RODY SZLACHECKIE IMPERIUM ROSYJSKIEGO

P


PALICYN herbu własnego; ród rosyjski polskiego pochodzenia. Do Moskwy przybyli z Podola około roku 1383. Bobrinskij (t. 1, s. 409-410) mówi, że z Podola przybył w 1373 roku do Moskwy Jan Mikołajewicz przezwany Palica, od którego poszli rosyjscy Palicynowie.

PANKRATOW herbu własnego. Zawsze podkreślali swe polskie pochodzenie. Wywodzili się z ziem białoruskich.

PANKRATIEW herbu własnego. Panowie Pankratiewowie z województwa połockiego na Białorusi byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 13).

PANOW herbu Łabędź odm.; ród rosyjski polskiego pochodzenia; w Moskwie od 1619 roku.

PANTELEJEW herbu Łabędź odm.; ród rosyjski polskiego pochodzenia. Według legendy rodzinnej wywodzili się od niejakiego „pana Teleja”, Polaka, który jeszcze w XV wieku przybył do Rosji. (Por.: Rummel, Gołubcow, RS, t. 2, s. 247).

PARCZEWSKI herbu Nałęcz. W Polsce notowani od roku 1400; w Rosji od XIX wieku. Z tej rodziny pochodził Konstanty Parczewski (1891-1945), rosyjski emigracyjny eseista, historyk i pisarz.

PARENAGO herbu własnego; notowani w Rosji od 1615. Przedtem rezydowali na Litwie.

PASKIEWICZ herbu Radwan odm. i własnego; książęta rosyjscy pochodzący od polskiej rodziny Paszkiewiczów.
S. Uruski (Rodzina, t. 13, s. 227-228) podaje: „Paskiewicz herbu Radwan odm. Książęta i hrabiowie. (...) Jedna gałąź litewskiej rodziny Paszkiewiczów, herbu Radwan, osiedliwszy się w Małorosyi w XVII stuleciu, zmieniła nazwisko na Paskiewicz.
Jan, syn Teodora, jeden z najzdolniejszych i najszczęśliwszych wojowników rosyjskich, ur. 1782 roku, odznaczył się w wojnie z Turcją 1806-1810 roku pod Braiłowem i Pamlą, a w wojnie francuskiej dzielnie walczył pod Smoleńskiem 1812 roku; pod Lipskiem 1813 roku został generał-porucznikiem, zdobywszy na nieprzyjacielu 4000 jeńców i 40 armat; w 1827 roku dowodził w wojnie na Kaukazie, zdobył Erywań, pobił na głowę księcia Abbana Mirzę i zmusił nieprzyjaciół do korzystnego dla Rosji pokoju; w nagrodę czego został mianowany hrabią z tytułem Erywański i odmianą w herbie.
W 1831 roku zdobyciem Warszawy zakończył powstanie polskie; feldmarszałek od 1829 roku, został namiestnikiem w Królestwie Polskim i dostał godność książęcą z tytułem Warszawski i odmianą w herbie 1831 roku. W 1849-1850 roku dowodził wojskiem rosyjskim wysłanym na pomoc Austryi przeciw Węgrom, których pokonał i zmusił do uległości. W 1854 roku objął dowództwo przeciw Turkom, zdobył twierdzę Isakczę i Hirsowę i dostał w Królestwie majorat królewszczyznę Dęblin z nazwą rosyjską Iwangorod, a w Cesarstwie majątek Homel. Feldmarszałek umarł 1856 roku w Warszawie, i z Elżbiety Grybojedow, damy dworu rosyjskiego, zostawił córki: Aleksandrę Bataszow, Orszę Wołkońską, Anastazyę Łobanow-Rostowską i syna Teodora, generała wojsk rosyjskich, żonatego z ks. Ireną Woroncow-Daszkow”.
Jeśli chodzi o okres polski tego rodu, to Paszkiewiczowie herbu Radwan spokrewnieni byli z Giedrojciami, Mieszkowskimi, Morawskimi, Jerzykowiczami, Jurewiczami, Sinkiewiczami, Adamowiczami, Zabiełłami, Wojniuszami. Węgierskie źródło genealogiczne podaje: „Paskiewicz herbu Radwan odmiana. Od 1409 roku na Litwie i Ukrainie. Od 1831 roku tytuł książęcy z dodatkiem „książę warszawski” dla carskiego rosyjskiego marszałka polnego Paskiewicza hrabiego Erywańskiego”. (S. Graf von Szydlow-Szydlowski, N. R. von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, Budapest 1944, s. 71).
W XVII st. istniała w Wilnie przy ulicy Trockiej kamienica zwana Paskiewiczówką. (Volumina Legum, t. 4, s. 380).
Trudno byłoby dziś dokładnie dociec, z której gałęzi polskich Paszkiewiczów poszli Paskiewiczowie. Może z bojarów królewskich na Mińszczyźnie, używających w XV-XVI wieku formy nazwiska Pazkiewicz. (Por.: RIB, t. 15, s. 1685-1688). A może od śląskiego, też przed wiekami znanego odgałęzienia, z którego niejaki „Paskowitz, Schlesier” (Ślązak) figuruje na liście uczestników bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku po stronie niemieckiej jako Rothenfuhrer (Johannes Voigt, Namen-Codex der Deutchen Ordens-Beamten, Königsberg 1843, s. 122). Hans Paskowitz był natomiast oficerem w okresie Wojny Trzydziestoletniej. (tamże, s. 129).
Wywód familii urodzonych Paszkiewiczów herbu Radwan z 29 listopada 1832 roku twierdzi, że: „familia urodzonych Paszkiewiczów od naydawnieyszych czasów w rzędzie rodowitey i starożytney szlachty polskiey licząca się (...) używa herbu Radwan (...) Przodkowie tey familii, szczycąc się prawami i swobodami stanowi szlacheckiemu właściwemi, dziedziczyli dobra ziemskie szlacheckie”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 99-100).
Wydaje się jednak, że interesujący nas Paszkiewiczowie posiadali pierwotnie swe gniazdo w powiecie oszmiańskim i stąd najprawdopodobniej poszła też linia Paskiewiczów.
Wywód urodzonych Paszkiewiczów herbu Radwan z 1799 roku donosi, że jedna z gałęzi tego rodu posiadała majątek Kowszewo. Heroldia wileńska uznała wówczas Dominika, stolnika parnawskiego, oyca, Michała, syna, Paszkiewiczów z possesyi Płotek „za rodowitą y starożytną szlachtę polską”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 948, s. 396).
Inna gałąź tego rodu – jak podaje wywód z roku 1800 – dziedziczyła majętność Marcinkiszki w powiecie lidzkim, którą Jerzy Paszkiewicz pozostawił swym synom Mateuszowi i Danielowi w roku 1720. (tamże, s. 647-648).
Wywód genealogiczny, zatwierdzony w 1800 roku przez heroldię wileńską, podaje, że: „familia urodzonych Paszkiewiczów, starożytną zaszczycona prerogatywą szlachecką, w niektórych osobach swoich za wierność Ojczyźnie y tronowi oraz za chwalebne czyny y popisy czasów wojen nadawane, przywilejami od panujących dobra posiadała i z własnego nabycia dziedziczyła. A z tey idący Ławryn Paszkiewicz, pierwszy przodek i za protoplastę na linii wzięty, równie z przodków swych szczycąc się rodowitością szlachecką, zostawił synów dwóch: Piotra y Mikołaja, z których Piotr za zasługi wojenne otrzymał przywilej na dobra Domaszewo i Kreputowszczyznę w powiecie brasławskim leżące w roku 1589, apryla 14 dnia, przez Króla Polskiego Zygmunta III i powtórnie roku 1633, lipca 13 dnia, przez króla Władysława IV konferowany. Possydując takowe dobra, jak tenże okazuje przywilej, miał synów trzech, takoż Piotra, Stefana y Andrzeja. (...) Z trzech rzeczonych synów Piotr Piotrowicz Paszkiewicz miał synów dwóch Romana y Aleksandra, Stefan także dwóch Jana u Samuela; Andrzey - jednego Jana. Ci między sobą bracia stryjeczno-rodzeni, possydując zaścianek Szymkowicze zwany, do Starego Miadzioła w powiecie oszmiańskim położonego, przynależący (...) tamże czasu inkursji krajowey y woyny z Moskwą pod Miadziołem w roku 1659 praktykowaney, przez ogień z majątku y dokumentów imieniowi swemu służących, obnażonemi zostali”...
Testament Samuela Paszkiewicza z sierpnia 1665 roku, przechowywany w CPAH Litwy w Wilnie (f. 391, z. 1, nr 1152) brzmi: „Ja, Samuel Stefanowicz Paszkiewicz, mając z codziennego przekonania niemylne doświadczenie, że każdy człowiek żyjący na tym świecie prędzey lub późniey dług śmiertelności wypłacić musi, przeto y ja, będąc podległy temu Boskiemu wyrokowi, ile będąc ciężką chorobą złożony, dopóki zostając przy zdrowych zmysłach y dobrey pamięci, a chcąc zapobiedz na przyszłość mogącym wyniknąc po śmierci mojej rozterkom i niesnaskom, tym testamentem ostatniey woli mojey postanowiłem uczynić następne rozporządzenie.
Najpierw, gdy mnie Stwórca Wszechmocny w tey chorobie mojey do wieczności powołać raczy, to y Duszę moją nieśmiertelną Jemu w ręce przenayświętsze polecam y oddaję, prosząc o przyjęcie y wstawienie się nayświętszey Maryi Panny y wszystkich świętych patronów moich, iżby raczyli błagać Majestat Boski o odpuszczenie ciężkich grzechów moich, a ciało moje grzeszne, jako proch ziemny z ziemi utworzone, teyże ziemi ma być oddane y pochowane na cmentarzu parafialnym przy kościele obrządkiem wiary świętey katolickiey ze mszami świętemi, exekwiami y rozdaniem jałmużny dla ubogich podług przeznaczenia domowego; po wtóre, dobra moje ziemskie dziedziczne Dowszyszki zwane, w powiecie oszmiańskim leżące, prawem naturalney sukcesyi po bezpotomnie zeszłych Mikołaju y Janie Stanisławowiczach Paszkiewiczach, stryjecznych braciach, do aktorstwa doszłe, dotąd, w spokoynym moim władaniu zostające, ze wszelkim budowaniem domowym y gumiennym, z gruntami oromemi i nieoromemi, z łąkami, wygonami, lasami, sadami, ogrodami, wypustami, z poddanemi wieczystemi, z ich (...) płci obojey powinnością y dobytkiem pod dożywotne władanie y szafunek JW Halszce Samuelowey Paszkiewiczowey, żonie mey miłey, zostawuję, a zaś aktorstwo y dziedzictwo rzeczonych dóbr Dowszyszek z tym wszystkim, jak się wyżey pomieniło, ze wszyskiemi przynależnościami y poddanemi oraz wszelkim ruchomym funduszem synowi mojemu miłemu, małoletniemu Grzegorzowi Samuelewiczowi Paszkiewiczowi wiecznością zapisuję y aktorem czynię, a za opiekunów nad synem moim JWpanów Józefa Zawadzkiego, sędziego Ziemi Oszmiańskiey, y Tomasza Czechowicza, komornika, upraszam. Na ostatek żegnam miłą moją małżonkę, dziękując Jey za małżeńską życzliwą przyjaźń, prosząc o czułe staranie nad małoletnim synem naszym; żegnam y błogosławię miłego syna y polecam onego łasce y miłosierdziu Boskiemu (...)”.
Jak wynika z późniejszych genealogii, Grzegorz Paszkiewicz wyrósł pomyślnie i dochował się pięciu synów (Michał, Kazimierz, Piotr, Mateusz, Dominik) oraz kilkunastu wnuków.
Później posiadali Paszkiewiczowie też dobra Wólkę, Łunin, Kamionkę, Proniuny, Dowszyszki w powiecie oszmiańskim. Wszędzie i zawsze uchodzili i uznawani byli za starożytną i rodowitą szlachtę polską. Na wszystkich jednak ziemi ojcowskiej nie starczało, ten i ów młodzieniec czuł się nieraz zmuszony szukać chleba w szerokim świecie.
Historycy rosyjscy mają nieco odmienną wersję pochodzenia rodu Paskiewiczów, która w zasadzie tylko uzupełnia wywody Seweryna Uruskiego, wskazując na przezwisko jednego z Paszkiewiczów, który przybył do Cesarstwa Rosyjskiego.
„Przodkiem Paskiewiczów - jak podaje A. Bobrinskij (cz. 2, s. 6-7) – był Teodor Calenko, który przybył z Polskiego Wołynia do Pułku Połtawskiego w XVII wieku. Syn jego Jakub miał przezwisko Paśko-Cały. Ten Paśko miał syna Jana (Iwana), według miejscowego obyczaju językowego Paśkiewicza. Od niego poszli Paskiewiczowie”.
Ten wątek przesadnie uwypukla Obszczij gierbownik (t. 1, s. 245), w którym czytamy, że Teodor Cały przybył z polskiego Wołynia do Połtawy, był oficerem w wojsku rosyjskim, a syn jego miał na imię Paśko Cały, którego potomstwo korzystało z nazwiska Paśkiewicz.
Gdyby Teodor o przezwisku Cały nie pochodził od Paszkiewiczów, byłoby niezrozumiałe, jakim prawem używał herbu polskiego. Bo przecież wszyscy rosyjscy i ukraińscy heraldycy uznają, że Paskiewiczowie używali herbu Radwan odmienny. (Por. W. Łukomski i W. Modzalewski, Małorossijskij gierbownik, s. 132, Petersburg 1914; Lakier A., Russkaja gieraldika, t. 2, s. 458).
Książę Piotr Dołgorukow (Rossijskaja Rodosłownaja Kniga, cz. II, s. 90-91, SPb 1854) podaje: „Familia Paskiewicz vel Paszkiewicz jest pochodzenia litewskiego. W roku 1622 spotykamy imiona: pewnego Paszkiewicza, będącego podstarościm kowieńskim, Jakuba i Stanisława Paszkiewiczów, ziemian litewskich; tamże byli ziemianami w 1700 roku Piotr, Marcin, Stanisław i Stefan Paszkiewiczowie. (...) Jedna z gałęzi familii Paszkiewiczów osiedliła się w Małorosji pod imieniem Paskiewiczów. Radca kolleżski Fiodor Paskiewicz (zm. 1833) z małżeństwa swego z Anną Osipowną N.N. miał trzech synów: Grigorija (zm. 1844), będącego generał-majorem artylerii, Iwana (obecnie najjaśniejszego księcia Warszawskiego), i Stiepana, który służył rzeczywistym radcą państwa i gubernatorem w Kursku...
Herb szlachciców polskich Paszkiewiczów: w polu błękitnym trzechlistna chorągiew kościelna z frędzlami, a u góry chorągwi do połowy wychodząca strzała. Na tarczy rycerskiej: hełm i korona z trzema piórami strusimi”.
Gałąź małorosyjska używała innego herbu, a Iwan Paskiewicz jeszcze innego, nadanego mu osobiście. Rodowym majątkiem była wieś Szczyglice w powiecie mohylewskim; później też Homel (około 20 tys. dusz).

PASKUDZKI vel PASKUCKI herbu Zadora; urzędowo notowani w Królestwie Polskim od około 1600 roku. Z tego rodu wywodził się Mikołaj Antonowicz Paskucki (1894-1945), działacz państwowy ZSRR; urodzony w Kamieńcu Podolskim, kształcił się w Aszchabadzie, od 1915 w wojsku rosyjskim; w latach 1919-1920 przewodniczący Rewolucyjnej Rady Wojskowej Frontu Zakaspijskiego, w 1925-28 przewodniczący rady ministrów i Gosplanu Turkmeńskiej SRR, od 1928 zastępca ministra rolnictwa Turkmenistanu. Nagrodzony orderami ZSRR za zasługi dla rozwoju gospodarki narodowej.

PASZKIEWICZ herbu Radwan odm. Stanowili jeden z najbardziej dawnych i rozbudowanych domów szlacheckich Rzeczypospolitej.
O Paszkiewiczach herbu Radwan Seweryn Uruski podaje: „Iwaszko, dworzanin królewski, otrzymał 1499 roku przywilej na grunt w powiecie łuckim. Stanisław Piotrowicz, starosta horodeński 1508”...
Żony brali z takich domów, jak Rosiccy, Okuszkowie, Czerniccy, Żabokrzyccy, Wasilewscy.
W 1499 roku wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk potwierdził posiadanie przez dworzanina Iwaszkę Paszkiewicza siedmiu dworzyszcz we włości mielnickiej powiatu łuckiego. (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 552-554).
Księga wydatków W.Ks.L. za okres 1506-1511 zawiera m.in. zapis: „Bojarynu wojewody wileńskogo Bohdanu Paszkiewiczu 6 boczok soli z myta kowienskogo”. (RIB, t. 15, s. 624).
Hanus Paszkiewicz, „bojar ciahły”, figuruje w jednym z dokumentów, napisanym 14 marca 1567 roku w Warszawie, a dotyczącym sprzedaży majątków Stajki i Kroszyn na Mińszczyźnie przez Tatarów Mortuziczów podkanclerzowi W.Ks.L. Ostafiemu Wołowiczowi. (Akty izdawajemyje..., t. 31, s. 13, 15).
W roku 1720, 27 kwietnia „na urzędzie Jey Imperatorskiey mości ziemskim powiatu rohaczewskiego comparens personaliter jegomość pan Mikołaj Paszkiewicz, senacki kancellarzysta, kopią inwentarza z ograniczeniem mierkułowickiego ad acta podał”... (Akty izdawajemyje..., t. 38, s. 1).
Jedna z gałęzi Paszkiewiczów herbu Radwan gnieździła się od połowy XVIII wieku w okolicy Wornie na Żmudzi, m.in. w Krożach. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 100-101).
17 lutego 1735 roku Gabriel Łęczyński, „parochus Ecclesiae Macoviensis, Canonicus Sendomirensis, babtizavo Conversum aperfidia Judaica juvenem annorum 8 Jozephum Joannem cognomine Paszkiewicz”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2162, s. 8). Tenże Józef Paszkiewicz z Marianną Sarosiekówną miał synów Wawrzyńca, Michała i Nikodema, ochrzczonych 31 sierpnia 1802 i 9 stycznia 1810 roku. Rodzina ta używała herbu Prawdzic.
Marcin, Franciszek, Józef, Wincenty Paszkiewiczowie figurują na liście szlachty powiatu oszmiańskiego 1809.
Paszkiewiczowie używający herbu Doliwa przeważnie mieszkali w Ks. Żmudzkim; herbu Tołokoński w Mińsku i Województwie Mińskim. (Por.: CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4095, s. 22-24; 89-92; 182-183).
Paszkiewiczowie herbu Jastrzębiec dziedziczyli majętność Zabelowce w powiecie lidzkim. (tamże, s. 649-680).
Jedna z gałęzi tego domu po zakorzenieniu się w Rosji dała początek tamtejszym Paszkowom, inni zaś pozostali przy tradycyjnej formie nazwiska.
Rodosłownaja Kniga (t. 2, s. 359) donosi: „Paszkowy. Wyjechali iz Polszi. Nazwanije połuczili ot odnogo iz roda ich, prozywajuszczegosia Paszkiewicz”...
Pierwszą trąbę aerodynamiczną w Rosji zbudował inżynier wojskowy W. A. Paszkiewicz (1844-1930) w Artyleryjskiej Akademii Św. Michała w Petersburgu w 1871 roku.

PASZKOW herbu własnego; pochodzą od jednego z polskich Paszkiewiczów, który przeniósł się do Moskwy przed 1604 rokiem. Bobrinskij (t-. 1, s. 632) wskazuje jako rok osiedlenia 1584. Być może z tego rodu wywodził się wybitny pisarz Maksym Gorki (1868-1936), otruty na rozkaz J. Stalina.

PAWŁOW herbu własnego; ród rosyjski (od 1683) polskiego pochodzenia.
Zamieszkali w województwie połockim Pawłowowie byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 13).
Z tej rodziny wywodził się wybitny fizjolog i psycholog Iwan Pawłow (1849-1936), laureat nagrody Nobla z 1904 roku.

PAWŁOWSKI herbu Bawola Głowa, Godziemba, Gozdawa, Gwiazda, Jastrzębiec, Korab, Korwin, Leliwa, Półkozic, Pierzchała-IV, Ślepowron, Wierzbna. Bartosz Paprocki pisał o Pawłowskich Leliwitach: „Pawłowscy w oświęcimskim albo zatorskim powiatach, z których był Stanisław biskupem ołomunieckim; uczony i przykładny biskup”.
Pawłowscy spokrewnieni byli m.in. z Powidaniczami, Michałowskimi, Klonowskimi, Żmudzkimi, Biliunasami. Siedzieli w powiatach: telszewskim, kowieńskim, wileńskim, oszmiańskim, wiłkomierskim, trockim, wilejskim, lidzkim i innych.
Wypis z ksiąg szlacheckich Litewsko-Wileńskiey guberni Wywodu Familii Urodzonych Pawłowskich herbu Jastrzębiec z 13 lutego 1805 roku podaje: „Władysław Pawłowski, antecessor wywód czyniących, zaszczycony po przodkach swych dostojnością szlachecką, miał synów dwóch, Józefa y Michała Władysławowiczów Pawłowskich, kwietacyą przez Józefa y Halszkę z Narwoyszów Władysławowiczów Pawłowskich w roku 1716 augusta 25. z dóbr Augustajć w Xięstwie Żmudzkim sytuowanych, Sancewiczom daną (...) przekonano”.
Jak wynika z tegoż dokumentu, Pawłowscy herbu Jastrzębiec w ciągu XVIII wieku rozgałęzieni byli w powiatach telszewskim, upickim, szawelskim. W 1805 roku „za rodowitą y starożytną szlachtę polską” uznano i ogłoszono: „Melchera y Dawida Adamowiczów, Sylwestra y Dominika Janowiczów, niemniey xiędza Adiuta Maciejewicza Pawłowskich”... (Dział rękopisów AN Litwy, F 5, PK2-36).
Wywód familii urodzonych Pawłowskich herbu Leliwa zatwierdzony przez heroldię wileńską 6 sierpnia 1820 roku, podaje, że: „familia ta od niepamiętnych wieków kleynotem szlachectwa zaszczycona rozmaite w Królestwie Polskim, Wielkim Xięstwie Litewskim piastowała y dziedziczyła majątki, z którey pochodzący Stefan Mateuszowicz Pawłowski, po uczynionym dziale z bratem swoim Michałem Mateuszowiczem Pawłowskim, pisarzem ziemskim Województwa Wileńskiego, sam jeden był dziedzicem majątku Polesie w powiecie oszmiańskim w parafii trabskiej położonego y zostawił ony do sukcedowania synom swoim Jerzemu i Alexandrowi (1773)... (...) Michał Mateuszowicz Pawłowski..., possydował majątek Dalatycze”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2193).
Inny przekaz archiwalny, mianowicie Wywód familii urodzonych Pawłowskich herbu Korwin z 25 stycznia 1835 roku podaje m.in., że: „protoplasta Stanisław Pawłowski w różnych expedycyach wojennych za króla Zygmunta III odznaczył się i za zasługi otrzymał w darze od króla polskiego Władysława IV dobra lenne Antonowicze zwane w województwie Smoleńskim w Stanie Małachowskiego leżące, ze wszystkimi pożytkami i przynależnościami... Poświadczył o tem autentyczny przywiley króla Władysława IV temuż Stanisławowi Pawłowskiemu roku 1641 września 20 dany” (...)
Tenże Stanisław miał syna Bazylego, ochrzczonego w 1678 roku w wileńskim kościele św. Piotra i Pawła. Józef, syn Bazylego, „nabywszy kamienicę w mieście Wilnie przed elekcyą 1784 roku odbytą wybranym został na ławnika do sądów woytowskich i do roku 1792 spełniał takowy urząd”.
W 1835 roku heroldia wileńska postanowiła: „urodzonych Macieja Kajetana, byłey Gwardyi Narodowey Litewskiey, (syna Józefa, wnuka Bazylego, prawnuka Stanisława) z synami Tomaszem i Janem, mającym synów dwóch, trzyimiennego Jana Chryzostoma Józefa i dwóimiennego Kazimierza Walensa Pawłowskich za aktualnych i starożytnych dworzan uznać y onych do Księgi Dworzańskiey Guberni Wileńskiey części szóstey umieścić”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 18-19).
Pawłowscy herbu Korwin wywodzeni byli także od Michała, pisarza ziemskiego wileńskiego od roku 1713. Jego wnuk Jan Alojzy posiadał dobra Smujkiszki w powiecie rosieńskim, a Tadeusz - Czechowszczyznę w powiecie lidzkim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 67-69).
Andrzej Kulikowski w książce Polskie rody szlacheckie. Kto jest kim dziś notuje: „Pawłowski herbu Korwin. Protoplasta rodu: Pawłowski herbu Korwin z Pawłowa Chełmskiego o nieznanym imieniu z 1500, cytowany przez Mysław-Płotnickiego. Znane jest natomiast imię jego wnuka Macieja z Osowa Chełmskiego, cytowanego przez S. Uruskiego w 1564, oraz Andrzeja i Marka, s. Andrzeja, dziedziców Osowa, 1631. Wyróżniający się przodkowie: Wojciech – pułkownik 1609; Tadeusz – rotmistrz, komisarz ds. ofiar 1789; Antoni – generał brygady w powstaniu listopadowym; Michał – pisarz wileński, dobrodziej Akademii Wileńskiej, poseł na sejm 1717; Grzegorz – archidiakon inflancki 1777; Ignacy Ludwik – metropolita katolicki litewski 1835-1942; Franciszek – sędzia pow. szawelskiego 1858; Aleksander – dyrektor kolei wołyńskiej 1860; Elżbieta Pawłowska (Eliza Orzeszkowa 1841-1910) – pisarka. Dobra ziemskie i główne siedziby: Szczątki murowanego dworu Korwin Pawłowskich ocalały w Pawłowie Chełmskim dzięki wbudowaniu ich w renesansową organistówkę ok. 1500, spaloną 1983. Pawłów Chełmski został założony przez biskupa chełmskiego Pawła z Grabowy (1410-1475) herbu Powała, s. Mikołaja, z ziemi człuchowskiej. Został zlokalizowany na terenie wsi Łyszcz w latach 1466-1472, kiedy to uzyskał prawa miejskie. Wieś Hajdze-Kalpe z drewnianym dworem, siedzibą Pawłowskich w l. 1800-1905. Obecnie nie ma śladu po zabudowaniach. Aktualna nazwa: Kazlu-Ruda. Wieś Sułkowice k. Szczaworyża, pow. stopnicki. Murowane fundamenty i podpiwniczenie po przeniesionym pałacu do wsi Topola. Wieś i pałac stanowiły w l. 1907-1915 własność Karoliny i Kazimierza Pawłowskich. Kupione zostały od Nowakowskich Tarło jako posag Karoliny. Majątek sprzedano na spłacenie długów adwokatom żydowskim z Warszawy, którzy rozparcelowali go wśród chłopów. Pałac w Topoli użytkowano na cele szkoły”.
Z tego rodu pochodził znakomity lekarz, wybitny uczony, generał służby medycznej ZSRR Eugeniusz Pawłowski (1884-1965).

PAŻYŃSKI herbu własnego; notowani w Rosji od 1635 roku, w Polsce zanikli.

