byl on w roku 1622.
242

Služyl pod Chodkiewiczem w Inflantach, oženit się tam z westfalską Niemką Matgorzatą Bron i mial z nią trzech syniw. Z drugą žoną, Magdaleną Grotu- z6wną, doczekal šią synöw dwoch.
W minionycb wiekach stynęli Šmigielscy z patriotyzmu i walecznosci. Dobra posiadalt zarowno w Inflantach, jak tež i na Wilensczyznie, Mihszczyžnie, Witebszczyznie. Stalym ich gniazdem rodowym byly Berženiki w powiecie brasiawskim. Spokrewnieni byli z ksiąžętami Puzynani, Podbereskimi, Dzie- wlewskimi, Kimbarami, Konopackimi, Czechowiczami, Zdarkiewiczami, Ine zykami, Bartoszewiczami, Szymkowiczami, Siesickimi, LeSniowskimi, Tamow- skimi.
W 1819 roku heroldia wilenska uznala Mikolaja, Tadeusza, Romualda, Ka- zimierza, Jerzego, Stanislawa, Michala, Adama i wielu innych Šmigielskich za „rodowitą i starožytną szlachtę poiską”, wpisując ich do pierwszej ezęsei ksiąg szlachty guberni litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 63-72).
ŠMIGLECKI (Smigleckis) herbu nieznanego. Mikola) ze Smigia Šmiglecki (Nicolaus heres in Smygel) wspomniany jest 2 stycznia 1426 roku w aktach po- znanskich (Kodeks dyplomatycyiy Wielkopolski, t. IX, s. 3). Z te] rodziny pocho- dzif Marcin Šmiglecki (1552-1618), wybitny profesor Wszechnicy Wilenskiej. Herbaize polskie miiezą o Šmigleckich. Walerian Nekanda-Trepka uwazal ich za „ludzi prostych”, pisząc w Liber generationis plebeanorum (s. 373): „Šmiglecki nazwat siq z Pokrzywnice Kobiele rymarza mieszczanina syn. Temu rymarz ojciec dal pieniqdzy coš dia arcndy jakiej i dia oženienia siq. Ten zalecal siq pannie Go- stawskiej w sandomierskiej ziemi, ale poznano z niego, iž chlop, bo mowq mia! chlopską - szepluniawq, i prostak w obyczajach. Nie chciala zan panna. Mowiąc z patiną, to czqsto powtarzal: «tak ei, tak ei, mošcivva panno». A do slugi zas, choč panna slyszala, mowit: «Matyjasku, skurwysynu, nie wyeosateü mi portek». Owa prostak srogi jest. Ten pojąl przecie w belskiej ziemi anno 1627”.
ŠMIGLEWICZ (Smiglevi&us) herbu Ostoja. Ich rodowe posiadloSci zrtaj- dowaly siq w powiecie tefszewskim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 602).
ŠN1ADECKI (Sniadeckas) herbu Leliwa. Nazwisko wziqli prawdopodobnie od miejscowosci Šniadka w powiecie kieleckim. W XIX stuleciu najwiqkszymi uezonymi polskimi i najwybitniejszymi nauczycielami na LFniwersytecie Wilenskim byli brada Jan i Jędrzej Šniadeccy, specjališci na poziomie europejskim. Przybyli otri do Wilna z ziem Polski srodkowej. Rod ich od okolo 1650 roku uzywal herbu Leliwa i naležal do szeregu rdzennych rycerskich rodöw Wielkopolski.
Profesor Jędrzej Šniadecki 12 czenvca 1833 roku zwracal się z listem do cara Mikolaja I, w ktdrym m.in. przypominal genealogię swej rodziny: „Familia proszącego, zaszczycając siq swobodami dostojehstwa szlacheckiego, dziedzi- czyla w wojewodztwie niegdys gniežniehskim, a teražniejszym Ksiqstwie Poznanskim dobra ziemskie szlachetnie doszle jeszcze do posiadania Jqdrzeja Šniadeckiego, ojea proszącego” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr468, s. 1-12).
Rodzice owych uczonych, Jędrzej i Franciszka z Giszczyhskich Šniadeccy, byli wlascicie lärm folwarku (ponad 100 ha) obok miasteczka Žnin w Wielkopol-
243

see. Jądrzej senior zaliczal šią na pewno do znaezniejszyeh obywateli, skoro pelnil tam funkcje lawnika, wojta i burmistrza.
SREDZLf'iSKI (Sredinskas) herbu Leliwa. Wywodzili šią z Podlasia. W XIX wieku kilkakrotnie byli potwierdzani jako rodowita szlachta przez zgromadzenia szlacheckich deputatow gubemi wilenskiej i minskiej oraz przez Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu.
SWIACKIEWICZ (Sveckevifiius) herbu Nieczuja. Miejscem ich osiedle- nia byi powiat oszmianski.
SWIANIEWICZ (Svenevjčius) herbu Kuniglis. Za protoplast^ rodu Swianie- wiezbw uznawano Alojzego Swianiewicza, wlasciciela majątku Pacowskie (Ohu- szewskie) w powiecic lidzkim, ktory pozostawii syna Matysa (poiowa XVII wieku), a ten z kolei Aleksandra. Aleksander zaš mial syna Jerzego oraz wnukAw Michaia i Dominika. Drzewo genealogiezne rodu Swianiewiczow, zatwierdzone przez herol- dią wilenską w 1832 roku, przedstawialo dziewięc pokolen (22 osoby plci mąskiej). W XIX wieku Swianiewiczowie gospodarawali w majętnošci Goworskie w powie- cie lidzkim. Spokrewnieni byli z Niemirami, Korkuciami, Pawlowskimi, Pukowi- czami, Mongiaiiami, Zapašnikami (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 640).
ŠWIDERSKI (Sviderskas) herbu Lubicz, Ogonczyk, Pogon I, Polkozic, Rawicz, Slepowron (por. M. Paszkiewicz, J. Kulczycki, Herby rodovt polskich, s. 465). Niektorzy pieczątowali šią tez godtem Ostoja. Okoto 1580 roku Jan Swiderski by! wlascicielem majątnošci Zdzitowce kolo Brzescia. WywSd familii urodzonych Swiderskich herbu Lubicz, zatwierdzony w wilenskiej heroldii 28 sierpnia 1820 roku, stwierdzai m.in., že „tej starožytnej familii początek w cie- niach gląbokiej starozytnošei ukryty. Albowiem spomiądzy dwunastu synow Olgierda Wielkiego, xiąžęcia litewskiego, byi Boleslaw Swidrygiello. Ten po roznych losu przemianach ostateeznie odzieržal Xięstwo Podolskie. Po Bole- slawie Swidrygielle tož Xiąstwo odzieržal syn jego Lew Swidrygiello, rozne obywatelom tegož Xiąstwa nadawal przywileje, ktore Konstytucja Unionis 1569 wszystkie przywileje Lwa Swidrygieliy i innych xiąžąt Rzeczpospolita aprobowala.
Tenze Lew Swidrygiello, gdy mu šią urodzil syn, a twarz šią jego tak ža- rzyla jako wągle, dal mu imią na chrzcie šwiątym Wągl. Kt6ry to Wągl Swidry- giello w wojewodztwie lubelskim i ziemi hikowskiej zbudowal miasto i nazwat one od imienia swego Swidry, Te stalo šią gniazdem domu i imienia Swiderskich. Jego zatem potomkowie, imią ojea swego wziąwszy za przydomek, po- cząli šią pisač jedni na Swidrach, drudzy z Swidrow Wąglowie Swiderscy.
Z tych Symon Wągl Swiderski mial za sobą Katarzyną Kiersnowską, podsą- dziną nowogrodzką, siostrą rodzoną Jana Kiersnowskiego, wojewody nowo- grodzkiego, z kt6rą splodzit czterech syn6w: Adama, Szymona, Jana i Jerzego, mial dobra w wojewodztwie nowogrodzkim Pawlukowszczyzną, Rustmowicze, Kruchowicze, Lachowicze i Bordziacze; a w wojewodztwie lubelskim Kazimiera, Miedziolą; a w ziemi hjkowskiej Swidry, ktoremi synowie jego rownie
244

we wszystkich dobrach dzieliti šią. A tak Adam Szymonowicz Swtderski zrodzil syna Kazimierza, czesznika oszmiaiiskiego; drugi Szymon Szymonowicz zosta- wit po sobie Adama Swiderskiego, skarbnika mozyrskiego i cėrką Konstancyą, w zamąšciu Janową Marchaczową; tnzeci, Jau, ktbrego syn Dominik w matolet- niožci umarl, a corka Krystyna, w zamąsciu za Truskovvskim, bezpotomnie ze- szla; czwarty, Jerzy, z ktčrego urodzii šią Pawel MichaJ Swiderski, stolnik no- wogrodzki. Ci trzej we vvszystkich dobrach ojczystych r6wny dzial posiadali”.
Z biegiem lat rozgalązili šią Šwiderscy na liczne wojewodztwa t powiaty, tracąc niekiedy rodowe dobra, dlatego musieli dzieržawič folvvarki od bogatszej szlachty. W 1820 roku heroldia potwierdzila rodowitošč braslawskiego skupiska Wąglow Šwiderskich: Antoniego, Jakuba, J ana Stanislawa, Kazimierza, Jozefą i innych, uznając ich za „rodowitą i starožytną szlachtą polską” (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 195-1%).
Wywdd familii urodzonych Wąglow Švviderskich herbu Ostoja z 28 VIII 1820 roku informowal, že „familia ta, odwiecznie dostojnošč szlachecką posia- dając, w wojewodztwie nowogrodzkim i innych kraju polskiego prowincyach dziedziczyla dobra ziemne”. Michal Pawel Wągl Šwiderski, stolnik nowogrodz- ki, wtašciciel dobr Pawlukowszczyzny, zostawil syna Franciszka, a ten ową majątnošč w 1723 roku sprzedal; jego zaš potomkowie nabyli Hermanowszczy- znę na Wilenszczyžnie.
W 1820 roku Maciej z synami Wawrzyncem i Tadeuszem Wąglowie Šwi- derscy zostali uznani za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”. Wpisano ich do pierwszej cząici ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 263-264),
Jak wynika z zapisow archiwalnych, Šwiderscy byli rodem patriotycznym, brali udzial w polskich powstaniach (por, J. Lukaszewski, Pamiętnik). Kajetan i Wojciech (ks.) Šwiderscy reprezentowali szlachtę zicmi wiskie] w Komisji Porządkowej Księstwa Mazowieckiego w 1794 roku (por. Akty powstania Ko~ sciuszkit t. II, cz. 2, s. 16).
Šwiderscy, zamieszkali licznie w powiecie dzisneh skirti i lidzkim, byli spo- krewnieni z Rusieckimi, Samujfami, Pietkiewiczami, Kompanowskimi, Parafia- nowiczami, Novvickimi, Rzeczyckimi, Kolakowskimi, KozIowskimi, Wroblew- skimi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117, II; f. 391, z. 7, nr 1838).
Š WIDERSKI-BALASZEWICZ (Sviderskas-Balasevičius) herbu Korwin. Przez wieki osiedleni byli na Wileriszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 339).
ŠWIDE,0 (Svidfas) herbu Korczak VI. Znani byli w Wielkim Ksiąstwie Litewsktm od XVI wieku.
ŠWIETLIKOWSKI (Svetlikauskas) herbu Kotwicz. Žadne ze znanych nam drukowanych opracowah heraldyczno-genealogicznych nie podaje infor- macji o tym rodzie. Znaležč je možna natomiast w rękopišmiennych zrodtach archiwalnych. Jeden z takich zapisow, mianowicie Wyw6d familii Swietlikow- skich herbu nieznanego z 18 grudnia 1819 roku, przechowywany w zbiorach dawnej heroldii wilehskiej, tak oto przedstawia dzieje tej rodziny: „Przed narni,
245

Mikolajem Abramowiczem, zastępującym miejsce gubemskiego wileñskim po- wiatowym marszalkiem, dworu Jego Cesarskiej Mošci kamer-junkrem i kawale- rem, prezydującym, oraz deputatami ze wszystkich powiatów do przyjmowania i roztrząsania wywodów szlacheckich obranymi, zlozony zastal wywód rodo- witoáci starožytnej szlacheckiej familii urodzonych Swietlikowskich.
Z którego gdy dowiedzionym zostato, že przodek familii urodzonych Swietlikowskich Hryri Sielicki Swietlik piastowal urzęda cywiine i odbywal znaczną S2aržę wojskową, z którego familia doplero wywodzących šią Swietlikowskich bierze początek, wspólnie z dwoma bracmi swojemi Nikitą i Danielem dziedzi- czyl folwark Sejle nazwany za nadaniem Jerzego Illinicza, hrabi na Mirze, w roku 1506 Juni 20 datowanym, którego extrakt 1796 Januari 27 z ksiąg ziem- skich nowogródzkich wyjęty poáwiadczyl, zaš w Deputacyi Wywodowej Szlacheckiej Grodzienskiej przez dalszą familią Swietlikowskich mieszkających w powiecie nowogródzkim zložony zostal; o czem 2apewnilo swiadectwo przez Ignacego Kini tą, sędziego grodzkiego nowogródzkiego, w roku 1811 Augusta 24 dnia pod pieczęcią wywodzącym się dopiero wydane, že ojciec rzeczonego Kmity, będąc deputatėm grodzienskiej gubemi, razem z dalszemi papierami familii Swietlikowskich služącemi, i rzeczony przywilej zložyl.
Andrzej Swietlik, že pochodzi z wyzej pomienionego Hrynia Swietlika, i že synem rodzonym jest jego, pizyniosto tą pewnosc swiadectwo od Swietlikowskich w gubemi grodzienskiej mieszkających, dopiero wywodzącym się, w roku 1819 Okfobra 9 wydane, którzy z tycbže samych pizodków pochodzą. Tenže Andrzej splodzil syna Daniela, a Daniel syna Jana; przekonaly o tem metryki chizestne 1622 Januaryi 17 Daniela, a 1700 maja 27 Jana, z cerkwi parafialnej wielko-zakonnickiej wyjęte’\ Wynikaloby z tego zapisu, že Daniel Swietlikowski splodzil syna Jana, mając lat 78, co jest mato prawdopodobne, ale przeciež nie niemozliwe...
Idžmy dalėj za zapisem archiwalnym: „Jan Daniclewicz Swietlikowski splodzil synów pięciu: Tomasza Ignacego, dwuimiennego, Jozefą, Macieja Mi- chala, tež dwuimiennego, Jakuba i Franciszka. Zapewnity o tem ich metryki chrzestne z kosciola szyrwintskiego wydane. Spomiędzy rzeczonych synów Jana Danielewicza Swietlikowskiego najprzód Józef splodzil synów czterech: Kazimierza, Adama, Jana i Franciszka (...); wspomnieni zas synowie Józefa Swietlikowskiego, pierwszy, Kazimierz ma synów dwóch: Adama i Hieronima (...); Adam zaé ma syna jednego- Feliksą; trzeci Jan ma syna Hipólita; czwarty Franciszek ma syna Barttomicja.
Macicj Micha! Janowicz Swietlikowski, dwuimienny, splodzil syna dopiero wywodzącego się Antoniego, o czem przeswiadczyla metryka jego 1777 January] 18 z kosciola kiemowskiego wydana, Jakub Janowicz Swietlikowski, takže dopiero wywodzący się, splodzil synów czterech: Kazimierza, Franciszka, Jana i Wincentego, dowodem metryki (...) z kosciola boguslawiskiego wyjęte.
Poszczególniona dopiero familia Swietlikowskich, od przodków swoích za- szczycona szlacheetwem, którzy, jak się wyzej pokazalo, dziedziczne mieli ma- jątki, zawsze uzywaía prerogatyw temti stanowi wlaáciwych; najprzód w roku 1796 z tejže samej fatnihí Józef i Jakub Swietlikowscy wykonalí juramenty na wiemosc poddañstwa pañstwu rossyjskiemu, i na to wydane swiadectwo zapew- nito, že są szlachtą i mieszkają w gubemi wileñskiej. Po wtóre, w roku 1816
246

podali do Izby Skarbowej Wilenskiej listę szlachecką swojcj familii, na co röw- niezkwit, 1816 Juli 31 wydany, swiadczy.
Na fündamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodöw, rodowitosc familii urodzonych ¿wietlikowskich prdbujących, zastępca marszatka gubem- skiego i deputaci powiatowi, stosownie do przepisöw nie mniej pilnująe się prawidel w ukazach z Rządzącego Senatu przeslanych, familią urodzonych, amianowicie wywodzących šią, jako to: Kazimierza z synami Adamem i Hiero- nimem; Adama z synem Feliksem; Jana z synem Hipolitem; Franciszka z synem Bartlomiejem Janowiczow; Antoniego Michalowicza; Franciszka, Kazimierza, Jana i Wincentego Jakubowiczöw Swietlikowskich za rodowitą i starožytną szlachtę polską uznajemy, oglaszamy i onych do ksiąg szlachty gubemi litew- sko-wilenskiej kiasy pierwszej zapisujemy. Dzialo šią na sessyi Deputacyi Wy- wodowej Szkcheckiej Gubemi Litewsko-Wilehskiej w Wilnie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 129-130),
W roku 1851 heroldia wilenska potwierdzita rodowitosc Dionizego, Gaspra, Leona, Boleslawa, Ambrožego, Romualda, Justyna i kilkunastu innych Swietli- kowskich, dzieržawiących w powiecie wilenskim dobra Poszyrwincie, Jodele, Traki, Bojaryszki, Gielwany i inne od panöw Ledochowskich, Kosciatkowskich, Muraszewiczdw i skarbu panstwa (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 2837).
Hieronim Herman, Jan i Norbert Swietlikowscy figurują. na liscie szlachty powiatu wilenskiego z roku 1852. Wszyscy bez wyjątku nalezeli do niezamožnej, tzw. zagrodowej, szlachty kresowej (CPAHL, f, 391, z. 9, nr 2052, s. 8). Jak wynika z przekazöw archiwalnych, Swietlikowscy w tym ßkresie mieli žony z takich domow, jak: Pietkiewiczowie, Plebahscy, Koza- kiewiczowie, Bokszanscy, Siemaszkowie, Hurbanowiczowie, Botejszowie, Daniszewscy, Korolewiczowie.
ŠWIĘC1CKI (Svencickas) herbu Janina, Jastrząbiec, Godziemba, Korab, Krzywda, Pilawa, Rola. Pochodzili ze Šwięcicna Mazowszu. Od wieköw licznie zamieszkiwali na ziemi dobrzynskiej. Kresowi Šwięciccy herbu Jastrząbiec osiedleni byli w powiecie witkomierskim i spokrewnieni byli z Raczkami i Pod- skoczymami. Wywodzili šią od Tomasza, Žydą nobilitowanego w 1768 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 223). O Jastrzębczykach Bartosz Paprocki wXVI wieku pisal: „Šwiąciccy, dom rozrodzony i možny. Mikolaj, ktöry miat synow pięč za wieku mėgo, corką jedną”,
Adam, Maciej i Stefan Šwięciccy od ziemi wyszogrodzkiej w 1648 roku podpisali akt elekcji krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 109). To šamo od ziemi nurskiej uczynil Aleksander Šwiącicki z Zabiela, Uchwalą sejmiku wojewödz- twa mšcislawskiego z 6 listopada 1666 roku podpisali m,in. Stanislaw Jan oraz Andrzej Wladyslaw Šwiąciccy (Istoriko-juridiczesklje malieriaty..., t. XXVIII, s, 149).
Stanislaw Šwjącicki, podczaszy rzeczycki, w roku 1674 od wojewodztwa mscislawskiego zložyt w Warszawie podpis pod suffagacją krola Jana III Sobie- skiego (VL, t. V, s. 162). Inny Stanislaw Swiącicki, biskup chelmski, oraz Mikolaj, kanclerz pozttahski i scholastyk warszawski, obaj sekretarze krdlewscy, byli cztonkami jednej z kotnisji sejxnowych (ibidem, s. 229). Michal Šwięcicki
247

byt w latach 1736-1738 szambelanem krolewskim (Urzędnicy dawnej Rzeczypo- spolitej, t, IV, s, 264).
Wywôd familii urodzonych Šwięcickich herbu Krzywda z 15 wrzesnia 1832 roku, zatwîerdzony w heroldii wilenskiej, stwierdzal, že „familia urodzonych èwiçcickich dostojnošcią szlachecką i dziedziczeniem dôbr ziem- nych zaszczycona, užywa herbu Krzywda (...). Protoplasta niniejszego wy- wodu Mikolaj Aleksander Swięcicki mial czterecb syn6w: Pawla, Jana, Wla- dyslawa i Marcina, ktôrym stryj ich Pawel Šwięcicki po zejsciu swoim przeznaczyt majętnosc swą dziedziczną Gurlany zwaną, w w-wie wilenskim ležącą, do rôwnego dzialu.
Z tych czterech synôw Mikolaja Aleksandra Pawel, Jan, i Marcin zeszli bezpotomnie z tego swiata, a brat ich Wladyslaw Šwiącicki, drogą naturalnego spadku stawszy šią wlascicielem calkowîtej majętnošci Gurlan, sukcesorem i dziedzicem onej uczynil syna swego Jana Swiçcickiego, jak o tym wszystkira zapewnify: 1. Prawo wieczyste darowne Pawla Aleksandrowicza 5wiącickiego synowcom swoim: Pawlowi, Janowi, Wladyslawowi i Marcinowi Aleksandro- wiczom Šwięcickim na majętnošč Gurlany w roku 1668 maja 5 dane; 2. Testament Wladystawa Šwięcickiego w roku 1739 Juli 6 sporządzony (...). Rzeczony Jan Wladysiawowicz Šwięcicki splodzil synôw dwôch: Stanislawa i Wincente- go, ojca wywodzącego šią Szymona Swięcickiego (...).
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodôw, rodowitosé starožytną szlachecką familii urodzonych Šwięcickich probujących, my, zastęp- ca marszalka gubemskiego i deputaci powiatowi, stosownie do przepisôw (...) familią urodzonych, a mianowicie wywodzących šią, jako to: Wincentego, syna Jana, z synem Szymonem Šwiącickich za rodowitą t starožytną szlachtą uznaje- my, ogiaszamy i onych do ksiągi szlachty gubemi wilenskiej pierwszej klasy zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028, s. 45-46).
Kazimierz Brodawka-Šwięcicki 24 kwietnia 1994 roku w „Glosie znad Niemna” (Grodno) pisai o biatoruskich (w sensie geograficznym) odgalęzie- niach rodu: „Na Bialorusi Šwiąciccy mieszkali juž w XVI wieku, z ktôrych pienvszy jest znany Andrzej Marcin Šwięcicki. Nastąpnie įwiąciccy} np. Adam ze éwiçcic éwiçcicki w roku okolo 1600, rozrodzili šią i zamieszkiwali rôzne strony Bialorusi: powiaty mscisîawski, pinski, niestawiski, borysowski, minski.
âwiçcicki w 1660 roku, towarzysz husarski w ï chorągwi porucznika M. A. Sakowicza hetmana polnego W. Ks, Litewskiego K. Gosiewskiego, w dniu S pazdziemika 1660 roku zostal «piką uderzony» w bitwie z Moskalami nad rzeką Bastą na Bialorusi. Wsrôd licznych Šwięcickich na przestrzeni dziejôw Karol àwiçcicki byl sędzią ziemskitn Mscislawia, a Ignacy Šwiącickį - ko- niuszym minskim, natomiast Wincenty éwiçcicki w 1800 roku - chorąžym borysowskim.
Urodzony w 1836 roku w Krystynôwce pow. Kobryn Zygmunt Šwiącicki byl lekarzem w Minsku, gdzîe tež zmart w roku 1910, a ktôrego wnuk podpo- rucznik Wladyslaw àwiçcicki, ur. w 1905 roku, s. Witolda, w roku 1940 zostal zamordowany w Kozielsku przez NKWD, Jest to jeszcze žyjąca w Polsce, spo- krewniona z rodziną Micktewiczow galąž ėwięcickich. Z mieszkającej od XVI wieku na ziemi mihskiej kolo Borysowa do 1918 roku rodziny Józef Šwięcicki
248

syn Boleslawa, będąc przed 1939 rokiem redaktorėm Kuriera Wilenskiego, zo- stat wywieziony do ZSRR, gdzie zmarl w obozie w 1946 roku na Syberii. A jego stryjeczne potomstwo žyje i mieszka wspolczesnie w Polsce i USA”.
ŠWIĘTOCHOWSKI (Šventa cha US kas) herbu Dolęga, Pobog, Prus. Wy- wod famiiii urodzonych na Šwiętochowie Šwiętochowskich herbu Prus 3-tio z 12 VIII 1820 roku informowal: „Familia urodzonych na Šwiętochowie Šwięto- chowskich jest dawna i starožytna w Rrolestwie Polskim i jego prowincyach, že pierwiastkowych nastania jej początkow došledzič z pewnošcią niepodobna, dosyč jest przestac na tej nieomylnej prawdzie, že znakomita szlachetnošč ich domu z cieniow glębokiej starožytnošci widziec siq daje, jeszcze przed trzema z gorą wiekami w wojewodztwie mazowieckim kwitnąca, z ktorego to domu wielu znakomitych ojczyzna miala męžow, gorliwych o dobro kraju i przywią- zanych wiemoscią ku tronowi panujących monarchow, oraz męžnych w dzielach wojennych rycerzy, a z ktoiych potomstwa licznie rozkrzewione po rožnych pahstwa tego ziemiach zasiedliwszy się wiele z nich z dobranetni dla się przy- domkami uformowalo famiiii tej domow piszącemi się, jedni w ziemi warszaw- skiej i liwskiej - Golenczykami, dnidzy - Wofyncami, a inni - Sopkami. Wszy- scy jednak, jak się z latwosęią dostrzegač daje, pochodzą z jednego Golehczy- kow domu i od dobr Swiętochowa pierwszą wzięli swojego nazwiska donominacyą”.
Arnold Šwiętochowski pierwszy wyniosl się na Žmudž w roku 1674. Šwię- tochowscy spokrewnieni byli z Laskowskimi, Zaleskiui), Houwaltami, Olendz- kimi. Gorki wydawali za Czarneckich, Dmuchowskich, Fergiszdw, Grabow* skich. W roku 1820 heroldia wilenska uznala Pawla Ignacego, Onufrego, Pela- giusza Jozefą na Swiętochowie Swiętochowskich za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pienvszej częšci ksiąg szlachty gubemi wilen- skiej (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1553, s. 216-221).
ŠWIĘTORZECKI (Sventožeckis) herbu Trąby. Ich rodowe majątki znaj- dowaly się w powiecie wilehskim. W XIX wieku posiadali m.in, w tym powie- cie folwark Lomiany (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2541, s. 36). Wywdd famiiii urodzonych Šwiętorzeckich herbu Trąby z 13 VIII 1820 roku oznajmial: „Familia urodzonych Šwiętonzeckich jest od dawnych czasow zaszczycona prerogatywą szlachecką, posiadata dobra ziemne, z ktorej famiiii pochodzący, a w niniejszym wywodzie za protoplast^ wzięty Jozef Šwiętorzecki, ktory pošrod mnogich za- szczytow po przodkach dziedzicząc prawem naturalnego spadku kondycyę w okolicy Bružach w powiecie upickim sytuowaną, wydal swiatu syna Adama wroku 1741”.
Ten zaš po wyzbyciu się dobr przeniosl się do powiatu wilenskiego, gdzie oženiony z Agatą. Gilewską, pozostawil syna Jana Piotrą. On tež w roku 1820 zostal uznany pnzez heroldię wi!enską za „rodowitego i starožytnego szlachcica poiskiego” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 3553, s. 222-223).
ŠWIĘTOSLAWSKI (Sventoslavskis) herbu Rola. Jerzy Šwiętoslawski od wojewddztwa krakowskiego podpisal w 1697 roku sufragację krola Augusta II
249

(VL, t. V, S- 423). Wojciech Augustyn z Grabia na Šwiętoslawiu Šwiątoslawski, lęczycki burgrabia grodzki, Ludwik oraz kilku innych Šwiątoslawskich ziožylo w 1764 roku podpisy pod aktem elekcyjnym ostatniego kr61a polskiego Stani- siawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. i 16).
ŠWILCZEWSKI (Svilčiauskas) herbu Radwan. Naležaty do nich posia- dlošci w powiecie rosienskim,
SWINKA (Kiaulytis) herbu Swinka. W zaborze pruskivn pisani byli: Swin- chen, Swynichen, Schweinicben. Na Šląsku uty wall odmiany nazwiska i herbu Schweinchen (J. Siebmacher, Wappenbuch),
ŠVVINSKI (Svinskas) herbu Lubicz. Nobilitowani w 1550 roku. Nazwisko wziąli od miejscowoSci Šwinsko w powiecie brzezinskitu.
ŠWIRSKI (Svirskas) herbu Cioiek, Doüwa, Hipocentaurus, Ostoja, Szala- wa. Slynęli juž przed pięcioma wiekami jako waleczni rycerze i patriotyczni obywatele Rzeczypospolitej. Kniaž Aleksandro Swirski w czerwcu 1511 raku zaskaržyl swych brač i Piotrą i Andrzeja, že nie chcą podzielic šią z nim dzie- dzicznymi majątkami (Russkąja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 856-858). Kniaž Ždan Aleksandrowicz Swirski wediug listy z 1528 roku mial w razie wo- jennej potrzeby stawic pod bron 5 zbrojnych i konnych žolnierzy ze swych po- siadlošci.
Kniaž Michajlo Šwirski, ziemianin brzeski Andrzej Paszkowski i ziemianin brzeski Chembin Wojnowicz w 1529 roku procesowali się w Wilnie o wzajemne pobicie podczas pijackiej burdy (ibidem, s. 1846-1849). W listopadzie 1529 roku krol Zygmunt obdarowal pana Bolka Michajtowicza Swirskiego posiadlosciami Bohdana Kuncowicza, znajdującego šią od lat w niewoli moskiewskiej (ibidem, s. 1874-1875). Jan Swirski, marszaiek hospodarski, dzierzawca mejszagolski, namiestnik wilenski, odnotowany zostal w zrodlach archiwalnych w roku 1592.
Wojciech z Ronianowa Swirski, szlachcic z ziemi halickiej, zostal 10 marca 1627 roku przez tamtejszy sejmik obrany na poborcą podatkowego halickiego i trembowelskiego. 25 sierpnia 1632 roku Zygmunt Swirski, podsądek ziemi halickiej, obrany zostal posiem na sejm elekcyjny (Akta z Archiwum Ziemskiego we Lwowie, t XXIV, s. 34, 41, 44). W księgach ziemskich grodu biržanskiego 29 pazdziemika 1697 roku zapisano Andrzeja Swirskiego, bojarzyna (Biržų dvaro teismo knygos, s, 151-153), Akt konfederacji ziemian halickich z 5 VI 1767 roku w obronie wiary katolickiej i wolnošci ojczyzny podpisal m.in. Igna- cy Swirski,
W XIX wieku Swirscy dziedziczyli majątki takže na Podolu (Spisok dwo- rian podolskoj gubemii, s. 93). Wpiywowi i szanowani byli na Wilenszczyznie. Rotmistrz Stanislaw, regenci Antoni i Andrzej Swirscy figų ruja na lišcie sziachty powiatu oszmianskiego z roku 1809.
Wywöd familii urodzonych Šwirskich herbu Doliwa, zatwierdzony w heroldu wilenskiej 18 marca 1804 roku, infomiowal: „Juchno kniaž Swirski, pierw- szy protoplasta dzis wywodzących šią, zostawil po sobie synöw: Wojciecha
250

i Andrzeja, jak o tem poswiadczyt zapis w roku 1571 Apryla pierwszego dnia uczyniony, a 1798 January] 18 W ziemstwie oszmianskim aktykowany. Andrzej syn Juchny zostawil po sobie synow Jana i Pawta, z ktorych Jan wydai swiatu synow: Szczęsnego, Stanislawa, Melchiora, Kaspra i Mikoiaja. Melchior Jano wicz zostawil po sobie syna Kxzysztofa, z ktorego zostali urodzeni synowie: Rafaf, Gabry el i Michal”.
Rod ten z biegiem lat rozgalęzii się po licznych powiatach i wojewodztwach Rzeczypospolitej Obojga Narodow. W 1804 roku heroldia w Wilnie uznala za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” Piotrą, Kazimierza, Franciszka, Teodora, Leona, Ignacego, Demetryusza, Bazylego i Samuela Swirskich (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 197-200).
IVywod famiiii urodzonych Swirskich herbu Szalawa z 18 XII 1819 roku oznajmia), ¿e „ta familia, od najdawniejszych czasow prerogatywami szlachec- kimi zaszczycona, dobra ziemskie dziedzictwem possydowala w prowincyach tego panstwa, mianowicie w powiecie oszmianskim, Jerzy Swirski, protoplasts tej famiiii, dobra ziemskie Pogiry zwane dziedziczyl”.
Jego potomkowie Wawrzyniec, Szymon, Marcin Jerzy, Jan Swirscy w 1819 roku uznani zostali przez heroldię wilenską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” oraz wpisani do pierwszej częžci ksiąg szlachty gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 122-123). W 1835 roku heroldia wilenska po- twierdzita szlachecką rodowitosc Šwirskich zamieszkalych na Mohylewszczyz- nie (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 455, s. 20-21). W 1837 roku heroldia wilenska od- notowala w powiecie swiącianskim 28 Swirskich {CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1236, s. 41). Licznie reprezentowani byli Swirscy rowniez w powiecie lidzkim, o czym swiadczy spis tamtejszej szlachty z roku 1855 (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 1692, s. 149-150).
SWISTUN (Švilpa) herbu Sas. Zapisy o przedstawicielach tego rodu poja- wiają šią w žrodlach archiwalnych od XVI wieku.
251

WASILEWSCY.

lietu 177-1, iiw:t Oktetai 2!* dilia. \VW. J. PI'. Adam. iiiicraiy |Ki«i|itu Hr- sij;iskifi:n t Ignuj \Yasilewsej. taria Mani. Purtau t|nmi»j d swėy w tienslstir Ors*j|
)Įnrl> OSTOJA 4MiĮinjtiinn)L

M a hyč inierz rto gury rgkojcš(% kiiiicem na (161, z jetliicy sirony ktorcgo micsiąc iiicpel- ii3', rognini do miem obrdrony, a z dnigicy,
pnivrry stnmv, gttiiizda o szcšriu rogacli; na kdioiiic <1 wir sYtiagarliitc lijalc, jcdna do dru- giey uIirmon:i girniumi; pole czenvone.

Dowodxilj izlubertes sirego:
1C53, msca lltrmta 2 «Iria. Zaptan dirimtivt» na sumini od H »įsuki Sz<«r- blanki niviewi šventu Jauoiri \V»«ilf*ski«nii dinyui,
1071, Aptyla 23 dnia. Inn miltinu przy pranie mstanyin na niuYtnoM* .ragiel- lonj od J. PP, I Imu loviu« v Janvni IVasi'levskienui dsnynv.
16S8, Uijs 31 dnia, Tt*linirut»ni t* oi Jaus \\‘isita skiepo pro parte stjlov jego Mkbili, Bisylega, KcnsUntrgo j Pioiti VVusilrviskLrki služiĮfpi.
1730, Uąjt 30 dnit. Tf« tumuli-ui Piotrą IViiilrivskiego Jaiiovi TYasilivskiemu sjūfliri shi^cftb.

Opis herbu Oi toj a na karde Herbarza orszaAskiego z konea XVIII w.

T

TABOR (Tabaris) herbu Pöikozic. W zamierzchlej przeszlošci zamieszkiwal na Šiąsku. Pčžniej osiedlili się tež na ziemiach litewskich.
TABOROWICZ (Tabarevičius) herbu Pöikozic. Nazwisko to pojawja sit w zapisach archiwalnych od XV wieku.
TACZANOWSKI (Tačanauskas) herbu Jastrzębiec. O rodzinie tej wiadomo že ,jej protoplastą byi Šcibor z Taczanowa, występujący w aktach grodu kali skiego w roku 1437M (T. Žychlinski, Zlotą księga szlachty polskiej, 1.1, s. 327). Spi. szlachty Krölestwa Polskiego (Warszawa 1851, s. 252) informowal o Taczanow skich herbu Jastrzębiec. Herbarz rodžiu szlacheckich Krölestwa Polskiego z roki 1853 podawal natomiast: „Taczanowscy, w dawrtem wojewödztwie sieradzkim Jakub Taczanowski byl dztedzicem döbr Maköw Stary i Nowy, Labędzie orai Miekolina w wojewödztwie kaliskim i Brzezia w wojewödztwie brzesko- kujawskim, ktore w roku 1649 synowie jego: Jan, Samuel, Stefan i Franciszek pomiędzy siebie rozdzielili, Mikoląj, iowczy sieradzki, w roku 1759 dobn Swince posiadal”.
W dawnych przekazach archiwalnych często spotyka się wzmiank o reprezentantach tego rodu. 23 wrzesnia 1741 roku ksiądz Stanislaw Tacza- tiowski, rektor Kolegium Jezuickiego w Brzešciu, zwröcii się do kahatu Brze šcia z listem: „Wam, panie Marku, y warn, szkolnikom wszystkim, przekazuję abyšcie się nie wazylS moim jurysdyczanom jakiey konfUzji czynič na przyszh swiqta, ani žadnego przcklenstwa na nich nie klaäi, gdyž ja wyrozumiateir z nich, že oni wszystko oddają, na co się obtigowali, Izraelowi. lnnych zaš skia' dek waszych nie dozwalam, ani przeklenstwa žadnego na ich klase w szkolt waszey, bo przyjdzie do tego, že im pozwolę sobie wystawic plotkę jaką, abį poköy swöy mieli, dlaczego žeby žadney napašei na nich nie bylo w szkole wa szey przykazųję surowo” [AWAK, t. V, s. 267).
Aleksander Taczanowski, Iowczy sieradzki, 23 wrzesnia 1764 roku obran; zostal przez poslöw na konsyliarza koronnej konfederaeji generalnej (Publiczm Biblioteka Miejska i Wojewödzka w Rzeszowie - Dzial rękopisow, Rk-3 s. 172).
TALALOWICZ (TalalaviČius) herbu Jastrzębiec. Dziedziczyli posiadtošc na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
TAIjAT vėl TALLAT (Talatas) herbu Žuraw. Wywodzili się z dobr lala cie na ziemi žmudzkiej. W 1817 roku uznani zostali za rodowttą i starožytm szlachtę polską i wpisani do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewsko wilenskiej (CPAHL, f. 392, z. 1, nr 1468, s. 101-102).
25:

TALAT-K1ELPSZ (Talatas-KelpŠas) herbu Prus I. Silnie rozgalęziona starožytna rodzina. Drzewo genealogiczne jednej z galązi przedstawia trzynašcie pokolen i 174 osoby plci męskiej. Za protoplastą wskazano Stanislawa, ktoty rnial syna Marcina, wnukow: Jana, Krzysztofa i Wojciecha. Od 10 in area 1597 roku Stanisiaw Talat-Kielpsz na raocy przywileju krola polskiego Zygmunta III otrzymal majątek Deniszki na Žmudzi. Jego syn w 1605 roku kupil dobra Kielp- szajeie Mozejkiszki. Kolejni potomkowie rowniez pomnažali rodzinne zasoby (CPAHL, £391, z. 8, nr 2570, s. 43-44).
Inna gatąz rodu, užywąjąca tego samego herbu, wywodząca się od Mikoiaja Talat-Kielpsza, przed 1608 rokiem wlasciciela dobr Pieniany, Kroszty, Owinie, Lawkowo, Szolniany Pohikszy, Danniki w powiecie wilkomierskim i upickiin, w roku 1905 liezyla 10 pokolen i 68 osob (CPAHL, f, 391, z. 8, nr 2570, s. 45- 46). Talatowie-Kielpszowie od wiekow znani byli tež na Žmudzi, w XVI stule- ciu notowani byli np. w powiecie upickim i rosienskim (CPAHL, f, 391, z. 9, nr 2782, s. 162). Rozgatęzieni po rožnych wojewodztwach i powiatach, spokrew- nili się przez branie žon z Koscialkowskimi, Borchami i in.
5 wrzesnia 1828 roku hero Id ia minska uznala liczną grupę Tallatow Kielp- sz6w za „rodowitą. i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej czę- set ksiąg szlachty gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, £ 319, z. 1, nr 147, s, 252). W roku 1836 ich przynaležnošč do stanu szlachec- kiego potwierdzila heroldia witenska (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 2053, s. 64-67).
Wywod familii urodzonych Tallatow Kielpszdw herbu Prus / z 30 maja 1836 roku podawal: „Familia Kielpszow dawna i starožytna, dostojnoscią dworzanską zaszczycona, užywa herbu Prus I. Z tej familii idący, za protoplastę rodu wzięty Mikolaj Stanislawowicz Tallat iCietpsz, jako aktualny szlachcic posiadal prawem dziedzictwa po przodkach swoich dobra ziemskie z poddanymi Pieniany, Wil- kiszki, Kroszty, Szytejkowszczyzna, Boguslawszczyzna i inne w powiecie witko- mierskim, Danniki w upickim oraz Lawkowo, Szolpiany Pohikszty i dalsze w ziemi žmudzkiej i takowe dobra jeszcze za žycia między pięciu synow swoich: Jana, Stanislawa, podstarošeiego mscislawskiego, Marcina, Mikoiaja i Jerzego Kielpszdw rozdzielil roku 1608 Nowembra 5”.
TALATOWICZ (Talataviiius) herbu Jastrzębiec i Szreniawa. Dziedziczyli dobra Ejnarowicze w powiecie trockim. Uznani zostali za rodowitą i starožytną szlachtę polską przez heroldię w Wilnie 26 maja 1800 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 24-25).
TALEWICZ (Talevičius) herbu Rawicz. Posiadali majątki na Wilenszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2568).
TALKO (Talkas) herbu Dąbrowa. Ich rodowe dziedziny ztiajdowaly się w powiecie polockim. Ich rodowitosc szlachecką wielokrotnie potwierdzaly heroldie wilenska i witebska.
TALKOWSKI (Talkauskas) herbu Prawdzic i Aksak. Talkowskimi nazy- wali się Polacy i Tatarzy polscy, ei ostatni zresztą przez matzenstwa z Polkami
254

byli spolszczeni, pozostawali jednak często przy wyznaniu mahometanskim. Protoplastą Talkowskich by} tatarski murza Mustafa Milkomanowicz. Nazwisko wzięli oni od majątku Talkunce w powiecie oszmianskim, ktory kröl polski na- dal im za wiemą shižbę (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 777; f. 391, z. 1, nr 776). Poz- niej nabywali Talkowscy takže inne posiadlošci. W 1516 roku Zygmunt III na- dal Bohdanowi Samsonowiczowi Talkowskiemu majętnošč Adamowszczyzna w powiecie trockini, skąd wywodzila się liczna galąž tej rodziny.
W księgach sądu kowienskiego 18 stycznia 1595 roku odnotowany zostal „ziemianin i Tatarzyn hospodarski powiatu lidzkiego Ismail Talkowski, pisa- rzewicz grodzki arabski, czlowiek uczciwy, dobrze osiadly” (AWAK, t. XXXI, s. 211). Z innego zapisu dowiadujemy šią, že malžonką jego byla tatarska knia- hini Ajsza Szachmanceröwna {ibidem, s, 254). Regina Talkowska Chasienowa Sielekiewiczöwna wspomniana zostala w księgach sądu trockiego 23 marca 1689 roku {ibidem, s. 495).
We wrzesniu 1645 roku w Erockich księgach sądowych zapisano, že knia- ziowie Talkowscy byli wlascicielami majętnosci Kolownar w Trokach i w pobli- skiej wsi Sorok Tatar (ibidem, s, 327-332). Pröcz tego posiadali wöwczas Kasy- mow i Dowbuszyszki w powiecie oszmianskim, mieszkali tež w okolicach Wilna (Swirany, Kiena) i Grodna (CPAUL, f. 391, z. 10, nr 370; J. Wolf, Kniaziowie litew- sko-ruscy, Warszawa 1895, s. 642-643). 23 wrzeänia 1824 roku heroldia wilenska pctwierdzila rodowitosc szlachecką duze] grupy panöw Talkowskich zamieszkalych w zašcianku Kemeisze i Talkunce na Grodzienszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 129, s. 67).
W zapisach archiwalnych z XIX wieku röwniez možna znaležč sporadyczne wzmianki o reprezentantach tego rodu. Mlodsza akuszerka w Pruzanach, pani Talkowska, po 22 latacb nieprzerwanej pracy w 1840 roku przeszla np. na eme- ryturę, ktöra miala wynosic 150 rubli asygnacjami rocznie (CPAHL, f. 378, Op. 1840, nr 702). W lutym-marcu 1851 roku Osman Talkowski, zamieszkaty w powiecie lidzkim, oskarzony zostal przed sądem przez mieszkancöw tegož powiatu Cypriana, Rozalię i Leopoldą Kužmickich oraz Konradą Aleksandrowi- cza o „bujstwiennyje postupki" czyli o chuligaūską rozrobę (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3061).
TALMONT (Talmantas) herbu Dąbrowa i Leliwa. Zamieszkiwali na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707, 1622).
TALMONTOWICZ (Talmantavičius) herbu Hipocentaurus. W zrodlach archiwalnych notowani byli od początku XV stulecia.
TALWATOWICZ (Talvataviiius) herbu Šreniawa. Posiadali dobra ziem- skic w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1752).
TALWOSZEWICZ (Talvaševidus) herbu Labędž. Miejscem ich osiedle- nia byl powiai kowienski.
TALUČ (Talutis) herbu Nowina. Stara szlachta z powiatu szawelskjego.
255

TAMULEWICZ (Tamulevičius) herbu Hutor, Od dawna dziedziczyli ma- jątki w powiecie wielonskim na Žmudzi. 6 lutego 1837 roku zostali potwierdze- m jako starožytna szlachta przez heroldię wileiiską (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1060, s. 76-78).
TANAJEWSKI (Tanaievskis) herbu Labędž i Leliwa odm. („zamiast gwiazdy nad księžycetn krzyž kladą”). Od XVII wieku znani byli na Pomorzu, Žmudzi, Biatej Rusi,
TANSKI (Tanskas) herbu Nalęcz. Wywdd famiiii urodzanych Tanskich herbu Naięcz z 9 kwietnia 1789 roku podawat: „Wojciech Tanski, urodzony z Stanislawa Tahskiego, wedle swiadectwa metryki chrztu w roku 1641 kwietnia 7 dnia w košciele parafialnym dzierzgowickim zapisanej, dziedzicząc majętnošč jedną Rostki Kaptury w ziemi rožanskiej w Koronie Polskiej, drugą Tansk i Grzymki w ziemi ciechanowskiej sytuowane, synowi swemu Janowi Tanskie* mu zostawil, ktoty splodziwszy dwoch synow, to jest Macieja i Wojciecha, pra- wem darownym w roku 1725 Septembra 25 datowanym wiecznošcią wyzej wymienione dobra zapisat. Z ktorych Wojciech Tanski, porzuciwszy ojczyste majętnošci, osiadl w wojewodztwie trockim, gdzie mieszkając, dwoch syndw: Antoniego i Michaia Mateusza binominis, dopiero z potomstwem wywodzących si? splodzii”.
Heroldia wilehska na podstawie przedložonych dokumentow uznala Mateusza Michaia z synem Michalem Wawrzyncem, regentem grodzkim powiatu trockiego, oraz Antoniego Tanskich za „rodowitą i starožytną szlacht? polską”. Wpisano ich do pierwszej cz?šci ksiąg szlachty gubemi litewskiej.
Inny wywod Tanskich tegož herbu z 20 kwietnia 1789 roku jako protoplast? rodu wskazywal Walentego, dziedzica Grzymkow i Tanska, ktory „przenioslszy si? w Wielkie Xi?stwo Litewskie, dobra Zuchorany, Poporcie, Dajnow i folwark Szukowski w wojewodztwie trockim, nie mniej Taiikowszczyzn?, Sieice, Jaku- bowszczyzn?, Szydlowicze w powiecie oszmiaiiskim sytuowane prawem po- dzielnym od roznych dziedzicow ponabywal.
Tam zai osiadlszy w wojewodztwie trockim, z Anny Korsakowny dwoch mial synowr Wladysiawa i Michaia, wedle SwiadectWa testamentu wspomniane- go Walentego Tanskiego roku 1647 Februari 1 datowanego. Michai Tanski po oddaleniu si? brata swego Wladysiawa z Litwy, dziedzicząc przez ojca swego nabyte majątki, synow pi?ciu: Jerzego, Antoniego, Walentego, Kazimierza i Jozefą splodzii, z ktorych Jerzy Tanski splodzii synow czterech, to jest Mateusza, Michaia, Stanislawa i Antoniego”. Byt on koniuszym wojewodztwa trockiego na podstawie przywileju krola Jana III Sobieskiego z 10 kwietnia 1688 roku.
Dalėj w dokumencie czytamy: „Z liczby czterech synow Jerzego Tahskiego, Stanislaw, že mial syna Adama, ktory pierwej by! chorąžym, požniej poruczni- kiem chorągwi janczarskiej Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego (...). Z niego uro- dzili si? synowie Ignacy, Antoni, Michai i J6zef\ Wszyscy oni zostali uznani za „rodowitą i starožytną szlacht? polską” i wpisani do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 1-6). Na lišcie
256

szlachty powiatu trockiego z 1809 roku figurują zaš Michai, Ignacy, Jozef i Wincenty Tanscy,
TAONOWICZ (TaonaviŽius) herbu Gryf. Siedziby rodowe mieli na Gro- dzįenszczyžnie.
TAPLICKI (Taplickas) herbu Nalęcz. Dziedziczyli majątki w powiecie wiikomierskim,
TARALEWICZ (Taralevičius) herbu Mogila. Ich przynaiežnošč do stanu szlacheckiego potwierdzila heroldia witebska w roku 1835.
TARASIEWICZ (Tarasevičius) herbu Mogila i Lubicz. Zamieszkiwali przede wszystkim na Wilehszczyznie i Polocczyžnie, ęhociaž notowani byli rowtiiez na Wolyniu, Podolu i w Malopolsce.
TARASOW (Tarasovas) herbu Lubicz. Miejscem ich osiedlenia byt powiat szawelski.
TARASZKIEWICZ (Taraškevičius) herbu Jastrzębiec, Elzanowski, Tar- cza, Žnin. Ich posiadlošci znajdowaty się na Wilehszczyznie (m.in. Žejmy) i Žmudzi. Wywod familii urodzonych Taraszläewiczöw herbu Žnin z 31 sierpnia 1820 roku stwierdzai, že rodzina ta „w Xi^stwie Litewskim i rožnych kraju tego częšciach jest dawna i starožytna, prerogatywami szlacheckimi i possydowaniem majątkow ziemnych zaszczycona”.
W 1820 roku heroldia wilehska uznala kilkudziesięciu Taraszkiewiczow za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty guberni litewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 219-224). Takže o Taraszkiewiczach herbu Jastrzębiec pisano wowczas, že jest to szlachta „dawna i starožytna w Krölestwie Pol skim i j ego prowincyach” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 3468, s. 176-177).
TARCZEWSKI (Tarčevskis) herbu Tamawa. Zamieszkiwali w powiatach wilehskim, oszmianskim i na Žmudzi. Uznani zostali za rodowitą i starožytną szlachtę polską przez heroldtę wilehską 7 lutego 1805 roku (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 64-65}.
TARGONSKI (Targonskis) herbu Košciesza. Na Kresach posiadali Bu- rzymowszczyznę w powiecie oszmianskim. W roku 1820 ich starožytną rodo- witosc szlachecką potwierdzila heroldia wilehska (CPAHL, f 391, z. 1, nr 1468, s. 154-157).
TARKOWSKI (Tarkauskas). Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 306) znal tylko Tarkowskich herbu Klamry, pochodzących z wojewodztwa podlaskiego. Byli wszakie i inni, up. Tarkowscy herbu Cholewa, osiedleni w powiecie bielickim w gubemi mohylewskiej na Bialej Rusi (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 162).
257

Od XVI wieku Tarkowscy czqsto wzmiankowani byli w zrodlach pisanych. Andrzej Tarkowski, szlachcic, stuzebnik kniazia Konstantego Zbaraskiego, od* notowany zostai w roku 1589 w ksi^gach trockiego s^du podkomorskiego (AWAK, t. XXX, s. 35). Kasper Tarkowski 12 pazdziemika 1629 zapisany zostai jako ¿wiadek w s^dzie brzeskim w sprawie o podpalenie maj^tku Zablocia. W 1631 roku wozny sqdu brzeskiego Kasper Tarkowski potwierdzil sprzedaz „na wiecznosc” przcz Jerzego Ruckiego jego maj^tkow Buczynianki i Wolki Brzostdwki Maciejowi Rozbickiemu.
Szlachetnie urodzeni Pawet Podkrajewski i Wojciech Tarkowski z powiatu mielnickiego byli w pazdziemiku w 1636 roku swiadkami przy ogl?dzinach przez sqdziego Jana Iwaskowica zamordowanego Mikolaja Stachowicza: „wi- dz^c cialo zabite y zamordowane, to jest rany na niem, glowa pobita az si? po- rozpadala, twarz y oczy wszystko posiniato, r?ka lewa stluczona az si? kosci w niey popadali, na prawej r?ce nad lokciem raz siny krwawie zbroczony, plecy kijem pobite szkaradnie” (AWAK, t. XXXIII, s. 304-305).
26 listopada 1636 roku Jan Trzcienski, paroch kosciola unickiego w Kossowie, zaskarzyl przed s^dem w Drohiczynie szlachcica Jozefa Tarkowskiego o to, iz l thirnem pijanych chlopow napadt na koSciol, zbil poshigujqcych i chorzystow, obrazil godnosc samego kaptana: protestatus est contra nobilem Josephttm Tarkowski idque ex his quaerellis et injuriis, quod praefatus nobilis ductu perverso motus, non verendo paena, legum obfractam immunitatem ecclesiae, zawoiawszy chtop6w z karczmy, protunc modo obligatiorio o se possidentae, rutenos in numero plus vel minus viginti (.,.), podczas ruskiego £wi?ta dicti „upominkow”, gorzalk^ et alio potu bene sopitos, wezwawszy y rozkazawszy sam z niemi simul nobilis, prote- stante recedente a sacrifico, ardentibus ad lucem altari candelis, wpadl do kosciola kosowskiego armata manu z pistoletami, spodziewaj^c si? reprehendere scholares in ecclesia (...) et scomaticis affecit nobilis parochum.
Wtem uslyszal, ze dicti scholares metu percussi na koscieiny pulap uciekali z choru, po spiewaniu litaniey sam wpadl nobilis z chtopami na pulap koscieiny y rozkazai, aby ich imali. Wtem protestans, widz^c tumultum, maximo cum dolore metu et lachrimis in praesentia plurimorum nobilium protestando in invasionem do plebaniey odszedl. Nie mitygowai si? jednak tym nobilis, widzqc plebana dolore, metu et morbo affectum et debilitatum, ultra praecesstto, sam nobilis b?d^c na chorze, czterem Russinom co smielszym na pulap koscieiny kazal wpasc, Ictorzy usiuchawszy wpadli.
Scholares, widz^c periculum, in pinnaculum templi uszli, gdzie ich chlopi kosturami dosi?gali nie bez urazy. Nie mogqc ich strqcic, jednego z nich bior^c go drudzy infidem zwiedli, scholaris confidendo fidei persvasionem descendit, obaczyl scholaris post descensum machinationes adversas, noluit ultra progredi ante altare manus confidens Deo et immunitati ecclesiae flexae, vi scholaris a nobili arreptus a rusticis ductus ad parochiam causa administrandae alicuius praetensae justitiae (AWAK, t. XXX1I1, s. 305-306).
Sebastian Tarkowski w 1644 r. byl podstaroscim mielnickim. Stefan Tarkowski w tymze roku pelnil funkcj? marszalka Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego (AWAK, t. XX, s. 341). Generosus Joannes Tarkowski, mieszkaniec wsi szlacheckiej Szankowo w powiecie mielnickim, figuruje
258

w Regestrze wsiów parafiey iosickiey w roku 1662 spisanym. Andrzej Tarkowski znajdowaí się w sierpniu w 1672 roku wáród szlachty, która zamknęla šią na zamku trembowelskim przed nieprzyjacielem (Turkami i Kozakarai).
Florian Tarkowski, poseí województwa podlaskiego, w 1674 roku podpisal sufragaeję króla Jana III Sobieskiego (VL, !. V, s. 159). Stefan Tarkowski, miecznik bielski, w 1722 roku obrany zostaí na puíkownika pospoiitego ruszenia w Brzescíu (AWAK, t. IV, s, 443,449), w roku 1733 byí natomiast sędzią kaptu- rowym województwa brzeskiego (ibidem, s. 477), zas w 1740 roku - kasztela- nem województwa brzeskiego.
Benedykt i Walenty na Tarkowie Srebrnym Tarkowscy podpisali w 1764 roku od ziemi mieínickiej elekcję króla Stanisíawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. Vil, s. 128). Teodor Tarkowski, kasztelanic brzeski, w 1772 wystąpii jako swiadek w pewnej sprawie sądowej (AWAK, t. II, s. 338). Ks. Baltazar Tarkowski w 1794 roku mianowany zostal przez T. Kosciuszkę na czíonka Komisji Porządkowej Ziemi Stęžyckiej w powiecie garwolmskim. Takže inni czlonkowie tego rodu brali udziaí w kosciuszkowskiej insurekcji (por. Akty powstania Ko- sáuszki, 1.1, cz. 1, s. 274, 350,447).
Genealogía rodu Wyszpolskich Tarkowskich herbu Klamry, oficjalnie za- twierdzona przez heroldię minską 27 lutego 1817 roku, przedstawia cztery po- kolenia (8 osób), jako protoplastę wskazując Kazhnierza Wyszpolskiego Tar- kowskiego, chorąžego wyszpolskiego, rotmistrza województwa trockiego, dzie- dzica majątku Naruniany, który w 1764 roku przekazaí w spadku swemu synowi Janowi. Ten z kolei pozostawií synów: Jana (tytulamy sowietnik powiatu síuc- kiego), Józefa (naczelnik tzw. mi lieji biaíoruskíej powiatu rohaczewskigo), Stanisíawa (major wojsk rosyjskich). Antoni Tarkowski mial synów Wincentego (ur. 1798), Aleksandra (ur. 1804), Hipólita (ur. 1807). O innych reprezentantach rodu w archiwum miñskím danych nie ma, lecz najprawdopodobniej w rodzinie Tarkowskich stalo się tradycją wstępowanie na siužbę rosyjską (Archiwum Na- rodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3196).
Drzewo genealogiczne Tarkowskich z 1838 roku w Dworianskoj rodosiow- noj knigie witebskoj gubernii przedstawiaío siedem pokoleñ rodu (18 osób). Wywód familii urodzonego Wyszpolskiego Tarkowskiego herbu Klamry z 1836 roku podawaí natomiast, že „užyty w tym wywodzie za protoplastę Kazimierz Wyszpolski Tarkowski jako aktualny szlachcic byi zaszczycony rangą rotmistrza chorągwi wyprawnej województwa trockiego i posiadaí w temže województwie majętnosc Naruniany z poddanymi. Zapewnií o tym ordynans księcia Michala Radziwiíía, hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego, roku 1735 komendom wojennym dany, ažeby majętnosc Naruniany do nrodzonego Kazimierza Tarkowskiego, rotmistrza chorągwi wyprawnej województwa trockiego naležąca, wolna byla od noclegu, wybrania litražu na wojska. Tenže Kazimierz Wyszpolski Tarkowski, rotmistrz, zostawií po sobie syna Jana, który osiągnąwszy po nim prawem naturalnego spadku majętnosc Naruniany, z zoną Heleną z Witanow- skich splodzil synów czterech: Antoniego, Józefa, Ignacego i Stanisíawa Tarkowskich” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055, s. 79-80).
W 1844 roku Kowienska Deputacja Wywodowa potwierdziía rodowitosc szlachecką licznego odgalęzienia rodu Tarkowskich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr
259