PETRAŻYCKI vel PIETRAŻYCKI herbu Pielesz. W 1592 roku księgi grodzkie mohylewskie wzmiankują o Bohdanie Petryżyckim, generale powiatu orszańskiego (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 31, cz. 2, s. 3, 4).
W roku 1635 księgi magistratu mohylewskiego także wymieniają imię „jenerała powiatu orszańskiego” Bohdana Petryżyckiego jako świadka w pewnej sprawie sądowej (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 9, s. 219). Prawdopodobnie chodzi jednak o inną osobę.
Paweł Petryżycki w 1648 roku podpisał w imieniu w-wa mścisławskiego akt elekcji króla Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 114).
W 1654 roku Bazyli Pietryżecki z dziewięciu swymi braćmi władający majątkiem Petryhiń zwrócił się do cara z prośbą o zatwierdzenie go jako prawowitego posiadacza tejże majętności i uzyskał od władz rosyjskich takowe potwierdzenie. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 14, s. 272).
W tymże czasie tenże Bazyli (zwany w rosyjskich dokumentach Wasylejem) Pietreżycki zwrócił się do cara z prośbą o przekazanie mu na własność majątków swych krewniaków (Samojła czyli Samuel, Grigoriej czyli Grzegorz Pietrażyccy), którzy „nie pochotia gosudariu służyć, pokinia te pomiestja, pobieżali w Polszu”. Doceniając chęć polskiego szlachcica zostania poddanym rosyjskim car przekazał mu na własność następujące majątki jego braci i bratanka: wieś Suchanowo w powiecie mścisławskim, tamże sioło Kraśne; wieś Dzięcioł w powiecie orszańskim, tamże wieś Patryhi i wieś Bohdanowo; wieś Lubanki w powiecie rzeczyckim. (tamże, s. 276-277).
Władze carskie zapisały w tymże czasie Bazylego Pietryżyckiego, obok Teofila Bordziłowskiego, Jana Buszkowskiego i in., jako należących do „narodu Ruskiego” (tamże, s. 301). Świadczyłoby to o tym, że przeszedł on na prawosławie.
We wrześniu 1654 roku przybyło do Moskwy poselstwo miasta Orsza i powiatu orszańskiego, aby bić czołem przed carem i prosić go o życzliwość. W składzie poselstwa znajdował się i Bazyli Pietreżycki. Odnośny dokument kancelarii carskiej wyszczególnia dary, przyniesione przez posłów: „pan Sułkowski 2 srebrne podstawki do szklanic; pan Sałtan czarkę srebrną; pan Suszczewski uzdę srebrną złoconą z oszyjnikiem; pan Wilczkowski podszklanicę srebrną złoconą; pam Miaczyński beczułkę srebrną pozłacaną; pan Pietreżycki zarękawie złote; pan Bordziłowski 6 łyżeczek srebrnych; pan Jermolicki łyżkę srebrną pozłacaną; ... Bolesław Szołkowski tasak srebrem nabijany, złocony”... (tamże, s. 306).
Bardzo skromne były to dary (albo więc skąpiła szlachta hojniejszych carowi rosyjskiemu, albo ogołocona już przedtem została przez jego żołnierzy, nie miała niczego lepszego do zaoferowania), chociaż i one w sumie złożyły się na pewien „skarb”, który mógłby trochę zmiękczyć serce prawosławnego monarchy, obdzierającego niemiłosiernie ludność katolicką Białej Rusi.
Inne dokumenty archiwalne zresztą potwierdzają, że domostwa i majątki Pietrażyckich zostały zniszczone przez rosyjskich „ludzi wojskowych”. Świadczą o tym odnośne listy czołobitne zarówno Bazylego Pietrażyckiego, jak i Adama Kolbryckiego, Romana Rebrowskiego, Eufymiego Chomętowskiego, Samuela Jarmolickiego, Jana Kirkora, Bazylego Korsaka i innej szlachty z ziem zajętych przez oddziały carskie. (tamże, s. 345-346).
W listach tych, utrzymanych w tonie przerażająco uniżonym hardzi i odważni ongiś szlachcice białoruscy piszą: „prawa i przywileje królów polskich poginęły, duszą tylko ostaliśmy się, domy nasze, wioski popalone i rozgrabione do reszty, które to spalenie i ze wszelkich dóbr ogołocenie; chleba, złota, srebra, koni, odzieży, żywioły pobranie, matki, brata, siostry męczeńskie utopienie” powoduje, iż „proszą miłosierdzia” chociażby dla tych, którzy jeszcze przy życiu pozostali. (tamże, s. 351-352).
Z innego dokumentu dowiadujemy się, że posłowi Pietryżyckiemu towarzyszyły trojga czeladzi, a mieli oni wspólnie sześć koni (tamże, s. 314).
Jerzy Petryżycki, pieczętarz mscisławskiego sądu grodzkiego, figuruje w marcu 1659 roku jako świadek potwierdzający ważność testamentu ziemianina Aleksandra Worońca. (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 133).
Pan Michał Petryżycki figuruje w jednym z dokumentów z 1663 roku, podpisanym przez Marcina Kisiela, ziemianina powiatu mścisławskiego, jako ten, komu ów ziemianin ma zwrócić „kop sześć dziesiąt” długu. (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 257).
Imiona panów Petrażyckich w ciągu XVII wieku są wymieniane i w innym kontekście. W jednym z zapisów archiwalnych czytamy: „Ziemianka hospodarska województwa Mscisławskiego, jejmość pani Halena Daniłowiczówna Janowa Romanowska żałowała y opowiadała na ziemianina powiatu orszańskiego pana Samuela Pietryżyckiego takowym sposobem i o tym, że w roku 1663, miesiąca marca szóstego dnia, gdy żałująca wyszedszy z więzienia Moskiewskiego z niewoli, y przyszedszy do posesyi swojey Kocielnik Szamowszczyzny, tu w województwie Mscisławskim leżącey, o tym, iż co pod niebytność żałującey, w niewoli będącey, on pan Pietryżycki, przyjechawszy z powiatu orszańskiego do w-wa Mscisławskiego z niemałą gromadą ludzi (...) przyjechawszy do tey pomienioney majętności i wziąwszy tą majętność w posesyę i tych poddanych (...) i przez dwa lecie mieszkając, wszystkie kresczencye roczne na siebie wybierał y na pożytek swóy obracał y korzystał”...
Także Jan Pietryżycki i jego żona u pani Romanowskiej „przyjacielskim sposobem ponapożyczali y pobrali rzeczy nie mało, to jest kuntusz granatowy falendyszowy, który kosztował złotych pięćdziesiąt, (...) kobierzec i kilim zażywane, które kosztowały złotych dwadzieścia polskich” etc. Nie chcieli też pobranych rzeczy oddać: „za częstokrotnym proszeniem i napominaniem, by zwrócili i zapłacili, tylko uwodziwszy ją obietnicami aż do siego czasu”...
Skarga ta została wpisana do ksiąg grodzkich mścisławskich 2 lipca 1663 roku (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 279).
W roku 1664 Piotr Pietrażycki był pieczętarzem mścisławskim (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 25, s. 314).
W 1665 roku wspominany jest w jednej z ksiąg grodzkich m. Mścisławia szlachetny pan Teodor Pietrażycki, właściciel wsi Podkoziele i Wielkie Petryki na granicy powiatu orszańskiego. (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 25, s. 487).
Należeli Petrażyccy do polskich rodzin wpływowych i zamożnych, którym nieraz nadawano przywileje królewskie. Tak np. jeden z nich brzmiał: „Jan Kazimierz, z Bożey łaski król Polski, wielkie xże Litewskie, Ruskie, Pruskie, Mazowieckie, Żmudzkie, Inflantskie, Smoleńskie, Czernihowskie, a Szwedzki, Gottski, Wandalski dziedziczny król. Oznaymuiemy tym listem naszym, komu to wiedzieć należy, iż, gdy urodzeni commissarze nasi, za listem, od nas wydanym, do maiętności urodzonego Hrehorego na Petrykach y Bohdanowie Petrożyckiego, Bohdanowa nazwaney, w powiecie Orszańskim leżącey, ziechawszy, a przeiazdowi zewsząd trudnemu y niebezpiecznemu na rzece, Wiegnie nazwaney, zewsząd błotney y nieprzystępney, przez którą gościniec Białoruski z Orszy y innych miast y miasteczek pogranicznych na Smolany do całego wo xa Litto idzie, gdzie by ludzie podróżni wielkie szkody, trudności y omieszkanie ponosić musieli, przypatrzywszy się w niemały koszt, który urodzony Petrożycki w wybudowaniu mostu y grobli naprawowaniu łożył y łożyć ma, uważywszy, myto mostowe, albo grobelne, na tey, wyżey mianowaney, rzece na ludzie kupieckie, żydy y furmany postanowili y do nas pro confirmatione odesłali. My tedy ordinatią commissarską słuszną bydź uważywszy, chętnie się do niey skłonili. Jakoż, według tey ordinatiey, myto mostowe, albo grobelne, tak postanawiamy na pomienioney rzece y nadaiemy, aby od wozu kupieckiego, towarem nałożonego, tak tam iadąc, iak y nazad powracaiąc, iednym koniem, po groszu, od bydła zaś wszelkiego po groszu, od żydów, furmanów, ludzi kupieckich brane było. Stan iednak duchowny wszelki i szlachecki, także y podwody ich, od tego myta wolne bydź maią. A żeby, pod praetextem stanu duchownego y szlacheckiego, za kwitami zmyślonemi, z tego myta ludzie kupieccy nie wyłamywali, ten nasz przywiley w grodzie Orszańskim publikować pozwalamy, y tymże kupcom, przez tą przeprawę przechodzącym, jurata fide probare injungimus. Co do wiadomości wszem wobec, osobliwie iednak ludziom conditiey kupieckiey przywodząc, chcemy mieć y rozkazuiemy, aby pomienione myto y mostowe urodzonemu Petrożyckiemu y successorom iego, tych dóbr dzierżącym, płacone y oddawane było wiecznemi czasy. Na co, dla lepszey wiary, ręką się naszą podpisawszy, pieczęć wo xa Litto przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie, dnia 20 mca Augusta, roku Pańskiego 1668, panowania naszego polskiego dwudziestego, a szwedzkiego dwudziestego pierwszego roku... Jan Kazimierz Król... Andrzey Kazimierz Zawisza, pisarz wo xa Litto...” (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 26, s. 263-264).
Samul Petrażycki, skarbnik orszański, w 1674 roku podpisał w Warszawie sufragację króla Jana III Sobieskiego w imieniu w-wa mścisławskiego (Volumina Legum, t. 5, s. 162).
Testament innego członka rodziny, Teodora Petryżyckiego, z XVII wieku brzmiał: „W Imię Przenayswiętszey Tróycy Oyca y Syna y Ducha Świętego, Świętey Bogarodzicy Marij Panny y wszytkich Świętych stań się ku wypełnieniu wszytkich rzeczy, w tym testamencie ostatniey dobrowolney woli moiey opisaney. Amen.
Jeżeli nieprzemienny kalendarz wysokiego nieba, jasnego słońca, biegów y obrotów wieków, lat, miesięcy y dni dekretu, sobie zamierzonego, przyść muszą, ziemie, morze y wszytko zawczasu zniszczeią, w pogotowiu grzeszny człowiek, który między innemi wszytkiemi rzeczoma naykrótszym y niepewnym wiekiem jest uprzywiliowany, czasu niebezpiecznieyszego życia swego na tym mizernym, doczesnym swiecie nic pewnieyszego sobie nad śmierć przykładać nie może, która ustawicznie chodząc, zdradziecko, niespodziewanie domy mizerne podkopywa, rozwala, y one z maiętnością, to jest, z duszą człowieczą, rozłącza ciało. Zaczym, człowiek grzeszny sobie blizkich, ani dalekich kresów życia swego na ninieyszym świecie zamierzać y naznaczać nie może.
Przeto ja, Theodor Iwanowicz Hbaniewicz Pietryżycki, ziemianin jego kr. mości powiatu orszańskiego, pamiętaiąc na to, aby po moiey śmierci niiakiego roztyrku y zatrudnienia nie było między miłą małżonką moią, panią Anną Fronckiewiczówną Theodorową Petryżycką, a między rodzonym bratem moim, jmścią panem Bazylim Iwanowiczem Hbaniewiczem Petryżyckim, y innemi bracią, blizkiemi krewnymi y powinnowatemi moiemi, około wszytkich maiętności moich leżących y ruchomych, a będąc ja, Theodor Petryżycki, natenczas od Pana Naywyższego chorobą ciężką, obłożną nawiedzony, z którey y spodziewam się na się bliżey śmierci, aniżeli żywota, nie z żadney namowy, ani przymuszenia ludzkiego, ten testament móy ostatniey woli moiey uczynić umyśliłem.
Zostaiąc jednak natenczas jeszcze przy rozumie, pamięci całey, nienaruszoney, nie z żadney namowy, ani przymuszenia ludzkiego, tym testamentem moim rozporządzam z moiey dobrey woli. Naypierwiey, jeśli na mnie w tey chorobie Pan Naywyższy śmiercią dopuści y do chwały Swoiey Świętey zawołać raczy, tedy duszę moią grzeszną w opiekę y miłosierdzie Pana Naywyższego, Pannie Nayświętszey Matuchny Bożey y wszytkim Świętym rzeszy Niebieskiey poruczam nie wątpiąc nic ja grzeszny człowiek, iż nie według występków moich, ale według miłosierdzia wielkiego Swoiego Pańskiego, grzeszną duszę moią w miłosierdziu Swoim Pańskim zostawić zechce. A ciało moie grzeszne, które od ziemi jest wzięte, ten dług znowu do ziemi powrócony ma być; które ciało ma pochować jmść pan Bazyli Petryżycki, rodzony brat móy, z małżonką moią, wyszey rzeczoną, przy cerkwi Sochońskiey założenia Swiętego Michała Archanioła y Podniesienia Swiętego Krzyża, abo przy cerkwi Krasnosielskiey Wniebowstąpienia Pańskiego, w w-wie Mscisławskim leżących”.
Ze słów tych wynika, że był Teodor Petryżycki wyznania prawosławnego. Nierzadkie to było zjawisko w środowisku kresowej szlachty polskiej, że zmieniano konfesję, że rodzeni bracia, lub ojcowie i dzieci należeli nieraz do różnych obrządków. Nie akcentowano tu zbytnio odrębności kultowych, przywiązując większą wagę do ekumenicznych wartości istotnie chrześcijańskich. Ta elastyczna postawa cechowała w szczególności szlachtę polską, która nagminnie się ruszczyła, oraz białoruską, chętnie zbliżającą się do polskości, natomiast zupełnie obca była dworianom moskiewskim.
Jeśli chodzi o sprawy majątkowe, to Teodor Petryżycki dzielił swój majątek Petryki między żonę a brata, gwarantując pani Annie robienie dożywotniego użytku z lasów do posiadłości należących. „Do tego – pisze – małżonka moia ma panu rodzonemu (bratu) memu oddać parę pistoletów moich krzesowych z ładownicą, olstrami y z kulbaką, do tego żupan łosiny; a więcey u małżonki moiey wymagać nie ma. A siestrzenicy moiey rodzoney, pannie Annie Janownie Puciacince Rusinowskiey, zapisuię złotych pięćdziesiąt polskich; aby pan brat móy z części, ode mnie jemu zapisaney, przy póyściu zamąż jey, oddałł. Długów moich, iżem był został winien jmści panu Samuelowi Petryżyckiemu, sędziemu grodzkiemu Mscisławskiemu, skarbnikowi Orszańskiemu ..., oraz panu Alexandrowi Halcewiczowi Pleskaczewskiemu..., te długi pan rodzony móy wypłacić ma z teyże części maiętności moiey Petryżyckiey, którą panu bratu zapisał; do których długów y wypłacenia onych małżonka moia podlegać niepowinna będzie. A opiekunami y dobrodzieiami miłey małżonce moiey upraszam jmści pana Stefana Gorskiego y jmści pana Alexandra Halcewicza Pleskaczewskiego, pokornie upraszaiąc, aby, po śmierci moiey, miłey małżonce moiey opiekunami y dobrodzieiami byli, od krzywd wszelakich bronili...
Pisan w Turówce, roku teraźnieyszego 1677, mca Oktobra 18 dnia”.
U tego testamentu własnoręczny podpis w języku polskim: „Theodor Petryżycki ręką” oraz „Oczewisto proszony pieczętarz do tego testamentu od pana Petryżyckiego Theodor Władyczko”. (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 26, s.359-365).
W księgach skarbowych miasta królewskiego Mohylewa z roku 1684 wspomina się o przyjeździe do tego miasta „pana Pietrażyckiego, dworzanina”.
W księgach buhalteryjnych tegoż miasta pod rokiem 1689 dwukrotnie wspominana jest niejaka pani Pietryżycka (niewątpliwie zniekształcona pisownia nazwiska Pietrażycka), majętna szlachcianka, której magistrat zwraca zaległy dług „talarów bitych sztuk pięć sot” czyli „złotych tysiące trzy”. (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 6, s. 46).
W okolicach zamku Kryczewskiego w roku 1695 mieszkała niejaka Aryna Aleksandrowna Petrażyckaja, której majątek ucierpiał podczas wojny moskiewsko-polskiej. (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 17, s. 235).
W 1697 Stanisław, Jan, Józef, Marcin i Teodor Petrażyccy narazili się Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu, staroście sądowemu pińskiemu, który zarzucił im podburzanie chłopów tegoż powiatu do buntu. Jak się wydaje, sprawa wszelako została wyciszona.
Inwentarz wsi powiatu orszańskiego (z końca XVII w.), na które nakładano podatki zgodnie z postanowieniem sejmiku szlacheckiego w Mohylewie, wymienia imiona Jana, Mikołaja, Hrehora Petrażyckich, właścicieli wsi Petryhy, przy tym zarówno wieś o tej nazwie, jak i nazwisko Petrażyckich występują wielokrotnie. Wymieniane też są kobiece wersje tego nazwiska, dwie panie Petrażyckie był np. właścicielkami majątków Bordziły, Czeherynówka, Szapierów, Kulszowo.
Kazimierz Petrażycki podpisał w 1764 roku akt konwokacji warszawskiej (Volumina Legum, t. 7, s. 71).
Z końca XVIII wieku pochodzi interesujący dokument, przywilej królewski, dotyczący tego rodu. Brzmi on jak następuje: „Stanisław August z Bożey łaski Król Polski, Wielki Xiążę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmuydzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflantski, Smoleński, Siewierski y Czernichowski, oznaymujemy tym listem przywilejem naszym komu by o tym wiedzieć należało, iż urodzony Michał Petrożycki, strażnik rzeczycki, został przez nas Rad Państwa za dostojeństwo swe y usługi dworowi naszemu czynione obrany na dworzanina skarbu W-go X-wa Litewskiego do lustracyi dóbr naszych skarbowych w województwie Mińskim będących, któremu to urodzonemu Michałowi Pietrożyckiemu ninieyszemu dworzaninowi skarbu W.X.L. takowe dostojeństwo powierzając chcemy y wszystkim (...) rekomendujemy.
Na co dla większey wiary ręką naszą podpisawszy, pieczęć W. X. Litewskiego przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie dnia 20 Augusta roku pańskiego 1780. Augustus Rex.” (Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 2469).
Drzewo genealogiczne jednej z gałęzi rodu Petrażyckich herbu Pielesz, zatwierdzone oficjalnie przez heroldię mińską w 1813 roku, przedstawia pięć pokoleń (26 osób) od Aleksandra protoplasty zaczynając. Tekst wywodu szlacheckiego zaś donosi, że: „familia Petrażyckich herbu Pielesz używająca (...) od dawnych czasów w Królestwie Polskim będąc zaszczyconą dostojnością szlachecką wszelkich temu stanowi z praw krajowych nadanych używała i używa przywilejów i prerogatyw (...) pierwiastkowe nastanie której niknie w cieniach starożytności. (...) Possydowali ziemne dobra z włościanami, a mianowicie majętność Petrażyce w Mścisławskim byłym województwie, przezwane teraz Pietryki za nadaniem od Króla Polskiego Michała, jakowa i do dziś dnia jest we władaniu tejże familii, i mieli rangi wojskowe i cywilne. Z tych w pierwszym pokoleniu na linii pokazany Aleksander Petrażycki miał synów trzech: Andrzeja, Stanisława i Romana; w pokoleniu drugim Andrzej miał synów dwóch: Marcina i Józefa; Stanisław dwóch: Pawła i Jana; a Roman Teodora”... Był to koniec XVII stulecia.
18 maja 1828 roku w kancelarii Wszechnicy Wileńskiej wydano następujące zaświadczenie: „Rząd Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego ninieyszem zaświadcza, że Jaśniewielmoży pan Józef syn Jakuba Petrażycki otrzymał stopień studenta aktualnego w oddziale etyko-filologicznym dnia 28 czerwca 1827 roku. Na wiarę czego wydaje się niniejsze świadectwo za należytym podpisem i z przyłożeniem pieczęci skarbowej. Wilno, dnia 18 maja 1828 roku”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 835, s. 48).
Wśród świadectw zaś wydanych w 1829 roku przez Wszechnicę Wileńską znalazło się i następujące: „Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Nikolai I, Russorum autocratoris etc. etc. etc. (...) Cum nobilis Josephus Jacobi filius Petryżycki studiorum curriculo in Schola publica Berezvecensi emenso, die X Septembris A. MDCCCXXV in Civium huius Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptus, primum in Ordine scientiarum Physico-mathematicarum Physicae, Chemiae, Zoologiae, Botanicae, Mineralogiae et Linguae Latinae spatio unius anni; postea vero, in Ordine Professorum Litteraturae, et Artium elegantiorum: Litteraturae, Graece, Latinae, Rossicae, Franco-Gallicae, Italicae, Linguae Slavonicae, Encyclopediae philologicae, Rhetoricae et Poësi, Grammaticae Universali, Historiae Universali et Rossicae, nec non Logicae, per biennium, multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus semestribus diligentiam suam et processus Praeceptoribus suis adeo probaverit, ut ad Formulam legis § 22. de conferendorum honorum academicorum ratione modoque die XXVIII Junii Anni MDCCCXXVIII cunctis Professorum Ordinis Ethico-philologici suffragiis Studiosi Actualis gradum et honorum meruisse judicaretur; Nos proinde ea, qua pollemus, auctoritate, eumdem ornatissimum Josephum Petryżycki Studiosum Actualem in Ordine Ethico-philologico renuntiamus et declaramus, atque XXI-ae Civium classi adscriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propriis eumdem gaudare testamur. In cuius rei fidem Diploma hoc publicum, manu nostra subscriptum sigilloque Universitatis munitum Eidem dedimus. Vilnae in Aedibus academicis. A. MDCCCXXIX die VII mensis Februarii. N. 476.” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 836, s. 10).
Także w archiwach kościelnych znajduje się niemało zapisów dotyczących dziejów tego rodu. Jeden z nich brzmi: „Roku 1839 Julii 16 dnia J. X. Szymon Niesiołowski, administrator kościoła Dziedziłowickiego, ochrzcił niemowlę z wody i olejów śś. imieniem Józef, urodzonych Jana i Anny z Woyniewiczów Petrożyckich, ślubnych małżonków syn, w zaścianku Zwiniaty tegoż roku i miesiąca 14 dnia narodzony. Trzymali do chrztu urodzony Piotr Stacewicz z Emilią Wysocką”.
W Wyszczególnieniu miast, miasteczek, dóbr i kościołów w Inflantach Polskich według ich stanu z roku 1866 (Inflanty Polskie, Poznań 1879) Gustaw Manteuffel wymienia Józefa Petryżyckiego, właściciela majątku Dubniagi (Dubnagys) w powiecie dyneburskim.
W XIX stuleciu niektórzy Petrażyccy należeli do wyznania prawosławnego, większość pozostała przy katolicyzmie. Spokrewnieni byli m.in. z Woyniewiczami, Rymszami, Tarasiewiczami, Orłowskimi, Kotkowskimi, Czarnockimi, Siemionowymi (prawosławni), Pawłowymi (prawosławni), Ciechanowiczami, Łastowskimi.
Mieli posiadłości w powiecie wilejskim i innych (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 709).
Jeśli chodzi o źródła heraldyczne, to np. Herbarz Orszański z końca XVIII stulecia informuje: „Petrażyccy. Roku 1775, msca Decembra 20 dnia J. P. Kazimierż z czterma synami: Jerżym, Janem, Jakubem y Symonem; Maciey z dwoma synami: Zacharyaszem y Janem; Stefan z synem, - Petrażyccy, herbem poniżey odrysowanym pieczętujący się, wywod swoy w ziemstwie prowincyi Orszańskiey uczynili.
Dowodziłi szlachectwa swego:
1592, msca Maja 30 dnia. Dowodem Jntromissyi Jwanowi Dawidowiczowi Petrazyckiemu służącey.
1599. Listem otworżystym y dekretem ziemskim Orszańskim, w którym drugi Iwan Dawidowicz Petrażycki wyraża się.
1617, Oktobra 20 dnia. Dekretem oczewistym trybunału głownego W. X. Litto w sprawie Pawła Janowicza Petrażyckiego z J.W. Jasińskim zaszłym.
1666, Oktobra 2 dnia 1667 Julij 19 dnia. Kwitami zapłaconych podatków Janowi Petrażyckiemu dawanymi.
1677, Oktobra 7 dnia. Kwitem od poborców za pogłowne – Alexandrowi Petrażyckiemu y dalszym J. PP. Petrażyckim danym.”
Seweryn Uruski (Rodzina, t. 13, s. 287,293) pisze: „Petrażycki herbu Pielesz. Kazimierz podpisał konwokacyę generalną litewską 1764 r. (...) Petryżycki. Paweł, elektor 1648 r. z woj. mścisławskiego. Hrehory, deputat powiatu oszmiańskiego 1662 r. Samuel, skarbnik orszański, podpisał elekcyę 1674 roku z województwem mścisławskiem”.
Tenże autor wzmiankuje w tymże tomie (s. 358): „Petreżycki. Samuel zaznaczony 1645 r. jako pieczętarz na akcie sądowym”.
Z tej rodziny pochodził wybitny filozof i teoretyk prawa, profesor kijowskiego, petersburskiego, warszawskiego uniwersytetów Leon Petrażycki (1867-1931).
* * *

Spośród bardziej znanych przedstawicieli tej rodziny wypada wymienić także doktora habilitowanego nauk matematycznych G. B. Petrażyckiego, profesora Wyższej Szkoły Technicznej imienia E. Baumana w Moskwie w okresie 1960-1990, autora i redaktora licznych książek z dziedziny technologii budowlanej, m.in. Issledowanije processow tiepło- i massoobmiena (Moskwa 1973), Issledowanije processow tiepłoobmiena w elemientach konstrukcji (Moskwa 1973).

PETRUSZEWSKI vel PIETRUSZEWSKI. W dziele O herbiech książąt i rycerstwa Wielkiego Księstwa Litewskiego Bartosz Paprocki w 1584 roku notował pod herbem Radwan: „Petruszewscy z mielnickiego dom dawny”.
Z tego rodu w Rosji wyszło kilku znakomitych reprezentantów nauk ścisłych i przyrodniczych w XIX-XX wieku.

PIECHA herbu Przegonia. Z tej rodziny pochodziła znakomita śpiewaczka Edyta Piecha, znana w wielu krajach świata, od 1988 roku Artystka Ludowa ZSRR, laureatka nefrytowego dysku w Cannes za przekroczenie milionowego nakładu płyt. Dla niej pisali piosenki najznakomitsi ówcześni kompozytorzy Szostakowicz, Kabalewski, Fradkin, Nowikow-Priboj, Flarkowski. E Piecha była ulubioną piosenkarką dyktatora kubańskiego Fidela Castro, nieraz występowała w paryskiej „Olimpii”, a w Niemieckiej Republice Demokratycznej zorganizowano dla niej tournee aż trzydziestokrotnie, gdyż cieszyła się wśród Niemców ekstatyczną miłością. Śpiewała też wiele razy dla żołnierzy rosyjskich w Afganistanie, tak jak Jane Fonda dla amerykańskich w Wietnamie.
Sama piosenkarka wywodziła swą genealogię – na podstawie pozornego podobieństwa nazwisk – od Sapiehów („Sa-Piecha”), ale faktycznie wywodziła się ze zbiedniałej rodziny polsko-szlacheckiej. Jej ojciec był górnikiem (polskim imigrantem zarobkowym) we Francji. Tam też 31 lipca 1937 roku przyszła na świat niepozorna, miła dziewczynka. W 1946 roku rodzice wrócili na polskie Ziemie Odzyskane, do Gottesbergu (Boguszowa). Ukończyła liceum pedagogiczne, a studiowała w ZSRR psychologię na Uniwersytecie Leningradzkim. W 1958 wyszła tu za mąż za kompozytora polskiego pochodzenia Aleksandra Broniewickiego, twórcę sławnego zespołu wokalno-instrumentalnego „Drużba” („Przyjaźń”). Z tego małżeństwa zrodziła się córka Ilona. W leksykonie Kto jest kim w Rosji po 1917 roku czytamy: „Piecha z sukcesem zadebiutowała w moskiewskim Konserwatorium znaną polską piosenką Czerwony autobus (u nas kojarzony z Marią Koterbską. Grupa „Drużba” istniała i odnosiła sukcesy do 1976 – w ciągu 20 lat. Piecha uzyskała ogromną popularność w ZSRR, stała się jednym z symboli miasta nad Newą. W wieku 28 lat wystąpiła w paryskiej „Olimpii”. W 1976 stworzyła własny zespół estradowy i wyszła powtórnie za mąż za sportowca i pułkownika KGB, z którym również się rozwiodła. W 1970-76 grała w filmach Los rezydenta Wieniamina Dormana, Niepoprawny kłamca, Brylanty dla dyktatury proletariatu Grigorija Kromanowa. Jest autorką książki Pieśń o Niebieskim ptaku. W 1988 została „ludową artystką ZSRR”, nagrodzona Orderem Przyjaźni Narodów. W 1997 dostała medal „Za Zasługi wobec Ojczyzny” IV klasy i hucznie świętowała swoje „100-lecie” (40-lecie kariery + 60. urodziny) na Placu Zamkowym w Petersburgu. W całonocnym sierpniowym koncercie wzięły udział wielkie tłumy petersburżan i turystów. W 1994 wyszła po raz trzeci za mąż za muzyka i polityka Władimira Polakowa, z którym w 1999 wydała wspólną płytę.”
Edyta Piecha to niewątpliwie wielka osobowość, utalentowana, niezwykła. Jej zasadą było przekonanie o tym, że „artysta nigdy nie musi łgać i przystosowywać się, zawsze powinien być szczery i mówić prawdę”. Kierowała się tą zasadą w życiu, ściągając na siebie miłość dziesiątków milionów wielbicieli jej sztuki, ale też nienawiść „specsłużb” i rozmaitych szumowin, których przecież nigdy nie brak wśród tzw. „działaczy kultury”. Miała swój oryginalny, niepowtarzalny styl w śpiewie, mimice, poruszaniu się na scenie, w ubiorze. Była zawsze elegancka i bardzo kobieca, krusząc wiele serc męskich zarówno w ZSRR, jak też w Polsce, Francji, Niemczech – wszędzie gdziekolwiek zjawiała się na widnokręgu ta prawdziwa gwiazda estrady.

PIEKALICKI herbu Odrowąż; w służbie rosyjskiej od XVIII wieku.

PIEKARSKI herbu Dębno, Leszczyc, Niesobia, Rola, Topór.
Trzy gałęzie wywodziły się odpowiednio z województw Kaliskiego, Krakowskiego i Łęczyckiego, czwarta rozgnieździła się w okolicach Sandomierza i Brześcia. W XVII wieku zasłynął pochodzący z tego rodu Krzysztof z Piekar Piekarski, podkomorzy brzeski, autor kilku interesujących dzieł z pogranicza filozofii i polityki, m.in. polemicznej księgi pod tytułem Cnoty cel, nie ów, do którego zmierza Machiawel i inni w akademii jego promowani Politycy, odkryty piórem Polskim (Warszawa 1662). Byli Piekarscy spokrewnieni w Sawickimi, Szujskimi, Terleckimi i innymi znakomitymi rodzinami kresowymi.
Profesor A. Włodarski (Uzupełnienia do dzieła S. Uruskiego „Rodzina. Herbarz szlachty polskiej”, cz. I, s. 66, Warszawa 1932) podaje: „Ród Piekarskich herbu Rola wywodzi się od zapiastowskiego rodu Roliczów, którego protoplastą był zasłużony rycerz herbu Kroje, ożeniony z jedynaczką znacznego kawalera z domu Porajczyk. (...) Pierwsze wzmianki o rycerzu Rola vel Roliczu spotykamy 1230 roku o comesie Benedykcie Rola... W początkach XV wieku dziedzicami na Piekarach byli: Jan, Pełka i Tomasz; z nich Jan, podłowczy łęczycki 1460 roku, miał córkę Grzymkę; Pełka był 1468 burgrabią grodzkim łęczyckim, a Tomasz w zatargach sąsiedzkich został zabitym przez Mikołaja Grabskiego, podstolego sieradzkiego”...
Bolesław Starzyński w swym niewydanym herbarzu, przechowywanym w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, wzmiankuje o Piekarskich herbu Topór.
O kilku reprezentantach tej rodziny pisał Tomasz Święcki w Historycznych pamiątkach: „Piekarski Jan, herbu Półkozic, sędzia ziemski Czerski, rycerz, wziął od Ziemowita i Trójdena, xiążąt mazowieckich, 1300 r. Latowicz, miasteczko Likarzyce, Pikarty i Runowo. – Przecław podstoli czerski na Likarzycach i Pikartach, zostawił syna Fabiana, ten zaś sześciu synów, z których jeden nabył dobra Szacin w Rawskiem. – Adryan, jezuita, zmarły 1679 r. w Grodnie; dowcipu był wielkiego, nauki niepospolitej i trzech królów polskich kaznodzieja. Jest w druku jego kazanie na pogrzebie Maryi Ludwiki królowej. – Jan, dziekan warszawski, naczelnik wileński, proboszcz bielski i liwski, Zygmunta Augusta króla kaznodzieja; żarliwie przeciw dyssydentom kazał. Zmarł 1577 r., co świadczy nagrobek jego w Warszawie w kościele św. Jana.
Piekarski Michał, z Bienkowic w Sandomierskiem, pomieszanych zmysłów, rozjątrzony, że mu dekretem króla kuratela była przydana, w czasie sejmu 1620 r. dnia 15 listopada, Zygmunta III idącego gankami na nabożeństwo z zamku do katedry, czekanem uderzywszy w głowę obranił. Dekretem sądu sejmowego na śmierć skazany; dom jego mieszkalny z ziemią zrównany. – Krzysztof z Piekar Piekarski, podkomorzy Brzeski, a potem wojewoda; 1639 r. wydał: Suplement bohatyra strasznego 1608 r., Cnoty cel odkryty 1662 r. Summariusz traktatu Anzelma Ś. Napisał, mówi Niesiecki, Historyą polską swoich czasów, którą gdy wnuk zamyślał do druku podać, ogniem przypadkowym spłonęła; miał za sobą Zofią, Andrzeja Orzeszka, podsędka Mielnickiego, dziedzica Kostek, około r. 1660 żyjącego, córkę. Nagrobek jej w Białej u Fary znajduje się”.
Wywód familii urodzonego Piekarskiego herbu Topór z 19 czerwca 1835 roku donosi, że: „familia jego od dawna szczycąca się dworzańską dostoynością używała herbu Topór (...) Z którey to familii wzięty dopiero do wywodu Michał Piekarski, że miał syna Alexandra, czesznika mińskiego, który uzyskał glejt króla polskiego Augusta II, uwalniający od wszelkich wskazów sądowych i banicyi uzyskany w roku 1705”...
W 1835 roku Józef Stanisław Piekarski uznany został przez heroldię wileńską za „starożytnego szlachcica”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 47-48).
W jednym z aktów darowizn Jana Tarnowskiego, wojewody sandomierskiego, z 20 października 1508 roku figuruje Jan Piekarski („Ioannes Pyekarszky, canonicus et surrogatus ecclesiae collegiatae in Tharnow”). (Archiwum Sanguszków, t. 5, s. 44). Około roku 1530 Andrzej Piekarski był właścicielem siół Zaprudzie, Zerenżec, Hołowsk, Malesz i Perebrody w powiecie orszańskim.
Stanisław Piekarski, marszałek hospodarski, figuruje w księgach grodzkich grodzieńskich w roku 1539. (Akty izdawajemyje..., t. 17, s. 37).
Jan Piekarski, podkomorzy brzeski, w 1569 roku podpisał unię Polski z Litwą. (Volumina Legum, t. 2, s. 88).
W jednym z ówczesnych zapisów do ksiąg archiwalnych brzeskich czytamy: „Wypis z knih zemskych powetu Beresteyskoho. Lata Bożeho Narożenia 1571... Żałował z pozwu swojeho władyka wołodymersky y beresteysky, Jego miłost otec Teodosyj, czerez umocowanoho swojeho pana Stanysława Pekarskoho o tom, sztoż dey on newedati dla kotoroje pryczyny, albo za jakim prawom derżyt imienia cerkownyje ku władyczestwu jeho prysłuhujuczyje, leżaczyje w powete beresteyskom, na imia Smolyn y Kosyczky z ludmy y ich służbamy y podaczkamy, z zemlamy pasznymi y niepasznymi, z lesy, z hai y senożatmi y zo wsymy innymi pożytki y użytki”... (Akty izdawajemyje..., t. 33, s. 73).
Jak się wydaje, tenże Stanisław Piekarski we wrześniu 1577 roku nabył od Magdaleny Wojciechowej Krupskiej majątek Zdzitowiec, o czym też poczyniono odpowiedni zapis w księgach grodzkich brzeskich.
Jan Piekarski, w 1582 roku właściciel majątku Smolin koło Brześcia, figuruje w księgach sądowych tegoż miasta. (Akty izdawajemyje..., t. 17, s. 45).
Paweł Piekarski, właściciel wsi Telmonowo około 1663 roku występuje w tychże księgach. (tamże, s, 425).
„Z województwa Brześckiego Hieronim Piekarski, manu propria” podpisał 22 maja 1591 roku wyrok sądu głównego w Oszmianie. (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 89, Vilnius 1988).
Andryan Janowicz Piekarski, ziemianin hospodarski powiatu grodzieńskiego, 11 czerwca 1598 roku sprzedał trzy włoki ziemi od swego majątku w Korczynach Pawłowi Iwanowiczowi, kapłanowi prawosławnemu. (Akty izdawajemyje..., t. 33, s. 145).
O jednym z przedstawicieli tego rodu tom XX Encyklopedii Powszechnej S. Orgelbranda (Warszawa 1865) podaje: „Piekarski Michał, słynny w dziejach naszych, jako pierwszy królobójca: syn Stanisława, dziedzic wsi Bieńkowice w województwie i powiecie Sandomierskim. Od lat młodych z przypadkowego uderzenia w głowę dostał lekkiego pomieszania zmysłów. Krewni otrzymali nad nim od sądu królewskiego opiekę i czas niejaki trzymali w zamknięciu, ale widząc spokojne jego zachowanie, na wolność puścili. Wybuchły rokosz Zebrzydowskiego przeciw Zygmuntowi III obudził umysł jego dotąd odrętwiały. Obecny wielu zjazdom rokoszanów, nasłuchawszy się mów gorących a pełnych nienawiści przeciw temu królowi, przypomniał sobie i własną krzywdę, że za wyrokiem jego sądu był zamknięty. Zawrzał wtedy srogą zemstą i pomstował Zygmunta III zamordować. Zamiar ten knuł przez lat kilkanaście w tajemnicy: wiadomość, którą słyszał o zabiciu króla francuskiego Henryka IV, utwierdziła go w tej myśli więcej. Zawsze więc odtąd chodził z ciężkim i ostrym czekanem; przybył do Warszawy, śledził króla i zakradał się po kilkakroć daremnie z zamiarem spełnienia mordu. Dopiero dnia 15 listopada 1620, wszedłszy do kościoła katedralnego Św. Jana, gdy król wchodził na mszę, otoczony dygnitarzami, wypadłszy ze swego ukrycia, uderzył go silnie czekanem w głowę raz i drugi. Ale cios poszedł luzem po twarzy i rana nie była szkodliwa. Schwytany na gorącym uczynku, oddany został pod sąd sejmowy. Skazany na srogą karę śmierci, obojętnie wysłuchał wyroku, a gdy jezuita, co go do śmierci gotował, powiedział, że Bogu powinien dziękować, że cios jego króla uchybił, taką nienawiścią pałał do Zygmunta III, że siebie i rękę swą przeklinał, i gdy mu ją kat miał palić, sam na ogień tę rękę wyciągnął.
W całym narodzie zamach ten wywołał nieopisane oburzenie, jako niesłychany w dziejach naszych. Sąd sejmowy królobójcę skazał na utratę czci, praw i zaszczytów stanu szlacheckiego, ogłaszając go bezecnym; majątek cały na skarb królewski zabrany, dwór i mieszkanie, gdzie knuł zamiar zbrodniczy we wsi w Bieńkowiczach, z ziemią miał być zrównany, a w jego miejscu nakazano postawić kolumnę kamienną, jakby pomnik hańby. Rodzina Piekarskich wszakże i krewni jednego herbu, żadnej ujmy w swej czci mieć nie mogą, jako nieświadomi myśli jego morderstwa. Z więzienia wsadzony został na wóz przygotowany umyślnie i w postawie siedzącej skrępowany. Przy nim siedział kat z oprawcami, mając naczynia z rozżażonymi węglami. Tak obwożony był przez rynek i ulice Warszawy. W oznaczonych miejscach przystawali, i rozpalonymi kleszczami obnażone na plecach ciało szarpali. Gdy na miejscu ostatecznej kary stanął i wprowadzony został na rusztowanie na ośm łokci wyniesione, kat mu czekan, którym ranił króla, do prawej ręki włożył i paliwszy ją do połowy nad ogniem siarczanym, mieczem odciął, i równocześnie lewą bez palenia uciął. Po czym ciało, czterema końmi roztargane, na stosie spalono, proch z niego w działo nabity, rozproszony wystrzałem został”.
Po tym wydarzeniu zostało w języku polskim powiedzenie: „plecie, jak Piekarski na mękach”...
W 1617 roku akta grodzkie wymieniają imię Andrzeja Piekarskiego, pisarza ziemskiego i pieczętarza brzeskiego. (Akty izdawajemyje..., t. 2, s. 41).
W 1638 zaś – jego syna Krzysztofa.
W czerwcu 1625 roku Tomasz Goryszewski, urzędnik z Kobrynia, skarżył się przed magistratem brzeskim „na poddanych iegomości pana Piotra Piekarskiego, imienia iego Tryszyna”, którzy zbili bez powodu poddanych księdza Zajezskiego. Sprawa działa się w karczmie: „Nie wiedząc zkąd wziąwszy się pomienieni poddani iego mości pana Piotra Piekarskiego, zasiadłszy y zastąpiwszy im w sieniach drzwi, bez dania żadney przyczyny, snać będąc ludźmi opiłemi, poczęli ich łaiać y sromocić, a mało na tem maiąc, porwawszy się do drzwi, poczęli ich wyzywać, wymieniać: wy tacy, owacy, złodzieie, obaczycie, że tu z was żaden żywo nie odeydzie, poznacie nas, poddanych pana Piekarskiego! Porwawszy iednego Marcina Wieliczkowicza przez drzwi, położywszy go na ziemi, kijmi bili a mordowali, prawie że go na śmierć nie zabili”. (Akty izdawajemyje..., t. 6, s. 111).
W listopadzie 1635 roku Piotr Piekarski, sekretarz jego królewskiej mości, ziemianin w-wa brzeskiego, ufundował kościół ewangelicki w swej posiadłości Jamno „z wieżą de novo radice, gdzie nigdy żaden kościól nie bywał, podle mogiłek chłopskich”... Z tegoż zapisu w księgach ziemskich brzeskich dowiadujemy się, że miał on brata Stefana, który mieszkał w sąsiedztwie. (Akty izdawajemyje..., t. 2, s. 347-352).
W 1639 roku kapłan prawosławny z Brześcia ojciec Manujło zaskarżył przed sądem podczaszego Krzysztofa z Terebli Piekarskiego, o to, iż ów, zoczywszy skarżacego się w mieście „wypadł z wozu, z sani swych i mnie, temu człowiekowi nic nie winnego, bez żadnej winy i dania przyczyny mojej, pierwiej mnie słowami złymi i dobrej sławie mej dotkliwymi, mówił: „Atuś mi, nieuczciwej matki synu, psie popowski!” - i zaraz mnie w gębę i po twarzy mojej począł pięścią bić. I tak mnie pobił, pomordował, żem aż głową ziemi mało nie dosięgłem. I znowu biwszy mnie pięściami do szabli się na mnie porwał, chcąc szablą siec, rąbać, aż się mu, Piekarskiemu, do nóg pokłoniłem, prosząc, aby mnie bezwinnie nie bił i szablą nie rąbał. Tedy takowy eksces popełniwszy, i mnie, osobę duchowną, udespektowawszy i pobiwszy, wsiadając do sani, jeszcze odpowiedź i pochwałkę - chcąc mnie zabić, o śmierć przyprawić, na zdrowie moje – uczynił, takowymi słowy mówiąc: „Jeszcze to, psie popowski, nieuczciwej matki synu, nic, ale cię tak - powiada - jeszcze bić będę, że aż i duszę z ciebie wybiję”.
O które zbicie i zranienie i tą odpowiedź i pofałkę” - zwrócił się kapłan obrażony do magistratu brzeskiego. (Akty izdawajemyje..., t. 3, s. 309-311).
Nazwisko Piekarskich wynurza się po wielokroć w różnych kontekstach w zapisach archiwalnych XVII stulecia. I tak jeden z nich, będący kapitalnym świadectwem obyczajowości ówczesnej, brzmi: „Sławetny magistracie miasta króla iego mości Brzeskiego! Z wielkim żalem moim protestuię się... na małżonkę moią Helżbietę Szczupakównę, która zapowniawszy y boiaźni Bożey, y przysięgi na zachowanie czystości małżeńskiey uczynioną, śmiała y ważyła się nie poiednokroć wszeteczeństwem y piaństwem bawić się, com ia wszystko przez wszystek czas życia mego cierpliwie znosił, rozumieiąc, aby się na cnocie kiedykolwiek poprawić mogła, napominałem przez różne ludzie y białe głowy, aby się upamiętała. Lecz pomieniona małżonka moia im daley, tym więcey bez wstydu w sprosności żyć nie przestawała, pókim sam oczyma swemi nie doświadczył, mimo się puszczałem. Jakoż w roku teraźnieyszym 1640, miesiąca Maia 22 dnia, podczas pogrzebu iey mości paniey Woyciechowey Galimskiey, gdy się stypa odprawowała we dworze bywszey iey mości pani Piotrowey Piekarskiey - sędziny ziemskiey brzeskiey, ... gdzie y ia w tym dworze mieszkanie swe mam, tamże tego czasu pomieniona małżonka moia udawszy się na cielesność wszeteczną, zmówiwszy się z czeladnikiem iego mść pana Woyciecha Galimskiego, przezywaiomym cudzołóżnikiem Janem Wierzbickim, w dzień, niewstydliwie, nie pamiętaiąc na przykazania Boże, na górę cudzołózstwo wszeteczeństwa popełnili, których ia sam na gorącym uczynku cudzołóżstwa popełnianego znalazłem y ludziom potściwym, szlachcie na ten czas na stypie będącym, oświadczyłem. A nie chcąc ia na ten czas na stypie żałobney pogrzebowey hałasu czynić, oświadczywszy ludźmi dobremi na dowód z cudzołożnika zwysz mianowanego Wierzbickiego zdiołem czapkę, pas, chustkę, naostatek y szablę od boku odpasałem, a małżonka moia natychmiast z gorącego uczynku precz z domu z mieszkania mego, uchodząc karania, na takowych swawolnych białych głów opisanego, uciekła, y teraz, iako mam wiadomość, po różnych ulicach przemieszkiwaiąc, z różnemi ludźmi niepotściwemi wszeteczeństwem się bawi. S którą małżonką moią nie chcąc ia więcey w stanie małżeńskim, iako z niepotściwą wszetecznicą, żyć y owszem z nią o te popełnione cudzołóstwo u sądu należnego, gdzie mi prawo drogę ukaże, prawnie czynić, a teraz tę protestatią moią zanoszę”... (Akty izdawajemyje..., t. 6, s. 366-367).
Jan Piekarski 8 czerwca 1652 roku podpisał na zamku w Trembowli w Ziemi Halickiej laudum miejscowych ziemian, dotyczące regulacji spraw w obliczu niebezpieczeństwa wojennego. (Akta grodzkie i ziemskie z archiwum ziemskiego we Lwowie, t. 24, s. 94, Lwów 1931).
W aktach grodzkich brzeskich z 1669 roku figuruje Piotr Piekarski z Piekar, miecznik w-wa brzeskiego. (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 69).
W tymże roku w innych zapisach znajdujemy imię Krzysztofa Piekarskiego, wojewody brzeskiego. (tamże, s. 74). Piotr z Piekar Piekarski, miecznik i marszałek koła rycerskiego sejmiku popisowego woj. brzeskiego, podpisał laudum tego zgromadzenia 3.VIII.1702.
W 1702 roku w zapisach grodzkich brzeskich figuruje „pan Piotr Piekarski, miecznik y marszałek koła rycerskiego seymiku popisowego w-wa brzeskiego”. (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 330).
W grudniu 1710 roku „iegomość pan Piekarski - miecznik woiewództwa naszego (brzeskiego) różnemi zabawami y słabością zdrowia ab hoc onere funkcyey kommissarskiey wymówił się”... (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 371).
Około 1747 roku Jan Piekarski był „regimentarzem jego mości księcia kanclerza Radziwiłła w Mohylewie”.
Niektórzy Piekarscy nie byli katolikami. W 1767 roku sześciu członków tej rodziny (Jan, Filip, Daniel, Paweł, Bazyli, Symeon) podpisali protestacyjną uchwałę różnowierczej konfederacji słuckiej. (Akty izdawajemyje..., t. 8, s. 621).
Rodowitość szlachecka Piekarskich wielokrotnie potwierdzana była przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1013, s. 104). Spokrewnieni byli m.in. z Krasowskimi. (Tamże, f. 391, z. 7, nr 4117 (II)).
25 listopada 1840 roku szlachcic Justyn Piekarski, stale zamieszkały w majątku Pierszaje powiatu mińskiego, zwrócił się do wileńskiego gubernatora wojskowego z prośbą o wydanie mu obiecanej nagrody za uratowanie w marcu 1829 roku podczas silnej powodzi w Jurborku 30 Żydów. Przy tej okazji wywiązała się długa i nudna korespondencja między różnymi ministerstwami, rządzącym senatem, heroldiami i innymi urzędami, która skończyła się niczym. W 1844 roku minister spraw wewnętrznych Rosji zawiadomił o tym, że obiecanego orderu św. Włodzimierza Piekarski nie otrzyma, ponieważ niewiadomo czy on jest szlachcicem czy nie jest. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, r. 1840, nr 1090).
Porucznicy powstańczy z 1863 roku Daniel i Michał Piekarscy walczyli w Guberni Augustowskiej i byli poszukiwani listami gończymi MSW Cesarstwa Rosyjskiego. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 970, z. 2, nr 15, s. 153-154).
Z tej rodziny pochodził Edward Piekarski (1858-1934), członek Akademii Nauk ZSRR, autor pierwszego słownika języka jakuckiego, zasłużony badacz Syberii.

PIEŃCZYŃSKI herbu własnego.
Adam Pieńczyński był szlachcicem ziemi wołyńskiej; walczył z Turkami w oddziałach Jana III Sobieskiego, trafił do niewoli, a jego majątek został zniszczony. Kilka lat klepał biedę siedząc na chlebie u krewnych; od 1681 roku w służbie moskiewskiej.

PIEŃKOWSKI herbu Okuń, Suchekomnaty, Trąba. Dziedziczyli początkowo na Pieńkach Grodzisku w Ziemi Wiskiej, następnie odgałęzili się również na wschód.
W XIX wieku znani dobrze już byli w powiatach: wileńskim, wiłkomierskim, oszmiańskim, mieli własny dom na ulicy Trockiej w Wilnie. Jak wynika z akt, przechowywanych w CPAH Litwy w Wilnie (f. 391, z. 1, nr 1167, s. 1-366) byli szanowaną rodziną polską, dobrze znaną już w wieku XVII; używali herbu Trąba. Przywilej na wieś Kodłubowo powiatu brańskiego otrzymali od króla Zygmunta III w 1586 roku.
Andrzej i Maciej Pieńkowscy z Ziemią Łomżyńską podpisali akt elekcji króla Jana Kazimierza. To samo w imieniu Ziemi Nurskiej uczynili Jakub, Kazimierz, Łukasz i Stanisław Pieńkowscy. (Volumina Legum, t. 4, s. 110).
Andrzej Pieńkowski, regent grodzki krakowski, 9 grudnia 1651 roku podpisał uchwałę zjazdu szlachty w-wa krakowskiego podczas pospolitego ruszenia w domu pozostałej.
Tomasz Pieńkowski, szlachcic z powiatu pińskiego, figuruje w zapisach archiwalnych z roku 1665.
Szlachcic Pieńkowski z Litwy był odźwiernym Jana III Sobieskiego. (Por.: Jan Wł. Poczobut Odlanicki, Pamiętnik).
Od XVIII wieku Pieńkowscy byli spokrewnieni z dawnym rodem podlaskim Jaruzelskich herbu Ślepowron. (A. Włodarczyk, Ród Jaruzelskich herbu Ślepowron, Warszawa 1926, s. 30).
Spowinowacili się też poprzez małżeństwa z Wyszyńskimi, Jurgielewiczami, Bogwilami, Uszczami, Balcewiczami, Balukami, Sadowskimi, Ciwonowiczami, Downarowiczami, Karpowiczami, Sapkowskimi, Godlewskimi, Sztenclerami, Klimowiczami, Jaworowskimi, Sołohubami, Dzidziulami.
Siedzieli przede wszystkim w powiecie oszmiańskim (uroczysko Boczkiele), wileńskim, wiłkomierskim (majątek Swirny). (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2171).
Pieńkowscy siedzący w powiecie oszmiańskim, według danych z 1838 roku, już nie mieli ziemi, ale za to nadmiar trudności z uznaniem ich w rodowitości przez heroldię. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 86, s. 225).
Wywód familii urodzonych Pieńskowskich herbu Suchekomnaty z 28 lutego 1835 roku podaje, iż: „familia Pieńkowskich używająca herbu Suchekomnaty początek szlachectwa swego wywodzi od Jana syna Adama Pieńkowskiego, który jako szlachcic dziedziczył w Królestwie Polskim majątek Męcki Sołkowo zwany, o czem przekonywa dokument reformacyjny pod dniem 25 czerwca 1736 roku w Grodzie Wiznieńskim przyznany, mocą którego rzeczony Jan Adamowicz Pieńkowski dożywocie tegoż majątku żonie swojej Konstancji z Maleszewskich Janowej Pieńkowskiej zapisał. Z tegoż Jana, że się rodzi syn Woyciech, świadczy metryka chrzestna pod dniem 18 kwietnia 1736 roku przy kościele parafialnym wiznieńskim zapisana”.
Woyciech Pieńkowski miał syna Tomasza, ur. 1777 roku. W 1835 roku heroldia wileńska uznała tegoż Tomasza Pieńkowskiego i jego synów Aleksandra Jana, Kazimierza Józefa Juliana „za szlachtę”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1046, s. 23-24).
Prawdopodobnie z tego rodu wywodził się Oleg Wasiljewicz Pieńkowski (1912-1963), najcenniejszy ze szpiegów zwerbowanych kiedykolwiek przez Amerykanów w walce z Rosjanami.
Współpracował zarówno z CIA, jak i wojskowym wywiadem angielskim. W ciągu 16 miesięcy swej działalności, w 1961-62, podczas 13 spotkań w Moskwie i 17 za granicą przekazał 111 kaset (ponad 500 kadrów), około 500 stron ultrasekretnych dokumentów dotyczących gotowości bojowej Armii Radzieckiej oraz danych na temat systemu rakiet strategicznych i operacyjno-taktycznych. Informacje dotyczyły też pozycji ZSRR w czasie kryzysu berlińskiego 1961 oraz kubańskiego 1962. W drugim przypadku umożliwił stronie amerykańskiej identyfikację radzieckich rakiet ofensywnych sfotografowanych przez samoloty U-2. Był bliskim przyjacielem dowódcy jednostek rakietowych i artylerii lądowej, głównego marszałka lotnictwa S. Wariencowa. Został aresztowany 22 X 1962, skazany i rozstrzelany 11 V 1963.

PIERFIŁOW herbu własnego. Panowie Pierfiłowowie siedzący na dobrach ziemskich w województwach połockim i witebskim byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 13).

PIETROWSKI vel PIOTROWSKI herbu Junosza; znakomity ród rosyjski polskiego pochodzenia. Jedni z Piotrowskimi, o których Wojciech Kojałowicz w Herbarzu rycerstwa W.X.Litewskiego pisał: „Piotrowswcy z Piotrowina. Jan Piotrowski z Piotrowina Trojanów, stolnik W.X.L. Syn jego Piotr Piotrowski umarł 1658, pogrzebion w Sielcu”...
Bartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskiego zaznaczał: „Dom Piotrowskich w sieradzkim województwie starodawny. Byli dwaj mężowie znaczni w kancelaryi wielkiej roku 1584. Jan, kanonik krakowski i poznański, mąż godny w posługach... – Stanisław, brat jego rodzony, postronnych krain obyczajów i języków świadomy”.
Na kresach gnieździli się w wielu powiatach: wileńskim, oszmiańskim, dziśnieńskim, wiłkomierskim, rosieńskim, upickim, grodzieńskim, lidzkim i innych. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1885, 4095, 4117).
Wywodzili się z Lubelskiego (miejscowość Piotrowin), ale przenieśli się też w Mińskie i in. Początkowo też tak się pisali np.: „Stefan Józef Junosza Piotrowski, stolnik brasławski”, (którego testament z połowy XVIII wieku przechowuju się w bogatych zbiorach, dotyczących tego rodu w Archiwum Narodowym Białorusi w Mińsku, (f. 319, z. 1, nr 2502). Drzewo genealogiczne mińskiej gałęzi tego rodu, zatwierdzone w 1829 roku przedstawia siedem pokoleń, 54 osoby.
Częstokroć byli wzmiankowani w aktach pisanych jeszcze w XV stuleciu.
„Johannes Vilga de Pyotrowicze Pyotrowski, advocatus in Grodek et tenutarius in Lubynye” figuruje często w zapisach do ksiąg sądu lwowskiego około roku 1450.
Albertus de Piotrowice, capellanus Gneznensis Diocesis, plebanus ecclesiae in Rumno, wymieniany jest przez źródła pisane z roku 1471. (Akta ziemskie i grodzkie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. 2, s. 207, Lwów 1870).
Katherina Pyotrowska de Pyotrowicze w 1475 roku figuruje w zapisach ksiąg ziemskich halickich. Około 1490 we Włocławku mieszkał Joannes Piotrowski. (Archiwum Sanguszków, t. 2, s. 242).
Johannes Piotrowski, advocatus Gnesnensis, figuruje w Matricularium Regni Poloniae summaria pod rokiem 1497 jako absolwent szkoł warszawskich.
W 1567 roku w regimencie starosty orszańskiego Filona Kmity Czarnobylskiego ciągnął przeciw Moskwie „towarzysz Wawrzyniec Pietrowski, koni na ośm. Na nim pancerz, szyszak, szabla, pod nim koń pleśniwy, trzy nogi białe”. Jego brat Mikołaj był na koniu gniadym.
Joannes Piothrowski, cantor, canonicus vicariusque in Spiritualibus et officialis generalis Poznaniensis, figuruje w aktach kapituły poznańskiej z roku 1572. (Akta kapituł z wieku XVI, s. 216, Kraków 1908).
W dokumencie z XVI wieku czytamy: „jeho miłost Balcer Janowicz Rajecki, woyski trocki, - w roku tysecza piatsot semdesjat tretiim ziemianinu Korony Polskiey panu Janu Pietrowskomu za utsztywyje posługi jeho, jako krewnemu powinowatemu z dobrey woli swojey zapisał imienne dworec swoy nazywajemy Użulete w powietie upitskim leżaczy, jemu samomu, takowym sposobom, aby z toho dworca Użuletia przy imieniu Kostieszyskom w powietie trockom leżaczom czasu woyny służbu ziemskuju wojennuju konnuju zbroyno on sam y potomki jeho odprawowali”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 104).
Później posiadali Piotrowscy wsie Pomowczów, Kupryszki i Plekiszki w powiecie upickim - jak podaje dokument archiwalny – „z poddanemi oboiey płci, z gruntami wszelkiemi, z usiewem żytnim y jarzynnym, z bydłem rogatym” etc.
Ksiądz Jan Piotrowski, sekretarz króla Stefana Batorego, około roku 1584 utrzymywał korespondencję z zacnym domem hrabiów Zamoyskich. (Archiwum Jana Zamojskiego, t. 3, s. 382, 476).
W 1585 Stanisław Piotrowski był podstarościm łuckim.
Imię „Joanno Piothrowsky decano Poznanensi, custodo Sandomiriensi, scholastico Lanciciensi et canonico Cracoviensi” znajdujemy w przywileju króla Zygmunta III z 15 stycznia 1588 roku. (Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t. 2, s. 4, Kraków 1890).
Pan Teodor Piotrowski około roku 1592 był właścicielem sioła Jakimowicze niedaleko Słonimia. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 17, s. 95).
Szlachetni panowie Matys Piotrowski i Hrehory Chmielnicki z Mińszczyzny w 1592 roku byli świadkami sprawy o pobicie się między sobą braci-szlachty na kopie. (Akty izdawajemyje..., t. 17, s. 109).
W 1618 roku poborcą podatkowym powiatu oszmiańskiego został Aleksander Piotrowski, pisarz grodzki oszmiański. (Volumina Legum, t. 3, s. 167).
Pan Tomasz Piotrowski w 1620 roku w Wilnie pełnił funkcje namiestnika dworu metropolity. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 263).
W roku 1627 do magistratu witebskiego wpłynęła skarga na szlachcica Jana Piotrowskiego od Żydów Aleksandra Chajmowicza i Judy Jakubowicza, iż wymieniony pan „potajemnie gorzałkę szynkuje”, nie mając na to zezwolenia.
„Dobra szlachta”, panowie Jan Wysocki i Krzysztof Piotrowski figurują w lutym 1645 w księgach grodzkich pińskich jako świadkowie na procesie sądowym. (Akty izdawajemyje..., t. 17, s. 341).
Panowie Jan Piotrowski i Paweł Jagodziński spod Kobrynia wzmiankowani są w roku 1661.
Pan Paweł Piotrowski z w-wa brzeskiego figuruje w 1663 r. w księgach grodzkich brzeskich jako świadek sądowy. (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 443).
W 1665 roku trafił do niewoli moskiewskiej „z Wołynia powiatu łuckiego szlachcic Jan Piotrowski, który służył pod chorągwią księcia Czetwertyńskiego; z towarzyszem wzięty razem z porucznikiem Skolimowskim”... (AJuZR, t. 5, s. 373).
Stanisław Trojan Piotrowski około 1677 był skarbnikiem Ziemi Wiskiej. (Volumina Legum, t. 5, s. 240). W 1697 roku Stanisław Piotrowski, miecznik mścisławski, podpisał jedną z uchwał sejmowych w Brześciu. (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 238).
Jan Piotrowski, wiceregent grodzki grodzieński, 26.XI.1707 roku podpisał instrukcję na sejm.
Pan Władysław Piotrowski, szlachcic powiatu upickiego, 6 maja 1711 roku zaskarżony został przed sądem w Birżach przez Jerzego Wąsowicza o nieoddanie długu. (Birżu dvaro teismo knygos, s. 252-253, Vilnius 1982).
W 1716 roku komendantem Mohylewa był Michał Piotrowski, chorąży pancerny petyhorski. (Istoriko-juridiczieskije materiały, t. 27, s. 8).
Około roku 1718 „Jozeph Korwin Piotrowski, sendzia grodzki wileński, manu propria” podpisywał wyroki sądu w Wilnie. (Raganu teismai Lietuvoje, s. 331, Vilnius 1987).
W dokumentach archiwalnych Witebska z roku 1721 wspomina się Józefa Piotrowskiego, stolnika bracławskiego, i żonę jego Krystynę z domu Chrapowicką, właścicieli majątku Korowajna. (Istoriko-juridiczieskije materiały, t. 26, s. 410).
Wywód familii urodzonych Piotrowskich herbu Abdank, wydany przez heroldię wileńską 15 lutego 1805 roku, podaje, że: „Stanisław syn Jana z Pietraszków Piotrowski po przodkach swych zaszczycał się prerogatywą stanowi szlacheckiemu właściwą, dziedziczył w powiecie szawelskim sytuowaną majętność ziemską, zwaną Wardukszle, i spłodził syna Ignacego, który synów dwóch Jerzego i Antoniego sukcessorami po sobie zostawił”. (1776) Heroldia uznała więc tych ostatnich „za rodowitą i starożytną szlachtę polską”, wpisując ich imiona do klasy pierwszej ksiąg szlacheckich Guberni Litewsko-Wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 50-52).
Według Regestru szlachty czynszowej i okolicznej powiatu borysowskiego z 1812 roku we wsi Siwce mieszkał jwpan Symon Piotrowski. (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 307).
29 maja 1818 roku Grodzieńskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich wydało zaświadczenie rodowitości Szymonowi Piotrowskiemu, właścicielowi wsi Wierch-Lebiódka powiatu lidzkiego. Dowiadujemy się z tego przekazu, że protoplastą rodu był Grzegorz Piotrowski, chorąży wojsk polskich, który za zasługi bojowe otrzymał z rąk Jana Kazimierza herb Junosza i majątek Kosówka, co zapisane zostało do akt lwowskiego sądu ziemskiego 25 kwietnia 1662 roku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 5, nr 517). Grzegorz zostawił syna Teodora Jana, dwuimiennego, a ów dwóch kolejnych: Józefa i Szymona.Synowie zaś tego ostatniego Edward i Szymon nabyli w końcu XVIII wieku posiadłość Wierch-Lebiódka koło Lidy.
21 maja 1841 roku Wileńskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich wydało zaświadczenie rodowitości Wincentemu Piotrowskiemu, właścicielowi wsi Mikańce powiatu kowieńskiego. Nie wykluczone, że był to ród spokrewniony z wyżej wymienionym, gdyż również używał herbu Junosza, ale za protoplastę tu wzięty został Dawid Piotrowski, mający syna Jana i wnuka Kazimierza. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 5, nr 516).
W samym powiecie wileńskim oraz w oszmiańskim szeroko rozgałęzieni byli Piotrowscy używający herbu Korwin, właściciele m.in. majątków Czerepszczyzna i Świrany. Ich wywodzono od Józefa i Teresy Piotrowskich (1743), stolników brasławskich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 5, nr 518). Kolejny wywód Piotrowskich herbu Korwin za protoplastę rodu uznaje Józefa Piotrowskiego, który miał czterech synów, Szymona, Gabryela, Franciszka i Józefa. Z nich (prócz Franciszka, który zmarł bezpotomnie) poszły duże odgalęzienia niezamożnej rodziny szlacheckiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1256, s. 1-458).
Wywód familii urodzonych Piotrowskich herbu Korwin z 31 sierpnia 1820 roku podaje, że: „Józeff Korwin Piotrowski pierwo sędzia grodzki województwa wileńskiego, a późniey stolnik brasławski (...) starożytną szlachecką dostoynością uzacniony pośród zaszczytów urodzeniu swemu i stanowi właściwych posiadał wieczyście majętność Swirany w powiecie oszmiańskim leżącą, a obok tego miał w swey zastawney possessyi od urodzonych Biegańskich wioski Przewoźniki, Rusaków, Kościeniów i Czerenoki oraz innego nazwania w województwie Wileńskim sytuowane, które dobra, a mianowicie Swirany w spadku synowi swemu Karolowi Korwinowi Piotrowskiemu, horodniczemu województwa Smoleńskiego, zostawił. Tak o tym przeświadczyły trzy dekreta Trybunału Głównego Litewskiego roku 1743”.
Karol miał syna Gabryela, którego synowie Kazimierz, Ignacy, Józef, Piotr i Paweł w 1820 roku uznani zostali wraz z licznymi swymi potomkami przez deputację wywodową wileńską za „rodowitą y starożytną szlachtę polską”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1539, s. 83-84).
W ciągu XIX wieku mieli niemało kłopotów z utrzymywaniem się w stanie szlacheckim, gdyż władze carskie dążyły do zepchnięcia ich, jak i wielu innych niezamożnych rodzin szlacheckich, do klasy chłopskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1256, s. 1-458).
Piotrowscy herbu Korwin spokrewnieni byli m.in. z Fedorowiczami, Maciulewiczami, Urbanowiczami, Bukowskimi, Rodziewiczami. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 10, nr 292, s. 1-56; f. 391, z. 1, nr 1506, s. 1-10).
Wywód Familii Urodzonych Piotrowskich herbu Korwin z 1832 roku podaje, że tego rodu: „przodkowie byli szlachtą starożytną, piastowali urzęda i posiadali dobra dziedziczne, a mianowicie, że z nich Józef Korwin Piotrowski, wojski czernihowski (...) dziedziczył dobra ziemskie w województwie Mińskim Janowszczyznę oraz Norzyce alias Piotrowo w powiecie oszmiańskim, piastował urząd podwojewodziego wileńskiego” około roku 1691.
Spłodził on z żony Benedykty Tymińskiej syna Karola, który był wojskim czernihowskim itd. Jego syn Franciszek miał syna Jana i wnuków Cezarego Dominika Konstantego oraz Juliusza Leopolda Marka. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 55-57).
Regent graniczny wileński Jan Piotrowski w 1832 roku otrzymał w heroldii tutejszej potwierdzenie szlachetnego rodowodu. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1620, s. 35, 36).
Bardzo licznie rozmnożyli się Piotrowscy w powiecie upickim, gdzie się spokrewnili m.in z Sorokami, Proscewiczami. (tamże, f. 391, z. 7, nr 4098).
21 października 1830 roku w Suwałkach wystawiono następujący dokument: „Rada Obywatelska Województwa Augustowskiego zaświadcza niniejszym jako pan Francisdzek Xawery Piotrowski po złożeniu prawem wskazanych dowodów do Księgi Obywateli Szlachty Powiatu Kalwaryjskiego pod nr 5 bez prawa głosowania na seymikach wpisanym został. Prezes Rady Józef Dziekoński”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2208, s. 61).
Od początku XVII wieku Piotrowscy herbu Junosza występują w Oszmianie. Jeden z nich, Hrehory Stanisław, stolnik nowogródzki, „mąż wojenny, Moskwę, ktora chciała ubiedz Lubecz, trzysta wyciąwszy, resztę do Świni rzeki zapędził, gdzie ich daleko więcej potonęło; w Horodyszczu, swoich dobrach, kościół zmurował, nadał i ozdobił”. (T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, t. 2, s. 243, Poznań 1880).
Piotrowscy herbu Junosza licznie osiedli także w powiecie dziśnienskim, gdzie się spokrewnili z Niekraszewiczami, Strumińskimi, Parfianowiczami, Sokołowskimi, Slizieniami, Onoszkami. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4117, II). Oni też siedzieli w Wilnie, (tamże, f. 391, z. 10, nr 292, s. 71-80).
W innych powiatach Piotrowscy tego herbu spokrewnieni byli m.in. z Raszanowiczami, Żylewiczami, Rakowskimi, Korsakami, Strumskimi, Fedorowiczami, Życkimi, Tyszkiewiczami, Bortkiewiczami, Daniszewskimi.
Dziedziczyli m.in. dobra Hlebów i Żejmele w powiecie upickim; dzierżawili folwark Woronka parafii worniańskiej powiatu wileńskiego. Wszędzie określali się jako „pochodzący ze starożytnej szlachty polskiej”.
Liczna grupa Piotrowskich, siedzących w powiecie drohickim na dobrach Piotrowe Krzywokoły, Krynki, Sobole, Tołwin, Zaremby, Korzeniówka, Wojencze, Siekluki, Osmole, Piotrowe Trojany, Wygonowo Piotrowe, Siekluki Piotrowe i in., potwierdzona została w rodowitości przez heroldię grodzieńską w roku 1835. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 160-164).
Byli rodziną ruchliwą i patriotyczną.
Lista urzędników wyznania katolickiego, zwolnionych ze służby ze względu na polityczną nieprawomyślność od roku 1863 i zamieszkałych w guberni grodzieńskiej z pojaśnieniem, jakie ma kazdy z nich środki do życia (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1866, nr 181) z listopada 1866 roku zawiera m.in. nazwisko - w powiecie białostockim „radca tytularny Piotrowski. Jest utrzymywany przez dzieci”.
Andrzej Piotrowski, właściciel w pierwszej połowie XVIII wieku majątku Juliopol, był uważany za protoplastę gałęzi pieczętującej się herbem Ślepowron, a zamieszkałej w powiatach święciańskim i wiłkomierskim, gdzie później posiadali też różne zaścianki i folwarki. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 10, nr 292, s. 57-70).
Osiedleni na Żmudzi Piotrowscy używali też herbu Pilawa, a wyprowadzali się od Mikołaja Piotrowskiego, właściciela dóbr Piotrkowice w Ziemi Warszawskiej.
Na Podolu Piotrowscy rozgałęzili się na siedem różnych rodzin, ale nie byli majętni i wpływowi. (Spisok dworian... Podolskoj Gubernii, Kamieniec-Podolsk, 1897, s. 75, 134, 292). Używali tu przeważnie herbu Gozdawa. (Por. W. Łukomski, W. Modzalewski, Małorossijskij Gierbownik, s. 133, Petersburg 1914).
Duże znaczenie i wpływy uzyskała ta rodzina także w Rosji, gdzie słynęła w wielu sferach życia społecznego. Podkreślali tam z naciskiem swe polskie pochodzenie.
A. Bobrinskij (cz. 2, s. 366) podaje, że „familia Pietrowskich pochodzi ze starożytnego polskiego szlachectwa (...) Po przesiedleniu się do Rosji służyli Tronowi Rosyjskiemu na rozmaitych urzędach”.
Także Obszczij Gierbownik (t. 7, s. 165) informuje: „Familia Pietrowskich (...) pochodzi ze starożytnego Polskiego szlachectwa. Potomkowie tego rodu, znajdując się w Polsce w różnych rangach, obdarzani byli od Królów Polskich wsiami i na one przywilejami. Równym sposobem i inni pochodzący od tegoż rodu Pietrowscy, przesiedlając się do Rosji, służyli Tronowi Rosyjskiemu w różnych rangach. Wszystko to dowodzi się świadectwami i genealogią Pietrowskich”.
Z tej rodziny pochodził m.in. wybitny działacz państwowy, poeta i myśliciel Symeon Połocki (1629-1680).
Byli też w Rosji Pietrowscy herbu Gozdawa.
Z tego szeroko rozbudowanego domu pochodził m.in. szereg wybitnych ludzi nauki: 1. Borys Pietrowski (ur. 1908) znakomity chirurg, autor fundamentalnych dzieł naukowych, członek AN ZSRR oraz Akademii Nauk Medycznych ZSRR; 2. Iwan Pietrowski (1901-1973), członek AN ZSRR, profesor Uniwersytetu Moskiewskiego, doktor honoris causa uniwersytetów w Pradze, Bukareszcie, Sofii, autor kilku kapitalnych monografii z zakresu wyższej matematyki; profesor, dyrektor Ermitage’u Borys Piotrowski; literat, teatrolog, pedagog Adrian Piotrowski (1898-1938) i in.

PIŁATOWSKI herbu własnego. Protoplastą rosyjskich Piłatowskich był Paweł, szlachcic powiatu mozyrskiego, który postanowił w 1688 roku osiedlić się w Moskwie, ponieważ „u nas żołnierzom wojsk zarówno koronnych, jak i litewskich dają za służbę tylko pochwały, a należna zapłata nie dochodzi.” Po przyjeździe do Moskwy Paweł Piłatowski spotkał tu przypadkowo księcia Gedeona Czetwertyńskiego, z którym „znał się w Polsce, będąc w wojsku”. Książę poświadczył jego pochodzenie i pomógł mu we wstąpieniu na służbę rosyjską.