3099). Tarkowscy w owym czasie zamieszkiwali tež na Podolu, gdzie nadano im szlachectwo rosyjskie za službę wojskową. W 1892 roku byli jeszcze rodziną katolicką, np. Stanislaw Dotninik, Albert, Marian (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodoslownuju knigu podolskoj gubernii, s. 137).
Walerian Nekanda Trepka (Liber generationis plebeanorum, s. 417) uwazal, že Tarkowscy to Judzie prašei, a nie szlachta”. „Tarkowski nazwa) się Woj- ciech, z Branska miejski synek. Shižyt u prokuratora za nadwomego w Warsza- wie. Jechal byi do Wilna anno 1637, wyjednal sobie libertacyją u krola na ten dom, žeby podatkow nie dawat. Chlop się ten wykrzesat przy dworze, pisze eudnie, za szlachcica udaje się, a matka jego mieszczka, plebea persona, ojciec Pawel Tarkowskim takže nazywa się. Ma ten Wojciech lat ze 26, wysoki. Pan Lesniowolski, starasta braiiski, gniewal się пап, со od poddanych jego pisa! supliki do krola”, Trudno, oczywiscie, te donosy Trepki traktowac powaznie.
W Rosji byli takže Tarkowscy, ale wywodzący się ze Wschodu. „Rod knia- ziow Tarkowskich pochodzi od arabskiego dowodcy Szamchala, ktory podbil Dagestan w VII stuleciu” {S, Wasiljewicz, Titulowannyje rody Rossijskoj Imperii, 1.1, s. 25). Zawędrowali tam jednak i zakorzem'li się takže polscy Tarkowscy.
TARJVAWSKI (Tarnavskis) herbu Sas. Rodzina ta wielokrotnie byla po- twierdzana jako naležąca do stanu szlacheckiego przez urzędy Lwowa, Trem- bowli, Biecza, Sandomierza (Poczet szlachty galicyjskiej i bukowinskiej, s. 254- 255). Kasper Niesiecki (Korona Poiska, t. IV, s. 318) znal Tamawskich herbu Janina i Sas z ziemi kaliskiej i sanockiej.
TARNOWIECKI vel TARNOWICKI (Tarnaveckas) herbu Topor. Po- siadali dobra ziemskie w powiecie brzeskim.
TARNOWSKI (Taruovskis). Kasper Niesiecki (Korona Poiska, t. IV, s. 318-338) informowal o Tamowskich herbu Bogoria, Jelita oraz najslynmej- szych - Leliwitach, znanych od XIII wieku. Joannes comes in Tamqw, castellanus Gracoviensis, oraz Spitek de Tamow, thesauravius, w roku 1545 roku podpi- sali Lustratio militum (VL, 1.1, s. 287). Okoto roku 1590 pan Szczepan Tamow- ski posiadat w powiecie trockim wsie Jankiszki i Maciejowszczyzna.
Rod Tamowskich herbu Sas osiedlil się natomiast na terenach wschodnich Rzeczypospolitej juž w początku XVII wieku. Wtadyslaw IV w 1633 roku nadal Janowi Tamowskiemu rangę chorąžego. Jeszcze przedtem, bo od roku 1620, Tamowscy nabyli w wojewodztwie witebskim wsie Tarykowo, Niedzwiadkowo i Prudniki (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 248, s. 85- 87). Aleksander Amor hrabia Tamowski w 1703 roku zostal czlonkiem komisjj sejmowej do rozgrankzenia Šląska i ziemi zatorskiej (VL, t. VI, s, 56).
Wywod familii urodzonych Tamowskich herbu Bogoria, zatwierdzony pizez heroldię mohylewską 6 sierpnia 1803 roku, podawal: „Dom ten, idąc z starožyt- nej aktuainej rodowitej szlachty polskiej, najprzdd w Когоп i e Polskiej, a potem w wojewodztwie kaliskim od niepamiętnych wiekow prerogatywą i wolnošcią szlachecką, tudziež posiadaniem dobr ziemskich prawu szlacheckiemu uleglych, jak nie mniej i piastowaniem znakomitych urzędow i petnieniem poselstw oby-
260

watelsktch zaszczycal šią, w spadku zaš krwi herbem nazwanym Bogoria pie- czętowal šią i pieczętuje (...).
Тут tcdy herbem pieczątujący šią od pradziadow i wyzej idący przodek wywodzących šią, imieniem Adam Tamowski, nie wiadomo, z jakiego powodu, czy to przez wyzucie się z majątku, czy tez przez rewolucje krajowe z Korony Polskiej przybyt do Wielkiego Xiqstwa Litewskiego, gdzie w roku 166i nabyl prawem wieczystym u ziemianina Xięstwa Shickiego Jarosza Budzikowicza gruntu w wojewodztwie nowogrodzkrm w siole Bobtczycach ležącego mi arą na kori jeden
Na jakowej ziemi on Adam Tamowski przez ni emaly czasu przeciąg miesz- kając, zostawil po sobie syn6w dwoch; Jana i dwuitniennego Bartlomieja Kazimierai Adamowiczow Tamowskich oraz corką w zamąšciu za JP Andrzeja Žydą now icza, a po jego smierci za JP Samuela Tamowski ego.
Z rzeczonych zatem Adamowiczdw Jan Tamowski w tym woj. nowogrodz- kim w parafii swierzenskiej, poslubiwszy za zoną JP Halszką Misierikowną i wziąwszy po niej w posagu cząšč majętnošci w zascianku Mohilowka zwanym tam wydawszy na swiat synow dwoch: Piotrą i Bartiomieja Tamowskich, zakonczyi žyde”
Po jego imierci wdowa zapisala catą tą majątnošč Mohilowka alias Misiu- kowszczyzna synom, a Radziwiibwie, panowie Ksiąstwa SJuckiego, tą decyzją potwierdziii. Brač ja požniej procesowali się o podzial majątku. Bartiomiej Tar- nowski zmarl bezpotomnie, a Piotr, oženiony z Katarzyną Swiderską, pozostawil syna Jana, po ktorym tež zostali synowie: KaroJ, Michal i Hieronim. Pienvsi dwaj zmarli bezpotomnie, a trzeci miai trzech nastąpcow: Tomasza, ICaziinierza i Augustyna.
Bartbmiej Kazimierz Tamowski, syn Adama, pan na Bobtczycach, oženio- ny z Ewą Puzynianką miai syna Marcina. Wkr6tce oboje rodzice zmarii, Ich mąjątek musiano sprzedač, a mabletni chbpak pozostal bez grosza. Stryj Jan Tamowski wziąl go wiąc do siebie. Gdy Marcin wydoroslal, zaciągnąt šią do shižby wojskowej, a nastąpnie osiadl w wojewodztwie pobckim i z zoną Teofilą Szapowską doczekat šią trzech synow: lgnacego, Antoniego Hiacynta i Jana J6zef&.
Dwaj pierwsi potomkowie Marcina Tamowskiego zmarli bezpotomnie, a trzeci po przesiedleniu się do wojewodztwa mscislawskiego pojąl za zoną Izabellą Moškiewiczowną i miai z nią szešciu synow: Jana, Wincentego, Antoniego, Tadeusza, Filipa Neryusza i Rafala oraz dwie corki Justyną (w zamęsciu Le- sniewską i Rožę.
Wszyscy Tamowscy z tej galązi rodu zajmowali wysokie stanowiska w ad- ministracji rosyjskiej w koncu XVHI wieku, posiadali majątki w wojewodztwie wilenskim, brzeskim i innych. Zostali oni wpisani do ksiąg genealogicznych gubemi biabrusko-mohylewskiej. 6 wrzesnia 1817 roku heroldia wilenska uznala natomiast Jana, radcą tytulamego, Wincentego, „radcę kolležskiego”, z synem Mikolajem Antonim, podpomcznikiem wojsk rosyjskich, z synami Andrzejem, Augtistynem, Wincentym, jak tez Tadeusza, Filipa Neryusza i Ra- fata, tudziež Hieronima z synami Tomaszem, Kazimierzem i Augustynem, mają- cym syna Wincentego, Tamowskich za „rodowitą i starožytną szlachtą polską”.
261

Wpisano ich do piemszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewsko-brzeskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 103-110).
Wyw6d familii urodzonyck Tamowskich herbu Sos z 8 marca 1835 roku oznąjmial, že: „familia ta, od nąjdawniejszych czasow szczycąc šią dostojnošcią szlachecką (...), užywa herbu Sas, a jej przodkowie, jako aktualna i rodowita szlachta, temų stanowi wlasciwe urzęda publiczne pelnili i posiadali dobra sz!a- checkie z poddanymi”. W pierwszej polowie XVIII wieku Bartlomiej Tamowski byl wlascicielem majętnošci Tamowszczyzna ze wsią Szajki z pildoma podda- nymi w wojewodztwie wilenskim. Mial on syna Wawrzynca, skarbnika wolko- wyskiego, a ten syna Jozefą. W 1835 roku jego wnuk Felicjan zostal uznany przez heroldią wileiiską za „aktualnego i rodowitego dworzanina” i wpisany do cząšci pierwszej ksiąg szlachty gubemi witeiiskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 5-7).

TARSKI (Tarskis). Jan Tarski podpisal w 1697 roku od ziemi ciechanow- skiej elekcję kröla Augusta II (VL, t. V, s. 447).
TARULEWICZ (TaruJevičius) herbu Lubicz. Wedlug podania rodzinnego wywodzili šią z rycerstwa węgierskiego. Od XVII wieku dziedziczyli Kabucisz- ki w powiecie wilkomierskim. 24 sierpnia 1820 roku uznani zostali przez herol- dią wilehską za rodowitą i starožytną szlachtą polską (CPAHL, f. 391, z, 1, m 1468, s. 170-172; f. 391, z. 1, nr 1055).
TASZLINSKI (Tašlinskas) herbu Radwan. W XVII wieku posiadali ma- jętnošc Klije w powiecie oszmianskim. Mieli tež pomniejsze dobra ziemskie w innych powiatach. Spokrewnieni byli z Labudami, Jurszami, Janiewiczami, Olechnowiczami. W 1820 roku uznani zostali za „rodowitą i starožytną szlachtą polską" oraz wpisani do pierwszej cząšci ksiąg genealogicznych gubemi litew- sko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 194-175).
TASZYCKI (Tašickas) herbu Strzemią i Przerowa. Starožytny polski rod szlachecki pochodzący z wqjewödztwa krakowskiego. Zrödta XVI-wieczne podają, že jeden z czfcmköw tej rodziny, Stanislaw, „z trzech žon sptodzit synöw dwudziestu i cörek trzy”.
Bartosz Paprocki pisai o Taszyckich Strzemienczykach; „Dom Taszyckich (...) wielcy ludzie, znacznie zastuzeni Rzeczypospolitej bywali, pisali šią de Luczlawice, sędziami ich krakowskiego wojewödztwa wiele bywalo jako to akta i przywileje albo monumentą rycerstwa krajow onych opowiedają”.
Mikolaj Taszycki z Luslawic, sędzia najwyzszy ziemi krakowskiej, 15 paž- dziemika 1540 potwierdzil w grodzie krakowskim rodowitosc Stanislawa Czy- chowskiego (W. Semkowicz, Wywody szlachectwa). Nicolaus de Luczlawice Ta- szycki, podsądek ziemi krakowskiej, wspominany jest przez zrödta archiwalne w latach 1527-1550, a Stanislaw - w roku 1578, Uradzony Maciej Taszycki w roku 1613 byt poborcą podatköw w wojewödztwie krakowskim (VL, t. Ill, s. 129).
Achacy Taszycki 31 marca 1626 roku podpisal uchwalą sejmiku proszow- skiego (Akla sejmikowe wojewödztwa krakowskiego, t. II, s. 57). Stanislaw Ta-
262

szycki od województwa sandomierskiego w 1648 roku podpisal elekcję króla Jana Kaži mi erza (VL, t. IV, s. 101). General-major Taszycki w 1794 roku zostal czton- kiem powstañczego Sądu Kryminalnego Wojskowego, pózniej - czlonkiem Rady Najwyzszej Narodowej (Aktypowstania Kosciuszki, t. II, cz. 2, s. 99 i in.).
TATAROWICZ (Tatarqvícius) herbu Luk. W zapisach archiwalnydi no- towani byli od XVIII wieku.
TATARSKI (Tatarškas) herbu Jelita. Miejscem ich osiedlenia byl powiat siewieski. Rodowitoác szlachecką Tatarskich potwierdzila heraldía witebska w 1834 roku (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 609, s. 58).
TATKIEWICZ (Tatkevičius) herbu Rogala. Prastara szlachta z powiatu piñskiego.
TAWROSIEWICZ (Taurasevičius) herbu Dębno. Posiadali majątki w po- wíecie kowieñskim.
TCHORZEWSK! (Tchoževskis). Polska encyklopedia sziachecka (t. XI, s. 348) informuje: „Tchorzewski vel Tchórzewski herbu Rogala, 1550; 1812 ponownie; Tchórzew - Lukowskie, Sieradzkie”. Znani byli jeszcze Tchórzewscy herbu Janina, wywodzący się z poprzednich, a osiedleni w Poznanskiem, oraz herbu Prawdzic - w Krakowskiem.
Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. IX, s. 55) pisa! o nich: „Tchorzewski herbu Rogala w ziemi lukowskiej. Jan Tchorzewski spíodzil czterech synów: Jerzego i Jana sterilis, Krzysztofa, lego z Ocíesalskiej syn Stanislaw, tego z Roszkowskiej potomstwo: Tobiasz, Gabryel, Aieksander, Antoni i Katarzyna. Wojciech, z Wy- gnaúskiej mial synów czterech: Daniela, Samuela, i Feliksą, d się w niewo!ę turec- ką dostali. Tobiasz, czwarty, z Jezowskiej miaí syna Jędrzeja. Temu Szymanowska powila syna Jozefą, który z Bąkowskiej spíodzil Feliksą i Ksawiera.
Stanislaw Tchorzewski 1586 podpísal kaptur krakowski. Zofia Tchorzewska umarla 1680, syn jej Floryan, pleban rzezawski, 1686. Samuel, horodniczy krzemieniecki, zona jego Maryanna Wkryúska, z tej syn Waclaw 1724. Micha!, brat rodzony Samuela, pojąl Maryannę Lubkowską, z tej syn Jan Kazimierz. Antonina byla za Franciszkiem Chroscikowskim. Jan, Stanislaw, Jędrzej, Krzysztof, Ambrožy w Lubelskiem; Wladyslaw w Sieradzkiem, Tomasz w Bel- skiem 1697".
Jak podają M. Paszkiewicz i J. Kulczycki {Herby rodów polskich, s. 468), Tchórzewscy uzywali godia Rogala, a szerzej rozgalęzieni Tchórzewscy - her- bów Janina, Prawdzic i wlasnego, lecz wedlug wszelkiego prawdopodobieñstwa wszyscy oni stanowią jeden wielki dom szlachecki. Pierwotnym gniazdem rodu byly dobra Tchorzew-Stawki-Plewki-Rogale na pograniczu powiatu lukowskie- go i siedleckiego (parafia Zbuczyn). Wspominal o nich m.in. Józef Krzepela w dziele Maiopolskie rody ziemiañskie XV i XVI wieku (s. III).
Tchórzewscy notowani byli od dawna w zródlach pisanych. Tchórzewscy herbu Wiskawa, stanowiący niewątpliwie jeden ród z wymieníonymi poprzed-
263

nio, znani byli na Podlasiu (Mikotaj, Jan) juž w latach 1428-1436. Na sejttiie elekcyjnym po smierci Zygmunta Augusta nieznany z imienia Tchorzewski byl jednym z przywodc6w obozu opowiadającego się za obraniem na krola Polskj cesarza Austrii (por. Š. Orzelski, Bezkrolewia ksiąg ošmioro, t. II, s. 325). Wale- rian Tchorzewski 14 sierpnia 1626 roku podpisal uchwalę sejmiku proszowskie- go (Akta sejmikowe wojewddztwa krakowskiego, t, II, s. 61). W tym czasie Jan i S tani slaw Tchorzewscy, ziemianie Jego Krolewskiej Mošci, byli wiascicielami majątku Bakunowszczyzna w wojewodztwie witebskim. J6zef z Tchorzewa Tchorzewski, belski komomik graniczny, podpisal w 1764 roku w Warszawie akt elekcyjny krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VU, s. 121). W 1812 roku Galicyjski Wydzial Stanow potwierdzil rodo wi to še szlachecką Macieja Tchorzewskiego herbu Rogala (Poczet szlachty galicyjskiej i bukowin- skiej, s. 255).
Jak možna wnioskowac na podstawie žrodel archiwainych i drukowanych, byl to ongiš rod rozgalęziony szeroko po catej Rzeczypospolitej, powszechnie znany, szanowany i wptywowy. Spis szlachty Krolestwa Polskiego z 1851 roku informowal o Teodorze, Ignacym, Franciszku, Wojciechu, Wawrzyncu, Walen- tym Ignacym i Wincentym J6zefie Tchorzewskich, wszyscy herbu Rogala.
Hi poli t Stupnicki {Herbarz polski i imionospis w Polsce zasiuionych ludzi, t. III, s. 140) zanotowal: „Tchorzewski herbu Rogala. Trzech z tego domu, brada rodzeni, w czasie najazdow tatarskich popadli w niewolę. Daniel poslowal z Humania na sejm warszawski. Znany ze sprawiedliwosci w sądach, zwykle bral interesą procesowe ubogich i opuszezonych ludzi na siebie i promowal je bezinteresownie. Miloše dobra publieznego przewodniezyla mu przez cale žycie; przeto po zgonie jego zbiegli się wszyscy mieszkancy kraju, by odprowadzic zwioki na wieezny spoezynek”.
TCHORZNICKI (Tchožnlckas) herbu Jelita, Rozgalęziony i silny rod polski, wywodzący się z miejscowosci Tehorznice Myszki na ziemi drohiczyhskiej w wojewodztwie podlaskim. Tchorzniccy posiadali m,in. dobra Jurewicze w powiecie trockim i wide innych na Wilehszczyznie i Mihszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 21-22). Spokrewnieni byli z Krasnodębskimi. Znano ich tež w Cesarstwie Rosyjskim.
TECIANIEC (Tecianecas) herbu Šlepowron. Dziedziczyli majątki w po- wiatach lidzkim i wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3079).
TEJKOWSKI (Teikauskas) herbu Jastrzębiec, Znani byli zarowno w Ko- ronie Polskiej, jak i Wielkim Księstwie Litewskim.
TELSZEWSKI (Telskauskas) herbu Abdank. Osiedleni byli na Žmudzi.
TĘNCZYNSK1 (Teniinskis) herbu Topor. Wywdd familii urodzonych Ten- czynskich, zatwierdzony przez heroldię wilehską 21 sierpnia 1820 roku, poda- wal: „Ta familia starožytna, od dawnych czasow będąc zaszczyconą dostūjeh- stwem szlacheckim, dziedziezyla rozmaite dobra ziemskie, a mianowicie w wo-
264

jewodztwie trockim Marcin Janowicz Tenczynski, wzięty za protoplast^ do ni- niejszego wywodu, bądąc dziedzicem dobr ziemskich ojczystych Gomale alias Poniemunie zwanych, w woj. trockim ležących, splodzil syna Jana Marcinowi- cza, ktoremu pomienione dobra testamentem 1728 roku Nowembra 17 datowa- nym na wiecznosc zapisal.
Wspomniany Jan Marcinowicz Tenczynski, odziedziczywszy wyzej pomie- nione dobra, splodzil synow trzech: Kaspra, Antoniego i Jozefą, o czem upewnil testament Jana Tenczynskiego 1772 roku marca 12 sporządzony”. Jan Tenczynski mial syna Franciszka Dionizego, a po nim wnukow: Stanislawa i Dominika Florianą. Wszyscy oni w 1820 roku uznani zostali za „rodowitą i starožytną szlachtę polską" oraz wpisani do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi litew- sko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 166-167).
TENDZIAGOLSKJ (Tendegolskis) herbu Czerwnia. Od wiekdw zamieszki- v/ali w powiecte rosicftskim. 26 lipca 1837 roku potwierdzeni zostali jako rodowita szlachta przez heroldię w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 88-90).
TEODOROWICZ (Teodorovičius) herbu Serce. Ich rodowe dziedziny znajdowaly się w wojew6dztwach wileiiskim i grodzienskim. Teodor Teodoro- wicz odnotowany zostal w arohiwaliach jako prezydent miasta Jego Krdlewskiej Mošci Pinską, Jan Teodorowicz byl zai piriskim pisarzem grodzki w roku 1791.
TEREJEWICZ (Terajevičius) herbu Slepowron. Znani byli w Wielkim Ksiqstwie Lttewskim od XVI wieku.
TEREBESZ (Terebešius) herbu Szczęšč Bože. Miejscem ich osiedleria bylpowiat wilkomierski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 1 ], s, 94).
TERECHOWICZ (Terekavičius) herbu Korczak. Wywodzili się z woje- wddztwa nowogrodzkiego, gdzie przez wieki dziedziczyli dobra Omniewtcze, uzy- wąjąc pizydomku Mieleszkiewicz. W 1810 roku uznani zostali przez heroldię w Wilnie za ,yodowitą i starožytną szlachtę polską” i wpisani do miejscowych ksiąg szlacheckich pierwszej klasy (CPAHL, f. 391, z. 3, nr 1468, s. 76-82).
TERLECKI (Terleckas) herbu Klamry, Przestrzal, Sas. Mocno rozgalęzio- na na poludniowym wschodzie Polski rodzina, užywająca przydomkow Misko- wicz, Niskowicz, Olechnowich, Sawczyc, Petryczak, Petrylowicz, Prokopowicz, Szymkowicz, Zaniewicz i in. Nieki ėdy pisali się z Unichowa. Na Kresach szcze- golnie licznie zamieszkiwali w powiatach wilejskim i pinskim (CPAHL, f 391, z. 6, nr 110, 612, 708, 709, 1623, 2760).
Tedeccy herbu Przestrzal osiedleni byli przede wszystkim w Malopolsce. Pisal o nich Sylwester Korwin-Kmczkowski w ksiąžce Poczet Polakdw wynie- sionych do godnosci szlacheckiej przez monarchow austriackich (s. 51-52), Oinnych Terleckich Tomasz Šwięcki {Historyczne pamiątki..., t. II, s. 213) za- notowal: „Terlecki herbu Sas, w lęczyckiem i brzeskiem wojewodztwach. Andrzej, sędzia grodzki pinski, posel na sejm 1634 roku, deputat na trybunal skar-
265

bowy litewski”. Balcer Terlecki 12 wrzeénia 1644 roku podpisal uchwalą sejmi- ku proszowskiego (Akta sejmikowe województwa krakowskìego, t. II, s. 293).
W XVIII i XIX wieku Tcrleccy wielokrotnie potwierdzani byli jako rodo- wita szfachta przez Galicyjski Wydzial Stanów oraz przez urzędy miejskie Lwowa, Przemysla, Halicza, Trembowli, Balza, Buska (Poczet sztachiy galicyj- skiej i bukowinskiej, s, 256-258).
TERPILOWSK1 (Terpliauskas) herbu Skrobot i Sas. Dziedziczyli majątkį w powiatach kobrynskim, pinskim i kowieiiskim.
TESZYNSKJ (Tešinskas) herbu Korab. Ich rodowe posiadlošci znajdowaly się w powiecie brzeskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2443).
TĘCZYNA-MARCINKOWSKl (Tenčinas-Marcinkauskas) herbu To- pór. Zamieszkiwali w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 372).
TITARENKO (Titarenkas). Osiedleni byli w okolicach Kijowa oraz na GrodzieAszczyžnie i Wileiiszczyznie. Ich szlachecka rodowitoéó zostala po- twierdzona przez hero Id i ę kijowską w 1796 roku i przez grodzienski urząd he- raldyczny w roku 1835 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 200).
TOCZYSKI (Točiskis) herbu Radvvan i Habdank. W Herbarzu rodzin szia- checkìch Królestwa Polskiego z 1853 roku (cz. 2, s. 118) czytamy o nich: „To- czyscy w dawnem województwìe podlaskiem. Z tych Jerzy w roku 1665 byl mianowany komomikiem ziemskim drohickim. W ziemi liwskiej Marčių Ma- kowiec; syn zaš jego Mateusz, sędzia kapturowy, w roku 1764 byl poslem na sejm eiekcyjny".
28 czerwca 1636 roku do ksiąg grodzkich w Drohiczyuie wpisano następu- jącą skargą: „Marcinowicz monasterii Mincensis protestatio. Do urzędu y akt niniejszych oblicznie przyszedlszy, wielebny oyciec Hilaryon Marcinowicz, namiestnik monastyra minskiego, w Wielkim Xięstwie Litewskira ležącego, a pod takowy ozas tulający się y uchodzący ze zdrowiem przez zburzenie y wy- gnanie potęgi moskiewskiey, w roku przeszlym przed tym to urzędem ¿alobliwie a prawie z placzem uskaržal się na szlachetnych Andrzeja, syna przeszlego Grzegorza Toczysktego, jako pryncypala, y Marcina Toczyskiego, brata jego rodzonego, jako pomocnika, o to, iž pomieniony pryncypal, gdy protestujący się powracal ku Drohiczynowi ze strony wsi Toczysk, nazwanych Czortki, a tam jadący przez wieš Toczyski juž ku wieczorowi konmi y saniami dwojga z ize- czami swemi y apparatami niektóremi cerkiewnemi do služby Božey naležące- mi; tedy pomieniony pryncypal, widząc podróznego y spracowanego, commise- ratią chrzešcijanską jakoby nad nim uczyniwszy, do domu swego wlasnego wsi Toczysk dia przenocowania spokojnego у odpocznienia wezwal у we wszystkim spokoynem byó y na žadney zgubie ponosič ubezpieczal. A w sercu inaczej so- bie umyslil.
Pomieniony tedy pryncypal gosciowego konia, który kosztowal zlotych pol- skich póhorasta, masei gniadey, a grzywy czamey z staynie swey wtasney wy-
266

wiese rozkazai y u brata swego, pana Marcina Toczyskiego, w tejže wsi prze- chowal. O kiörym gdym šią pewney rzeczy dowiedzial, že ten kori wziąty y za pozwoleniem brata jego przechowany, obydwu wespol z ludžmi godnemi, sąsia- dy ich pogranicznemi, o wrocenie konia swego upräszalem, aby mnie go przy- wiodl. Takže y brata jego. Žadney commiseraty pod takowy czas uczynič nie cheieli y do tego panew miedzianą y kolasy porządney z kotami przy niem zo- stawioney, y laski trzcinowey wrocic nie chcieli, powiadając albo m0wiąc temi slowy; «Jedz sobie, jesli chcesz, teraz nie masz prawa, Będziesz nas o to na po- tem pozywal». Przeto przeciwko onyin protestowaf šią y oskaržal, chcąc sobie zniemi o taką krzywdę y szkodę prawnie postępowač” (AWAK, t. XXXIII, s. 394-395).
Matyasz Toczyski, szlachcic z powiatu piriskiego, w 1630 roku zapisany zo- stal w ksiągach sądowych tego powiatu (AWAK, t. XVII, s. 317). Feliks Andrzej Kajetan Toczyski, bezrolny szlachcic z powiatu drohiezyriskiego, uzyskai po- twierdzenie rodowitosci z heroldii grodzieriskiej w roku 1822 i 1835 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 322, z. 4, nr 1, s. 200). Toczyska, corka nauczyciela muzyki, mieszkanka Bialegostoku, w 1861 roku znalazla šią pod nadzorem poli- cji „za spiewanie wywrotowych hymnöw i udzial w procesji” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 94).
TODOWIANSKI (Todovenskas) herbu Taczeta. Dziedziczyli majątki w po- wiecie upickim na Žmudzi (CPAHL f, 391, z. 6, nr 7).
TODT (Tntas) herbu Labędz. W zapisach archiwalnych wzmianki o tym rodzie pojawiają šią od XVIII wieku.
TOKARSKI (Takarskis) herbu Kolumna, Roch, Korab, Lewart, Ogoriczyk, Rys odm., Sas, Trąby. Nazwisko wziąli prawdopodobnie od ktorejš miejscowosci w Wielkopolsce. Wykaz urzędowych nazw miejscowosci w Polsce (t. III, s. 458-459) zawiera 13 miejscowosci Tokary, pizewaznie w Polsce srodkowej, jak tez liczne Tokarki, Tokamie czy Tokarowszczyznę (w Biaiostockiem).
Jėzuitą ks. Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. IX, s. 77) podawal: „Tokar- ski herbu Roch w Prusiech. Są jednak i po inszych wojewridztwach, czy jednak wszyscy do tego herbu naležą, wiedziec nie mogą”, Dziedzicöw z Tokarzowa: Ostrzeszowskiego w roku 1440 i siostry Tokarskie w 1452 roku wspominają röwniez mtejscowe ksiągi grodzkie.
„N. Tokarski miat za sobą Elžbietą, corką Aarona Stroriskiego Doliwczyka kolo roku 1520. Wojciecha Lipskiego herbu Grabie zona Tokarska, ktorej siostra poszla za Gurowskiego. Jan Stanislaw Tokarski w brzešciariskim wojewodztwie 1679 roku. Jan, podstarosei ostrzeszowski, w raku 1568 Samuel w zakonie naszym žycie skoriczyl. Jędrzej w Inowroclawskiem, Jakub, w Sieradzkiem 1697 roku,
Tokarski herbu Rys, w Prusiech i indziej. Z tych Stanislaw Kazimierz, podstoli i podstarosci piriski, 1678. N. mia) za sobą Apollonią Grąbczewską. Maryanna Tokarska byla za Melchiorem Sumowskim, sądowym chehniriskim. W roku 1778 Antoni Tokarski regent ziemski michalowski” (K. Niesiecki, Koruna Polska, t. IV, s. 353).
267

Tokarscy wielokrotnie stawali do popisow rycerstwa, jak tez podpisywali uchwaty zjazd6w szlacheckich na ziemiach Wiclkopolski w XVI i XVII wieku (Akta sejmikowe wojewodztwpoznanskiego i kaiiskiegot cz. 1-2).
S. Dziadulewicz (Herbari rodzin latarskich w Poisce, s. 448) uwazal, iž Tokarscy herbu Trąby pochodzą od Tatarow zawolzanskich, nie przytoczyl jednak žadnych faktow potwierdzających tą tezę. Napisal tylko, iž są to „niewątpliwie potomkowie wyzej rzeczoaego Assana".
Jan Tokarski w 1589 roku pelnit funkcję wožnego sądu brzeskiego. Jan To- karski, szlachcic z powiatu grodzienskiego, wystąpųjący jako swiadek w pewnej sprawie sądowej, wspomniany zostat w jednym z listow urzędowych krola Ste- fana Batorego (AWAK71.1, s. 24]). Pani Jadwiga Tokarska, ziemianka z Minsz- czyzny, odnotowana zostala w przekazach archiwalnych z roku 1590 (AWAK, t. XXXVI, s. 372). Ostafi Tokarski w roku 1648 podpisat od wojewodztwa sie- radzkiego elekcją krola Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 103).
10 lipca 1651 roku do krakowskich akt grodzkich wpisano następujące oswiadczenie ztozone przez urządnika Gregoriusa Tokarskiego: „Z rozkazania magistram tutecznego krakowskiego obchodzilem we czwartek przeszly w Kra- kowie wszystkie kamienice krakowskie, ktorych mialem na delacie N. 143, tak- že y dworki y domy, upotninając y opowiadając mieszkancow y gospodarzow, ažeby pacholkdw z muszkietami wyslali do piechoty mieyskiey dla obrony mia- sta, takže y žeby na grabarką do kopania waiow posylali" (Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t, II, s. 280).
Walerian Nekanda Trepka w Liber generationis plebeanorwn (s. 227) wspominal w roku 1633 „Tokarską niejaką, kt6ra gdy mieszkata u stryja swego pod Kaliszem, dostala byla dziecka i uciekla dla wstydu precz. Tulala šią po miasteczkach, za skortyzanką najmując šią”.
JW Pan Pawel Tokarski, wtasciciel Kotoczewa i Chmary, walczyt w obronie Smolenską przed agresją moskiewską w 1654 r. Ksiądz Stanislaw Tokarski, pod- proboszcz ze wsi Rososza, w roku 1662 przeprowadzal spis ludnoici swej parafii (AWAK, t. XXXIII, s, 451,455, 457). Stanislaw Kazimierz Tokarski byl w latach 1663-1679 podstolim i podstaroscim pinskim (AWAK, t. XXVIII, s. 395).
W lipcu 1690 roku w ksiądze magistratu miasta krolewskiego Mohylewa zapisano następującą notatką: „Miesiąca Juli dnia 10 za rozkazaniem pana wojta i za wiedomosciu rajcy skarbowego dla pana Tokarskiego, porucznika, žolnierza jegomošci pana wojewody pinskiego kupili: cukru golowu, piercu funty dwa, imberu fiinty dwa, oliwy fiinty cztery, gozdzik loty try. U domu pana wojta wy- pili gamiec miodu za porucznikom, za rozkazania pana wojta” (istoriko- juridiczeskije matieriaty izwleczonttyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj, t. VII, s, 106, 128).
Niedhigo ponownie „przyjechal do Mohylewa pan Tokarski, poborca z Or- szy, w niedobraniu z kamienic podytnnego”. Aby nie komplikowac stosunkow z przedstawicielem wladz finansowych, urządnicy mohylewscy „za rozkazaniem pana wojta kupili obiad panu Tokarskiemu ryby swiezej, mieronu sporuju žy- wuju, chleba sitnogo bulok dwie, pirogow piae” (ibidem, s. 129).
W latach 1679-1692 akta archiwalne wymieniają Stanislawa Kazimierza Tokarskiego, podstolego, podstarošeiego i podsędka powiatu pinskiego (Л WAK,
268

t. XXIV, s, 7; t. XXIX, s. 55, 57, 59). Jakub Tokarski w imieniu szlachty wqje- w6dztwa sieradzkiego podpisal w raku 1697 akt elekcji krola Augusta II, zas Andrzej Tokarski uczynil to šamo od wojewodztwa inowrociawskiego (VL, t. V,
s. 431,433).
Aleksy Antoni Tokarski byl podczaszym pinskim w raku 1719 (A WAK,
t. XXVII, s. 124). Antoni Tokarski, chehnski regent ziemski (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewodzka w Rzeszowie - DziaI rękopisow, Rk-3, s. 275) oraz Jan Tokarski, reprezentant wojewodztwa pomorskiego, w roku 1764 ztožyli podpisy pod sufragacją krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego {VL, t. VII, s. 130). Kilkadziesiąt lat pozniej Tokarscy braii udzial w powstaniu košciusz- kowskim {Akty pows tania Košciuszki, 1.1, cz. 1, s. 315).
3 kwietnia 1811 raku Jozef Wolodkowicz, marszatek szlachty gubemi min- skiej, podpisal następujące zaswiadczenie: „Daję ninieyszym urzędowe iwia- dectwo jašnie wielmoznemu panų Andrzejowi, synowi Andrzeja, Tokarskiemu, w tem, že onych familia w dworzanskiey Wywodowey Szlacheckiey Deputacyi tna dowod starožytney szlacheckiey rodowitosci, že posiada i jest aktualnym szlachcicem, pomieniony JW pan Tokarski, te urzqdowe swiadectwo przy wyci- šnieniu gubemi mihskiey zebrania deputackiego piecząci, vvlasnoręcznym pod- pisem stwierdzam” (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 3258).
Tokarscy mieszkali rowniez w powiecie borysowskim. Wspomniany Andrzej Tokarski mial synow Nikodemą Mieczyslawa, Mikolaja i Aleksandra oraz corki Anielę, Julię i Antoninę. Shižyl on w miešcie Wiatka, w zarządzie guber- nialnym, za dobrą pracę otrzymal Order Swi^tego Wlodzimierza i razern 2 nim rosyjskie szlachectwo (1845). By! wyznania rzymskokatolickiego.
Tokarscy herbu Kolumna i Sas potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez halicki sąd ziemski w 1783 roku oraz przez Galicyjski Wydzial Stanow w roku 1812. Przynaležnošc Tokarskich do stanu szlacheckiego potwierdzilo rowniez Zgromadzenie Deputatow Szlacheckich w Minsku 5 czerwca 1858 raku (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 33).
0 Tokarskich herbu Roch III wzmiankowal Bolesiaw Starzyhski w totnie drugim swego niedrukowanego herbarza (Biblioteka JagielloAska w Krakowie - Dzial rękopisow). Znani są oni do dziš na ziemi rzeszowskiej.
W poiowie XX wieku Mikoiaj Tokarski by! profesorėm historii kultury w Akademii Nauk Armenii, zak Piotr Tokarski - profesorėm farmaceutyki na uniwersytecie w Uljanowsku.
TOKARZEWICZ (Tokaževičlus). Dziedziczne posiadlosci mieli w woje- wodztwie wilenskim (CPAH.L, f, 391, z. 8, nr 2563). W poiowie XX wieku Konstanty Tokarzewicz by! profesor parazytologii, epidemiologii i mikrobiolo- gii w Leningradzie.
TOKARZEWSKI (Tokaževskis) herbu Trąby. Zamieszkiwali w powiatach braslawskim, slonimskim, brzeskim i in. W roku 1576 sądzony by 1 w Brzesciu ziemianin Jan Tokarzewski za wybryki po pijanemu i pobicie szlachcica Hurytia i jego žony. W roku 1580 w brzeskich księgach ziemskich odnotowano Marcina
269

Tokarzewski ego, woznego powiatu brzeskiego (AWAK, t. II, s, 219). W roki 1590 te same księgi wspominająo Teodorze Tokarzewskim (vei Tokarowskim) W kwietniu 1624 roku jako swiadek na sądzie w Brzekiu wystąpil Maciej To karzewski, wozny wojewödztwa brzeskiego (AWAK, t. HI, s. 33), W marcu 162f roku księgi magistratu brzeskiego wspominająo Mikoiaju Tokarzewskim, Jene rale wojewödztwa brzeskiego" (AWAK, i. VI, s. 103).
Iwan Tokarewskij (czyli Jan Tokarzewski), porucznik oddziahj kozackiegc dowodzonego przez putkownika krölewskiego Jana Zapolsktego, wspomnian} zostai w 1655 liscie kniazia Trubieckoja do cara. Porucznik ten komunikowa wojewodzie rosyjskiemu, iž caly ich oddziai na ežele z dowodcą chee przejšč m shjžbę carską. Tnidno dociec, co za fortel kryl się za tą inicjatywą. W každyn bądž razie car kategorycznie odmöwil przyjącia ich „pod swą rękę”, jako že s; oni „poddanymi mošci krölewskiej” (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo Zapadnoj Rossii, t, XI, s, 215-217).
Pod instrukcją szlacheckiego sejmiku brzeskiego z 1669 roku widnieją pod pisy a z pięciu Tokarzewskich: Hrehorego, Stanislawa, Jana, Abrama i Teodora Ten ostatni byl wowczas podczaszym slonimskim. On tež w 1674 roku w imie niu szlachty wojewödztwa brzeskiego zložyl podpis pod aktem elekcji kröla Jai III Sobieskiego (VL, t. V, s. 161).
W 1691 roku mohylewskie księgi grodzkie wzmiankują pana Tokarzew Skiego, poborcę podalkowtgoUstoriko-juridiczeskije matieriafy izwleczonnyje i; aktowych Imig gubernii wilebskoj i mogilewskoj, t. VII, s. 122, 125). Micha Tokarzewski w 1764 roku podpisal od wojewodztwa kaliskiego elekcję ostat niego kröla polskiego Staniskwa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VU, s. 113).
TOLKACZ (Tolkačius) herbu Kotwtcz. Ich rodowe majątki znajdowaly si< na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
TOLLOCZKO vel TOLOCZKO (Talačka) herbu Pobög (kilka odmian) Niektörzy pieczqtowali się tež godtem Godziemba. Pochodzili prawdopodobnii z Podlasia (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7). Zamieszkiwali przede wszystkim w powie cie upickim. Jak wynika z tekstu jednego z przywilejöw kröla Wtadysiawa Jagietb z 1391 roku, Jerzy Tottoczko jeszcze przed unią byl dzieržawcą Strzeszyna (Ko deks dyplomatyczny katedry i diecezji wilenskiej, t. I, s. 34). Wykaz urzędowycl nazw i miejscowosci w Polsce (t. III, s. 459) zawiera natomiast informacje o miej scowosciach Toloczki Male i Toloczki Wielkie na Bialostocczyžnie.
Wywöd familii urodzonych Toloczkow herbu Pobög z 26 maja 1800 rokt podawal, že jedna z galęzi rodu dziedziczyla dobra Nieprakszty w powiecii trockim oraz Dobury w powiecte wiikomierskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468 s. 19-20,26-37).
Chociaž Tolioczkowie byli ongiš szeroko rozgalęzioną rodziną kresowq užywającą rozmaitych odmian herbu Pobög, nie zawsze znali ich nawet wspöi czešni badacze. Jėzuitą Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 355) podawa lapidamie: „Toloczko herbu Pobög w powiecie grodzienskim. Nieznany Tolocz ko, sędzia grodzki grodzienski w roku 1619. Stanislaw 1632. Krzysztof, stolnil grodzienski; Jędrzej, czešnik grodzienski 1674".
270

Jerzy Tolloczko w imieniu sziachty powiatu grodzienskiego w roku 1648 podpisai elekcję kröla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 102). W roku 1672 w zapi- sach archiwatnych odnotowany zostal Stanislaw z Toloczyna Tolloczko, sędzia grodzki wojewödztwa grodzienskiego, Jerzy, Ignacy, Joachim i inni Tolloczko- wie, jako poslowie kresowi, w 1764 roku zložyii podpisy pod aktem warszaw- skiej konfederacji generalnej (VL, t. VII, s. 65).
Jan Tolloczko W pierwszej polowie XVIII wieku przeniosl siq z Gro- dzienszczyzny do powiatu wilkomierskiego. Mial on synow Jana i Jerzego. Pierwszy z nich doczekat siq siedmiu potomköw: Stanislaw, Tadeusza, Michala, Jozefą, Jana, Antoniego, Andrzeja. Každy z nich, jak na dobrą polską szlachtq przystalo, zostawil od jednego do szešciu synow. Rodzina w niedtugim czasie rozprzestrzenila siq po calej wielkiej Rzeczypospolitej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 350). Tolloczkowie spokrewnieni byli m.irt, z Chreptowiczami, Majew- skimi, Hlebowiczami, Baranowskimi, Rudominami.
Adam Tolloczko (1727-1793) by! księdzem, profesorėm szkol pijarskich, autorėm Zabawek poetyckich alegorycznych (t. l-II, 1776), przektadow Mdw Cycerona (t. HI, 1778-1783) itd. Stanislaw Tolloczko (1868-1935), profesor na Uniwersytecie Lwowskiin, by! redaktorėm pisma Kosmos, autorėm Kcznych prac naukowych i podrqcznikow z chemii OTganicznej i nieorganicznej. Bole- slaw Tolloczko (1882-1954) by! znanym inzynierem mechanikiem i pedago- gįem, autorėm dztela Kotfy parowe (l. l-II, 1951-1956). Dr medycyny profesor Tadeusz Tolloczko naležy dzis do najwybitniejszych polskich iekarzy związa- nych z Akademią Medyczną w Warszawie.
TOLOCZKIEWICZ (Talačkevičius) herbu Pobog. Posiadali majątki na Wilenszczyznie.
TOEOKIEWICZ (Talakevičus) herbu Korwin. Miejscem ich osiedlenia byt powiat rosienski na Žmudzi (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7,707).
TOLOKONSK1-PASZK1EWICZ (Talakonskis-Paskevičius) herbu To- lokonski. Zamieszkiwali przede wszystkim w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11,12). Znani byli tež w Malopolsce.
TOLPYHA (Talpigas) herbu Jezierza. Pan Naum Tolpyha w 1654 roku walczyi w obronie Smolenską przed Moskwą. Jan i Tomasz Tolpyhowie w 1764 roku podpisali akt konwokacji warszawskiej (VL, t, VII, s, 71).
TOLWINSKI (Tolvinskas). Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 355) donosil; „Tolwihski herbu Ogohczyk w brzesciahskiem wojewodztwie Jan, Hieronim i Walerian 1679”. Wojciech Tolwihski, „dworzanin Jego Krolewskiej Mošci” z powiatu gruSciewskiego kolo Telsz, figuruje w przekazach archiwalnych z 1554 roku.
Spis ludnošci wsi podlaskiej Tobvin z XVII wieku podawal informacje row- niež o tej rodzinie: „Tolwihscy nobiler. Grzegorz Tolwinski z zoną, synem; Mateusz Bosiak Tolwihski, zona, syn, matka; Woyciech Tolwinski, zona,

szwagier y dziewka; Piotr, Jan, Wawrzyniec, Stanisiaw, Jozef, Marcin, Hiacyni Tolwiiiscy o przydomkach Bąk, Kielbaska - w sumie okolo 20 doraow” {AWAK t. XXXill, s. 512-513).
W roku 1819 i 1835 hero Id i a grodzienska potwierdzi-fa szlachecką rodowi- lose Franciszka Totwinskiego, wlaScicida cząšd dobr Jasienowka w powiecu drohiezynskim w gubemi grodziehskiej, oraz kilkudziesięciu innych czlonkov, tej rodziny (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 322, z. 4, nr 1, s. 20, 196-199).
Szlachcic z powiatu siebieskiego Edward Tolwinski w latach 1863-186? ztiajdowaf šią pod tajnym nadzorem policji, gdyž byt „nieprawomyslny poc względem polityeznym” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 16). Lista zamieszkafyeh w gttberni witebskiej urzqdnikow wyznania rzymskokatolickiego, zwolnionych zt siužby po 1863 roku zawiera r6wniež nazwiska przedstawiddi tego rodu. Re- presjami zostali dotknięd: w powiecie siebieskim „byly pomocnik buchalten skarbu siebieskiego Edward Tohvinski - okreslonego rodzaju ząjęč nie ma’*; „byly kancelarysta tegož skarbu Aleksy Tolwinski - ma w powiecie siebieskirr ziemią”; „byly kancelarysta zarządu policyjnego w Siebiežu Ignacy Tolwinski - ma majątek” (CPAHL. f. 378, o. 1866, nr 181).
TOMASZEWICZ (Tamasevičius) herbu Labędž j Ogoriczyk, Posiadali dobra ziemskie na Litwie, Bialej Rusi Žmudzi - m.in. Daugude w powiecie wielonskim (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 1468, s. 66-67). Jan Kazimierz Tomasze- wicz, czesnik mozyrski, deputat ad pacta conventa, w 1699 roku podpisal kon- stytucją sejmu warszawskiego (VL, t. VI, s. 169).
Wyyvod familii urodzonych Tomaszewiczow herbu Labędž z 16 wrzesnis 1832 roku podawal, it „familia Tomaszewiczow herbu Labędž (...) od z g6n dwiestu lat užywąjąc prerogatyw szlacheckich, possydowala znaezne dobrs ziemskie z poddanymi, pelnila znakomite w kraju polskim posfugi, wysokie piastowala urzęda i miala za przywilejami ziemne majątki.
Mianowicie przodek wywodzących się Erazmus Tomaszewicz, že posiadal z bradą Andrzej em Krzysztofem i Balcerem majątki Smotwy, Bražoly i Mejsza- golę, zapewnia dzial 1479 roku stycznia 18 dnia między tymže Erazmuserr i bracią jego wyžej rzeczonych majątkow czyniony, w Trybunale Litewskirr przyznany. Przez jakowy dzial rzeczony Erazmus z bratem Andrzejem otrzyma majątek Smohvy w powiecie braslawskim, Krzysztof zas i Balcer majętnošd Bražoly w trockim, a Mejszagolę w wilkomierskim powiatach sytuowane otrzymali (...).
Wzmiankowany Erazmus Tomaszewicz spetniai urząd kasjera powiatu bra- slawskiego. Mial on zoną Reginą z domu Peliskich, z ktdrą synow dwoch, Da- wida i Danida, oraz corkę Halszkę, w zamęšciu K.imborową, splodzit. Z liozby tycb dwoch synow Erazmusa Daniel posiadal majątnošc Požeymie zwaną, ktors po zejšciu jego dostala się we wladanie potomstwu brata jego Dawida. Tenže Dawid, brat Danida, osiągnąwszy po ojeu majątnošč Smohvy Salaty, a po bracie Danielu Požeymie, spehtiat urząd dworzanina skarbowego W. X. Litewskiego Mial w zamąšciu Halszkę Siedleszyhską, wdową po Tanskim, z ktorą spiodzii syna Kazimierza, wyswieca to testament tejže Dawidowej Tomaszewiczowe; 1647 roku lipca 22 dnia uczyniony.
272

Pomieniony dopiero Kazimierz, syn Daniela, Tomaszewicz, osiągnąwszy po ojcu majętnošč Smohvy, a po stryju Požeymie alias Koszty, pojąwszy w zamę- šcie urodzoną Bohdanę Kurkowską, w požyciu z nią spiodzii synow szešciu: Piotrą, Antoniego, Konstantego, Franciszka, Jerzego i Jana; przekonywa o tym testament tejže žony jego Bohdatiy z Kurkowskich Kazimierzowej Tomaszewi- czowej 1689 roku marca 15 dnia czyniony".
Zygmunt Tomaszewicz za zaslugi wobec panstwa otrzymai od krola Stani- siawa Augusta w 1779 roku folwarki Wydryną, Pucitowicze i inne w woje- wodztwie polockim, brat zaš jego Boguslaw, rowniez za zaslugi, wziąl od krola starostwa botockie i braslawskie w Ksiqstwie Žmudzkitn. Wszyscy Tomaszewi- czowie mieli licznych potomkhw plci męskiej i szeroko šią rozgalązili w po- wiatach oszmianskim, wilkomierskim, nowogrodzkim, grodziehskim, wileiiskim į in,, kojarząc malzehstwa z pannami z dombw takich jak: Antonowicze, Diugo- szewscy, Bohaczewowie i in.
Na początku XIX wieku niektorzy z Tomaszewiczow znajdowali šią w rosyj- skiej sfuzbie wojskowej i cywilnej. W 1832 roku heroldia wilenska uznala Onufre- go, Aleksandra, Leona, Antoniego, Justyna, Konstantego, Bernarda Tomaszewiczow za „aktualną i starožytną szlachtą”. Wpisano ich do pierwszej częsci ksiąg szlachty gubemi wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028, s. 95-97).
TOMASZEWSKI (Tamašauskas) herbu Bohcza, Podkowa i Radwan. Toma- szewscy z powiatu tdszewskiego pieczętowali šią np. herbem Radwan, z powiatu grodziehskiego - Podkowa odm. (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
Bartosz Paprocki w Herbarzu rycerstwa polskiego pisai o nich: „Dom Tomaszewskich w lubelskiem wojewddztwie starodawny, w sprawach rycerskich męžowie bywali znaczni. Wieku mego by! Jakub Tomaszewski, starosta na Tą- czynie i Morawicy, mąž godny, tak w prawie Rzeczypospolitej biegly, jako i w innych potocznych; tego pilnošcią i dozorem zamek Tączyn ozdobnie zmurowan : naprawion, dochody wiosci zamku Onego znacznie przymnožorte, zostawil z Pisarską z domu Sreniawa potomstwo”,
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 355) podawal: „Tomaszewski herbu Bohcza w Lubelskiem wojewodztwie, Piotr z Tomaszewic 1531 na lišcie danym miastu lubelskiemu. Jakuba Tomas2ewskiego potomstwo za krola Kazi- mierza Jagiellonczyka wspomina list przepowiedni dany w roku 1471”.
S. J. Dunczewski (Herbarz wielu domow Korony Polskiej i W. X. LAiewskie- go, Krakow 1757, t. I, s. 14-16) wywodzil Tomaszewskich od legendamego Mierzba herbu Bohcza: „Mierzb, pierwszy genearcha tego imienia y herbu Jed- norozca początek w Polszcze, miat sytiow dwoch kanonikami krakowskimi, okoio roku 1061, ktorzy pisa] i šią de Wsciektice. Imiona ich dowodnie katalog opowiada, iž jednemu bylo Mikolaj, drugiemu Bogusz (...). Skąd poszlo wide domow znacznych, jako to Ftydrow, Zcdkiewskich, Kumickich, Sulikowskich, Izyckich, Klonowskich, Pochow, Kargowskich, Bonieckich, Tomaszewskich y inszych (...).
Jakub Tomaszewski by! za krola Kazimierza Jagiellonczyka rotmistrzem, kto- rego wspomina list przypowiedni jemu y Zamoyskiemu dany w roku 1471. By! takže Jakub Tomaszewski, starosta w Tączyn ie y Morawizy, mąž godny, w prawie
273

Rzeczypospolitey biegiy, jako y w innych potocznych. Staraniem jego zamek Tą czyn ozdobnie zmurowany po dzii dzien herbem Boncza ozdobiony stynie”.
Jan i Gotard Tomaszewscy herbu Boncza z miejscowoici Tomaszewici w powiecie lubelskim znani byli juž w roku 1417 (W. Semkowicz, Wywod szlachectwa, nr 38). Jerzy Tomaszewski w 1764 roku podpisai akt konwokacj warszawskiej (VL, t. VII, s. 62). „Jegoruose pan Andrzej Tomaszewski z Toma szewa, па копіи karym, przy szabli, stanąl 5 X 1765 do popisu szlachty powiati grodzienskiego”.
Wywod familii urodzonych Tomaszewskick herbu Boncza z 26 maja 1831 roku podawal, že „familia Tomaszewskich od najdawniejszyeh czas6w prero gatywami szlacheckimi, posiadaniem dobr ziemskich, pelnieniem publicznycl urzęd6w zaszczycona, uzywa herbu Boncza. Wywodzący šią, z powodu žagi nienia dokumentow nie mogąc wykazac wyzszej procedencyi, zaczynają wywo< rodowitosci od pradziada Jana Bonczy Tomaszewskiego, ktory będąc zaszczy cony urzįdem stražnika ziemi bielskiej, posiadat majętnošč ziemską Moldziszk zwaną, w Księstwie Litewskim w wojewodztwie trockim poiožoną.
I takową zostawil prawem spadku naturalnego synowi Tomaszowi, a tei splodziwszy synow trzech: Piotrą, Ignacego i Andrzeja Tomaszewskich, majqt nošč wysprzedal, jak о tym wszystkim poiwiadezyly: 1. 1730 Apryla 17 dato wany list krola polskiego Augusta II do urodzonego Jana Bonczy Tomaszew skiego, stražnika ziemi bielskiej, adresowany, zachęcający wybor poslow a sejm, znanych z gorliwošci о dobro ogolne; 2. 1732 roku Nowembra 26 datowa ne prawo wjeezyste przedažne od urodzonego Tomasza Janowicza Tomaszew skiego, straznikowicza ziemi bielskiej, urodzonemu Antoniemu Zawadzkiemu chorąžemu petyhorskiemu, na majątnošč Moldziszki z dwoma poddanymi wlo šcianami do tejže mąjętnošci naležącymi wydana (...).
Z tych trzech synow Tomasza najmlodszy Andrzej Tomaszewski, nie mająi juž w wojewodztwie trockim ziemnej posiadlošci, przeniosl šią w Ksiąstw( Žmudzkie, tam nabyt majątnošė ziemną Kiajsze, Kuleszyszki, Bružyszki zwam i spiodzil synbwdwoch: Felicjana i Antoniego (...).
Na fundameocie przeto takowych zaprodukowanych dowoddw, rodowitoši sziaehecką familii urodzonych Tomaszewskich probujących, my, pelniący urząi marszalka gubernskiego, i deputaci powiatowi, stosownie do przepisow familią urodzonych, a mianowicie wywodzących się, jako to: Felicjana z syna mi: Ferdynandem Ignacym, dwuimiennym, Stanislawem, Aleksandrem Mikola jem, Leonardem Fraticiszkiem i Jerzym Janem, dwuimiennymi, z possesyi dzie dzieznej Klajszow, czyli Kuleszyszek w powiecie telszewskim položonych i Antoniego z synarni: Janem, mającyrn synow Franciszka Aleksandra i Alek sandra Jana, dwuimiennych, i Adamem, synow Andrzeja, wnukow Tomasza, a rodowitą i starožytną szlachtę uznajemy, oglaszamy i onych do ksiągi szlachb gubemi wilenskiej kiasy pierwszej zapisujemy” (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 3028 s. 83-84),
TOMKIEWICZ (Tamkeviiius) herbu ivwinka, Nalęcz, Tomkiewicz, To pacz i Tomk6w. Ich rodowe posiadlošci znajdowaly się w powiatach oszmian skim, telszewskim, szawelskim i witebskim, W XVII wjeku mieszkali m.in. v
274

Dziewiaitowie w wojewödztwie wilenskim, w XVIII wieku nabyli wies Kuska- mę w powiecie oszmianskim. Rozgatęzieni tež byli po innych powiatach. W 1800 roku heroldia wilenska uznala Tomkiewiczöw „rodowitą i starožytną szlachtą polską”. Wpisano ich do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litew- skiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468. s. 28-31).
TOMKOWICZ (Tomkovičius) herbu Kopacz i wtasnego. Znani byli w Wielkim K.sięstwie Litewsktm od XV wieku.
TOMKOWID (Tomkovydas) herbu Junosza. Pisali się z Tomkunow Uszackich. Dawny röd szlachecki wywodzący się ze Smolenszczyzny, spokrew- niony z Korsakami i Potemkinami. Tomkowidowie posiadali dobra Ladrysie w powiecie polockim, Serafmiszkt w trockim oraz pomniejsze mąjętnošci w powiatach brzeskim, braslawskim, minskim, oszmianskim i innych. 23 grud- nia 1819 roku zostali uznani przez heroldię wilenską. za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 150-151).
TONGIN (Tonginas) herbu Leliwa. Ich rodowe posiadtošci znajdowaty się na Wilehszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1028).
TOPCZEWSKI (Topčevskis) herbu Šlepowron. Potwierdzenie rodowito- šci szlacheckiej uzyskali z heroldii witebskiej w 1835 roku.
TQPLICKI (Topliekas) herbu Natęcz. Od wieköw zamieszkiwali w dob- rach rodowych Kroszty w powiecie wilkomierskim na Litwie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 340).
TOPOROWICZ (Toporovičius) herbu Sas. W žrodlach archiwalnych wzmiankowani byli od XVII stulecia.
TORCZYLLO (Torčilas) herbu Odrowąž. Osiedleni byli przede wszyst- kim w powiatach oszmianskim, nowogrodzkim i zawilejskim. W XVII wieku dziedziczyli takže dobra Pomomoki w powiecie upickim oraz Wenetyszki i Po- lawenie w powiecie wilkomierskim. Pözniej posiadali tež Waraniszki, Druzele oraz Dydžioprudzie alias Wielkostawy. 14 maja 1801 roku zostali uznani przez heroldię w Wilnie za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”. Wpisano ich do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 38-39).
TORCZYLO (TarČila) herbu Podkowa (barkiem do göry w jej šrodku gwiazda). W XVII wieku notowani byli w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 150).
TORNAU herbu Tornau, Miejscem ich osiedlenia byi powiat upicki (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
275 I

TORTILOWICZ (Tartilaviiius) herbu Nieczuja. Od 1821 roku w zaborzc pruskim pisani byli jako Gerth, Friebe-Gerth, Tortilowicz von Batocki-Friebe.
TORWALDSEN vel THORWALBSEN (Torvaldsenas). PochodziLi ze Skandynawii. Uznani zostali za rodowitii szlacht? przez heroidi? wilensk^. W jednym ze swiadectw dawnego Uniwersytetu Wilenskiego czytamy: Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Nicolai /. Russorum Autocratoris etc., etc., etc. Scientiarum, litterarum et artium Caesarae Universitatis et Academiae Vilnensis curatot, rector et senatus, virum ornatissimum Aibertum Thonvaldsen in Academia Sanctae Lucae, quae Romae floret, artis statuariae professorem et equitem, ingenio et arte florentem, ob multa eademque egreria arris suae documenta, inventionis pariter atque compositionis laude conspicua, unanimi sententia sodalem honoris erga cooptaverunt et his litteris manifestis, Universitatis sigillo munitis, in perpetuam rei memoriam renuntiant, PP. Vilnae in Aedibus Academicis Anno MDCCCXXX die XXXI mensis Januarii (CPAHL, f. 721, z. I, nr 837, s. 19).
TOTWEN (Totvenas) herbu Nieczuja. Zamieszkiwali w powiatach upic- kim i poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1192,2060).
TOULOUSE DE LAUTREC (Tuluzas de Lotrekas). W 1906 roku herol- dia kowiehska wpisala hrabiego Aleksandra de Toulouse Lautreca do pi^tej cz?- sci ksiag szlachty tejze guberni.
TOURAPiSKl vei TORANSKI (Toranskas) herbu Gieralt (Gerland). Po- siadali majqtki w powiecie upickim na Zmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11).
TOU&CIK (Taustikas) herbu Topacz. Ich rodowe maj^tki znajdowaly si? w powiecie nowogrddzkim.
TOWGIN (Tauginas) herbu Leliwa. Posiadali dobra na Wilenszczyznie oraz w powiatach telszewskim i rosienskim na Zmudzi. Spokrewnieni byli prze2 malzenstwa z Symonowiczami, Downarowiczami, Utkiewiczami. W 1835 roku zostali wpisani do szostej cz?5ci ksi^g genealogicznych guberni wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 23-25; f. 391, z. 1, nr 1028).
TOWG1N-CZECHOWICZ (Tauginas-Cechaviiius) herbu Leliwa. Ich
posiadlosci rodowe znajdowaiy si? na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690).
TOWIANSKI (Tovianskas) herbu Gieralt. W powiecie rosienskim To- wiaiiscy uzywali herbu Lab?dz oraz Slepowron (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 11). Pochodzili z powiatu l?czyckiego w Polsce irodkowej. Jerzy Towianski byl np. kasztelanem l?czyckim w roku 1516. Od XVII stulecia obecni byli tez w powiatach witehskim i wilkotnierskim na Litwie. Wkrbtce osiedlili si? rowniez w powiatach szawelskim, telszewskim, trockim i innych, Towiahscy spokrew-
276

nieni byli z Kawszewiczami, Goyzewskimi, Abramowiczami, Maksami, Lubo- mirskimš, Niszczyckimi.
Jerzy Towianski, kasztelan wilkomierski, idąc za legendą rodzinną wywo- dzil rod - jak się pisali - „Gieraldow % Bohdana Towianskich” od „Marka Gie- ralda z Wloch”, ktory w wieku XI pizybyl przez Niemcy do Korony Polskiej, apotomkowie jego Woyslaw, Wladyslaw i Przectaw dali początek sfynnym rodom rycerskim. Z tych Jau Gieralda jeszcze za Olgierda przybyl na Litwę i wiemie shižyl temų księciu i jego synowi Jagielle.
Po unii horodelskięj syn Jana Gieralda - Bohdan - otrzymal majętnošč To- w i any-C y to w ¡any- Szaty, od ktorej wziąl nazwisko, pieczętując się nadal herbem Gierah. Na Szatach siedząca galąž Gieraldow mi ala otrzymač nazwisko Sza- dziewiczow (Szedziewjczow); od Cytowian Cytowiczow i Cytowiaiiskich (CPAHL.f. 391, z. 4, nr 3121J.
Jakub Towianski z powiatu wileiiskiego zapisany zostal w księgach sądu wilko- mierskiego w lipcu 1596 roku {AWAK, t. XXXII, s. 95). Siolo Towianski«, z palacem, ’ polozone w powiecie wilkomierskim, jest wspominane w zrodlach zXVI wieku. Per- cepta prowentow publicznych do skarbu Rzeczypospoi tley W. X. L. z roku 1661 zawie- m następųjące informacje: .Jegotnosc pan Krzysztoph Ginieyt Towianski z siola Ber- natowicz y Węzl6w (powiat wilkomierski) za rok 1658, ktory się skonczyl, w roku 1659 dnia 7 Oktobris medietatem dal flor. 38, 23, 7 '/2”. Justynian Towiafiski by! wroku 1667 sekretarzem Jego Krolcwskiej Mošci. Wspomina o nim w swych Pa- miętnikach Jan Wladyslaw Poczobutt-Odlanicki (s. 228).
W brzeskich aktach grodzkich odnotowano w 1669 roku Stanislawa To- wianskiego, wojta pružanskiego (AWAK, t. IV, s. 68). W 1669 roku w spisach „niewolnikdw”, tj. polskich i ukrainskich jencow wojennych w Moskwie, figūroje m.in. porucznik Adam Towiafiski {Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo- Zapadnoj Rossii, t. VIII, s. 55).
Justynian z Bohdanowa Towianski oraz Jerzy Towianski, pose! ziemi so- chaczewskiej, w 1694 roku zložyli podpisy pod sufragacją krola Jana 111 Sobie- skiego (VX, t. V, s. 150, 161). Krzysztof Towianski, kasztelanic lęczycki, sędzia bielski, w roku 1696 postowat na sejm warszawski {VL, t. V, s. 410). Wladyslaw z Bohdanowa Towianski podpisal 6 marca 1698 roku instrukcję S2lachty z wojewodztwa wileiiskiego na sejm pacificationis {AWAK, t. VIII, s. 345).
Krzysztof Towianski, podczaszy koronny, w 1703 roku zostal czlonkiem Rady Krolewskiej z Wielkopolski {VL, t. VI, s. 53). Aleksander Towianski mia- nowany zostal rotmistrzem krolewskim od powiatu pružanskiego w 1715 roku. Jerzy Kazimierz Towianski podpisal uchwalę sejmiku brzeskiego w 1716 roku (AWAK, t. IV, s. 410,418).
W lipcu 1729 roku sziachta wojewodztwa wileiiskiego polecala swym po- slom udającym się na sejm do Warszawy: „Nie tylko ob respectum zastug slaw- nego imienia ichmošci panow Towianskich, lecz etiam mając wzgląd na pu- bliczne uslugi pana Towianskiego, miecznika naszego, ažeby by) rekomendo- wany osobliwemu respektowi pana naszego krola milosciwego, ichmoše panom poslom naszym zalecamy” {AWAK, t, VIII, s. 378).
Kazimierz Towianski, mostowniczy wilenski, i Antoni Towianski, szlachcic z wojewodztwa wtlenskiego, podpisali w 1773 roku obok innych braci szlachty
277

instrukcją na sejm, ktora sugerowafa m.in.t že „na tron polski nie kto inny, jeno prawdziwy Polak obrany ma byd” {nobi de genie Polona, bene nato) - ^xelu- dendo omnino cudzoziemca11, „y z ktorego by osoby non promanaret occasio do nieszczQsliwey w oyczyžnie, uchoway Bote, rewolucyj".
W 1752 roku Towianscy otrzymali następujący przywilej: „August Trzeci, z Bozey laski krol polski, wielki xiąžę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, žmudzki, kijowski, wolynski, podolski, podlaski, inflancki, smolefiski, siewier- ski y czeroihowski, a dziedziczny xiąžę saski y elektor. Oznaymujemy tym li- stem przywilej em naszym wszem wobec y každemu z osobna, komu o tem wie- dziec naležy, it przez panow Rad y urzqdnikow przy boku naszym rezydujących, doniesione nam merita urodzonego Antoniego Towianskiego, czešnika w-wa wilenskiego.
Nim tedy dalsza przemiana i poda šią okazya, teraz wakujące dzierzawy Po~ royšcie, Burkity nazwane w w-wie wilenskim ležące, post fata do dyspozycyi urodzonego Mikolaja Zdzitowskiego Ruszczyca do dyspozycyi naszey przypa- dle, dač y konferowad umyililišmy. Jakož niniejszym listem przywilejem naszym in personam samego urodzonego Antoniego Towianskiego, czesznika wilenskiego, el in personam malžonki jego urodzoney Teresy z Piotrowskich Towianskiey, pomienione dzierzawy Poroyscie, Burkity nazywające šią (...) solidum dajemy y konferujemy Dan w Warszawie dnia VU miesiąca czerwca roku Panskiego MDCCLil (1752). Augustus rex” (Biblioteka Akademii Nauk Litwy- Dziai rąkopisėw, f. 264-1108).
Antoni Towianski, towarzysz husarski, koniuszy hr. Brzostowskiego, depu- tat brzeski, znany w pierwszej pofowie XVIII wieku, wymieniony jest kilkakrot- nie m.in. w siynnych Pamiętnikach Marcina Matuszewicza, kasztelana brzesko- litewskiego. Tadeusz Towianski podpisal uchwab grodzienskiego sejmiku szla- checkiego 9 lutego 1764 roku {AWAK, t, VII, s. 341). W roku 17S2 Jan Towianski by! miecznikiem, a Piotr Towianski - horodniczym wilenskim.
Ignacy Towianski, sędzia ziemski wilenski, w roku 1794 obrany zostal na cztonka polskiego rządu narodowego na Litwie, zasiadal w jednej komisji razem z Mikotajem Chrapowickim, marszalkiem orszanskim, Michalem Grabowskim, koniuszym litewskim, Antonim Tyzenhausem, chorąžym wilenskim, Stanisla- wem Wollowiczem, podkomorzym rzeczyckim, Janem Millerem, Franciszkiem Frybesem, obywatelami Wilna (Archiw wilenskogo general-gubernatora, t. I, s, 742; AWAK, t. IX, s. 29, 128).
Na Liscie szlachty powiatu wilenskiego, mąjących prawo wybierac i bye obranymi na urząd z 1809 roku widzimy Jakuba Towianskiego (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4096, s. 27). „Cyrkutowy assesor od Korony sądu nižszego ziemskiego powiatu rosienskiego” W. Towianski w latach dwudziestych XIX wieku na szero- ką skalą uiywal w celach wzbogacenia się prostego chwytu: mając szeroką wla- dzę, wraz ze swym sekretarzetn Dubowiczem kazal chwytac wlosctan litewskich, zamykad ich do „tuimy” w Rosieniach. Za uwolnienie bral okup 10-15 rubli sre- brem. Zwazywszy na uparty charakter chlopow žmudzkich i ich niezwa!czoną niechąc do nozstawania šią z uciuianym groszem, musial nieraz W. Towianski trzymac tych nieborakow bez žadnej winy po kilka miesięcy za kratami o chlebie i wodzie, zanim ktos z krewnych zgodzil šią uišcic „ttaležny” haraez.
278

Zasmakowawszy w niecnym procederze, dobieral šią nieraz pan Towianski do skory i szlachcicom. Jak donoszono w jednej ze skarg na niego, gdy niejaki pan Bruzewicz, wlasciciel folwarku Skuby, nie mogl natychmiast zaplacic 10- rublowego okupu i wyslal syna, by prosii o požyczkę sąsiada, zniecierpliwiony assesor Towianski kazai gospodarzowi odbiė „kufer” i zamierzal go zrewido- wač. Na szcząšcie w tej chwili syn z pieniądzmi wrocil, a „kufer ocalony [zostal] od rozbicta y dzieii šwiąteczny 22 Juni Zieionych Šwiątek w prawidlach religij- nych ntezgwalcony”.
W koncu jednak položono krės tym praktykom pana asesora Towianskiego. Kmiecie i szlachta opowiedzieli bowiem ksiąžom o niecnym zachowaniu šią rozbojnika w todze sądowej. Proboszcz wilenski i kanonik mihski Cyprian Nie- zabitowski w 1827 roku zaskaržyl wiąc w sądzie ziemskim powiatu rosienskiego asesora W. Towianskiego o to, že na gošcihcu z Kowna do Jurborku Zabity zostal niejaki Jan Cwirko, a pokaleczony Antoni Piasis. Przejechala ich konmi hrabina Tyszkiewtczowna, za co, oczywiscie, musiala byč sądzona. J oto szlach- cic Towianski mial brač lapowki od zabojeow nieszcząsnych wioscian, w za- mian probując sprawą uciszyč i zatuszowac. Jego konszachty ujawnil ksiądz Cypian Nizabitowski, co stalo šią początkiem konca kartery asesora (Biblioteka Akademii Nauk Litwy-Dzial rqkopisow, F. 126-234; F. 126-233).
Wywod famlii urodzonych Szedziewiczow Towianskich herbu Gieralt z 1832 roku podawat, že „familia Szedziewiczow Towianskich, od najdawniej- szyeh czasow szczycąc šią dostojnošcią szlachecką, w Wielkim Ksiąstwie Li- tewskim Krolestwa Polskiego mieszkala Stanislaw Krzysztof Szedziewicz Towianski, antecessor familii, posiadat dobra szlacheckie Podzie Dawkszagoia zwane, w powiecie upickim polozone” - przed rokiem 1667. Oženiony z Hesterą Kulwiecianką zostawil trzech synow: Rafala, Kazimierza i Teodora, z ktorych Kazimierz zostal dziedzicem dobr. Ale na nim ta linia wygasla.
Dobra rodzinne przeszty w rące Krzysztofa Szedziewicza, ktory z Heleną Ciolkowicz6wną mial synow Kazimierza, Michala i Wladyslawa. By! to poezą- tek XVIII wieku. Kolejni Towiahscy kojarzyli matzenstwa z pannami z dorttow Tomkiewiczow, Rajuhcow, Houyliwaldow, Szteynow, Olechnowiczbw, Ey- smontow, W XIX wieku Towiahscy posiadali w powiecie wilehskim dobra Žej- my, Dameczyzna, Oikuny, Krolinow, Antoszwincie, Kiemiahce, Pokamunie, Posperz, Grubiszki, Zdaniszki, Kozliszki i in (CPAHL, f, 391, z. 8, nr 2541, s. 38-39). Wszyscy uznani zostal t za „rodowitą i starožytną szlachtą polską’ (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1028, s. 103-105).
Od sierpnia 1865 roku ziemianka Izabella Towiahska, gospodarująca w mająt- ku Podlasie w powiecie poniewieskim, znajdowala šią pod nadzorem policji. Na- stąpnie, po przesiedleniu šią do powiatu szawelskiego, nadal pozostawala pod ku- ratelą carskiej tajnej policji. Byla wdową i miaia przy sobie corkę (CPAHL, f. 378, op. 1868, nr 228, s. 104).
Liczne materialy z XVII, XVIII i XIX wieku dotyczące dziejow rodu Towianskich herbu Gieralt zgromadzono w Archiwum Narodowym Bialorusi w Minsku (f. 319, z. 2, nr 3254). Znajduje šią tu m.in. geneaiogia „bialontskie- go", tj. osiadtego na Minszczyžnie, odgalązienia tej rodziny (trzy pokolenia, siedem osob), zatwierdzona przez heroldią minską23 Upca 1807 roku.
279

TOYVIANSKI-PONARSKI (Tovianskas-Panieretis) herbu Gierait. Za- mieszkiwali w powiecie kowienskim (CPAHL, f. 70S, z. 2, nr 957).
TOWIANSKi-POŽERSKJ (Tovianskas-Požerskas) herbu Gierait. Ich dobra rodowe znajdovvaty šią w powiecie wiikomierskim (CPAHL, f, 391, z. 7, nr 658,689).
TOVPILKO (Tavilkas) herbu tabędž. Posiadali majątki ziemskie w povvie- cie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2).
TOWTKIEWICZ (Tautkevičius) herbu Gierait i Topacz. Osiedleni byli w po- wiecie rosienskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1287,1288).
TOWTKO (Tautkus) herbu Labędž. Dziedziczyli majątki w powiatach oszmianskim i lidzkim na Wileiiszczyžme (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055, 1690, f. 391, z. 6, nr 7).
TOWTKOWICZ (Tautkevičius) herbu Topčr. Zamieszkiwali w powiecie oszmianskim na Wilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
TOWTOWICZ (Tautavičius) herbu Jastrząbiec i Gozdawa. Ich posiadto- šci rodowe znajdowaly šią w povviatach szavvelskim i telszewskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 1327).
TOWTWILL (Tautvilas) herbu Labądž. Znani byli w Wielkim K.sięstwie Litewskim od XV wieku.
TRABSZA (Trabša) herbu Trzaska oraz Trąby. Pisali šią „z Trzaska". W XVII wieku dziedziczyli dobra Domaszewo w powiecie braslawskim. W 1804 roku uznani zostali przez heroldię wilenską za rodowitą i starožytną szlachtę polską. Wpisano ich do pienvszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskicj (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1468, s. 48-49,87-88,91-92).
TRĄBCZ VAISKI vėl TRĄMPCZYNSK1 (Trombčinskas) herbu Drya. Starožytną polska szlachta, mająca posiadiošci w woj. katiskim, gniežnienskim i poznanskim, na Kresach osiedlona w powtecie trockini. 16 XII 1819 roku he- roldia wilenska uznala ich za „starožytną i rodowitą szlachtą polską”. Wpisano ich do pienvszej częsci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 132-133).
W XVI i XVII wieku Trąbczynscy wielokrotnie stawali do popisow rycer- stwa i podpisywali uchwaly sejmikow na terenie Wielkopolski (Akta $ejmikowe wojewodztw pozrianskiego i kaliskiego, cz. 1-2).
TRENTOWSKI vėl TRĘTOVVSKI (Trentauskas), Grzegorz i Mikoiaj Trątowscy de Trątowo podpisali w 1697 roku sufragację krata Augusta U od ziemi ciechanomkiej (VL, t. V, s. 448 i in.).
280

TREPKA (Trepkas) herbu Topor, Z Pomorza polskiego odgatęzili się na Žmudž.
TRESZCZYNSKJ (Treščinskas) herbu Grzymata. Osiedleni byli na Podlasiu i Wilenszczyznie (w powiatach oszmiahskim, lidzkim i wilehskim). Niewykluczo- tie, že stanowili odgatęzienie Troszczyhskich herbu Szeliga odm. z Matopolski.
TROJAN (Trojanas) herbu Junosza. Dziedziczyli majętnošci we Wschod- niej Matopolsce.
TROJANOWICZ (Trajanaviiius) herbu Košciesza. Znani byli od wiekow na Bialej Rusi, w Matopolsce i na Litwie.
TROJANOWSKI (Trąjanauskas) herbu Szeliga. Byli iež Trojanowscy herbu Ogonczyk, Leliwa, Ossorya j S as. Bartosz Paprocki pisat o nich w XVI wieku: „Dom Trojanowskich w sandomierskim w-wie znaczny; byl w obertyn- ską bitwę Andrzej rotmistrz, ktory sphlecznie z Balickim w jednytu pulku Wo- tochom męžny odpbr dawat. Wieku mėgo Stanistaw, lešniczy bielski, syn tego rotmistrza, ktbrego urodzita Czamocka Anna z domu Lis”.
Franciszek i Tomasz Trojanowscy, poslowie wojewodztwa podlaskiego, w 1674 roku podpisali sufragację krola Jana III Sobieskiego (VL, t, V, s. 159).
Wywod familii urodzonych Trojanowskich herbu Szeliga z 1804 roku poda- wal, iž „dom urodzonych Trojanowskich najprzod w Koronie Polskiej zasiedlo- ny, ktdrego pierwszy protoplasts Jan z Trojanowicz Trojanowski, pisarz ziemski mielnicki, byt pierwej poslem na sejm 1627 roku obranym, požniej na trybunal radomski deputatėm i tam pojąwszy w zamęšcie Dorotę Sobolewską, sptodzil z nią syn6w pięciu”, 2 nich Stanislaw przenihsl się do. powiatu wotkowyskiego i zapoczątkowat linię wschodniąrodu (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 1468, s. 60-61).
TROK1ENNICKI (Trokenikas) herbu Troska. Zamieszkiwali w dobrach Moszki w powiecie oszmiahskim. Uznani zostali za rodowitą i starožytną szlachtę polską przez heroldię wilenską 2 lutego 1799 roku {CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 9-10).

TROKIN (Trūkinąs) herbu Lew. Znani byli na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690). Od 1767 r. posiadali dobra Naimuuy alias Drobiszki w powiecie witkomierskim. Potwierdzenie rodowitosci szlacheckiej uzyskali w 1797 r. w Wilnie.

TRONOWICZ (Tranavičius) herbu Košciesza. Od wiekow dziedziczyli dobra Zarosien w powiecie oszmiahskim. Starozytny rod rycerski, wpisany do ksiąg szlacheckich pierwszej klasy gubemi litewsko-wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 58-59).

TROP1ANSK1 (Tropenskas) herbu Lubicz. Ich rodowe dziedziny znajdo- waty się na Žmudzi — posiadali m.in. Klimonty w powiecie jaswojnskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055, s. 73-75),
281

VIRYON (Virionas) herbu Leliwa. Viryonowie herbu Leliwa z powiatu grodzienskiego zostali w 1848 r. potwierdzeni jako rodowita szlachta przez he- roldi? grodzietisk^ i Departament Herold» Senatu Rz3.dz3.cego w Petersburg» (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s. 192-194). Röd swoj wywodzili od uszlachconego 22 listopada 1793 r. sztabslekarza wojsk litewskich Karola Viryona. W XtX wieku ich przynaleznosd do stanu szlacheckiego potwierdzita röwniez heroldia wilehska (CPAHL, f. 291, z. 6, nr 12, 18).W I E L I C Z K 0. i

Roku 1774, msta Nowetdliru fl dnin, J: PP, Stefon j Nilodem. sjoowie buki, Renmsz srn Ktefcna. Ignnry eyn Reminaza, Martey z trzems .«ynami: AndrZojem. Kn»- prem y Kondratem. Twdor sjn Audrieji, Pawel. Swiryd, Zaoluryasz k syisem Jaku* be«i, Wnsil. Awlas j Jan syoowie Maeiiya. Heliais sjn fPasila, Jan Sfn Aulas*. H ritery z tnenui sjnimi: Andrtejem, Kundrotam y Hikcdajem; Stefan y Anton! synowie Andriejų, Audrioj y Jan synowie Bazyleg« z Zabolotnia Wiel ¡«kome, herbem p<>- nižey ednaoiranym pLeezftuJąry sif, wynridswvy w ziomaivrie Orazabäkim luzynili.

Dowodiili szlifbectwu snego:
1700 roku Muren I dnU dane j w tjtože roku Maja 14 dnia w powieefe Or* szaüskim iirmnane praiva wiitsysto no |»il slnihy gruntu ml mnjftMsei Puzyrowt otlliĮczūnego oil J. Pana Jerže.o Burego SinnislQ«owi VYieliczkowi daiijui.
1720, Dekret ein uivewistym zäeinskiui OrSfcaii skini.
■s
1721, Dekreten! trybuiinl&tiin vr sprawlo Andriejų Stunislawowirza Wieliezki t J. P. Zubofcskini ferowanyn!.
1743, Prawetn priedainyui folmirku Puiyrowa ml J. P. Antoniegį Wielitzli J. Pana Xiedzwiortiemu dnnjtu.

Herl» SYBOKONLA (odmienny).

(/Vewj. u, bmO. «Mjų.

i. 302— 303; 304—306 (B).

Wywod szlachectwa panöw Wieliczköw wedlugHerbarz® orssanskiego (koniec XVIH w.)

WABISZEW1CZ (Vabiševičius) herbu Grzymala. W XÏX wieku zamiesz- kîwali na Wîlehszczyznie.
WACH1LL (Vachilis) herbu Trąby. Posiadali majątki w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr707).
WACHOWICZ (VadiaviÈius) herbu Dąbrowa. W ¿rôdlach archiwalnych notowani byli od XVII wieku.
WADOWSKI (Vadovskis) herbu Ostoja. Najliczniej zamieszkiwali w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2577a). Znani tež byli w Mato- polsce Wschodniej. Tomasz Swiçcki (Historyczne pamiątki znamienitych rodžiu i osôb dawnej Pateki, t. II, s. 254) zatiotowal o nich: „Wadowski herbu Ostoja z Wadowa w Krakowskiem. Waciaw, mąž rycerski, przeniôsl šią w Lubelskie. Wojciech, mąžnie nacierając na Tatarow pod dowodztwem Chmielnickiego, polegl. Jan w potrzebie pod Chocimiem za Zygmunta III polegl. Krzysztof od Tatarow zabity. Tomasz w Niemezech przeciw Gustawowi, krolowi szwedzkie- mu, wojując, zszedl z tego swiata, Jakub i Stanislaw, mçiowie rycerscy".
WADWICZ (Vadvicius) herbu Wadwicz. W zaborze pruski m pisani byli takže von der Langenbrocken.
WADZ1CZ (Vadičius) herbu Wadwicz. Miejscem ich osiedlenia by! po- wiat wiikomierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2).
WAGIAD (Vagedas) herbu Abdank. Znani byli od wiekâw na Litwie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WAGLÔW (Vaglovas) herbu Trąby. Dziedziczyli dobra ziemskie na Li- twie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WAGNER (Vagnorius) herbu Brochwicz III, Lew, Newlin. Ksiądz jėzuitą Kasper Niesiecki w Koronie Potekiej (t. IV, s. 448) zanotowat: „Wagner. N. Wagner w woysku polskim zastuzony; dla mçstwa swego nobilitowany na seymie 1662 (...). Wagner w Prusiech. Adam Wagner pojąt Katarzynq Dziewanowską, z ktorey syn Jędrzey w zakonie naszym”.
Pisząc o tym rodzie w Herbaria polskim (t. IX, s. 212-213), Kasper Niesiecki stwierdzil, ze juz w XVJI wieku polscy Wagnerowie spokrewnieni byli z Dembinskimi, Pierzchami, Krokowskimi, Bialochowskimi, Ciecholewskimi, Gralewskimi, Dziewanowskimi, Laszewskimi, Pląskowskimi i Gohtchowskimi.
311

Wywod familii urodzonych Wagnerow herbu Brochwicz W z 7 kwietnia 1817 roku oznajmiat, že „urodzony Karol Wagner, užyvvając zaszczytow szla- checkich, posiadal ziemny majątek w powiecie nowogrodzkim, folwark Koh- czany, ktory wyprzedal dziedzicznie urodzonym Stanislawowi i Rozalii z Dmu- chowskich Dachnowiczom (1721)”.
Tomasz Šwięcki (Historyezne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Poiski, t. II, s. 254) podawal: „Wagner w wojsku polskim zashižony, nobilito- wany ua sejmie 1662 roku. Tenže urodzony Karol Wagner zostawii synow dwoch: Bogusiawa i Jozefą, z ktorych Boguslaw umarl bezpotomnie, a Jozef, ozeniwszy stę z Felicjanną Szantyrowną, kupil dziedziczny folwark Sopi icy zwany, w powiecie nowogrodzkim ležący od urodzonych Soplicow (1790)”. Zostali po nim synowic Jan t Stanisiaw, ktorzy uznani zostali przez heraldic za rodowitą szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 244-245).
Oficjalnie zatwierdzone w heroldii wilehskiej drzcwo genealogiczne Wagnerow herbu Lew wywodzilo ten rod od Bartlomieja, ktory pozostawil syna Gotfrydą, wnuka Jana Mikolaja i prawnuka Adama. Kolejne pokolenia to Ignacy, Andrzej, Jan, Marcin, Karol Ferdynand i Olgierd Karol Wagnerowie. Islniafy oczywi- šcie rowniez inne odgalęzienia tego rodu. Wagnerowie brali žony ze szlacheckich domow Krakowskich, Lojkow, Jankowskich, Ciechomskich, Schwembergerow, Laszewskich, Ciechanowiezow, Rymkiewiczow, Kędzorowiczow.
W XIX wieku Wagnerowie posiadali majętnošci ziemskie na ziemi žmudz- k'iej oraz w powiatach minsktm, wilenskim i oszmianskim. Byli protestantam! i katolikami (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1154, s. 1-185). Wagnerowie spod Wilna potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldię wilcnską m.in. w latach 1817, 1827, 1845, 1846 (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 131, s. 19; f. 391 , z. 6, nr 7, 707, 873; f, 708, z. 2, nr 2157). Departament heroldii Senatu Rządzącego w Petersburg potwierdzil natomiasl w 1837 r. rodowitosc J6zefa, Bogusiawa, Jana į Stanisiawa Karola Wagnerow herbu Brochwicz (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr L s. 1).
Karol Wagner za udziat w demonstracjach politycznych zostat w czerwcu 1862 roku zeslany przez policje rosyjską w giąb pahstwa rosyjskiego, do tzw. oddalonych gubemi (Archiwnyje matieriafy Murawiewskogo Muzieja, 1.1, s. 86).
WAJDYELO (Vaidila) herbu Suchekomnaty. Dziedziczyli majątki w powiecie rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 6. nr 7).
WAJSZNOR vel WOJSZNAR (Vaišnorius) herbu Kot Morski, Osiedleni byli w powiecie rosienskim.
WAKULEWICZ (Vakulevičius) herbu Nalęcz. Uzywali przydomku Kmi- ta. Dziedziczyli liczne dobra na Woiyniu oraz Stodolniki w powiecie oszmiah- skim na Litwie. W 1820 r. Zostali uznani za starožytną szlachtę polską gubemi wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 174-175).
WALENTYNOWICZ (Valentinavičius, Valentmaitis). M. Paszkiewicz i J, Kulczycki w Herbach roddw polskich (s. 471) wspominali tylko o gaięzi
312

rodu pieczętującej się godĮem Lubicz. W žridlach archiwalnych są jednak in- formacje takže o Walentynowiczach herbu Dotęga, Pobog, Podkowa, Bawola Giowa, Topor, Jastrzębiec,
Wywod familii urodzonych Walentynowiczdw herbu Podkowa z 17 XII 1819 r. shvierdzat; „Przodkowie tej familii, a mianowicie Wysogin Kuprewicz Walen- tynowicz, od dawna osiadly w kraju litewskim, posiadal dobra w powiecie wil- komierskim i miaf synovv dwoch: Michala i Samuela Z tych dwoch synow Sebestyana, to j ėst z Michala i Samuela familia, dopiero wywodzących się, Wa- Ientynowicz6w, na kilka galęzi rozdzielona, pochodzi. Najprzod Michal Wyso- gin Kuprewicz Walentynowicz dziedziczyi gruntą ojczyste (Lejszyszki, Kater- liszki, Ubogiszki) i nabyte od Mickiewicz6w za prawem 1683 Novvembra 10 dnia w ziemstwie wilkoiriierskim przyznanym. Tenže Michal Wysogin Kupre- wicz Walentynowicz sptodzil synow dwoch: Jana i Jakuba. Jakub umart bezpo- tomny, a Jan splodzil synow trzech: Wladyslawa, Stanislawa i Kaziinierza”.
Požniej odgalęzili šią Walentynowiczowie takže na powiat wilenski. Spo- šrod nich w 1819 roku za „rodowitą i starožytną szlachtę polską" uznano, wpi- sując ich do pienvszej częšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilehskiej, Igna- cego, chorąžego powiatu wilehskiego, z synami Kazimierzem, deputatėm wy- wodowym povviatu wi!enskiego, Jerzym Konstantym i Hipolitem; księdza Jana, kanonika smolehskiego, oraz Marcina, Dominika, Jozefą, Karola Aleksandra, Samuela, Hieronima i kilknnastu innych Walentynowiczow (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2892, s. 333-334),
Wywod familii urodzonych z Wysogina Walentynowiczow herbu Pobog z 13 sierpnia 1820 r., stwierdziwszy fakt starožytnošci tego rodu, podkrešlit, iž dzie- dziczyl on od 1684 r. majętnošč Poobole w povviecie szawelskim w Księstwie Žmudzkim. Ci Walentynowiczowie pochodzili prawdopodobnie z Wilenszczy- zny, gdzie zresztą požniej powr6cili. Spošrod nich w 1820 r. heroldia wilenska uznala za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” Tomasza, Jozefata Anttmiego, Mateusza, Krzysztofa, Jčzefa, Szymona, Andrzeja, Jakuba, Karo 1 a i Pawla Wa- lentynowicz<5w (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2892, s. 128-129).
Pob6g-Wafentynowiczowie w koiicu XVIII w. posiadali Bijuciszki i Cha- sniki w powiecie wilehskim oraz Jurgiszki, Swimy i Zosnice w vvitkomierskim. Ta galąž rodu spokrewniona byla z Syrwidami, Micktevviczami, Mackiewicza- mi, Daniiowiczami, Parfianovviczami, Frąckiewiczami, Pietkiewiczami, Niekra- szami, Straszami, Kwintami (CPAHL f. 391, z. 1, nr 1690, s. 353).
Wywdd familii urodzonych Walentynowiczdw herbu BawoIa Glowa z 20 grudnia 1819 r. stwierdzat rowniež, iž rodzina ta „od niepatniętnych lat dosto- jenstwy i wszelkiemi prerogatywami szlacheckiemi zaszczycona, dziedziczyla i possydowala rdžne ziemne majątki”, a mianowicie fo!wark Kirklany oraz Jur- szany Mikolaiszki w powiecie oszmiahskim. Ci Walentynowiczowie spokrew- nieni byli z Wnukowiczami, Ciejdami, Genickimi. Heroldia wilenska uznala za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” Tadeusza, Michala, Dominika, Nikodemą, Mikolaja, Jakuba, Jozefą WaIentynowicz6w (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, S. 104-105).
Wywod familii urodzonych Walentynowiczow herbu Topor z 18 grudnia 1819 r. oznajmiat: „Familia urodzonych Walentynowiczow od dawnycli czasow
313

zaszczycona prerogatywami szlacheckimi, w powiecie zawilejskim posiadala majątki zierane”. Z tej galqzi rodu heroldia wilenska uzna-fa wowczas za „rodo- witą i starožytną szlacbtq polską” Jakuba, Macieja i Antoniego, synow Macieja, Walentynowiczdw (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 74-75).
Drzewo genealogiczne Walentynowiczow herbu Dolęga, sporządzone 12 sierpnia 1904 roku w heroldii wilenskiej, przedstawialo dzieje szešciu pokoleh rodu, jako protoplastą wskazując Jerzego Stanistawa, ktory w 1734 r. pozostawil synowi Maciejowi w dziedzictwie majętnošč Grygule w Ksiqstwie Žmudzkim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1744). Jeszcze inna gaiąž tego rodu, osiedlona na Žmu- dzi, uzywala herbu Jastrzqbiec.
WALEWSKI (Valevskis) herbu Roch. Bartosz Paprocki podawat: „Dom Walewskich herbu Roch starodawny, byli dwaj bracia rodzeni, ktdrzy mieli za sobą Košcieleckie, wojewodzianki koscieleckie”. Jerzy Wislicki w Herbach rod6w polskich (t. II, s. 839) pisal, že jedna z odnog rodu posiadala na ziemi cheimihskiej dobra Dorposz, Czersk, Rybieniec i inne. Na Litwie natomiast Walewscy osiedleni byli w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2).
W jednym z przekazow archiwalnych z XIX wieku czytamy: „Napoleon, z Božey laski cesarz Francuzow, krol wloski, protektor Konfederacyi Rehskiey, pošrednik Konfederacyi Szwaycarskiey. Wszystkim teraz i na przyszlošč po- zdrowienie. Droga nasza i kochana Maryia hrabina Kolumna Walewska, z domu Lączynska, dzialająca w imieniu Alexandra Floryana Jozefą Kolumny Walew- skiego, maioletniego syna swego, urodzonego w Walewicach, w Polszcze, w Wielkiem Xiqstwie Warszawskiem, dnia czwartego maja 1810, na mocy wy- ražnego upowaznienia danego Jey przez nas dekretem naszym z dnia 5 biežące- go miesiąca, przetožyla nam, iž rzeczonym dekretem raczylišmy uczynič dona- cyą. wzmiankowanemu Kolumnie Walewskiemu dbbr ležących w Krolestwie Neapolitanskim, wymienionych w etacie zalączonym do tegož dekretu, a skla- dających czqšč prywamych dobr naszych koronnych, a to celem, aby tworzyly majorat dla wspomnianego Kolumny Walewskiego, do ktorego przywiązališmy tytul hrabiego panstwa, iž pragnąc uzywac skutku tego czynu hoynošci naszey cesarskiey i zaszczytow, ktbresmy do niego przywiązali, udala siq do kuzyna naszego, xiąžqcia arcykanclerza panstwa, mąjąccgo wyrazne zlecenie uskutecz- nienia rzeczonego naszego dekretu.
Stosownie do tego wzmiankowany nasz kuzyn, xiąžę arcykanclcrz panstwa, kazal Radzie Pieczqci i Tytulow rozpoznač podaną prošbę w sposobie przepisanym statutėm naszym z dnia 1 marca 1808, i przedstawii nam wnioski naszego prokura- tora jeneralnego, tudziež zdanie naszey Rady Pieczqci i Tytutow wzglqdem celu wspomnionego (...), Z takowych pobudck i tych samych wzglqdow, ktore powo- dowaly rzeczonym dekretem naszym, podpisalismy ninieysze pismo wtasnorqcznie, utworzylismy i utwarzamy na majorat dobra wymienione w etacie zalączonym do wzmiankowanego dekretu oraz dom mieszkalny, przeznaczony na stolicq tego majoratu we Francyi, kt6ra rzeczona prosząca winna wskazac w czasie podlug dekre- tow naszych, do ktoiych to dobr przywiązalismy na zawsze tytul hrabiowski.
Wspomniane utworzenie majoratu z tytulem, uczynione dla rzeczonego Alexandra Floryana J6zefa Kolumny Walewskiego i potomkow jego plci mqskiey
314

w liaii prostey i prawney, bądz naturalney, bądz przysposobioney, wedlug porządku pierworodzehstwa, w sposobie ustanowionym Chcemy nadto, iž w przypadku, gdyby wzmiankowany hrabia Walewski umar), nie zostawiwszy dzieci ptci męskiej, corki jego, ješiiby by)y, spfodzone z prawego malzenstwa, dostaną w rownym mię- dzy sobą podziale dobra skladąįące rzeczony majorat, a częšci objęte przez každą z nich z podobnym tytutem hrabiowskim spadną na potomköw prawych i prostych, bądz naturalnych, bądz przysposobionych každey z nich, w linü podlug porządku pierworodzehstwa, tvvorząc odtąd, na pizypadek przewidziany, z každey z tych cząšci osobne mąjoraty i przywiązując do nich tytul hrabiowski
Pozwalamy wspomnianemu Alexandrowi Floryanowi Jözefowi Walew- skiemu mienic šią i tytulowac hrabią naszego pahstwa we wszystkich aktach i ukladach, tak w sądzie, jak i za sądem chcemy, aby wszędzie za takiego byl uznawatiy i uzywal honorow przywiązanych do tego tytuhi Obowiązujemy naszego kuzytia, xiąžęcia arcykanclerza pahstwa, aby uwiadomil Senat o niniey- szym pismie i kazal wciągnąč w księgi jego, bo taka jest wola nasza, i aby to bylo rzeczą stalą i niewzruszoną na zawsze. Dzialo šią w Krölewcu dnia 15 czerwca roku 1812. Napoleon” (Archiwum Gtowne Akt Dawnych w Warszawie, Aktaheroldii Krdlestwa Polskiego, s. 4, k. 37-57, s. 180-182).
WALICKI (Valiekas) herbu Lada, Walbach. Posiadali majątki w powia- tach wilehskim, wilejskim, dzisnenskim, kobryhskim i nowogrddzkim. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 451) donosil: „Walicki w w-wie rawskim. Kazimierz Walicki podpisal elekcyę Jana III kröla. N., zona jego Katarzyna Kruszyhska, z niey syn Marcin. Micha) mial za sobą Rožę Wahkowiczowną3 podczaszankę smolehską, by) obožnym mihskim. Jakub Walicki» altarysta ko- dehski, wydai do druku Historyę o obrazie kodeaskim cudownym Nayšwiętszey Matki w Toniniu 1720”.
Waliccy herbu Lada od 1436 r. notowani byli na Mazowszu (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 142). Wojciech Wielądko w Heraldyce pisal o nich: „Walicki herbu Lada. Dom Walickich starožytny ma swöj początek w Kięstwie Mazo- wieckim, ziemi czerskiej, jako czytalem dokument oryginalny nadawezy na Waliskach roku 1436. Z tych požniejszego wieku Jan na Waliskach Ladzic Wa- licki, podwojewodzic rawski”. Waliccy z tego odgaięzienia rodu znani byli tež w Matopolsce. Na akeie konfederaeji ziemian halickich z 5 XI 1787 widnieje podpis: „Franciszek Walicki, skarbnik liwski, przy wierze i wolnosci".
Waliccy herbu Lada z powiatu oszmiahskiego i dzisnenskiego zostali po- twierdzeni jako rodowita szlachta przez heroldię wilehską m.in. w latach 1826, 1834, 1846 i 1898. Drzewo genealogiczne z kohea XIX wieku przedstawia dziewięc pokoleh (22 osoby) jednej gatęzi tego rodu, jako protoplastę wskazując Krzysztofa Walickiego, ktöry mial syna Andrzeja i wnuköw Stanislawa i Krzysztofa Walickich (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3206).
W XIX wieku heroldie mihska i wilehska kilkakrotnie potwierdzaty szla- checką rodowitoic galęzi domu Walickich, ktora dziedziezyla dobra Rosciewsz- czyzna w powiecie oszmiahskim; byli to Waliccy z tego odgaięzienia rodu, ktöre osiedlone byio na Podolu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 151)- Departament heroidii Senatu Rządzącego w Pelersburgu odmöwil w 1848 r. potwierdzenia rodowito-
315

sei jednej z galęzi rodu Walickich, herbu Lada i herbu Walbach, wbrew sugestom heroldii grodzienskiej (CPAH Bialomsi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr I, s. 10-13; 14-23; 29-31).
WALIJNÖWICZ (ValinaviCius) herbu Wal, Jest to röd pochodzenia nie’ mieckiego (z Walöw). Za Wladyslawa IV Zygmunt Walinowicz byi pulkowni- kiem wojsk polskich. W XVII į XVIII wieku Walinowiczowie znani byli na Wilenszczyznie, 29 tipea 1820 r. ich rodowitosc szlachecką potwierdzila herol- dia wileriska (CPAHL, f. 391, z. l,nr 1010, s. 116-118).
WALISZEWSKI (ValiŠauskas) herbu Leszczyc. Adam Waliszewski, podsta- rošei sieradzki, byl jednym z poslöw na sejm wielkopolski w marcu 1607 r. {Akta sejmikowe wojewödztw poznanskiego / kaliskiego, cz. 1, s. 362). Adam, Antoni i Franciszek Waliszewscy (pierwszy od ziemi dobizynskiej, dwaj kolejni od woje- wodztwa minskiego) podpisali w 1697 roku akt elekcji krola polskiego Augusta П (VL, t. V, s. 434, 458). Wojciech i Stanislaw Waliszewscy w 1764 roku od woje- wodztwa sieradzkiego ztozyli podpisy pod aktem elekcji ostatniego monarchy polskiego Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 116). 5 pazdziemika 1765 r. do popisu szlachty powiatu grodzienskiego stanęli: „Jegoruose pan Mactej Wali- szewski na копіи karym, z szablą. Jmč pan Wawrzyniec Waliszewski, z szablą, pieszy. Jmč pan Piotr Waliszewski, na копіи karym, z szablą, pistoletami”.
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 452) pisal о dziejach tego rodu: „Waliszewski herbu Leszczyc w sieradzkim w-wie. Stanislaw z Waliszewa Wolę Skarbkową, wies, za Siedlec zamienit z Maciejem Drzewickim, biskupem kujawskim, kolo roku Pahskiego 1520. Adam, podstarosci sieradzki, w roku 1607 podpisat edykt w-wa sieradzkiego przeciwko rokoszanom. Dway Waliszewscy Roykowie mieli za sobą dwie rodzone siostry Kowalskie herbu Wie- rusz. N. zona jego Stokowska Anna herbu Jelita. Dobrogost Skarb (nie wiem, czy nie od Skarbowey Woli tak nazwany) Waliszewski z Maryanny Suskiey spiodzii Macieja Konstantego, pisarza ziemskiego sieradzkiego, ten naprzod na dworze Mikolaja Prazmowskiego, areybiskupa gniežnienskiego, potem na krö- lewskim Michata, krola, poborn nabywszy, sekretarzem stanąl Moskiewskiey Kommissyi, więc na seymy rožne poshijąc, marszalkując seymikom, tyle zebrai szacunku cnöt swoich, že mu pioro ziemskie sieradzkie wolnemi glosami dane, ktöre on przez lat dziesiąc godnie piastowal.
Zlączyl się byl l-то voto z Katarzyną Surmowską. Z tey byl syn Jan, ale mlodo umarl. 2*do voto z Heleną z Smardzewa Zaleską, ktöra po jego smierci poszta za Morsztyna, starostę sieradzkiego, ale y ta potomstwa nie zostawila. Wlat 55 szedl do grobu w kosciele naszym kaliskim, ktöremu collegium pa- miętne uczynil dobrodzieystwo. Stanislaw Waliszewski, kustosz lęczycki w roku 1525. Floryan, kanonik chelminski, deputat na Trybnnal Koronny 1723. Franciszek Waliszewski w w-wie minskim 1674”.
H. Stupnicki (Herbarz polski, t. III, s. 165) podawal: „Waliszewski herbu Leszczyc. Maciej, pisarz ziemki sieradzki, mlode lata przetrwal na dworze pry- masa Prazmowskiego, krola Michala Wiszniowieckiego. W ukladach z Rosją urządowal jako sekretarz komisji”.
316

Walerian Nekanda Trepka odmawiat tetnu rodowi sziacheckošci, pisząc: „Waliszewski nazwaì się chlopski syn. Kupil byt tež u chtopa rolę z domem w Waliszowach, odrabial z lego dni, a kopając kopaninę, nalazl byt pieniądze, z ktòremi do czasu tai! się. Jednak chtopi inszy niektórzy wiedzieli i w posie- dzeniu Skarbkiem zwali go. Potem tamže skupit byt role i z domkami u kilku chiopów. Zaš w krótkim czasie kilka wiosek w sieradzkiej ziemi kupih Kiedy go tykali szlachta, že on chtop byt i dopiero kupiwszy kilka chatup w Waliszowach, przybrat to przezwisko, on zaš począj machlowac, že byt przedtem zwany z domu Kuliszewski. Jako mógt, tak oczy mydlib Tak teraz myšii, cicho siedząc, w drugim wieku, aby potomek jego potęžniej szlachtą udawac się mógt” (Liber generationis plebeanorumt s. 429). Wydaje się jednak, že i w tym przypadku ztosliwosc Nekandy Trepki przewažyta nad dociekliwošcįą, byli bowiem Wali- szewscy herbu Leszczyc dobrą szlachtą, dziedziczącą m.in. Wolę Skarbkową- stąd tež ich przydomek: Skarbek.
WALKIEWICZ (Valkevičius) herbu Košciesza, Posiadali majątki na Wi- lenszczyžnie i Witebszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WALMONT (Vilmantas) herbu Odrowąž. Spokrewnieni byli z Paszkow- skimi, Domaszewiczami, Rajuncatni, W 1835 r. zostali uznani za „dworzan pierwszej klasy” gubemi wilehskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 143-145).
WALMUS herbu Hotownia. Zamieszkiwali przede wszystkim na Žmudzi (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2, 306, 403, 845). Znani tež byli w Inflantach. Przez wieki dziedziczyli równiez Lotowiany w powiecie witkomierskim na Litwie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 363).
WALTER (Valteris) herbu Walter. Miejscem ich osiedlenia byl powiat witkomierski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2),
WAMBUT (Vambutas) herbu Pogonia. Ich dziedziczne majątki znajdo- waty się na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).