PIOTROWSKI herbu Junosza. Patrz hasło „PIETROWSKI”.

PIROCKI herbu Zabawa. Z tej rodziny pochodził Fiedor Apołłonowicz Pirocki, organizator pierwszych w skali światowej miejskich połączeń motorowo-tramwajowych (Petersburg 1880).

PIROŻSKI herbu własnego. W 1647 roku do Moskwy przybył Józef Pirożski. Jego ojciec miał posiadłości ziemskie w okolicach Krzemieńca w województwie wołyńskim. Po śmierci ojca i zrujnowaniu majątku przez Tatarów przeniósł się z matką do Kijowa, skąd został zabrany do Moskwy jako śpiewak cerkiewny. Został tu protoplastą tej zasłużonej gałęzi rodu.

PISAREW herbu Śreniawa. Mieli pochodzić od szlachcica polskiego Szymona Pisarza, który przybył z Polski do Moskwy w 1462 roku i obdarzony został od wielkeigo kniazia Wasyla Wasyljewicza mnogimi posiadłościami. Wielce zasłużeni dla Państwa Rosyjskiego. (Obszczij Gierbownik, t. 1, s. 508; t. 3, s. 28).
Z tego rodu Dymitr Pisarew (1840-1868), słynny ongiś intelektualista, krytyk literacki i publicysta rosyjski.

PISKAREW herbu własnego; ród rosyjski polskiego pochodzenia. Prawdopodobnie wywodzili się z Piskorskich.

PISKORSKI herbu Dołęga. Do Rosji przenieśli się częściowo w XIX wieku.
Pochodzący z tej rodziny Włodzimierz Piskorski (1869-1910), absolwent wydziału historyczno-filologicznego Uniwersytetu Kijowskiego, przez szereg lat pełnił funkcję profesora historii powszechnej w Nieżyńskim Instytucie Historyczno-Filologicznym, a następnie kierował odnośną katedrą na Uniwersytecie Kazańskim. Był autorem szeregu cenionych prac z zakresu historii krajów iberyjskich: Kastilskije kortesy w pieriechodnuju epochu ot sriednich wiekow k nowym (1897); Wopros o znaczenii i proischożdienii szestii „durnych obyczajew” w Katałonii (1899); Kriepostnoje prawo w Katałonii w sriednije wieka (1901); Istorija Ispanii i Portugalii (2 wyd. 1909).

PLUSKOW herbu Pogoń Polska; ród rosyjski polskiego pochodzenia; w Państwie Moskiewskim od roku 1506.

PLESZCZEJEW herbu własnego; rosyjscy heraldycy często zaznaczają, że byli polskiego pochodzenia. Z tej rodziny wywodził się Aleksy Pleszczejew (1825-1893), znakomity poeta rosyjski.

PLEWAKO herbu Pogonia. Gnieździli się na zaścianku Ragieniszki w powiecie wileńskim, jak też w powiecie wilejskim i oszmiańskim. Spokrewnieni m.in. z Glińskimi i Sienkiewiczami. Potwierdzeni przez heroldię wileńską w rodowitości szlacheckiej 7 grudnia 1800 roku, 28 czerwca 1817 roku, 21 września 1827 roku, 28 lutego 1844 roku oraz 30 maja 1851 roku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 98, 2541; f. 391, z. 7, nr 4095; f. 391, z. 6, nr 7, 12, 709).
Plewakowie w XIX wieku dziedziczyli m.in dobra Markowo na Wileńszczyźnie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 98, s. 13).
Z tej rodziny wywodził się słynny adwokat XIX wieku.

POCHWISNIEW herbu własnego; do Rosji przybyli z Polski przed rokiem 1685.

PODBERESKI herbu własnego; starożytna rodzina słowiańsko-litewska zasłużona także dla państwa rosyjskiego. Książęta.

PODBIELSKI herbu Trzaska. W 1584 i 1589 roku w księgach grodzkich brzeskich wymienia się imię Macieja Podbielskiego, szlachcica spod Brześcia. (Akty izdawajemyje..., t. 2, s. 256; t. 6, s. 59).
Szlachcic Sebastjan Podbielski figuruje w zapisie do ksiąg Trybunału Głównego Wileńskiego w Wilnie z dnia 25 czerwca 1591 roku. (Monumenta Reformationis Poloniae et Lithuaniae, s. 1, z. 1, s. 71, Wilno 1911).
Seweryn Antoni Podbielski podpisał laudum sejmiku relacyjnego szlachty halickiej 7.VII.1733.
Z tego rodu pochodził Wadym Podbielski, który był jednym z najbardziej uzdolnionych organizatorów państwowości socjalistycznej w Rosji. Urodził się w Jakucji jako potomek polskich zesłańców. Jeszcze będąc uczniem gimnazjum wciągnął się do aktywności politycznej jako członek kółka młodzieży socjalistycznej w Tambowie. Był wielokrotnie aresztowany, przetrzymywany w więzieniach i na zesłaniu. Po rewolucji 1917 roku został mianowany na stanowisko komisarza poczty i telegrafu, czyli ministra łączności Państwa Radzieckiego i położył na tym polu duże zasługi. A był to wyczyn niebagatelny – założyć sprawny system łączności na terenie największego państwa na świecie.
Wadym Podbielski zmarł młodo, w wieku niespełna 33 lat, 25 lutego 1920 roku, w Moskwie.

PODLECKI herbu Nałęcz. Joannes Podlecki jest wymieniany przez księgi Grodu Przemyskiego w roku 1480.
Hieronim Podlecki, ziemianin wiłkomierski (1596) - był właścicielem majątku Punia.
W XVII wieku używano też formy nazwiska Podłęcki. Tak Hieronim Podłęcki, podsędek wiłkomierski, został w 1613 roku komisarzem do poboru podatku na wojnę z Moskwą. (Volumina Legum, t. 3, s. 118).
Jan Podlecki w roku 1635 był deputatem powiatu wiłkomierskiego w Sądzie Głównym Trybunalskim. (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, Vilnius 1988, s. 347).
Jan Konstanty z Gocławia Podlecki w roku 1715 byl sędzią ziemskim powiatu wiłkomierskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 3240, s. 1).
Z początku XIX wieku zachował się następujący dokument: „Z plebanji Rzymsko-Dokszyckiey kanonika Tracewskiego. Prośba.
Żydzi miasta Dokszyc, jedni szukając dla siebie niegodziwego zysku i nadgrody, drudzy przez złość i niejakowąś zemstę umyślnie naprowadzili przechodzących w teraźniejszym czasie żołnierzy na różne dwory i wsie okoliczne, a szczególnie na mnie, przez co zupełnie nas ogołocili i zgubili. Nie przestając na tym, co dopełniali w czasie przechodu wielkiey armii, dopiero tym ośmieleni, iż im to poszło bezkarnie i zyskownie, nie uważając na żadną zwierzchność, byleby tylko siebie ochronili i sprofitowali, dopełniają nieznośne krzywdy.
A mianowicie Berka Leybowicz, uczyniwszy się samowolnie burmistrzem i rządcą miasta, ochraniając domy żydowskie od postoju w mieście, mimo poruczoną w tym władzę W. Wańkowiczowi, podkomisarzowi biura policyi w mieście i w kantonie dokszyckim, naznaczania i pokazywania dla przechodzących żołnierzy i różnych komend kwater i furażu, po oddaleniu się z Dokszyc plackomendanta - wraz na się ten urząd śmiał przyjąć i kiedy na dniu 11 przyszło 300 żołnierzy z kapitanem Bernard do Dokszyc, pomieniony żyd, któren przez cały przeciąg dwumiesięczny wiele zyskiwał od żołnierzy i officerów za naprowadzanie na dwory, w tym czasie wziąwszy nadgrodę od żydów, dla wszystkich tych żołnierzy pokazał kwaterę w plebanii i we dworach Podleckiego i Święcickiego. A tak naprowadziwszy i postawiwszy po 100 prostych żołnierzy w dworach tych i plebanii, w której cały magazyn kantonu dokszyckiego jest złożony i ktora od trzech blisko miesięcy ustawicznym noclegowaniem i postojem najwyższych generałów i officerów jest aż nadto uciśniona, jednak nie doznała takiego prześladowania i uciśnienia, jak od naprowadzonych przez żyda żołnierzy, bo ci będąc napojeni od żydów, razem z officerem różne dopełniali przykrości, hałasy. Porozkładali wokół wszystkich budynków ognie, omal co nie spalili plebanii, magazynu i całej budowli. Do wszystkich pokojów ponanaszali słomy, mnie z cel wyrugowali, z których czasu kwaterowania Najjaśniejszego Vice-Króla Włoskiego i tylu generałów nie byliśmy rugowani, poodzierali obicie, portrety, okna pobili, ogród zupełnie spustoszyli. W jakowej krzywdzie, z przyczyny żyda poniesionej (...) wielu obywatelów i włościan, a szczególnie mnie zniszczył i zgubił przez naprowadzenie żołnierzy, przez pokazywanie onym fałszywie koni, bydła, ruchomości. Najpokorniej proszę podprefektury borysowskiej, aby został ukarany publicznie za przywłaszczenie sobie burmistrzostwa i naprowadzenie, gdyby inni, jego ukaraniem ustraszeni, nie śmieli podobnych krzywd mnie i obywatelom dopełniać. 1812 rok, septembra 15 dnia. X. Symon Tracewski”... (Akty..., t. 37, s. 393).
Wywód familii Urodzonych Podleckich herbu Nałęcz z 1819 roku podaje, że: „familia ta starożytna, używając prerogatyw stanowi szlacheckiemu przyzwoitych, possydowała ziemskie majątki, a mianowicie: Stefan z Gotzławia Podlecki, wzięty za protoplastę do niniejszego wywodu, był dziedzicem majątku Dukowszczyzny w powiecie wileńskim i dalszych dóbr w różnych powiatach leżących; ktore to dobra dwum synom swoim, dwuimiennemu Janowi Kazimierzowi i Konstantemu do dziedziczenia zostawił”.
Było to przed rokiem 1684. Jan Kazimierz Podlecki był cześnikiem połockim, a Konstanty piastował urząd skarbnika, także połockiego. Ten drugi miał pięciu synów: Kazimierza, Piotra, Jana, Franciszka i Władysława, urodzonych w okresie około 1716-1726. Wszyscy ci bracia mieli z kolei po kilku synów, w ten sposób ród Podleckich rozgałęził się potężnie na obszernych połaciach kraju między Grodnem, Wilnem, Witebskiem, Dyneburgiem a Kijowem.
W 1819 roku deputacja wywodowa wileńska uznała Tadeusza, Tomasza, Jana, Antoniego, Jerzego, Ignacego, Waleriana, Justyna, Józefa, Wincentego i kilku innych Podleckich „za rodowitą i starożytną szlachtę polską”, wpisując ich do pierwszej części Ksiąg Szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 579-580).

PODOLSKI herbu Nałęcz odm.; „iz polskogo szlachectwa”; w Rosji od około 1654.

R


RACHMANOW herbu własnego. Mieszkający w województwie wileńskim Rachmanowowie byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię w Wilnie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 3880).

RACIBOROWSKI. Używający herbu Jastrzębiec pochodzili z Raciborza w powiecie oświęcimskim; herbu Jelita – z Raciborowic w powiecie krotoszyńskim (rozgałęzieni na Podolu); herbu Prus – z Raciborów w powiecie grójeckim (znani na Mazowszu, w Galicji Zachodniej, na Kijowszczyźnie i Podlasiu). Znani również w Rosji.

RACIBORSKI herbu Rawicz; nazwisko wzięli od miejscowości Racibory w powiecie grójeckim. Z tego rodu pochodził m.in. znakomity lekarz Adam Raciborski, który wyemigrował w 1834 roku do Francji i otrzymał w Paryżu posadę kierownika kliniki w szpitalu Charite. Napisał: Essai sur le danger de la constipation et les tumeurs storcorales (Paryż 1834); Nouveau manuel complet d’ascultation et de percussion (Bruxelles 1835); De la puberte et de l’age critique chez les femmes (Paryż 1844); O styczności medycyny z innemi naukami, sztukami pięknemi i literaturą (1858).
Marian Raciborski (1863-1917), był znakomitym botanikiem badającym florę Polski i Indonezji; jego imieniem nazwano kilkadziesiąt gatunków flory.

RAĆKOW (Rat’kow) herbu własnego; notowani w Rosji od 1613 roku, dokąd przybyli z Litwy.

RACZYŃSKI herbu Nałęcz; ród rosyjski (od 1677) pochodzenia polskiego. Rosyjscy Raczyńscy należeli pierwotnie do szlachty smoleńskiej (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 168).

RADCZENKO herbu Dąbrowa; początkowo gnieździli się w Ziemi Czernihowskiej.

RADECKI. Potężnie rozgałęziona rodzina, używająca w różnych siedliskach herbów: Doliwa, Drya, Godziemba, Jastrzębiec, Pomian, Prus I, Rogala, Rudnica.
Pierwotnie panowie Radeccy gnieździli się, jak się wydaje, w ziemi przemyskiej, gdzie znajduje się miejscowość Radecz. Niewykluczone wszelako, iż niektórzy z nich siedzieli na identycznie zwanej posiadłości także w powiecie gnieźnieńskim. Później byli odnotowywani także na ziemiach Czech, Litwy, Białorusi, Ukrainy i Rosji.
T. Święcki (Historyczne pamiątki, t. 2, s. 3) odnotował: „Radecki herbu Drya, z Kaliskiego; wysłany w poselstwie do Mołdawii, od hospodara wołoskiego przeciw prawu narodów w niewolę wzięty i do Konstantynopola zaprowadzony, za naleganiem Tarnowskiego, posła, na wolność wypuszczony został. – Radecki, gdańszczanin i sekretarz rady miasta tego, pastor aryanów w Szmiglu; imię jego w pismach różnowierczych często jest wspominane; żył około roku 1598. – Radecki herbu Godziemba w Kujawach, jednej dzielnicy z Lubrańskimi; nabyli tego imienia od Redzca Lubrańskiego. – Jan, biskup poznański, i Mikołaj, wojewoda, fundowali ordynacyą lubrańską”...
Dobiesław i Trojan Radeccy herbu Pomian (de clenodio Pomyany) wzmiankowani są przez księgi ziemskie łęczyckie w dniu 21 kwietnia 1416 roku. (Władysław Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 33).
Pan Marcin Radecki przed rokiem 1615 był właścicielem majątku Bieciuny na Wileńszczyźnie. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 241).
Grzegorz Radecki, pisarz ziemi bełzkiej, był posłem na sejm 1659 roku. (Volumina Legum, t. 4, s. 282).
Mikołaj Stefan de Kruków i Radecz Radecki, chorąży horodecki, deputat ad pacta conventa z w-wa bełzkiego, podpisał w 1692 roku uchwałę o zwołaniu w Warszawie sejmu walnego. (Volumina Legum, t. 5, s. 420).
Tenże Mikołaj Stefan de Kruków i Radecz Radecki, chorąży horodecki, pułkownik JKM, w 1699 roku złożył podpis pod konstytucją sejmu warszawskiego. (Volumina Legum, t. 6, s. 25).
19 czerwca 1819 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Marcina i Ignacego Radeckich herbu Rogala, szlachciców powiatu wileńskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 919, s. 21).
Wywód Familii Urodzonych Radeckich herbu Rogala w 1819 roku podaje, że: „ta familia w Xięstwie Litewskim jest dawna i starożytna, prerogarywami szlacheckimi zaszczycona i ziemskie majątki dziedzictwem possydująca. A mianowicie pierwszy domu tego przodek Michał Radecki, dziedzic majątku Niewisze zwanego w powiecie lidzkim leżącego, 1731 (...) zostawił po sobie syna Sebastiana, mającego syna Kajetana (...) Kajetan zaś Sebastianowicz mając we władaniu swoim majętność ojczystą Niewisze po przodkach drogą sukcessyi spadłą, wydał na świat syna Marcina, niniejszy wywód składającego, który (...) poświęcił swoje trudy i młode lata na usługi dla dobra Rzeczypospolitej i pracując nieustannie, szczerze i honorowie, odznaczając się w służbie wojskowej biegłością i umiejętnością stopniowo obdarzony został rangą majora wielkiej buławy Wojsk Wielkiego Xięstwa Litewskiego”, 1792.
Miał syna Antoniego Ignacego, razem z którym został przez deputację wywodową wileńską uznany za „rodowitą i starożytną szlachtę polską” oraz wpisany do pierwszej klasy Ksiąg Szlacheckich Guberni Litewsko-Wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1061, s. 626-627).
Z tego rodu generał, pogromca Turków pod Szypką, Fedor, czyli Teodor, Radecki, który urodził się 28 lipca 1820 roku w Kazaniu. Pochodził z jednej z wielu polskich rodzin osiadłych w tym uniwersyteckim mieście.
W 1877 roku Fedor Radecki jako dowódca 8 Korpusu armii rosyjskiej bronił w ciągu sierpnia-września przełęcz Szypka, a w styczniu 1878 wziął pod tąż Szypką do niewoli całą armię turecką. Od 1882 pełnił obowiązki generał-gubernatora charkowskiego.
Zmarł 26 lutego 1890 roku w Odessie. Przez ponad sto lat był uważany za bohatera narodowego zarówno w Rosji, jak też w Bułgarii. Sława jego zanikła dopiero na skutek upadku ducha narodowego tych państwa w ostatniej dekadzie XX stulecia.
Niewykluczone, że z czeskiej gałęzi tegoż rodu wywodził się słynny hrabia Johann Joseph Wenzel Anton Franz Karl von Radetzky, który urodził się 2 listopada 1766 roku w miejscowości Trzebnice w Czechach.
W austriackiej służbie wojskowej Radetzky znalazł się w roku 1784.
W 1800 roku w bitwie pod Hohenlinden był pułkownikiem armii austriackiej; w 1809 dowodził brygadą w bitwach pod Aspern i Wagram. W okresie zaś 1809-1813 kierował sztabem generalnym Cesarstwa Austrii.
W okresie wojen napoleońskich (1813-1814) pełnił funkcję szefa sztabu wojsk sojuszniczych walczących przeciwko Francji. Popisał się szeregiem poważnych zwycięstw i zasłynął jako znakomity strateg.
W 1831 roku mianowany na głównodowodzącego wojsk austriackich we Włoszech, od 1836 feldmarszałek. W 1848 zajął Mediolan i rozgromił piemontczyków pod Custozzą; w 1849 pod Nowarą. Tłumił rewolucję 1848-1849 we Włoszech. Aż do 1857 roku pełnił obowiązki generał-gubernatora Królestwa Lombardii i Wenecji.
Radetzky zmarł 5 stycznia 1858 roku w Mediolanie. Okazałe pomniki ku jego czci wzniesiono ongiś w Wiedniu i Pradze.
* * *
W czasie II wojny światowej jednym z utalentowanych dowódców armii radzieckiej był generał także mający nazwisko Radecki.

RADISZCZEW herbu własnego; według niektórych heraldyków rosyjskich jest to ród polskiego pochodzenia. Z tej rodziny wybitny pisarz, poeta i filozof Aleksander Radiszczew (1749-1802).

RADZIWIŁŁ herbu własnego; arystokratyczny ród litewsko-polski wpływowy i zasłużony także dla Cesarstwa Rosyjskiego.

RAGOZIN herbu własnego; notowani w Rosji od 1635.

RAJEWSKI herbu Łabędź; dobrze znani w Koronie; później na Ukrainie i w Rosji.
Od bardzo dawna notowani w zapisach archiwalnych. Od 1525 roku znani w województwie trockim.
Staś i Michajło Rajewskije, bojarowie Zamku Mścisławskiego, 1528.
Według listy z 1528 roku bojar perłojski Strelec Rajewski miał stawić w razie potrzeby wojennej jednego żołnierza zbrojnego. (Russkaja Istoriczieskaja Bibliotieka, t. 15, s. 1509).
W listopadzie 1529 roku księgi magistratu wileńskiego wspominają imię Jana Rajewskiego, namiestnika miasta Mołodeczna z ramienia kniazia Stefana Zbaraskiego. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju dla razbora drewnich aktow, t. 9, s. 137).
W dokumencie z XVI wieku czytamy: „Ja, Iwan Rajewski, namiestnik krasnosielski, buduczy na tot czas na miestcy jeho miłosti pana mojeho kniazia Sczefana Andrejewicza Zbarazskoho, wojewody trockoho, czyniu jawno tym moim listom, iż wzialiśmy zemlu cerkownuju woskrysienskuju, kotoraja była dana z dawnych czasów na cerkow na Woskriesienie Chrystowo od ziemianina hospodarskoho pana Feleryana Wildunka (...) morgów dwatsat sem, prutów sem gruntów... I na to ja dał swieszczienniku Owfanasiju Korotkomu sey moy list pod mojeju peczatiju. Pisan u Krasnom Siele leta Bożeho narożenia 1569, mca Augusta 10 dnia”. (Akty izdawajemyje..., t. 33, s. 71-72).
Jeszcze w XVI wieku spokrewnili się Rajewscy z Brzostowskimi, Druckimi, Rozwadowskimi, Wolskimi, Chreptowiczami, Sapiehami, Siesickimi.
8 czerwca 1592 roku Alena Janowa Rajewska (córka Amosa Wołka), współdzierżawczyni majątku w Mołodecznie (własności kniaziów Zbaraskich) zaskarżyła w sądzie grodzkim mińskim Tatarzyna Abdrachmana Adamowicza o to, iż: „roku teraz idącego 1592, miesiąca Junia piątego dnia, w nocy z piątku na sobotę, podjechawszy ten tatarzyn z pomocnikami swemi pod sielce moje Kopaczowskie, ku majątku Mołodeczeńskiemu przysługujące, w powiecie mieńskiem leżące, poddanych moich Januka i jego żonę Hannę podmówiwszy, z końmi, z bydłem i z całą majętnością ich wywiózł i wyprowadził...” (Akty izdawajemyje..., t. 31, s. 108).
7 kwietnia 1594 roku Hanna Rajewska podała do sądu mińskiego na Tatara Fursa Adamowicza, za to, iż ukradł jej bojarowi Stanisławowi Holszaninowi konia ze stajni, „mięsa wieprzowego połcie dwa, słoniny dwie, kumpiaków osiem, oszyjków dwa” – jeśli mówić tylko o potrawach - oraz niemało odzieży, tkanin itp. (Akty izdawajemyje..., t. 31, s. 188).
Z innego zapisu (1595) dowiadujemy się, że taż pani Hanna (Halina, Alena) Rajewska miała syna Lwa, który otrzymał od króla majętność w województwie mścisławskim.
„Pan Lew Rajewski pokazał to, iż jest osiadłym, ludźmi dobrymi trzema szlachcicami, ziemiany grodzkiemi powiatu mieńskiego, panem Janem i panem Mikołajem Hryhorowiczami a panem Janem Kamienieckim, którzy to zeznali, iż tego wiadomi, że pan Lew Rajewski w województwie Mścisławskim jest dobrze osiadłym”. (Tamże, s. 222-227).
Ostafi Rajewski figuruje w księgach ziemskich mścisławskich w roku 1623. (Akty izdawajemyje..., t. 13, s. 303).
Bartosz Rajewski 14 sierpnia 1626 roku podpisał uchwałę sejmiku proszowskiego. (Akta sejmikowe woj. krakowskiego, t. 2, s. 61).
Niejaki pan Rajewski, „sługa” (tj. szlachcic będący na usługach wielkiego pana) wymieniony jest w jednym z polskich listów prywatnych na terenie Białej Rusi w marcu 1655 roku. (Archiw Jugo-Zapadnoj Rusi, t. 14, s. 645).
Józef Fen Rajewski i żona jego Teodora w Woroniczów około roku 1663 byli właścicielami siół Kisłowicze i Fenowszczyzna w województwie mścisławskim. (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 297-298).
Latem tegoż roku złożyli oni w sądzie grodzkim mścislawskim skargę o zniszczenie majątku i papierów szlacheckich przez oddziały rosyjskie.
„Te wszystkie sprawy na ten czas we Mścisławiu ze szkatułą poginęły, nie wiadomo czy pogorzały, czy też Moskwa je pobrała y poszarpała, gdzie żałobliwi po rekupowaniu od nieprzyjaciela moskiewskiego w roku 1663 (...) dla przyszłych czasów dali tę protestacyę do xiąg grodzkich mścisławskich”...
Często nadejście wojsk moskiewskich i stan bezpański wykorzystywano dla porachunków z sąsiadami, jak to np. uczynił w roku 1665 Teodor Rajewski, ktory pustoszył pobliskie dwory, a potem przeszedł na służbę carską. (Istoriko-juridiczieskije matieriały..., t. 25, s. 444).
W 1664 roku wspomina się w księgach ziemskich mścisławskich miejscowość Perany, posiadłość pana Jana Rajewskiego.
10 maja 1664 roku w magistracie miasta Mścisławia „Ziemianin Jego królewskiey mości województwa Mścisławskiego jegomość pan Teodor Rajewski żałował y opowiadał takowym sposobem, iż co w roku przeszłym 1658, m-ca Decembra 15 dnia, gdy wiarołomny nieprzyjaciel moskiewski, to jest dwóch pułkowników Cara moskiewskiego, Łobanow y Zmiejow, przez fortele wojenne Bychowską fortecę mieczem wycięli y ogniem spalili, gdzie oyciec żałobliwego jegomości pana Rajewskiego, niegdy godney pamięci jegomość pan Jan Rajewski, sprowadziwszy się z małżonką swoją y z dziatkami y ze wszytką substancyą swoją, rzeczami ruchomemi, co się jeno kolwiek ruchomością nazwać można, którey mógł mieć na kilkanaście tysięcy złotych, w tey fortecy zostawił. Zaczym y prawo swoje y przodków swoich, to jest przywileje od nayjaśniejszych królów polskich y xiążąt Mścisławskich nadane y konfirmowane na majętności żałobliwego tu w województwie Mścisławskim leżące y na inszych mieyscach w wielkim xięstwie Litewskim będące, także listy dzielcze, kupcze y inne różne possesye y dyspozycye na różne zastawy, kwity poborowe, popisowe, regiestra, inwentarze, których przez młodość lat swoich na ten czas mało co wiedząc, specyfikować tego wszystkiego nie może, między inszemi list dzielczy dziada żałobliwego, niegdy jegomości pana Ostafia Rajewskiego z bracią rodzoną, z panem Lwem Rajewskim y panem Filonem Rajewskim, stolnikiem mścisławskim, różnych majętności przodków pana Rajewskiego, list zastawny od nieboszczyka jegomości pana Jana Ciołka Komorowskiego na majętność Mazyki w pięciu tysięcy złotych polskich y inszych przynależności, list kupczy przyznany na urzędzie ziemskim mścisławskim majętność Stajów od jegomości pana Samuela Ipacewicza, obligi od jeymości pani Strzyżewskiey z domu Złoczewskiey na złotych sześćset y testament oyca żałobliwego, jegomości pana Jana Rajewskiego, który w tey fortecy Bychowskiey będąc w oblężeniu przed wycięciem Bychowa z tego świata śmiercią zszedł. W którym testamencie rozrządza dziatki swoje, zaczym te wszystkie prawa y insze, o których specyfice pisać nie może nie mając wiadomości żadnej, czy ogniem zgorzało, czy też kędy do Moskwy zawiezione zostało, dla czasu przyszłego, aby to nie szkodziło, tę moją protestacyą urzędowi grodzkiemu mścisławskiemu opowiadam y donoszę, prosząc, aby było zapisano”... (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 343-344).
W XIX wieku Rajewscy notowani byli też na Podolu jako drobna szlachta, wydaje się, że tu byli oni jednak już prawosławnymi. (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubiernii, Kamieniec-Podolsk 1897, s. 84).
Jako polska rodzina katolicka mieszkali jeszcze w połowie XIX wieku na Mińszczyźnie. W aktach metrykalnych Kościoła Hrozowskiego w 1839 roku odnotowano urodzenie niemowlęcia imieniem Michał, syna Franciszka i Elżbiety z Zubryckich Rajewskich, ślubnych małżonków, właścicieli zaścianku Osowce. Mniej więcej w tymże czasie akta archiwalne donoszą o Kazimierzu, Piotrze, Samuelu, Damianie, Aleksandrze i Grzegorzu Rajewskich. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 3, s. 491-507).
Annały kultury polskiej odnotowują Jana Rajewskiego (1857-1906), matematyka, profesora Uniwersytetu Lwowskiego i Jagiellońskiego, Ludwika Rajewskiego (1900-1981) historyka, docenta Uniwersytetu Warszawskiego; Zdzisława Adama Rajewskiego (1907-1974) archeologa, dyrektora Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. (Por.: Polski Słownik Biograficzny, t. XXX/3, z. 126, s. 476-481).
* * *