WANDALOWICZ (Vandalavičius) herbu Wadwicz. Užywali przydomku Popiawa. Osiedleni byli na Litwie (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dziat rąkopisow, 7015-111, s. 22).
WANDZIUK1EWICZ (Vandiukevičius) herbu Košciesza. Dziedziczyli liczne dobra na Kowienszczyžme (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 5, s. 526-530).
W Abi KO (Vankas) herbu Korczak. Znani byli na Litwie od XV wieku.
WAbiKOWICZ (Vankavičius) herbu Lis i Boža Wola - ei, ktorzy za- mieszkiwali w powiecie witkomierskim (CPAHL, f, 708, z. 2, nr 2). Węgierscy heraldycy pisali o nich: „Wankowicz herbu Lis. Od XV wieku w Litwie. Biato- ruska rodz'ma ksiąžęca nieznanego pochodzenia. Zaprzestali užywania tytutu
317

ksiąžęcego” (Stefan graf von Szydlow-Szydiowski, Nikolaus Ritter von Pastin- szky, Der polnische und litauische Hochadel, s. 98).
Herbarz orszaiiski z konca XVIII wieku zawiera następujący fragment: „105 Wankowiczowie. Roku 1773, msca Oktobra 21 dnia. Jmšė pan Gasper Wanko- wicz, sędzią ziemski wojewodztwa minskiego, herbem ponižey odrysowanym pieczętujący się, wywod swoy w ziemstwie orszanskim uczynil.
Herb Lis. Ma bye strzala biala w polu czerwonym, dwa jelca na niey tak utožone, že się zdadzą jakby dwa krzyže; nad hehnem lis, z korony niby wyska- kujący; tytnych u niego nog nie widac, ogon tylko zadarty, nogi przednie wznie- sione, sam glowąw lewo tarezy obrocony.
Dowodzili szlachectwa swego: 1640, Juli 20 dnia. Testamentem JP Anny Tur- skiey Hrehorowey Wankowiczowey. 1643. Zapisem kwitacyjnym od Jmšė pana Piotrą Wankowicza Jmšč panų Gtuszynskiemu danym. 1640 datowanym, a 1671 przyznanym zapisem kwitacyjnym od JPP Jana, Wladyslawa, Teodora y Stanislawa Piotrowiczdw Wankowiczow JP Stefanowi Wankowiczowi, stryjowi Jchmšč, danym. 1765. Pizywilejem od kr61a polskiego Stanislawa Augusta na sędstwo ziem- skie wojewodztwa minskiego WJP Mateuszowi Wankowiczowi konferowanym”.
Byli Wankowiczowie pradawnym rodem, znanym w Mafopolsce, na Wiled szczyžnie, Minszczyžnie, Nowogrodczyžnie. Odnotowywani w zapisach archiwalnych od XV wieku. „Kirdeju Wankowiczu 8 kop z myta w Lucku” wy- placono w 1486 r. ze skarbea krola Kazimierza Jagiellonczyka (Russkaja Istori- czeskaja Biblioteka, t. XV, s. 364). „Juchno Wankiewicz majet stawic dwa kome” - postanawiai sejm wilertski 1 maja 1528 roku. Zapewne tenže dworzanin krolewski Juchno Wankowicz wspomniany jest w lišeie Zygmunta I z 25 lutego 1532 r. oraz figunije jako swiadek w hramocie krola Zygmunta I, wydanej w Krakowte 4 marca 1543 r. (Archiwum Sanguszkow, t. IV, s, 343).
Mateusz Wankowicz, minski sędzia ziemski, zapisany zostal w przekazach archiwalnych z roku 1550 {AWAK, t. XXXIU, s. 48). Wtadyslaw Wankowicz (zm. 1695) by! od 1680 roku wojskim minskim, a od roku 1692 - sędzią ziem- skim minskim. Bral udzial w walce przeciwko naježdžcy moskiewskiemu w latach 1654-1661 (Jan W. Poczobutt-Odlanicki, Pamiętttik, s. 289}. Teodor Antoni Wankowicz, starosta uswiacki, stolnik i podstarosci wojewodztwa min- skiego, w 1697 roku od tegož wojewodztwa zložyl podpis pod aktem elekcji krola Augusta II (Vi, t. V, s. 458). On iež jest wzmiankowany przez witebskie księgi grodzkie w roku 1709,
Wladyslaw Tadeusz Wankowicz by! starostą ruszewskim w 1726 roku. W księ- gach magistratu wilenskiego 30 maja 1736 r. wzmiankowany jest on jako starosta brzeski, marszalek Trybunalu Glownego Wielkiego Księstwa Litewskiego (A WAX, t. X, s. 468). W latach 1764-1775 Mateusz Wankowicz by! początkowo podsędkiem smoleriskim, potem minskim sędzią ziemskim. Inwentarz zascianka Agrypina 23 IV 1793 podpisali podsędkowie powiatu ihumenskiego, dobra szlachta Ewaryst Stotwih- ski, Antoni Pomian i Melchior Wankowicz (A WAX, t. XXXV1I1, s, 176). Ksiądz Wankowicz byi proboszczem koscioia famego w Minsku w roku 1798 (AWAX, t. XVI, s. 593),
Stefan Wankowicz byl latem 1812 r,, po wyzwoleniu Mmszczyzny spod okupaeji carskiej, podkomisarzem biurą policji w Dokszycach. W dokumencie
318

urządowym z okrcsu wojen napoleohskich czytamy: „27 lipca 1812 r. Do pod- . kotnisarza policji wojenno-borysowskiey wielmoznego jėgom ošci pana Stefana Wankowicza. Od obywatela powiatu borysowskiego Justyna Jozefowicza.
Teražnieyszego miesiąca Julij, przechodząc przez powiat borysowski, fran- cuskie woysko, žolnierze po wsiach chtopow ze wszystkim porabowali, na polu y ogrodach zbože u niektorych pokosili y pospaszywali. Takož y we dworze Tomilowiczach wide produktow, zboža, bydla, ptactwa y konie po chlopach y we dworze pozabierali y pospędzali z sobą. Nie kontentując šią tym, chodząc po wsiach partijoma y do dworow z nabitym oręžem, do ludzi strzelali, gdzie jednego chtopa do šmierci zabito y pochowany, a drugiego strzalem ręka ranio- na, ktorą wladac nie može.
Takož kobieta, w bok bagnetem raniona, ktdra niepewna jest žycia. Zaiem wielmoznemu panu dobrodziejowi donosząc, naypokomiey proszą te moje do- niesienie dla wiadomoici o rabunku, zabiciu do šmierci y ranieniu ludzi, gdzie naležy odeslač, a regestr poczynionych rabunkdw, ježeli potrzebny będzie, prze- ze mnie dostawionym zostanie w przeznaczone mieysce" (AWAK, t. XXXVII,
s. 232).
Podkomisarz policji kantonu dokszyckiego Stefan Wankowicz donosil 13 wrzesnia 1812 r. do dowodztwa w Borysowie, že oficer francuski Bernard ,,sa- mowolnie na kilka domow, a szczegolnie na plcbanię rzymską w Dokszycach (w ktorey poczta y Lokacya magazyndw zostaje) do sta žotnierzy naštai, ktorzy oną do szczątu zrabowali, samego gospodarza, xięžy y wszystkich ludzi z oney wypedzili, pokoje wszystkie pozaymowali, slomy pelno ponanosili y tylko co nie spalili. Okna powybijali, ogrody zupelnie spustoszyli, ploty y sztakiety po- palili, y co šią itn podobaio, wszystko pelnili, ognie duže kolo samych domow porozkladali i žeby nie ostroznosc gospodarza, to wszelka budowia i magazyny zostalyby spalone, Widząc ja takie postąpowanie žolnierzy, kiedym zacząl przedkladač rzeczonemu kapitanowi, on nie tylko že tego nie zaprzeczyl, ale owszem vviększe krzywdy domienzac dozwolil, bič się porywal” - i nie mogfa zresztą nawet „centrais” przyjšė z pomocą w takich sytuacjach (AWAK,
t. XXXVII, s. 389).
Joachim Wankowicz byl w 1812 r. komisarzem nowo utworzonych wladz polskich w Smolewiczach w powiecie borysowskim i organizowal dostawy prowiantu dla wojsk francusko-polskich (AWAK, t. XXXVII, s. 289). 19 lipca 1812 r. Tymczasowy Rząd Prowincji Minskiej, reprezentujący polską ludnosč tych terenow przy wojskowych wiadzach francuskich, zwrocil šią z wezwaniem do wspolobywateli: „Seym w Wielkim Xiąstwie Warszawskim dopiero exystu- jący zawiązal akt konfederacji calego Krolestwa Polskiego, wzywąjąc wszystkich synow ojczyzny do lączenia šią z sobą, Jašnie wielmozny Bronikowski, general woyska francuskiego, gubemator minski, oznaymil tak wažną okolicz- nošč y komunikowac raczyl akt konfederacji rzeczoney.
Natychmiast czlonkowie Komissyi pod prezydencyą szanownego gubema- tora swego do tak požytecznego ojczyžnie przystąpili związku, podpisując z zapalem przyrodzonym Polakowi akt wspolnego naszego szcząšcia. Ziomko- wiel Przesylamy warn onego wyrazy y razem akt generalney warszawskiey kon- federacyi. Kto Polak - polączy šią nayspieszniey z namį y odpowie gorliwie
319

nadziejotn wielkiego naszego wybawictela y oczekiwaniom wspotbraci naszych, General-gubemator rainski Oppeln Bronikowski, prezydent Michal xiąžę Fuzy- na, viceprezydent Ignacy Moniuszko, Jan Chodzko, Antoni Wankowicz, Xaweiy Lipski” (A WAX, t. XXXVII, s. 207). Apolinary Watikowicz rowniez by! w 1812 r. wysokiej rangi urzędnikiem w administracji polskiej na Minszczyznie.
W pierwszej polo wie XIX wieku rodzina Wankowiczow byla tak liczna, že oiicjalna genealogia öwczesna, zatwierdzona urzędowo w Wilnie, wyliczala až trzydziestu žyjących jej męskich przedstawicieli z rodzinami. Zarnieszkiwali oni na Wilenszczyznie, Minszczyznie, Witebszczyznie, Grodzieiiszczyznie. Byli od 1834 roku wpisani do szöstej częšci ksiąg genealogicznych Rosji, posiadali Jiezne raajątki i folwarki, losy midi bardzo rožne (CPAHL, f. 391, z. I, nr 150). Wankowiczowie byli tež wielokrotnie potwierdzani w XIX wieku jako rodowita szlachta przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. I, nr 185, s. 7-8).
Stanislaw Wankowicz okoto 1840 r. gospodarowal w majątku Zadziewo. Znajdowal się pod tajnym nadzorem polieji początkowo za udzial w powstaniu 1831 roku, požniej takže za zbrojny napad z chlopami na ziemie naležące do wilenskiej sufraganii (CPAHL, f. 378, o. 1840, nr 174, s. 17). Policja odnoto- wala, že zachowywal się dobrze, ale charakter mial wybuchowy.
W 1847 roku kapitan rezerwy Wtadyslaw Wankowicz udai się do USA w celu otizymania naležnej mu i innym osobom częšci spušeizny po Tadeuszu Košciuszce. Pojechat i nie wrocil, za otrzymane pieniądze kupit posiadlosč w Waszyngtonie. W 1856 r. wynikly z tego powodu niesnaski między nim a jego bratem Hipolitem, wlascicielem majątku Olginiany, oraz panem Adamem Bycbowcem z powiatu wol- kowyskiego (CPAHL, f. 391, z. 9, nr2388).
Czlonek Mihskiego Gubemialnego Komitetu do spraw Chlopöw Wahko- wicz (nieznany z imienia) „zgodnie z werdyktem Komitetu Zachodniego, za- twierdzonym przez cara 18 kwietnia 1863 roku, za podaczę prošb o zwolnieniu od urzęd6w w celu postawienia rządu w trudnej sytuaeji zostal zdymisjonowa- ny”. Dokument policyjny donosil jeszcze w 1866 r., že Wankowicz ma majątek i w nim gospodarzy (CPAHL, f. 378, o. 1866, nr 181, s. 60). Konstantego Wan- kowicza spotkal podobny los (CPAHL, f. 378, o. 1866, nr 181, s. 61 ). Adam Wankowicz, szlachcic z gubemi minskiej, w 1871 roku znajdowal się w gubemi kazanskiej na zestaniu - pod tajnym nadzorem polieji (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 113).
W 1876 roku heroldia minska zatwierdzila rodowöd jednej z galęzi WaA- kowiezow, ktory prezentowai kolejne pokolenia rodu, poczynając od Kazimierza poprzez Jerzego, Michala, Jozefą, Dominika, Jozefą do „wywodzących się” Kazimierza i Dominika (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 420, s. 1-263).
W 1886 roku majątek Stanislawa Wankowicza - Zadziewo w powiecie wi- lejskim - mial byč sprzedany na licytaeji, by uišcic dhrgi gospodarza, wynosza- ce 5082 ruble 20 koptejek (CPAHL, f. 381, z. 19, nr 1751).
WARANOWSKI (Varanauskas) herbu Ostoja. Zarnieszkiwali w powia- tach nowogrödzkim i kowienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
320

WARATYNSKI (Varatinskas) herbu Jastrzębiec, Miejscem ich osiedlenia byt powiat oszmiahski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707),
WAREWICZ (Varevičius) herbu Nowina. Dziedziczyli majątki w powiatach pooiewieskim į wilkomirskim (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 1744; f. 708, z. 2, nr 2).
WARKALEWICZ (Varkalevičms) herbu Następ i Rudnica. Osiedleni byli w powiecie szavvelskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1744).
WARKOWSKI (Varkauskas) herbu Korczak. Znani byli w Wielkim Ksią- stwie Litewskim jeszcze przed 1500 rokiem,
WARKULEWICZ (Varkulevičius) herbu Pilawa. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiatach rosienskim i szawelskim.
WARLAWSKI (Varlauskas) herbu Wolf. Posiadali mąjątki w powiecie kowiehskim (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 11).
WARNECKI (Varneckas) herbu Abdank. Ich rodowe dziedziny znajdo- waty się na Žmudzi (CPAHL, f 391, z. 6, nr 7).
WARPUCIANSKI (Varputas) herbu Jasiehczyk. Osiedleni byli w po wie- cie s2awelskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr2443),
WARPUCINSKI (Varputis) herbu Jasienczyk. Posiadali mąjątnošci na Žmudzi w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WARSZ (Varsas) herbu Rawicz. Ich rodowe posiadtošci znajdowaty siq w wo- jewodztwie witebskim (CPAHL, f, 391,2.6, nr265,609).
WARSZAWSKI (Varšauskas) herbu Rawicz. Znani byli od wiekow w Ma- lopolsce Wschodniej i innych dzielnicach Rzeczypospolitej.
WARSZEWICKI (Varševickas) herbu Paprzyca. Wywodzili się z Polski poiudniowej i srodkowej. Osiedleni byli licznie na Mazurach. Jeden z nich Stanislaw, poset na sejm i wyslannik do Francji, Austrii i Wloch, na sejmie 1575 roku byt potępiony jako „najczelniejszy z postöw”, szkodzący Polsce swym postępowaniem. Obok prowokacji politycznych zarzucano rau — jak podawal S. Orzelski w dziele Bezkrölewia ksiąg osmioro (t. II), „že naprzod Warszewicki popelnit kradziež, porwawszy u Krzysztofa Lwowskiego w Neapolu zloty lah- cuch, następnie w wielu miastach wtoskich napožyczal pieniędzy, a potem stamtąd ucieki i zostat zaocznie potępiony, Polacy zaš z tego powodu stracili na opinii u Wtochow; že się na koniec dopušcit grzechu sodomskiego, z mąžczy- znami niecnym sposobem rozpustując”. Öw Warszewicki początkowo negowat swe niegodziwe postępki, następnie na kolanach blagal sejm o przebaczenie, omai nie zostat skazany na äciqcie i musiat salwowac się ucieczką, Z tej rodziny pochodzit jednak j inny Stanisiaw, mąž uczony, wielce zasiužony dia oswiaty.
321

WASIANOWICZ (Vasenavičius) herbu Slepowron. W zrödtach archiwab nych notowani byli od XVII wieku.
WASIELK3EWICZ (Vaselkevičius) herbu Syrokomla. Posiadali majątki na Litwie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WASIENCOWICZ vel IWASIENCOWICZ (Vasencavičins) herbu Lis. Bolesiaw Starzyhski w herbarzu Familie litewskie stwierdzil, že Makar Maka- rowicz Waszencowicz w roku 1590 pieczątowal šią herbem Lis odm. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 468) pisal o najdawniejszych dziejach tej rodziny tak oto: „Wasiencowicz herbu Lis odmienny w mihskim y kijowskim wojewödztwach. Mikolay Wasiencowicz, podwojewodzy kijowski, mial za sobą Charlęską; synowie jego Krzysztof, Jan y Jądrzey. Jakuba Wasiencowicza wziąla w niewolę Moskwa, ktorego, gdy w roku 1509 upominal šią Zygmunt I, kröl polski, nie przyszlo do restytucyj, bo sam dobrowolnie cheial šią u Moskwy zostač”.
Tomasz Šwiącki w Historycznych pamiątkach znamienifych rodzin i osob dawnej Polski (t. II, s. 265) röwniez podawal: „Wasiencowicz Jakub herbu Lis wziąty do niewoli 1509 roku, o ktorego uwolnienie upomnial się Zygmunt I, kröl”. H. Stupnicki (Herbarz polski, t. III, s. 168) podobnie zanotowal: „Wasietv czowicz, herbu Lis. Jakub, popadl w niewolę moskiewską, o ktorego uwolnienie upomnial šią Zygmunt I”. Od owego Jakuba pochodzi stynny röd rosyjskich Wasniecowöw.
WASILENKO (Vasilenka) herbu Janina. Znani byli w Wielkim Ksiqstwie Litewskim od XVIII wieku.
WASILEWICZ (Vasilevičius) herbu Syrokomla. Ösiedleni byli na ziemi mihskiej į grodzienskiej. O pochodzeniu ich herbu wiadomo, ze Serokomla vel Syrokomla to miasteczko w wojewödztwie lubelskim. Wzmianki o tej rodzinie w przekazach archiwalnych i drukowanych są dose rzadkie. Tomasz Swiqcki (.Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osob dawnej Polski, t, II, s. 265) zanotowal o dziejach tego rodu: „Wasilewicz Dymttr herbu Syrokomla, koniu- szy Witolda, wielkiego księcia litewskiego, odprawowal od tego poselstwo do krola Jagielly w roku 1423, ofiarując wykupno Podola od posiadania rodziny Spytköw. Stefan Dymitrowicz wziąl w zashigach od ksiąžąt Ostrogskich Nowy Dwör; wnuk tegož, takže Stefan, na službie wprzöd u ksiąząt Radziwillöw, po- tem w obozach litewskich wiek swöj strawil, pod Pskowern walczyt”.
WASILEWSKI (Vasiliauskas). Rozdzieleni byli na cztery duže galązie, pie- czątujące šią herbami: Drzewica, Ostoja, Pobög, Rogala. Osiedlili šią na ziemiach Polski, Bialej Rust , Litwy, Žmudzi. Znani tež byli na Wągrzech, w Niemczech, Ausini i Rosji. Od początku XVIII wieku Wasilewscy liczni byli w powiecie wil- komiersldm {CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 369).
Protoplasta Wasilewskich jeszcze w 1520 r. otrzymal od krola polskiego Zygmunta I herb Ostoją i dobra Maszurzyn w powiecie wolkowyskim, ktore
322

pozosiaty ich wieczystym gniazdem, mimo iž w następnych wiekach odgalęzili się Wasilewscy tež na powiaty orszahski, mscislawski, witebski, wileriski, tel- szewski, trocki, szawelski, oszmiahski, lidzki i inne.
W 1582 roku wilenskie ksiągi grodzkie wspominąją o Aleksandrze Wasi- lewskim, szlachciu z powiatu trockiego (AWAK, t. XXX, s, 7). W 1609 roku Lukasz Wasilewski pelnil funkcję wilefiskiego pisarza grodzkiego (AWAK, t. XX, 3, 217). Okolo roku 1625 Mikoiaj Wasilewski by! horodniczym witebskim, We wrzeSniu 1641 roku Jan Wasilewski, dworzanin krolewski posiadający majątki w wojewodztwach witebskim i poiockim, przekazai (na mocy przywi- leju krolewskiego) Pawlowi Wasilewski emu, wojskiemu witebskiemu, i žonie jego, księžnej Ewie Dolskiej w dozywotnie wladanie „dobra Qrlija, w woje- wodztwie witebskim ležące, z folwarkiem do tego Orleje, z poddanemi osiadle- mi, w side mieszkającemt, z ych powinnosciami, z gruntami oromemi y nie- oromemi, sianožęciami, iuhami, lašami, borami, puszczą, barciami, rzekami, z jeziorem, z towieniem ryb w tych jeziorach wszelakiemi siedami, przyprawa- mi, z lowy zwierzynnymi i ptaszymi, z gony bobrowymi, a zgoia ze wszystkim a wszystkim'’ (Istoriko juridiczeskije matieriafy izwleczionnyje iz aktowych knig gubemii witebskoj i mogilewskoj, t. XXVI, s. 429).
Do mohylewskich ksiąg grodzkich w 1695 roku wpisano następującą notatkę: „Panų Wasilewskomu, kotoryj prijechal z Polocką do Mohylewa uczyc chlopcow w szkole brackoj po tarime i spiewac na chorze w cerkwi, dali jemu zf 1”. W styczniu 1712 roku magistrai mohylewski wydatkowal; „Na stražnlka orszanskiego Wfadysla- wa Wasilewskiego 74 zlote 26 groszy, w tym na paleczkę smoiki weneckiej: ptzy czym wypito im miodu, piwa i wbdki na 12 ztotych, 11 groszy i 1 szeląg”, Zapisy podobnej tresci powtarzaly się takže kilkakrotnie w lutym tego roku.
W 1711 roku w witebskich księgach grodzkich odnotowano Wasilewskich, wlaScicieli wsi Sannikow Szarypina i Sobotki Witebskiej. W 1716 r. akta grodzkie wspominają o Franciszku Wasilewskim, rocznym administratorze hibemo- wym wojewodztwa witebskiego. W tymže roku w zapisach pojawilo się nazwi- sko Jozefą Wasilewskiego, poborcy podatkowego tego wojewodztwa (Istoriko juridiczeskije materiafy..., t. XXIII, s. 10).
W 1713 r. w aktach odnotowano Jozefą Franciszka Wasilewskiego, stražnika i komomika powiatu orszanskiego; Kazimierza Wasilewskiego, krajczego witebskiego; Barbarę Wasilewską, podczaszynę smolenską. W roku 1714 wieto- krotnie wzmiankowany jest „Michat Wasilewski, podczaszy w-wa witebskiego, kapitan Jego Krblewskiey Mošci rcgimentu konnego od kawalerii jašnie wiel- možnego pana Ogibskiego, kasztelana witebskiego”. Wspomniany krajczy wt- tebski Jan Kazimierz Wasilewski w 1719 roku sprzedal swoj majątek Dziatiilo- wo nad Džwiną Janowi Franciszkowi Romanowskicmu (Istoriko juridiczeskije matieriafy..., t. XXVI, s. 401 ).
W 1720 r. Mikotaj Janowicz Wasilewski, ziemianin krola jegomošci z ziemi žmudzkiej, zapisal w spadku swemu synowi Marcinowi majątek Burbiszki wpowiede powondenskim. 6w zaš w 1721 roku sprzedal ten majątek Micha- lowi Stefanowiczowi Jakubowskiemu za trzysta pięčdziesiąt tynfow monety pruskiej. Šwiadczą o tym materiaty przechowywane w CPAH Litwy w Wilnie (f. 391, z. 4, nr 3192, s. 5-7). 16 lipca 1732 roku w księgach grodzkich Mohyie-
323

wa zapisano: ,Jmc pan Jozef Wasilewski, regent grodzki y komom ik powiatu orszanskiego, upomina šią o piącset piąčdziesiąt talarow od miasta”. Poniewaz jednak dokument o zaciągnięciu požyczki u tego szlachcica zaginąi, miasto nie kwapilo się ze splacernem naležnosci.
Tadeusz, Franciszek, Stanislaw, Maciej i inni Wasilewscy w 1764 r. podpi- sali akt konwokacji warszawskiej (VL, t. VII, s. 73). Jozef Wasilewski podpisal 5 VI 1767 akt konfederacji ziemian halickich w obronie wiary katolickiej i calo- sci ojczyzny. Piotr i Aniela z Kudrewiczow Wasilewscy byli wlascicielami fol- warku Wieliczkowskiego w powiecie trockim w 1822 r. W 40. latacb XIX wie- ku heroldia odnotowywala w powiecie wileriskim kilka niezamožnych rodzin szlacheckich o nazwisku Wasilewscy, spokrewnionych z Pawlowskimi, Tur- czynskimi ltd. (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 291, s. 5-6). W 1852 roku heroldia wi- lenska zarejestrowala Mikolaja Wasilewskiego, szlachcica z powiatu wilejskiego (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 431, s. 2). Szlachcic z powiatu drysenskiego Wincenty Wasilewski, syn Aleksandra, by! w latach 1863-1868 obserwowany przez carską policją i uchodzil za nieprawomysinego pod względem politycznym (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 19).
O odgalęzieniu tego rodu užywającym godla Ostoja czytamy: „Wasilewscy. Protoplasts starožytnego rodu szlachcicdw Wastlewskich, Bazyli Bohdanowicz Wasilewski herbu Ostoja, pisarz ziemski witebski, posiadal majątnošč Audzie- wicze w wojewodztwie polockira, nabytą przezeh 1579 r. od kniazia Klinskie- go” (N, Szaposznikow, Heraldica, 1.1, s. 144).
Z Herbarza orszanskiego, pochodzącego z konca XVIIi wieku, dowiaduje- my šią, že: „Roku 1774, msca Oktobra 29 dnia. WW JPP Adam, mieczny powiatu orszanskiego, y Ignacy Wasilewscy, bracia rodzeni, herbem poniiey odry- sowanym pieczątujący šią, wywod sw6y w ziemstwie orszanskim uczynili.
Herb Ostoja (odmienna). Ma bye miecz do gory rękojeicią, koncem na dol, z jedney strony ktorego miesiąc niepehiy, rogami do miecza obrocony, a z dru- giey, prawey strony, gwiazda o szešciu rogach; na koronie dwie synagorlice biale, jedna do drugiey obrocona gtowami; pole czerwone.
Dowodzili szlachectwa swego: 1653, msca Dicembra 2 dnia. Zapisem da- rownym na summę od Halszki Szczerbianki męžowi swemu Janowi Was i lew- skiemu danym. 1673, Apryla 23 dnia. Inwentarzem przy prawie zastawnym na majątnošč Jagiellony od JPP Ihnatowiczow Janowi Wasilewskiemu danym, 1688, maja 31 dnia. Testamentem tegož Jana Wasilewskiego pro parte synow jego Michala, Bazylego, Konstantego y Piotrą Wasilewskich siužącym. 1730, maja 30 dnia. Testamentem Piotrą Wasilewskiego Janowi Wasilewskiemu synow i siužącym”.
Jan Dworzecki-Bohdanowicz w Herbaria szlachty litewskiej obszernie in- formowal o tej gatęzi rodu, wskazując, že ci Wasilewscy osiedleni byli w po- wiatach polockim, orszanskim, nowogrodzkim, mohylewskim, a spokrewnieni byli z Lesniewskimi, Wotczkami, Onackiewiczami, Boratyhskimi. Z innych ¿rodei wynika, že Wasilewscy zatnieszkiwali tež w powiatach wolkowyskim, oszmianskim, wilenskim, gdzie šią spokrewnili z Bruzewiczami, Narmontami, Pacewiczami, Steckiewiczami, Satkowskimi, Poiubinskimi, Turczynskimi, Pawtowskimi, Petru sewiczami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3192).
324

Wywád familii urodzonych Wasilewskich herbu Osloja z 1819 podawal, ¿e „dom imienia Wasilewskich od czasów najdawniejszych rodowitoscią szlachecką za szezy con y, w powiaíach woíkowyskím, oszmiañskim i orszariskitn posiadaí za prawami wieczystemí i zastawnemi dobra ziemskie. Pierwszy przodek tego domu od nayjasnieyszego króla polskiego Zygmunta I dobra Masuszyna nazwa- ne, w powiecie woíkowyskím ležące, okolo 1520 roku mial sobíe nadane, z po- tomków którego jedni tez dobra w częšci w pow. woíkowyskím po dziš dzien possydują, drudzy zas do innych województw i powíatów powynaszali šią, mia- nowicie urodzouy Samuel Wasilewski majętnošė Zahoranki w powiecie orszaú- skim [posiada]’’ (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 37-38). Drzewo genealogiczne Wasilewskich herbu Ostoja, zatwierdzone w Minsku w 1826 r, podawalo opis siedmiu pokoleñ tego rodu (47 osób), od Samuela, protoplasty, zaczynając (Ar- chiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 126, s. 69),
Wasilewscy herbu Ostoja z powiatu pruzañskiego w gubemi grodzieñskiej potwierdzeni zastali jako rodowita szlachta przez heroldią grodzienską i Departament Heroldii Senatu Rządząccgo w Petersburgu w roku 1848 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s. 54-58). Jedna z galęzi Wasilewskich nie zosfala jednak uznana za szlachtę, cbociaž niewątpliwie naležala do tegož rodu (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s. 59-60). Wasilewscy osiedleni šią na Minszczytnie od początku XÍX wieku wstąpowali na službę w carskiej armii (Archiwum Narodowe Bialorusi w Mihsku, f. 319, z. 2, nr433, s. 1-71).
Wasilewskich herbu Drzewica wywodzil Ignacy Kapica Milewski {Herbarz, s. 438) z dóbr Wasielewo na ziemi drohiczynskiej. W 1802 roku kilku Wasilewskich herbu Drzewica uznanych zostalo przez heroldię minską za „rodowitą i starožytną szlachtę polską”, Wpisano ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi minskiej (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 1, nr 32a, s. 155-156).
Wywódfamilii urodzonych Wasilewskich herbu Drzewica z 28 sierpnia 1820 r. oznajmial, iž „familia ta od niepamiątnych czasów dostojnošcią szlachecką za- szczycona, míala sobie nadane rozmaite majątki za osobiste zashigi i liczne dzieta rycerskie, mianowicie Andrzej Wasilewski, będąc obdarzony przez najjasniejszego króla Jagiettą starostwami bereznickim i bobrujskim”, posiadaí równiez dobra Mo- Szuszyn w powiecte wotkowyskim, Jego potomkowie dziedziczyli w powiecie oszmiañskim dobra Misniewicze, Szczepanowicze i Horodek Maly oraz liczne posiadlošci w wojewödztwach trockim, witebskim, minskim, nowogródzkim. Ci Wasilewscy siu žyli od dawna w wojskach polskich, pruskich, rosyjskich. Byli wsród ních katolicy i prawoslawni (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s, 246-249).
Inni Wasilewscy tego herbu wywodzili šią od Mikolaja Wasilewskiego, woinego województwa witebskicgo. Potwierdzenie szlacheckiej rodowitosci uzyskali z heroldii witebskiej w 1835 r. (CPAHL, f. 393, z. 6, nr 609, s. ¡30).
Kolejny Wywód familii urodzonych Wasilewskich herbu Drzewica podawal, že „ta familia od niepamiątnych czasów dostojnoscią szlachecką zaszczycona, míala sobie nadane rozmaite majątki za osobiste zaslugi i liczne dziela rycerskie, a mianowicie Andrzej Wasilewski, będąc obdarzony przez nayjasniejszego króla jegomosc Jagiettą starostwami bereznickim i bobrujskim oraz dziedzicząc dobra Mosuszyn w powiecie wolkowyskim ležące, splodzií Andrzeja”. Ten zas mial
325

synow: 1- Pawla, wladającego Miszniewiczami, Szczepanowiczami i Horodkiem Malym w wojewodztwie wilenskim; 2. Janusza; 3. Piotrą, mającego dobra w powiecie trockim; 4. Waclawa, zamieszkalego w wojewodztwie witebskim; 5. Michata, mającego majątki w wojewodztwach minskim i nowogrodzkim; 6, Stanistawa, dziedziczącego po przodkach majątek Mosuszyn. Dalsze pokolenia Wasilewskich takže wyr6žntaiy šią plodnošcią i rozgalęzity šią szeroko po caiej Rzeczypospolitej (CPAHL, f. 391, z. t, nr 1010, 5. 167-171).
Wasilewscy herbu Drzewica posiadali na początku XIX wieku m.in. mąjątnosci Rukuyže w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1690, s, 369), a takže dobra ziemskie w powiecie braslawskim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1660, s. 30-33, 34) oraz posiadtošci w powiecie oszmianskim. Drzewo genealogiczne z 1827 raku rodziny Wasilewskich herbu Drzewica wskazywato jako protoplastą rodu Jozefą Wasilewskiego, miecznego witebskiego, ktory mial syna Antoniego i wnuk6w: Pawla, Karola i Macieja oraz prawnukow: Kazimierza, Martina, Antoniego, Jana i Dominika (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1775 a, s. 47).
Ješli chodzi o Rogalow Wasilewskich, to zamieszkiwali oni przede wszyst- kim na Žmudzi. Ich drzewo genealogiczne, sporządzone 4 maja 1902 r. w herol- dii wilenskiej, praedstawialo dzieje szešciu pokolen tego rodu, za protoplastą wziąto wowczas Jana Antoniego Wasilewskiego, ktory w 1735 r. nabyi od S. Barcewicza mąjętnošci Jankojcie vel Medidy vel Piktumy w powiecie sza- welskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1744). Trzy polskie rozgalęzione rodziny szlacheckie Wasilewskich od wiekbw osiedlone byly takže na Podolu (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodoslowmtju knigu podolskoj gubernii, s. 17, 196).
Biskup-poeta Ignacy Krasicki pisal w wierszu Pszczofy do Aleksandra Wasilewskiego:
„Ty, ktoryš zrzucit jarzmo uprzedzenia,
Chęč dumnych r6žnic i dworszczyzny troški,
Ty, cos w miemošci szukal utajenia 1 znalazl szcząšcie w kącie twojej wioski,
Tam, gdzie lišč szemrze, gdzie mruczą strumyki,
Siądž na murawie, czytaj te wierszyki.
(...) Pašcie šią, pszczotki, po rozkosznej tące,
Zbierajcie siodycz z kwiatow wybujaiych,
Poki warn šiužą dni lata gorące,
Poki warn stanie žeru z zi61 dojrzalych.
Wasz brząk rozkoszny nikogo nie nudzi,
Lepiej byč z wami nižli wposrod ludzi”.
W swietle przekazow archiwalnych widač, iž Wasilewscy, chociaž uzywali rožnych herbow, stanowili jednak ten sam rod. Z tej rodziny pochodzil prawdo- podobnie i Joseph Wilhelm von Wasilewski (17 VI 1822 w Grossleesen - 13X11 1896 w Sondershausen), jeden z najwybitniejszych niemieckich skizyp- k6w i historykow muzyki XIX wieku, organtzator žycia muzyeznego w Niem- czech, przyjaciel R. Schumanna i L. van Beethovena.
Jeėli chodzi o Rosją, to Wasilewscy zjawili šią tam juž w wieku XVII, Widzi- my wowczas np. wsrod szlachty twerskiej rajtara Komela, syna Jana, Wasilewskie-
326

go, mąjącego dobra w powiecie rzewskim, Obok Wasilewskich spotykamy na pnzelomie XVII i XVIII wieku w gubemi twerskiej Buchowieckich, Bielikowiczów, Balickich, Wierzchowskich, Wysockich, Chrapowickich, Dudzifiskich, Kowzanow (zwanych tam z rosyjska Kowzanowymi), Kowalewskich, Korbutowskich, Frotow- skích, Chonikiewiczów, Wielkopolskich, Weryhów, Galinowskich, Ciechanowi- czów, Dobrowolskich, Kosinskich, Przybyszewskich i in. {por. M. Czemiawski, Genealogija gospod dworian twerskoj gubiemii, s. 27 i in,; rąkopis tego dzieta przechowywany jest w Bibliotece im. W. Leniną w Moskwie).
WASILKIEWICZ (Vasllkevičius) herbu Syrokomla. W XVII wieku mieszkali w dobrach Oszkupie w powiecie biržanskim. Znani byli tež na Gro- dzienszczyžnie (CPAHL, f. 351, z. 1, nr 1051, s. 117-119).
WASILKOWSKI (Vasilkauskas) herbu Korczak. Posiadali majątki w Malo- polsce Wschodniej.
WASIUKIEWICZ (Vasiukevičius). Wasiukiewicz Ignacy, syn M ate u s za, „koliežski asesor” zamieszkaty w Lidzie, znajdowal się na liscie szlachty guberni wilenskiej w 1852 r, (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 66).
WASZKIEWICZ (Vaškevičius) herbu Aikoma, Trzy Pióra, Krzyž, Lubicz, Waszkiewicz. Dziedzxczyli majątki na Litwie, Žmudzi i Bialej Rusi. Szczególnie liczni byli w XVIII wieku w powiecie wilkomierskitn, gdzie zamieszkiwaH w Požerciach i Wjgach (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1744; nr 1690, s. 359,362 i in.). Waszkiewiczowie herbu Lubicz byli natomiast osiedleni w Towianach w Ksią- stwie Žmudzkim. Waszkiewiczowie herbu Waszkiewicz potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldię wilenską w latach 1804, 1811, 1832, 1835; kowiehską w latach 1843, 1851, 1856, a takže przez Senat Rządzący w Peters- burgu w latach 1837, 1851, 1866,1876,1883, 1899.
Wywód familii urodzonych Waszkiewiczów herbu Waszkiewicz z 1819 r. oznajmial, iž „familia ta, zaszczycona dostojnosciami szlacheckimi i possesyami ziemskimi w powiecie wilkomierskim, mająca swoją decendencyę od protopla- sty Woyciecha Waszkiewicza zapewnioną, z którego synów trzech: Jana, Miko- laja i Stanislawa Woyciechowiczów tozrodzeni potomkowie” osiedlali šią po calych Kresach Wschodnich, dając początek wielu licznym odgalązieniom tego zacnego rodu (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 9-10).
WASZTOK (Vaštokas) herbu Syrokomla. Miejscem ich osiedleni a byl powiat szawelski (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 1192).
WAWPSZEWICZ (Vaupsevičius) herbu Leliwa, Dziedziczyli dobra ziem- skie w powiecie szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WAWRZECKI ze Skrzetuszewa (Vavieckis) herbu Rola (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707). Patriotyczny Í wstawiony czynami rycerskimi ród zamieszkaly w powiatach oszmíañskim i tidzkim.
327

WAWSZEWICZ (Vavsevičius) herbu Leliwa. Ich rodowe posiadlošci znajdDwaty šią na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WAZGTRD (Vazgirdas) herbu Tępa Podkowa, Dziedziczyli majątki w po- wiatach rosicnskitrt i telszewskim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr2443).
WĄSOWlCZ (Vansevičius) herbu Labądž. Jak podawal Tomasz Švvięcki, pochodzili ze Smogorzewa w wojewödztwie radomskim. W czasach nowozyt- nych licznie zamieszkiwali w Wielkim Ksiąstwie Litewskim.
WĄSOWICZ-DUNIN (Vansevičius-Duninas) herbu Labądž. Ich szla- checką rodowitoic potwierdziiy heroldie w Kijowie (11 X 1820) i Warszawie (AGAD w Warszawie, lnwentarz Heroldu Krölestwa Polskiego, Zb. dok. pap. 3935).
WĄTROBKA (Kepenis) herbu Öksza. Zamieszkiwali przede wszystkim w Maiopolsce Wschodniej.
WĄŽ (Žaltys) herbu Slepowron i Wąž. Samuel Wąz (Wąsz, Wąs), podczaszy mielnicki, w 1674 r. podpisat w Warszawie akt elekcji kröla Jana III Sobieskiego. To šamo uczynit Jan Wąž (VL, t. V, s. 159-160). Polska encyklopedia sziachecka (t. XII, s. 98) informuje: „Wąž h. Siepowron, 1480; [pow.] przasnyski, sokotowski. Wąž herbu Wąž i Wąž odm., 1460; [pow.] przemyski. Z tej rodziny Jan, 1495 wojewoda piocki". Pisat o nich tež Boleslaw Starzynski w swym niewydanym herbarzu (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie- Dzial rąkopis6w).
WĄŽODAW vėl WĘŽODAW herbu Wąž. ich rodowe posiadiošci znąj- dowaty šią w powiecie kowienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WEBER (Vėberis) herbu Sas, Osiedleni byli w powiatach wilkomierskim i poniewieskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 700,1752),
WEJDMANN-SALETYNI (Veidmanas-Saletinis) herbu Sas, Zamieszkiwali w powiecie telszewskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WEJTKO (Veitka), Starožylna, patriotyczna szlachta kresowa, posiadająca majątki na Witebszczyznie - najwięcej w powiecie wieliskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 609,1816).
WELESZEWICZ (VeleševiČhis) herbu Jastrząbiec, Znani byli w Wielkim K.siąstwie Litewskim od XVII w.
WELLOWICZ (Velavičius) herbu Strzemią, Poraj, Šreniawa i fludnica. Miejscem ich osiedlenia byl powiat rosienski (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4126; f. 391, z. 8, nr 2564).
328

WENGIELEWSKI vel W^GIELEWSKJ (Vengelauskas) herbu Jastrz^ biec. Od wieköw mieszkali w dobrach dziedzicznych B urbekle w powiecie wil- koraierskim na Litwie. Ich rodowitosc szlacheck^ potwierdzifa heroldia wilenska w 1797 r. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 366; f. 708, z. 2, nr 2, 404, 593, 720, 2789; f. 391, z. 6, nr7).
WEREJKO (Vereikis) herbu Lagoda. Posiadali maj^tki w powiecie sza- welskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WERENKO (Verenka) herbu Wierzynkowa. Znani byli od wjeköw w Maio- polsce Wschodniej.
WERESZCZAKA (Verescakas) herbu Kosciesza. Zatnieszkiwali w pö- wiatach kobrynskim i nowogrodzkim. Spokrewnieni byli m.in, z Ancutami i Jabionskimi. W 1659 r. komornik czemihowski Prokop Wereszczaka otrzymal od kröla Jana Kaziraierza herb szlachcica polskiego.
Wereszczakowie herbu Kosciesza zoslalt potwierdzeni jako rodowtta szlachta przez heroldiq grodziehsk^ i Departament Heroldii Senatu Rzqdzqcego w Petersburgu w roku 1848 (CPAH Biatorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1,
s. 110-112).
WERESZCZYNSK1 (VereSiinskis) herbu Korczak, Dawny röd polski wywodz4cy siq z ziemi chelmskiej, znany tez w Inflantach i na Zmudzi, szcze- golnie w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 123-127).
WERESZYLKO (VereSilka) herbu Korczak. Ich dziedziczne posiadlosci znajdowaty sic w powiecie upickim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WERNEROWICZ (Verneroviiius) herbu Ogohczyk odm. W przekazach archiwalnych notowani byli od XV11I wieku.
WEROWICZ (Veravicius) herbu Pomian. Znani byli w Wielkim Ksie- stwie Litewskim jeszcze przed 1500 r.
WERSOCKI (Versockas) herbu Lubicz. Kasper Niesiecki (Korona Polska,
t. IV, s. 493) pisai o nich: „Wersocki w Xi^stwie Litewskim. Marcin Kazimierz Wersocki w powiecie grodztenskim, Marcyan zafi Hrehorowicz Wersocki, s^dzia ziemski wilenski, podpisali elekcyc Jana III”.
Wywöd familii urodzonych Wersockich herbu Lubicz z 18 grudnia 1819 r. stwierdzal: „Familia urodzonych Wersockich od najdawniejszych czasow w röz- nych wojewödztwach i powiatach Krölestwa Polskiego dziedziczyla znaczne do- bra, a b^d^c zaszczyconq przywilejami krolow polskich, posiadala w kraju znako- mite urzcda. Od tego imienia w cieniach starozytnosci pokrytego w w-wie wilen- skim Wersoki, Powersocze i dalsze dobra przypominajq potomkom odlegle ich przodköw plemic-
Lecz gdy dla bylych tylekroc rewolucyow i napadow oraz innych kl^sk laj- nych i przypadkowych pozaräw, wszystko na ziemi niszcz^cych, i wywodz^cy
329

się są pozbawieni tak jawnych dowoddw, a tem sapnėm zasiągnienia odleglej swoich przodkdw procedencyi. Zaczynają wiąc od pienvszego protoplasty swo- jego na Unit, Mikoiaja Wersockiego, žyjącego koto roku 1560, w ktorym się odradzając, syn Lukasz Mikoiajewicz Wersocki dobra zwane Powersocze w powiecie lidzkim od urodzonego Szymona Blazejewicza Wersockiego pra- wem dziedzictwa nabyl.
O tem przekonalo prawo 1613 roku Januaryj 16 dnta przed urzędem ziem- skim powiatu lidzkiego przyznane, ktoren to Lukasz Mikoiajewicz Wersocki, posilkując familię starožytną, wydat swiatu trzech synow: Jana, Szymona i Ja* kubą i rzeczone dobra i dalsze w wojewodztwie wilenskim onym zostawii. Z pomienionych trzech synow (...) Szymon Lukaszewicz Wersocki sptodzil synow trzech: Kazimierza, Pawla i Jana Szymonowiczow, a zaš drugi, Jakub, brat Szymona, wydal swiatu jednego syna Jakuba Jakubowicza Wersockiego”
Ten ostatni mial czterech synow, inni rowniez nie zeszli z tego ¿wiata bez- potomni, a kojarząc malzenstwa z pannami Bomejkownami, Mickiewiczowna- mi, Giejsztorownami, Szumiatankownami, rozmnožyli się po Wilenszczyznie, gdzie posiadali m.in, przez jakis czas miejscowosc Borejkowszczyznę.
W IS 19 r, heroldia wilenska uznala za „rodowitą i starožytną szlachtę pol- ską” Dominika, Jozefą, Antoniego, Kazimierza, Adama Dyzmasa, Michata, Jana, Andrzeja, Kazimierza, Wincentego, Marcina, Mariana, Feliksą i innych Wer- sockich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 68-71),
WERSTOWSKI (Verstovskis). Szlachcice Andrzej i Mateusz Werstowscy od- notowani zostaii w 1519 roku w chebuskich aktach ztemskich (AWAK, t. XIX, s. 26).
WERYHA vėl WERYHO (Verlgas) herbu Sreniawa. Dziedziczyli mąjątki w wojew6dztwacb wilenskim, witebskim, polockim (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 609, 667, 1130 i in.). Jedna z gatęzi rodu posiadata wsie Winkleryszki i Szawdynie w powiecie szawelskim na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1782).
Wojciech Wijuk Kojalowicz pisal o nich: „Weryha (h. Szreniawa). In pala- tinaiu Novogrodensi Joannes Weryha inter sujfragatores Vladislai IV. Tamže Aleksander Weryha Darowski z trockiego w-wa. Jan mial syna Michala Jana Weryhę, ktorego syn z Katarzyny Daukszy Jan”.
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV. s. 493) podawal zai: „Weryha herbu Szreniawa,- w nowogrodzkim w-wie Jan Weryha, w trockim zaš Alexander Weryha Darowski podpisaii etekcyą Wladyslawa IV. Michat, syn Jana, syn jego z Katarzyny Darowskiey Jan. Stanisfaw w w-wie nowogrodzkim 1674”.
W przekazach archiwalnych znaležč možna bardziej szczegolowe infomiacje dotyczące dziejow tego znakomitego rodu polskiego. Ignacy Weryha w 1420 r. za bohaterstwo wykazane w wojnie z Krzyzakami otrzymal np. wlosci w tzw. Trakcie Siebteskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 609, s. 218). 23 grudnia 1564 roku szlachetni panowie Jakub Piefikowski z Korony Polskiej i Wasyl Weryha z Wielkiego Księ- stwa Litewskiego oddelegowani zostaii przez krola do zbadania okoiicznosci zamachu w Lucku na ksiącia Jarostawa Sanguszkę (Archiwwn Sanguszkow, t. VI, s. 259). W 1567 w regtmencie starosty orszanskiego Filona Kmity Czar- nobylskiego ciągnąl przeciwko Moskwie „towarzysz Wasylej Weryha na szešciu
330

koniach; na піш pancerz, szyszak, konczer, harkabus; pod nim waiach dropiaty" (Archeograficzeskij sbomik dokumentow, t. IV, s. 218).
Piotr Weryha, kapian prawosiawny z si ola Peredzyla na Minszczyžnie, i je- go syn Hieronim są wspomniani w zapisach archiwalttych z roku 1624. Bene- dykt Weryha podpisa) w 1764 roku od wojewodztwa pofockiego elekcję krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 121). Konstytucja warszaw- skiego sejmu koronnego, podpisana przez krola Stanislawa Augusta Poniatow- skiego, w punkcie 21 oznajmiala: „Urodzonemu Adamowt Werysze Darow- skiemu, podsędkowi ziemskiemu podolskiemu, porucznikowi pancememu, w nagrodę doktadanych fatyg i starania w interesie Rzeczypospolitej z dworern tatarskim przez Komissyę w Jozefgrodzie w Kamiencu odprawione, skutecznie zakonczonym, podjątych summę 12 tysięcy zlotych polskich naznaczamy, ktorą skarb Korony wyplacic będzie powinien” {VL, t. VII, s. 149).
Szymon Weryha Darowski podpisal 23 czenvca 1764 roku w Warszawie uchwafę koronnej konfederacji general n ej (Publiczna Biblioteka Miejska i Wo- jewodzka w Rzeszowie - Dzial rękopisow, Rk-3, k. 174). W 1788 r. wilefiskie akta ziemskie wspominają o Rozalii z Koszczycow Weryszynie i jej rrtęžu Fran- ciszku Werysze, starošcie pokorszanskim, wlascicielach mąjątku Olechniszki w powiecie oszmianskim (AWAK, t. IX, s. 106, 108). Sędzia gminny Jerzy Weryha figuruje na lišcie szlachty powiatu zawilejskiego z 1809 roku. Ignacy Weryha byl w 1815 roku księdzem koše i ola stankowskiego na Minszczyžnie (Archiwum Narodowe Biatorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 355, s. 6).
W dokumencie z czasow wojen napoleriskich czytamy: „Do Przešwictney Kommissyj Cywiino-Wojenney Rządowey Tymczasowey Powiatu Borysow- skiego. Od majętnošci Olbowicz WWJJ xx, karmelitow basycb zarządzającego Ignacego Weryhi. Raport. Kiedy majętnošč Olbowicze poioženiem wsiow y dworu jest koto traktu, idącego z Dokszyc do Witebska, y kiedy juž szosty tydzien, jak przechodząc, woysko takowy majątek niszczy y juž do tego stopnia dcsszedl, že dziš zupelnie ogolocony nie tylko z zapasow wszelkich dwor, lecz ywloscianie wyzuci z koni, bydla rogatego, drobių oraz narzędzi wszelkich gospodarskich, jako to: sieipow, k.0S, siekier, powozow y odziežy, w takowym stanie zostający ten majątek na samey drodze ustawnego przechodu (bo y mieszkance z domow rozeszli šią - tak žc y robotnika dwor nie ma), kiedy się widzi byė niezdolnym do zaskutecznienia chętnego wszelkich nakazow prze- swietney Kommissyi, przez ninieyszy raport o niesposobnosci dostarezenia wszystkiego w teražnieyszey porze, odnoszę się y proszę, ižby taž przeswietna Kommissya dozwolila dokompletowac resztę przeznaczonego prowiantu po zebraniu sthiczonego, strawionego y skoszonego przez woysko przechodzące zboža, ktore po zebraniu nayrychley przemlocone y dostarezone będzie. Ignacy Weryha. Roku 1812 Augusta 15” (AWAK, t. XXXVII, s. 300).
Wywod familii urodzonych z Darewa Weryhow herbu Szrzeniawt z 1819 г. stwierdzal, že „familia ta, szczycąc šią szlachectwem, rozrodzona w pokoleniach po sobie idących w krąju polskim, a teraz w gubemiach do Rossyj naležących, jako to w wilenskiej, witebskiej, potockiej, minskiej i dalszych, rowno tež i w Krolestwie Polskim teraz exystującym jest zamieszkala. Domu tego herb Szrze- niawa (w polu czerwonym rzeka biala plynąca węžykowato z gory od prawey
331

strony w lew^ na dot, na wierzcholku jej krzyz, w hetmie mi?dzy dwoma tr^ba- mi mysliwskimi lew bez korony prosto patrz^cy, u tr^by jednej i drugiej wiszq. od ustroniapo cztery dzwonki jastrz^bie), zaczynaj^rod swoj od Jana Wasilewi- cza z Darewa Weryhy, kt6ry w roku 1638 d6br Darewa w w-wie nowogrodzkim poiozonych z Hrehorowiczem Darewskim Weryhy dzial czymt”.
Jan Weryha miat synow Aleksandra Hieronima i Floriana, dziedzicow Darewa; pierwszy z synow mial za zon? pann^ z domu Zmijewskich i pozostawii syna Dominika; drugi, Florian, ozenil si$ z Arm^ Luszczynowiczown^. W 1819 roku przedstawiciele jednej z gakzi licznej juz wowczas rodziny: Jozef, pisarz ziemski powiatu zawilejskiego z synem Jaitem, pisarzem grodzkim zawilejskim, Michalem, wiceregentem grodzkim tegoz powiatu, Pawlem, regentem grodzkim powiatu wilenskiego, Alojzym, Felicjanem i Onufrym z Darewa Weryhowie ponownie uznani zostaii za „rodowit^ i starozytn^ szlacht^ polsk^" (CPAHL, f. 391, z. l,nr 1010, 5.61-63).
Z innego wywodu szlacheckiego tej rodziny (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 136-141) wynika, ze rozmaite przywileje otrzymywali Weiyhowie od krdlow pol- skich Wladyslawa IV, Jana III Sobieskiego, Augusta III. Obszeme materialy dotyez^- ce dziejow rodu Weryhow znajduj^ sitj w zbiorach Archiwum Narodowego Bialorusi w Minsku (f. 319, z. 2, nr 459, s. 1-350). Drzewo genealogiczne rodu, sporz^dzone przez heroidi^ witebsk^ w 1835 r., przedstawialo 12 pokolen -197 os6b.
26 kwietnia 1825 r. rektor i zarz^d Ws2echnicy Wilenskiej wydaty dyplom o takiej tresci: Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Alexandri l. Russorum Autocratoris etc., etc., etc. Quum Juvenis nobilissimus Ignatius Georgii filius Weryha studiorum curriculo in Gymnasio Minscensi emenso, a.d. XX Septembris Anni MDCCC XIX in Civium hujus Caesareae Universitatis Litterarum Vilnensis numerum adscriptus, in Ordine Professorum Scientiarum Physico-Mathematicarum Physicae, Chemiae, Algebrae, Mathesi sublimiori, Architecturae, Geodesiae, Mechanicae praeficae, Botanicae, Zoologiae et Mine- ralogiae, Philosophiae theoreticae et practicae, Oeconomiae rurali nec non Linguae Latinae et Germanicae per quinquennium inultam et assiduam operam dederit, atque in examinibus semestribus diligentiam suam et processus Praeceptoribus adeo probaverit, ut ad formulam iegis de conferendorum honorum Academicorum ratione modoque, die XXVII Junii, Anni MDCCC XXIII, Ordinis Professorum Scientiarum Physico-Mathematicarum cunctis suffragiis Candidati gradum et honorem meruisse judicaretur, idque ordinis Decretum Illustrissimi Institutionis Publicae Administri, Celsissimi Principis Gilitzini auctoritae a.d. XX Octobris Anni MDCCCC XXIII ratum factum sit: eumdem ornatissimum juvenem Ignatium Weryha Candidatum in Ordine Physico-Matkematico jam creamus renuntiamusque, atque ex supremo Edicto, a.d. IX Julii Anni MDCCC XX promulgato in X-am Civium classem referimus cunctisque juribus atque commodis huic loco et ordini propriis impertiti volumus. In cujus rei Fidem Litteras has publicas Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis Sigilla munitas subscripsimus et Civi nostro tradendas curavimus. VUnae in Aedibus Academicis A.D. XXVI Aprilis Anni MDCCC XXV" (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 832, s. 13).
Radca fytularny wilenskiego zarzqdu cywilnego Pawel Weryha w 1840 roku przedstawiony zostal do nagrody - Znaku Nienagannej Shizby (CPAHL, f. 378,
332

o.o. 1840, nr 523). Po 1863 r. za polityczn^ nieprawomyslnosc zwolniony ze sluzby zostal w powiecie teiszewskim w gubemi kowienskiej m.in. „mtodszy nauczyciel szkoly siadskiej Jözef syn Jana Weryho. Srodköw do zycia nie ma” (CPAHL, f. 378, o. 1866, nr 181, s. 25).
Lista zamieszkatych w guberni witebskiej urzqdmkow wyzncmia rzymskoka- tolickiego, zwolnionych ze sluzby po J863 r. oznajmiala, ze w powiecie witeb- skim byl to „sekretarz kollezski Wlady slaw syn Kortstantego Weryho. Ma raa- jqtek”; w Polocku - „registrator polockiego s^du powiatowego Justyn Weryho. Nie ma stalych zajqc” (CPAHL, f. 378, o. 1866, nr 181).
Lawnik miiiskiego powiatowego zarz^du poltcyjnego Stanislaw Weryho w roku 1864 zwolniony zostal z pracy i oddany pod nadzör policyjny za „znaj- dowanie siq w bliskich stosunkach z rewoliicyjnymi wladzami m. Mitiska. Zaj- muje siq prywatnymi sprawami i okresionych srodköw do zycia nie ma*’ (CPAHL, f, 378, o. 1866, nr 181, s. 56),
Rozalia Weryho, mniszka polockiego klaszoru Mariawitow, w latach 1863- 1868 znajdowala siq razem z innymi siostrami pod tajnym nadzorem policji ,,po politiczeskoj nieblagonadieznosti” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64), Szlachcic Jözef Weryho, syn Justyna, w latach 1863-1868 na rozkaz glownodowodz^cego woj- skami rosyjskimi znajdowal siq pod tajnym nadzorem policji, poniewaz niejaki Iwan Drugowin napisal nan donos, iz bral udzial w powstaniu polskim (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 16),
WESOLOWSKI (Vesolovskis) herbu Jelita, Znani byli w Malopolsce Wschodniej (por. tez haslo: Wiesiolowski).
WESSEL vel WESEL (Veselis) herbu Korczak i Rogala. Pochodzili z Polski srodkowej. Na Mazowszu i w Lubelskiem notowani byli od okolo 1480 r. Woj- ciech Wesel, starosta rozanski, w 1628 r, byl komisarzem krölewskim do wyplace- nia zotdu zolnierzom w Prusach i Inflantach (VZ,, t. Ill, s. 277). Franciszek Wessel, clior^zy rozanski, rotmistrz Jego Krolewskiej Mosci, od wojewodztwa plockiego, Kasper Wessel, podczaszy rozanski, Janusz Wessel, starosta ostrowski, od ziemi zakroczymskiej oraz Wojciech Wessel, chor^zy nadwomy koronny, w 1648 roku podpisali elekcjq kröla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 107,110).
Jan Wessel byl w 1653 wojewodg ptockim. Franciszek Wessel sprawowal urz^d wojewody mazowieckiego. Stanislaw Wessel, starosta ostrowski, pose) ziemi zakroczymskiej, w 1674 roku zloty! w Warszawie podpis na akcie elekcji Jana HI Sobieskiego (VL, t. VII, s. 51). Tenze Stanislaw Wessel, dziedzic na Nasielsku i Czerwinie, wakzyl razem z Sobieskim pod Wiedniem w 1683 r. Teodor Wessel w latach 1761-1764 byl podskarbim wielkim koronnym (VL, t. VII, s. 53). Wesseiowie odgalqzili siq tez na Niemcy. Zapewne z tej rodziny pochodzil poeta Horst Wessel.
WEYSSENHOF vel WEISSENHOF (Veisengofas) herbu Labqdz Zlosli- wy. Posiadali majqtki w powiecie wilkomierskim i sqsiednich (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 53). Byl to starozytny röd niemieckiego pochodzenia, od wieköw osie- dlony takie w Liwonii.
333

Jan Walerian Weyssenhoff (1650-1715) byl poborcą generalnym do skarbca Wielkiego K$ięstwa Litewskiego. Michal, jego syn (ur. w 1680 r.), sprawowal funkcję stražnika smolehskiego i inflanckiego. Bardziej znany byl irmy Michai Weyssenhoff (1715-1789), podkomorzy, mianowany inflanckim pisarzem grodzkim. Bral udzial w poseistwach, byl obierany do Litewskiego Trybunahi Skarbowego i do Konfederacji General nej Lilewskiej jako konsyliarz.
Na szczegolną mvagę zashtgują dokumenty dotyczące Jozefą Weyssenhoffa (1760-1798), przechowywane w Centralnym Panstwowym Archiwum Histo- rycznym Litwy w Wilnie. Studiowal on na uniwersytecie w Wiedniu, doksztal- ca) šią w Saksonii, Lipsku i Drežnie. Znal dobrze prawo i historic, wladal języ- kami obcymi. Brat udzial w opracowaniu Konstytucji 3 rnaja, Przyjažnit się z Julianem Ursynem Niemcewiczem.
Bratem Jozefą byl Jan Weyssenhoff, ktory w 16 roku žycia zaciągnąl się do Osmego Pulku Piechoty Litewskiej pod dowodztwo Karola Radziwilla. Bral udzial w powstaniu kosciuszkowskim, walczyl z wojskami carskimi na Litwie, jakiš czas byl adiutantem generala Jasinskiego. Po kląsce powstania na Litwie ipo ostatnim rozbiorze Polski w roku 1795 odsunąl šią od stužby wojskowej. Powrocil jednak do niej po uplywie 10 lat na wezwanie generala Henryka Dą- browskiego i zaciągnąl šią do wojska polskiego, poc2ątkowo w charakterze adiutanta, pėžniej mianowano go podputkownikiem, a przed kampanią 1812 roku zostaf szefem sztabu generala Zajączka.
Walczyl pod Smolehskiem i Možajskiem, Po kląsce wojsk francuskich pod Moskwą przedostal šią do Warszawy i w 1813 r. zostal mianowany generalem bry- gady. Porzucil službę dopiero po kapitulacji Drezna. Gdy powrocil do kraju, ksiąžę Konstanty powolal go na stanowisko dowodcy brygady ulanow, a poteni dywizji. W roku 1826 r. mianowany zostal przez cesarza Mikolaja 1 generalem dywizji. Pdzniej bral udzial w powstaniu listopadowym, chocjaž nie wierzyl w jego powo- dzenie. Po kląsce powstania zostal zeslany do Kostromy, skąd dzięki staraniom owczesnego gubematora udalo mu się po tizecb latach powrocid w ojczyste strony.
W zbiorach Centralnego Panstwowego Archiwum Historycznego Litwy w Wilnie zachowaly się akta dotyczące Wlodzimierza Weyssenhofa (1811- 1857), uczestnika powstania listopadowego, jak tež dokumenty dotyczące Fran- ciszka, Tadeusza, Ottona, Michala Jerzego i innych Weyssenhoffdw. Na uwagę zasluguje dziennik podrožy Michala Jerzego (1828-1866), marszaika powiatu wilkomierskiego, napisany w r. 1856. Zawiera on szereg wiadomosci z historit architektury i sztuki, ktore zebrai w czasie peregrynacji po Niemczech, Francji i Szwajcarii. Synem Michala byl znany pisarz polski, autor Kronikt rodiiny Weyssenhoffdw Jozef Emanuel (1860-1932).
Jak wynika z zapisow archiwalnych, Weyssenhofowie byli spokrewnieni z Berkami, Brzozowskimi, Jodkami, Sielickimi, Soltanatni. Posiadali m.in. dobra Juzynty, Gajdomahce, Tamow, Fiedoryszki, Sedejki, Narwojsze, Janoniki w powiecie wilkomierskim oraz Dowtortyszki i Zwerdy w powiecie kowien- skim. Mieli tež posiadtošci w powiecie trockim, zawilejskim i w Wilnie (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1202, 4096).
C6rki ziemianina Weissenhofa, Paulina i Dolindosia, na wniosek rzeczyc- kiego naczelnika wojennego znajdowaly się pod nadzorem policji w latach
334

1S63-1S6S ze vvzgEędu na „polityczną nieprawomystnosė” (CPAHLf f, 378, z. 6, nr 64, s. 20).
VVĘCENOVVICZ (Vencenavičius), W 1799 r. zostali wpisani przez heroldię vvilenslcądo ksiąg szlachty gubemi lltewskiej (CPAHL, f. 391, z, 6, nr 12, s. 164}.
WĘCLAWOWICZ (Venclavavičius) herbu Zabawa. Prasiary rod, od wie- kow zatnieszkafy m.in. w Kropinicy w wojewodztwie wilenskim. W powiecie Irockim Węclawiczowie znani byli od XVJ stulecia {AWAK, t. XXX, s. 58 i in.). 25 lutego 1837 r. zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez heroldię vvileiiską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 96-98).
WĘDZ1AG0LSKI vėl WENDZlAGOLSKI (Vendegolskis) herbu Po- mian. Pisali się „Butkievvicz”. Od XVII w. Butkiewiczowie Wędziagolscy poja- wiają się w zapisach archiwalnych dotyczących powiatu kowieiiskiego jako wlašciciele majętnošci Eydgirgola, Butkun6w i innyeh. Akta urzędowe wspomi- nają w6wczas Janusza, Macieja, Juchnę, Hrehora, Jana, Jakuba, Abrahama, Wawrzyrica, Stanislawa Wędziagolskich. W 1665 krol Jan Kazimierz potwier- dzii „listem zaręcznym" ich prawo do postadanych dobr (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 3255). W XIX wieku przedstawiciele tego rodu zamieszkiwali w powiatach wilehskim i kowienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707; f. 391, z. 11, nr 9).
WĘGIERSKI (Vengerskis) herbu Bei i na i Wieniawa. Znani byli od wie- kow w Malopolsce. Węgierscy herbu Rola byli od r. 1656 baronami Panstvva Rzymskiego, a od J7H r. mieli tytut hrabiowski i pisali się: Wengerski Freiherr von Ungerschutz.
WĘGLINSKI-RAWA (Venglinskis-Ravas) herbu Godziemba. Mieszkali w powiecie zawilejskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WĘGROWlCZ (Vengrovičius) herbu Rawicz. Dziedziczyli majątki w po- wiatach wilenskim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 742),
WĘSLAWOWICZ (Venslavavičius) herbu Wadwicz, Znani byli od po- czątku XVi wieku jako waleczni rycerze.
YVIALBUT (Velbutas) herbu Doliwa, Odrowąž, Dolęga, Wąž i Radwan. Posiadali dobra ziemskie w powiatach oszmianskim, wilenskim i zawilejskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WIAŽEWICZ (Veževicius) herbu Leliwa. Byl to jeden z najznakomitszych mdow kresowych, szeroko rozgalęziony na Minszczyžnie, Grodzienszczyžnie, w powiecie mscislawskim, nowogrodzkim, orszanskim, spokrewniony m.in. zDybowskimi i Jacyniczami. V/spominal o nim Boleslaw Starzynski w swym rękopišmiennym herbarzu, przechowywanym w dziale rękopisow Biblioteki Jsgiellonskiej w Krakowie.
335

Wiažewiczowie notowani byli na Smoleriszczyžnie okolo 1475 roku, przedtem zamieszkiwali na Wilenszczyžnie. Zashižyli šią Rzeczypospolitej szczegolnie w XVII wieku na paladi bitewnych i w dyplomacji. Michajlo i Olechno Wiatewiczowie, szlachcice z ziemi smolenskiej, znajdowali šią np. w shlžbie krola polskiego jeszcze przed rokiem 1482 (Russkaja Istonczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 270).
WICHERT (Vikertas) herbu Niesobia. Dziedziczyli majątki w powiatach trockini i rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WICZEWSKI (Vičiauskas) herbu Pogonia. Miejscem ich osiedlenia byl powiat upicki (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3251).
WIDAWSKI (Vidauskas) herbu Węžyk. Ich rodowe dziedziny znajdowaly šią w wojew6dztwie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WŪ>EJKO (Videikis) herbu Labądz odm. (w polu niebieskim po wodzie zielonkawej plynie w lewo tabądž bialy). Od wiekow znani byli na Litvvie (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial rąkopisow, 7015-111, t. X, s. 30).
VVIDMONT (Vidmantas) herbu Šlepowron, Posiadali majątki w powiatach rosienskim i szavvelskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 746, 1744).
WIDMONT-PAC (Vidmantas-Pacas) herbu Šlepowron. Ich dziedziczne posiadlošci znajdowaly šią w powiatach telszewskim i shickim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 7).
WIDOCHORSKl (Vidochorskis) herbu Grzymala. Osiedleni byli w po- wiecie braslawskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18).
WIDUN-DUBEJKOWSKI (Vidunas) herbu Ostoja. Przynaležnošč tego rodu do stanu szlacheckiego potwierdzila heroldia udtebska w 1837 r. (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WIDUCKI (Viduckis) herbu Wąžyk. Zamieszkiwali w powiecie szawel- skim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WIDZIEWICZ (Videvičius) herbu Jastrzębiec. Miejscem ich osiedlenia byi powiat oszmiahski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WlECZKOWICZ (Večkovičius) herbu Gieysztor. Pradawny rdd w Wiel- kim Księstwie Litewskim (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial rąkopi- sow, 7014-III, s. 97),
WIEDECKI (Vedeckas) herbu Leliwa. Dziedziczyli dobra ziemskie w po- wieęie trockim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
336

WIEDENSKI vel WWIEDENSK1 (Vedenskis). Nazwisko wzięh zapewne od nazwy d6br na wschodzie Polski. Wykaz urzędowych nazw miejscowoici w Potsce (t, III, s. 538) zawiera informacje o miejscowosci Wiedne w woj. przemyskim, Wiedefi w woj. bielskim i tamowskiin. W minionych wiekach Wiedenscy zamieszkiwali w Kamiehcu Litewskim, Brzesciu Litewskim, Ossow- cu, Grodnie. W lutym 1897 r. Departament Heroldii Senatu Rządzącega w Pe- tersburgu potwierdzil rodowitosc „kolležskiego asessora" Aleksego Wiedefi- skiego, syna Tomasza, wnuka Michala, z rodziny unickiej osiedlottej na Gro- dzieriszczyžnie (CPAH Biaiomsi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, a. 174).
WIEKOWICZ (Vekovičius) herbu Pobog. Znani byli na Wilenszczytnie. Pisai o nich B. Starzynski w swym niewydanym herbarzu (Biblioteka Jagiellori- ska w Krakowie).
WIELĄDKO (Velondekas) herbu Nafęcz. Z tego rodu pochodzit znany he- raldyk Wincenty.
WIELHORSKI (Velgorskis) herbu Kierdeja. Na Kresach zamieszktwali w powiatach braslawskim i oszmiahskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 18). Od ) 528 roku odnotowywani byli tež na Wolyniu. Michal Wielhorski w latach 1567- 1570 by! podstarošcim luckim (Sbornik matierialow otnosiaszczichsia k istorii Panow Rady Wielikago Kniezestwa Litowskogo, s. 374). Waclaw Wielhorski by) podwojewodzym kijowskim w 1595. Roman Wielhorski, szlachcic z powiatu potockiego, odnotowany zostal w tamtejszych archiwaliach z roku 1601. Jerzy na Horochowie Wielhorski, podkomorzy wlodzimierski, w 1668 r. podpisal akt warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. IV, s. 499).Wojewoda wolynski Waclaw Xawery Wielhorski w 1707 r. podpisal uchwalę konfederacji w Lublinie.
Pogląd, že Wielhorscy jakoby pochodzili od tatarsktego księcia Kierdeja, ktory otrzymal indygenat polski w 1377 r., wydaje się bezpodstawny, chociaž niektorzy heraldycy tak twierdzą. „Rod hrabibw Wielhorskich pochodzi od Oli- zara Kierdeja, ktory by} polskim komisarzem w 1358 r.” (S. Wasiljewicz, Titu- lowannyje rody Rossijskoj Imperii, 1.1, s, 145).
Pior Dolgorukow (Rossijskaja rodoslownaja kniga, cz. 3, s. 97) wywodzit Wielhorskich z Wolynia. Pisai on: „Jerzy Wielhorski, kasztelan wolyfiski, jeden z najodwazniejszych ¿olnierzy swego czasu, naležal do grona najukochanszyeh wspolbojownikow krola Jana Sobieskiego i odznaczyt się przy odsieczy Wied- nia przed Turkami w 1683 r. Syn jego Jan Kazimiera, podkomorzy wiodzimier- ski, zostal Smiertelnie ranny strealą w 1695 r. podczas obrony Lwowa przed atakiem Tatardw krymskich**.
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 505) podawal: „Wielhorski herbu Kierdeja w w-wie wolynskim. Metryka wofyfiska w roku 1528 między inszemi ziemianami swemi liczy Jędrzeja y Fiedora Wielhorskich. Alexander Kierdejo- wicz Wielhorski, woyski lucki 1630; Franciszek, kanonik katedralny chehnski; Mikolay, wielkorządca wolynski 1674; Jerzy, podkomorzy wlodzimierski". Tenze autor w Herbarzu polskim (t. IX, s. 294) pisai; „Wielhorski herbu Kierdeja, w wojewodztwie wolynskim, Metryka wofynska w r. 1528 między inszemi ziemianami swemi liczy Jędrzeja i Fiodorą Wielhorskich".
337

Herbarz rodzin szlacheckich Krölestwa Polskiego (cz. 1, s. 25) inforrnowal: „Rodzina szlachecka Wielhorskich, od dawna w bylem wojewödztwie wolynskiem osiadia, herbu Kierdeja uzywala. Z niej pierwszego Michala Wielhorskiego, kuchmistrza Wielkiego Księstwa Litewskicgo, do godnošci hrabiowskiej wyniosl cesarz rzymski, krol Galicyi i Lodomeryi Franciszek II, a udzielając mu w roku 1787 dyplom, dodai do herbu pierwotnego ozdoby godnošci hrabiowskiej odpo- wiednie” (wedhig naszych danych rodzina ta uzyskala tytul hrabiowski w 1786 roku). Hrabiowie Wielhorscy zostali w 1799 r. wpisani przez heroldię wilenską do ks i ąg szlachty guberni litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12, s. 191).
WIELICZKO (Velička). Wieliczkowie od stuleci naleželi do nąjszerzej rozgaiązionych domöw na terenie Polski, Bialonisi, Ukrainy i Litwy. W ich dzielnicy ojczystej na Wolyniu odnotowywani byli juž w polowie XV wieku. Požniej Wieliczkowie i Wieliczkowiczowie byli osiedleni tež w okoltcach Wilna, Nowogrödka, Pinską, Staroduba, Lidy, w inflantach. Pieczętowali się naj- pierw herbem Syrokomla, požniej tež innymi,
Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. IX, s. 296) podawat: „Wieliczko, czyli Wielicki herbu Syrokomla odmienna. W Metryce wofynskiej 1528 czytam kniazia Wasila Wielickiego, ziemianina wotynskiego”. Polska encyklopedia szlachecka (t. XII, s. 127) informuje tylko o Wieliczkach herbu Syrokomla i wywodzi ich, jak się wydaje, z powiatu lidzkiego. Ksiąžę Piotr Dolgorukow (Rossijskaja rodoslow- naja kniga, cz. I, s. 32) pisal o Wieliczkach jako o rodzinie znanej w Polsce i Wiel- kim Księstwie Litewskim jeszcze przed rokiem 1600, a więc naležącej do starožyt- nej szlachty polskiej.
W žrodlach archiwalnych odnaležc možna jednak o wiele wczesniejsze šia- dy tej rodziny. „Swirenny trocki” Wieliczko wspomniany zostal w zapisach Metryki litewskiej z roku 1489, kiedy to mial otrzymač wöz soli z klucza brze- skiego (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 376, 380). Inny Wieliczko odnotowany zostal w grodziehskich księgach grodzkich w roku 1541 jako swia- dek sądowy (AWAK, t. VII, s. 415).
27 kwietnia 1582 roku przed minskim sądem grodzkim „umocowany jego- mosci pana Radziwitta, pan Jan Wieliczko, czynil žaiobę sam od siebie y od poddanych lebiedziewskich na pana Janusza Dybowsktego, ktory w Lebiedzie- wie y w Hozowej urzędnikiem byl, mieniąc byč niejakie kizywdy sobie i podda- nym lebiedziewskim (...), a rejestru spisania szkod nie dawal”. Ze względu na to sąd umorzyt postępowanie (AWAK, t. XXXVI, s. 5-6).
Pan Jan Wieliczko z wojewödztwa trockiego zapisany zostal w 1590 roku wksięgach trockiego sądu podkomorskiego (AWAK, t. XVIII, s. 81). Jego imiennik Jan Wieliczko, ziemianin i podstoli powiatu oszmianskiego, w 1591 roku peinit obowiązki starszego, czyli przelozonego, wilehskiego zboru ewan- gelickiego (AWAK, t. XX, s. 61, 228, 419 ) in.). On tež, ale juž nie tylko jako podstoli, lecz i jako deputat oszmtanski, 27 kwietnia 1598 r. podpisal wyrok Sądu Gföwnego Trybunalskiego w Wilnie (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimą, s- 139). Samuel Wieliczko, ziemianin z powiatu oszmianskiego, w 1617 r. sprzedal w Wilnie kamienicę odziedziczoną po przodkach (AWAK, t. XX, s. 417). On tež narazil się krölowi Zygmuntowi III przez samowolne zaję- cic gruntow w tym miešcie (AWAK, t. XX. s. 262).
338

Krzysztof Wieliczko, sziadicic z Lidy, zostaî 20 listopada 1643 r. skazany „na 6 niedziel siedzenia w zamek Udzki” za obrazę podczas procesu sędziego Jana S zk lehski ego (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 419-420). Samuel Wieliczko, podstoli starodąbski i czešnik msctslawski, vvspomniany zostal w tišcie krdla Wladyslawa IV z 1646 r.
9 maja 1657 roku do ksiąg grodzkich powiatu braslawskiego wpisano nastę- pųjącą skargę: „Zaîowal y opowiadal ziemianin Jego Krôlewskiey Mošct przed- tem wojewôdztwa witebskiego y powiatu orszansktego, a natenczas rezydujący w powiecie braslawskim, wygnanïec pan Krzysztof Wieliczko na ziemianina wojewôdztwa potockiego powiatu siebieskiego, na jegomosc pana Kaztmierza Pawla Belka, za daniem sobic sprawy y takowey wiadomosci od bliskich sąsia- dôw swoich y rôznych ludzi o tym, iž jegomosc pan Beik, z kompanią swą po- wracający w kray zawojowany z obozu jasnie wielmoznego jegomosc pana Wincentego Konvina Gosiewskiego, podskarbiego Wielkiego Xiçstwa Litewskiego y hetmana polnego spod chorągwi jegomosc pana Kroszynskiego, ku rodzicowi swemu jegomosé panu Pawfu Belku do wojewôdztwa polockiego w Trakcie Sie- bieskim, ktôry jadący przez powiat braslawski y przez wies jasnie wielmoznego jegomosc pana Pawla Sapiehy, wojewody wilenskiego, hetmana Wielkiego Xtç- stwa Litewskiego, Zamosze, nieopodal stajni žahijącego pana Wieliczka w roku 1657, miesiąca maja 2 dnia, wyjechawszy z pomienionej wsi Zamosza, upa- trzywszy na polu konia jegomosci zalobliwego wlasnego, sieršcią karego, ktôry kosztowal zlotych szešcdziesiąt, rozkazat go na tymže polu wziąc gwaltem y po- grabié czeladnikowi swemu Samuelowi Warpachowskiemu, a uwodzic go co nayprędzey do domu rodzica swego w kray zaprzysięgiy za Dzwinç do wojewôdztwa polockiego w Trakcie Siebieskim mieszkającego, y nie czyniąc sprawie- dliwosci, z czeiadnikiem ujechal y konia tego do domu oyca swego zaprowadzil y na swôy pozytek obrôcit, a žalującemu wygnancowi gwah, grabiež y szkodę uczynil’' (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3243, s. 1-2). Byl to jeden z nierzadkich przy- padkôw ograbienia uchodžcy polskiego - uciekającego z reguly bez dobytku lub z jego resztkami od agresora moskiewskiego - przez zachlannych rodakôw.
Wzmianki archiwalne dotyczące Wieliczkôw spotyka się takže w innych kontekstach. Percepm prowentéw public viych do skarbu Rzeczypospolitey W.X,L. z roku 1661 zawiera następującą informację: „Na odprowadzenie z War- szawy do Wilna gonca moskiewskiego Aphanasieja Nesterowa, ktôry byl na seymie w roku 1659, dano do przystawa jego, pana Alexandra Wieliczka, pod- stolego starodubowskiego, zlotych 200”. W księgach magistratu tnohylewskiego z roku 3689 zaznaczono, že „Wieliczko napil, komisarzem będąc, 80 gamcy miodu, piwa gamcy sto”, za co zarząd miasta zaplacil karczmarzowi ponad 66 zlotych - wartosc dobrego konia.
W dawnych dokumentach zachowala się wzmianka o panu Wieliczce, prawdopodobnie pisarzu grodzkim wojewôdztwa mscislawskiego, ktôry požy- czal pieniądze zarządowi miasta Mohylewa, a ktôremu podarowano za to kopę jablek za 3 zlote. W grudniu 1715 r., „idąc do pana Wieliczki”, czlonkowie magistratu wziçli cztery kwarty wma za 4 zlote t glowç cukru za 6 zlotych, widocz- nie jako s\voistą zachętę do ponownego wspomozenia miasta w klopotach finam sowych. Jak wynika ze skrupulatnie wôwczas prowadzonej ksiçgowosci, w tym-
339

že celu užyto, gdy pertraktacje się przetiągnęty, wina za 4 zt, miodu za 7, piwa za 5 zi, wodki za 1 zt itd., wszystkiego za prawie 30 ziotych (istoriko- juridiczeskije matieriaty izwleczionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i magilewskoj,1. XXV, s. 45).
17 paždziemika 1748 r. w księgach magistratu mohylewskiego zapisano: „Imč pan Stanislaw y Klara z Wieliczkdw Poniatowscy, czesznikowie Iubelscy, mając dawną pretensyą do miasta, za obligami jeszcze zeszletnu imč panų Wielicz- ce, podstarošciemu mscislawskiemu, naležącą, a dopiero na ichmosciow spadlą, zlotych dziewięčset pięčdziesiąt, ktorą suminę ma miasto oddač”. W inwentarzu miasta Dyneburga z roku 1765 zaSwiadczono: „Imsd pan Jozefat Wieliczko, regent grodzki inflancki, za prawami kupnemt trzyma sznurdw 63” (Istoriko- juridiczeskije matieriaty..., E. XXXI, s. 10). Ten ¿e Jozefat Antoni Wieliczko, regent grodzki Księstv/a Inflanckiego, wspominany jest rowniez w kolejnych latach {AWAK, t. XXXV, s. 349), Natomiast Mikolaja Wieliczkę, kanonika inflanckiego, wspominają žrodla pisane z roku 1784 jako rektora szkot wydziahi žmudzkiego, proboszcza košciola pojezuickiego w Kownie (Biblioteka Uniwer- sytetu Wilenskiego - Dzial rpkopisow, DC-26, s. 36-72), W aktach archiwow grodzienskich z roku 1779 odnajdujemy nazwiska „obywateli starostwa wielon- skiego” pan6w Kazimierza i Kaspra Wieliczk6w,
Juž na samym początku wieku XtX, bo w roku 1801, potwierdzono rodo- witoic Wieliczk6w w heroldii mohylewskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1692, s. 14). Na Lišcie szlachty powiatu wilenskiego, mających prawo wybierac i byč obranymi na urząd z 1809 r. znajdują šią Ignacy i Stanislaw Wieliczkowie. Atanazy tegož nazwiska w 1812 roku byl zarządcą starostwa dziewoszyckiego w powiecie borysowskim {AWAK, t. XXXVII, s. 451). Liber continens Nomina ei Cognomina Studentium in Imperaria Academia Poiocensi Societatis Jesu podaje, že w latach 1815-1818 studiowal tu logiką Paulus Wieliczko, annorum 19, filius Joannis ex districtu Mšcislaviensi. Uczelnię tą ukonczyl pomyšlnie, sktadająe egzaminy z wielu dziedzin wiedzy (Logica, Politica, Dialectica, Metaphysica, Ethica, Zoologia, Litteratura Gallica etc.), o czym informowalo odpowiednie Testimonium w języku lacinskim (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1082, 1083).
Stanislaw Wieliczko, byly chorąžy powiatu kowienskiego, zamieszkaly w majątku Poszumerle, od sierpnia 1834 r. znajdowal się ze wzglądu na sympa- de propowstancze pod tajnym nadzorem policji (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 174, s. 49). Na lišcie szlachty guberni wilehskiej z 1839 r. dgurują Kazimierz, Ignacy, Stanislaw, Jan, Karol Adam Jan, Joachim Albert Marcelin, Adam Jozef Spirydon i inni Wieliczkowie (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83).
Karol Wieliczko zamieszkaly w Kownie zwracai šią w koncu 1840 roku do Wilenskiego Zarządu Cywilnego ze Skargą na swego stryja Stanislawa o to, iž ow dopuszcza šią rozmaitych nadužyč, zarządzając ruchomym i nieruchomym mieniem nieietniego krewniaka. Gdy w 1828 r. zmarl bowiem Adam Wieliczko, ojclec Karola, wilkomierska „komisja szlachecka” powierzyla chlopca opiece stryja. Ten zas uzywal chlopow panszczyžnianych naležących do zmariego do pracy we wlasnym majątku, wyrąbal i wysprzedal draewostan, zdjąl z hipoteki i obrocil na wlasny užytek kapitaly zmariego brata itd. W koncu stryjek tak šią „zaopiekowal” swym krewnym, že ten nie mial nawet podstawowych srodkow
340

do tyčia i sprawa trafila do sądu. J4-Ietni wbwczas Karol Wieliczko otrzymal prawo do samodzielnego zarządzania swym majątkiem, a stryj mūšiai mu ziozyc szczegolowe sprawozdanie na pišmie za caty okres „opieki” (CPAHL, f, 378, z. 1840,154).
Wieliczkowie ze względu na to, Že byli bardzo szeroko rozgalęzieni i spo- krewnieni z licznymi domami szlacheckjmi, porzucali niekiedy herb wiasny Syrokomla i jego odmiany i zaczynali uzywac innych. interesu]ąco wypada pod tym względem porownanie oficjalnych materialow z rožnych heroldii, Wywod fa- mild urodzonych Wieliczkow herbu Syrokomla, zatwierdzony w Minsku 3 maja 1799 roku i wydany Wieliczce, podstolemu starodubowskiemu, oznajmiat np., it rodzina ta ,,od dawnych czasow kleynotem szlachectwa będąc zaszczyconą, uzywala tych wszystkich przywilejow i prerogatyw, jakie tylfco d!a stanu szla- checkiego są dozwolone, urzęda w kraju cywilne i rangi woyskowe oraz posses- sye ziemskie dziedziczne posiadaia, a koleje dostoynosci na liczne rozgalęzione potomstwo przeniosia”. Za protoplastę tej iinii rodu wzięty zostai Jan Wieliczko, podstoli oszmianski, dziedzic mąjįtnošci Roczyn i Jakientany w tymze powie- cie, „istotny i niekwestyonowany szlachcic”, ktory zostawil na przetomie XVI i XVII w. pięciu synow: Samuela, Andrzeja, Jana, Albrychta i Aleksandra (Ar- chiwum Narodowe Bialorusi w Mifisku, f. 319, z. 2, nr 475, s. 142).
Jan Dworzecki-Bohdanowicz w rękopismiennym dziele Herbarz szlachty litewskiej podawal urywkowe irfomnacje o dziejach tego rodu: „Wieliczko herbu Syrokomla, nad Abdankiem strzala želežcem do gdry, na niej poprzecznica (...). 1528 Wieliczko Zienowiewicz z bojarow wolkowyskich; Jan, podstoli oszmianski, sluga x. Radziwilla Stanisiawa; 1602 Jan, pisarz grodzki trocki”. Herbarz orszanski z roku 1774 oznajmiat, ze 9 listopada tegož roku „wywod swoj w ziemstwie orszanskim uczynili”: Stefan i Nikodem, synowie Izaaka; Remiasz, syn Stefana; Ignacy, syn Remiasza; Maciej z trzema synami: Andrzejem, Ka- sprem i Konradem; Teodor, syn Andrzeja; Pawet, Swiryd, Zacharyasz z synem Jakubem; Wasil; Awlas i Jan, synowie Macieja; Heliasz, syn Wasila; Jan, syn Awtasa; Hrehory z synami Andrzejem, Konradem i Mikolajem; Stefan t Antoni, synowie Andrzeja; Andrzej i Jan, synowie Bazylego z Zabolotnia Wieliczkowie.
Dodatek U do Spisu szlachty Krolestwa Potskiego (s. 50) zawlerat dane o Albi- nie Franciszkn i Hettryku Janie Wieliczkach herbu Syrokomla. Drzewo zaš gene- aiogiczne tego rodu, sporządzone w heroldii wilenskiej w roku 1902, jako protopla- stę jednej gatęzi rodu wskazywalo Melchiora Wieliczkę, syna Jana, wlasciciela dziedzicznego majątku Gudenie w powiecte upickim, ktory przekazal w 1763 r. synom Ignacemu, Maciejowi i Antoniemu (CPAHL, f, 391, z. 7, nr 1744).
Dotycząca innej Iinii rodu Listafamilii szlachcica Joachimą Wieliczki w powie- cie wilkomierskim žyjącego z 1799 r, tak oto opisywala nast^pstwo pokolen rodu Wieliczkow: Joachim Wieliczko herbu Abdank, wywod jego następny: Trzey bracia rodzeni, pradziadowie Jozef, Eliasz y Jan, z Jana rodzący się, kupili majęt- nošč Wigie w powiecie wilkomierskim ležącą od panow Szopowskich y Lukasze- wicz.6w; w dowod takowe prawo w extrakcie w dacie 1662 Juli 3,
Jozeff, pradziad, splodzil synow czterech: Piotrą, Jana, Kazitnierza y Jana. Piotr splodzil corek dwie, Annę y Maryannę, na Annę aktorstwo majętnošci Wigiow spadlo. Maryanna zaš wyposazona zostata; Jan, drugi Jan y Kazimierz
341

bezpotomni zmarli y sukcessya na brata Piotrą spadla. Eliasz, pradziad, splodzil syna Macieja, chorąžego Jego Krölewskiey Mošci. Maciey splodzil synow trzech: Franciszka, koniuszego y regentą grodzkiego wilkomierskiego z pierw- szey žony, Stanislawa y Mateusza z drugiey žony, to jest Biatobrzeskiey (...), Franciszek splodzil synow trzech: Ignacego, Jozefą, juž riežyjącego, xiądza, y Joachimą. Ignacy mial zastawną w powiecie wilkomierskim possessyą Nar- moynie alias Drabiszki y Prozoryszki, teraz zaš posiada dziedziezną possessyą Bogusiawiszki w powiecie wilkomierskim ležącą, ma synow trzech: Kazimierza, Stanislawa y Jana. Joachim, teraz wywodzący šią, ma synöw dwöch, Jozefą y Adama. W 1781 r. Anna z Wieliczkow pritno voti Schwabowa, secundo Lu- kjanowa, zrzekla šią Wigiöw na korzyšč Joachims, ktöry dokupil jeszcze Jucuny w tymže powiecie” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 355).
O kolejnej galęzi rodu opowiadal Wywöd familii urodzonych Wieliczkow herbu Oghinczyk z roku 1804, zatwierdzony przez Deputację Wywodową Gabenti Litewsko-Wilenskiej: „Dom Wieliczkow jest ad dawna dostoynošcią szla- checką zaszczyconym, z ktörego pochodzący Jan Woyciechowicz Wieliczko, przez wywodzących šią dopiero na linii za protoplastą wziąty, w imieniu brata rodzonego y w imieniu synow swoich, z synem Tomaszem na seymie w War- szawie zebranym, utwierdzenie przywileju szlacbectwa od krola Zygmunta Trzeciego w przytomnošci zebranych senatoröw y posiöw uzyskal, ktoremu tenze monarchą herbu Oghinczyk, czyli Jastrzębiec uzywac dozwolif y wyry- sowany dač Wieliczkom zalecil oraz swobodami wszelkiemi szlacheckiemi cie- szyč šią dozwolit, jak roku 1593 Juni 10 dnia datowany przywiley krola Zygmunta Wieliczkom shtžący poswiadczyl.
Totnasz Janowicz Wieliczko, že wydal na swiat syna Alexandra, a Alexander Tomaszewicz Jana y Teodora, Teodor zaš Alexandrowicz, že splodzil synöw dwoch: Alexandra y Konstantego, o tym swiadeetwo od senatoröw, urządnikow, dygnitarzy y szlachty z powiatu starodubowskiego na seymik do Wilna w roku 1690 zebranych Wieliczkom wydane dalo šią wiedziec, Jan Alexandrowicz Wieliczko, syn drugi Alexandra, zostawil po sobie synöw dwoch: Kizysztofa y dwuimiennego Teodora Jana, z ktörego pochodzą wywodzący šią”. Ta galąž Wieliczkow posiadala folwark Zaborze w powiecie brastawskim. W 1804 r. Kazimierz, Adam, Andrzej, Mateusz, Szymon, Michal Jerzy, Antoni, Ignacy, Jan i Karol Wieliczkowie uznant zostali urzqdowo za „rodowitą y starožytną szlachtą polską” oraz wpisani do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litew- sko-wilenskiej {CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3243, s. 34-35).
Dotyczący tejže linii Produkt rodowitoici szlacheckiey urodzonych Wieliczkow herbu Oghinczyk albo Jastrzębiec z powiatu braslawskiego, uložony w 1800 roku, podawal, že „dom Wieliczkow w Xięstwie Litewskim zamieszkaly z dawna y od wiekow zaszczycony prerogatywą. szlachecką, pelnil zawsze obo- wiązki stanowi szlacheckiemu przyzwoite, posiadat dobra ziemskie, odbywal sluiby wojenne, enotliwie, nie szcządząc krwi swojey za monarchöw y oyezy- zną. A dosyc w dziela znakomite bądąc zamožny, kiedy požniey przez zrządze- nie nieprzyjazney fortuny schylony zostal do uböstwa, familia z niego rozeszla po rožnych mieyscach y panach, shižbą przyjmowac y zarabiac na chleb zmu- szoną zostala.
342

Ponownie zatem urodzeni Wieliczkowie przez uczciwe staranie y pracę doro- bili šią majątku y posiadali dobra w powiatach minskim y oszmiariskim, a lękając šią, ažeby upadek pierwszy, ktory zniszczyi šlady przodkow, stanu Ech szlachec- kiego požniey jakiey wątpliwošci nie poddal - Jan Woyciechowicz Wieliczko w imieniu brata rodzonego y w imieniu synowcow swoich y (między ktoremi To- masz Janowicz WieItczko praprapradziad wywodzących šią umieszczony) prosil Zygmunta III, kr6la polskiego, o utwierdzenie sobie przywileju szlachectwa na seyrtiie walnym roku 1593 Juni 10 dnia w Warszawie zebranym, na co krol Zygmunt III utvvierdzil przywile]em swoim prerogatywą szlachectwa JWP Wie- Iiczkow w przytomnošci zebranych senatorow y poslovv, dozwolil herbu Oghih- czyk, czyli Jastrzębiec užywač, kt6ren wyrysowac y dač WteIiczkom zalecii oraz swobodami szlacheckimi cieszyc šią dopušcil”. Dalszy ciąg tego dokumentu jest identyczny 2 przytoczonym jut Wywodem (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 1660, s. 19-21).
Wyw6d familii urodzonych f¥ieItczkow herbu Jastrzębiec z 1819 r., po sttvierdzeniu, že „ta familia z przodkow swoich w Litwie zamieszkala, zawsze prerogatywami szlacheckiemi i dostojenstwy zaszczycona, ciągle ziemne possy- dowata wlasnošci’\ powtarzat trešc dwoch poprzednich dokumento w, precyzu- jąc jedynie, že chodzi tym razem o galąž rodu Wieliczkow osiedloną w fo]warku Zaborze w powiecie brasiawskim i zašeianku Jurkiszki w powiecie oszmian- skim. Ta linia poprzez malžefistwa spokrewniona byla m.in. z Leszczynskimi, Woronieckimi, Usakovvskimi, Ctechanowiczami, Niewiarowskimi, Jundzilami. W 1819 roku Deputacja Wywodowa Wileiiska uznaia kilkunastu reprezentantow tej galęzi rodu za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 76-77).
W XVIII i XIX wieku, gdy obszeme polacie ziem bylej Rzeczypospolitej znalazly šią w obrębie panstwa rosyjskiego, Wieliczkowie zacząli i tam odgry- wač coraz bardziej zauwažalną rolę. Chociaž wiąc L. M. Sawiolow, znany he- raldyk rosyjski, w swych skrupulatnych zapiskach genealogicznych z 1908 roku nawet nie umiešeit Wieliczk6w w poezeie szlachty rosyjskiej, uwažając ich shisznie za przynaležnych do tradycji polskiej, nie przeszkodzilo to Wieliczkom w „obdarowaniu” nowej ,,ojczy2i\y’’ licznymi wybitnymi jednostkami, zaslužo- nymi dla rozwoju kultury i nauki nie tylko Polski, ale tež Biatorusi, Litwy, Ukrainy i Rosji,
WIELOWICZ (Velaviiius) herbu Strzemię. Posiadali dobra ziemskie na Žmudzi i Wiienszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WIELPISZEWSKI vėl WILPISZEWSKI (Vilpišauskas) herbu Lubicz. Zamieszkiwali na Wilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WIENCENOWICZ (Vencenavičius) herbu Košciesza. Ich rodowe siedziby znajdowaiy šią na Wilenszczyžnie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr !31, 2564).
WIENIAWSKI (Veniavskis) herbu Wieniawa. Starožytny rod szlachecki, znany jeszcze przed rokiem 1464. Jak wynika z badan Kazimierza Reychmana,
343

byli jeszcze inni Wieniawscy, stanowiący mieszaną rodziną žydowsko-polską, spokrewnioną m.in. z Lanckoronskimi, Konarskimi, Falenskimi, Karpinskimi. „Rodzina ta - pisat Reychman - pochodzi z Lublina i nosila początkowo nazwi- sko «Pietruszka»; pierwszym, ktory zmienii nazwę rodową na «Wieniawski» byt Tadeusz” (1798-1884). Z jėga malzeiistwa z Reginą Wolff urodzii šią stynny Henryk Wieniawski, skrzypek i kompozytor (K. Reychman, Szkice genealogicz- ne, Warszawa 1936, šeria 1, s. 201).
W paždziemiku 1818 r. „Nayyašnieyszy cesarz jmc i krol naylaskawiey ozdobič raczyi Orderem Šwiętego Wtodzimierza IV klassy z Korpusu Žandar- meryi podputkownika Wietliawskiego za dane dowody goriiwosci w shižbie” (AGAD w Warszawie, Akta heroldii Krdlestwa Polskiego, s. 4, k. 37-57).
WIENIKIEWLCZ (Venikeviiius) herbu Gieysztor. Miejscem ich osiedle- nia byl powiat rosieiiski (CPAHL, f. 391 , z. 6, nr 7; f. 391, z. 7, nr 661),
WIERBLUGIEW1CZ (Verblugevičius) herbu Lettau, Zamieszkiwali w po- wiecie upickim. Prawdopodobnie spokrewnieni byli z Letowtami (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WIERCINSKi vel WERTYNSKI (Vertinskas) herbu Janina, Ogoiiczyk, Rawicz, Slepowron, Wieniawa. Uzywali przydomku Snopek. Pochodzilt z Pol- ski srodkowej, ale bardzo wczesnie odgalęzili šią tež na wschodnie potacie Rze- czypospolitej. Snopkowie zaš - jak podawal Przemyslaw Dąbrowski (fVędrowki rodzin szlacheckich, Lwow 1925, s. 9) - rod swoj wywodzili z Malopolski. Pi- sa!i šią „z Mozgawy”, juž w XV wieku posiadali liczne wsie na Rusi Halickiej.
Floryan Wiercihski w 1718 byl czešnikiem ziemi drohiczynskiej. Tytul ten przyshigiwal rdwniez następnym pokoleniom tego rodu. Marcin Wercihski np. w koncu XVIII wieku tež byl czeinikiem ziemi drohiczynskiej, ale juž jako ostatni, gdyž wladze rosyjskie polo žyly niebawem krės polskim tytutom i rangom (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3240, s. 31).
Wywdd familii urodzonych Wiercinskich herbu Rawicz podawal: „Roku 1799 miesiąca stycznia 12 veteris, a 23 novi štili dnia. Przed narni, Ludwikiem hrabiąTyszkiewiczem, aktualnym taynym konsyliarzem, marszalkiem guberh- skim, kawalerem rožnych orderow, prezydującym, y deputatam! ze wszystkich powiatow gubemi litewskiey do przyjmowania y roztrząsania wywoddw szta- checkich obranymi, ztožony zostal wywod rodowitožci szlacheckiey urodzonych Wiercinskich herbu Rawicz, przez ktory gdy dowiedzionym zostalo, iž Andrzey Hrehorowicz Wiercihski w zaszczycie rodowitosci szlacheckiey posiadal dobra Wiercialki zwane, ktore synowi jego Marcinowi, a po nim Jerzemu Marcinowi- czowi Wiercihskiemu w spadku dostaly siq.
Ktory to Jerzy, dziedzic Wierciatek, zapisując one synowi Maciejowi Wier- cihskienut, komomikowi lidzkiemu, dopiero z potomstwem wywodzącemu šią, prawcm wieczystym w roku 1771 miesiąca stycznia 5 dnia wydanym wyrazil, iž te dobra po oycu Marcinie, a dziadu Andrzeju Hrehorowiczu Wiercinskich po- siada. Tenže Jerzy procz syna Macieja Wiercihskiego miai synow jeszcze trzech, dopiero wywodzących siq, Jana, J6zefa y Franciszka. Z tych Franciszek ma sy-
344

now dwocli Ludwika у Apoiinarego, wyswiecil to testament Jerzego Wiercin- skiego, oyca, dobra Surkonty synom swym, dopiero wywodzącym šią, zapisują- cy, w roku 1784 sierpnia trzeciego dnia uezyniony.
Na fiindamencie przeto zlozonych dowodow, rodowitosc szlachetną imienia urodzonych Wiercinskich probujących, my, marszalek gubemski у deputari powiatowi, stosownie do przepisow, familię urodzonych Wiercinskich, jako to: wywodzących šią Macieja Jerzewicza, komomika lidzkiego, z synami Jerzym, Wincentym, Kazimierzem, Jakubem, lgnacym, Adamem, Domimkiem у Fran- ciszkiem, Jana, Jčzefa у Franciszka Jerzewiczow oraz Ludwika у Apoiinarego Franciszkowiczow z possessyi Surkont urodzonych Wiercinskich za rodowitą y starožytną szlachtę polską oglaszamy y onych do xiągi szlachty guberni Jitew- skiey pierwszey klassy zapisujemy. Dziaio šią na sessyi Deputacyi Genirainey Wywodowey Szlacheckiey Gubemi Litewskiey w Wilnie” (Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas, f. 391, z, 1, nr 948, s, 316-317).
Dekret wywodowy familii urodzonych Snopkow Wiercinskich herbu Wie- niawa z 21 paždziemika 1800 r. oznajmiai, is Felicjan Franciszek, dwuimienny, Snopek Wiercinski, krąjczy braslawski, mial szešriu synow: Tomasza, Lukasza, Antoniego, Kazimierza, Bonifacego i Stefana; z ktorych Tomasz byt ojcem Franciszka, a ten - Mateusza, Wincentego i Dyonizego, zatwierdzonych w szla- chectwie wlasnie wowczas.
Wywdd familii urodzonych Snopkow Wiercinskich herbu Rawicz z 31 marca 1819 r. stwierdzal, i i rodzina ta ,jest tak dawna t starožytna w Krolestwse Poi- skim, it nastanie jej pierwiastkowych początkow w cieniach glqbokiej nawet starožytnošei z pewno£cią došledzaė niepodobna, to tylko pewne, ii w woje- wodztwie podlaskim, z chlubnym domu swojego kwitnąc zaszczytem, od kilku wiekow w ziemi drohickiej na Wielkim i Malym Wiercinie, dziedzictwy zasie- dlona, wielu znakomitych w ojczyznie, odwaznych w boju rycerzy i užytecz- nych krajowi męž6w wydala.
O ktoiych pisząc, autor Historyi polskiej Niesieckj w tomie IV dzieta swojego na karcie 515 między innemi wymienia: Jana, jeszcze w roku 1598, a Paw- la, it Jana III podpisai elekcyą kmlewską. Akta zaš ziemi drohickiej, z ktorych nadpradziad wywodzących šią wlasną rąką wypisal notacyą najdujących šią Mczuych tam transaktdw, poczynając prosto od roku 1600, šwiadczą o ciąglym Malego i Wielkiego Wiercina dziedziezeniu tej familii, a z do pomienionego pradziada Floryana Wiercinskiego, czesznika drohickiego, ktory dostawszy šią w Xięstwo Litewskie, possydowai juž dobra Trowpie w powiecie wilkomier- skim, i z tych w roku 1700, jak poswiadezyl kwit wojskowy 4 Oktobra mo wy- dany, že w czasie boju krwawego pod Olkienikami stawal 2 wojennym uzbrojo- ny rynsztunkiem, a bądąc towarzyszem hetmanskiej pancemej chorągwi, kilka- kroč byl wojskowym deputatėm, о czem przekonaly 1702 Juli 16 i 1706 February! 17 ordynanse hetmana Wielkiego Xięstwa Litewskiego, xiącia Wisz- niowieckiego, ktory mu w nagrodą pomienionych strat i trudow wojennych as- sygnowat 1708 Februaryi 15 z dobr Fiedoryszek w wilkomierskim powiecie zlotych 300, a Oktobra 7 w tymže roku zabezpieczyl swą ochroną dobra jego Trowpie od wszelkich naduzyeiow wojskowych.
Jakową majątnošč niebawnie potem wspblnie z zoną swą Heleną Szotkow- ską prawem wieezystym od Szotkowskich w 1715 Apryta 29 na wieeznose ku-
345

pil. Tenže Floryan Wiercinski, czesznik drohicki, jak šią dopiero okazalo, mial zoną Heleną z domu Szolkovvską i z nią dwoch sptodzit synow: Jakuba i Jozefą, ktorym majątnošč glowną Trowpie, a trzeciemu starszemu Antoniemu, z pierw- szej žony urodzonemu, fo!wark Degianice i Narmojnie, od dawna w j ego ante- cessorow imieniu zostający, prawem wieczystym przez ostatnie testamentu swe- go rozrządzenie w 1746 Apryla 27 sporządzonym, rozpisal t w spadku przyrod- nej sukcessyi zostawil (...). Po šmierci ojca dwaj mtodsi jego synowie stosownie do testamentowej dyspozycji pomienionym majątkiem Trowpiami, wioskami ionych poddanemi, Jozef i Jakub Floryanowiczowie Wiercinscy zarowno po- dzielili šią, a starszy Antoni przy pienvszym \vydziele ojca na Degiencach i Narmojniach zostai",
Jakub Wiercinski zostawil trzech synow: Antoniego, Hieronima i Francisz- ka. Z nich Antoni oženil šią z Ewą Mickiewiczowną i doczekat šią synčw Justy- na i Floryana. On tež nabyl majątek S žyly, poprzednio sprzedawszy Trowpie. Justyn z kolei oženii šią z Tekią Grądzką, z ktčrą miaf synow Erazma i Jerzego. Inne linie domu Wiercinskich osiedlily šią w powiecie wilkomierskim, gdzie naležaly do nich liczne zašcianki, foiwarki i majątki.
Kresowi Wiercinscy spokrewnili šią przez oženki z Biaduckimi, Chrzczo- nowiczami, Jurkiewiczami, Stomami, Stankiewiczami, Bunikowskimi, Wilkari- cami, Walickimi, Nowomiejskimi, Grotuzami, Pietkiewiczami. W 1819 roku heroldia wilenska uznala až dwudziestu dziewiąciu Snopkow Wiercinskich z powiatu witkomierskiego za „rodowitą i starožytną szlachtą polską” (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 263-270).
Wyw6dfamilii urodzonych Snopk6w IViercihskich z 13 marca 1819 r. pod- krešlal starožytnošč rodziny, posiadanie przez nią folwarku Hruszakowszczyzna w powiecie oszmianskim i jej pokrewienstwo m.in. z Rodziev/iczami. Na pod- stawie zgromadzonych dokumentow uznano Antoniego, Joachimą, Leoną, Mi- chala i Wincentego, synow lgnacego, Wiercihskich za „starožytną szlachtą pol- ską” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 5-6).
Wywod familii urodzonych Snopkdw IViercihskich herbu Rawicz, uložony w Wilnie 18 czenvca 1836 roku, m.in. stwierdzaJ, že „familia Wiercinskich od naydawnieyszych czasow podhig swiadectwa kronikarzy polskich szczycąc šią dostoynošcią i prerogatywami stanu szlacheckiego, užywa herbu Rawicz, ktore- go opisanie nastąpne: «panna siedząca na medžwiedziu w polu žottem».
Wziąty za protoplastę rodu Wiercinskich Floryan Snopek Wiercinski, cze- snik drohicki, jako aktualny szlachcic znaydowal šią na generalnym zjezdzie senator6w, dygnitarzy, urządnikow ziemskich i grodzkich, rycerstwa i szlachty roku 1700 Oktobra 2 pod Olkiemkami odbytym. Nastąpnie wzmicniony teraz Floryan Wiercinski, že oprocz majątku oyczystego po przodkach, Narmoynie zwanego, wspolnie z zoną swoją Heleną Szolkowską posiadal majątnošč zieinną Sroupie z poddanymi w powiecie wilkomierskim,
Zostawii on po sobie synow trzech: Antoniego, Jozefą y Jakuba Wiercin- skich, jak o tem poswiadczyl testament tegož Floryana Wiercinskiego roku 1746 Apryla 27 sporządzony. Antoni Wiercinski z dwoch žon splodzil syn6w sied- miu. Z pierwszey - Magdaleny Mąktewicz6\vny: Onufrego, Michala, Tadeusza y Marcina; z drugiey - Katarzyny Chrzczonowiczowny: Wincentego, Macieja i Jana, ktorzy po nim osiągnęii majątnošč Degiaiice
346

Drugi syn Floryana, a brat Antoniego, Jözef Snopek Wierciiiski dziedziczyl po oycu majįtnošč Sroupie zwaną, byl oycem synöw trzech: Boguslawa Jakuba, Franciszka Germaną i lgnacego {.,.), Trzeci syn Floryana Jakub Wierciiiski, dziedzic częšci folwarku Sroupiöw, byl oycem synöw trzech: Antoniego, Hiero- nima Mateusza y Franciszka”.
W następnych pokoleniach Wiercinscy - bard20 juž liczni - posiadali roz- maite folwarki na Wilenszczyžnie i ra Litwie etnicznej. W 1836 roku Adam Mikolaj, Antoni Izydor Wincenty, Stefan, Mateusz ignacy, Marceli Antoni Piotr, Antoni Feliks, Pawel Fabian, Jakub Ignacy, Stanislaw Jözef, Boguslaw, Franci- szek Michal, Hipolit Kazimiera, Aleksander Jakub Antoni, Stanislaw Ludwik, Edward Donat, Jan Justynian, Piotr Marian, Teofil, Medard Kazimiera, Stanislaw Napoleon Wiercinscy uznani zostali przez Deputację Wywodową Wiieiiską za „aktualnych y starozytnych dworzan” i wpisani do częšci szöstej ksiąg gene- aiogicznych gubemi wileiiskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055, s. 101-103).
W 40, iatach XIX wieku beroidia odnotowala w powiecie wüenskim Adama Mikolaja Wiercinskiego z zoną Tekią z domu Grzybowską, dwoma synami ijednącorką(CPAHL, f. 391, z. 7, nr29l, s. 8). Heroldia wilenska w 1851 roku potwierdzila rodowitosc szlachecką Michala Wiercinskiego, zamieszkalego w zašcianku Kopane Bloto w powiecie oszmianskim, nadzorcy magazynow zbozowych, orazjego žony Wiktorii z Gruzewskich, synöw Felicjana i Antoniego, jak tež corek Anny i Emilii. W tym czasie potwierdzenie szlachectwa uzy- skal röwniez Tomasz Wincenty Wierciiiski, dzierzawca ziem Anny Utanowskiej, zamieszkaly w majątku Loszany w tymže powiecie z zoną Scholastyką z Mikul- skicb i synami Justynem, Karolem Edwardem, Florianem, Stefanem. Wöwczas w powiecie wüenskim mial tež wtasny majątek Maciejunce Adam Mikotaj Wierciiiski, w ktörym zamieszkiwal z zoną Tekią z Grzybowskich; synami: Antonim lzydorem Wincentym i Slefanem - radcą tytulamym, lekarzem po- wiatu jekatierinbaumskiego w gubemi permskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3240, s. 81-91).
Heroldia grodzienska takže potwierdzala rodowitoäc kilku galęzi rodu Wiercinskich. W 1817 i 1835 r. potwierdzenie przynaležnosci do stanu szla- checkiego uzyskal Aleksander Kazimiera Wiercinski, wtasciciet częšci döbr Walki i Wiercienie w powiecie drohiczynskim w gubemi grodziefiskiej, oraz kilkudziesięciu innych czlonkow tego rodu {CPAH Biaforusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 4). Wiercinscy herbu Janina i Rawicz z powiatu bielskiego w 1848 r. zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez heroldię grodzjenską i przez Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s. 133-154).
WIEREJKO (Vereikis) herbu Wierzynki i Lagoda (por, haslo: Werejko). Zamieszkiwali na Wilenszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
WIERZBICKI (Verbickas). Byto kilkanascie rožnych rodzin o tym nazwi- sku, pieczętujących się rožnymi godlami. O Nieczujach-Wierzbickich pisal w Herbach rycerstwa polskiego Bartosz Paprocki: „Wierzbiccy w Chelmskiem dom starodawny, bywaii urzędniki ziemskimi takže”. Msctsfaw Wierabicki her-
347

bu Nowina z Wterzbicy w powiecie stopnickim wzmiankowany jest przez wi- šlickie ksiqgi zieinskie 24 marca 1427 r. (W. Semkowicz, Wywody sztacheciwa, nr 86).
Genealogìa rodu Wierzbickich herbu Nieczuja z 1798 roku, zatwierdzona przez sesjq Wilenskiego Zgromadzenia Deputato w Szlacheckich, wygiądala tak oto: „JW Pan Heron im z Wiclkiego Chrzqstwa Wier2bicki, wojewoda brzeski kujawski, przez los niepomyšlny powodzenia swego zadluzywszy się y dobra wtasne w prowincyach koronnych za konwikcjami pod tradycje urzqdowe wie- rzycielom oddawszy, z wzglqdu tesci swojej JW jeymošč pani Malgorzaty Kon- stancyi z Ludenhauzu Wolfów Piotrowskiey, kuchmistrzowey W. X. Lit. w roku 1650 Nowembra 5 dnia datowaną, 1659 Februari 13 dnia w grodzie powiatu willcomierskiego przyznaną cessyą na starostwo stoküskie w powiecie kowien- skim ležące na osobq wiasną y zony swojey uzyskak
Niebawem potem nastąpila šmierc pomienionego Heronima Wierzbickiego, po zeyšciu którego zona, powtorzywszy malzenstwo, ostatek majątku mqzowskie- go zajqwszy, dzteciom swoim nie udzielila, dobra pod konwikcjami u possessorów zostające jedne wiqcey zaonerowala, drugie na wiecznosc wyprzedala.
Wiele bylo potomstwa pomienionego Heronima Wierzbickiego i jakie imiona byiy jego synów, nie jest wiadomym, to tylko pewnym, ¿e Jan i Stanislaw Wierz- biccy, bracia rodzeni, byli tegož Wierzbickiego, wojewody, wnukami pod opieką JWP Andrzej a Platera, dyneburskiego inflanckiego srarosty zostający, którzy za wolą tegož swojego opiekuna w roku 1700 jmc panų Jakubowi Zìemeckiemu do dochodzenia po tymže wojewodzic Wierzbìckim plenipotencyą wydawszy, rewer- sowani przez pomienionego Ziemeckiego w roku tymže maja 16 dnia zostali.
Ci dwaj bracia, wnukowie wojewody, z rodzonemi siostrami Wolskiemi po- ženili siq. Jan rózne possessye zastawne posiadal, Stanislaw folwark Janidzie w powiecie wilkomierskim prawem wieczystym w roku 1718 od panów Micha- la, Symona y Jana Buywidów y od malžonek onych nabyl.
Miqdzy licznym potomstwem Jana Wierzbickiego jedni nie wiedzieé dokąd ūdai i się, drudzy xięžmi zostali y w tym stanie pomarli, jeden tylko Mikotay Janowicz Wierzbicki w powiecie wilkomierskim byl pozos tal, a ten w roku 1745 folwark Rymszyszki alias Gintiliszki, w powiecie wilkomierskim ležący, u panów Jana y Joanny z Buchowieckich Gintwillów, lowczych powiatu wilkomier- skiego, zakupit.
Z zdatnošci y charakteru znaydując szacunek y zaufanie, nayprzód w wta- snym powiecie wilkomierskim na komomika tego powiatu 1756 roku przez wielmoznego jmc pana Franciszka z Indrana [Zyndrama — J- C.] Koscialkow- skiego, podkomorzego p-tu wilkomierekiego, kreowany zostal, lai kilka potem, to jest w roku 1769, od jašnie wielmoznego pana Jana Mniszcha, podkomorzego W, X. Litewskiego, na komomikostwo litewskie uzyskal kredens; w ostatku bez zicmi w województvvie nowogródzkìm schodząc z tego swiata, majątek swóy w czqèci wywodzącemu siq y jego bradom, w czqsciach zas innym krewnym swoim w roku 1777 zostawit.
Stanislaw zaš, dziad wywodzącego siq, miai synów trzech: Jana, Wincente- go y Bernarda, pomiqdzy których w roku 1745 majątek swóy rozdzielil y rozdy- sponowal” (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3285).
348