Ród Rajewskich należy do najwybitniejszych domów Państwa Rosyjskiego. Powszechnie uznaje się tam ich litewsko-polskie pochodzenie i ogromne zasługi. F.J. Miller w dziele Izwiestije o dworianach rossijskich podaje: „Rajewskije iz Litwy. Priedok ich pri wyjezdie napisan Rajewskim”. (s. 455).
Natomiast Słownik Encyklopedyczny F. Brockhausa i J. Efrona (t. 26, s. 103, Petersburg 1899) informuje: „Rajewscy – rody szlacheckie. Jeden z nich, herbu Łabędź, wyjechał z Polski w 1526 roku w osobie Iwana Stiepanowicza Rajewskiego. Jego syn Fiodor Iwanowicz był wojewodą w Bołchowie (1555-1558). W XVII wieku Rajewscy służyli jako stolnikowie (...) Drugi ród Rajewskich sięga końca XVII wieku (...) Na Białorusi od 1509 roku istnieje ród Rajewskich, który się pisze Fen-Rajewski i używa herbów Radwan i Lubicz; jedna z jego gałęzi w końcu XVIII wieku osiedliła się na wschodzie Rosji i się zruszczyła... Istnieje jeszcze kilka rodów Rajewskich bardziej późnego pochodzenia”.
W okresie powstań kozackich połowy XVII wieku niemało szlachty kresowej uciekało przed krwawymi rzeziami oddziałów Chmielnickiego do ziem moskiewskich i – jeśli zbiegowie całowali krzyż prawosławny, przysięgając wierność carowi i deklarując chęć osiedlenia się tam „na wieczne czasy” – nie byli odstawiani na granicę i wydawani siczowcom: ku tych ostatnich i ich przywódcy „świętemu oburzeniu”. (Por: Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 226, 227, 228). Wśród tych uciekinierów mógł się też znaleźć niejeden reprezentant rodu Rajewskich spośród gałęzi osiadłych na ziemiach Wołynia, Podola, Litwy i Białej Rusi.
* * *
W kulturze Rosji zasłynęła cała plejada utalentowanych reprezentantów tego rodu. Spośród nich Włodzimierz Rajewski (1795-1872) był popularnym w swoim czasie poetą i publicystą. Studiował w Moskwie i Petersburgu. W 1822 aresztowany i skazany na wieczne osiedlenie syberyjskie za spiskowanie przeciwko reżimowi monarchicznemu. W 1961 roku opublikowano w ZSRR jego Wospominanija, a w 1967 jednotomowe Połnoje sobranije soczinienij.
* * *
Z tego rodu pochodziła pisarka i filolog Katarzyna Rajewska (ur. 1817) oraz malarka Maria Rajewska (ur. 1840).
* * *
Najsłynniejszym przedstawicielem rodu był Mikołaj Rajewski, urodzony w 1771 roku. Zasłynął przede wszystkim jako żołnierz. A walczyć mu los kazał wielokrotnie: podczas wojny z Turcją w latach 1787-1791; z Polską w latach 1792-1794; z Francją w latach 1805-1807; ze Szwecją w latach 1808-1809 i ponownie z Francją w okresie 1812-1814.
Generał M. Rajewski zapisał się chlubnie także w bitwach pod Smoleńskiem, Borodinem, Małojarosławcem, w szeregu innych starć z nieprzyjacielem. Był dowódcą nie tylko odważnym, ale też inteligentnym i potrafiącym zachować zimną krew w niebezpieczeństwie.
11 lipca 1812 roku generał Rajewski w bitwie pod Sałtanówką poprowadził do ataku na bagnety nie tylko swój pułk. Maszerując naprzód miał obok siebie uzbrojonych w pistolety dwóch synów: 16-letniego Aleksandra i 11-letniego Mikołaja. Dlaczego tak uczynił? Mawiał potem żartobliwie, że i tak nie miał gdzie dzieci zostawić, a najbezpieczniejszym kierunkiem wyjścia z sytuacji bez wyjścia wydały mu się ziejące ogniem pozycje nieprzyjaciela, z których zresztą zostali Francuzi tym atakiem wybici. Jasne wszelako, że często w sytuacjach trudnych, podczas boju, ludzi walczących ogarnia tak silna złość, wściekłość i desperacja, że idą do ataku nie zważając na żadne niebezpieczeństwo. Dzieje się tak szczególnie wówczas, gdy sytuacja wydaje się beznadziejna. Dlatego też Cezar w Rozważaniach o Wojnie Gallijskiej radził dowódcy: Nigdy nie stawiaj przeciwnika w sytuacji bez wyjścia, gdyż wówczas też się znajdziesz w sytuacji bez wyjścia. Zdesperowany bowiem wróg, jeśli nie pozostawi mu się otwartej drogi do cofnięcia, będzie skłonny do ataku z krańcową odwagą i impetem, które często nie są do powstrzymania nawet przez przeważające go siły. Wbrew jednak mądrości strategów tego rodzaju sytuacje powstają bardzo często samorzutnie na teatrze działań bojowych. Wówczas też ojciec generał nie kryje swych synów, lecz porywa ich ze sobą do desperackiego i zwycięskiego ataku.
Sława o tym bohaterskim czynie rodziny Rajewskich obiegła całą Rosję, a później i inne kraje, wprawiając w zachwyt i patriotyczną dumę miliony Słowian, szczególnie tych, ciemiężonych ówcześnie przez Turków, Austriaków i Niemców. Nazwisko „Rajewski” stało się symbolem uosabiającym bezgraniczną odwagę i ofiarną miłość ojczyzny, a opiewali je w swych utworach najwięksi poeci i pisarze, kompozytorzy i malarze Rosji.
W sposób szczególny talent dowódczy M. Rajewskiego zabłysnął podczas słynnej bitwy pod Borodino w sierpniu 1812 roku, którą, co prawda, Francuzi wygrali i zajęli Moskwę, ale strasznie się wykrwawili i stracili impet nie tylko wojskowy, ale też i moralny. Przed tą bitwą dywizje Rajewskiego obsadziły tzw. wzgórze Kurhanowe, zupełnie zresztą początkowo nieuzbrojone i narażone na bezpośrednie ataki artylerii, piechoty i kawalerii przeciwnika.
W ciągu jednej nocy z 25 na 26 sierpnia pod dowództwem generała Rajewskiego przekształcono wzgórze Kurhanowe w umocniony punkt oporowy, otoczony rowami i innymi przeszkodami, trudnymi do pokonania zarówno dla piechoty jak i dla kawalerii, choć początkowo armaty stały po prostu w szczerym polu i wydawały się być łatwym łupem dla nacierających. Z pewnością umocnienie pod przykryciem zmroku pozycji artyleryjskich stanowiło dla Napoleona niemiłe zaskoczenie i zmusiło go do zmiany pierwotnych planów i do improwizacji, które co prawda, były jego atutem, ale, jak wiadomo, najlepsze są improwizacje dobrze przygotowane. Generał Rajewski postarał się też maksymalnie rozrzedzić siłę żywą, aby minimalnie ucierpiała od bardzo gęstego ognia artylerii przeciwnika, który, otaczając pozycje Rosjan z trzech stron dosłownie przygniótł je ogniem z ponad dwustu armat.
Dowódca przez cały czas znajdował się na linii ognia i dodawał odwagi żołnierzom, ogłuszonym przez wybuchy pocisków.
O dziewiątej rano książę E. Bogarne przedsięwziął pierwsze uderzenie na pozycje Rajewskiego, lecz został odrzucony przez kartaczowy ogień i atak na bagnety jegrów rosyjskich. Jednocześnie natarcie Francuzów ruszyło na całym froncie i to z takim impetem, że po dwu godzinach krwawych walk, często wręcz, lewa flanka Kutuzowa została zmiażdżona, a prawa okazała się bliska zamknięcia w „kotle”. Bateria kurhanowa Rajewskiego została w ten sposób oskrzydlona i znalazła się pod krzyżowym ogniem kartaczowym wojsk przeciwnika. Generał A. Jermołow (Zapiski o 1812 godie) pisał później „Wzniesienie, ważne samo przez się i osobiście bronione przez generała-lejtnanta Rajewskiego, przechodziła przez najcięższe ataki. Nieprzyjaciel już się zbliżył na odległość ognia kartaczowego. Nieustraszony Rajewski, mimo słabej osłony baterii, nie bacząc na grożące jej niebezpieczeństwo, na okoliczność, że kończyła się amunicja, dokonywał cudów odwagi”. Mimo to żołnierze francuskiego 30 Pułku Piechoty z owianej sławą gwardyjskiej dywizji Ch. Morana w uderzeniu na bagnety przełamali opór Rosjan i zmusili jegrów do cofnięcia się z pierwszej linii obrony. Rajewski jednak już wcześniej przewidział możliwość takiego biegu zdarzeń i rzucił do kontrataku czające się dotąd za wzniesieniem dywizje Paskiewicza i Wasilczykowa. Na rozkaz Rajewskiego w zupełnie trudnej sytuacji poszły do kontrnatarcia również oddziały Jermołowa, Kutajsowa i częściowo rozproszony regiment Wuicza. Dzięki skoordynowanym działaniom udało się odbić utracone przedtem pozycje i odrzucić nacierające w drugim rzucie bataliony francuskie; ich pierwszy zaś rzut został po prostu zniszczony w walce na bagnety. (por. M. Barclay de Tolly, Izobrażenije wojennych diejstwij Pierwoj Armii w 1812 godu oraz N. Dubrowin, Istorija wojny i władyczestwa russkich na Kawkazie).
Także źródła francuskie (Segur, Chambray) nie przeoczają roli, jaką w bitwie pod Borodinem odegrał Rajewski. O zaciętości zaś walk może świadczyć fakt, że tylko u podnóża wzgórza Kurhanowego poległo 3 tysięcy Francuzów. Po kontruderzeniu Rajewskiego w obozie Napoleona panowało zakłopotanie, jego oficerowie mniemali, że był to przebiegły fortel Kutuzowa: poddać lewą flankę, cofnąć prawą, a z pozycji środkowej zadać druzgocący cios, rozcinający wojska cesarza Francji na dwie części z intencją ich dalszego otoczenia i likwidacji. W istocie rzecz tak się nie miała, a sytuacja wyżej opisana wytworzyła się samorzutnie. Jednak wytworzyła się ona nie przez przypadek, a dzięki talentowi, odwadze, inicjatywie generała Rajewskiego, którego zdecydowane działania wniosły dezorganizację do szeregów jakże godnego przeciwnika i zepchnęły go do obrony, umożliwiając oddziałom rosyjskim opanowanie bardzo trudnej sytuacji.
Generał M. Bogdanowicz, znany historyk wojskowości, określał (w trzytomowym dziele Istoria Otieczestwiennoj wojny 1812 goda po dostowiernym istocznikam, Petersburg 1859-1860) incydent z baterią Rajewskiego jako decydujące zdarzenie bitwy pod Borodinem, a położenie tejże baterii za centralne, jej zaś rolę – za rozstrzygającą.
W 1813 roku M. Rajewski został awansowany do rangi generała od kawalerii i jako dowódca korpusu kawaleryjskiego wziął udział w wyprawie do Francji.
Okres powojenny generał M. Rajewski poświęcił zajęciom pokojowym na roli. Był zamiłowanym ogrodnikiem i sadownikiem. Sprowadzał do swych posiadłości pod Smoleńskiem dziesiątki nieznanych tu roślin ogrodowych, drzew i krzewów owocowych z całego świata, które następnie hodował i rozmnażał w oranżeriach i cieplarniach, budząc podziw nie tylko okolicznej szlachty, ale i zawodowych uczonych ogrodników, którzy nieraz tu przybywali.
Okoliczni mieszkańcy każdego dnia mogli widzieć, jak jednocześnie ze wschodem słońca przed swym domem zjawiał się generał Rajewski. Ubrany w zwykłe chłopskie szaty kopał ziemię, urządzał grzędy, sadzał kwiaty, pielęgnował drzewka. Z natury obdarzony światłym umysłem i skłonnością do poznawania tajników przyrody uważnie obserwował rozwój roślin i systematycznie czynił jakieś notatki, które, niestety, zaginęły w późniejszych niespokojnych czasach.
Ciekawe, że zainteresowania naukowo-przyrodnicze zostały po generale Rajewskim jakby odziedziczone zarówno przez jego syna Mikołaja, jak i przez wnuka tegoż imienia, którzy zostali znakomitymi specjalistami: pierwszy w dziedzinie sadownictwa, drugi w hodowli bawełny.
W listopadzie 1827 roku generał pisał do syna na Kaukaz: „Moją pociechą tu jest nowa oranżeria, która bardzo się udała. Na polu jest mróz, 17 stopni poniżej zera, a ja siedzę sobie pod gruntowymi wawrzynami i oliwkami, otoczony kwieciem i zielenią. Popijam kawkę i patrzę na dwa drzewka pokryte pomarańczami i apelsinami”...
Generał M. Rajewski zmarł 1829 roku.
Na jego pomniku nagrobnym umieszczono napis: „On był w Smolenskie szczyt, w Paryże – miecz Rossii”...
* * *

Mikołaj Rajewski syn (1801-1843) walczył pod dowództwem Paskiewicza na Kaukazie, pełniąc funkcję zastępcy dowódcy 5 Dywizji Ułanów. Cesarz Mikołaj I osobiście doceniał jego znakomite walory przywódcze i nadał mu w 1838 roku rangę generała-lejtnanta. Pomyślnie walczył przeciwko Turcji, odnosząc nad jej oddziałami w regionie Czarnomorza szereg taktycznych zwycięstw.
Żył krótko, jednak potrafił w danym sobie czasie zdziałać niemało na niwie aktywności społecznej. Żywił głębokie i autentyczne zainteresowania naukowe w zakresie florystyki, a jego zdanie w tym względzie cenili sobie nawet najwytrawniejsi specjaliści, jak np. dyrektor Petersburskiego Ogrodu Botanicznego F. Fischer. Ten ostatni zresztą był wspólnie z Rajewskim współzałożycielem Moskiewskiego Towarzystwa Wspierania i Doskonalenia Sadownictwa oraz współautorem pierwszego statutu tejże później wielce zasłużonej organizacji. W 1835 roku cesarz zatwierdził ten statut i Towarzystwo rozpoczęło swą pożyteczną działalność, zakładając m.in. pierwszą w Rosji szkołę sadownictwa oraz wydając w okresie 1839-1876 „Żurnał Sadowodstwa”. Dzięki wysiłkom M. Rajewskiego i Towarzystwa Sadownictwa w ogromnym kraju, rozpościerającym się wówczas od Wisły do ujścia Amuru, zorganizowano świetnie funkcjonujący system hodowli setek gatunków jabłoni, wisien, śliw, pomarańczy, cytryn, brzoskwini, wina, kasztanu jadalnego, dębu korkowego, lnu, kwiatów itp. Wszystko było dopasowane do określonych warunków klimatycznych, glebowych, hydrologicznych. Wyselekcjonowano szereg znakomitych odmian krajowych i zaaklimatyzowano mnóstwo roślin sprowadzonych z Persji, Chin, Afryki, Rosyjskiej Ameryki (wówczas Alaska, Kalifornia, niemało innych ziem wchodzących obecnie w skład USA stanowiło część terytorium Cesarstwa Rosyjskiego).
M. Rajewski osobiście sprowadził z regionów tropikalnych i zaaklimatyzował na czarnomorskim wybrzeżu Kaukazu 264 gatunki drzew i krzewów owocowych oraz kwiatowych. W 1839 roku założył miasto Noworosyjsk, a obok imponujące plantacje, na których zasadził dziesięć tysięcy drzewek winnych oraz pół tysiąca drzew owocowych wypisanych w tym celu z Nikitskiego Ogrodu Botanicznego. Dzięki niezmordowanym wysiłkom Rajewskiego rozległe tereny Abchazji, Czeczenii, Gruzji, Imeretii, Adżarii poddano melioracji oraz obsadzono plantacjami winnymi i innymi, przekształcając dziki krajobraz w kwitnący sad, a półdzikie dotąd prowincje w dostarczycielki m.in. znakomitych gatunków win wytrawnych.
W 1840 roku M. Rajewski założył wojskowy ogród botaniczny w Suchumi. Dyrektorem zaś jego został na prośbę pana Mikołaja mianowany Włodzimierz Bagrynowski, były student Uniwersytetu Wileńskiego, wydalony z uczelni za nieprawomyślność polityczną i zesłany w charakterze szeregowca na Kaukaz. Tylko w jesieni 1840 roku ci dwaj entuzjaści sadownictwa zasadzili w okolicach Suchumi sześć tysięcy młodych drzewek i krzewów owocowych. Co prawda dzieje tych „rajskich ogrodów” były później dość dramatyczne, w latach bowiem 1854 i 1878, gdy Imperium Osmańskie czasowo okupowało te tereny, Turcy wyrębywali w pień wszystkie sady i lasy hodowlane, w których rosły m.in. drzewka winne, jabłonie, cytrusy, herbata, brzoskwinie, dęby korkowe, len nowozelandzki, egzotyczne gatunki topoli i fig, drzewka pomarańczowe itp.
W późniejszym okresie swego życia Mikołaj Rajewski pełnił obowiązki dyrektora Departamentu Rolnictwa Cesarstwa Rosyjskiego, czyli faktycznie ministra rolnictwa. Wielokrotnie była wznawiana jego znakomita książka Płodowaja szkoła i płodowyj sad.
* * *
Mikołaj Rajewski trzeci, wnuk seniora, zasłynął przede wszystkim jako znakomity organizator życia gospodarczego, szczególnie w zakresie rolnictwa i handlu.
W 1861 roku, mając zaledwie 22 lata i będąc studentem Uniwersytetu Moskiewskiego M. Rajewski wpadł na myśl, by podjąć próbę uprawiania na terenie Krymu plantacji bawełny, którą dotąd Rosja musiała importować i drogo za to płacić. Znając kilka języków obcych i będąc człowiekiem oczytanym także w tym przedmiocie doszedł do słusznego wniosku, że bawełnę da się uprawiać na południowych kresach Imperium Rosyjskiego, gdzie warunki klimatyczne to umożliwiają, został więc pionierem tego działu przemysłu w Rosji i przyczynił się do jej rozwoju gospodarczego.
W 1862 roku M. Rajewski błyskotliwie kończy wydział przyrodniczy Uniwersytetu Moskiewskiego i przez parę lat kieruje pracami doświadczalnymi na Krymie, mającymi na celu zapoczątkowanie uprawy bawełny. Prace te uwieńczone zostały całkowitym powodzeniem; próbki bawełny M. Rajewskiego zademonstrowano m. in. na Rosyjskiej Wystawie Rolniczej w Moskwie, a wyniki swych badań młody naukowiec opublikował w broszurach: Krymskij chłopok (Moskwa 1864), Rukowodstwo k razwiedieniju chłopczatnika, s primienienijem jego k klimatu i poczwie Krymskogo połuostrowa (Symferopol 1865).
W tej drugiej edycji autor na zakończenie pisał: „Posłane przeze mnie do Anglii w ubiegłym roku próbki bawełny, które wyhodowałem w moim majątku Jużno-Bereżskim z nasion „sea-island”, zostały ocenione jako znakomite po 28-30 pensów za funt. Ten fakt, jak się wydaje, przekonuje niezbicie o możliwości uprawiania w naszym kraju najlepszych odmian kultur bawełnianych... Aby zaoferować wszystkim możność uprawiania u siebie bawełny, zamieściłem w „Tawriczeskich Gubernskich Wiedomostiach” ogłoszenie, w którym proponowałem wszystkim chętnym otrzymać ode mnie nasiona razem z egzemplarzem niniejszej instrukcji pod jedynym warunkiem, że mianowicie osoba, która otrzyma ode mnie nasiona, powiadomi mnie szczegółowo w końcu roku o wynikach swych doświadczeń.”
I chociaż chętnych nie okazało się wielu, ponieważ ludzie są z reguły konserwatywni w swych zachowaniach, to dalsze prace M. Rajewskiego zarówno na Krymie, jak i w Azji Środkowej, dowiodły, że uprawa bawełny jest na tych terenach opłacalna. Dzięki jego ustaleniom, eksperymentom i publikacjom sprawa powoli ewoluowała, a po kilku dziesięcioleciach uprawa plantacji bawełny stała się podstawą gospodarki Uzbekistanu, Turkmenistanu, Tadżykistanu, a w rolnictwie i przemyśle Kazachstanu, Gruzji, Rosji, Ukrainy również odgrywa niebagatelną rolę. Co prawda, inicjator tego dzieła nie dożył do chwili jego tryumfu, lecz cóż może być piękniejszego i bardziej satysfakcjonującego niż okoliczność, że dzieło przeżyło swego twórcę i rozsławiło już po śmierci jego imię? Jednak za tego rodzaju zwycięstwa zza grobu trzeba niestety drogo za życia zapłacić, poświęcając danej sprawie wiele lat uporczywej pracy, sił, energii, samozaparcia. Tak też było w przypadku M. Rajewskiego, który własnym sumptem zakładał plantacje bawełnicy, prowadził kosztowne i dalece nie zawsze uwieńczone sukcesem doświadczenia, wydawał broszury, mające zachęcić innych obywateli do pójścia w jego ślady. W 1870 roku np. ukazały się w Petersburgu jego książki: Miery dla rozwitija i ułuczszenija kultury chłopczatnika na Kawkazie i w Sredniej Azji oraz Rukowodstwo k razwiedieniju chłopczatnika w Rossii. Będąc bardzo ruchliwym członkiem Towarzystwa Wspierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu za darmo rozdawał swym znajomym tony nasion bawełnicy, byle tylko pozyskać zwolenników dla swej idei, a ojczyźnie zapewnić w przyszłości ogromne z tego powodu zyski. Bawełna stanowiła dla niego coś w rodzaju „superidei”, dla której gotów był poświęcić swój majątek i wszystkie siły. W marcu 1870 roku podpułkownik M. Rajewski wymusił na zwierzchnictwie swe własne przeniesienie ze stołecznego i cywilizowanego Petersburga do Turkiestanu, oczywiście po to, by móc tam poświęcać się realizacji swej „nadidei”. Niebawem rozwinął tam wielką aktywność. W 1871 roku założył w Taszkiencie Oddział Turkiestański Towarzystwa Wspierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu i został jego prezesem. Na posiedzeniach tegoż towarzystwa wystąpił z referatami o historii Turkiestanu Wschodniego, o dziejach gospodarki tego regionu, o jego potencjale ekonomicznym itp. lecz przede wszystkim usiłował skłonić tamtejszych ziemian i przedsiębiorców do uprawy bawełnicy. Także tutaj wydał własnym kosztem (1871) dwie broszury poświęcone temu zagadnieniu, które następnie rozdawał osobom zainteresowanym i mniej zainteresowanym: O wywozie szełkowicznych jaiczek iz Turkestana oraz O mierach dla rozwitija i ułuczszenija szełkomotanija w Turkestanskom kraje. M. Rajewski usiłował też przekonać władze Okręgu Zarawszańskiego do założenia szkoły uprawy bawełnicy w Samarkandzie. Nie udało mu się, ale idea została zrealizowana pół wieku po jego śmierci przez wdzięcznych potomków.
Współcześni przeważnie uważali pułkownika M. Rajewskiego za dziwaka. No bo któż, jeśli nie „dziwak” będzie trwonił własny majątek, siły i czas na wprowadzanie jakichś tam nowinek, mających rzekomo w przyszłości dawać znaczne zyski? Ludzie w większości żyją dniem dzisiejszym, nie rozumieją, a nawet nie lubią tego rodzaju bezinteresownych „dziwaków” składających swe życie na ołtarzu postępu i służenia ludzkości. D. L. Iwanow, który blisko znał M. Rajewskiego napisał o nim w 1896 roku („Istoriczeskij Wiestnik” nr 6): „To był prawdziwy dziwak, który marzył o tym, by na własny tylko koszt wprowadzić do Turkestanu kulturę bawełny, produkcji jedwabiu i win... Nawet zewnętrznie przypominał Don Kichota: wysoki, chudy, o długiej szyi i ze specyficznym wyrazem zatroskania na twarzy. Zawsze siedział obłożony stertą gazet, czasopism, książek w różnych językach. I z całą szczerością poświęcał pierwszego lepszego w tajniki swej wiedzy i swych wielkich planów (...). Był też niesłychanie dumny ze swego słynnego dziada, znał na pamięć wszystkie jego czyny bojowe i bardzo chciał być do niego podobnym. Jednocześnie uważał, że najważniejszym dla Turkestanu jest jego pokojowy rozwój kulturalny”... Rzeczywiście, w tej postawie widzi się pewien brak konsekwencji i wewnętrzne sprzeczności, ale przecież bardzo niewielu ludzi jest naprawdę bezwzględnie konsekwentnych, co im i otoczeniu zresztą na dobre wychodzi, bo zbytnia konsekwencja w złem prowadzi do potworności, a w dobrem – do zła.
Być może w oczach ludzi przeciętnych M. Rajewski, „trwoniący” majątek na eksperymenty naukowe i gospodarcze, wyglądał na „wielkiego dziwaka”, a jego walka z nimi była naprawdę „walką z wiatrakami”, nikt bowiem nie jest w stanie pokonać ludzkiej głupoty, która jest wieczna i niezwyciężona. Ale ten „dziwak” i jego „dziwactwa” zainicjowali naprawdę nową epokę w życiu gospodarczym krajów środkowoazjatyckich i kaukaskich.
W 1874 roku M. Rajewski musiał zostawić Turkestan, pozostawione jednak tutaj przez niego zarazki „gorączki bawełnianej” nie dały się już zneutralizować. Tylko w okresie sześciu lat 1884-1890 produkcja bawełny w Turkestanie wzrosła 200-krotnie, a od roku 1900 ten region produkował rocznie grubo ponad 80 tysięcy ton bawełnicy, w zupełności uniezależniając Imperium Rosyjskie od dostaw tego cennego surowca zza granicy.
Wypada podkreślić, że o ile mowa o światopoglądzie politycznym M. Rajewskiego, był on zdeklarowanym wyznawcą idei braterstwa wszechsłowiańskiego, do której był równie co najmniej, a może jeszcze bardziej, przywiązany jak do ulubionych pomysłów gospodarczych. Tak więc, gdy Serbowie podjęli nierówną walkę z Imperium Tureckim, porzucił wszelkie inne zajęcia, zdjął z własnego konta bankowego 50 tysięcy rubli srebrem, przeznaczonych na pomoc tamtejszym oficerom, i udał się na ochotnika na Bałkany. Powierzono mu dowództwo jednej z flank frontu serbskiego, na której też odniósł szereg poważniejszych zwycięstw nad Turkami, dowodzonymi przez Abdul-Kerima, i zepchnął ich do głębokiej defensywy. Przeciwnik czuł się więc zmuszony do przerzucenia na ten odcinek posiłków i z całym impetem zaatakował 1 września oddziały Rajewskiego, który stojąc na czele swych żołnierzy osobiście brał udział w walce na bagnety, aż wreszcie padł na miejscu rażony kulą turecką.
Z Belgradu przewieziono trumnę ze zwłokami dzielnego pułkownika do Odessy, a stamtąd koleją do dóbr dziedzicznych Bołtuszka pod Jelisawetgradem, gdzie też zostały z honorami wojskowymi pochowane. Władze Serbii i Bułgarii ogłosiły go za bohatera narodowego tych państw.
* * *

Młodszy brat Mikołaja, Michał Rajewski (1841-1893) studiował na wydziale fizyczno-matematycznym Uniwersytetu Moskiewskiego. W młodości fascynował się zagadnieniami astronomii, zwiedził m.in. słynne obserwatoria w Rzymie, Paryżu i Londynie, tłumaczył na język rosyjski dzieła astronomów francuskich.
Ślad fascynacji astronomicznych odnajdujemy m.in. w jednym z młodzieńczych wierszy Michała Rajewskiego:
„Mnie nużny krylja... Niet, ładju,
Korabl podajtie mnie gotowyj!
Uwidiet’ Jużnyj Krest choczu
I s nim tołpu sozwiezdij nowych.
Prirody klucz choczu poniat’.
Za toj siniejuszczej granicej
Mnie budiet legcze proczitat’
Drugije zwiezdnyje stranicy”...

W okresie późniejszym Michał Rajewski zasłynął na niwie naukowej.
* * *

Z ukraińskiej gałęzi tej rodziny pochodził Aleksander Rajewski (1872-1924) znany radziecki naukowiec, konstruktor parowozów. Był absolwentem Charkowskiego Instytutu Technologicznego, później zaś pracował w biurach konstruktorskich Charkowa, Leningradu. Opracował szereg rozwiązań technicznych i teoretycznych, które były przez wiele dziesięcioleci wykorzystywane w transporcie ZSRR.

W XX wieku Felicjanna Rajewska była profesorem nauk społecznych w Rydze; Aleksander Rajewski - profesorem psychologii w Kijowie; Witold Rajewski - profesorem historii w Rydze. Profesor Klaus Rajewski to wybitny profesor onkologii w Niemczech w XX wieku.

RAJEWSKI-PUCIATA herbu Łabędź i Abdank. Z powiatu grodzieńskiego Sasin Puciata Rajewski 6.XI.1595 roku podpisał w Mińsku jedno z orzeczeń Sądów Głównych Trybunalskich. (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 111, Vilnius 1988). Onże około 1605 roku był podstarościm grodzieńskim, jego dzieci przenieśli się do trockiego. Spokrewnieni m.in. z Wołłowiczami.
Pan Fiedor Pucita Rajewski z Kapuścina i Kowalca walczył w 1654 roku w obronie Smoleńska przed agresją moskiewską.
Spokrewnieni byli z Walużyńskimi, Szepiłłami, Isakowiczami, Symonowiczami, Pietrażyckimi, Puszkinami, Buczyńskimi, Bańkowskimi, Wołkami.

RAKOWSKI herbu Nałęcz. Urodzony 12 grudnia 1879 roku w Międzyrzeczu, zmarły 7 czerwca 1941 roku w Moskwie Adam Władysławowicz Rakowskij był wybitnym radzieckim fizyko-chemikiem, pracownikiem naukowym w Instytucie Czystych Reaktywów Chemicznych, członkiem korespondencyjnym (od 1933) Akademii Nauk ZSRR.

RAMEJKO herbu własnego. Panowie Ramejkowie zamieszkujący na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4161).

RASŁOWLEW herbu Jastrzębiec; znany ród rosyjski polskiego pochodzenia.
Ród Rasłowlewych pochodził od braci Stanisława i Kazimierza Niemiryczów, przybyłych do Moskwy w 1436 roku. Nazwisko przyjęli od miasta Rasłowl, które posiadali.

RAZUMOWSKI herbu własnego; rodzina hrabiowska. Obszczij gierbownik dworianskich rodow Wsierossijskoj Impierii także odnotowuje: „Roman Rożyński po przybyciu do Rosji osiedlił się w miastach małorosyjskich, gdzie jego potomkowie ze względu na swe pożyteczne zasługi i liczne wielce rozumne rady używane obecnie miano Razumowskich otrzymali”. W 1744 roku Aleksy i Cyryl Razumowscy otrzymali tytuł hrabiów Wszechrosji.
Razumowscy od 1661 używali herbu Janina i byli szlachtą polską. W 1744 otrzymali tytuł hrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego, w 1754 – hrabiów rosyjskich. Rosyjska gałąź wyginęła, austriacka żyje. (Stefan Graf von Szydlow-Szydlowski, Nikolaus R. von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, Budapeszt 1944, s. 79).
Jak podaje A. Bobrinskij (t. 2, s. 501) „Grafy Razumowskije pochodzą od znatnej i szlachetnej rodziny polskiej, Rożyńskich... Roman Rożyński po przybyciu do Rosji (1744) osiadł w miastach małorosyjskich”... Trzeba powiedzieć, że Rożyńscy rzeczywiście byli szlachtą polską, ale źródła drukowane piszą w zasadzie tylko o tych, którzy używali herbu Ogończyk, z czego nie wynika, że poszczególne odgałęzienia tej rodziny nie mogły używać innych godeł, w tym Janina.

RESZKO herbu Drzewo Palmowe. Wywodzili się ze szlachty grodzieńskiej (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 170).

REUT vel REUTOW herbu Gozdawa; notowani jako rosyjscy poddani od 1625 roku. Pochodzili z ziem białoruskich, słynęli z męstwa i waleczności.

ROCHMANOW herbu własnego; do Rosji przybyli z Polski w roku 1612.

ROGIŃSKI herbu Nałęcz, Rogala, Rola; powiat oszmiański, święciański, wiłkomierski.
W powiecie wileńskim posiadali Hlebowszczyznę, Ciundziewszczyznę, Jarockowszczyznę, Niewieryszki, Czarnowszczyznę i in. Spokrewnieni z Bujnickimi, Niemczewskimi, Piaseckimi. Na początku XIX wieku występują też w witebskiem. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 234).
Jan Rogiński w 1590 roku był właścicielem sioła Antonaty w w-wie trockim. (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 81).
Ziemianin hospodarski powiatu oszmiańskiego Krzysztof Rogiński w lutym 1619 roku zaskarżył panów Niedruszlańskiego, Linowskiego, Biernackiego, Curkowskiego i innych o zamordowanie brata swego Mikołaja Rogińskiego, towarzysza chorągwi Janusza Kiszki, starosty parnawskiego. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 256-257).
Andrzej syn Krzysztofa Rogiński, szlachcic powiatu oszmiańskiego, jak podają ówczesne źródła polskie, „na urodzenie swoje szlacheckie nie respektując” przerzucił się w 1659 roku na stronę cara i współziomków „wojował do poddaństwa moskiewskiego”, gromadząc wokół siebie szajkę takichże zdrajców. (Akty izdawajemyje..., t. 34, s. 332-333).
Tenże, ale już pojmany, Andrzej Rogiński był w Wilnie sądzony za zdradzieckie przejście na stronę Rosji podczas wojny z nią w 1659 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 378-379).
Władysław Rogiński, chorąży parnawski, w 1674 roku podpisał akt elekcji króla Jana III Sobieskiego (Volumina Legum, t. 5, s. 149).
W 1698 roku Kazimierz Jan z Roginicz Rogiński figuruje w księgach grodzkich wileńskich.
Alexander Rogiński około 1759 roku był właścicielem wsi Pogolsze w powiecie oszmiańskim.
Wywód familii urodzonych Rogińskich herbu Rogala z 26 maja 1800 roku podaje: „Adam Rogiński, dziedzic folwarków Hlebowszczyzny w wileńskim i Paszkiszek w oszmiańskim powiatach leżących, synów czterech: xiędza Innocentego, Daniela, Konstantego i Alexandra zostawił”, między którymi też majątek swój rozdzielił roku 1672. W 1800 roku heroldia wileńska uznała Mikołaja, Piotra, Aleksandra, Andrzeja, Pawła, Jana, Ignacego, Józefa, Mateusza, Franciszka i Augustyna Rogińskich za „rodowitą i starożytną szlachtę polską”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2597, s. 73-74).
W grudniu 1819 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Piotra, Tomasza, Konstantego, Antoniego, Józefa, Kazimierza, Alfonsa, Stanisława, Jana, Jerzego, Bartłomieja, Wincentego Rogińskich, szlachciców powiatu wileńskiego, oraz liczną gałąź z powiatu oszmiańskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 76 i in.).
Potwierdzeni w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską także w grudniu 1837 roku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 3816; f. 391, z. 8, nr 86, 2558, 2597).
Rogińscy posiadali zaścianki Draglewce, Wojsznaryszki, Dworzyszcze w powiecie oszmiańskim, który był ich prastarym gniazdem (od XVII wieku Paszkiszki, Charytony, Hlebowszczyzna). Później mieszkali też w Wilnie. Drzewo genealogiczne zatwierdzone przez heroldię wileńską w roku 1838 ukazywało osiem pokoleń rodu Rogińskich.
Żony brali m.in. z takich rodzin jak Goniewicz, Nowokoński, Michałowski, Stankiewicz, Bukowski, Suroż, Znosko. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2463).
Imienna lista urzędników wyznania Rzymsko-Katolickiego zwolnionych ze służby od 1864 roku ze względu na polityczną nieprawomyślność, z oznaczeniem ich obecnego miejsca zamieszkania dotycząca Guberni Wileńskiej (z 24 listopada 1866 roku) zawiera m.in. następujący punkt: w powiecie oszmiańskim „Koleżski registrator Jerzy syn Piotra Rogiński, były urzędnik kancelaryjny oszmiańskiego sądu powiatowego. Zajmuje się gospodarką przy ojcu w majątku Dworzyszcze”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, op. 1866, nr 181). Był on podejrzany o udział w polskim ruchu patriotycznym.
Z tej rodziny pochodził Michał Rogiński, wybitny antropolog, profesor kilku uniwersytetów w ZSRR, m.in. w Tallinie.

ROGOWSKI herbu Jastrzębiec. Kiedyś byli szeroko rozgałęzieni w powiecie dziśnieńskim (Jastrzębczyki), kobryńskim i oszmiańskim (Działoszycy), rosieńskim, upickim (Orłowczycy). (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 7, 11, 12, 18, 707).
Był to ongiś znany i powszechnie szanowany starożytny dom polsko-szlachecki, rozgałęziony na Podlasiu, Śląsku, Mazowszu, Pomorzu, Małopolsce, Wołyniu, Prusiech, W. Ks. Litwy. Ze względu na liczne a dalekie odgałęzienia używali na różnych gniazdach różnych herbów: Abdank, Drużyna, Drya, Działosza, Gierałt, Jastrzębiec, Korab, Leliwa, Nabram, Orla, Przewora, Ślepowron, Śreniawa. Mieli posiadłości na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie.
T. Święcki (Historyczne pamiątki, t. 2, s. 26-27) zna kilku tego nazwiska: „Rogowski Hincza z Rogowa, kasztelan sieradzki, około roku 1260. – Jakub, także z Rogowa, zwany Nadobny, w potrzebie z Swidrygiełłem pod Łuckiem zginął. – Hincza z Rogowa, kasztelan rospirski, podskarbi koronny, Spytka z Melsztyna Leliwczyka, gdy Korczyn najechał i gwałtowności dopuścił się, na rozłożonego pod miastem napadłszy, stronników rozpędził, a herszta zabił. Komisarz do zawarcia pokoju z Krzyżakami 1455 roku; szpital na Stradomiu bogato uposażył, ołtarz Przemienienia Pańskiego w Katedrze Krakowskiej, gdzie dotąd groby Hińczów, wystawił i uposażył. – Aleksander Hincza z Rogowa, wojski mielnicki, starosta łosicki, poseł na sejm 1569 roku. – Hincza de Rogów, starosta brzeski 1590 roku. – Rogowski Albin, herbu Szoser, z Rogowa na Podlasiu pod Sokołowem był hetmanem wojsk Witolda, wielkiego księcia litewskiego. – Stanisław, szambelan króla Stefana, mąż wielkiego serca, pod Pskowem w szturmie, pod Wielkiemi Łukami, pod Pieczarami, pod Turowlą mężnie walczył”.
Rogowscy Jastrzębczycy rozgałęzieni byli i wpływowi w powiecie oszmiańskim, wileńskim, wiłkomierskim, szawelskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2465).
Z tej rodziny: Ludomir Michał Rogowski (3.10.1881 w Lublinie – 14.03.1954 w Dubrowniku), wybitny dyrygent i kompozytor (Opowieść romantyczna, Siedem księżniczek polskich, Legionistka, Śpiący rycerze, Z albumu prababki i in); Michał Rogowski (1819-1876), znany polski malarz portrecista.
W. Nekanda Trepka zna też ponoć Rogowskich, jego zdaniem, „chłopskich synów” spod Krakowa oraz w Bieszczadach. Ale temu plotkarzowi nie warto wierzyć.
Z tego rodu wywodził się Eugeniusz Rogowski (1855-1906), fizyk i meteorolog, profesor Uniwersytetu Moskiewskiego, autor rozpraw O strojenii ziemnoj atmosfiery i obszczych zakonach tieorii gazow, O znaczenii nabludienij nad sołniecznoj radiacijej i in.

ROKOSSOWSKI herbu Glaubicz i Oksza. Pisze o nich Seweryn Uruski (Rodzina, t. 15, s. 231): „Dawna wielkopolska rodzina”.
Jacobus Rokossowski wspominany jest w latach 1574-1576 przez źródła archiwalne jako „castellanus Szremensis, capitaneus Ostrzeszoviensis, praefectus teloneorum regni per utramque Poloniam”. Później został podskarbim koronnym; był wielkim przyjacielem i pomocnikiem króla Stefana Batorego w jego zmaganiach z Moskwą. (Biblioteka Ordynacji Krasińskich, t. 5-6, s. 118, Warszawa 1881).
W korespondencji między hrabiowskimi domami Zamoyskich i Opalińskich roku 1582 wyczytać możemy następujące zdania: „Iż mu pan Międzyrzecki Szczebrzezin przedać obiecuje a tanio, gdziebyśmy mu opiekunowie pana Rokossowskiego przedać Szamotuły chcieli, które są dziedziczne pana Rokossowskiego pupilli, i prosił, aby pan Marszałek do tego przywiódł rzeczy, aby opiekunowie to przedali, gdyż to in rem pupilli, bo barzo wiele dłużen pupillus, a tak tym by się to wypłacić mogło”...
Na ten list przyszła odpowiedź:
„Ad primum pozwoleł tego, rozmówiwszy się z drugimi opiekuny, ale tak, żeby po pupillum Rokossowskiego posłał, który żeby to sam uczynił”... (Archiw Jugo-Zapadnoj Rusi, t. 3, s. 452-453).
T. Święcki w dziele Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski (t. 2, s. 27) krótko odnotował: „Rokosowski Jakub herbu Glaubicz, z Wielkiej Polski, podsędek poznański, poseł ziemski na Sejm Lubelski 1569 roku, potem kasztelan śremski i podskarbi wielki koronny”.
O Rokossowskich herbu Prus I wzmiankuje Bolesław Starzyński w swym niewydanym herbarzu, przechowywanym w oddziale rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.
Jerzy i Piotr Rokossowscy „za Wisłą we wsi Jaślanach die 23 octobris anno Domini 1621” podpisali uchwałę zjazdu tutejszej szlachty. (Akta sejmikowe woj. poznańskiego i kaliskiego, cz. 2, s. 116, Poznań 1962).
Jan, Maciej i Kazimierz z Rokossowa Rokossowscy podpisali od województwa poznańskiego w 1697 roku akt elekcji króla Augusta II. (Volumina Legum, t. 5, s. 422).
Rokossowski, starościc bachtyński, w 1790 roku był dowódcą chorągwi w Brygadzie Drugiej tzw. Ukraińskiej (a szóstej w numeracji ogólnej) Kawalerii Narodowej Wojska Koronnego. (Materiały do bibliografii genealogii i heraldyki polskiej, t. 1, s. 28, Buenos Aires - Paryż, 1963).
Jezuita K. Niesiecki (Herbarz polski, t. 8, s. 131) podaje: „Rokossowski herbu Glaubicz, w Wielkiej-Polszcze. Jakub Rokossowski, najprzód podsędek Poznański, poseł na sejm Lubelski 1569, potem kasztelan szremski, podskarbi koronny, starosta ostrzeszowski, umarł w roku 1580. Z Reginy Kościelieckiej, wojewodzianki łęczyckiej, generałówny wielkopolskiej, zostawił syna jednego i córki, z których jedna była za Łukaszem Rydzymińskim, druga za Piotrowskim, podkomorzym lwowskim. Stanisław z sejmu 1641 komisarz do granic od Szląska. Maryanna, Pawła Grabskiego herbu Wczele, małżonka 1700. Marcin 1710, Krzysztof w zakonie naszym, kollegium poznańskiemu część fortuny swojej zapisawszy, gorąco się na missyą do Indyi prosił, atoli w roku 1600, młodo, dojrzały jednak w cnoty, przeszedł w wieczność w Poznaniu. N. Chryzostoma Marszewskiego małżonka. N. miał za sobą Annę Myzielską. Józef Rokossowski w roku 1778 kanonik gnieźnieński i poznański. Franciszek stolnik wschowski. Tomasz wojski gnieźnieński”.
Teodor Żychliński w 1 tomie (s. 199) Złotej księgi szlachty polskiej (Poznań 1789) podaje: „Jakób Rokossowski (herbu Glaubicz) był kasztelanem śremskim, podskarbim koronnym i starostą ostrzeszowskim (um. 1580); z Reginy Kościeleckiej, wojewodzianki łęczyckiej, jenerałówny wielkopolskiej, miał syna, którego córką była prawdopodobnie Katarzyna z Rokossowskich Mielżyńska”.
O Rokossowskich herbu Glaubicz („W polu niebieskim ryba złota w lewo. W szczycie hełmu pięć piór strusich”) Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego z roku 1853 (cz. 2, s. 46) podaje: „Rokossowscy, w dawnem Województwie Poznańskiem. Z tych Kazimierz Rokossowski w roku 1700 nabył dobra Gembice Nowe i Stare. Maciej zaś w roku 1762 wieś Strzałkowo w Województwie Kaliskiem posiadał”.
Baltisches Wappenbuch Carla Arvida von Klingspora określa Rokossowskich jako „alter polnischer Adel” – „dawną szlachtę polską”. (s. 87 komentarza, Stockholm 1882). Węgierscy zaś genealodzy odnotowują: „Rokossowski lub Rokosowski herbu Glaubicz. Od 1400 w Poznaniu. Od 1855 roku baronowie rosyjscy. Jeden senator”. (Stefan Graf von Szydlow Szydlowski, Nikolaus Ritter von Pastinszky, Der polnische und litauische Hochadel, Budapest 1944, s. 81).
Od dawna wpływowi także w Cesarstwie Rosyjskim, gdzie posiadali tytuł baronów.
„Familia Rokossowskich proischodit iz polskogo szlachiectwa” – podaje A. Bobrinskij (t. 2, s. 515).
„Ród baronów Rokasowskich pochodzi od podpułkownika rosyjskiego Jana Rokasowskiego, uszlachetnionego 16 marca 1786 roku przez cesarza rzymskiego Józefa II. Od 1855 roku należeli do pocztu baronów Wielkiego Księstwa Finlandzkiego”. (Siergiej Wasiljewicz, Titułowannyje rody Rossijskoj Impierii, t. 2, s. 36-37, Petersburg 1910). Z tej rodziny pochodził wybitny dowódca wojskowy, marszałek ZSRR i Polski Konstanty Rokossowski (1896-1968). Jego rodzice mieszkali w miejscowości Cielechany niedaleko Pińska na Polesiu.

ROMANOW herbu własnego. Rodzina cesarska o tym nazwisku wywodziła się z Romanowiczów z powiatu lidzkiego spod Wilna.


ROMANOWICZ herbu własnego. Romanowiczowie rosyjscy pochodzili spod Humania, gdzie mieli dobra dziedziczne jeszcze przed 1638 (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 170). Od Romanowiczów z powiatu lidzkiego Ziemi Wileńskiej wywiodła się dynastia Romanowów.

ROMANOWSKI herbu Bończa, Boża Wola, Prawdzic, Przyjaciel i własnego; na Wileńszczyźnie, Witebszczyźnie, Grodzieńszczyźnie, Żmudzi, Mińszczyźnie.
K. Niesiecki (Korona Polska, t. 3, s. 878) pisze: „Romanowski herbu Bożawola w Chełmskiej Ziemi. Z tych Marcina de Świrz y Mikołaja Romanowskiego, podczaszego lwowskiego, dostało się mi czytać... Jędrzey, podsędek ziemski bełzki, miał za sobą Elżbietę Zawadzką Światopełkównę... Jakub, miecznik chełmski”...
Spokrewnieni z Drzewieckimi, Pruskimi, Rudnickimi, Blinowskimi, Świrskimi, Ostrowskimi...
Nicolaus de Romanow, subpincerna Leopoli, wymieniany jest przez źródła archiwalne w latach 1456-1465.
W 1605 roku generosus Joannus Romanowski, vicecapitaneus Crasnostaviensis, figuruje w księgach sądu chełmskiego razem ze swymi krewnymi Albertem i Mikołajem, jako ci, którzy spłacili dług Arseniuszowi i Janowi Andrzejewskim. (Akty izdawajemyje..., t. 23, s. 2-3).
Aleksander Kazimierz Romanowski był w roku 1682 kustoszem chełmskim i kanonikiem lwowskim. (Tamże, s. 346).
15 czerwca 1639 roku do sądu grodzkiego słonimskiego wpłynęła skarga Stanisława Łukaszewicza na ziemianina hospodarskiego Jarosza Stanisławowicza Romanowskiego i wspólnika jego Matysa Węcławowicza o napad i pobicie go w karczmie.
„Podpilnowawszy mnie, stojącego bezbronnego - zeznawał Łukaszewicz na Romanowskiego – pokojem prawa pospolitego obwarowanego, człowieka w leciech podeszłego, w domu pomienionym gościnnym panów Jakubowiczów utaił się był, a potem milczkiem, kryjanką, zdradliwie, potajemnie, z tyłu przypadłszy, za gardło oburącz porwawszy, przez nogę na ziemię niemiłosiernie obalił; tamże już na ziemi leżącego, na obelżenie stanu szlacheckiego, niemiłosiernie on sam Jarosz Romanowski z pomocnikami swymi bili, mordowali, a do tegoż nielitościwie nogami w piersi on Romanowski kilka raz uderzył, aż niektóre ludzie dobre ledwo co żywego odratowali”. (Akty izdawajemyje..., t. 18, s. 334-335).
W roku 1640 w jednym z przywilejów króla Władysława IV figuruje „utściwy Gabryel Romanowski, cechmistrz stary cecha szewskiego religii rzymskiej miasta Brześcia”. (Akty izdawajemyje..., t. 6, s. 354-359, 449).
Jan Romanowski, chorąży chełmski, rotmistrz królewski, był osobistym przyjacielem Jana III Sobieskiego.
W 1718 roku akta archiwalne wspominają o Tomaszu Janie z Romanowa Romanowskim, podkomorzym generalnym ziemi chełmskiej. (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 30-31).
Andrzej Romanowski około 1750 roku był jenerałem Jego Królewskiej Mości województwa witebskiego.
Wywód familii urodzonych Romanowskich herbu Bończa z 26 października 1804 roku podaje, iż: „Adam Romanowski, mając pierwszą żonę Mackiewiczównę był dziedzicem kondycji Surodgolu w powiecie upickim (...) Tenże Adam po śmierci pierwszej żony ożenił się z drugą, Zofią Jankowską, z którą wyprzedał Surodgole i przeniósł się do miasteczka Kiejdan, i tam spłodził syna Andrzeja. Andrzej syn Adama mając w zamęściu Szampadowiczównę spłodził z nią synów dwóch”...
Odtąd rodzina gwałtownie się rozrosła, (a był to początek wieku XVIII) i rozgałęziła się na powiaty wiłkomierski, dyneburski, wileński i inne. Wszędzie byli uznawani za rodowitą i starożytną szlachtę polską.
Licznie reprezentowani byli Romanowscy w powiecie upickim, co odnotowała heroldia wileńska w 1816 roku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4098, s. 324, 325 i in.; f. 391, z. 8, nr 2597, s. 50-58).
Drzewo genealogiczne Romanowskich herbu Lubicz z 1826 roku podaje za protoplastę rodu Stefana, który miał syna Jakuba i wnuków Michała, Wincentego i Szczęsnego; prawnuków Józafata, Mateusza, Antoniego i Ignacego oraz prawnuków Tadeusza, Onufrego, Juliana, Ignacego, Tomasza Joachima i Antoniego. Kolejne wskazane pokolenie składało się z Józefa, Łukasza, Feliksa, Jana, Juliana, Jana i Adama. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1775a, s. 15).
Wywód Familii Urodzonych Romanowskich herbu Boża Wola z 1832 roku, za protoplastę rodziny podaje Dawida Janowicza Romanowskiego (około 1623), posiadającego dobra ziemskie w Księstwie Żmudzkim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1027, s. 150-152).
Szlachcic powiatu siebieskiego Hipolit Romanowski w latach 1863/68 „na mocy rozkazu generała Kowalewskiego” znajdował się pod nadzorem policji, gdyż był „politycznie nieprawomyślny”. (CPAH Litwy w Wilnie, f, 391, z. 6, nr 64, s. 17).
Ród ten od dawna zakorzenił się w Cesarstwie Rosyjskim i cieszyl się tam wielkim szacunkiem. Obszczij Gierbownik Dworianskich Rodow Wsierossijskoj Imperii (t. 5, s. 104) podaje: „Priedki familii Romanowskich nachodiliś w Polsze i władieli majetnostiami. Potomki siego roda mnogije służyli Rossijskomu Priestołu dworianskije służby w raznych czinach i żałowany byli ot gosudariej w 1660 i drugich godach pomiestiami”.

ROMASKIEWICZ herbu Ślepowron; znani początkowo w Ziemi Czernihowskiej.

ROMODANOWSKI herbu Pogoń. Wybitny i wpływowy ród rosyjski wywodzący się z Polski.

ROSŁAWIEC. Pochodzili od Jana i Jerzego Chodkiewiczów, wojewodów kijowskich. (Por.: Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 171-172).

ROSOWSKI herbu Korab; początkowo znani w Ziemi Czernihowskiej.

ROSTOCKI. Na Wołyniu pieczętowali się herbem Juńczyk, na Litwie – Jastrzębiec i Łabędź.
Z tej rodziny pochodził zmarły w 2002 roku wybitny rosyjski reżyser filmowy i dramaturg Stanisław Rostocki, autor szeregu znakomitych obrazów: Dożywiom do poniedielnika, A zory zdieś tichije, Biełyj Bim Czernoje ucho, Ziemla i ludi, Dieło było w Pieńkowie, Majskije zwiezdy, Na siemi wietrach, Gieroj naszego wriemieni.
Z żony Niny Mienszykówny Stanisław Rostocki zostawił syna Andrzeja, także wybitnego reżysera i aktora.

ROSTOPCZYN herbu własnego; wywodzili się z rodu białorusko-litewskiego Roztopczów.
Z tego rodu pochodził Fiodor Rostopczyn (1763-1826), rosyjski generał, członek (od 1814) Rady Państwa Cesarstwa Rosyjskiego.

ROSTOWSKI herbu Brochwicz. Z Polski przenieśli się do Moskwy, ale kiedy, nie wiadomo.

ROSTROPOWICZ herbu Bogorya.
„Po Janie, podstolim oszmiańskim 1690 roku, dziedzicu majątku Piotrowszczyzna na Podlasiu, syn Maciej, tego syn Szymon miał syna Jana, po którym synowie: 1) Kazimierz wylegitymowany w Królestwie 1851 roku; 2) Józef, po którym z Franciszki Hauschild syn Annibal, dziedzic dóbr Skotniki, wylegitymowany w Królestwie 1851 roku”. (S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 15, s. 263-264, Warszawa 1931).
19 września 1819 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Józefa, Wawrzyńca i Benedykta (synów Jana Szymonowicza) Rostropowiczów, szlachciców powiatu kowieńskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 919, s. 46).
Polska Encyklopedia Szlachecka (t. 10, s. 277) pisze o Rostropowiczach tegoż herbu zamieszkałych na Podlasiu od około 1500 roku.
Z tego rodu słynny muzyk Mścisław Rostropowicz, którego żoną jest wybitna śpiewaczka operowa polskiego pochodzenia Halina Wiszniewska. Jedna z warszawskich gazet pisała o nich w 1997 roku: „Halina Wiszniewska była i jest żoną Rostropowicza, matką jego dwóch córek i motorem wyjazdu z ZSRR. Ich ślub związany był ze skandalem towarzyskim, plotkarze zakładali się wręcz, jak długo wytrzymają ze sobą dwie gwiazdy, dwie tak różne osobowości. Ona – postawna brunetka o wysokim, srebrzystym głosie i manierach Elisy Doolittle z „Pigmaliona” Shawa. W dzieciństwie podrzucona przez kochliwą matkę i wiecznie pijanego ojca na wychowanie babci, osierocona podczas blokady, przeszła twardą szkołę życia. Po wojnie jako nastoletnia wykonawczyni partii subretek występowała z leningradzką operetką w jednostkach wojskowych, kołchozach i domach kultury całego obwodu. Stabilizację dał jej związek ze starszym o 22 lata dyrektorem teatru. Przypadkowo zobaczyła ogłoszenie o naborze do teatru Bolszoj w Moskwie i jako jedyna przeszła wszystkie fazy konkursu. Z chórzystki szybko awansowała na solistkę i primadonnę. Jakby mało było szczęścia – późną miłością obdarzył ją ówczesny premier rządu Nikołaj Bułgarin (dla radzieckich bonzów gwiazdki Bolszoja stanowiły tradycyjną ozdobę ich pijaństw w rządowych daczach). [...]
Galinę Wiszniewską poznał wiosną 1955 roku w Pradze. Wcześniej nie widział jej na scenie, podobnie jak i ona nigdy nie mdlała słysząc czarowne dźwięki jego wiolonczeli. W Pradze też występowali w różnych salach, lecz nocami, umykając „opiekunom” z KGB, zwiedzali miasto. Oświadczył się i usłyszał „tak” po czterech dobach znajomości.
Potem był dramat, który śledziła cała muzyczna Moskwa. Dotychczasowy towarzysz życia Wiszniewskiej, z którym spędziła dziesięć lat, nie chciał słyszeć o rozstaniu, a Rostropowicz stał na dole w bramie i zapowiadał, że wrośnie w ziemię, ale nie odejdzie bez niej. Po kilku scenach Galina z walizeczką chyłkiem uciekła z domu. Ślub opisała po latach w biografii: „Najbliższy USC był na ulicy Puszkińskiej, obok wielkiego śmietnika. Żenili, rozwodzili, wydawali zaświadczenia. Atmosfera jak z Babla: „z lewej fikus, z prawej kaktus, w środku różyczka”. Ze ścian patrzyły na nas portrety Lenina i Stalina. Urzędniczka, szczęśliwa, iż wypadło jej łączyć węzłem małżeńskim primadonnę teatru Bolszoj, zaproponowała Rostropowiczowi, by zmienił nazwisko na Wiszniewski...”
Wkrótce przyszły na świat Olga i Lena, a powiększenie się rodziny jakby uskrzydliło oboje artystów. Galinie po występach urządzano owacje na stojąco, a wszechwładny dyrygent teatru Bolszoj Melik Paszajew tylko ją obsadzał w swych spektaklach.
– Nakłaniano mnie wówczas do zmiany nazwiska – wspomina Weronika Rostropowicz. – Spytałam, czy może być Weronika Breżniewa i dali mi spokój. Oczywiście, gdy orkiestra Filharmonii Moskiewskiej, w której pracowałam 30 lat, wybierała się za granicę, mnie przenoszono do innej orkiestry. Nie mogłam wyjechać nawet do Bułgarii.
Tymczasem Rostropowicz żył jak obywatel świata. Kupił mieszkania w Waszyngtonie, Londynie, Paryżu, Lozannie, dom w Finlandii, 400 hektarów ziemi w stanie Nowy Jork, gdzie zbudował posiadłość w stylu rosyjskim i nazwał ją „Galino”. Część honorariów przekazywali z żoną rozmaitym fundacjom dobroczynnym. Galina Wiszniewska śpiewała Toscę na najlepszych operowych scenach – w Metropolitan Opera i Covent Garden, a zakończyła karierę w paryskiej Grand Opera w 1982 roku partią Tatiany z „Eugeniusza Oniegina”. Orkiestrę prowadził Rostropowicz.
Kolorowe magazyny całego świata regularnie publikowały fotografie „pierwszej superstar wiolonczeli” z Salvadorem Dalim, Armandem Hammerem, Marcelem Marceau, Margaret Thatcher, Georgem Pompideau.”
Obecnie Mścisław Rostropowicz i Halina Wiszniewska kontynuują swą pracę i słyną zarówno z działalności artystycznej, jak i z filantropijnej.

ROTMISTROW. Wywodzili się od Leoncjusza Rotmistrowa, „polskogo szlachticza”, któremu król Zygmunt August nadał dobra Kopcie w powiecie kozieleckim. Znani na Czernihowszczyźnie. (Miłoradowicz, t. 1, s. 74-75).
Z tego rodu wywodził się Paweł Rotmistrow (1901-1982), marszałek wojsk pancernych ZSRR, Bohater Związku Radzieckiego, profesor Akademii Sztabu Generalnego w Moskwie.

ROWIŃSKI herbu Bożawola, Paparona; powiat wileński, dziśnieński, nowogródzki, trocki.
Praojczyzną Rowińskich jest prawdopodobnie Nowogródczyzna, skąd m.in. rozgałęzili się do powiatu mińskiego, wiłkomierskiego i innych. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 257).
Pan Aleksander Rowiński w 1654 roku walczył w obronie Smoleńska przed atakiem Moskwy.
Franciszek Rowiński podpisał 14.XI.1745 roku uchwałę sejmiku ziemskiego hospodarskiego odbytego w Haliczu.
Ignacy Rowiński w roku 1812 pełnił funkcje leśnego dozorcy majątków starościńskich i skarbowych powiatu borysowskiego. Był urzędnikiem polskich struktur administracyjnych tworzonych na Białej Rusi przez Napoleona.
Z tej rodziny wywodził się m.in. Dymitr Rowiński (1824-1895), wybitny działacz państwowy, historyk sztuki, wydawca. Lansował teorię, że sędziom i urzędnikom państwowym trzeba płacić względnie niskie wynagrodzenie, aby do tych funkcji garnęły się tylko osoby ideowe, bezinteresowne i uczciwe; gdy jest inaczej, najważniejsze stanowiska w państwie stają się łupem osobników nieuczciwych, najgorszych, rujnujących ludność i państwo.

ROZSADIN herbu własnego. Gnieżdżący się w Wilnie i powiecie wileńskim Rozsadinowie byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 3803).

ROŻNOW herbu własnego; ród rosyjski pochodzenia polskiego.

RÓŻAŃSKI herbu Świeńczyc. W 1832 roku Jerzy syn Michała Różański wraz z rodziną otrzymał w Deputacji Wywodowej Szlacheckiej Wileńskiej potwierdzenie rodowitości swego rodu. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1620, s. 90).
Zasłużeni dla Rosji na polu nauki.

RUBACHA. Pochodzili ze szlachty województwa warszawskiego; mieli posiadłości w powiecie kozieleckim województwa czernihowskiego. (Miłoradowicz, t. 1, s. 75).

RUBIEC herbu Korczak odm.; ród rosyjski polskiego pochodzenia; znani od około 1620 roku. Obszczij gierbownik (t. 9, s. 39) podaje, że dopiero za cara Piotra I zostali dworzanami rosyjskimi, ale chyba nie jest to informacja zgodna z prawdą.
Miłoradowicz notuje (t. 2, cz. 6, s. 174): „Familia Rubców pochodzi z polskiego szlachectwa, ich przodek Ilja Iwanowicz Rubiec w 1620 roku posiadał w powiecie starodubowskim dobra Bobli, Czarnooki, Szamówka”...

RUCKI vel RUTSKI vel RUDZKI herbu Wężyk; powiat lidzki, grodzieński, wileński, brasławski i inne. (Archiw Jugo-Zapadnoj Rusi, t. 2, s. 413).
Byli też pieczętujący się godłem Bończa, Jastrzębiec, Świnka. Nazwisko wzięli od miejscowości Ruta w Ziemi Nowogródzkiej oraz od Rucka pod Krakowem.
Michał Rutski wzmiankowany jest 31 października 1409 roku w księgach ziemskich łęczyckich. (Wł. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 16).
Joannes Rucki, konsul m. Kazimierza, wzmiankowany jest przez źródła archiwalne w latach 1566-1586.
W dokumencie archiwalnym z 26 listopada 1577 roku, pisanym w Nowogródku czytamy: „Ja Szczęsny Wieliaminowicz Rutski, poborca powiatu nowogródzkiego, zeznawam tym kwitem, ysz sługa jaśnie wielmożnego pana jego Mości pana Jana Chodkiewicza, hrabi na Szkłowie y Myszy, pana wileńskiego, stharosty Żmodskiego, marszałka ziemskiego W.X.Lth. jego mość pan Marcin Gaizar oddał do mnie podatku ziemskiego na zjeździe głównym wołkowyskim na obronę Rzeczypospolitej ufalonego (...) kop dwieście jedenaście. Y na tom dał then mój kwit pod moją pieczęcią i s podpisem ręki swey”. (Archeograficzieskij Sbornik Dokumentow, t. 3, s. 47-48).
W roku 1578 Stanisław Rucki sprzedał część swego sioła Brzostowce Stanisławowi Rozbickiemu.
Z Ruckich herbu Wężyk pochodził Józefat Welamin Rudzki (Rutski, Rucki), metropolita kijowski, właściciel nieruchomości w Wilnie i Trokach, bojownik o postęp duchowy i moralny na Litwie i Rusi.
Rodzice Rutskiego, Feliks oraz Bogumiła z Korsaków, byli oboje kalwinami.
23 grudnia 1608 roku Józef Rucki pisał do magistratu wileńskiego co następuje: „Szlachetni panowie burmistrzowie, rajce, ławnicy i wszystka roda miasta WIleńskiego. Opowiadam się waszym mościom na lud pospolity, mieszczan wileńskich, do bractwa nowego cerkwie Św. Ducha, jako oni nazywają, wpisanych, a mianowicie na Siemiona Krassowskiego, Piotra Kopcia, Isaka Wołkowicza, iż oni, nie pomnąc na bojaźń Bożą i na srogość prawa, pod którym siedzą, a wziąwszy przed się zły umysł, a mając już traktaty z Bartłomiejem Szaszkowski, protopopą bywszym, i z innymi popami sobornemi, odstępcami jedności świętej i zwierzchności jego mości metropolity kijowskiego, na zaciągnienie (...) cerkwiej w mieście tutejszym (...) zmowę uczynili z Samuelem Siencziłem, bywszem archmandrytem, jakoby monaster i cerkiew Trójcę Św., zawsze do tych czas z kościołem Rzymskim będącą, sobie gwatłownie przywłaszczyć i w possessyą wziąć mogli, rugowawszy mnie wprzód stąd sposobami, jakie już oni uradzili byli; i tych, którzyby przy mnie być chcieli, a nastrzygłszy nowych czerńców schzmatyków, z czym się same osoby pomienione jednemu z ojców monastyra naszego Jozaphatowi imieniem odkryli, namawiając go, aby przy nich stał i przepowiadając eozlanie krwi bliskie. Ja tedy będąc tu na ten czas na miejscu jego mości metropolity kijowskiego, pana i pastyrza mego, obawiając się, żeby milczeniem moim jedność święta, władza j.m. duchowna i cerkwie, pod posłuszeństwem j.m. będące, uszczerbku jakiego nie odnieśli, waszym mościom, jako obrońcom kościołów Bożych i strażom pokoju pospolitego, to donoszę, imieniem jego mości ojca metropolity protestuję się. Pisan w Wilnie roku Pańskiego 1608, miesiąca Decembra 23 dnia.”
Dużą uwagę naukowemu przygotowaniu swych członków poświęcał Józef Rucki, jako przełożony Zakonu Bazylianów. W odnośnym punkcie reguły, opracowanej (1621) dla polsko-ruskiej prowincji pod kierownictwem Józefa Ruckiego, czytamy: „Ponieważ wiele z braci naszej uczącej się na pilno bardzo się uczą, przeto postanawiamy, aby za każdym razem niedbalstwa swego pokutę odprawiali i każdego roku o postępku swoim i kilka razy w rok, jeśli tego będzie potrzeba, rachunek dali. Starsi zaś niech się starają ten rachunek od nich odebrać. jeden z ojców rozsądku stateczniejszego niech ich zawsze doziera, w domu z nimi ustawicznie niech siedzi in musaeo, któremu bracia nasi we wszystkich rzeczach, które należą do nauk, posłuszni być powinni, jako to w egzaminie tak rocznym, jako codziennym, w repetycyach lekcyjey i pokutach za niedbalstwo naznaczonych. Tenże ojciec, tak w domu, jako extra, ma być przy rekreacyach ich zawsze. Ile razy wychodzą do szkoły, niech mają pewnych socjuszów, którzyby pilnie doglądali, aby idąc do szkół i powracając ze szkoły, nie wagowali się. (...)
Muzyka Wileńska aby była conserwowana. Muzykę w Wilnie jeszcze konserwować i zatrzymać, osobliwie z słusznych przyczyn koniecznie za rzecz słuszną sądzimy, i żeby przez nią zakonowi nie były niejakie przeszkody, starać się potrzeba, aby śpiewakom reguły od nas dane jak najpilniej do skutku były przyprowadzone.”
I w innym znów dokumencie z tego czasu, ułożonym przez Ruckiego znajdujemy następujące zdania: „Oddalając od zgromadzenia naszego okazje wielkiego zgorszenia, które z pijaństwa pochodzić zwykło, postanawiamy, aby ktobykolwiek z braci naszej znacznie pijany był, aby za pierwszym razem zamknięty, o chlebie i wodzie przez jeden dzień pościł, a jeżeliby się tym sposobem nie poprawił odesłać go do drugiego klasztoru, gdzie, jeżeliby w tymże wykroczył, srodzej z nim się ma postąpić, to jest, aby nie pił miodu i wódki, ani piwa, a to mówimy o tych, którzy w domu prywatnym upijają się, bo przeciwko tym, którzy za klasztorem mieli by się upijać, a osobliwie z zgorszeniem, daleko inaczej postępować należy, to jest, aby za pierwszym razem (...) przez jeden tydzień pościli o chlebie i wodzie, za drugim dwa, za trzecim trzy, a przez rok cały od miodu i piwa wstrzymali się.
Nakoniec, jeżeliby się w tej mierze poprawić nie chcieli, trzeba postąpić z niemi, podług konstitucyey, o występnych i nie karnych napisanej.
Z tej przyczyny postanawiamy też, aby bracia nasi na obiady zaproszeni nigdy na nie nie chodzili, a jeżeliby była potrzeba do jakiej osoby wielkiego imienia zaproszonym wyniść, tedy niech będzie deputowanych kilka osób pewnych z poważniejszych i umartwionych, tak jednak, aby skończywszy obiad, zaraz po dziękczynieniu Panu Bogu koniecznie odchodzili, inaczej, im dłużej gdzie zabawią się, tym w większe kary popadną. Zkąd, ile razy powrócą do domu, zawsze się starszemu okazać mają podług reguły pospolitej świętego ojca naszego. Ponieważ zaś i używanie gorzałki bardzo się rozmnożyło, przeto chcemy, aby nigdy do żadnego monastyra nie była noszona, chyba by podobno dla kogokolwiek z chorych z rady doktora onej potrzeba była.”
Wśród oddziałów polskich zajmujących w 1612 roku Moskwę znajdowała się „rota pana Ruckiego kozacka, koni 814”; i druga – koni 2239. (Archeograficzieskij Sbornik Dokumentow, t. 4, s. 315).
Punkt 9 uchwały sejmiku przedsejmowego w-wa krakowskiego w Proszowicach 2 stycznia 1618 brzmiał: „Za potomki pana Ruckiego, człowieka Rzeczypospolitej zasłużonego, przyczynić się do Jego Królewskiej Mości, aby zasłużone ojca ich wydane im ze skarbu było”. (Akta sejmikowe w-wa krakowskiego, t. 1, s. 384, Kraków 1932).
W 1620 roku N. Rucki został komisarzem granicznym powiatu mozyrskiego. (Volumina Legum, t. 3, s. 182).
Andrzej Rucki w roku 1631 był woźnym brzeskiego sądu grodzkiego.
Jeszcze przed rokiem 1646 szlachcic Salomon Rutski (imię wskazuje na żydowskie lub tatarskie pochodzenie, albo na protestanckie wyznanie) wspólnie z żoną Anną z Dowgiałów posiadali majątek Gopienowszczyzna w powiecie lidzkim. Pozostawili po zobie synów Pawła, Piotra i Jana; drugi spośród tych miał synów Stanisława, Stefana i Jana. Po Stanisławie pozostali Stefan i Tomasz Ruccy. Pierwszy natomiast z tych spłodził synów trzech (Joachima, Stanisława, Jana), drugi – pięciu (Józefa, Jana, Kazimierza, Tadeusza, Franciszka). Po nich zaś kolejne pokolenia rodu Ruckich reprezentuje aż 20 przedstawicieli płci męskiej. Naturalnie, iż wszyscy oni nie mogli pozostać w rodzinnym gnieździe i licznie rozfrunęli się w różne strony. Część osiadła w tymże lidzkim powiecie na własnych majętnościach (Nowosady, Pielasze, Tarszczyzna, Wierchwewiórka, Niewisza); część trafiła do sąsiednich, lub nieco dalszych, powiatów: wilejskiego, rosieńskiego, oszmiańskiego, trockiego.
Żony brali m.in. z takich rodzin jak Skurczonek, Siwek, Gesztowt i in.
Jędrzej i Stanisław Ruccy 1.VI.1651 wpisani zostali do regestru szlachty wybierającej się na pospolite ruszenie.
Wśród członków bractwa sprzysiężeńców krakowskich, figurujących w dekrecie króla Jana Kazimierza z 22.I.1661, znajdował się Joannes Rucki, „magister philosophiae doctor”, jak też Sebastianus i Stephanus Ruccy. (Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t. 2, s. 372-373, Kraków 1890).
WPan Mikołaj rucki znajdował się 26.VI.1669 roku na popisie ziemian sanockich pod Jabłonicą. (Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. 21, s. 513, Lwów 1911).
Stefan Michał Rucki, podstarości rzeczycki, w imieniu tegoż powiatu podpisał sufragację króla Jana III Sobieskiego. (Volumina Legum, t. 5, s. 163). Stefan Rutski, pisarz ziemski rzeczycki, oraz Adam Rutski podpisali w 1697 roku od województwa mińskiego elekcję króla Augusta II. (Volumina Legum, t. 5, s. 458). To samo uczynił Łukasz na Rucku Rucki w imieniu województwa sandomierskiego. (Tamże, s. 426).
Jan, Michał i Franciszek Ruccy, cześnikowie powiatu lidzkiego, podpisali w roku 1764 akt konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 7, s. 62, 65). Nieco później w tymże roku Jerzy, Stanisław i Jan z Rucka Ruccy podpisali akt elekcji ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. (Volumina Legum, t. 7, s. 111).
W powiecie szawelskim na Żmudzi mieszkali Ruccy (często piszący się Rudzcy), potwierdzeni w rodowitości szlacheckiej w 1799, 1805, 1809, 1828. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2892, s. 303-304).
Grodzieńskie Zgromadzenie Szlacheckie potwierdzało rodowitość szlachecką tego domu w latach 1817, 1832, 1833.
Jak też i reszta niezamożnej szlachty polskiej w ciągu XIX stulecia miewali Rutscy masę kłopotów z uznaniem ich przez władze rosyjskie. Niektórych siłą spychano do grupy jednodworców. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2519).
W 1868 roku Aleksander, Kazimierz, Alojzy, Piotr Paweł, Adolf, Jakób, Jerzy, Wincenty i Józef Rutscy zwracali się do lidzkiego szlacheckiego zarządu powiatowego z prośbą o potwierdzenie swej rodowitości. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 842, s. 115-116).
W Ziemi Mińskiej Ruccy posiadali m.in. dobra Naborki, Maksimowicze, Łuczne i in. (Spis ziemian Guberni Mińskiej, Mińsk 1899, s. 215).
6 lutego 1870 roku Zarząd Miejski Sankt-Petersburga, bazując na podstawie postanowień heroldii wileńskiej, potwierdził rodowitość szlachcica powiatu lidzkiego Juliana Rutskiego (Ruckiego) i pięciu jego synów: Juliana Władysława, Sylwestra Antoniego, Floriana Jerzego, Bolesława Jana i Józefa. Przedtem ród ten potwierdzony został w szlachectwie przez heroldię mińską i Senat Rządzący petersburski w roku 1856. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 1515).
Polskie źródła pisane niezmiennie piszą o tym rodzie.
K. Niesiecki (Herbarz polski, t. 8, s. 172) podaje: „Rucki herbu Jastrzębiec. N. Rucki, żona jego Rokicka herbu Rawicz... Wojciech z Maryanny Niezdrowskiej spłodził syna Stanisława, ten 1-mo voto z Moszczyńską miał dwie córki, Zofię i Jadwigę, Aleksandra Stawiszewskiego małżonkę, i syna Łukasza, stolnika inowrocławskiego. Temu Maryanna Rzeczycka powiła cztery córki, Felicyannę Męcińską, podstolinę wieluńską; Annę, Macieja Kiełczewskiego, podczaszego stężyckiego małżonkę; Wiktoryą Trzebińską; Zofię Ankwiczową i synów dwóch, Stanisława sterilem i Wojciecha, kanonika chelmskiego, officyała pilźnieńskiego. 2-do voto Stanisław pojął Ruszkowską, z tą miał synów pięciu: Jana, porucznika usarskiego, Franciszka, Pawła, Marcina i Macieja”.
Jan Dworzecki-Bohdanowicz w rękopiśmiennym opracowaniu pt. Herbarz szlachty litewskiej notuje: „Rucki herbu Ośla Głowa. Samuel, podstarości owrucki 1617 roku w lutym z dokumentów autentycznych kapituły wileńskiej i jego urzędowej pieczęci.
Rucki herbu Świat (odmiana). Jan Józefowicz Kiersnowicz Rucki w województwie Nowogródzkim 1596, a w 1599 używał herbu Byk” (...) Żona Anna Wolnojedowna, druga - Zofia Rymwidówna”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 242).
Ruccy używali w Rosji także odmiany nazwiska „Ruckoj”.