Wierzbiccy herbu Jastrzębiec posiadali dobra w powiatach wiikonuerskim, wilenskim, wilejskim, oszmiariskim (Sagatowszczyzna, Lipniszki, Wierbaszysz- ki, Horodyszcze, Wielebniszki}. Spokrewnieni byli z Bartoszewiczami, Rouba- mi, Horodeckimi, Jankowskimi, Matikowskimi, Tyszkiewiczami, Jasinskimit DąbrOwskiini, Budziewiczami, Slawinskimi, Andrzejcwskimi, Kretowiczami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr3285). Wierzbiccy „ukrainscy” spokrewnieni byli m. in. z Konopackimi i Kotyszkami,
Niektdrzy z Wierzbickicb herbu Lubicz w 1848 nie zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Peters- burgu. Stalo šią to wbrew suges t i om heroldii grodzienskiej (CPAH Biaiorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr ], s. 115-116). Inne dwie galęzie rodu uzyskaly jed- nak w6wczas potwierdzeme przynaležnošci do stanu szlacheckiego {CPAH Biaiorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s. 117-123). Wierzbiccy herbu Elzanow- ski z Litwy byli žydowskiego pochodzenia, ale się ochrzcili j spokrewnili m.in. z Szynvihskimi i Stasieniami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3285).
WIERZBOLOWICZ vėl VVIERZBILOYVICZ (Virbilavičius) herbu Ja- strzębiec. Jak wynika z przedstawionej w 1843 r, genealogii rodu, Wierzbolowi- czowie z dawien dawna stynęli w Krolestvvie Polskim i w Wielkim Księstwie Litewskim, piastując wysokie urządy i posiadając dobra ziemskie - m.in. mąją- tek Požaryszcze w wojew6dztwie mihskim, nadany im przywilejem krola Jana Iii Sobieskiego z 2 listopada 1690 r. Spokrewnieni byli m.in. z Unichowskimi (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3284), Dawne dokumenty, potwierdzające nieprzerwa- tie następstwo pokoleh tej rycerskiej rodziny, zaginąfy jednak w czasie najazdow tatarskich i požarow, a zniszczefi dopelnita wojna 1812 roku.
W lišcie z roku 1623 ziemianin Jan Bochenski wymienial „pryjatiela mojeho ziemianina hosudarskoho wojewodstwa polockoho pana Krysztofa Wierboiowicza” (htoriko-juridiczeskije matieriatyt. XXIX, s. 122). Ksiądz Marcin Wierzbielo- wicz, dziekan blohski, prezbiter szacki, wspomniany jest w przekazach z 1741 r. W roku 1769 w Horodnicy zawarty zostal kontrakt na cztery lata między Tyzenhau- sami a muzykantem Tadeuszem Wierzbolowiczem, „kt6ry wmuzyce swojej po- czątkową biorąc edukacją, do dalszych uslug przyjąt na siebie obowiązek za tynf6w dwiešcie i odzienie” (por. S. Košcialkowski, Antoni Tyzenhaus, t, I, s. 432). Byl on jednym z 40 artyst<5w dvvorskich tych arystokrat6w.
WIERZB0WICZ (Verbaitis) herbu Dolęga i Ogonczyk. Zamieszkivvali na Wilehszczyžnie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 1744).
WIERZEOWSKI (Verbauskas) herbu Dolęga, Jastrzębiec, Korczak, Na- lęcz, Prawdzic, na Kresach zaš przede wszystkim Lubicz oraz Podkowa (bar- kiem do gory). Posiadali majątki w powiatach grodzienskim i wolkowyskim, gdzie znani byli juž w pienvszej polowie XVII stulecia.
WIERZCHOWSKI vėl WIERCHOWSKI (Verchauskas) herbu Bohcza, Korczak, Pobog, Šlepūvvron, Zagloba. Po raz pierwszy figurują na lišcie szlachty wolynskiej z 1528 r, W roku ¡574 w zapisach archiwalnych wspomniany zostai
349

nobilis Krzysztof Wierzchowski, zamieszkaly na Chetmszczyžnie. W owym czasie Wierzchowscy znani byli juž takže na Litwie.
Sejm warszawski i krol Wladyslaw iV w 1638 r. postanawiali: „Ažeby cnota i odwaga obywatelow w-wa smolenskiego w dotrzymaniu zamku naszego Smolenską, przez dtugic i cięžkie, a malo slychane oblęženie męžnie oswiad- czona, nie tylko w zapomnienie wiekom potomnym nie poszla, ale každemu synowi ojczyzny do using Rzeczypospolitej przyktadem zostawala: Adama Wierzchowskiego, Sebastyana Dąbrowskiego, Walentego Raroga z potomstwem ich do prerogatyw stami szlacheckiego dopuszczamy i szlachcicami kreujemy, Uuthoritate presentis Conventus" (VX, t. Ill, s. 462).
Jan Adam Wierzchowski byl jednym z dowodcow obroity Smolenską prze- ciwko najazdowi moskiewskiemu w 1654 r., tam rowniei walczyl Piotr Wierzchowski. Aleksander Antoni Wierzchowski podpisal landum sejmiku relacyjne- go szlachty kaliskiej 7 VII 1733 r. oraz sejmiku wiszeriskiego 14 III 1735.
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV. s. 524-525) podawai: „Wierzchowski herbu Pobog w w-wie sieradzkim, piszą šią z Wierzchowska. Z tych Jan Wierzchowski w Barze pogrzebiony ležy. Niektorzy z nich na Rusi osiedli, z tych Alexander, sędzią by! grodzkim latyczowskim, mial za sobą Wasiczyri- ską, z tey corka Rosochacka y synow dwoch, Piotr y Stanistaw. Z tych Slanislaw mial za sobą Katarzynq Walosiecką, synow mial trzech: Alexandra, Jozefą y Mikolaja. Mikoiay mial syna Stefana roku 1609. Jądrzey mial za sobą Jadwigq Uleniecką
Wierzchowski herbu Korczak w hikowskiey ziemi y na Rusi, Iwan Wierzchowski, ziemianin wotynski 1528. Krzyszof w zakonie naszym stargawszy zdrowic po rbznycb missyach, we Lwowie krcsu šmiertelnošci dopqdzil w roku 1720. Martin 1617 Acta Cracoviensia. Adam Wierzchowski, obywatel Smolensk), dla osobliwego mqstwa, ktorego dai dowody pod ciqzkie y przewlekie oblq- ženia Smolenską od Moskwy, nobilitowany od Wtadystawa IV y do wszystkich prerogatyw szlachectwa przypuszczony na seymie 1638. Byl ekonomėm tegož Wladyslawa w Siewierzu, syn po nim zostal takže Adam". Od polskich Wierz- chowskich pochodzili rosyjscy Wierchowskije.
WIERZEJSKI (Vereiskis) herbu Jelita i Trąby. Stara szlachta kresowa. Nazwisko wziqli prawdopodobnie od wsi Wierzejki w Lubelskiem (W. Wittyg, Nieznana szlachta polska i jej herby, s. 348), chociaž z niektorych infoirnacji wynika, iž pochodzili sped Gniezna. Pisal o nich Wojciech Wijuk Kojalowicz: „Wierzejski - dom polski z kraju lubelskiego do wojewodzrwa nowogrodzkiego przyszedP’. Nastqpnie zaš Wierzejscy osiedlili się takže na Wilehszczyznie, Minszczyžnie i w okolicach Slucka (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1051, s. 107-108). Wzmiankowani byli rowniez w Spisie szlachty Kroiestwa Polskiego (s. 271), Wierzejscy herbu Trąby znani byli od XVI wieku w Krakowskiem. W XVII wieku byh zas odnotowywani w powiecie wolkowysktm (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 131).
Olbrycht Wierzejski w 1648 podpisal od wojewddztwa lubelskiego elekcjq Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 106). Samuel Jerzy Wierzeyski byl mieeznikiern starodubowskim w 1670 roku. Adam Tadeusz Wierzejski od wojewddztwa no-
350

wogrôdzkiego podpisal w 1764 roku elekcją ostatniego krola polskiego Stani- slawa Augusta Poniatowski ego (VL, t. VII, s, 122). Okolo roku 1780 niejaki pan Wiereyski pelnit funkcją nowogrôdzkiego pisarza grodzkiego (S. Koàcialkow- ski, Antoni Tyzenhaus, t, II, s. 522). Jan Wierzejski w 1809 r. byl proboszczem kosciola w Skopiszkach na Wilenszczyznie.
Wywôd familü urodzonych Wierzejskich herbu J elitą z 20 VI 1835 roku, spo- rządzony w heroldii wîlenskiej, dat podstawç do uznania za „starožytnych dwo- rzan” Aleksandra, Apolinarego, Juliana, trzyimiennego Onufrego Lucjana Sewe- ryna, Stanislawa Jakuba, Wladyslawa Aleksandra Wierzejskich. Z dokumentu tego wynika, že Jan Wierzejski w XVII w. dziedziczyl majątek Danilowicze w powie- cie nowogrôdzkîm, ktory dostal šią jego synom Jâzefowi i Kazimierzowi (dzialu dokonano w roku 1703). Wierzejscy z tej galązi rodu spokrewnieni byli z Sze- miotami i Klodtami - od nich posiadali Urwiedz (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 107-108). Wywod genealogiczny Wierzejskich zamieszkalych w powiecie wi- lejskim, przygotoway w 1842 roku, przedstawial szešc pokolen jednej z galązi tej rodziny (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3282).
WIESIOLOWSKI vel WIESIELOWSKI (Vesclauskas) herbu Ogonczyk.
0 nich Wojciech Wijuk Kojalowicz pisal w swym herbarzu: „Wiesiolowscy dom polski, Piotr Wiesioiowski w Litwîe osiadt, byl oboznym W. Ks. Litew- skiego, starostą tnsciborowsktm i metelskim, umarl 1556 r., ležy w Wilnie w kosciele Bemardynskim”. Inné znow žrodlo heraldyczne oznajmialo: „Wie- siotowscy herbu Ogonczyk. Rodzina otrzymala tytul hrabiowski w Austrii w r. 1780” (Polska encyklopedia szlachecka, 1.1, s. 200).
Wiesiolowscy pocbodzili z miejscowosci Wiesiolowo w wojewôdztwie lą- czyckîm, ale juž w polowie XVI wiekü Piotr Wiesioiowski, obožny koronny, starosta mšciborski i metelski, pochowany zostal w wileiiskim kosciele Bemar- dynâw. Syn Jego, rôwniez Piotr, starosta tykocinski, byl litewskim marszatkiem nadwomym. Takže wnukowie - Piotr i Mikotaj - byli osiedleni na Kresach, gdzie potem i krwią przyczyniali do rozkwitu i obrony ojczyzny. W wieku XVII
1 XVIII Wiesiolowscy zamieszkiwati m.in. na Podolu (Spisok dworian wnie- sionnch w dworianskuju rodostownuju knigu podolskoj gubernii, s. 21). Kresowi Wiesiolowscy byli spokrewnieni z Sobieskimi, Wodynskimi, Bystramarni, Bą- kowskimi.
Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 526) podawsl о nich: „Wiesioiowski herbu Ogonczyk - naprzôd gnîezdzili šią w tçczyckîm w-wte, bo tam Wiesiolowo to ležy, z ktôrego šią oni piszą, potem niektôrzy z nich osiedli w Xiçstwie Litewskim. Pierwszy tam zaszedl Pior Wiesioiowski, obožny koronny, starosta msciborowski y metelski, umarl 1556, ležy w Wilnie w kosciele oo. Bernardynôw”.
T. Žychlinski pisal: „Wiesiolowscy herbu Ogonczyk. Starožytny Ogonczy- kôw Wiesiolowskich dom pochodzi pierwotnie z Lączyckiego, gdzie wies Wiesiolowo byla ich gniazdem dziedzicznym, od ktôrego przybrali miano, wslawio- ne pôzniej w Rzeczypospolitej przez kilku znakomitych senatorė w. Juž w pierw- szej polowie ХШ wieku napotykamy Macieja Ogonczyka z Wiesioiowa (1247)” (Zlotą księga szlachty polskiej, t. Il, s. 333).
351

Reprezentanci tego rodu od dawna wzmiankowani byli w przekazach archi- walnych. Piotr Wesotowski, perstunski i nowodworski iesniczy krâlewski, byb wykonawcą edyktu kroia Zygmunta Augusta o rozbudowaniu miasteczka Lipsk na Grodzienszczyznie, wzmiankowany byt tež w kilku listach monarchy (AWAK, t. XIII, s. 45-54), W 1591 r. w archiwaliach odnotowany zostal ponow- nie wiclmozny pan Piotr Wiesiobwski, podskarbi nadwomy Wielkiego Ksią- stwa Litewskiego, Iešniczy nowodworski i perstunski (AWA K, t. II, s. 144). Ten- že Piotr Wiesiolowski wymieniany jest takže w niektdrych dokumentach magistratu brzeskiego z roku 1592 (AWAX, t. Ill, s. 321), W 1593 r, byt on juž starostą kowienskim i mmborskim (AWAK, t. XX, s. 87), a w 1609 - marszal- kiem nadwomym Wielkiego Księstwa Litewskiego (AWAK, t. I, s. 252).
О rodzie tym Jan Karol Dachnowski (Herbarz szlachty Prus Kràlewskick XVÜ теки, s. 27) zanotowat: „Wiesiolowskich przepomnieč nie mogą, ktôrzy i w Koronîe, i w Litwie wielkiemi urządnikami i dygnitarzami byli. Ociec pierwszego marszaika litewskiego byl oboznym koronnym za Zygmunta Pierw- szego. Syn jego Mikolaj, marszatek litewski, z Lubomirską, siostrą kasztelana wojnickiego, spiodzii dwôch synôw: Krzysztofa Wiesiotowskiego, marszaika drugiego litewskiego, tykocinskiego, grodzicnskiego, bielskiego, suraskiego, kleszczelewskiego starostą. Mial za sobą Sobieską, wojewodziankç lubelską, Mial drugiego syna Mikoiaja. Pierwej ten byl krajczym litewskim, potem kasz- telanem žmudzkim zostaf”.
Takze Tomasz Swiącki (Historyczne pamiqtki znamienitych rodzin i osôb dawnej Polski, t, II, s. 286-288) pošwiącil sporo uwagi dziejom tego rodu: „Wiesiolowski Piotr herbu Ogonczyk z Wiesiolowa w içczyckiem wojewôdztwie, przeniôsi šią do Litwy, byt oboznym koronnym, starostą msciborowskim i me- telskim; mąž dJa swych nieporownanych zastug od Zygmunta J wysoko szaco- wany. Sity byt tak wjelkiej, iz Augustyn Witunski, bemardyn, w kazaniu na pogrzebie wnuka jego Krzysztofa mtanym, z mocą Samsoną rôwnat go, gdyž konia, siedząc na nim, piatni ująwszy šią od ziemi, z sobą unosit, rozpędzonych szešč wojowntkôw za kotą wozowe pochwyciwszy, zatrzymywal, na towach žubra na oszczepie utrzymat, ktčry zaledwo do wielkiego niebezpieczenstwa krôîa przyprowadzit. Zmart w Wilnre 1556 roku, tam spoczywa pochowany w kosciele ojcôw Bemardynôw i nagrobkiem uczczony.
Piotr, syn tego, marszatek wielki litewski, starosta tykocinski, stawal przy dostojnosci krôlewskiej przeciw rokoszanom 1607 roku. Miat za sobą Lubomirską. Krzysztof, marszatek wielki litewski, starosta mi el nieki, rządca ekonomii grodzienskiej, Iesniczy nowogrôdzki, byt marszatkiem izby poselskiej w roku 1609 i 1618. Wtadyslaw IV tą mu dat pochwalç: «Iž osobliwsząw zdarzeniach roztropnošcią, najwiąkszemi doweipu i przyrodzenia darami celowal, že nigdy dostateczme wychwaloną i wszystkich wielce zadziwiającą ludzkosd, przyjaciel- stwo, obyczajôw przyjemnošč okazywat, mąž najzacniejszy, a wszelką cnotą i czynnošciąnajznamienitszy, wszelkiej paminei i wdziçcznosci w dtugąpotom- noše godny». Zwtoki Zygmunta III i matžonki jego do grobu odprowadzit. Mial 2a sobą Aleksandrą, corką Marka Sobieskiego, wojewody lubelskiego. W wielu miejscach koscioly postawit i uposažyt, ubogich i sieroty czynnie wspierai.
Mikotaj, brat Krzysztofa, kasztelan žmudzki, starosta kowienski, biegtošeią w obcych językach, zastugamï w wielu poselstwach i wyprawach wojennych
352

znamienity; dwa razy mu krol rządy stolicy, straž domu i rządy dzieci z zaufa- niem powierzat. Umart w Krôlewcu 1634 roku, pochowany w Tykocinie i na- grobkiem uczczony. Marciti za krola Stefana petniąc rycerską powinnosc z Ja- nem Zborowskitn, kasztelanem gniežnienskim, pod Tczewem i Gdatiakiem zodwagą popisywal się. Jan, kasztelan elbląski w roku 1644, miat za sobą Bra- nicką, byl jak senator wielki w radzie, tak rycerz w obronie ojczyzny; przeciw Woîochom i Szwedom wielu poslugami publicznyml znamîenity”.
W księgach grodzienskiego sądu ziemskiego 20 paždziemika 1622 roku za- pisano Skargą prawosiawnego kapt an a Iwana Giedroycia z Gudziejewa na Krzysztofa Wiesiûtowskiego, marszalka nadwomego Wieîkiego Ksiçstwa Li- tewskiego, ekonomą grodzienskiego, ktôry „nie wiadomo z jakich przyczyn, ale zwasniwszy šią na ojca Giedroycia, czîowieka duchownego, ani w czym mu niewinnego, pochwalki na jego zdrowie czynit, czyhąjąc jego wszelakim sposo- bem przez siebie, shig i poddanych swych. A do tego umyslnie chcąc do znisz- czenia y zguby jego, oyca Giedroycia, przywiesé, zakazat wszystkim poddanym w dzierzawie swey Krašnickiey, będący w parafii oyca Giedroycia, aby do na- bozenstwa nie chodzili, dziect nie chrzcili, y šlubu w stan malženski nie przyj- mowali, y spowiedzi przed mm nie czynili, y Nayswiçtszego Sakramentu nie przyjmowali" (A WAK, t. XXXIII, s. 218-220).
Jan Wiesiotowskj herbu Ogonczyk w latach 1623-1626 byl stolnikiem pod- laskim. Jan Stanislaw Wiesiolowski w latach 1711-1717 byî natomiast burgrabią malborskim (por. Urzędnicy Prus Krôlewskich XV-XV1II wieku, s. 237). W do- kumencie archiwalnym z 1634 roku czytamy: )Via, Krzysztof Wesetowski, mar- szaiek nadwomy Wieîkiego Xiçstwa Litewskiego, ciwun wilenski, tykocinski, suraski, krzyczewski starosta, ekonom grodzienski, lesniczy perstanski, prze- fomski y nowodworski, jawno czyntę tym listem moim, iž mieszczanie krzycze- wscy, mianowicie Grzegorz y Roman Kuzmiczowie Buchowce y Jacko Alexandro wicz Koziel, poktadali przede mną przywiley Jego Krôlewskiej Mosci, pod datą dnia 23 msca sierpnia anno 1633, w Orszy, ktôrym Jego Krôlewska Mošč, zmilosciwey laski swey panskiey, mająe wzgiąd na wieme y odwazne postugi przerzeczonych mieszczan, nadawac prawo im maydeburskie raczy, i przy tym osobne do mnie pisanie przyniešli, abym stosując się do woJi Jego Krôlewskiej Mosci a prawa mego pierwszego, ktôre mam z laski a szczodrobliwoscï swiçtey pamiqci krôla jegomošci Zygmunta Trzeciego, pana y dobrodzieja mego mito- sciwego, uchitiwszy, pomienione obywatele miasta krzyczewskiego pod wol- nosé y prawo maydeburskie wypusciî, prosząc przy tym, sami swym y braciey swey, wszystkich mieszczan krzyczewskich imieniem, aby im, wedhig nadania Jego Krôlewskiey Mosci, prawa magdeburskiego zazywac pozwolil.
W czym nie chcąc byé przecznym woli Jego Krôlewskiej Mošci, pana mego mitosciwego, a chcąc tež tym ludziom Jego Krôlewskiej Mošci y Rzpitey z dawna, ale osobliwie pod tą šwiežą z narodem moskiewskim woynç dobrze zastuzonym, chęc moją pokazač, ustąpilem i tym listem moim dobrowolnym prawa mego pierwszego, ktôregom tak w sądach, jako y innych prerogatywach z prawa pospolitego zwyczaynych nad mieszczany tamecznemi zažywat, ustę- puję i pod prawo maydeburskie tylo, ile mi z osoby mey naležy, wypuszczam na takim placie od nich chcąc przestawac, jaki z starych rewiziey dawac byli po-
353

winni, jako im confirmatią krôla jegomošci naznaczony będzie, zostawując sobie to, co rai, wedhig tegož przywileju Jego Kxôlewskiej Moici y prawa pospolite- go, jako woytowi tamecznemu, bądzie naležalo. I na to datera ten list môy, z pieczęcią moją y z podpisem ręki mey wlasney. Pisan w Kamienney, dnia 21 msca Augusta roku 1634. Krzysztof Weselowski, ręką swą. Locus sigiUi.”,
Monarchą polski do poslania tego ustosunkowal šią w sposôb następujący: „My, pomieniony Wladyslaw Czwarty, krôl, do prošby, imieniem mieszczan krzyczewskich, do nas wniesioney, îaskawie skloniwszy, zwyz rzeczony list, we wszystkich onego punctach, clausulach y conditiach, mocą y powagą naszą kro- Iewską, wzmacniatny, stwierdzamy y przy wieczney powinney wadze zostawu- jeray".
W mysl listu Weseîowskiego i ukazu krôlewskiego otrzymali mieszczanie Kryczewa liczne przywileje handlowe i socjalne, lącznie z prawem wolnego handlu, zrzeszania šią w organizacjach zawodowych, wybierania wîadz miej- skich z burmistrzern i 24 rajcami na czele, zmniejszenie podatkow itp. ,,Co wszystko na wieczne czasy stwierdzając, ten list, przywiley nasz, rąką nas2ą podpisawszy, piecząc Wielkiego Xiąstwa Litewskiego przycisnąc rozkazališmy. Dan w Warszawie, dnia 24 msca lutego roku Panskiego 1634. Vladislaus rex”. Przywilej ten kolejni krâlowie polscy wielokrotnie odnawiali i potwierdzali.
W roku 1663 wydany zostal w Warszawie Przywiley Jego Krôlewskiey Masei, dany pp. tnieszczpnotn k/iyczowskim, w ktôryrn znajdują šią m.in. nastąpujące gwa- rancje: „postanawiamy urząd mieyski, to jest, wôyta, wielmoznego Krzysztopha Wesetowskiego, marszatka nadwomego Wielkiego Xiąstwa Litewskicgo y dzier- žawcę krzyczewskiego, až do zywota jego” mianowae {Istoriko-juridiczeskije mate- rialy izwieczionnyje iz aktowych knig gubernii witebskoj i mogilewskoj, t. X, s. 307-317).
Ksiądz Wesolowski, pleban z Dobrotworza, odnotowany zostal w ksiągach grodu chelmskiego 11 sierpnia 1638 r. {A WAK, t, XXIII, s. 160). Kapral dragonii polskiej Marcin Weselowski trafil do niewoli moskiewskiej w 1665 i tam zostal (Archiw Jugo-Zapadnoj Rossii, t. V. s. 285). Prawdopodobnie to on štai šią pro- toplastą rosyjskiej galązi rodu. Nieprzypadkowo przeciez wybitny rosyjski he- raldyk L. M. Sawiolow wywodzî tamtejszych Wiesielowskich od tzw. „inoziem- côw” (Rodoslownyje zapiski, t. Il, s. 58), Stanislaw Wiesiolowski herbu Kor- czak, czesnikowicz hicki, podpisat 23 czerwca 1764 roku uchwalę konfederaeji generalnej koronnej w Warszawie (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojcwôdzka w Rzeszowie - Dzial rąkopisow; Rk-3, k. 175).
WfESZEJKO (Vešeikis) herbu Następ. Dziedziczyli majątki w powiatach oszmianskim i wiienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WÏESZTERT (Veštertas) herbu Nieczuja. Miejscem ich osiedlenia byl powiat oszmiaiiski (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
W1ĘCEWICZ (Vencevliius) herbu Labądž i Tamawa. Ich rodowe dzie- dziny znajdowaly šią w powiatach oszmiahskim i rosienskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1744; f. 391, z. 8, nr 86; f. 391, z. I, nr 1051).
354

WIĘCKOWICZ vėl WIĘCKIEWICZ (Venckovičius). Polska encyktope- dia szlachecka (t. XII, s. 144) informuje: „Więckowicz herbu Gieysztor, 1676; województwo trockie. Ciž sami co Więckewiczowie herbu Gìeysztor”, Wedhig lego zródfa Wiqckowiczowie posiadali wies Więckiszki w powiecie szawelskim (1600) oraz zamieszkiwali w województwie nowogródzkim. Inny ród o tym nazwisku miai uzywac godta Pobóg odmienny i występowal na Žmudzi okoto roku 1650. Przekazy archiwalne nie wspominająjednak o tej gatązi.
Drzewo genealogiczue rodu Więckiewiczow herbu Gìeysztor, zatwierdzone przez heroldię wilenską w roku 1902, przedstawiaio dzieje dziesięciu pokolen, jako protoplastę rodu wskazując S tau i sla wa Wiqcka Petrajtysa, jeszcze w !528 roku wladającego majątkiem Kowny we wlosci medyngianskiej na Žmudzi. Jeden z potomków Stanislawa., Jakub, zapisal w 1636 roku majątek Ejdyntki synowi Zachariaszowi, Pózniej Więckiewiczowie nabyli majątek Szmorzyszki i zašcianek Katmylža, jak tež Bartoliszki. Glównym siediiskiem tej galęzi rodu przez wieki pozostawaty Ejdyniki, chociaž jej przedstawiciele nabywali równiez pomniejsze majįtnošci na calej Žmudzi i poza jej granitami, dając początek kolejnym liniom licznej familii, užywającym niekiedy takže innych herbów.
Wiąckiewiczowie potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldią wiletiską w latach 1800, 1826, 1833, 1849, 1861, a przez Senat Rządzący w Petersburgu w latach 1856, 1802, 1885, 1892 (Centraine Panstwowe Archi- wum Hìstoryczne Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1744, s. 49-50).
W dawnych zródlach pisanych czesto spotyka šią wzmianki o róznych oso- bach naležących do tej rodziny. Konstytucja warszawskiego sejmu koronacyjnego z 1676 roku w punkcìe 69 postanawiala: „Zashigi utodzotiego Jana Kazimierza Wienckowicza, podczaszego województwa trockìego, towarzysza usarskiej roty wielmoznego Krzysztofa Paca, kanclerza Wielkiego Xięstwa Utewskiego, mając in respectu, folwark Lankupìany nazwany, w województwie trockim ležący, wlesnictwie niemonojckim, in possessjo onego prawem dozywotnim zostąjący, w lenuose obracamy i przywilej eo nomine z kancellaiyi nas2ej wydany approbu- jemy. fetóre, to prawo na pomieniony folwark Lankupìany curo affinenfiis, eiiam successoribus po mieczu shržyč ma, prete sentì lege cavemus” (VL, t. V, s. 217). Naležący do tegož rodu Piotr Antoni Wienckowicz, jako pose! na sejm, podpisat w 1764 roku akt warszawskiej konfederaeji generalnej (VX, t. VII, s. 63).
Genealogia rodu Więckiewiczow herbu Gieysztor, zatwierdzona przez he- roldię w Wilnie na początku XX stulecia, opisywata dzieje ezterech pokolen (16 osób pici mąskiej) odgalązienva posiadającego mąjątnošci Roszcze Lisìe w powiecie krewskim oraz Czepajcie w rosienskim (wiek XVIII), Jakubajcie w powiecie pojurskim, Szalpiany w rosienskim (wiek XIX); zamieszkalej tež w mia- steezku Wilki w powiecie kowienskìm.
Jedna z galązi Wiąckiewicz6w zacząla w pierwszej polowie XVIII wieku uzywaé herbu Topór i dziedziezyla Podmomiele w powiecie upickim. Pózniej ei W iąckiewiczow i e posiadali tež Wojnoiawkie w powiecie rosienskim, Salanty w telszewskim, Poszuszwie w szawelskim. Ich drzewo geneaiogiczne prezentuje siedem pokolen (36 osób pici męskiej),
Kolejna galąž tej rodziny, užywająca formy nazwiska Wiqckowicz, za- mieszkiwata przed 1696 rokiem w Borklajciach w powiecie upickim. Drzewo
355

genealogiche owych Wiqckowiczów prezentuj e piqc pokolen (16 osób) naležących do tego rodu. Jak wynika z zapisów archiwalnych, Wi^ckowiczowie mieszkali w XÌX wìeku równiez w majątku Omiany w powiecie wiienskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1744, s. 45-46, 53-54). luna galąž Wiqckowiczów wpolowie XIX stulecia dziedziczyia majqtnoéó Rakance w powiecie wiienskim. Ci Wiqckowiczowie zosfali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez Deputację Wywodową Kowienską w roku 1865, a przez petersburski Senat Rządzący w 1867 roku.
Wiqckowiczowie zamieszkali w Poszeszuwiu od poiowy XVIII wieku za- częli uzywaé godla Gozdawa, przejętego najprawdopodobniej po ionie jednego z przedstawicieli tego rodu - z domu Kowalewskiej tego wiasnie herbu. Czton- kowie tego odgalqzienia w XIX wieku pisaė się zaczqli Wiqckowiczami- Kowalewskimi i posiadali kilka pomnìejszych majętnosci w gubemi kowienskiej (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 1897a, s. 14-15, 73-74).
WIGURA herbu Wigura i Szalawa. W jednym z edyktów knìazia Konstantego Ostragskiego, wojewody kijowskiego, z roku 1572 wspomniany zostal szlachcic Jan Wigura, będący na slUžbie tegož dygnitarza (Akly omosiaszczijesìa k istorii Zapadnaj Rossii, t. III, s, 163). Theodor Wigura w 1654 r. brat udzial wobronie Smolenską przed najazdem Moskwy. Pan Jan Wigura, szlachcic z powiatu msci- siawskiego, bylwlaäcicielem majqtnosci Dubowica nad rzeką Wechrą(l660).
Jak wynika z przekazów archiwalnych, rodzina Wjgurów pochodzila z wo- jewództwa mscistawskiego. Od wieków zainieszkiwala w swym gnieždzie ro- dowym - posiadfošci Krutelniki obok miasteezka Sieliszcze, Jej papiery gene- alogiczne sptonąly podezas oblqzenia Mscislawia przez Moskwq, o czym dono- sili do magistratu juz po wojnìe, w roku 1664, trzej brada Wigurowie: Teodor, Maciej i Pawel (Istoriko-jundiczeskije matieriafy izwleczonnyje iz aktowych knig gitbernii witebskoj i mogitewskoj, t. XXV, s. 469). W XIX wieku Wigurowie osiedleni byli w powiecie sluckim.
WIJUKOWICZ, (Vijukavicius) herbu Košciesza odm. Znani byli w Wiel- kìm Ksiqstwie Litewskim juž w XVJ wieku.
WIKUN (Vikunas) herbu Pobóg. Miejscem ich osiedlenia byf powiat m- sienski na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WILAMOWICZ vel WIELAMOW1CZ (VilamoviCius) herbu Drogo- slaw, Godziemba, Gozdawa, Ogonczyk, Radwan. Znakomita rodzina, znana przez wieki w wielu dzielnicach Rzeczypospoiitej. Juz w roku 1406 zródia ar- chiwalne wspominają Andrzeja Wilamowicza z Wilamowic w powiecie bial- skim (W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 196). Heraldycy wqgierscy pisali o tym rodzie: „Willamowitz oder Wilamowicz. Wappen Ogonczyk verändert, 1590 Schlesien, Brzešč Litewski. 1857 preussische Grafen” (Stefan graf von Szydiow-Szydlowski, Nikolaus Ritter von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, s. 101).
6 marca 1561 r. król Zygmunt August potwierdzit nadanie ziemi (majątku Latwienskiego nad rzeką Dubą bojarom zamku w Gieranonach Janowi, Maty-
356

sowt i Jakubowi Wilamowiczom, ktorąongiš otrzymal za zashigi dla Rzeczypo- spolitej ich ojciec Marein {AWAK, t. XXIV, s. 229-230). Marein Wielomowicz, wöjt skierbieszowski, odnotowany zostal w chelmskich księgach grodzkich w 1620 r. {AWAK, t. XX1I1, s. 34), Micha! Wilamowicz byl stolnikiem nowo- grodzkim w 1636 r. W tym powiecie posiadata rodzina ta m.in. dobra Mikolajow (CPAHL, f, 391, z, 9, nr 2782, s. 131). Samuel Wielamowicz, szlachcic potocki, w 1665 wzmiankowany jest w witebskich ksiągach grodzkich. Micha! Stanislaw Wielamowicz, budowniczy oszmiahski, wspomniany zosta! w jednym z glejtöw kröla Augusta II, odnotowanym w brasiawskich księgach sądowych w 1700 r. (CPAHL, F.D.A., r. 1700, nr 46, s. 249-250).
Fabian, Jėzef i Jan Wielamowiczowie, szlachcice oszmianscy, figurująw zapi- sach archiwalnych z roku 1755. Jerzy z Jawna Wilamowicz w pierwszej poiowie XVII w. dziedziczyl dobra Szaszewiczowskie w powiecie kowiciiskim. Mia! on syna Jana. W 1797 roku szlachta powiatu kowienskiego, zgromadzona na sejmiku, poswiadezyla swymi podpisami rodowitosc domu Wilamowiczöw (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1832, s. 63-84). W wieku XVIII rodzina ta licznie zamieszkiwaia w powie- cie szawelskim.
Wywöd familii urodzonych Wilamowiczöw herbu Radwan z 1799 r. stwier- dzal, iž „Pawel Wilamowicz w zaszczycie rodowitosci szlacheckiey posiadal dobra Dziczyszki prawem zastawnym od Waleryana Kuncewicza w roku 1675 (...). Mial syna Jozefą, a ten Bartiomieja, dopiero wywodzącego siq, z synami Dominikiem y Michatem, dziedzica folwarku Jodkow’*. Zostal on z potomstwem uznany za ,,rodowitą y starožytną szlachtę polską” przez heroldu wtlenską (CPAHL, f. 391, z, 1, nr 948, s. 480-481; z. 6, nr 12, s. 20). 10 paždziemika 1819 r. heroldia wilehska potwierdzila natomiast rodowitosc Ludwika i Jana Wilimowiczow, szlachcicow z powiatu szawelskiego (CPAHL, f. 39t, z. 1, nr 919, s. 52).
W roku szkolnym 1818/19 na wydziale fizyki jezuickiej Akademii Polockiej studiowal Stanislaw Wielamowicz. Jan Wilamowicz, szlachcic z powiatu kowienskiego, shižący w majątku Linkdw, ze względow poHtycznych trafil pod nadzör polieji 18 listopada 1865 r. (CPAHL, f. 378, op. 1868, nr 228, s. 186). Wilamowiczowie od 1815 pisani byli w zaborze pruskim Wilamowitz von Mo- ellendorf, a od 1857 posiadal i tytui hrabiöw niemiecktch. inna galąž rodu od 1864 r, miala nadany tytui baronöw.
WILAMOWSKI (Vilamauskas) herbu Ciolek, Grzymala, Komic, Koscie- sza, Szaszor, Wilamowski. Na Kresach Wschodnich Wilamowscy zamieszkiwali w powiatach wilenskim, rzeczyckim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707). Ignacy Wilamowski, sędzia ziemski powiatu rzeczyckiego, odnotowany zostal w archiwaliach w roku 1798 (A WAK^ t. XXXVIII, s. 370). Nobilis Lud- gardus Samuelis filius Wilamowski w 1832 roku otrzymal na Wszechnicy WL lehskiej tytui kandydata filozofii wydziatu fizyczno-malematycznego (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 839, s. 260), a jego brat Teodor- tytui magistrą filozofii.
WILBIK (Vilbikas) herbu Lubicz. Dziedziczyli majątki w powiatach lidz- kim i oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
357

WILBUTOWICZ (Vilbutavičius) herbu Strzemią. Znani byli w Wielkiin Ksiąstwie Litewskim od XVI wieku.
WILCZEK (Vilkaitis) herbu Poraj i Mądrostki. Zamieszkiwali przede wszystkim w Malopolsce Wschodniej, Spokrewnieni byli z dynastią wielkich ksiąžąt Liechtensteinu.
WILCZEWSKI (Vilčevskis) herbu Wiiczewski (Trzy Radia), Posiadali dobra ziemskie w powiatach švvięcianskim i rosieñskim (CPAHL, f. 392, z. 1, nr 1010; f, 391, z. 6, nr 7, 12).
WILCZYCKI (Vilčickis) herbu Nieczuja. Ich rodowe dziedziny 2najdo- waly šią na Wileñszczyznie i Kowíeñszczyznie.
WILCZYÑSKI (Vilčinskas) herbu Poraj, Wywodzili się z województwa kujawskiego, gdzie wspominani byli juž w wieku XIV. Jądrzej Wilczyñski, bi- skup, sufragan gniežnienski; Kazimierz, pulkownik królewski, znani są z historii Polski. W XVII stuleciu Wilczyñscy odgalązili šią tež na ziemie ruskie i litew- skie, gdzie spokrewnili šią z Bielínskimi, Kaczorowskirni, Bieleckimi, Malinow- skimi i innymi polski mi rodami szlacheckimi.
Jeden ze znanych heraldyków pisa! o nich; „Wilczynscy. Jeden z przodków rodu urodzonych Wüczyñskich herbu Poraj Lewin Wilczyñski, posiadający majątek w województwie kujawskim, podczas obląženia zamku jasienieckiego zabity zostat przez rycerzy z Liwonii. Z tejze rodziny Andrzej, początkowo ka- nonik krakowski, pózniej w 1620 r. biskup teodozieñski. Kazimierz, pulkowník królewski, mial syna Wojciecha, który nabyl na Litwie w powiccie rzeczyckim ztemie Sianožątek i Cercierza” (N. Szaposznikow, Heráldica, 1.1, s. 144).
Walerian i Kazimierz Wilczynscy podpisali od województwa poznañskiego akt elekcji króla Augusta II w 1697 r. 4 paždziemika 1765 roku do pospolitego ruszenia obywatelr powíatu grodzieñskiego między innymi stanąl ,jegomosc pan Jan Wilczyñski na koniu gniadym, z szablą, pistoletami” (AWAK, t. VII, s. 424). Jądrzej Wilczyñski obok innych ziemían halickich podpisal 5 VI 1767 akt kon- federacji w obronie wiary katolickiej i calosa ojczyzny. Maciej Antoni Tadeusz Wilczyñski, regent zíemski i grodzkí województwa witebskiego, odnotowany zostaí w aktach z roku 1772 (A WAX', t. XXXV, s. 203).
Ksiądz Maxymilian Wilczyñski byl przeložonym bazylianów wileñskicfi w 1785 r, Liber cantineas Nomina et Cognomina Studentium in Imperatoria Academia Potocensi Societatis Jesu infonnowata, že wáród braci uczącej šią w tej szkole znajdowal „Anatolius Wilczyñski, annorum 26, clericus Ordini S.B.M [Sancti Basili Magni]” (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1083).
5'pis sziachty powíatu wilkomierskiego z r. 1795 oznajmíaí: „Symon Wilczyñski syn Alexandra, wywodzący šią, lat 56, herbu Poray. Maciej Wilczyñski, poprzednik w piątym pokoleniu wywodzącego się, rozne possessye wieczyste y dozywotnie w powiecie wilkomierskim posiadal, w dowód czego sktada się przywíley od nayjasnieyszego króla polskiego Zygmunta temuž Maciejowi Wil- czyñskiemu wydany pod rokiem 1569 (...). Tenze Maciej Wilczyñski tmiaf syna
358

jednego Jana, ktory po smierci oyca swego posiadal tąž same majątki, lecz w poznieyszym czasie przez inkursyą krajową i przez kilkakrotne konszlagraty ognia wyzul šią z majątku oraz papiery wszystkie na dziedzictwo poshigujące przez tenže ogien zostaiy splonione.
Tenže Jan, syn Macieja, mi at synow dwoch: Kazimierza y Benedykta, kt<5- rzy takož po smierci oyca swego mieszkali rožnie, juž to po zastawach, juž to po arendach. Tenže Kazimierz, syn Jana, sptodzit syn6w czterech: Reynolda, Alexandra (oyca dopiero wywodzącego si į, Hieronima y Jana. Alexander mial synow szešciu: Jozefą, Symona (wywodzącego šią, Mateusza, Jana, Michata y Marcina” (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1690, s. 368).
Jeden z herbarzy z XVIII wieku podawat: „Wilczynscy herbu Poray, to jest roža biala o piąciu listkach zielonych w rozowym polu, nad hebnem y koroną takaž r6ža, dowodząc rodowitosci y dawnosci šlacheckiego imienia, okazali, ii Lewin Wilczynski, mający dobra w wojewodztwie kujawskim, przy dobywaniu zamku jasienjeckiego pod Krzyžakami polegl, potem Bartomiey Wilczynski mąž chwalebny, Jądrzey wprzod kanonik krakowski, potem 1620 biskup teodozyetiški, suffaragan gnieznienski, opat mogilenski, Stanislaw i Kazimierz pulkownik krolewski, co poswjadcza xiąga XX Kromera y Bielskiego fol. 344, oraz T. IV Herbarui.
Z tych Kazimierz Wilczynski między dalszem potomstwem mial syna Woycie- cha, ktory podczas rewolucjt z [ziemi] polskiey przenioslszy się do Litwy, w powie- cie rzeczyckim osiadl, gdzie częšč dobr Sianožętek y Ciercieža nabywszy, synom swym oną zostawil, ktorych intromissją 1687 do tych dobr, processem w grodzie rzeczyckim, a na JP Žylką, tž wiecznošcią dobra przez oyca swego Woyciecha na- byte, w czasie ruiny wojenney byt zagamąt, w czasie ktorey y prawa na wiecznosc onydl dobr zaginąty,
W czwartym pokolenin dowodzono kwitami optacanych podatkow pod da- tami 1676, 1687, 1690, 1696, intromissją 1693, testamentem 1694 dobra w po- wiecie rzeczyckim y wojewodztwie witebskim następcom dysponującym; kwit 1698, ii na pospolite ruszenie razem z innemi obywatelami stawano; processem o zaginione dokumentą, prawa, papiery imieniowi shižące 1695; prawem wie- czystym na mąjętnošč Brunki w wojewodztwie witebskim 1700; w piątym pr6- bowano kwitem JW Oginskiego, marszatka W. X. Lit. y pulkownika JKM 1700”.
Wywdd familii urodzonych Wilczynskich herbu Poraj z 19 sierpnia 1820 r. podawai, ii „familia ta jest dawna i starožytna w Krolestwie Polskim, preroga- ty wami szlacheckimi zaszczycona, mianowicie w powiecie kujawskim, gdzie jej znakomita zaszczytnosč przed kilku jeszcze wiekami wiedziec się daje Z domu tej familii tak w cywilnym, jako i w wojskowym stanie wielu ojczyzna miaia męžow užytecznych dla kraju, odwaznych na wojnach rycerzy i wiemo- ¿ciąku tronom patlujących monarchow zasluionych obywateli. Lewin Wilczynski jeszcze za czasow wojen kizyzackich przy dobywaniu zamku jasienieckiego z chwaią męstwa i odwagi polegl na placu bitwy (...).
Z tych w czasie pozniejszym licznie rozkrzewione potomstwo po r6znych panstwach tego rozsiedlito šią prowincyach, a przechodząc z jednego w drugie wojewodztwo, z powiatu w powiat, niektorzy z nich dostali šią i w Xiąstwo Li-
359

tewskie. Pierwszy w tym wywodzie Adam z Lewina Wiiczynski w powiecie wofkowyskim possydowal majątek Wielką Lapiennicą zwany, ktory to majątek spadl prawem przyrodzonej sukcessyi na jego potomstwo, a szczegolnie na dwoch synow: Jana Macieja i Jarosza oraz corką Annę ш voto Smogorzewską”. Dzialo šią to przed r. 1665.
Nastąpnie odgalązili šią Wilczynscy na powiaty braslawski, orszanski, oszmianski, trocki, wotkowyski, zawilejski, do Inflant; spokrewnili šią przez oženki z Opalinskimi, Siekluckimi, Dawidami, Sawikowskimi, Drozdowskimi, Budrewiczami, Szymahskimi, Sawickimi, Krukowskimi, Mackiewiczami, Da- lewskimi, Slawinskimi, Erbrejderami, Romanowskimi, Babskimi, Teodorowi- czami. Trzy odrąbne rody Wilczynskich zamieszkiwaly rowniez na Podolu. Wpisano je do cząsci pierwszej i szostej ksiąg szlacheckich (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosfownuju knigtt podolskoj gubemti, s. 20. 192). W 1820 r. heroldia wileiiska uznala ponad pięčdziesiąciu kresowych z Lewina Wilczynskich za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 274-280,299-302). Drzewo genealogiczne Wilczynskich, zatwierdzone w Minsku w 1824 r„ opisywalo dzieje trzech pokolen tego rodu, od Stanislawa zaczynąjąc (Archiwum Narodowe Biaiorusi w Minsku, f. 319, z. I, nr 126, s. 20).
Byli ponoč na Kresach rowniez Wilczynscy „Tatarzy”. Infonnuje о nich Wywod familii urodzonych Talarow Wilczynskich herbu Poray z 1832 roku, w ktorym stwierdzono, iž „przodkowie tej familii tatarskiej z mocy praw sobie nadanych, bądąc przypuszczeni do roznych poshig w kraju polskim, szczycili się prawami i swobodam: szlacheekimi; a stąd, že Dawid Wiiczynski, biorący sięza protoplastą niniejszego wywodu, z glow swych antecessorow posiadat dobra szlacheckie w okolicy Rejzach w wojewodztwie trockim ležące i one dwom synom Mustafie i Romanowi zostawil; z ktorych Roman by! rotmistrzem kro- lewskim, a po šmierci brata jego Mustafy zona jego z domu Maryanna Zachwa- towiczowna pomnožyla cząšč tychže dobr na mąža jej Mustafą Wilczynskiego przypadlą”. Potomek Mustafy Samuel miat czterech synow; Eliasza, Aleksandra, Abrahama i Jozefą (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, $. 13-15).
Franciszek Wiiczynski na wniosek wtadz gubemi wilenskiej od 18 czerwea 1836 roku trafil pod tajny nadzor policyjny za „kontakty z bratem znajdującym się za granicą” Mieszkal w majątku Jassany (CPAHL, f. 378, op. 1840, nr 174, s. 49). 11 maja 1840 roku tenže ziemianin z powiatu witkomierskiego Franciszek Wiiczynski zwrocii šią do сага (za posrednictwem generaia-gubematora wilenskiego) z prošbą о zwrocenie mu cząsci majątku Jassany, skonfiskowanego za udziat jego brata Ludwika Wilczynskiego w powstaniu listopadowym. Prošba pozostala bez odpowiedzi (CPAHL, f- 378, rok. 1840, nr 1071).
WILDZ1EWICZ (Vildevičius) herbu Wieniawa. Posiadali majątki w wojewodztwie wilenskim. Najliczniej zamieszktwali w powiecie wifkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 51,649, 720).
WILEJKO (Vileikis) herbu Gozdawa. Dzielny r6d rycerski znany w Wiel- kim Ksiqstwie Litewskim od początku XVI wieku.
360

WILEMOWICZ vėl WILIMOWICZ (Vilimavičius) herbu Radvvan (por. takže haslo: Wilamowicz). Dziedziczyli majątkt w powiecie lidzktm na Wi- lehszczyžnie (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 707). Andrzej Wilimowicz byl zarządcą dobr arcybiskupa polockiego Sylwestra Lady Pteszkiewicza w 1713 roku. Ksiądz Wincenty Wiltmowicz („szlachcic, kaplan, bemardyn”) okoto roku 1800 byl profesorėm klasy drugiej szkoty pow:atowej xx. Bemardytiow w Telszach (Biblioteka Uniwersytetu Wilenskiego - Dzial rękopisow, F-2, DC-73, s. 71-72). Jan Wilimowicz byl czlonkiem patriotycznego emigracyjnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego vv latach 1832-1851 (Materiafy do bibliografu genealogu i heraldykipolskiej, 1.1, s. 65).
W 1851 r. heroldia \vilenska potwierdzila rodowitošč szlachecką Jana Wili- mowicza, syna Wawrzyiica, wlašciciela folwarku Rojsty w powiecie vvilenskim, jego žony Jozefy z Iwanowskich oraz syn6w: Konstantego, Aleksandra i Leoną (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3268).
NVILENCZYC (Vilenčicas) herbu Junosza. Znani byli na Wilenszczyžnie i Mmszczyžtiie. W 1819 r. zostaii uznani przez heroldię wi¡etišką za rodowitą i starožytną szlachtę polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 55-56).
WILGA (Vilga) herbu Boncza. Osiedleni byli w Matopolsce i innych dzielnicach Rzeczypospolitej.
WILGIRD (Vilgirdas) herbu Boticza. Ich dobra rodowe znajdowaly się w po« wiecie rosiehskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 707).
WILGOCKI (Vilgockis) herbu Nieczuja. Dziedziczyli majętnošč Labej- szyszki w wojewodztwie wilenskim. Wielokrotnie potwierdzani byli jako rodo- wita szlachta przez heroldię wilenską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 91-92).
WILHELMOWlCZ (Vilgclmavičius) herbu Grzymala. Mieli posiadlošci w wojewodztwie witebskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WILICZKO (Vilička) herbu Poraj, Osiedleni byli na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707). Stanowili najpewniej jeden rdd z Wieliczkami.
W1LK (Vilkas) herbu Radwan i Nalęcz. W czasach nowožytnych posiadali majątki na Litwie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7). Ich gniazdo rodowe znajdowalo się przed wiekami na ziemi warszawskiej, skąd przeniešli się na Kowienszczyznę.
W1LKANIEC (Vilkanecas) herbu Wilcza Glowa („pod podkową, u gory krzyž"), Miejscem ich osiedlenia byl powiat lidzki (CPAHL. f. 391, z. 6, nr 7). Przystawowiczowie-Wilkancowie 16 paždziemika 1509 r. i 9 czerwca 1578 r. otrzymali przyvviieje od Zygmunta Starego i Stefana Batorego. Węclaw Wilka- niec, ktory figuruje na lišcie bojarow z Ejszyszek, powinien byl ze swego įnająt- ku dostarczyč konia podczas odbywania služby wojskowej w 1528 r. Szymko Przystawowicz-Wilkaniec w 1572 r. wladal majątkiem Wilkahce.
361

Na lišcie obywateli, ktorzy zgromadzili się w 1698 r. pod Puziewiczami i Lawnem, jako rycerze chorągwi pana Michala Aleksandrowicza, pisarza ziem- skiego i rotmistrza lidzkiego, zapisany zostal Maciej Konstanty Wilkaniec. Jau Eliasz Wilkaniec, pods taro sta lidzki, podpisal elekcję Jana Kazimierza od woje- wodztwa wilenskiego, a Wlady slaw Wilkaniec zložyl podpis na dokumencie elekcyjnym Jana III, W aktach komisji wilehskiej z lat 1751-1789 jest wzmianka o panu Wilkancu, regencie w sądzie Radziwillow. Aleksander Kazimierz Wilkaniec by! natomiast w owym czasie skarbnikiem oszmianskim.
Synowie Adama Wojciechowicza Wilkanca kupili od Krzysztofa Rekscia folwark Rekšč. Nad synami Mateusza Wilkanca, Antonim, Janem i Kazimie- rzem Trybunai Litewski 26 stycznia 1704 r. wyznaczyl opiekę. Požniej Kazimierz by! žonaty z Heleną Pawlikowską. Ich syn Józef, naiemiczy powiatu lidzkiego (žonaty z Eleonorą Piasecką, posiadal majątek Žyžma w powiecie lidz- kim. Mateusz Wilkaniec, syn Jana, z dziečmi Jakubem i Kazimierzcm i ich potomkowie wladali 1/3 folwarku Mieszkodance w powiecie lidzkim. Tadeusz Wilkaniec, syn Jana, oženiony z Konstancją Mickiewiczowną, niial dwoch sy- now; Mariana (ur. 20.08.1775 r.) i Mateusza (ur. 20.12.1770 r.). Mateusz Wilkaniec byl porucznikiem Gwardii Narodowej na mocy patentu hr. Jozefą Siera- kowskiego, wydanego 25.10.1812 r.
Stanislaw Wilkaniec syn Jozefą (8.09.1789 — 14.04.1865) posiadal w 1818 r, majątki Rybaki i Packowce. Franciszek Wilkaniec, žonaty z Rozalią Mancewi- czowną, kupil majątek Kiociszkt. Mial cdrkę Konstancję i dwoch synow: Klemensą i Jozefą. Klemens by! studentėm Uniwersytetu Moskiewskiego, a następ- nie urzędnikiem Wilenskiej Izby Sądu Kryminalnego (1847 r.). Jozef, sekretarz gubernialny, pracowal w 1858 r. w urzędzie pocztowym Wilna, 7 marca 1899 r. w parafii Ejszyszki zmarl szlachcic Konstanty Jozefowicz Wilkaniec, pozosta- wiając syndw: Romualda, Franciszka, Kazimierza, Bronislawa, Jana, J6zefa, Pawla, Juliana, Antoniego i corki: Konstancję i Karolinę.
WILKICKI (Vilkickis) herbu Pogonia i Nowina. Posiadali majątki na Wi- lenszczyžnie w powiecie oszmiadskinn oraz na Žmudzi w powiecie szawdskim (ci drudzy uzywali herbu Pogonia). Antoni, Marcin, Stefan Wilkiccy w 1764 roku podpisali akt warszawskiej konfederacji generalnej (VL, t. VH, s. 61 i in,). W roku 1774 Jan Wilkicki sprzedal swemu synowi Marcinowi posiadlosc Oso- winy alias Szklance w powiecie oszmianskim.
Przynaležnošč rodziny Wilkickich do stanu szlacheckiego zostala potwierdzona w lutym 1808 roku dekretem Mihskiej Deputacji Szlacheckiej. Z tego dokumentu wynika, že Wilkiccy posiadali dobra ziemskie w powiecie oszmianskim (Archiwum Narodowe Bialorusi w Minsku, f. 319, z. 2, nr 510, s. 1-401). Wedtug Regestru szlachty czynszowej i okolicznčj powiatu borysowskiego z roku 1812 w posiadiosci Kapuscin mieszkal pan Maciej Wilkicki {AWAK, t. XXXVII, s. 308).
7 wrzesnia 1812 roku do prefektury polskiej policji w Borysowje wplynęla skarga „od obywatela tegož powiatu Felixa Tracewskiego, regentą”. Tekst ten jest wymownym swiadectwem tamtych czasow: „Jasnie wielmozny Pan Antoni Wilkicki, mieszkający w Dzieružkach, z innemi szlachtami, mając do mnie nie- chęė za spetnianie woli przeszlego rządu rossyjskiego, mszcząc się tedy za to, za
362

pierwszym wejsciem komendy porucznika Rostowski ego [wyznaczonego przez francuskiego generala Kol berta] wnet JP Wilkicki przybiegt do Dokszyc i w najwyzszym sposobie miq udawai, že jakoby ja najwiqkszym jestem przyjacie- ]em Rossyi, že zasadzko, czyli puik rossyjski w lesie cbowam i furaž onym dostar- czam i rözne inne dziwotwory przed pomienionym porucznikiem przed stawii.
Porucznik, będąc o mnie tak uprzedzony, zwokowawszy mię, czynii zapyta- nie, azali ja islnic w Puszczy Buclawsktej przechowywam pulk rossyjski i jemu fiiraž dostarczam, Kiedym się ja zapari i dowodzil, že to jest pionna wiese, porucznik tenže dla przekonania wiqkszego wyslal szpiegow, a mnie tymezasem pod aresztem utrzymywal. JP Wilkicki, ježdžąc razem z žolnierzami, ktorzy byii komenderowani dla wysledzenia o pulku rossyjskim, w tym czasie naprowadzil z tych jednego žoinierza Krzyzanowskiego na dom möj Witunicze, ktoren rožne szturmy robit i konia strokatego mėgo zabrat, Kiedy juž Wilkicki nie mögt oka- zač tym žoinierzom przeze mnie ukrytego puiku, rzueü się do innego sposobu, Zacząt zbierac podobnych w postqpkach sobie rožnych szlacht, ktorzy na pišmie rownie i sam na punktach wyž rzeezonych mnie udających dali swiadeetwo”.
Skoro nie udaio siq domniemanego moskalofila zniszczyč, to postanowii pan Wilkicki przynamniej nie zwracac Tracewskiemu zabranego przez žoinierza konia. Gdy podkomisarz polieji Waiikowicz udaf się do Wilkickiego, by odebrac konia, on „nie odpowiadając niczego, z domu ucieki”. Sprawa, oczywiscie, na tym się jeszcze nie skonczyla. „Powtömie kiedy W. Wankowicz do jego przyby! i zapotrzebowai albo zwrotu konia, albo dania objasnienia, on, chociaž ūmiai czytač i pisac, jednak tego zapari się, a tylko tiumaczyl się, že jakoby odprowa- dzil jego do Bobru i oddal tytn žoinierzom, od ktörych mial danego” Bezsiiny wobec chciwego i klamtiwego sąsiada F. Tracewski skaržyi się więc na A. Wilkickiego, prosząc sąd o rozstrzygnięcie sprawy (AWAK, t, XXXVII, s. 417-418).
Nie wietny, czy polskie wladze zdąžyiy wyjasnic tę sprawę, ale z pewnošcią ze strony Rosjan spotkač musiaiy wkrotce pana Wilkickiego nieprzyjerrmošci. Przeciež w miesiąc po napisaniu tego listu tereny te zajęly j už oddziaty Kutuzo- wa i pan Tracewski nie przegapil chyba okazji, by przedstawic siebie nowym panom jako męczennika sprawy rosyjskiej, ktory tyle wycierpialza swoją milošč do Rosji od sąsiada A. Wilkickiego...
W 1851 r, heroidia wilenska potwierdzila rodowitosc szlachecką Anastazji z Derwojedöw Wilkickiej, wdowy po Jözefle Wilkickim, zamieszkalej z synami Bemardem (19 lat), Hipolitem (17), Wilhelmem (9) i Waclawem (7) oraz corką Pauliną (11) w miejscowosci Gudele w powiecie wiienskim, Pani Wilkiska utrzymywala wöwezas rodzinę z pieniqdzy otrzymywanych za doryweze prace. Z zapisu tego dowiadujemy się tež, že rodowitosc Wilkickich byla potwierdzona rowniez w 1808 r, przez heroldię minską (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3306).
WILKIEWICZ (Vilkevičius) herbu Nieczuja i Wesselin. Uzywali przy- domku Prokopowicz. Zamieszkiwali w powiecie kowienskim w folwarku Le- nartyszki (od roku 1674) oraz na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 3, nr 1051, s, 102-104; f. 391, z. 7, nr 1744). W 1730 r. w grodzienskich księgach grodzkich odnotowano Hiacyntha Wilkiewicza (Wilkickiego), „pieczęci pokojowey Jego Krölewskiey Moäci sekretarza” (AWAK, t. VII, s. 28).
363

WILODZlEWICZ (Vilodevičius) herbu Wieniawa, Ich rodovre posiadlo- šci znajdowaly šią w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WIMBOR (Vimbaras) herbu Przosna. Prastaiy rod w Wielkim Ksiąstwie Litewskim osiedlony nąjliczniej na Kowienszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 78-80).
WINCZA (Vinčia) herbu Lubicz i Labądž. Dziedziczyli majątki na Wi- lenszczyžnie j Žmudzi, szczegolnie w powiatach oszmianskim, \vileriskim i sza- welskim (CPAHL, f, 391, z. 6, nr 707; f. 708, z. 2, nr 48,404,649, 720,2157}.
WlNGROWICZ (Vingravičius) herbu Rawicz. Pisali šią „z Wingrow”. Posiadali dobra Prachowszczyznę Szkindzie w powiecie oszmianskim. W 1820 r. zosiali uznani przez herofdię wilenską za rodowitą i starožytną szlachtą polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 118-119).
WINIARSKI (Viniarskis) herbu Trąby. Miejscem ich osiedlenia byl po- wiat trocki (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 85,91).
WINKSZNA (Vinkšna) herbu Ciolek. Zamieszkiwali w wojewodztwie wilenskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3299).
WINOGRODZKI vėl WINOGRADZKI (Vinogroekis) herbu Stolobot i Podkowa, Wywodzili šią z Winogrodu. Znani byli od okolo 1600 roku takže w powiatach wilehskim, kowiehskim i innych. W Wilnie zamieszkiwali od XVII wieku (A WAK, t. X, s. 259). Jeszcze vvczešniej notowani byli na Podolu.
Panowie Winogrodzcy herbu Podkowa w XVIII w. posiadali m.in. Dziewo- niszki w parafii skopiskiej na Žmudzi, mieli tež dobra na Potocczyžnie (CPAHL, f. 391, nr 2782, s. 110). W Rosji nazywani byli Winogradskimi. Pochodzili ze szlachty czemihowskiej. Za ich protoplastą byl brany „Teodor, polskij szlach- ticz” žyjący w pierwS2ej polowte XVIII! wieku (por. G. Miloradowicz, Rodo- slownaja kniga czemihowskogo dworianstwa, 1.1, s. 15).
VV1NTYLL vėl WINTVLLO (Vintilas) herbu Jastrzębiec i Potkozic. Osie- dleni byli na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 12,707,18).
WIRKOLOWICZ (Virkalavičius) herbu Kot Morski. W aktach archiwal- nych notowani byli od XVIII wieku,
WIRPSZA (Virpšas) herbu Rola oraz Podkowa („z krzyžem, w šrodku wąž z žądiem”). W XVII wieku zamieszkiwali w powiatach rzeczyckim i trockim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 110). W 1820 r. zostali uznani przez heroldią wilenskąza rodowitą i starožytną szlachtą polską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 114-115).
WIRSZYLLO (Viršila) herbu Trzy Radta i Grabie. Dziedziczyli dobra ziemskie na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 707).
364

WISKONT (Viskantas) herbu Wadwicz. Miejscem ich osiedlenia byt po- wiat telszewski (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 2564).
WISLOCKl (Visi neką s) herbu Sas i Prus II. Posiadali majątki w powiecie bnzeskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 18). Ksiądz Teodozy WisIocki, ordinis sancti Basilii magni, odnotowany zostal w archiwaliach z roku 1799.
WISLOUCH vėl VVYSLOIJCH (Visloukas) herbu Odyniec. Ich rodovve posiadlošci znajdowaly się przede wszystkim w powiecie kobryhskim. Zenon Wyslouch byl podkomorzym wojewodztwa brzeskiego w roku 1696. lnny Zenon Wyslouch r6wniež sprawowal urząd podkomorzego brzeskiego w 3797 roku. Antoni Wislouch zapisany zostal w aktach jako „wicenaintestmk grodu brzeskiego” w roku 1717.
WISMONT (Vismantas) herbu Sas. Osiedleni byli w povviecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 10, nr68). Znani byli tež na Žmudzi,
WlSZEKOWICZ (Visokevičius) herbu Giejsztor. Zamieszkiwali w powie- cie trockim. Stauowili najpewniej jeden rod z Wysokowiczami (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
W1SZNIEWSKI (Vyšniauskas) herbu Gozdawa, Lubicz, Prus 1, Ramuli, Trzaska. W Malopolsce, gdzie byli notowani od XV wieku, pieczętowali się godtem Grzymala. Na ziemi lomžyhskiej znani byli juž przed 1423 r. Nazwisko wzięli od tamtejszych d6br Wiszniewo (por. 1. Kapica Milewski, Herbarz, s. 452). Stiborius de Wisznia w laiach 1455-1460 pelnil funkcję sędziego grodz- kiego we Lwowie (Akta ziemskic.,,, t. II, s. 142 i in.).
Kniaziowie Wiszniewscy mieli rozlegle posiadlošci na Wolyniu. Iwan i Fe- dor Wjszniewscy figurują w księgach buchalteryjnych WieIkiego Księstwa Li- tevvskiego z lat 1506-1511 (Russkaja lstoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 660). W 1511 roku krol Zygmunt Stary darowal im majątek Peremil w powiecie hic- kim (ibidem, s. 840-842). Jozef Wiszniewski podpisal w 1764 r, akt warszaw- skiej konfederacji generalnej (VL, t. VII, s. 68). Szymon Wiszniewski, podko- morzy powiatu prenskiego, byt uczestnikiem powstania košciuszkowskiego w 1794 r., wszedl do najwyžszych wladz rewolucyjnych w Wilnie.
Jak wynika z akt przechowywanych w Centrainym Panstwowym Archiwum Historyc2nym Litwy w Wilnie (f. 391, z. 4, nr 3295, s. 1-98), Wiszniewscy za- mieszkalt na Litwie užywali herbow Prus 1, Trzaska i Ramuit. Zamieszkiwali w powiatach wį]enskim, trockim, oszmianskim i w samym Wilnie. Dzieržawili przewažnie od wielkich panow - bo sami naleželi raczej do szlachty drobnej - ziemie w takich miejscowošciach, jak: Sokoiojcie, Worona, Podbarcie, Zarze- czany, Polusze, Pugowicze. Spokrewnieni byli z Zmitrowiczami, Szymonowi- czami, Janowiczami, Rokickimi, Znoskami, Ciechanowiczami, Lukaszewiczami i itiną szlachtą kresową (CPAHL, f. 391, z. 7t nr 291, s. 1-5).
Vfyw6d familit urodzonych Wiszniewskich herbu Trzaska, zatwierdzony przez heroldię wilenską w 1819 roku, m.in. stwierdzal: „Familia ta dawna i sta-
365

rozytna, bqd^c zaszczycona dostojeristwem szlacheckim, dziedziczyla dobra ziemskie i roznego stopnia urz^da w kraju piastowala, Z tej familii pochodz^cy Joachim Wiszniewski, dziad wywodz^cego si^, z przodkow swoich zaszczycaj^c si$ rodowitosci^ szlacheck^ splodzit synow Andrzej a i Bogustawa, ktorym dobra Miluny w Xi^stwie Zmudzkim w powiecie rosiehskim lez^ce, przez si$ na- byte, na wiecznosc odshipil (1739).
Rzeczony Bo gust aw, b$d^c wyposazony z dobr ojczystych Milun, przeniost si^ do Litwy, gdzie po dhigiem swym zyciu zostawii po sobie syna Adama, wy- wodz^cego si$”. Na podstawie wykazanego nast^pstwa pokoien rodziny Wisz- niewskich Dcputacja Wywodowa uznala Adama Bogustawowicza Wiszniew- skiego za „rodowitego i starozytnego szlachcica polskiego”, wpisujqc go do klasy pierwszej ksi^g szlacheckich gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3295, s. 6-7).
Poswiqcony innej galqzi tegoz rodu Wywod familii urodzonych Wisyiiewskich herbu Trzaska z 18 grudnia 1839 r. podawal, ze ,,dom imienia urodzonych Wiszniewskich od najdawniejszych czasow prerogatywami szlacheckimi i possydowa- niem dobr ziemskich [jest] zaszczycony”. Rodzina ta posiadata wowczas niedu- ze majqtnosci w powiecie kowieiiskim, pozniej takze w trockim. Jako protoplast^ rodu wskazano w owym wywodzie Joachima Wiszniewskiego, ktory zostawit synow Andrzeja i Jakuba. Pierwszy z nich miat synow trzech: Wincen- tego Joachima (1766), Aleksego Jana (1782) i Augustyna Ignacego (1787). Ja- kub zas - jak podaje zapis archiwalny - mial synow: Stanislawa, Bemarda i Michata. Oni tez w 1819 r. uznani zostali przez heroldiq w Wilnie za „rodowit^ y starozytn^ szlacht^ polsk^” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 78-79).
W grudniu 1819 r. Jan, Barttomiej, Wiktor, Stanistaw, Tomasz, Andrzej, Sylwester, Ludwik, Jozef, Wincenty, Pawet, Tadeusz i Antoni Wiktor i inni Wiszniewscy herbu Trzaska z powiatu wilehskiego uznani zostali przez heroldiq wilensk^ za rodowit^ szlacht^ polsk^ (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 90 i in.). Posiadali oni m.in. dobra Nowoszuce w powiecie pinskim.
Wywod familii urodzonych Wiszniewskich herbu Ramult, zatwierdzony przez heroldi? wilenska w 1819 r., oznajmiat, ze „od dawnych czasow zaszczycona prerogatywq szlacbeckq familia Wiszniewskich, gdy przez r6zne rewolueje krajowe dowody rodowitosci onych zatraconemi zostaty, dzis bez rodzicow sierotami pozostalt urodzeni Wiszniewscy na mocy swiadectw obywateli i szlacht godnych wiary urz^dnikow, zapewniajqcych szlachetne urodzenie, pierwsze pod rokiem 1803, marca 2 dnia, a na mocy tegoz 1804 marca 4 dnia, wprzody przez obywateli powiatu wilkomirskiego, a te drugie przez marszalka tegoz powiatu JW pana Balcewicza wydane Jakubowi Jozefowiczowi Wisz- niewskiemu, ojeowi dzis wywodz^cych siq.
Ktory to Jakub czterech wydat swiatu synow, jako to: Franciszka, Izydora, Michaia i Antoniego, jak o tym przekonaty metryki chrzestne Franciszka - 1717 Nowembra 12 dnia, Izydora - 1800 maja 10 dnia, obie w kst^gach kosciola para- fialnego punskiego zapisane; Michaia - 1804 Augusta 25 w kosciele parafial- nym poszunskim, i Antoniego - 1812 Decembra 18 dnia w ksi^gach kosciola parafialnego stokliskiego zapisane, przekonaly pochodzenia z ojea Jakuba Wiszniewskiego”. Na podstawie tych Swiadectw heroldia witehska uznala Franciszka,
366

lzydora, Michala i Antoniego Wiszniewskich za „rodowitą szlachtę polską’’, wpisując ich do klasy drugiej ksiąg szlacheckich gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 3295, s. 12-13).
Wywdd familii urodzonych z Witosulow Wiszniewskich herbu Prus l z 30 lipca 1819 r. stwierdzal: „Dom imienia tego od przodkow rodowitošcią szlachecką, possydowaniem dobr ziemskich oraz piastowaniem urzędow cywilnych j wojskowych zaszczycony, gdy dla wielolicznych w kraju polskim rewoiucyi i inkursyi początkowe domu tego pochodzenie nie jest latwe do wyswiecenia, przeto poczynają linię genealogiczną od Samuels Wiszniewskiego, ktory zo- stawszy po ojcu, w roku dziewiątym wieku swego wzięty zostal przez Kozakow, stamtąd uszedlszy \v roku siedemnastym, sluzyt w woysku polskim i kiedy krol szwedzki powracal z Polskiey do domu, pozostat w shižbie JP xięcia Bohdana Radziwilly i ozeniwszy się, sptodzil synow pięciu, jako to: Kazimierza, Jana, Wladyslawa, Stanislawa i Andrzeja; i possydowal w Koronie dobra dziedziczne ziemskie Wiszniew za przywilejem xięcia mazowieckiego, biskupa plockiego, oraz posesyę zastawną trzymal, pozniey wyszedl z Korony Polskiey do Litwy jeszcze za Jana Kazimierza, krola polskiego, opusciwszy swoje dziedzictwo ziemskie dla zapadlego prawa na aryanow, w ktorey sekcie zostawal.
Tu zas byl w obowiązkach u xięžniczki Radziwillowny i od jey przodkow miat posesyę zastawną, A že szezycit się dostoynošcią szlachecką, objawily następne dokumentą: 1. Proces o zgubione papiery na posesyę Rusialka i Swinka zwane oraz inne majętnošci pod rokiem 1669 miesiąca Augusta 26 dnia w ziemstwie sluckim zaniesiony. 2. Cessyą na folwark įliwy w w-wie nowogrodzkim od Winklerowey tetnuž Samuelowi [uczynioną] pod rokiem 1677 (...).
Z tych Kazimiera, syn Andrzeja, Wiszniewski spiodzit synow dwoch: Fran- ciszka, pulkownika bylych woysk polskich, j Jozefą, szambelana bylego dworu polskiego, y possydowal zastawą dobra Surwiliszki w Xięstwie Beržanskim sytuowane. Že zaš byl stolnikiem wojewodztwa braclawskiego, dowiodl tego przywiley nayjasnieyszego krola polskiego Augusta III konferowany”. Jozef Wiszniewski mial trzech synow: J6zefa, Chryzostoma i Ignacego.
W roku zas 1819 heroldia wilenska uznata za „rodowitą y starožytną szlachtę polską” pochodzących z tejže linii rodu Jakuba Daniela, Zygmunta Ga- spra i Juliana, synow Marcina, prawnukow Andrzeja, Wiszniewskich, wpisując ich do pierwszej częšci ksiąg szlachty gubemi litewsko-wileiiskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1010, s. 11-12).
Wywdd familii urodzonych Wiszniewskich herbu Lubicz. zatwierdzony przez heroldię wilenską 3 lipca 1807 r., oznajmial, že „Adam Wiszniewski, pierwszy protoplasta domu tego, będąc dostojnošcią szlachecką zaszczycony, possydowal dobra ziemskie dziedziczne Zabieliszki zwane z ludžmi poddanemi, i wydawszy na swiat synow czterech, to jest: Jerzego, Jozefą, Andrzeja i Samuela Adamowi- czow Wiszniewskich, aktorstwo dobr dziedzicznych Zabieiiszek im zostawil; zktorych najstarszy Jerzy Adamowicz Wiszniewski wydal na swiat syna Fran- ciszka, ktorego metryka pod rokiem J7Ū3 Juli 10 poswiadcza. Z Franciszka roti zil się Dominik”.
W 1807 r. heroldia wilenska uznala Marcina, Jana, Wincentego, Antoniego, Jozefą, Juliana, Ignacego i kilku innych Wiszniewskich z powiatu oszmianskie-
367

go za „rodowitą i starožytną szlachtę polską” (CPAHL, f. 391, z. I, nr 984, s. 7-8). Jozef, Chryzostom, Augustyn, Tomasz Benedykt j inni Wiszniewscy zostali potwierdzeni jako rodowita szlachta przez tę šamą heroldię w 1819 r. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1017, s. 27-28). Przynaležnošč przedstavvicieli tcgo rodu do stanu szlacheckiego potwierdza)a heroldia wilenska rowniež w latach 1805, 1845, 1848 (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 131, s. 16).
W latach 40. XIX wieku w powiecie wilenskim heroldia odnotowala dzie- więc osad szlacbeckich naležących do Wiszniewskich. Zamieszkiwaly w nich rodziny liczne i niezbyt zamožne. Wielu Wiszniewskich osiedlonych bylo wow- czas w pogranicznym powiecie dzisnehskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4117, 1). Wiszniewscy zamieszkali na Czemihowszczyžnie wywodzili się od Michala Eustachego, szlachcica žyjącego w polowie XVIII w. Pochodzili z powiatu no- woaleksandrowskiego (G. Mitoradawicz, Rodoslownaja kniga, t. I, s. 17). Jedna z galęzi Wiszniewskich herbu Prus od 1859 roku mial nadany tytul hrabtow wįoskich.
WISZOWATY (Višovatas) herbu Roch. Ich rodowe posiadlošci znąjdo- waly się w powiecie kobryhskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 12).
WiSZPULSKI (Višpulaitis) herbu Pniejnia. Osiedleni byli na Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
VVIŠCICKJ (Vistickas) herbu Šlepowron. Zamieszkiwali w powiecie ko- wiehskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WITKIEWICZ (Vitkeviiius) herbu Bohcza, Bialynia, Syrokomla, Nie- czuja. Rozgalęziony, starožytny rod, wielokrotnie potwierdzany jako rodowita szlachta przez heroldie vvilenską, grodzienską, minską (CPAHL, f. 391, z. I, nr 1051, s. 88-90). Szlachcic Jan Witkiewicz w 1700 r. wspomniany zostat jako šwiadek w zapisach sądu trockiego (AWAKt t. XXXI, s. 511,513).
Wyw6d ttrodzonych Siemkdw Witkiewiczdw herbu Nieczuja z 1835 r. stwier- dzal, že „familia Siemk6w Witkiewiczow od naydawniejszych czasow szczycąc się dostojnošcią starožytną dworzanską, užywa herbu Nieczuja (...). Andrzej Siemko Witkiewicz posiadal dobra Mikniuny do starostwa uszpolskiego naležą- ce wpowiecte wilkomirskim” (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 38-40).
5 maja 1842 r. heroldia wilenska potwierdzila rodowitošč szlachecką Wit- kiewiczow herbu Bialynia, zamieszkalych w powiatach szawelskim i rosieri- skim. Za protoplastdvv rodu uznano w6wczas Walentego Witkiewicza i jego syna Adama, w XVII w. wlašcicieli majątku Szawkoty (Jankajcie) w powiecie tendziagolskim w Księstwie Žmudzkim. Ich potomkowie wladaii tež majątkiem Jakszance. Spokrewnieni byli z rodzinami Pietraszkow, Bejnarow i in. (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 741 ).
WITKOWICZ (Vitkovičius) herbu Syrokomla i in. Nazwisko to nieraz užywane jest w zapisach archiwalnych zamiennie z nazwiskiem Witkiewicz, choč nie zawsze stanowj!i oni jedną rodzinę. Witkowiczowie byli drobną
368

szlachtą. zamieszkalą w osadzie Witkowszczyzna w powiecie wilenskim, gdzie notowani byli jeszcze przed rokiem 1528.
Witkowiczowie znani byli t ci na Žmudzi. Stefan, J an, Piotr Witkowiczowie zapisani zostali obok innych reprezentantôw tego rodu w 1528 roku na lišcie szlachty ziemi žomūjtskiej {Russkaja Isîoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1655). Piotr oraz Wojciech Witkowiczowie, „bojarowie hospodarscy” z powiatu retow- skiego na ziemi žmudzkiej, są wzmiankowani w przywileju krola Zygmunta Augusta z 12 lutego 1555 roku (AWAK, t. XXÏV, s. 184, 187).
Witkowiczowie z Kresow Wschodnich zostali poriownie uszlacbceni w Ce- sarstwie Rosyjskim w koiicu XVIII wieku jako „dworiartie gubemi czemihow- skiej” (por. G. Miioradowicz, Rodoslownaja kniga, 1.1, s. 77-78).
WITKOWSKI (Vitkauskas). Najwczesniej znani byli na ziemi grodzien- skiej, pôzniej takže w Matopolsce, na Mazowszu, Sląsku i na rozleglych Kre- sach Wschodnich - juž w XVII wieku zamieszkiwali bowiem na Wüenszczyz- nie, Smolenszczyžnie i Mmszczyžnie. Na Žmudzi Witkowscy posiadali m.in. dobra Bordza w powiecie telszewskim. Byli oni potwierdzani jako rodowita szlachta przez heroldiç wilenską w latach 1795, 1816, 1830 (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1019). Osiedlenj w râznych dzielnicach Rzeczypospolitej Witkowscy pieczçtowali się godlami Korzbok, Nowina, Oręž, Poraj, Sas, Sternberg, Zloto- golenczyk i in. Jan Bohdanowicz-Dworzecki odnalazl takže Witkowskich herbu wtasnego, od 1526 r. zamieszkalych na Žmudzi i na Wilenszczyznie, o czym donosil w swym rçkopismiennytn Herbarzu szlachty litewskiej (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 113),
Witkowscy herbu Nowina pochodzili z wojewddztwa krakowskiego ze wsi Witkowice. Pisal o nich rôwniez W. Wittyg, odnajdųjąc jej przedstawicieli takže na Šląsku, Ci Witkowscy byli rodziną zastužoną i zamožną, spowinowaconą z Dembinskimi, Ujejskimi, Gawronskimi, Boratynskimi i innymi stynnymi rodami polskimi. Rycerskie czyny czfonkôw tego rodu wspominają często polskie kroniki wojenne.
Byla tež inna, mniej znana rodzina o tym nazwisku užywająca herbu Poraj, zamieszkala w okolicach Lwowa i zaslužona dla Rusi Czerwonej. Ci wlasnie Witkowscy herbu Poray („roža biaîa o pięciu listkach zielonych w czerwonym polu, u gôry hetm, korona i takaz rôza”) najdawniejsze swe gniazdo rodowe mieli na ziemi lęczyckiej.
Aleksander Witkowski zostawii trzech synâw: Lukasza, dziekana katedry Iwowskiej (1665), oraz Macieja i Stefana, dzielnych rycerzy, z ktôrych pierwszy walczyl przeciwko Prusakom i Szwedom, drugi - przeciwko Moskwie i Koza- kom. On tež osiadl na Rusi, otrzymaws2y tu skrawek ziemi za ptzelaną dla dobra Rzeczypospolitej krew. W 1720 r. wymiemani są Witkowscy jako wlaèci- ciele wsi Makszyna; zachowaly siç rowntez w archiwach metrykî chrztu latoro- šli tego rodu z lat 1767, 1770, 1772 z plebanii witebskiej.
Witkowscy, piszący šią z Cwüla oraz z Dolęga Witkowscy, wywodzili siç z Korony Polskiej, ale juž przed wiekami osiedli w Ksiçstwie Kurlandzkim, skąd odgalęzili się na Litwç, Žmudž i Biatą Rus. Posiadali dobra ziemskie m.in. w powiatach: oszmianskim, wilenskim, kroskim, szawelskim, kowienskim, bir-
369

žanskim, lidzkim, trockini. Zawsze uchodzili za starožytną szlachtę polską i jako tacy potwierdzani byli wielokrotnie przez heroldią wilcnską (CPAHL, f. 391, z, 4, nr 3328, s. M06).
Tomasz Šwięcki (Historyczne pamiątki znamienitych rodžiu i osób dawnej P viski, t. II, s, 304) zanotowal: „Wiíkowski herbu Nowina z krakowskiego wo- jewództwa. Seweryti z Ruduítowic, chorąžy ksiąstwa zatorskiego, odbywat licz- ne poshigi na walne sejmy i trybunaty koronne. Manyan polegt w bitwie ze Szwedami pod Kaliszem, Jan, jėzuitą, reklor poznanski, podrózowal do Francji i tam ¿ycie zakoñczyl. Jarosz Witkowskt, ten miai synów dziesiąciu, którzy wszyscy prawie w potrzebach wojcnnych, broniąc kraju i swobód, poleglL
Maciej i Stefan Witkowscy herbu Poraj z Iqczycktego województwa, mąžo- wie slawni odwagą w potrzebach przeciw Kozakom i Szwedom w Prusiech. Stanisiaw przydomku Targo, uczony i w jązyku greckim biegly, mlodsze lata przepądzil w Krakowic na naukach, mianowany poborcą komory celnej mazo- wieckiej, w tomžy mieszkal. Zaleca go prawosc i níeínteresownoéé; nie spano- szyl šią jak inni, owszem nienawidzit zdzierstwa celników, písal przeciw nim, zowiąc szaranczą, co wszystko pozera, drapiežną. gawiedzią, która šią krwią z ludu ubogiego wyssaną, tuczy. Wolny czas od urządowania pošwiącal ulubio- nym naukom i mūzom. Wydal pism kilka za panowania Zygmunta III, najwtęcej w rymach, które ježeli nie są gladkim wierszem pisane, oznaczają jednak rozsą- dek w uwagach gląboki i cecbųją Witkowskiego, že byl kadiającym kraj i op czyznę obywatelem”.
Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t, IX, s. 364-366) pisa! o Witkowskich herbu Nowina, wywodzących šią z ziemi krakowskiej, oraz o Witkowskich herbu Poraj, którzy „w lączyckiem województwie, od Jaroskowskich swoją linią prowa- dzą, gdy bowiem Aleksander Jaroskowski syn Jakuba i Oszkowskiej herbu Lubicz wziąl dziaiem Witkowice, od nich przezwany Witkowskim”. Tenže autor w dziele Korona Polska (t. IV, s. 555-556) informowal takže o Witkowskich z województwa krakowskiego, spokrewnionych przez malzeñstwa z taki mi domami, jak: Ru- soccy, Dembinscy, Ostrogorscy, Kuczkowscy, Bolestraszyccy, Jeziemiccy, Gawronscy, Ujejscy, Lubomirscy, Drozdowscy; oraz herbu Poraj z województwa lączyckiego, potączonych z domami Koszkowskich, Katiñskich i in.
Kolejne dzielo genealogiczno-heraldyczne oznajmiato: „Witkowscy. Ród urodzonych Witkowskich herbu Poraj, z dawna osiadlych w województwie lę- czyckim, wymieniany jest w dziele Niesieckiego. Aleksander Witkowskì miai trzech synów: Lukasza, dziekana katedry Iwowskiej 1665 r., Macieja i Stefana, služących w wojsku. Maciej przy Janie Kazimierzu uczestniczyl w wojnach z Niemcami i Szwedami, Stefan przeciw Kozakom" (N. Szaposznikow, Heráldica, 1.1. s. 144-145).
Witkowscy znani byli w minionych wiekach takže na Podolu, gdzie by lo pięč róznych polskich rodzin szlacheckich o tym nazwísku. Wpisywano je do cząsci píerwszcj, trzeciej i szóstcj ksiąg szlacheckich gubemi podolskiej (Spisok dworian wniesionnych w dworianskitju rodoslownuju knigu podoiskoj gubernii, s. 14, 146, 195). Jak podawal Spis ziemian mwskiej gubemi (s. 10), Witkowscy osiedleni na Minszczyžnie posiadali dobra Bialoracze, Prudyszcze, Zbarewicze, Dubno, Walowszczyzna.
370

W dokumentach archiwalnych często spotyka się wzmianki o reprezentan- tach tego wielkiego domu. Petrus Witkowski (Vithkowski) odnotowany zostal 28 listopada 1500 roku w pišmie sporządzonym w Krakowie {Archiwum San- guszkaw, t. II, s. 282). Žrodla z 1520 r. oznajmiają, že juž wöwczas w okolicy Kiejdan, posiadlošci ksiąžąt Radziwillöw, mieszkaiy dwie rodziny szlacheckie Witkowskich (Archiwnyj sbornik dokumentow, t. VII, s. 11), Nobiles Johannes, Mathias et Stanslaus Vitkowsczi w roku 1521, a Petrus Wythkowsky w 1558 r., wzmiankowani są w aktach kapituty we Wloclawku {Akta kapitul z wieku XVI, s. 254, 337).
Jan Witkowski, bojar z wfosci wilkijskiej, wzmiankowany jest w zapisie Metryki litewsktej z 9 marca 1529 r. (Russkaja Isloriczeskaja Biblioteka, t. XV,
s. 1819, 1821). „Szlachetny pan Stanislaw Witkowski, podstarošci ratenski”, zapisany zostal w 1559 r, w chdmskich księgach ziemskich jako poręczyciel w sprawie finansowej {AWAK, t. X!X, s. 115). Piotr Witkowski w 1579 r. byl miecznikiem dobrzyhskim (por. Urzędnicy kujawscy i dobrzynscy XVI-XVIIl meku, Körnik 1990, s. 276). Pan Jan Witkowski, „ziemianin hospodarski” zpowiatu minsk’iego, byi swiadkiem w sądzie w maju 1582 roku {AWAK,
t. XXXVI, s. 58).
Rosina Withkowska i Nicolai Withkowski wymienieni zostali w liscie het- mana Jana Zamoyskiego z 21 X 1582 r. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Južnaj Rossii, t. III, s. 473). W 1584 roku odnotowany zostal w aktach Mikolaj Witkowski {herbu Nowina}, instygator wielki koronny (T. Žychlinski, Zlotą ksiąga szlachty polskiej, t. XXIV, s. 131). Nobilis Nicolaus Witkowski, kansul miasta Krakows, figūroje w dekrecie krd!a Zygmunta III z 18 VI 1591 r, (Prawa, pny- wileje i statuta miasta Krakowa, t. II, s. 28, 66, 88).
13 kwietnia 1600 roku „do urzędu y do xiąg teražnieyszych grodzkich miel- nickich oblicznie przyszedlszy uczctwy Lukasz Markowicz, burmistrz miasta Jego Krdlewskiey Mosci Mielnika, mając przy sobie wožnego szlachetnego Macieja Sikorskiego z pewnymi szlachcicami Jakubem Maliszewskim a Marci- nem Wysokinskim, przed urzędem ninieyszym opowiadali, iž gdyšmy chodzili umyšlnie do jegomošci xiędza Jana Witkowskiego, plebana mielnickiego, mb- wįąc w te slowa do onego, ižeš wiclmozny xięže plebanie nas do dworu krola jegomošci niewinnie zapozwal. To jest mianowicie strony siedlisk, ktore waszmosc mienisz gmntern košcielnym, zjednaj waszmosc sobie miemika, ktory by to wymierzyl wedle regestru rewizorskiego, z ktorych ješli się co najdzie gruntu košcielnego, gotowismy zarazem z tych sprawiedliwosc uczyniė y zara- zem ex nunc ustąpič.
Na ktorą przemowę jegomošė xiądz Jan Witkowski nie nie odpowiedzial, y owszem się zmilczal. Tamže przy tem tenže jegomošč xiądz Jan Witkowski, pleban mielnicki, gdy byi napominany, aby sobie queres czynil, ješli tu na ktö- rym mieszczaninie co zalegio, gotowismy sami z siebie y z inszych sprawiedliwosc uczynič. A co się tknie strony dziesięciny, o ktorąš wielmozny xięžę Janie Witkowski, plebanie mielnicki, nas zapozwat, tey nigdy jako przodkowie naszy ani my sami nie dawali y teraz dawac nie powinni, co się prawnie byc pokaze z czasem swym. Dlaczego tedy nie skwapiając się z tych na žadną rzecz, prosimy y napominamy, abyš waszmosc tego przedsięwzięcia swego z narni poprzestal".
371

Jak wynika z zapisów, nielatwo jednak bylo dac sobie radq z kmąbmym ka- ptanem, który przez díuzszy czas prowadzil sądowe wojny podjazdowe z częšcią prawoslawnych mieszczan miasta Mielnika (AWAK, t. XXXIII, s. 150, 156, 157, 191-192). 1 marca 1610 roku ksiądz Witkowski zložyl np. w magistrado Mielnika skargo na prawostawną ludnošc tegož mi asta o to, i¿ urządziia przed šwią- tynią katolicką pijacką farsę i burdę, uwlaczając majestatowi košciola: Ad officium capitanéale actaque praesentia castrensia mielnicensia personaliter venies venerabilis Joannes Witkowski, plebanus Mielnicensis, coram eodem officio praesenti sotermiter ei summa cum dolore questus et protestatus est contra et adversus (...).
Qui quidem Ruteni tam masculini, quam feminini sexus die dominico proximo in festo Sanc tissimae et Individuae Trinitatis atque die hesterna et die hodierna, a mane ad vesperas usque circumcirca circulum, plateas, vicos, campos, agros, silvas et circa plebaniam residendae protestantes sub ipsa ecclesia i« oppido Mielnik prope circulum erecta cum comicenibus alias „z dudami", tympanis et aliis multis instrumentis rusticis ad saltum praeparatis, saltus varios more gentili ad instar locustarum sursum et infra salantes clamantesque et vociferantes „Baal, Baall", ebrii existentes perficiunt et id exequi sine intermissione non cessant atque aliquoties in diem sub ecclesiam venientes et sese refi- nentes clamores et tumultus magnos exicitant, scandala et crimina sceleratissima profana et auditu indigna faciunt et perficiunt, nonnullique ebrii sibi met ipsis cultro se concutiendo in honorem Baal mortem violenter inferunt, cum maximo dedecore christianitatis, contra jus divinum et humanum, in magnum scandalum ecclesiae mielnicensis et ipsius plebant protestantis, in contrarium quodque decreti sacrae regiae majestatis {AWAK, t. XXXIII, s. 185).
Seweryn z Witkowic Witkowski w 1606 r. byl krakowskim postem na sejm. Lubasz Witkowski, podczaszy kijowski w latach 1622-1629, byl wlascicielem wsi Owrupiec i Szalomki w województwíe brachwsktm {Akty omosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, cz. 7, t. II, s. 421). Maciej Skarbek Witkowski podpisai 4 VJ 1648 laudum ziemian województwa ruskiego utrzymane w patri otycznym tonie. Seweryn Witkowski figuruje w regestrze szlachty przemy- skiej „na okazowaniu” pod Medyką28 IX 1648, W 1651 r. do Moskwy przybyli na pertraktacje postowie króla polskiego Stanislaw Witkowski i Filip Obucho- wicz (por. L. Abecedarski, Bieiorussifa i Rossija, Minsk 1978, s. 127).
Wielu Witkowskich, „ludzi prostych", wytropil niezmordowany Walerian Nekanda Trepka. W Liber generationis piebeanorum (s. 446-447) pisal: „Witkowski nazwal się... od wytkania, ¿e wytykal, będąc u tkacza ojea w Wągrowcu, mia- steczku opacim w Wielkiej Polszcze. Shižyl niedalekož u pana Paięckiego, potem panų Radolinsktemu w Wielkiej Polszcze. Pojechal byl od tego pana, a potkawszy tego pana jadącego w drodze anno 1627, będąc z kilką kompaników hultajów, rzeki panų: «Czemus mi nie zaplacil?» i wziąl mu parą koni z wozu, zjechal z nimi do Poznania.
Dostawszy innych koni, pan Radolínski pusei! się po nim. Zastal go w Po- znaniu na Walszewie. Wtem prosil pana starosty o hajduki, z któremi pojmal go i dal do wieze wsadzió, i £ciąc go miaño, ale pan Jan Zebrzydowski, co tam bli- sko mieszkal, wyprosií go i odkupil. Shižyl potem temų panų Zebrzydowskiemu
372

klika lat, jeszcze do tego i z panią jego pana sypiat, aby šią wyshižyl za to tem prądzej panų, co go odkupil, acz miai od pani dobre obrywki niemale. Byt tamže w tej stužbie i anno 1632.
Wltkowski nazwai šią syn Stelmacha Wojciecha z Wągrowca. Wziąia go stužyč sobie pani Palęcka wdowa, co byla otruia mąža w Wielkiej Polszcze. Potėm z temže stužką Witkowskim do Krakowa jechala. Mieszkala najmem na Psim Rynku anno 1638 i 1639. Dawala temų to šita. Mial od niej konia, rządzik oprawnyt szablą litą, baltą opravmą, ladownicą z brajcary, ostrogi srebme. W blawacikach chodzit, szlamatni ferezyjka podszyta, czapka wydrowa z sobol- czykiem, wąs biaiokurowaty.
Witkowski zową šią w ošwiącimskiej i krakowskiej ziemi anno 1634. Tycb dziad byl chlopski syti Barutow ze Šląska z Rudultowic wsi. Syn tego Barnia dal byl kilka tysiący panų Mikotajowi Komorowskiemu na Ludwigowice, potem na kilka wiosek, Tenže uwiodl mu inniszką profcską GieraJtowską z klasztora zwie- rzynieckiego i bral z nią šiub, z ktorą miai syna Seweryna; Witkūwskim nazwai šią. Tego udzialano byto chorąžym zatorskim. Miai synow kilku”. Jak zawsze jednak Trepka nie przytaczal žadnych dowodow na potwierdzenie podawanych przez siebie pogiosek, nie mogą wiąc jego powiastki byc traktowane powažnie.
W 1662 r. w ksiągach buchalteryjnych rządu moskiewskiego odnotowano Kazimierza Witkowskiego, chorąžego wojska zaporoskiego, na ktorego utrzy- mante w ciągu roku wydano ponad 130 rubli (Akty oinosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. V, s. 98). Trudno powiedzieč, co robit w Moskwie ten szlachcic polski, jasne jednak jest, že byl na žoldzie Rosji, co nie bylo zresztą ewenementetn. Niekiedy przybywali do Moskwy, szukając tu zajęcia, byli ofice- rowie i urządnicy polscy, jak np. ow Obram Dubowskij (najprawdopodobniej Abrabam Dąbowski), „krakowskiego powiatu szlachcic”, ktory zbiegl przez Ukrainą, Litwą i Rygą do Pskowa i w majų i czerwcu 1648 r. - jako zawodowy wojskowy - przyjąty zostat na službą, calując uprzednio krzyž na wiemošė carowi i przechodząc na prawostawie (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Ros- sii, t. III, Suplementi s. 9-10). Zdarzato šią, že uciekali za wschodnią miedzę po- spoltci zbrodniarze, uchodzący przed sprawiedliwošcią. Z reguly znajdowa!i w Moskwie zrozumienie, chleb i možlivrosč „samorealizacji”... w walce z Polską.
Zachovral šią iist z roku 1669 napisany przez Tomasza z Witta Witkowskie- go, chorąžego mielnickiego, z ktdrego wynika, že szlachcic ten dbal - mimo že byl katolikiem - takže o duchowe potrzeby swych prawoslawnych (a raczej juž greckokatolickich) poddanych. Oto owo pismo, skierowane do Winceslawa Be- nedykta Glinskiego, unickiego biskupa wtodzimierskiego i brzeskiego, pisane šliczną owczesną polszczyzną: „Jašnie wielmožny mošci xięže episkopie wio- dzimierski! Donoszą do wiadomošci wačpana, iž cerkiew w majętnošci mojey dziedziczney žwadzkiey bez swieszczenika wakuje od lat kilku, za czym upa- trzywszy cztowieka zgodnego, za zaleceniem teyže unii ¿więtey oycow du- chownych, ktorzy šią za nim przyczyuiali do mnie, na imią Jana Wasilewicza, w wojewddztwie brzeskim urodzonego, za ktorym upraszam, bo tego jest godny, do szafowania sakramentow šwiętych, onego zrozumiawszy, poswiąctč raczyl y onemu tą cerkiew w moc padai y te dobra jako za antecessorow moich nadane, jako zažywali przeszle swieszczenicy, y ja onemu tož mocą podają, to jest, wto-
373

ką jedną we trzech polach y sianožęci, aby šią chwala Boža odprawowata, o co iterate uprasząjąc, tasce mię waàpana oddaję. Z Wahanowa, 29 Nowembra, anno 1669. Tomasz z Witta Witkowski, chorąžy mielnicki" (AWAK, t. III, s, 65-66). Taki praktyczny „ekumenizm” byl owycb czasach szcroko rozpowszechniony, a czym np. àwiadczy nadanie w roku 1686 przez Adama Skaszewskiego, stolni- ka zakroczymskiego, gruntôw i przywilejôw cerkwi i kaplanowi unîckiemu w majątku Neple (ibidem, s. 110-112).
W XVII stuleciu Witkowscy posiadali rnajątki Romejki i Mikiszkajcie w powiecie wilkomierskim. W 1669 roku czterej brada: Maciej, Ignacy, Stani- slaw i Antoni Witkowscy, prawnukowie uznawanego za protoplastą rodu Jana Kazimierza, musieli wszystkie dziedziczne majętnošci sprzedač i odtąd rozpro- szyli šią na rôzne strony w poszukiwaniu pracy i chleba (CPAHL, f. 391, z. 10, nr 70). W 1711 roku w chetmskich aktach grodzkich odnotowany zostai „gene- rosus - szlachetnie urodzony” Jan Witkowski, wlasciciel folwarku (vi/io) Sere- bryszcze {AWAK, t, XXVII, s. 45).
W iatach 1720-1721 Jan i Andrzej Witkowscy procesowali się z chelmskim klasztorem Bazylianôw o miedzę. Wtedy tež malzenstwo Jan i Anna Witkowscy mieli podobną sprawą z chelmskim klasztorem Pijarow. W kwietniu 1721 roku w witebskich księgach grodzkich odnotowano, že wozny Krzysztof Ziemacki na wniosek polockiego sądziego ziemskiego Saimiela Przysieckiego przybyl do majątku „Lubawicze alias Krzywokoniec, w powiecie orszanskim ležącego” i przekazal go na wlasnošč panų Ludwîkowi Witkowskiemu i zonie jego Kiy- stynie (z domu Reuttownie) „ze wszystkiemi službami, w prawie zastawnym wyrazonemi, z budynkamî dwomemi y gumiennemi, z gruntami, z lašami, gujami, borami, puszczą, sjanožęciami, ląkami, sadzawkami, stawami, z rzekami, rzeczkami, w dawnym, pewnym ograniczeniu będącemi, z poddanemi” (l stori- ko-juridiczeskije matieriafy,.,, t. XXVI, s. 410-411).
Stanisiaw Witkowski zapisany zostai w chelmskich ksiçgach grodzkich 31 grudnia 1738 r. On tez 11 wizeinia 1742 roku podpisai uchwatç sejmiku szlachty ziemi chelmskiej (AWAK, t. XXVII, s. 310). W chcbnskich ksiçgach grodzkich 11 maja 1739 zanotowano: „My nižey podpisani burmistrze, raycy, lawnicy y pospôl- stwo Jego Krôlewskiey Mošci miasta Chelma, imieniem jeden za drugiego podpi- sujemy się, že za grunt kupiony slawetnego pana Jozefą Labędzia przez wie1možną jeymosč panią Annę Katarzynę Witkowską bierzemy na ewikcyą zlotych polskich sto, a to na wyplacenie z tychže gruntôw hibemy wiecznemi czasy od przewieleb- nych ichmosciôw xięžy Scholarum Piarum, wolnych ich czyniąc na potomne czasy od wszelkich ciçzarôw mieyskich z pomienionych gruntôw do miasta y Rzeczypo- spolitey naležącydi” (AWAK, t. XXVII, s. 278).
22 grudnia 1742 r. do ksiąg grodzkich Chelma wpisano następųjące zobo- wiązanie „wewnątrzrodzirme” Witkowskich: „Nižey na podpisie wyrazony znam tym skryptem moim, iž z porachowania zostaję winien jegomošei xiędzu Ray- mundowi Witkowskiemu, profesorowi konwentu pokrzywnickiego zakonu oy- côw cystersôw, zlotych polskich 1074, ktorą tą summę na každą rekwizycję jego do rąk, lub komu dyspozycya będzie, gotôw będę oddac. Datų m w Lublinie, anno millesimo septingentesimo trigesimo sexto, die sexîa Mali. Piotr Witkowski manu propria" (AWAK, t. XXVII, s. 313).
374

W 1743 roku ksiągi grodzkie witebskie wymieniają imią Tomasza Witkow- skiego, rajcy mšcistawskiego. A oto šwiadectwo o charakterze kryminalnym dotyczące kolejnego cztonka tego rodu: „Roku 3 752 msca marca 20 dnia. Na urzę- dzie Jego Krolewskiej Mošci mieyskim mohy]owskim, comparendo personaliter uczctwy Kuzma Paciomka, mieszczanin mohylowski, wydal relacyą w tey kathego- ryi, že będąc w Buyniczach dnia 19 eiusdem mertsts mm paesentis w karczmie tychže Buynicz, w posessyi czemcow będącey y zostającey, pod ktorą porą przybyl do teyže karczmy Symon Witkowski; post modum przybyl czemiec, namine Onika, monastyra buynickiego. Ktory czemiec, przybywszy, siadl z szynkarką, a potem šią z tąž szynkarką položyt na ložko,
Widząc to, pan Symon Witkowski rzekl do czemca, že to šią czemcowi nie go- dzi czynic, z szynkarkami na ložku ležeč; dla nas n am czynisz zgorszenie. Na te tedy slowa rzekl uczciwy Kuzma Paciomka, przez ¿art, že to zona moja; w tym punkcie czemiec poszedl do klasztoru. Po odeyšciu jego począi Pauluk Kizyžapusk tą szynkarką napominač tymi slowy: poniewaž ty duchownych zwodzisz, to bar- dziey šwieckich možcsz zwiešč, W tym razie szynkarka pobiegla do monastyra y sprowadzila tak czemc6w, jako y innych Iudzi, parobkow, rožney czeladzi. Jak prądko przybyli, zaraz czemiec, namine Hawryi, począt Symona Witkowskiego bič, mordowač, pod ktorą porą poboju tego wzięto u tegož Symona Witkowskiego tala- row cztemašcie y tynf” Ųstoriko-juridiczeskije matierialy, t, XV, s. 368-369).
Sprawa trafila do sądu, gdyž chodzilo zarowno o czynną obrazą godnošci szladietnego pana Witkowskiego, jak i o jego ograbienie. Nie wiemy, jaki wyrok zapadl w tej sprawie, najprawdopodobniej jednak niekorzystny dla biednego szlachcica, gdyž ustawodawstwo staropolskie zabranialo szlachcie przebywania w karczmach z chlopami. Jedna z ustaw staropolsk'tch glositą przeciež; „Szlachci- cy w karczmie nie mają bywač, ani z kmiotkami w rząd siedzieč i piwa pič przy- stoi. A ješliby szlachcicowi, tak w karczmie umyšlnie w rządzie z chlopy siedzą- cemu, będącemu i pijącemu przydato šią, žeby przez kmiotka, albo kmiotki ubit, albo ranion byl, tedy o jakąžkolwiek raną, albo o wszelakie ubicie, nie ma byč sluchan, ani sądzon przez žaden sąd, wyjąwszy to, žeby szlachcicy byli w miešcie dnia targo^vego, a czasu rokow, albo dla jakiey inney potrzeby pilney”.
W dokumencie magistratu polockiego, spisanym 24 czenvca 1754 roku, znajduje šią konstatacja, iž „we wlošci siebežskiey w pohošcie Sinim imč pan gubemator jegomošč pan Witkowski y jegomošč xiądz pleban tameczny budo- ivač tą cerkievv zabronili, co pospolstwo z wielką krzywdą y molestyą zostaje”. Antoni Witkowski podpisal 23 czenvca 1764 roku uchwalą konfederacji gene- ralnej koronnej w Warszawie (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewodzka w Rzeszowie, Rk-3, k. 177). „Mikoiąj Witkowski swym i Jana, brata mlodszego imieniem” podpisal 5 VI 1767 akt konfederacji ziemian halickich w obronie wiary katolickiej i integralnošci terytorium Polski {Akta grodzkie i ziemskie zArchiwum Panstwowego we Lwowie, t. XXV, s. 645).
Maciej Witkowski, Bartlomiej Sawicki, Jan Boreyko, wespol z kilkudziesią- cioma innymi sztachcicami powiatu wilenskiego zmuszeni zostali w 1770 raku do zloženia przysiągi, že nie będą nadal buntowač šią i lamač praw Rzeczypospolitej {AWAK, L VIII, s. 537-538). Jozef i Regina z Witkowskich Gaydamowiczowie, mieszczanie wilenscy, figurują w aktach archiwalnych z 1787 r. {AWAK, t. IX,
375

s. 104). Jözef Witkowski okoio roku 1780 pelml funkcję superintendentą jurbor- skiego (S. Koscialkowski, Antoni Tyzenhaus, t. II, s. 199, 208). Aniol Witkowski byi chorąžym w 21. chorągwi wielmoznego Rokossowskiego, staroscica bachtyn- skiego, w 2. Brygadzie, tzw. Ukraihskiej (a szöstej w nuraeracji ogölnej), Kawale* rii Narodowej Wojska Koronnego w 1790 r. stacjonųjącej w Tulczynie (Materiaty do bibliografii genealogii i heraidyki polskiej, t. I, s. 28). Dominik Witkowski, szlachcic 2 parafii wilkiskiej w Księstwįe Žmudzkim, 27 sierpnia 1793 roku uwie- rzytelnii swym podpisem testarnent swego sąsiada i przyjaciela Franciszka Sie- maszki (Biblioteka Akademii Nauk Lilwy - Dzial rękopisow, F. 12-943).
Spis szlachty powiatu wiikomierskiego z 1795 r. zawiera Listę szlachetney rodowitosci imienia z Cwilla Witkowskich w powiecie wilkomierskim znaydują- cego się (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1690, s. 373). Czytamy w tym dokumencie: „Imię z Cwilla Witkowskich w szlachetney prerogatywie, že zawsze znaydowato się i praw wszelkich dobrego urodzenia swojego uzywalo, przynosi wywodzący się w sprawie tey pewnosci Testytnonium obywateli Xięstwa Žmudzkiego Jano- wi z Cwilla Witkowskiemu, dziadowi swojemu, w roku 1721 wydane {...). Ten- že Jan Witkowski miat synöw Jakuba y Karola, oyca wywodzącego się”.
Karol Witkowski, a następnie jego syn Jan, w 1795 r. mąjący 29 lat, gospo- darowali w folwarku Moryszki w parafii biržanskiej. Podpis pod ich godlem oznajmial: „Herb z Cwilla Witkowskich: panna na niedzwiedziu z rozpostrzo- nionemi rękoma, trzymająca w prawey ręce kieSich. Ktorego herbu przodkowie dziš wywodzącego się Jana z Cwilla Witkowskiego od naydawnieyszych czasow uzywali i teraz dom ten z Cwilla Witkowskich takowego herbu wyobrazemem pieczętuje się”.
Adam i Kamiey Witkowswcy sluzyli w 1794 r. za parobkow w majątku Krzcze- niszki na Wilenszczyžnie, nie byli więc szlachtą (AWAK, t. XXXVIII, s. 192). Nazwisko swe wzięli najprawdopodobniej od imienia poprzedniego pana. Nąj- bardziej znani na początku XIX wieku byli Witkowscy mieszkający w okolicach Polocką, Witebska, Minską, Orszy, oni bowiem byli najbardziej naraženi na ciosy i pokusy związane z polityką msyfikacji.
Na sesji Deputacji Wywodowej Wilehskiej 13 kwietnia 1804 r. roztrząsano wywod urodzonych Witkowskich z powiatu kowiehskiego, ktorych wpisano do pierwszej klasy ksiąg szlachty gubemi litewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 985, s. 21). 3 sierpnia 1812 r. szlachcic z powiatu borysowskiego Stanislaw Witkowski zwrocil się do ustanowionych przez Napoleona wladz polskich ze skargą na swego sąsiada: „Do Kommissyi Powiatowey Borysowskiey. Ode mnie nižey podpisanego prošba. Od wstąpienia woysk wielkich francuskich y od ogloszcnia nam przywröcenia przez wielkiego cesarza y kröla Napoleona exy- stencyi polskiey zawsze z chęcią y ochoczo odbywam wszelką przyporuczoną mi w obywatelstwie posfugę y w každym względzie przychilnego oyczyžnie okazuję, co wiadomo jest Kommissyi.
Žyd Abraham Zamorski, kwatermistrz jeszcze za rządu Rossyi, mając nie- nawisc do mnie, kwaterunkowemi postojami dokuczal mnie, rowniez y teraz pod niebytnosė moją w domu raz czterech officyeröw postawit, y tych z ludžmi do ich przybylemi karmič więcey tygodnia musialem, Teraz zas, kiedy žaden dom nie jest zajęty, powtomie ochroniwszy wszystkich Žydow y domy niezajęte
376