RUDANOWSKI herbu własnego. Z tej rodziny słynny podróżnik XIX wieku Mikołaj Rudanowski (1819-1882).

RÜDIGER herbu własnego. Generał Teodor Rüdiger (1783-1856) był uczestnikiem wojen napoleońskich po stronie rosyjskiej; brał udział w wojnie z Polakami w 1830/31 r.; w 1846 dowodził oddziałami wojsk rosyjskich tłumiących powstanie w Krakowie; od 1854 zastępca namiestnika Królestwa Polskiego.
Z tej rodziny pochodził patriarcha Wszechrosji Aleksy II.

RUDNICKI herbu Jastrzębiec. (Por.: Obszczij gierbownik, t. 13, s. 26).

RUMIANCEW herbu własnego. Mieszkający na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego Rumiancowowie byli odnotowywani jako szlachta w XIX wieku przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 4161).

RUTKIEWICZ herbu Hipocentaurus. Rosyjskich Rutkiewiczów wywodzi Miłoradowicz z guberni witebskiej (t. 2, cz. 6, s. 175).

RUŻEWSKI herbu własnego; w Rosji znani od 1675.

RYBALSKI herbu Radwan; notowani w Ziemi Czernihowskiej od XVII wieku.

RYBAŁTOWSKI herbu własnego. Według genealogów rosyjskich polski przodek Rybałtowskich przybył do Moskwy w 1596 roku.

RYCZYCKI herbu Łodzia; notowani pierwotnie w Ziemi Czernihowskiej.

RYDZEWSKI herbu Suchekomnaty, Rustejko i in. Ongiś w jednym z numerów poczytnego tygodnika „Przekrój” został opublikowany list Heleny z Rydzewskich Artemiewej, zamieszkałej wówczas w Rydze, w którym to liście można było przeczytać następujące zdania: „Jestem długoletnią prenumeratorką Waszego tygodnika. Przyszło mi na myśl, czy nie zainteresuje Was wzmianka o moim dziadku Polaku Ferdynandzie Rydzewskim, który budował Tunel Suramski na Kaukazie. Budowa tunelu trwała cztery lata i już w 1890 poszły pociągi z Batumi do Tyflisu (obecnie Tbilisi).
Cała ówczesna prasa zachodnio-europejska i amerykańska nazywała Tunel Suramski cudem inżynieryjnej techniki.
Przy budowie wspomnianego tunelu zastosowano najnowszą metodę obliczania twardości gatunków kamieni górskich.
Bez względu na niesprzyjające i b. trudne geologiczne i hydrogeologiczne warunki prędkość przekopu dochodziła średnio do 10,67 m na dobę; wtedy kiedy w Ameryce i Europie zachodniej takie prace posuwały się tylko 3,35 m na dobę. Dokładność przekopu była nadzwyczajna.
Dziadek mój pracując przy pomocy 10-ciosekundowego teodolitu (długość tunelu wynosiła 4 km) dopuścił błąd, stanowiący 12,08 cm – poziomo i 4,3 cm – pionowo, kiedy oficjalnie mógł być dopuszczony błąd – 30 cm.
Budowa Tunelu Suramskiego miała olbrzymie znaczenie dla rozwoju transportu na Kaukazie.
Oprócz tego Ferdynand Rydzewski był autorem i twórcą Tunelu Sewastopolskiego, brał udział w budowie i projektach Usuryjskiego, Krugo-Bajkalskiego, Dżulfińskiego i wielu innych tuneli ówczesnej Rosji.
Po zakończeniu robót mój dziadek powrócił do Warszawy, gdzie pracował na etacie dyrektora warszawsko-wileńskiej kolei. Mieszkał na rogu Brackiej i Alei Jerozolimskich.
Ojciec mój, Eugeniusz Rydzewski, jako młody student-praktykant, również brał czynny udział przy budowie Kanału Suramskiego, pracując u swego ojca”...
Jak wynika z przekazów archiwalnych, Rydzewscy byli znani na Kresach Wschodnich, szczególnie na Wileńszczyźnie, i pieczętowali się tu godłami szlacheckimi Rustejko i Suchekomnaty. Szczególnie licznie byli reprezentowani w powiatach trockim, lidzkim, wilejskim, oszmiańskim i święciańskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 352; f. 391, z. 6, nr 8, 611, 707).
Z tego rodu pochodził zasłużony kaznodzieja i profesor Uniwersytetu Wileńskiego Wawrzyniec Rydzewski (1717-1765), autor m.in. dwutomowych, kilkakrotnie wznawianych Kazań na niedziele całego roku i niektóre święta (Wilno, 1760, 1770, 1775), Kazań świątecznych (Wilno 1768) oraz Kazań przygodnych (Wilno 1768). Był wielokrotnie wydawany także w XIX wieku.

RYMSZA herbu Leliwa; przenieśli się do Moskwy i na ziemie ukrainne z Litwy właściwej.

SIEKIERZ-ZIENKOWICZ. Pochodzili ze szlachty polskiej guberni mińskiej. (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 184).

SIEMASZKO herbu Łabędź.
Prastara rodzina, przez wieki niezmiernie rozmnożona, wpływowa i zasłużona we wszystkich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, zaś w wieku XIX-XX słynąca zarówno w Polsce, jak też i na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie, Mołdawii, Węgrzech, Rosji.
Sama forma nazwiska jest zdrobnieniem od staropolskiego imienia Siemowit (Ziemowit).
Najstarsze swe gniazdowiska dom Siemaszków posiadał we wschodnich terenach Polski, stąd niekiedy błędnie określa się go jako rzekomo litewski, białoruski, ukraiński a nawet rosyjski.
Tak na przykład o Siemaszkach, Kleszczewskich, Bajbuzach, Kraśnosielskich, Jakuszyńskich, Czartoryskich, Krasińskich rosyjski nacjonalistyczny historyk Piotr Batiuszkow (zaznaczmy na marginesie, że rosyjscy Batiuszkowowie wywodzili się z polskich Baciuszkiewiczów) w książce Podolia (Petersburg 1891, s. 66) pisze: „Wsio eto byli Russkije, ili obrusiewszyje Litwiny”. Jest to ewidentnie tendencyjne twierdzenie.
Siemaszkowie bowiem gnieźdźący się na Podolu uchodzili za starożytną szlachtę polską, zachowywali katolicyzm i wpisani byli do części szóstej tamtejszych ksiąg szlacheckich. Rozgałęzili się tam na co najmniej trzy odrębne rodziny. (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec-Podolsk 1897, s. 315).
Ksiądz Siemaszko, proboszcz bujwidziski, bohater powieści Bohiń Tadeusza Konwickiego, mawiał o sobie: „Mój ród stary białoruski i nie wstyd przypomnieć tradycje jeszcze od wielkich książąt idące”... To również jest mistyfikacją, chociaż wychodzącą tym razem z pod polskiego pióra. Z faktu bowiem, że jedna z najzacniejszych rodzin staropolskich rozgałęziła się po wielu wyżej wymienionych krajach, a jej poszczególni reprezentanci, i owszem, od paru wieków poczuwali się także do narodowości niepolskich, nie powinno wynikać zaprzeczenie jej rdzennie polskiego pochodzenia.
Najzasłużeńszy heraldyk polski Adam Boniecki uważał, że Siemaszkowie pochodzą z Wołynia. Jako protoplastę rodu wymieniał w dziele Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku (Warszawa 1883, s. 311-312) Epimacha Siemaszkę, notowanego w przekazach archiwalnych w roku 1452. Według tegoż autora Siemaszkowie używali herbu Łabędź i pochodzili z Wołynia. Metryka Wołyńska wspomina ich już w roku 1528. Spokrewnieni byli z Czetwertyńskimi, Puciatami, Kamienieckimi, Wołowiczami, Daniłowiczami, Sapiehami, Czartoryskimi, Tyszkiewiczami, Uchańskimi, Woronieckimi, Ogińskimi, Sierakowskimi.
Inny znakomity heraldyk Kasper Niesiecki w dziele Korona Polska (t. 4, s. 80) odnotowuje: „Siemaszko herbu Łabędź w Wołyńskim Województwie. Metryka Wołyńska 1528 odnotowuje Siemaszkowiczów, to jest synów Siemaszki” etc.
W podobny sposób tenże autor w innym dziele, słynnym Herbarzu polskim (t. 8, s. 334), wywodzi: „Siemaszko herbu Łabędź, w Województwie Wołyńskim, atoli Okolski powiada, że niektórzy z nich używają w herbie krzyża na trzech górach wystawionego. Metryka Wołyńska wspomina tych Siemaszkowiczów, to jest synów Siemaszki”...
W prawie identyczny sposób Polska Encyklopedia Szlachecka (Warszawa 1938, t. 11, s. 44) przytacza dane o Siemaszkach herbu Łabędź (powiat lidzki, brasławski, rosieński) oraz herbu własnego z Wołynia, wskazując, że chodzi prawdopodobnie o tę samą rodzinę.
Jednak z rękopisów archiwalnych wynika, że niektóre odgałęzienia tego rodu na Wileńszczyźnie pieczętowały się także godłem Mogiła II (Litera „M” z krzyżem; por.: Herbarz szlachty polskiej Władysława Nowiny Chrzanowskiego, Bonn 1982), Odrowąż i Nałęcz, a pisane niektóre wzmianki o nim spotyka się już w pierwszej połowie XV wieku.
Nieznany z imienia pan Siemaszko figuruje 5 maja 1429 roku w Łucku jako świadek nadania przez wielkiego księcia Świdrygajłę czyli Świdrygiełłę wsi Biesowo Józefowi Czusie. (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków, t. 1, s. 30).
W roku 1445 w jednym z przywilejów Świdrygiełły występuje „pan Siemaszko”, członek rady książęcej (Ignacy Daniłowicz, Skarbiec diplomatów, t. 2, s. 180, Wilno 1862).
W jeszcze innym przywileju księcia Świdrygiełły z roku 1445 wspomina się „dobrych”, czyli szlachetnych panów: Niemirę, Czartoryskiego, Biernata i Siemaszkę (Akty otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rusi, t. 1, s. 59).
W roku 1474 inny pan Siemaszko (być może syn lub wnuk pierwszego) również w Łucku, poświadcza sprzedaż wsi Stupno przez Chwedka Kozłowskiego Andruszkowi Fedorowiczowi (tamże, s. 69).
W wieku XVI wzmianki w przekazach archiwalnych o reprezentantach tego rodu są częstsze. Tak np. Michał Siemaszko, chorąży ziemski łucki, w 1524 roku mianowany został przez króla Zygmunta I komisarzem sądowym (Archiwum Sanguszków, t. 3, s. 262).
Bohdan, Michał i Szczęsny Siemaszkowie, szlachta wołyńska, figurują w spisie sejmowym z 1528 roku.
Paszko Siemaszkowicz, bojar królewski spod Trok na Wileńszczyźnie, figuruje w regestrze z 1528 roku, zaś Jakub Siemaszkowicz z Ejszyszek stawał w tymże roku do pospolitego ruszenia.
Bohdan Siemaszko w latach 1543-1547 był starostą kowelskim (Archiwum Sanguszków, t. 4, s. 353, 430).
W tymże czasie w przekazach archiwalnych wzmiankowany jest rodzony brat jego Piotr (Archeograficzieskij Sbornik Dokumientow, r. 1, s. 73, 78). Prawdopodobnie syn pierwszego z tych szlachciców podkomorzy włodzimierski Aleksander Bohdanowicz Siemaszko figuruje jako świadek w księgach ziemskich słonimskich w latach 1555-1565 (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 22, s. 355).
Aleksander Siemaszko był w czerwcu 1565 roku jednym z posłańców królewskich na sąd w sprawie zamordowania w Łucku księcia Jarosława Sanguszki (Archiwum Sanguszków, t. 6, s. 27).
Andrzej Aleksander Siemaszko, podkomorzy wiłkomierski, w 1569 roku podpisał akt Unii Brzeskiej (Volumina Legum, t. 2, s. 88, Petersburg 1859).
2 maja 1570 roku Mikołaj Siemaszko, komisarz króla polskiego, podpisał dokument o rozgraniczeniu majątków szlachty województwa połockiego.
Aleksander Siemaszko, kasztelan brasławski, figuruje w przywileju króla Stefana Batorego z 7.XI.1582 roku (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 476). Tenże pan Aleksander Siemaszko, kasztelan brasławski, w maju 1583 roku wysyłał przez Brześć do Gdańska zboże z folwarków swych Bużany i Koblinia w powiecie łuckim, jak też popiół z majątku Stuczyna (ASD, t. 4, s. 278).
W latach 1590-1601 Jakub Siemaszko, namiestnik połocki, jest wzmiankowany w księgach grodzkich m. Połocka (Matieriały izwleczionnyje iz aktowych knig Gubernij Witebskoj i Mogilewskoj, t. 22, s. 167). Jako „człowiek zacny” wielokrotnie był powoływany na świadka do sądów i zapisów testamentowych.
Pan Sebastian Siemaszko figuruje w roku 1596 w księgach grodzkich wiłkomierskich: „Przy pieczęci swei ręką podpisał Sebastian Siemaszko ręką swą”. (Akty izdawajemyje..., t. 32, s. 353).
Wojciech Siemaszkowicz, bojar królewski, był przed rokiem 1590 właścicielem włók Wołokiemskich w powiecie trockim. (Akty izdawajemyje..., t. 30, s. 43).
Byli też Siemaszkowie (Siemaszkowiczowie) Tatarzy, jak świadczy regestr Tatarów majątku Zasule na Wileńszczyźnie z 1592 roku („Kit Siemaszkowicz-klacza, sahajdar, szabla”). (Akty izdawajemyje..., t. 31, s. 124).
Na ziemiach Księstwa Żmudzkiego „wsadnik woronieński” pan Wojciech Siemaszko figuruje w księgach rosieńskiego sądu ziemskiego w roku 1597. (Akty..., t. 24, s. 465).
12 października 1598 roku w urzędzie grodzkim województwa wileńskiego „stawszy oczywisto służebnik wielmożnej Dominitry Kopciówny Marcinowej Strawińskiej, kasztelanowej wileńskiej, pan Sebastian Siemaszko, z osiadłości ziemianin hospodarski powiatu wiłkomierskiego, opowiadał i obciążliwie żałował o tym, iż dnia niniejszego 12-go miesiąca października w roku 1598, będąc w zamku tutejszym (...), w sprawach jejmości paniej swojej (...) nijakiej zelżywości nie spodziewając się i nie myśląc, jako człowiek spokojny, potrzeby i sprawy jejmości paniej swojej odprawował” (...), lecz oto „przyszedłszy mocno gwałtem pan Balcer Janowicz Strawiński, horodniczy trocki, mając przy sobie sług niemało, nijakiej inszej potrzeby nie mając, ale umyślnie po to do zamku tutejszego Wileńskiego przyszedłszy, lekko sobie poważywszy miejsce jego królewskiej mości urzędowe, a wprzód mało pomnąc na bojaźń Bożą i karanie ludzi takich swawolnych, przykład dając snadź i innym ludziom swawolnym, tam na tym miejscu w zamku hospodarskim Wileńskim (...) pomieniony pan Balcer Strawiński, wykonując umyślnie a nieprzystojnie przyjście swoje w sposób zły, pierwiej pochwałkę czyniąc na zdrowie jego (...), a potem jego Sebastiana Siemaszkę, szlachcica uczciwego, niczym jemu niewinnego, dobywszy broniej, on sam i z sługami swoimi na miejscu mianowanym urzędowym w zamku hospodarskim Wileńskim (...) ponamiestnika mego zbił i szkodliwie jego zranił, od którego zranienia niewiadomo, czy na rękę prawą będzie władać. A od tego wielką zelżywość wyrażając stanu swego nie poważając, w tejże izbie mianowanej szablę i czapkę sługom swoim odebrać i jako łupem podzielić się kazał. A będąc już zranionym, a bojąc się, aby tamże na miejscu jego na śmierć nie zabił, uszedł na górę do izby, do kancelarii grodzkiej wileńskiej”... Urzędnicy schowali byli pana Siemaszkę i pozamykali drzwi do pokojów służbowych. Lecz pan Strawiński „drzwi do izby poodrywawszy, mocno, gwałtem ze sługami swymi do niego się dobył, chcąc go na śmierć zbić, przymierzył szablę gołą do głowy jego, onżesz padał do nóg mu prosząc, aby jego na śmierć nie zabijał i żywego puścił. Pan Balcer Strawiński, niejako zlitowawszy się nad nim, widząc go i tak zmordowanego, z tych izb żywego puścił. Jednak w tamtej izbie, poklęknąwszy na kolanach swych, na zdrowie jego pochwałkę uczynił i przysięgę wykonał obiecując go na śmierć zabić”. Istotnie, jeszcze w tym samym dniu pan Balcer Strawiński uganiał się za Siemaszką po ulicy Niemieckiej i próbował porąbać, przyłapawszy nieszczęśnika u balwierza podczas opatrunku. Przy tym z wypowiedzi jego wynikało, że powodem całego zajścia było pozbawienie go jakiejś „majętności”. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 133-134).
Hrehory Andrzejowicz Siemaszkowicz, ziemianin królewski i jego żona Dorota Tomaszówna około roku 1600 posiadali dobra Skaczyszki w Ziemi Żmudzkiej. (Dział rękopisów Naukowej Biblioteki AN Litwy, f. 264-762).
Mikołaj Siemaszko, kasztelan brasławski, klucznik i starosta łucki, oraz jego żona Izabella figurują w księgach grodu chełmskiego z 1606 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 23, s. 6; ASD, t. 1, s. 230). Jest on wzmiankowany w źródłach pisanych aż do roku 1618. Ziemianin hospodarski powiatu grodzieńskiego Mikołaj Siemaszko, odnotowywany w roku 1628, oraz jeszcze jeden Mikołaj Siemaszko, poborca podatkowy wołyński, w 1629 roku są po prostu imiennikami poprzedniego. (Volumina Legum, t. 3, s. 342).
Barbara Siemaszkowa nadała dwie włoki gruntów cerkwi chotajewskiej na Mińszczyźnie w listopadzie 1622 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 33, s. 221).
W 1633 roku akta ziemskie grodzieńskie wymieniają imię dzielnego oficera polskiego Mateusza Siemaszki, rotmistrza jego królewskiej mości. (Akty izdawajemyje..., t. 1, s. 186).
Wśród szlachty grodzieńskiej, która na sejmiku 1649 roku zatwierdziła przepisy spłacania dobrowolnego podatku na cele obronne , figuruje Piotr Siemaszko, „ienerał”. (tamże, s. 186).
W 1641 roku księgi grodzkie mohylewskie wspominają o ziemianinie i pieczętarzu orszańskim Janie Siemaszce i jego żonie Mariannie z Wasilewiczów (Istoriko-juridziczieskije matieriały, t. 25, s. 409).
W liście z 2 grudnia 1647 roku książę Jeremi Wiśniowiecki wymienia imię „sługi swego Jana Siemaszki”, którego posyłał z Piasków „za rarogami”... (AJuZR, t. 3, s. 91).
Pior Siemaszko, szlachcic, figuruje w roku 1667 jako świadek w pewnej sprawie sądowej.
Magister filozofii Stanisław Siemaszko w 1672 roku wydał w drukarni Akademi Wileńskiej dziełko pt. Questiones ex universa theologia selectae (...) (K. Ćiepkiene, I. Petrauskiene, Vilniaus Akademijos Spaustuves leidiniai, V. 1979, s. 132).
W 1695 roku w księgach zamku Kryczewskiego wymieniony jest „pan Jan Siemaszko y małżonka iego Tomiła Saprynowska”.
Jeden z Siemaszków w bitwie pod Wiedniem za czasów Jana III Sobieskiego dowodził stuosobowym oddziałem kawalerii pancernej.
W jednym z dokumentów archiwalnych z końca XVII wieku czytamy: „Przed aktami ziemskimi powiatu rosieńskiego stawając osobiście jaśniewielmożny pan Ignacy Franciszkowicz Siemaszko testament oyca swego Franciszka Janowicza Siemaszki ad acta podał, który co do słowa wpisując tak się w sobie ma: W imię Oyca i Syna i Ducha Świętego amen. Ja, Franciszek Janowicz Siemaszko, Ziemianin Xięstwa Żmudzkiego, czynię wiadomo y wyznawam sam na siebie tym moim ostatniey woli testamentem wszem wobec y każdemu z osobna, komuby o tym wiedzieć potrzeba była, iż ja Franciszek Janowicz Siemaszko, będąc chory obłożnie od niemałego czasu, a na umyśle y pamięci zdrowy, widząc zbliżający się kres życia, chcąc, aby po śmierci mojey między dziatkami mojemi Ignacym Wawrzyńcem y Stanisławem Franciszkowiczami y synowcami moimi rodzonymi Władysławem Michałem y Mateuszem z (...) brata mego rodzonego rodzącymi się Siemaszkami nie było jakich roztyrków tak ostatecznie rozporządzam.
Nayprzód duszę moją grzeszną w ręce Panu Bogu oddaję, prosząc, aby odpuściwszy wielkość grzechów moich raczył ją dla wielkiego miłosierdzia swego zbawić (...), ciało moje grzeszne obrządkiem chrześcijańskim w kościele parafialnym Wilkiskim za mszą świętą pochować synów moich miłych y synowców rodzonych (...) obliguję.
Imienicze zaś moje ziemne dziedziczne Wielkie Gayżewo Pobole zwane, w Xięstwie Żmuydzkim w parafii wilkiskiej leżące, oycu mojemu Janowi Stanisławowiwczowi przez dziada naszego Mikołaja Woyciechowicza Siemaszkę zostawione (...) prawem naturalnym spadłej, a między nami bracią równym działem rozdzielone oraz miedzami granicami dawno oznaczone y obięte (...) wszystko to (...) moim kochanym synom Ignacemu Wawrzyńcowi y Stanisławowi Siemaszkom wlewny dział zapisuję y przeznaczam”... etc. (Dział rękopisów Naukowej Biblioteki AN Litwy, F 12-943).
Kazimierz Siemaszko, oboźny powiatowy, figuruje w uchwale sejmiku szlacheckiego grodzieńskiego z lutego 1711 roku oraz lutego 1715 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 192, 211, 257).
Z jednej z instrukcji sejmikowych powiatu grodzieńskiego z lutego 1733 roku wynika, iż był on właścicielem folwarku Ostrówek w parafii chodorowskiej koło Grodna. W 1735 roku uchwałę sejmikową obok Kazimierza podpisał także Antoni Siemaszko. (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 292, 299, 300).
W roku następnym uczynili to Franciszek i Józef Siemaszkowie.
11 lipca 1713 roku członkowie magistratu brzeskiego Stanisław Sopoćko, łowczy i podstarości, Zygmunt Bouffal, podstoli derpski, Kazimierz Siemaszko, instygator królewski, wysłuchali i pisemnie zarejestrowali skargę, doprowadzonej do ostateczności drobnej szlachty na Żydów-sąsiadów: „Iż obżałowani Żydzi Grodzieńscy, będąc violatorami prawa pospolitego y konstytucji seymowych, które sobie za nic nie ważą, przez tak wiele lat śmieli kazać dziewkom, parobkom y inney czeladzi służyć u siebie, którey służby narodu chrześcijańskiego, (...) prawo pospolite, konstytucye seymowe, tudzież privilea nadane miastu Grodnowi serio bronią, pod poenami w nich wyrażonemi y dotychczas obżałowani onym służyć rozkazują, rządzą, przynaglaią, handle swe mimo przywilegia w rynku prowadzą y tam handlują, gdzie chrześcijanom należy; prawa y władzy urzędowey nie słuchają, dekretom dość nie czynią. Jeśliby co przez trąbę z zwierzchności urzędowej ogłoszono będzie, obżałowani nic na to nie dbają, ani uważają, ale swoim trybem postepują, łamiąc prawa, wagi, miary podstępnie odeymują, w niewiadomości grodu i magistratu y wszelkie zgoła prewenta mieyskie za siebie zabierają od tak wielu lat. Żołnierzów na mieszczan namawiają y według swego wynalazku przez instynkt swóy na mieście y folwarkach mieyskich-czynszy od kramów zaległego od tak wielu lat nie oddają”... (Akty izdawajemyje..., t. 5, s. 285-288).
Szlachcic Siemaszko figuruje w aktach sądu chełmskiego z dnia 16 marca 1719 toku, zaś Helena z Siemaszków Leduchowska, kasztelanowa wołyńska – z roku 1722.
Siemaszkowie herbu Łabędź posiadali przez wieki gniazdo rodowe w okolicy Siemaszki w powiecie grodzieńskim. Odgałęzili się też na powiat piński, oszmiański, dziśnieński, miński, zawilejski, wileński, trocki, wilejski oraz wiłkomierski, gdzie posiadali majątek Pielanka. W 1829 roku heroldia wileńska stwierdziła, że należący do rodu Szymon, kandydat filozofii, jest sędzią granicznym powiatu wiłkomierskiego, Aleksander, doktor medycyny, mieszka w Astrachaniu, Tytus jest wychowankiem Uniwersytetu w Wilnie.
Jak wynika z przekazów archiwalnych, brali oni żony z takich domów jak Czekoński, Narym, Muraszko, Marcinowski, Bogdanowicz, Gędzwiłł, Tołłoczko, Tietianiec, Ciechanowicz, Dogiel.
Około roku 1764 Tadeusz Siemaszko był komornikiem grodzieńskim. Antoni, Józef, Tadeusz, Kajetan oraz dwuimienny Tadeusz Kajetan Siemaszkowie podpisali uchwałę sejmiku grodzieńskiego 9 lutego 1764 roku. „Jegomość pan Józef Siemaszko, na koniu strokatym, z szablą y pistoletami, z pocztem na koniu wólczatym z wszelkim moderunkiem” oraz „iegomość Bogusław Siemaszko na koniu myszatym, na koniu cisawym z pistoletami”, jak też „jegomość pan Jerzy Siemaszko na koniu myszatym, z szablą” i kilkudziesięciu dalszych reprezentantów tego rodu stawiło się 5 października 1765 roku na popis szlachty powiatu grodzieńskiego. (Akty izdawajemyje..., t. 7, s. 396, 405, 417, 418, 419).
W roku 1770 Tomasz Siemaszko był pisarzem ziemskim żmudzkim.
W roku 1789 pod instrukcją brzeskiego sejmiku szlacheckiego udzieloną deputatom udającym się na sejm do Warszawy złożył podpis także Stefan Siemaszko. (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 604).
Jan Siemaszko około 1790 roku był ekonomem folwarku Pesztowiany na Wileńszczyźnie.
Jeżeli chodzi o wiek XIX, to z tego okresu zachowało się wiele autentycznych materiałów dokumentacyjnych, dotyczących dziejów domu Siemaszków.
5 maja 1819 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Kazimierza, Szymona, Aleksandra, Romualda, Justyna, Napoleona, Józefa, Jana, Antoniego, Andrzeja Siemaczków herbu Łabędź, szlachciców powiatu wiłkomierskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 39, z. 1, nr 919, s. 10).
„Nobilis Ignatius Jeorgii filius Siemaszko” po ukończeniu gimnazjum w Wilnie 1823 roku wstąpił na studia na wydział etyko-filologiczny Uniwersytetu Wileńskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 834, s. 3).
Wywód familii urodzonych Siemaszków herbu Łabędź z 1820 roku, zatwierdzony w Wilnie, donosi: „Familia urodzonych Siemaszków, dawna y starożytna, rozmaite w Królestwie Polskim i w W.X.L. dziedziczyła majątki i piastowała urzędy; pochodzący z oney Stanisław Franciszek Siemaszko, skarbnik brasławski, obywatel Wielkiego Xięstwa Litewskiego powiatów grodzieńskiego y lidzkiego, dziedziczył majątek Lackie Kurminowskie alias Czaplicowskie zwane, w powiecie lidzkim położone, y miał syna Michała, jak o tem upewniły następne pisma dowody. 1753 Aprila 28 dnia czyniony dokument kwitacyjny od ur. Stanisława Franciszka Siemaszki, skarbnika brasławskiego, urodzonym Czaplicom wydany a 1753 Maja 28 w Trybunale W.X.Litewskiego aktykowany (...).
Wymieniony Michał Siemaszko, że miał syna Macieja, którego synowie Felix, Nikodem, Jan, Wincenty, Ignacy, niniejszy wywód składają, o tem udowodniły 1757 Decembra 2 dnia mertyka chrztu... (...)
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodów (...) my, marszałek guberni y deputaci powiatowi (...) familią urodzonych Siemaszków za rodowitą y starożytną szlachtę polską uznajemy, ogłaszamy y onych (...) do Księgi Szlachty klasy pierwszey Guberni Litewsko-Wileńskiej zapisujemy”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 273-274).
W 1823 roku Deputacja Wywodowa Szlachecka w Mińsku potwierdziła rodowitość domu Siemaszków herbu Łabędź, uznając ich za rodowitą i starożytną szlachtę polską.
W zbiorach Centralnego Archiwum Narodowego Białorusi w Mińsku znajduje się kilkadziesiąt wysokiej wartości dokumentów autentycznych (przywilejów królewskich, zaświadczeń finansowych, testamentów itp.) wśród których uwagę zwraca na siebie wyraz ostatniej woli jednego z przedstawicieli rodu: „Ja, Maciej Siemaszko, będąc ręką Naiwyższego Pana dotkniony śmiertelną chorobą, przy zdrowej reflexyi y zupełnych zmysłach za łaską Stwórcy mojego zostając, a wiedząc o jeneralnym śmiertelności w konsystorzu niebieskim na cały naród ludzki ferowanym wyroku, gui contigit nati, restant mori, że skoro się na ten świat człowiek narodzi, zaraz stopnie swoje do okropnego śmiertelności grobowca stawiać poczyna, gdyż primus ad vitam acceptus, sufficiens ad mortem gradus est. A cóż bardziej w życiu swoim człowiekowi na tym świecie dłużey lata swe przepędzającemu przyzwoitszego być może, jeżeli nie ustawiczny bieg, a z nim skwapliwe zbliżenie się do mety sobie naznaczoney.
Znając tedy y ja po sobie, że cito rapu zbliżam się do tey mety, lubo nie tak dla przestarzałych lat moich, jako dla zgromadzonych y razem na mnie zwalonych różnych chorób, affektacyi y defektów z okazyi różnego rodzaju w przeszłym życiu moim kłopotów, turbacyi y paroksyzmów poniesionych, skąd teraz wszelkich chorób doświadczając ucisku, mogę mówić prawdziwie in toto corpore meo non est sanitas. Zaczym czuję się do słabości, gdyż te bóle y choroby są to premiures et nuntii opowiadając mi y ogłaszając, abym nie czekał ostatniey owey przed rodzajem ludzkim zakrytey fatio meio naznaczoney godziny, a wybierając się w podróż in domum aeternitatis, zawczasu mógł rozdysponować dom móy, y w dobrey nadziei zbawienia ostatnie światu mógł oddać wole. A tak nie tylko z uwagi należały każdego czasu człowiekowi gotowości na śmierć, podług ewangeliczney przestrogi (...), ale też widząc dla osłabiałych sił moich y zwątlonego zdrowia śmierć przed oczyma, takową ostatniey woli mojej testamentem czynię dyspozycyę,
Naprzód Bogu Wszechmogącemu, Stworzycielowi y protektorowi mojemu, za opatrzność, dobrodzieystwa y łaski niewypowiedziane, mnie, naywiększemu grzesznikowi przez wszystkie dni mojego życia świadczone, naypokornieyszym podziękowawszy sercem, żałuję serdecznie za wszystkie całego życia mojego od wziencia rozumu aż dotąd popełnione grzechy, teraz y czasu rozłączenia się duszy mojey z ciałem, żem śmiał majestat Boski, niewdzięczną kreaturą żyjąc na świecie ciężkimi obrażać grzechami, chcąc y pragnąc, ażeby z serdecznego żalu (...) nie zdroje ale rzeki łez z oczu moich na opłakanie y obmycie grzechów moich w młodości popełnionych wytryskały, czego serce moje niedokaże, w tym czynię rekurs do przenajdroższey męki y krwie Zbawiciela mego, hoynie za mnie grzesznego na krzyżu wylaney, ażeby pamiętając na okup tak drogi, raczył odpuścić wszystkie grzechy moje, powtarzając tuam dele iniguitatem meam (...), aby Bóg w Tróycy Świętey jedyny niepojednokrotnie z Psalmistą miserere mei Deus secundum magnam misericordiam duszę moją jako od siebie daną do siebie przyjąć raczył.
Ciało z ziemi wzięte ziemi oddaję, ktore aby było przez miłe dziatki moje pochowane przy Kościele ichmościów xięży Dominikanów w Rostajewiczach na pochowanie y na msze święte gotowicę naznaczam. Synowi memu miłemu, imć panu Michałowi Siemaszce, konia z kulbaką, szable y wolików parę zapisuję, którego jako naturalnego sukcesora folwarku mojego wieczystego ze wszystkimi gruntami y attynencyami teraz będącemi (...) aktorem i dziedzicem czynię. Co do całości fortuny dziedziczney Zabłocie, które dotąd jeszcze niedzielną zostaje (...) do pomiarkowania się z sukcessorami (...) już synowi memu Michałowi lub innemu w stopniu jego zachowując, córkom moim miłym, pannie Krystynie, pannie Barbarze, pannie Tekli y pannie Reginie z teyże włoki gruntu po dziesięć talarów bitych y po krówce naznaczam, które syn mój (...) wypłacić powinien będzie... Których to błogosławieństwu Boskiemu poleciwszy” oddawał pan Siemaszko opiece najbliższych kilku przyjaciół, prosząc o zatroszczenie się o los sierot. „Żegnam zatym was, naymilsze dziatki moje, y Boskiemu miłosierdziu poruczam” – kończy swój testament umierający szlachcic i żegna wszystkich zanjomych i przyjaciół. Dokument ten spisany został 11 czerwca 1767 roku w Zabłociu. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 2926).
Jedna z gałęzi Siemaszków posiadała dobra Sosnowców w województwie nowogrodzkim (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 2945).
Duże gniazdo tego rodu znajdowało się także na Podlasiu.
Wypis wywodu familii urodzonych Siemaszków z roku 1825 donosi m.in.: „Że Familia urodzonych Siemaszków herbu Łabędź w obwodzie i powiecie białostockim zamieszkała”. Cytując dokument z 1819 roku pismo to głosi: „że dom ten z województwa wołyńskiego początek swój biorąc, posiadał wysokie urzęda i z najpierwszymi w Polsce spokrewniony był familiami. Dowodzą tego różni z różnych miejsc dziejopisarze, a mianowicie Metryka Wołyńska w roku 1528 wspomina, że Piotr Michajłowicz Siemaszko był starostą sądowym łuckim (...) a także Istrument rozgraniczenia dóbr Ostrogskich Kollegium Ostrogskiego Kujawskiego, że w roku 1552 był tenże już pisarzem litewskim, starostą krzemienieckim i posłem do Moskwy. Oraz Paprocki, dziejopis Polski, w dziełach swoich opisuje, iż później podobnymże sposobem na usługach Ojczyzny wiek swój przepędził i potomkowie Onego. Ale chwiejącemu się losowi ludzkiemu ulegając, dom ów tak zamożny na kilka miejsc z Wołynia do Litwy przeniósł się. A Bohdan Michajłowicz Siemaszko, z tego rodu pochodzący, posiadając w Województwie Brzeskim znaczne dobra, prócz innego potomstwa miał syna Aleksandra, który naprzód był podkomorzym włodzimierskim, później kasztelanem brasławskim i starostą Łuckim, w roku 1569, a za pracą Benedykta Herbsta pierwszy schizmę porzucił. Po przeniesieniu się zaś do Litwy i następnie po rozrodzeniu się znacznym tego domu familia w rozmaitych ziemiach i województwach dziedziczne posiadała i dotąd jeszcze w Wielkim Xięstwie Litewskim, a mianowicie w powiatach grodzieńskim, lidzkim, trockim, kowieńskim i dalszych dziedziczy majątki, z której Marcin Siemaszko, rotmistrz, dziad dopiero wywodzących się, nie tylko folwark Siemaszki zwany w powiecie grodzieńskim i w lidzkim - Ciechanowszczyznę sukcessuje, lecz nadto i nabyty przez siebie folwark w powiecie trockim Hubiszki zwany”. (ok. 1713). (...) „Tenże Marcin Siemaszko (...) miał syna w roku 1738 Maca dnia 19 zrodzonego Józefa Siemaszkę, później także rotmistrza brasławskiego”...
Z żoną Zofia Szuyską miał synów Augustyna, porucznika wojsk koronnych, Tadeusza, regenta granicznego powiatu trockiego, i Stanisława, kapitana wojsk rosyjskich. Augustyn z żoną Zofią Skarżyńską miał synów sześciu: Seweryna, Ludwika, Antoniego, Józefa, Leopolda i Henryka. Wszyscy oni – dwa pokolenia dwóch gałęzi rodu Siemaszków w 1819 roku uznani zostali przez deputację wywodową wileńską „za rodowitą i starożytną szlachtę polską i wpisani do pierwszej części Ksiąg Szlacheckich Guberni Litewsko-Wileńskiej”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1551, s. 34-70).
W zbiorach CPAH Litwy w Wilnie znajdują się liczne oryginalne własnoręcznie przez członków rodu Siemaszków po polsku pisane dokumenty z XVIII wieku, wyjaśniające ich sprawy rodzinne i majątkowe. Są tu także przechowywane urzędowe akta dawnej heroldii wileńskiej. Jeden z nich Wywód familii urodzonych Siemaszków herbu Łabędź z 1832 roku podaje, że: „familia ta (...) od najdawniejszych czasów w Wielkim Xięstwie Litewskim osiedlona, szczycąc się dostojnością szlachecką i używając prerogatyw temu stanowi właściwych, posiadała ziemne majątki, a mianowicie od imienia Siemaszków Siemaszkowskie zwane w powiecie lidzkim położone, które koleją naturalnego spadku przechodząc do późniejszych potomków, są dopiero we władaniu wywodzących się. Wzięci do niniejszego wywodu za pierwszych przodków Mikołaj i Jakub Siemaszkowie, dziedziczyli, jak się wyżej rzekło, osiągnione po przodkach swych dobra zwane Iwaszkowskie Siemaszkowskie. Z tych Mikołaj spłodził syna Stanisława, któremu stryj jego Jakób Siemaszko tąż majętność ojczystą dziedziczną prawem donacyjnym 1735 roku listopada 11 dnia czynionym (...) zapisał”.
Stanisław Mikołajewicz Siemaszko zawarłszy ślubne związki z urodzoną Katarzyną Barzyczkówną miał dwóch synów Macieja, zmarłego bezpotomnie i Jerzego, który z pierwszej żony Klimowiczówny miał synów dwóch (Józef Wincenty, Ignacy Jan), a z drugiej, Franciszki Szymancówny, jednego, Aleksandra Włodzimierza. Wszyscy Siemaszkowie byli wyznania rzymsko-katolickiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1028, s. 12-13).
Drzewo genealogiczne grodzieńsko-wiłkomierskiej gałęzi Siemaszków przedstawia sześć pokoleń i szesnaście osób płci męskiej. W ogóle zaś rozmaite odgałęzienia tego rodu w samym tylko wieku XIX były wielokrotnie potwierdzane w rodowitości szlacheckiej przez deputacje wywodowe Grodna, Mińska, Wilna, Witebska.
Siemaszkowie herbu Łabądź spokrewnieni byli m.in. z „odwieczną szlachtą”, Starzeńskimi herbu Lis. (Materiały do bibliografii, genealogii i heraldyki polskiej, t. 6, s. 313-316, Buenos Aires-Paryż, 1974).
Jeszcze w XVI stuleciu Siemaszkowie posiadali w powiecie lidzkim majętność Andrzejewszczyzna vel Łukaszowszczyzna. Za protoplastę tej gałęzi rodu uchodził Jakub Siemaszko, który około lat 1610-1620 miał synów Stanisława, Jakuba i Mikołaja. Później weszli oni w posiadanie majętności zwanej Likańcowskie vel Siemaszkowskie nad rzeką Jabłonką. W roku zaś 1832 heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Jana, Antoniego i Karola Siemaszków z żonami Wiktorią Mickiewiczanką, Kunegundą Hryhorowiczówną i Agatą Songinianką, właścicielami okolicy szlacheckiej Zahorze. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 1785).
Siemaszkowie herbu Łabędź siedzieli także, jak już zaznaczyliśmy, w powiecie wiłkomierskim. W różnych czasach posiadali wsie Lipniszki, Nosajkowicze i in. Za protoplastę tego odgalęzienia uchodził Mikołaj syn Stanisława (zm. 1663). Jego syn Stanisław zmarł bezpotomnie, natomiast Jan spłodził trzech synów: Szymona, Jana Piotra i Kazimierza. Ten ostatni miał dwóch synów: Jerzego (z niego wnukowie: Stanisław, Jerzy, Michał; prawnukowie: Józef i Antoni) i Jana, z którego to ostatniego poszli wnukowie (Stanisław, Franciszek Szymon, Adam) prawnukowie (Antoni Wincenty, Stanisław Jerzy, Jerzy Teodor, Józef Paskal, Dionizy Tadeusz). Wszyscy prawnukowie byli bezdzietni i tylko Antoni Wincenty Siemaszko miał dzieci, pięciu synów (Józef Kalasanty, 1805; Leopold Wincenty, 1810; Edward Dominik, 1813; Jan Ksawery, 1815; Andrzej Mikołaj, 1820). (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 5, nr 589).
Interesujące dane zawiera Wywód familii urodzonych z Dobrotynia Siemaszków herbu Odrowąż (Wilno, 27 lutego 1835 roku), który podaje, że: „familia z Dobrotynia Siemaszków od naydawnieyszych czasów szczycąc się dostoynością starożytną szlachecką, podług świadectwa dziejów kronikarzy polskich, używa herbu Odrowąż (...) Tomasz Siemaszko wzięty za protoplastę do niniejszego wywodu, poświęciwszy się wojennej służbie, był wniesiony do rangi porucznika chorągwi pancernej Wielkiego Xięstwa Litewskiego, pełnił urząd podstolego krzemienieckiego samey rodowitey szlachcie właściwy i połączon związkiem małżeńskim z urodzoną Teodorą Górską miał nadane od nayjaśnieyszego króla polskiego Jana III woytostwo judrańksie w Xięstwie Żmudzkim leżące od Ciwuńsktwa Pojurskiego odłączone, za cessyą od urodzonych Piłsudzkich wydaną. Przyniosły o tym przekonanie dwa listy 1691 dattne (...)
Wspomniony Tomasz Siemaszko (...) wydał syna Ludwika (...) Tenże Ludwik z Dobrotynia Siemaszko pojąwszy w stan małżeński urodzoną Franciszkę Berdowską uzyskał dla niey jus communicationem rzeczonego Woytostwa Judrańskiego ze wszystkimi attynencyami y poddaństwem do niego należącem (...). Rzeczonego Ludwika z Dobrotynia Siemaszki syn Alexander, chorąży pojurski, pojąwszy za małżonką urodzoną Teofilię z Łubna Połubińską, ciwunównę i starościankę twerską, odziedziczył po niej dobra Kiegi i Łaby z poddaństwem w Xięstwie Żmudzkim w powiecie dyngiańskim położone”...
Tenże Alexander Siemaszko był właścicielem majątków Płutynia, Żułpiów, Burniów, Adamiszek, Rymszyszek, Tarwidów. Zostawił po sobie synów Franciszka i Józefa. Józef miał syna Franciszka, a po nim wnuków: czteroimiennych Edwarda Maksymiliana Ignacego Korneliusza i Ottona Stanisława Augusta Marcina, którzy też uznani zostali w 1835 roku „za rodowitych i starożytnych dworzan”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 32-34).
Na liście szlachty Guberni Wileńskiej z 1839 r. figurują Józef, Antoni, Szymon Celestyn, Franciszek Sergiusz, Wincenty, Wawrzyniec, Stanisław, Adam, Macin, Tomasz i dalsi Siemaszkowie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 83, s. 20).
16 lipca 1840 roku lekarz Tytus Siemaszko otrzymał z kancelarii generał-gubernatora wileńskiego zezwolenie na dalszy pobyt za granicą. Tytus, syn Kazimierza, Siemaszko, mieszkał w Neapolu i chciał „ze względów zdrowotnych” zatrzymać się w Królestwie Neapolitańskim jeszcze na rok. Gubernator wyraził zgodę i kazał wydać roczny paszport prosicielowi. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 578).
Siemaszko, Krasiński, Maciejewski, Jan Rokicki, Jan Woźniakowski, Makuszycki, Chodźko, Józef Pawłowski, Łopatecki, Pietkiewicz, Onufry Moroz, Smuglewicz, Sylwan Bobiński, Erazm Dobrowolski tworzyli w 1840 roku patriotyczną organizację polską w Wilnie, za co zostali wydaleni z Akademii Medyko-Chirurgicznej.
Zebrania odbywały się w mieszkaniu Chodźki, czytano w ich biegu „podburzające, utrzymane w rewolucyjnym duchu wiersze Woźniakowskiego” (poemat Potępieńcy, Odę do Boga, Wilianki i in.). Organizacja miała powiązania ze studentami z Derptu i służącymi w wojsku rosyjskim Polakami z Wileńszczyzny. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1840, nr 30, s. 145-148 i in.).
O kierunku ideowym czytanych dzieł dokument policyjny donosił, iż cechuje je: „1. Niespożyta nienawiść i złość ku wszystkiemu co rosyjskie, jak i ku tym, którzy obojętnie patrzą na istniejący stan rzeczy, nic nie przedsiębiorą w celu odbudowania Polski.
2. Szczególna nienawiść do cara rosyjskiego...
3. Ludzie, których działania budzą wstręt autora: arystokracja, osobnicy merkantylni, pustogłowi i mnisi.
4. Autor przepowiada rewolucję, mającą zniszczyć despotyzm i arystokrację, wprowadzić braterską równość między ludźmi, sprowadzić niebo na ziemię”... (tamże, s. 174-177).
31 grudnia 1842 roku heroldia wileńska zatwierdziła genealogię rodu Siemaszków herbu Nałęcz z powiatu wiłkomierskiego, właścicieli majątku Grudziszki. Zatwierdzone także wówczas drzewo genealogiczne tej rodziny przedstawia pięć pokoleń (20 osób płci męskiej). (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 5, nr 590).
W 1851 roku heroldia w Kiszyniowie potwierdziła rodowitość szlachecką Mikołaja Siemaszki, pochodzącego z Guberni Podolskiej. (Ałfawitnyj spisok dworianskim rodam Biessarabskoj Gubernii, Kiszyniów 1901, s. 20).
Spis szlachty lidzkiego powiatu z 1855 roku odnotowuje tam obecność 24 Siemaszków, wpisanych do szóstej części (szlachta starożytna) ksiąg szlacheckich Guberni Wileńskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 1692, s. 123-125).
W 1861 roku opinia publiczna Wilna zbulwersowana była wiadomością o – jak donosił dokument policyjny – „rożdienii dworiankoju Feliciannoju Siemaszkownoju nieżywogo błudno priżytogo jeju riebionka”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2643, s. 77). Reakcja ta nie dziwi, gdyż dom Siemaszków był powszechnie znany i szanowany, a taka skaza w dziejach rodu była czymś szokującym.
Szlachcic powiatu lepelskiego Stanisław, syn Józefa, Siemaszko w latach 1863/68 był pod tajnym nadzorem policji i chociaż dokument ówczesny odnotowuje, „na czyj rozkaz i za co nie wiadomo”, to i tak jasne, że chodziło o powstanie polskie i o „nieprawomyślność polityczną”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 6, nr 64, s. 21).
Po 1863 roku za polityczną nieprawomyślność w guberni kowieńskiej z pracy zwolniony został m.in. „radca tytularny Romuald, syn Jana, Siemaszko; własności nie ma”, w powiecie zaś nowoaleksandrowskim – „sekretarz koleżski Ignacy Siemaszko, ma dom w Nowoaleksandrowsku”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1866, nr 181, s. 25).
Dość wcześnie odgałęził się ten ród także na Rosję, gdzie cieszył się również wielkim szacunkiem.
Książę Piotr Dołgorukow (Rossijskaja Rodosłownaja Kniga, cz. 1, s. 39, Petersburg 1854) mówi o Siemaszkach jako o rodzinie znanej w Polsce i Litwie jeszcze przed rokiem 1600, a więc należącej do starożytnej szlachty.
Z tego rodu wywodził się w Rosji wybitny lekarz i organizator służby zdrowia w ZSRR Mikołaj Siemaszko (1874-1949), przyjaciel W. Lenina, minister zdrowia Federacji Rosyjskiej.