žadnym postojem, u mnie postawil dwoch officycrow z ludžmi y kilku žotnie- rzami. Gdym go o to napominal, z nieprzyzwoitemi stowami do mnie odczwat sis, y že tak zawsze czynič mnie przykrošci bqdzie, oswiadczyb
Domiar ten krzywdy nie može byč, aby nie byl ukarany, osobiste moję po- krzywdzenie kaže mi prosi č Kommissyi o ukaranie oraz z mieysca tego kwatermi- strza zizueenie, gdyžježeli sprawiedliwego wyroku nie otrzymam, jako niecierpją- cy ulegtošei Žydom, y to tak podley konduyty, jakim jest kwatermistrz, szukač będę šradka na uczynienie z jego satysfakcyi; lecz nie pierwey, chybabym mniey po- myšlną uzyskal rezolucyą. Prosi o domiar sprawiedliwosci S tamsta w Witkowski. Dnia 3 Augusta 1812 roku, Boiysow” (AWAK, t. XXXVII, s. 258).
Męskie postawienie sprawy - nie može byč co do tego dwoch zdan. W czym zresztą nie ma nic dziwnego, ow pan Witkowski byt bowiem komisarzem rządu polskiego na powiat borysowski, dosč wysokiej rangi urzędnikiem w strukturach nowych wtadz polskich, tworzonych przez Napoleona na bylych wschodnich terenach Rzeczypospolitej po ich uwolniemu od Rosjan {ibidem, s. 275). W. Witkowski w pazdziemiku 1812 r. pelnil natomiast funkeję kwatermistrza borysowski ego sądu ziemskiego (AWAK, t. XXVII, s. 461),
Liber continens Nomina et Cognomina Studentium in Imperatoria Academia Poiocensis Societatis Jesu podaje, že w roku szkolnym 1815/16 studiowal tn logikę (a od 1817 r. - prawo) Henricus Witkowski, annorum 17, Filius Jozephi ex districtu Orsensi, zaš w roku szkolnym 1816/17 uczyt się tu pro lectionibus Juris Civilis et Eloquentia Julianus (filius Jozephi) Witkowski, ktory požniej przeszedl na wydzial ftzyki, a jeszcze požniej - matematyki (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 1083). Ks. Grzegorz Witkowski w roku szkolnym 1822/23 pelnil funkcjq kapelana mozyrskiej szkcdy powiatowej (CPAHL, f. 721, z. 1, nr 26, s. 17).
19 kwietnia 1819 r. heroldia wileiiska potwierdzHa rodowitosc Andrzeja, Adama, lana, Patrycjusza, Jozefą, Tadeusza, Tomasza, Andrzeja, Wincentego i innych Witkowskich herbu Poraj, szlachcicow z powiatu witkomierskiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919, s. 7). 23 wrzesnia tego roku potwierdzenie szla- chectwa uzyskali Jakub, Jozef oraz Wincenty Witkowscy herbu Nowina z powiatu trockiego (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919, s. 47). W grudniu 1819 r. heroldia wileiiska potwierdzita rodowitosd Leonarda, Amulfa, Jana, Andrzeja Macieja, Stanislawa i Franciszka Witkowskich (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1017, s. 45-46).
Z XIX wieku zachowaly się w archiwacb liczne wzmianki o Witkowskich zamieszkalych na ¿mudzi, užywających herbu Nowina. Spis sziachty na pusto- szach w majątku Jodziszkach w powiecie wilenskim parafii giedroyčskiey sytu- owanym mieszkających z roku 1829 stwierdzal m.in.: „Andrzey syn Tomasza Witkowski ma wywod rodowitosci swojey pod rokiem 1820, Augusta 23 dnia, w Deputacyi Wywodowey Szlacheckiey Guberni Litewsko-Wilehskiey nastaly” (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 3802).
W 1836 roku Minską Deputacja Szlachecka uznala rodowitosd Wawrzynca Witkowskiego i jego synow: Bazylego (Wasilija), Fomy (Tomasza), Mikolaja. Na liscie sziachty guberni wilenskiej z 1839 r. figuniją Andrzej, Leonard, Ar- no!d, Konstanty Witalis Piotr i Patrycjusz Witkowscy (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, s. 4). Na liscie zas sziachty powiatu trockiego z 1844 r. znajdująsię Wale- rian, Alfons, Julian i Wincenty Witkowscy (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 85, s. 12).
377

Alojzy Witkowski od paždziemika 1832 r. znajdowal się pod tajnym nadzorem policji za udzial w powstaniu listopadowym. Mieszkal w majątku Szylany w po- wiecie kowienskim (CPAHL, f, 378, op. 1840, nr 174, s. 56). Par Wincenty Witkowski, opiekun nieletnidi Marianny Zaleskiej i Anieti Lukastewiczöwny, zaskar- tony zostal w maju 1840 roku w urzędzie generala-gubematora z powodu niewla- sciwego traktowania swych podopiecznych (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 100).
22 maja 1841 r. heroldia wilenska potwierdzila rodowitosc szlacbecką Win- centego, Jakuba, Jozefą, Tomasza, Stefana, Bartlomieja Filipa, Jana Dementego i Kazimierza Witkowskich, mieszkancow powiatu trockiego, szlachcicöw pol- skich užyvvających herbu Nowina. Za protoplastę rodu uznano wöwezas Michala Piotrowicza Witkowskiego, ktöry w 1673 r. przekazal w spadku swemu synowi Piotrowi majątek Nacewicze-Poszwile-Witkuny. Okoto roku 1740 Michal Witkowski, syti Piotrą, byl tež wfascicielem majątku Korkozyszki w tymže powiecie trockim (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 744). W latach 40, XIX wieku heroldia odno- towywala w powiecie wilenskim kilkunastu Witkowskich, spokrewnionych m.in. z Grzybowskimi, Ilgiewiczami, Iwanowskimi, Kadarowskimi, Borewi- czami, Jakubowskimi, Rygmuntami.
Lista czfonköw patriotycznego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z Lat 1832-1851 zawiera m.in. informaeję o jednym z czfonköw interesującej nas rodziny: „Witkowski Ludwik, ur. Ros, powiat wifkowyski, gub. Grodno, 1817. Uczen gimnazjum we Swisloczy, powstaniec w Puszczy Biatowieskiej, wiqziony w Gdansku, na emigraeji buchalter w Parytu. (...) Umari w Parytu 1873” (Ma- teriaiy do bibiiagrafii geneatogii i hemldySd polskiej, 1.1, s. 65).
Szlachcic Aleksander syn Cypriana Witkowski, pochodzący z gubemi kowien- skiej, a przebywąjący w powiecie pofockim, w latach 1863-1868 znajdowat się pod šcisfym nadzorem policji, gdyt w sierpniu 1863 ukiywaf powstancow w Lasach Pokrupowskich i Korewskich (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 25). Antoni Witkowski, mieszkający w powiecie dyneburskim, röwniez znajdowal się po 1863 roku przez dhigie lata pod nadzorem policji za „przechowywanie broni i podburzających ksiąžek, przekazanych mu przez Popowa” (CPAHL, f. 378, z. 6, nr 64, s. 35). Po 1863 r, za poiityczną nieprawomyšlnošč zwolniony ze sfuzby w gubemi kowien- skiej zostal m.in. „kancelarzysta” Mikolaj Witkowski (CPAHL, f. 378, o. 1866, nr 181, s. 25).
W wieku XIX i XX Witkowscy znani byli röwniez w Wilnie i na ziemi wi- lenskiej, Jakub Witkowski, szlachcic wilenski, wlašciciel kamienicy na przed- miešciu Šnipiszki, zwröcil się do wladz miejskich w 1840 roku w imienin mieszkancow tej dzielnicy z prosbą, by zwolnic ich od Opiat za prawo przejazdu przez Zielony Most, lączący Šnipiszki ze Šrodmiešciem, ktöre to oplaty - jak argumentowano - byty nie tylko nader uciąžiiwe, ale i hamowaty rozwöj rze- miosla i handlu. Urząd generala-gubematora nakazal im wszelako nadal placic po 2 kopiejki cla od wozu, powotując się na... przywilej kröla polskiego Zyg- munta t 1536 roku (CPAHL, f. 378, z. 1840, nr 102).
15 sierpnia 1863 roku w kašeiele rzymskokatolickim w Womiach na Žmu- dzi ochrzczono Jana Amolfa Witkowskiego, syna Mikolaj a i Zofti (CPAHL, f. 1481, z. 1, nr 2, zapis 112). Wincenty Witkowski (ur. w 1841 r.), wilnianin, byi založycielem i przywodcą köl mtodziežy szkolnej i rzemieslniczej Wilna.
378

Aresztowany w 1860 roku, zeslany zostal do rot aresztanckich do Orenburga i slad po nim zaginąl. Michat Witkowski po powrocie z zagranicy w 1867 roku ztiajdowal się pod nadzorem policji i gospodarzyl we wtasnym folwarku Kie- wleniki. Z zapisu policyjnego wynika, že mial wowczas zoną Maty Idą, syna Gustawa oraz corki Franciszkę i Ludwikę, znajdujących się za granicą. Uwaza- no, že nadal trzeba go obserwowac (CPAHL, f. 378, z. 1868, nr 228, s. 4).
We wspomnieniach Chlopaka ze Slawuty Waclawa Olaskowicza (Warszawa 1987, s. 26-39, 52) optsany zostal rowniez pan Witkowski, „patriotą z wilczym biletem”, z pewnošcią osoba autentyczna. Autor tak go scharakteryzowal: ,,W tym czasie [początek XX w. ~ przyp. J. C.J w domu Igora zamieszkal niejaki pan Witkowski pochodzący z Warszawy, przestąpca polityczny z tak zwanym «wilczym biletem», zmusząjącym do ciąglego w!6czenia się po bezkresnych obszarach carskiej Rosji, z prawem krotkiego jeno pobytu w dowolnie pizezen wybranej miejscowosci... Teraz dopiero Igor zacząl pobieraė lekcje glębokiego patriotyzmu. Teraz dowiedzial šią o warszawskiej cytadeli, o Traugucie, o po- wstaniu styczniowym i jego bohaterach. Teraz dowiedzial šią o kibitkach, Sybi- rze, zeslaniach i katordze. Teraz, przesiadując godzinami z panem Witkowskim, nauczyl šią spiewac Jeszcze Polska nie zginęfa”,
Na zakonczenie naszego przeglądu archiwaliow warto przytoczyc fragmenty zapisow przechowywanych w Centralnym Panstwowym Archiwum Historycz- nym Litwy w Wilnie. Oto Wywdd familii urodzonych Witkowskich herbu Nowi- na z 1819 roku (f. 391, z. 1, nr 1010, s. 22-23): „Przed nami, Michatem Rome- rem, radcą stanu, litewsko-wilenskim gubernskim marszalkiem, Orderu Šwiętej Army IT klasy kawajerem, prezydującym, i deputatam) z powiatow gubemi li- tewsko-wilenskiej, do przyjmowania i roztrząsania wywodow szlacheckich obranymi, zložony zostal wywod rodowitosci szlacheckiej familii urodzonych Witkowskich (herbu Nowina), z ktorego się okazalo, že Michat Piotrowicz Witkowski dziedziczyl dobra ziemskie w Xiąstwie Žmudzkim w powiecie dawniey eyragolskim, teraz gtdwnym rosienskim potožone, Nacewicze-Poszyle-Witkuny zwane, ktorych czwartą częsč synowi swemu Piotrowi Michalowiczowi Wit- kowskiemu na wiecznosc darėm odstąpii. Udowodnil tą pewnosc zapis wieczy- sto-darowny roku 1673”.
W 1719 r. wspomnianemu Piotrowi Witkowskiemu urodzit šią syn Michal, ktorego potomkami byli: Maciej (1739), Bartlomiej (1744) i Jan (1754). Maciej mial syna Wincentego, ochrzczonego w koscieie mereckim w paidziemiku 1789 r., 6w požniej ožeml šią z Marcjanną K.adorowską. Bartlomiej Witkowski i jego zona Marcjanna z Olechnowiczow, posiadali majątek Wlochowicze. Jan mial posiadlosci w powiecie trockim. Na podstawie zgromadzonych dowodow Komi- sja Wywodowa wydala nastąpujący werdykt; „Witkowskich za rodowitą i staro- žytną szlachtą polską uznajemy, ogtaszamy i onych do xięgi szlachty gubemi litewsko-wilehskiej klassy pierwszej zapisujemy”.
Wywod familii urodzonych Witkowskich herbu Poray z tegož 1819 r. (f. 391, z. I, nr 1010, s. 39-40) podawal, že „familia urodzonych Witkowskich od dawna [jest] zaszczycona prerogatywą szlachecką, z ktorey pochodzi uro- dzony Maciey Witkowski, protoplasta dzis wywodzących šią, mial [on] synow dwoch Jdzefa y Stanislawa; o tym zapewnil testament Jerzego. rodzonego
379

brata Macieja Witkowskiego, czyniony w roku 1762 w kancelaryi grodzkiej kowienskiej”. Ci Witkowscy mieli majątek Roszczuny. S tani slaw Witkowski nabyl požniej tež folwark Jeziory w powiecie kowieriskim. „Wywodzący się” Walerian, Alfons i Julian Witkowscy uznani zostaii za „rodowitą y starožytną Sžlachtę polską”,
Jeszcze inny wywod szlachecki podawal (f. 391, z. 1, nr 1010, s. 160-163), že Witkowscy herbu Poraj posiadali rowniez dobra Rovnejki, Wabaliszki, Ko- umpoliszki, Szymkuny, Smoliszki, Uroczyszcza i in. w Księstwįe Žmudzkim. Witkowscy znani byli wowczas takže w Kurlandii, w powiecie rosiehskim, wit- komierskim, oszmianskim, wilehskim. Na Wilenszczyznie dobra rodowe Wit- kowskich znajdowaty się w okolicach Merecza. Witkowscy kojarzyli m alien - stwa z pannami ze szlacheckich rodzin Blinstrubow, Grzybowskich, Szarkow- skich, Mikuckich, Downarowiczdw (f. 391, z. 1, nr 1051, s. 137-139). Szlacheckošč tej galęzi rodu Witkowskich potwierdzona zostala przez Deputację Wywodową Wojewodztwa Wilenskiego ponownie w 1820 r. (CPAHL, f. 391, z. l,nr 1011, s. 27).
Wywod familii urodzonych Witkowskich herbu Poraj z 28 sierpnia 1820 r. podawal, že ,,dom ten staroiytny, od bardzo dawnych czas6w klejnotem szlachecki m zaszczycony, w biegu swoim uzywal prerogatyw stanowi swemu przy- zwoitych, a mianowicie Stefan i syn jego Jan Kazimierz Stefanowicz Witkow- ski, w zaszczytach starožytnej rodowitosci szlacheckiej procz ojczystych mająt- kow ziemskich possydowat i dziedziczyl wspolnie z zoną swoją Heleną z domu Laszewiczowną primi vali Samuelową Szcząsnowiczową Eytwidową, ad pra- esens Kazimierzową Witkowską dobra ziemskie Romejki, Wabaliszki, Koum- poliszki, Szymkuny i uroczyszcza do nich przynaležące w Xięstwie Žmudzkim w powiecie wilkomierskim ležące” - od okolo 1670 r. W 1820 r. heroldia wilen- ska uznala ponad dwudziestu Witkowskich herbu Poraj za „rodowitą i starožytną szlachtę polską" (f. 391, z. 8, nr 2597, s. 285-288).
Wywod familii urodzonych Witkowskich herbu Nowina, przedstawiony w Wilnie 17 sierpnia 1832 r., oznajmial, že Stanislaw Franciszek Witkowski za Augusta III (1738) by! .jeneratem", czyli woznym Księstwa Žmudzkiego, mial žonę Apolonię Butkiewiczown? i z nią syna Jozefą (f. 391, z. 1, nr 1029, s. 10- 12). Wedlug jeszcze jednego zapisu urzędowego rod Witkowskich herbu Nowina (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 744) od polowy XVII wieku rejestrowany byl na Litwie w powiecie ejragolskim, gdzie posiadal wsie Nacewicze, Poszwile i Wit- kuny.
Michat (syn Piotrą Witkowski, pierwszy „dowiedziony" przedstawiciel tej rodziny, w 1673 roku zapisal swoj majątek jedynemu synowi Piotrowi. Požniej dobra te przeszly w rące kolejnego Michala Witkowskiego, ktory mial trzech synow: Macieja, Jana i Bartlomieja. Ostatni z nich zostal księdzem, pierwszy zai mial syna Wincentego i po nim wnukow: Tomasza Stefana i Bartlomieja Filipa, drugį natomiast doczekal się synow: Jozefą, Wincentego (obaj bezdzietni) oraz Jakuba (z niego mial wnukow: Jana Dementego oraz Kazimierza).
Inne linie tego rodu takže wielokrotnie potwierdzane byly jako rodowita i odwieczna szlachta. Przynaiežnošč do stanu szlacheckiego slonimskiej galęzi rodu Witkowskich zostala potwierdzona np. przez Departament Heroldii Senatu
380

Rządzącego w Petersburg!! w roku 1848 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s, 206-207).
Wywód genealogiczny rodu Witkowskich herbu Nowina zatwierdzony w heroldii wilenskiej w roku 1909 przedstawial dzieje osmiu pokoleh tego rodu (126 osób). Za protoplastq tej galęzi uznany zostat Mikolaj Witkowski, syn Bar- tloroieja, wlasciciel majątku Nacewicze-Poszyle w Ksiçstwie Žmudzkim, który zostawil syna Stanislawa Franciszka (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4126, s. 8).
Z tej rodziny pochodzil Georges Martin Witkowski (ur. 6 stycznia 1867 r. w Mostaganem w Algierii - zm. 13 sierpnia 1943 w Lyonie), znakomity francu- ski kompozytor, dyrygent Konserwatorium Lionskiego w latach 1924-1941. Skomponowat Le Mahre de Chanter, Le Poeme de la Maison, Mon Lac, La Princesse Lointaine, Le Docteur Ox i wiele innych slawnych dziek Jego synem byl Jean Witkowski (ur. 23 maja 1895 w Vouziers - zm. 24 maja 1953 w Lyo- nïe), wybitny skrzypek, kierownik Lionskiej Orkiestry Symfonicznej t profesor tamtejszego konserwatorium.
WITNIKOWlCZ (Vitnikovičius) herbu Rogala. W ¿ródiach archiwalnych notowani byli od XVII wieku.
WITORT vel WITTORT (Vitortas) herbu Syrokomla. Miejscem ich osie- dlenia byl powiat upicki (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7).
WITOWICZ (Vitavičius) herbu Jelita. Prastara rodzina lycerska wywo- dząca się z Witowicz w powiecie trockim. W XIX wieku Witowiczowie za- mieszkiwaîi przede wszystkim w powiecie wiîkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 2, 307). Ich szlachectwo potwíerdzita heroldia wüeñska m.in. 23 wrzesnia 1837 r. (CPAHL, f. 391, z. I,nrl060,s. 116-118).
WITUÑSKI (Vitunskas) herbu Rola. Osiedleni byli w powiecie oszmiañ- skim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 8, 110, 707, 1623),
WITWICKI (Vitvickas) herbu Sas. Posiadali dobra Radgož, Kazino, Za- wody, Roskazy, Milowce w powiatach piñskim i kobryñskim. Uznani zostali z rodowitą szlachtą przez heroldię grodzienską i Departament Heroldu Senatu Rządzącego w Petersburgs w roku 1848 (CPAH Bialorusi w Grodnie, f. 332, z. 3, nr 1, s, 201-202).
WIWULSKI (VivuJskis) herbu Roch i Prus. 21 stycznia 1711 r. w księgach sądowych dworu w Biržach zapisano skargę Kazimierza Wiwulskiego o nieod- danie mu dfugu 13 talarôw bitych przez „niewiemych Zydôw Pinkasa Dawido- wicza i Lejba lzraelewicza” (Biriu dvaro teismo knygos, s. 240),
Asesor zawilejski Józef Wïwulski figuruje na lišcie szlachty powiatu zawi- lejskiego z 1809 roku. 10 grudnîa 1S19 r. heroldia wileñska potwierdzila rodo- witosé szlachecką zamieszkatych w powiecie wiîkomierskim Wiwulskich, uáy- wających herbu Roch III: Stanislawa Kazimierza, Maurycego Justyna Tadeusza, Michala Hipólita Faustyna, Franciszka (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 919, s. 101).
381

Wywód genealogiczny rodu Wjwulskich, zatwierdzony przez heroldi? w¡- ¡etišką w 1832 roku, jako protoplast? tej galązi wskazal Michata Wiwulskiego, porucznika wojsk polskich, przed 1740 r. wlasciciela folwarku Poleszki w po- wiecie kupiskim, któiy mial synów: Míchala Piotrą i Jozefą Jana, oraz wnuków: Stanislawa, Maurycego Justyna, Míchala Hipólita Faustyna i Franciszka. 2 ak- tów archiwalnych wynika, že owi Wiwulscy posiadali m.in. majątek Rudañce w powiecie wiikomierskim, Radziwiliszki w upickim, folwark Wojszutyszki w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3322).
30 grudnia 1842 r. heroldia wileííska potwierdzila rodowitosó szlachecką 12 rodzonych i stryjecznych braci Wiwulskich: Witolda Jana, Stanislawa Juliana, Piotrą Chlodomira Jana, Boleslawa Piotrą Wladysíawa, Juliana Andrzeja, Mi- kolaja Mieczyslawa, Lubomira Waleriana, Antoniego Michala, Hilariona Wta- dyslawa, Jozefą Dominika, Edwarda, Pawla Jana. Z wywodu genealogicznego wynika, že za protoplast? rodu uznano wówczas Míchala z Wiwulskiego, užy- wającego herbu Prus III, który w 1734 r. nabyl od Kazimierza Bielawskiego majątek Tomiszki na Wilenszczyznie (CPAHL, f. 391, z. 5, nr 745).
WIZGIERD vd WIZGIRD (Vizgirda) herbu Odrowąž, Murdei io i wla- snego. Na początku XVII stulecia notowani byli w powiecie oszmiañskim, póz- niej równiez na Witebszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1055, s. 83- 85), Janusz Wyzgierd, podstarošci upicki, figurųje wsród sygnatariuszy uchwaty warszawskiego sejmu walnego z 1669 roku (VL, t. V, s. 19).
WLADYCZAÑSK1 (Vladičianskas) herbu Wladyczanski (na tarczy her- bowej po prawej stroníe korona, z iewej skrzydlo). Nazwisko wzi?li od miej- scowosci Wíadycze w województwie brzeskim. Zamieszkiwali tež w woje- wództwach miñskím i mohylewskim. Stynęli z patriotyzmu. Stanowili, jak si? wydaje, odgat?zienie pradawnego rodu wielkopolskíego Zar?bów vei Zarembów (herbu Zarąba), znanego juž na przetomie XIII i XIV w.
WLADYCZKO vd WLADYC2KA (Vladička) herbu Trzy Korony. Dawny ród szlachecki, notowany w ¿ródfach archiwalnych jeszcze przed rokiem 1492. Wladyczkowie mieszkali w Wladykiszkach w powiecie trockim. Mieli tež dobra na Žmudzi w powiecie rosieiískím (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 4126). W polowie XVII wieku ks. Wladyslaw Wladyczko byl prepozytem koscioia w Oszmianie {Litwa i Rus, 1912, t. II, s. 124).
Tomasz Swíqcki {Histotycme pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, t. II, s. 307) zanotowal o nich: „Wladyczka w Ksiqstwie Žmudzkim. Jan, pisarz Wielkiego Ksi?stwa Lilewskiego, od Aleksandra króla roku 1492 do Ros- syi w poselstwie wysíany, róznych zamków oddania upominat si?”.
WNOROWSKI (Vnorovskis) herbu Kosciesza, Rola, Strzegomia, Trąby. Początkowo (przed 1444 r.) uzywali tylko godla Rola i posiadali dobra Wnory na ziemi bielskiej (I. Kapica Milewski, Herbarz, s. 456; Spis szlachty Króiestwa Polskiego, s. 275). Kasper Niesiecki (Korona Polska, t- IV, s. 564) pisa! o nich: „Wnorowskí herbu KoSciesza w Brzeskim Kujawskim. N. Wnorowski mial za
382

sobą Annę Osiecką. Marcin, miecznik brzeskî kujawski, sędzia grodzki z seymu 1676. Samue! y Bronislaw w Bielskim 1632”.
Jan Gniewosz z Wnorowa wzmiankowany jest w uchwale sejmiku proszow- skiego z 13 grudnia 1622 r. {Akta sejmikowe Wojewodina krakowskiego, 1.1, s. 17). Andrzej Wnorowski z Wnorowa w 1648 r. od wojewôdztwa wilenskiego podpisa) elekcjç krôla Jana Kazimierza (VL, t. IV, s. 100). „Pan Wnorowski, mlodszy spod chorągwi jašnie wielmoznego jegûmosci pana wojewody ruskie- go”, zostal w 1668 roku uwolniony z niewoli tatarskiej. Mikolaj Wnorowski, komomik krolewski, wspomniany jest w uniwersale kröla Michaia Kory buta Wisniowieckiego z 10 maja 1673 roku. Ks. Hieronim Wnorowski byl czfonkiem konwentu klasztoru bazylianskiego w Suprasiu w 1795 roku.
W zapisie archiwalnym z 1804 r. czytamy: „Od dawnych czasöw dom wielmoznych Wnorowskich w powiecie braslawskim posiadal dziedzicznie ma- jątek Smotwy, a posledniej Legieniszki przezwany, ktôry i dopiero w possessyi tegož domu zostaje. Praprapradziad wielmoznych Wnorowskich, Stanislaw z Wnoröw Gniewosz Wnorowski mial in voto Maryannç Sqgaylôwnç, po ktôrej za darownym zapisem otrzymat rzeczony majątek, ktory to w, Wnorowski herbu Košeiesza po otrzymanym od žony zapisie zostawil sukcessorôw nižej wytnie- nionych: Samuela i Mikotaja. Samuel zostawil dwôch synôw: Wtadyslawa i Kazimierza, a Mikolaj czterech synôw: Jana, Stanislawa, Jerzego i Kazimierza” (CPAHL, f. 391, z. 1. nr 1660).
Zamieszkali na Wilenszczyznie Wnorowscy zostali potwierdzeni jako ro- dowita szlachta przez heroldię wilenską 14 czerwca 1827 r. (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1013, s. 62). Na liscie szlachty gubemi wilenskiej z 1839 r. zapisani zostali: Józef, Stanislaw, Jakub Henryk, Feliks Placyd, Piotr Adolf, Alojzy, Mikolaj, Karol, Justyn i Michat Wnorowscy (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 83, $. 5).
WNUCZEK (Anukaitis) herbu Jastrzębiec, Osiedleni byli we Wschodniej Malopolsce, Dali początek licznym rodzinom kresowytn, m.in. Lobaczewskim.
WNUK (Anūkas) herbu Jastrzębiec, Zamieszkiwaii w Malopolsce i na Wilenszczyznie.
WOBOLEWICZ (Vabalevičius, Vabalaitis) herbu Natęcz. Posiadali ma- jątki w powiecie oszmianskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3317).
WODORADZKI (Vadarackas) herbu Pobög odm. i Podkowa. Od 1544 r. zamieszkiwaii w powiatach oszmianskim i slonimskim (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 114), Wojciech Wijuk Kojalowicz pisal o tym rodzie; „Wodoradzcy w rožnych Wielkiego Ksiçstwa Litewskiego krajach. Przeciaw Wodoradzki za krôla Jagiella odwazny przeciw Krzyžakom žolnierz. Syn Przeclawa, Aleksander Wodoradzki, dworzanin krôla jegomošei Kazimierza, starosta kiemowski, zostawil z Dowgierdôwny, wojewodzianki wilenskiej, synôw Jerzego i Mikolaja”,
Podobne informaeje podawal Kasper Niesiecki {Korona Polska, t, IV, s. 564): „Wodoradzki herbu Pobôg w Xiçstwie Litewskim. Z Polski się tam przeniešii. Przeciaw Wodoradzki za krola Jagiella odwazny przeciw Krzyžakom
383

žolnierz; syn jego Alexander, dworzanin krôlewski, starosta kiemowski, zosta- wîl z Dowgirdowny, wojewodzianki wileriskiey, synôw Jerzego y Mikoïaja. Mikofay zaš byl marszalkietn u Gasztolda, wojewody wileiiskiego, syn jego Woyciech mîat za sobą Sokolinską, z ktôrey zostawil syna Mikoïaja, zona jego Radoszanska, z ktôrey synowie Jędrzey, Mateusz y Jakub”.
WODZBUN (Vadzbunas) herbu Grzymala. Ich rodowe siedziby znajdo- wafy się w powiecie wilkomierskim (CPAHL, f. 708, z. 2, nr 3, 184).
WOJAKOWSK1 (Vajakauskas) herbu Brochwicz II, Leliwa, Zadora. Od XVIII wieku znani byli na Wotyniu.
WOJCIECHOW1CZ (Vaitekavičius) herbu Rawicz. Ci posiadali dobra ziemskie w powiatach grodzienski i wiienskim (CPAHL, f. 391, z. 1 nr 1834). Wojciechowiczowie osiedleni w powiatach upickim i wilkomierskim pieczęto- wali się godlem Przyjaciel.
WOJCIECHOWSKI (Yaitekauskas) herbu Jastrzębiec, Jelita, Lubicz, Nalęcz. Wyvjôd familii urodzonych Woyciec hows kick herbu Jelita z 16 XII 1819 r. podkrešlal starožytnošė tego rodu i zaznaczal, že na mocy dekretu krôla Jana Ka- zimierza z 1651 r. Kazimierz Woyciechowski za zaslugi wojenne nagrodzony zostal wsiami Žamby i Towpajcie w Księstwie Žmudzkim, a prôcz tego posiadat dziedziczny majątek Gudyszki w powiecie oszmianskim. Wywodzący się w prostej linii od owego szlachcica Andrzej i Wiadyslaw Woyeiechowscy, synowie Stani- slawa, w 1819 r. uznani zostali przez heroldię w Wilnie za „rodowitą y starožyt- ną szlachtę polską’* (CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1010, s. 43-44).
WOJCZUN vėl WOJCIUN (Vaičiūnas) herbu Syrokomia, Ich dziedziczne
posiadlošci znajdowaly się na Wilenszczyznie i w Krôlestwie Polskim.
WOJDAG (Voidagas) herbu Ogonczyk. Dziedziczyli dobra ziemskie w powiecie lidzkim (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 91, 92, 426, 1094).
WOJDAT (Vaidotas) herbu Labędž, Podkowa i Tępa Podkowa. Osiedleni byli na Wilenszczyznie i Žmudzi (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 131).
WOJDYLLO (Voidila) herbu Rôza, Slepowron, Jastrzębiec, Košciesza, Suchekomnaty (CPAHL, f. 391, z. 8, nr 2443). Niewykluczone, iž przodkowie Ojca Èwiçtego Jana Pawla II (Karola Wojtyly) wywodzą się ze starožytnego rodu, juž przed wiekami znanego na terenie Wilenszczyzny i Grodzicnszczyzny, a požniej takže na Žmudzi, na Wolyniu oraz w Malopolsce.
W 1909 roku w heroldii wilenskiej zatwierdzono wywôd genealogiczny rodu Wojdyliôw herbu Košciesza, przedstawiający dzieje ošmiu pokolen (19 osôb plci męskiej) jednej z galęzi tej rodziny, od pierwszej poiowy XVII stulecia mieszkającej dobrach Wojdylly w Ksiçstwie Žmudzkim. 2a protoplastę rodu uznano Mikolaja Wojdyllę, ktôry mial syna Daniels, wnuka Michala, prawnuka
384

Mateusza, praprawnukow Jozefą Alojzego, dwuimiennego, oraz Jana. Do ostat- nich dwocii pokolen naieždi: Donat Rufm, S tani si aw Jozefat, Waclaw Jozef Antoni, Kazimiera Romuald, Adolf Hipolit, Donat Franciszek, Stanislaw Roman, Franciszek Jozef oraz Wincenty Wojdytlowie (Centralne Pahstwowe Ar- chiwum Historyczne Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4126, s. 90).
WOJDYLOWICZ (VaidilaviČius) herbu nieznanego. Ich rodowe posia- dtosci znajdowaly się w powiatach rosienskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3311, 3313).
WOJDYLOWSKI (Vaidilauskas) herbu Biaia R6za. Zamieszktwali w powiatach kowienskim i szawelskim (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4126).
WOJENKO (Karelis) herbu Oria. Znani byli od wiekow w Wielkim Księ- stwie Litewskim i w Koronie Polskiej.
WOJENSKI (Vojenskas) herbu Polkozic i Zadora. Kasper Niesiecki (/Corona Polska, t. IV, s. 568*569) pisal o Wojenskich herbu Polkozic z ziemi prze- myskiej oraz herbu Zadora, znanych w wojewddztwie krakowskim.
WOJEWODZKI (Vaivuckas) herbu Abdank. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. IV, s. 571) informowa! o dziejach tego rodu: „Wojewodzki herbu Abdank w Podlaszu dom starodawny, jeden z nich w expedycyi pod Smolenskiem, za Wladyslawa IV, krola, zginąl. Jan Wojewodka w Minskim podpisal elekcyą Wtadystawa IV, Pawet Jan Wojewodzki, filologu doctor y collega major, scho- lastyk šw. Anny. Jereini Kazimiera Wojewodzki, podezaszy czernihowski. Szy- mon podpisal elekcyą Augusta II z ziemi nurskiey”.
Tomasz Šwięcki (Hisioiyczne pamiątki znamienilych rodžiu i os&b dawnej Polski, t. II, s. 311} zanotowal: „Wojewodzki Stanistaw, z Wojewodek w ziemi drohicktej wojewodztwa podlaskiego, herbu Habdank, odwagą i sztuką rycerską wslawiony, jako męžny obronca twierdzy Smolefiska, gdy bowiem w roku 1632 w czasie bezkrolewia po šmierci Zygmunta III, Sebin, wodz, z wojskami rossyj- skiemi w sto tysięcy ludzi w miesiącu paždziemiku oblegl ten grod, chcąc odzy- skač to, co niegdyš przed lat 20 ulracil, i przez osm miesięcy gwaltowne szturmy przypuszczal, Wojewodzki, komendant podtenezas garnizonu, nieustraszony obrofica, wylomy inurow dawniejsze wysypanym walem zastawiwszy, bronil.
Z garšeią drabną swojego ludu na stražy zostawionego, wposrod mnostwa mieszkancow mniej zyczliwych Polsce z powodu unii brzeskiej tak dzielnie Smolenską bronil, dopoki mu na pomoc naprzod Krzysztof ksiąžę Radziwill, a potem Wladyslaw kr6I z 20 tysięcy wojska nie praybyli. Obskoczony Sebin wjego okopach i do kapitulacji przymuszony na dniu 14 lutego 1634 roku, z wojskiem swym bran, dziata i chorągwie zložyl.
Po przybydu krola pod Smolensk Wojewodzki bohaterską odwagą palając, gdy juž Rossyanie w swych tylko okopach bezpieczenstwa bronič zaczęii, w kilka- set dobranej jazdy przez most na Dnieprae przebywszy, na szance gdy z dobytą szablą wpadl, kulą karabinową ugodzony, polegl pelen najpiękntejszych nadziei, a stusznie obrohcą Smolenską nazwany rycerz.
385

Jeremi Kazimiere, podczaszy czemihowski, podhig podobienstwa syn pole- glego bohatera, komisare do rozgraniczenia tamecznych wojewodztw 1653 roku. Pawel Jan Wojewodzki, filozofii doktor, scholastyk šw. Anny, wydal Mowę o šw, Bonawenturze 1669 roku w Krakowie i Panegiryk na šmierc Dymitra l¥i- sniowieckiegon.
Ziemianie Wojewodzcy z ziemi podlaskiej zgodnie z rejestram z 1528 roku mieli na wojenną potrcebą wystawiač kilka koni (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XV, s. 1555). Jan Wojewodzki z Maiynina w 1654 r. walczyl wobronie Smolenską praed atakiem Moskwy. Porucznik armii carskiej Wojewddzki w 1794 r. zostal nagrodzony za odwagę wykazanąw walkach z povvstancami polskimi (Archiw wilen$kogo gene- ral-gubernatora, t, T, s. 678).
Rafat Wojew6dzki, szambelan dworu polskiego, figuruje na ližcie szlachty powiatu aszmianskiego z 1809 r. Spisok szlachty powiatu oszmianskiego przy- byiych do miasta gubemskisgo Wilna, ktora može wotowačy byč obrana na urząd z roku 1809 wymienia wšrod innych Marcelego Wojewodzkiego (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 4096). Tenže Marceii Wojewodzki w pierwszej polowie XIX w. posiadal zašcianek Kartowszczyznq koto Womian, liczący 38 dymow i 111 „dusz” - poddanych {CPAHL, f, 391, z. 1, nr 1015, s. 22).
Wojew6dzcy potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldię wilen- ską m.in. w latach 1823, 1827, 1832, 1834, 1844, 1849 (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 2855). Wilenscy, kowienscy, smolenscy i witebscy Wojewodzcy byli tą šamą szeroko rozgatęzioną rodziną (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 821).
WQJNA (Vainas, Karys) herbu Trąby. Dawny rod kresowy, znany na Wilenszczyžnie, Grodzienszczyžnie, Witebszczyznie, Minszczyžnie; slynący zmęstwa i zastug rycerskich w službie Rzeczypospolitej. Wielokrotnie potvvier- dzant byli jako rodowita szlachta preez heroldię wilehską (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, s. 21-23).
VVOJNA-JASIENIECKI (Vainas-Jaseneckas) herbu Haki i Trąby. Od wiek6w mieszkali na ziemi nowogrodzkiej.
WOJNA-SIDOROWICZ (Vainas-Sidaravičius) herbu Trąby. Ich dzie- dziczne majątki znajdowaly się na Wilenszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 11).
WOJNAROWICZ (Vainaravičius) herbu Lubicz. Zamieszkiwali w Malo- polsce i na Žmudzi — w powiatach rosienskim, szawelskim, upickim, a takže w oszmianskim i lidzkim na Wilciiszczyžnie (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707). O Wojnarowiczach wspominal Boleslaw Stareynski w swym niewydanym her- barzu, przechowywanym w dziale rękopisow Biblioteki Jagiellonskicj w Kra- kowie. Heraldyk ten twierdzif, že ich godtem byto Strzemię. Sylwester Korwin- Kruczkowski w ksiąžce Poczet Polakow yyyniesionych do godnošci szlacheckiej przez rnonardtow austriackich w czasie od roku 1775 do 1918 (s. 54) wzmian- kowal o Janie Wojnarowiczu oraz o Szymonie Wojnarowiczu z Žurawek (obda- rowanym ową godnošcią w roku 1791).
3S6

WOJNECKI (Vojneckis) herbu Strzemię. Miejscem ich osiedlenia byl po- wiat oszmianski (CPAHL, f. 39], z. 6, nr 7, 707).
WOJNIAT-PACEWICZ (Vojniatas-Paceviiius) herbu Leliwa. Dziedzi- czyli dobra ziemskie w powiatach wilenskim i oszmiaiiskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7),
WOJNICK1 (Vojnkkis) herbu Strzemię. Zamieszkiwali w wojewödztwach wilenskim i kowienskim (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 7, 707, 1622). Spokrewnieni byli z Wasilewskimi, Kosobudzkimi, Holowniami, Pohiedzinskimi, Linowskimi, Eydziatowiczami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3349).
WOJNICZ vel WOYNICZ (Voiničius) herbu Abdank i Poraj. Ich rodowe siedziby znajdowaly się na Nowogrodczyznie i Podolu, gdzie znani byli od XVI vvieku. Wojniczowie posiadali liczne dobra takže na Mihszczyžnie: Krasny Lug, Iwanowszczyzna, Zabiegi, Zapucie, Zapole (Spis ziemian mihskiej guberni, s. 135-136).
W XVII w. Jan, dworzanin skarbowy kröla Jana III Sob i ėsk i ego, posiadal dobra Lowcze w Nowogrödzkiem. Zostawii liczne potomstwo. Jego syn Stanislaw, skarbnik mscislawski, w malzenstwie z urodzoną Maryanną Szuszynską doczekai się synöw: Jözefa, stolnika nowogrodzkiego, Amoniego, lowczego brzeskiego, i Stefana. Teodor i Klemens Wojniczowie, ziemianie z wojewödz- twa braclawskiego, wzmiankowani są w dokumentach z XVI w. (Jugo-Zapadnyj Archiw, cz. 7, t. II).
5 listopada 1565 r. w slonimskim sądzie grodzkim „Lew Woynicz opowia- dat do ksiąg na urzędnika jegomošci kniazia Andrzeja Wisniowieckiego o tytn, iž w roku sim 1565, miesiąca Augusta 22 dnia, najechawszy na wlaiciwe pole moję, Drenienie pod Talewicze, poddanych pozbiwal i cztery woly z sochami i narogami pobral” (AWAK, t. XXII, s. 185).
Na podstawie pizywileju nadanego przez kröla polskiego Jana III w 1692 r. Jan Wojnicz herbu Abdank otrzymal majątek Lowcze w wojewödztwie wilenskim. Aleksander Wojnicz podpisai w 1764 r. w imieniu sztachty nowogrödzkiej elekcję kröla Stanislawa Augusta Poniatowskiego (VL, t. VII, s. 122). Szymon Woynicz byl .Jeneratem Jego Krölewskiey Mošci powiatu oszmianskiego” w 176S roku.
W powiecie tym przez stulecia istniata miejscowosc Wojnicze. Zamieszkali w powiatach oszmianskim, dzisnenskim i wilejskim Wojniczowie w XIX wieku wielokrotnie potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldię wilenską. Wojniczowie zamieszkali na Wilenszczyznie posiadali tu przewainie nieduze foi- warki (Kobtelce, Borsuki, Izbiszcze, Hulaki) i przez maizenstwa spokrewnieni byli z Zebrowskimi, Bobrowskimi, Grekowiczami, Wolejkami, Gintowtami, Tracew- skimi, Krotami, Orzeszkami (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3348; f. 391, z. 7, nr 4117,1), Drzewo genealogiczne, zatwierdzone przez heroldtę wilenską w 1909 roku, przed- stawia siedem pokoleri tego rodu (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 4126, s. 44).
Wywöd familii urodzonych Woyniczöw herbu Poray z 1819 r. stwierdzal, že „dom imienia urodzonych Woyniczöw w odlegley starožytnosci dostoynošcią szlachecką zaszczycony, stając się užytecznym w spoieczenstwie, uzywal
387

wszelkich praw y swobdd, jakiemi stan szlachecki jest udarowany, z ktdrey to familii, ominąwszy wide poprzedniczych pokoleii, Symon Woynicz za pierw- szego praodka w ninieyszym wywodzie wzięty jako obywatel powiatu oszmiari- skiego (..,) przez panującego naowczas nayjaįnieyszego Augusta 111, kr61a pol- skiego, na urząd dozywotni woznego mianowany zostal (...)■ Ow Symon Woynicz zostawit syna Jozefą, ktoren ze związkow szlubnych malžehskich z urodzoną Elžbietą, z domu Woyciechowską, wydal na swiat syna Jerzego Ja- kuba" (ochrzczonego w Komajsku 8 kwietnia 1757 r).
Woyniczowie herbu Abdank w XIX wieku nie posiadali juž wtasnych ma- jątkow i Jerzy Jakub sprawowal funkcje zarządcy lub ekonomą po dworach bo- gatszej szlachty {CPAHL, f. 391, z. I, nr 1010, s. 110-111). lnni Woyniczowie, rowniez herbu Abdank, mieli posiadiošč Lowcze w Nowogrodzkiem (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, s. 57-59). Ci Wojniczowie potwierdzani byli jako rodowita szlachta przez heroldię grodzienską. Zamieszkali w okolicach Grodna reprezen- tanci tego rodu często služyli w armii carskiej i ulegli rusyfikacji (CPAH Biato- rusi w Grodnie, f. 332, z. 2, nr 1, s. 263-266).
WOJNIKIEWICZ (Vainikevičius) herbu Przyjaciel. Ich rodowe siedziby znajdowaly šią w powiecie wolkowyskim.
WOJNILOWICZ (VainUavičius) herbu Wojnilowicz (Syrokomla odm.). Wonilowiczowie byli rodem cieszącym šią wielkim szacunkiem na Kresach (CPAHL, f. 391, z. 6, nr 418, 1131, 1622). Teodozy i Jakub Wojnilowiczowie naleželi do zaufanych osob nowogrodzkiego namiestnika kniazia Witolda, Pie- trasza Montigirdowicza, jeszcze w 1398 r. (AWAK, t. XI, s. 4). Symon Wojnilowicz, szlachcic z wojewodztwa grodziehskiego, wymieniany jest w 1585 roku w aktach sądu grodziehskiego (AWAK, t. I, s. 8). Tomasz Wojnilowicz byl se- kretarzem krolewskim okolo roku 1645. Ludwik, Tomasz (sekretarz krolewski), Trojan (podczaszy mscistawski) Wojnilowiczowie w 1648 roku podpisali elek- cją krola Jana Kazimieraa w imieniu szlachty wojewodztwa nowogrodzkiego (VL, t. JV, s. 107). Fraciszek Kazimiera Woynilowicz mial nadany lytui podcza- szego mozyrskiego od 1722 roku.
WOJNIUSZ (Voiniušis) herbu Trąby. Miejscem ich osiedlenia byl powiat oszmianski (CPAHL, f, 391, z. 10, nr 74).
WOJNO (Vaina) herbu Natęcz i Trąby, Zamieszkiwali w Krolestwie Pol- skim, j ak tež na Wilehszczyznie, Grodzienszczyžme i Minszczyžnie.
WOJNOW1CZ vėl WOYNOWICZ (Voinovičius) herbu Nalącz. W uchwale warszawskiego sejmu walnego z 1673 r. podpisanej przez krola i poslow czyta- my: „Jako w pilnej mamy konsyderacji statecznie zawsze w r6žnych naszych i Rzeczypospolitej okazyach wyswiadczone merita urodzonego Jana Franciszka Woynowicza sen Woynowskiego, ktčre z wrodzonej ochoty swojej na dworze naszym i najjašniejszego antecessora naszego wiemie zawsze i ¿yczliwie continual; tak chcąc go bardziej do naszej i Rzeczypospolitej zachącič ushigi, merita
388

jego naležytą pensamus wdziącznošcią, onego do prerogatywy szlacheckiej, et immunitates status equestris ordinis za pozwoleniem wszech stanow, na seym teražniejszy zgromadzonych, przypuszczamy i przywilej na to approbujeray” (VL, t. V, s, 7-9). Z zapisow dowiadujemy šią tež, ¿e Jan Franciszek Wojnowicz w 1674 r. podpisaf akt warszawskiego sejmu walnego (VL, t. V, s, 146).
Wywod familii urodzonych z Nielinka Woynowiczow herbu Nalęcz, przed- stawiony w Wilnie 18 pazdziemika 1832 r., podawal, iž „przodkowie teyže familii, užywając praw y swobod stanowi szlacheckiemu wlasciwych, za pošwią- cenie šią dla dobra kraju y okazane zaslugi dla krolow panujących mieli od nich nadane dobra ziemskie szlacheckie, mianowicie, že Nielink Woynowicz, za protoplast? do ninieyszego wywodu biorący šią, mial daną sobie ziemię Trey- niowo y Pustowszczyzn? Gudbudowo zwane z poddanymi, y Nikielewo, utwicrdzoną przywilejem krolowey Bony w roku 1536”. Wojnowiczowie herbu Nalącz od początku XVII wieku posiadali na mocy przywilejow krola Zygmunta III i Jana III rowniez majątek Trejniszki w Ksiąstwie Žmudzkim.
Wspomnianą posiadiosč Gudbudowo po Bartlomieju Woynowiczu odzie- dziczyli Jerzy i Pawel, jego synowie (na podstawie przywileju krola Zygmunta). Jerzy Woynowicz mial z žony Doroty Wyszomirskiej syna Jana Franciszka An- drzeja (ur. 1641), „dworzanina skarbowego Jego Krolewskiej Mosci”. Pozniej rozgalązili si? Woynowiczowie ze Žmudzi takže na Mihszczyzną. W roku 1831 radca tytulamy Wojnowicz mianowany zostal przez wladze rosyjskie czionkiem komisji šledczej (jako thimacz), mającej zbadač stopien winy poszczegolnydl uczestnikow „polskiego buntu” w gubemi wilenskiej. Szlachcic 6w byl wiąc zapewne iojalny wobec wladz (CPAHL, f. 391, z. 9, nr 321).
W 1832 r. za „rodowitą i starožytną szlachtą” uznani zostali liczni czlonko- wie tego rodu: Tomasz, Tadeusz Piotr, Benedykt, Jozef, Antoni Franciszek, Wincenty Michal, Kazimierz Karol, Aleksander Jan i inni (CPAHL, f. 391, z. 1, nr 1029, s. 35-37). W 1848 roku heroldia kowieriska potwierdziia rodowitosc szlacbccką Wojnowiczow zamieszkatych w tymže powiecie (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3345). Genealogja z 1909 roku przedstawia dziewięč pokolen tego domu - 21 osob (CPAHL, f. 391, z, 7, nr 4126, s. 34).
WOJNOWSKI (Vainauskas) herbu Ostoja. Pochodzili z wojewddztwa krakowskiego. Zamieszkiwali w powiatach wilejskim, wilenskim, zawilejskim, nowoaleksandrowskim i w Wilnie. Ptsal o nidi Bartosz Paprocki: „Wojnowscy, byl wieku mėgo Marein na dworze krola Zygmunta Augusta w lasce, potein jurgieltem i wrotnictwem na zamku krakowskim opatrzon, na tymže zywota dokonal, cztowiek cnotliwy, spokojny, Pana Boga šią bojący”.
Wywod familii urodzonych z Woynowa Woynowskich herbu Ostoja z 30 marca 1818 r. podawal: „Kazimierz Woynowski, ziemianin powiatu witkomier- skiego, posiadając majętnošc dziedziezną z przodkow na si? spadlą, Skuduciszki Zwirbliszki zwaną, tąž požniey prawem wieezysto-zrzeeznym przedažnym 1684 Januarii 18 datowanym Giedeonowi i Jozefowi Paszkiewiczom wybyl, y miądzy dalszympotornstwem splodzil syna Dominika (...),
Ktory to Dominik Kazimierzewicz Woynowski, dziad wywodzących sie, mając majętnošč Poszarawkscie w powiecie upickim przez šią nabytą, oną sy-
389

nowi swemu testamentem w roku 1741 Apryla 12 sprawionym do sukcedowania pizeznaczyl. Ten zaš mial synöw trzech”. W 1818 r. heroldia w Wilnie uznala Franciszka z synami Rafalem i Danielem, Dominika i Stanislawa, synöw Stanislawa Dominikowicza Woynowskiego, za „rodowitą y starožytną szlachtę pol- ską”, wpisując ich do klasy pierwszej ksiąg szlachty gubemi Jitewsko-wilenskiej (CPAHL, f. 391, z. 4, nr 3343). Woynowscy spokrewnieni byli m.in. z Butlera- mi, Gniazdowskimi, Juchniewiczami, Cybulskimi, Sokolowskimi, Siemienowi- czami, Jak podawal Spis ziemian minskiej gubemi {s. 11), Wojnowscy posiadali wöwczas w powiecie miiiskim dobra Stajki.
WOJSZKO (Vaiškas) herbu Labędž odm. („w polu niebieskim labędž bialy stoi w lewo obrocony; nad koroną polksięžyc zloty, nad nim gwiazda ta- kaž”). Znani byli na Litwie jeszcze przed 1560 rokiem (Biblioteka Jagiellonska w Krakowie - Dzial r^kopisöw, 7015-111, s. 20).
WOJSZNAR (Vaisnorius) herbu Kot Morski. Posiadali dobra ziemskie w Kn> lestwie Polskim i na Žmudzi. Byli szeroko rozgalęzieni i slymii zczynöw rycerskich.
WOJSZNAROW1CZ (Vaišnarovičius) herbu Slepowron. Znani byli na Žmudzi i Wilenszczyznie jeszcze przed 1550rokiem.
WOJSZWILLO (Vaišvila) herbu Lew, Korczak, Qgonczyk, Rawicz, Juno- sza, Spod Wiezy. Osiedleni byli na Wilenszczyznie i Žmudzi. Wywöd familii urodzonych Woyszwillöw herbu Spod Wiezy z 19 marca 1836 roku podawal: „Familia Woyszwillöw od najdawniejszych czasow w Xięstwie Žmudzkim na dziedzicznych posiadlosciach ziemskich zamieszkala, szczycąc się prerogaty- wami stanu szlacheckiego, uzywa herbu Spod Wiezy zwanego. Protoplasta tej familii Jan Woyszwilto, a po nim synowie jego Hrehory, Szymko, Jan, Bartlo- miej, Stanislaw i Marcin Janowiczowie Woyszwitlowie, jako szlachta, mieli dziedziczne swoje posiadlosci ziemne w Xiqstwie Žmudzkim na wlosci Karklaii- skiej Grąšcie, Kieturakie, Wojbaciszki i dalszemi nomenklarurami nazwane, lecz gdy częšč gruntöw ich w czasie pamiary wlöcznej döbr krölewskich wlosci Po- tumszewskiej i Medyngianskiej podjęta, i do tychže döbr krölewskich przylą- czoną zostala, otrzymali oni w zamian wlasnosci swojej z rozporządzenia Jana Chodkiewicza, starosty žmudzkiego, ziemi osiedäonej we wlosci Karklaiiskiej we wsi Gorayniach wlok pięč i morgöw dwanascie oraz we wlosci Powonden- skiej we wsi Spingiach wlok osiedlonych dwie, jak o tym przekonal 1554 r. Oktobra 4 datowany list rewizorski Jana Andrzejowicza llgowskiego, podstaro- šciego žmudzkiego”.
W kolejnych wiekach Woyszwilowie nabywali i tracili rözne posiadlosci przewaznie na Žmudzi, ale odgalęzili się röwniez na siowianską Litwq, m.in. mieszkali w Wilnie. Brali žony z takich domöw, jak: Zdanowiczowie, Wi- smonttowie, Monkiewiczowie, Dobkiewiczowie, Igorowie, Labanowscy, Jano- wiczowie, Jakubowscy, Giedgowdowie. W 1836 r. heroldia wilenska potwier- dzila szlachecką rodowitosö ponad dwudziestu Woyszwillöw (CPAHL, f. 391, z. 7, nr 990, s. 72-75).
390