SIEMIEWSKI. Rummel i Gołubcow piszą o tej rodzinie: „starinnaja polskaja familia gierba Leszczyc”. (RS, t. 2, s. 355). W Rosji od połowy XVI wieku.

SIEMIONOW herbu własnego (w polu czerwonym złoty stóg snopów). Notowani od XVII wieku. Na Wileńszczyźnie i dziś uważają się za polską szlachtę.

SIENIAWIN herbu Leliwa i Śreniawa; przybyli do Moskwy z Polski.

SIEŃKOWSKI vel SĘKOWSKI herbu Prawdzic.
Wywodzą się z województwa płockiego i pisali się kiedyś „z Sękowa Wielkiego”. Jakub Sękowski w roku 1467 przeniósł się do Chełmińskiego i osiadł w Konojadach, skąd jego potomkowie zwać się zaczęli Konojaccy. Inny Sękowski nabył wieś o pięknej nazwie Dębowa Łąka i jego potomkowie zwali się Dębołęccy. W połowie XVII wieku czymś narazili się autorowi jednego z „największych dzieł” plotkarskich w naszych dziejach, który ich oczernił.
„Sękowski zwał się chłopski syn – powiada Walerian Nekanda Trepka w Liber chamorum (s. 360). – Służył u szlachty, pojął był murwę w Krakowie, z którą chował murwy także na Podzamczu w pana Kożuchowskiego domu circa 1627. Wyrzucono go stamtąd dla nierządu tego. On kupił sobie domek za bernardyńskim ogrodem ku Wiśle, także małpy chował i anno 1634; szlachcicem zwał się. Brodaty, niski, miał lat 40 kilka. Umarła mu była ta żona, nie było dzieci z nią. Familijej skurwysynów nie będzie”.
Fakty historyczne świadczą o czymś zupełnie innym niż powyższy pasaż; o tym mianowicie, że w wielu przypadkach przejawiali Sękowscy talenta naukowe i literackie, jak i cnoty rycerskie. Zajmowali nieraz eksponowane stanowiska przy dworze królów polskich (Zygmunta I, Bony). Spokrewnieni byli m.in. z Sarbiewskimi. Odgałęzili się przed wiekami również na Podole, Żmudź, Ruś Białą, Wileńszczyznę.
O reprezentantach tego rodu często wspominają źródła archiwalne we wszystkich powyższych dzielnicach dawnej Rzeczypospolitej. Tak w dokumencie pt. Inwentarz y liczba skarbowa starostw Brańskiego y Saraskiego z 1558 roku figuruje „namiestnik brański pan Mikołay Sękowski”. (Akty izdawajemyje..., t. 14, s. 23, 30). Onże nieco później jest określany jako „Mikołaj Sieńkowski, dworzanin jego królewskiej mości i arendarz myncy wileńskiej”. (Akty izdawajemyje..., t. 8, s. 504-505).
Wojciech Senkowski, stolnik ciechanowiski, w roku 1671 wymieniany jest w księgach grodzkich województwa nowogródzkiego. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 428). O godle zaś rodowym Sękowskich heraldyk polski podaje: „Prawdzic herb. Lew żółty, z muru czerwonego niby wychodzi, połowę go widać, a ogona do góry zadartego część, w lewą obrócony, w przednich łapach trzyma koło żelazne. W hełmie także lew, tylko więcej trochę widać go i także prawdę czyli koło, w łapach trzyma. Z Dacyi do Polski przeniesiony”. (E. A. Kuropatnicki, Wiadomości o kleynocie szlacheckim, t. 3, s. 41, Warszawa 1789).
Hipolit Stupnicki (Herbarz Polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi, t. 3, s. 49, Lwów 1862) wywodzi: „Sękowski herbu Prawdzic. - Mikołaj, starosta nowomiejski jeździł z ramienia Zygmunta I do Niemiec i do Hiszpanii. - Wojciech, dominikanin, celujący piękną wymową i najzasłużeńszy wieku swego o rozkrzewienie nauk po konwentach zakonu swego, ktorych z woli papieża Klemensa VIII był rządcą przez dziesięc lat. Z jałmużny wymurował też konwent warszawski i wskrzesił z perzyny krakowski; zm. 1609”. (Por. M. Paszkiewicz, J. Kulczycki, Herby rodów polskich, s. 458, Londyn 1990).
Jan Karol Dachnowski w rękopiśmiennym Herbarzu, przechowywanym w dziale rękopisów Biblioteki Kórnickiej (474, k. 62r-63) odnotowuje: „Sękowscy. Z dawna w powiecie płockim dom Sękowskich słynie, którzy używają herbu Prawdzic. A pisali się z Wielkiego Sękowa. Najpierw Jakub Sękowski po zniesieniu Krzyżaków przeprowadził się do Prus, do województwa chełmskiego roku 1467 i opadł w Konojadach Małych. Stąd potem Konojackimi się zwali i dotąd zowią. Kupił jeden z Konojackich Dębową Łąkę , także na ziemi chełmińskiej, stąd potem Dębołęckimi się nazwali”.
Natomiast W. Wittyg (Nieznana szlachta polska i jej herby, Kraków 1908, s. 286) pisze o Sękowskich z ziemi Bielskiej woj. Podlaskiego, używających herbu Jasieńczyk odmienny.
Od bardzo dawna ród ten odgałęził się na Wielkie Księstwo Litewskie. Już w 1528 roku Mikołaj Sękowski z Kiernowa miał w razie potrzeby wojennej wystawić tzrech konnych żołnierzy. (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 1466).
Wojciech Sękowski, stolnik ciechanowski, oraz Jan Krajewski w sierpniu 1609 roku na zlecenie króla sądzili konflikt między metropolitą Pociejem a kilkoma kapłanami prawosławnymi m. Wilna. (Archeograficzeskij Sbornik Dokumentow, t. 7, s. 153-154). Tenże Wojciech Sękowski, już w randze sekretarza królewskiego, został 1616 lustratorem dóbr królewskich w Małopolsce. (Volumina Legum, t. 3, s. 148).
Jeden z Sękowskich był w składzie lisowszczyków, którzy w 1615 roku plądrowali ziemie moskiewskie w okolicy Rżewa, Torżka, Jarosławla i Kostromy. Karol Sękowski w 1697 roku w imieniu województwa sandomierskiego podpisał sufragację króla Augusta II. (Volumina Legum, t. 5, s. 425).
Aleksander Sękowski podpisał w marcu 1733 roku akt konfederacji szlachty województwa ruskiego.
Karol Sękowski, sędzia kapturowy województwa płockiego, złożył podpis w 1764 roku na akcie elekcyjnym ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. (Volumina Legum, t. 7, s. 124).
W zbiorach Archiwum Narodowego Białorusi w Mińsku zgromadzono obfite materiały do dziejów rodu Sękowkich (f. 319, z. 2, nr 2948). Znajduje się w nich m.in. list Stanisława Augusta Poniatowskiego, króla polskiego, w którym czytamy: „Stanisław August z Bożey łaski Król Polski, Wielki Xiążę Litewski, ruski, pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński etc. Oznajmujemy tym listem naszym, komu o tem wiedzieć należy, iż na instancyą Panów Rad y urzędników przy boku naszym rezydujących, a umiejętność y biegłość w prawie pospolitym statutowym W. X. Litewskiego Adama Sękowskiego, ziemianina y obywatela powiatu oszmiańskiego, zalecających, umyśliliśmy onemu urząd generała alias woźnego w tym powiecie oszmiańskim dać y konferować. Jakoż niniejszym listem naszym dajemy y konferujemy. Wolen tedy y mocen będzie pomieniony urodzony Adam Sękowski, ziemianin y obywatel powiatu oszmiańskiego, hoc officio generalstwa do zgonu życia swego fungi, pozwy, areszta, zakazy, obdukcye prawnie sporządzone partibus litigantibus podawać, w każdym sądzie one przyznawać, relacye stronom potrzebującym wydawać y inne wszelkie z prawa i dawnych zwyczajów urzędowi swemu należace munia sprawować (...)
Dan dnia 4 Stycznia roku pańskiego 1773 (...)”.
Znajdujący się w tymże zbiorze Wywód familii urodzonych Sękowskich herbu Prawdzic, sporządzony w Mińsku 2 maja 1827 roku, donosi: „że ta familia od niepamiętnych czasów używała prerogatyw szlacheckich (...) Antecessor dzisiejszych urodzonych Stanisław Senkowski posiadał w Mińskim Województwie majętność Abrahimowszczyzna leżącą, a tem samym bezsprzecznie zaszczycał się dostojeństwem i użyciem praw szlacheckich. W dowodzie tego złożył prawo wieczysto-sprzedażne roku 1703 (...) Wyrażona majętność Abrahimowszczyzna dostała się prawem naturalnego spadku Marcinowi Senkowskiemu, synowi Stanisława (...) Urodzony Marcin Senkowski miał synów dwóch Adama i Mateusza”...
Adam miał synów Stanisława i Marcina, a Mateusz - Michała, Antoniego i Ignacego. W 1827 roku heroldia mińska uznała Marcina (z synami Jakubem, Nikodemem i Adamem), Stanisława (z synami Michałem, Kazimierzem, Józefem i Jakubem), Michała (z synami Wincentym i Janem), Antoniego i Ignacego Mateuszewiczów Sękowskich „za rodowitą szlachtę polską”, wpisując ich do części pierwszej Ksiąg Szlacheckich Guberni Mińskiej. W 1811 roku heroldia wileńska badała rodowitość Andrzeja Sękowskiego z powiatu rosieńskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2545, s. 63-65).
Spokrewnieni Sękowscy byli z Sowińskimi, Gozdzielskimi, Turskimi, Laurowskimi, Chwedorowiczami, Głembockimi, Saprykami, Rusieckimi, Tołkaczami, Downarami.
Mieszkali też w powiecie rzeczyckim i borysowskim; w oszmiańskim trzymali wieś Polany, Tropałłów.
Byli rodziną patriotyczną, dali Krajowi wielu walecznych i mężnych żołnierzy.
28 lutego i 30 czerwca 1838 roku do szóstej części ksiąg szlacheckich Guberni Podolskiej wpisano Wenancjusza i Anastazego Franciszka Sękowskich, synów Jana i wnuków Franciszka. (Spisok dworian, wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec-Podolsk 1897, s. 315).
Z tej rodziny pochodził Józef Sękowski (1800-1858), znakomity pisarz (Baron Brambeus) i orientalista rosyjski. (Patrz o nim: Jan Ciechanowicz, W bezkresach Eurazji, Rzeszów 1997, s. 291-307).

SIERAFIMOWICZ herbu Pomian; notowani od XVI wieku i później.

SIERBIEJEW herbu własnego. Panowie Sierbijewowie herbu Lubicz, zamieszkali na ziemiach dawnego W. Ks. Litewskiego byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1291).

SIERBIN herbu Leliwa; z Litwy przenieśli się częściowo do Moskwy. Byli i Żydzi tego nazwiska.

SIERIEBRIAKOW herbu własnego. Zamieszkali w XIX wieku na terenie W. Ks. Litewskiego Sieriebrakowowie byli potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2395).

SIERPSKI herbu własnego (Rawicz); z Polski Środkowej odgałęzili się do Rosji. Z tej rodziny pochodził profesor Sierpski, wybitny psychiatra rosyjski.
Kaspar Niesiecki (Herbarz polski, t. 8, s. 368) umieszcza gniazdo rodzinne Sierpskich herbu Prawdzic w województwie płockim i doszukuje się wzmianek o nich jeszcze w roku 1408. Napomyka też o Sierpskich herbu Leliwa.
Tenże autor w dziele Korona Polska (t. 4, s. 104) notuje: „Sierpski herbu Leliwa (...) Sierpski herbu Prawdzic w Płockim W-wie, Jedenże dom z Gulczewskiemi y Niszczyckiemi y inszemi. Jędrzey z Gulczewa, kasztelan płocki, 1408 podpisał przywiley Jastrzębczykom dany od Ziemowita, xiążęcia mazowieckiego. Jędrzey Sierpski, wojewoda rawski, starosta płocki, świat ten pożegnał w roku 1572, wieku swego 78, w Płocku przy katedrze pochowany (...), kościół jemielnicki wystawił y przystroił w apparat kościelny. Żydów, którzy poświęconą świętokradztwo pokłuli hostyą, na ogień skazał, żadnym, choć wielkie podtrącali, nie dawszy się ubłagać korrupcyom. Tamże w Płocku leży y żona jego Katarzyna z Trzciany Trzcińska, wojewodzianka rawska, zmarła 1556. (...) Felix Sierpski, brat rodzony Jędrzeja, kasztelan rypiński, miał za sobą Annę Kiersnowską (...) Prokop Sierpski, starosta płocki, trzeci brat Jędrzeja... Urszula, dziedziczka Sierpska... Jan, kanonik płocki... Ten dom zszedł już w Polszcze”...
Feliks Sierpski figuruje w aktach kapituły włocławskiej pod rokiem 1544.
Andrzej Sierpski z Golczewa, wojewoda rawski i starosta płocki, w 1564 roku podpisał przywilej króla Zygmunta Augusta „O xięstwie Oświęcimskim y Zatorskim. (Volumina Legum, t. 2, s. 36),
Jwpan Andreas Sierpski spod Rawy figuruje w jednym z listów króla Stefana Batoreg, pisanym w Wilnie 9 października 1598 roku. (Akta metryki koronnej co ważniejsze z czasów Stefana Batorego, s. 312, Warszawa 1882).
Władysław Sierpski z województwa sandomierskiego w 1697 roku podpisał elekcję króla Augusta II. (Volumina Legum, t. 5, s. 426).
Hipolit Stupnicki (Herbarz polski i imionospis w Polsce zasłużonych ludzi, t. 3, s. 58, Lwów 1862) wywodzi: „Sierpski herbu Prawdzic. - Jędrzej, wojewoda rawski, starosta płocki, fundował sześciu missyonarzów przy katedrze tamże. Pamiętnym jest także z nieubłagannego sądu wydanego na żydów, przekonanych o świętokradztwo; z. 1572.
Sierpski, herbu Leliwa. - Sierpski Wojciech, doktor teologii, akademik krakowski; mowy piękne i ułamki poezji jego są po różnych dziełach; zm. 1620”.
T. Święcki (Historyczne pamiątki, t. 2, s. 93) notuje: „Sierpski Andrzej herbu Prawdzic, z Sierpca w Płockiem, wojewoda rawski, starosta płocki, zszedł 1572 roku w wieku swym 78 lat. W Płocku przy katedrze pochowany, gdzie kaplicę wymurował. Skazał on wyrokiem swoim na spalenie kilku Żydów o pokłucie hostii oskarżonych. – Wojciech, uczony akademik krakowski, wydał chwaloną rozprawę De causiis malorum praesentis soeculi et eorum remediis 1592 roku”.
Dom ten miał według autora w XVIII wieku w Polsce wygasnąć, w Rosji jest do dziś.
O Sierpskich herbu Leliwa i Prawdzic wzmiankuje też Bolesław Starzyński w swym niewydanym herbarzu, którego rękopis przechowywany jest w oddziale rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.

SIERZPUTOWSKI herbu Dąbrowa. Pochodzili z województwa łomżyńskiego, gdzie od kilku wieków istnieją osady Sierzputów, Sierzputy Stare itp.
O Sierzputowskich używających herbu Dąbrowa Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego (cz. 1, s. 146-147, Warszawa 1853) donosi: „Sierzputowscy, w dawnej Ziemi Łomżyńskiej osiedli. Adam Jerzy z Sierzputowa Sierzputowski, podstarosta grodzki łomżyński, w roku 1639 nabył dobra Pączkowiznę, Boguszyce i Smłodowo z przyległościami, z którym dobra Smłodowo syn jego Jan Sierzputowski, w roku 1661 sprzedał. Adam, także z Sierzputowa Sierzputowski, w roku 1727 dobra Romaszki posiadał”.
K. Niesiecki (Herbarz polski, t. 8, s. 370) pisze: „Sierzputowski herbu Dąbrowa, w Ziemi Łomżyńskiej i Mozyrskiej. Stanisław Sierzputowski, podczaszy mozyrski, którego synowie Adam i Mikołaj 1691. Kazimierz Sierzputowski podpisał elekcyę Jana Kazimierza Króla. Matyasz Sierzputowicz, ziemianin wołyński 1528. Metryka Wołyńska. Adam, podstarości łomżyński 1648”.
W dziele Korona Polska (t. 4, s. 105) tenże autor notuje: „Sierzputowski herbu Dąbrowa w Ziewmi Łomżyńskiey y Mozyrskiey. Stanisław Sierzputowski, podczaszy mozyrski, którego synowie Adam y Mikołay 1691. Kazimierz Sierzputowski podpisał elekcyę Jana Kazimierza, króla. Matyasz Sierzputowicz, ziemianin wołyński 1528. Adam, podstarości łomżyński 1648”.
Także Spis szlachty Królestwa Polskiego (Warszawa 1851, s. 220) informuje o tym rodzie. Ignacy Kapica Milewski zaś w swym Herbarzu (Kraków 1870, s. 370) podaje: „Dom Sierzputowskich herbu Dąbrowa. Dobra Sierzputy Stare Dąbrowa, Sierzputy Młode w Ziemi Łomżyńskiej, powiecie łomżyńskim, parafii szczepanowskiej; Sierzputy Stare, Sierzputy Marki w powiecie łomżyńskim, parafii smłodowskiej. Znani jeszcze przed 1421 rokiem”...
Sierzputowscy herbu Dąbrowa przez cały wiek XIX gnieździli się w rodzinnych posiadłościach koło Łomży i Zambrowa. (Por. Materiały do bibliografii, genealogii i heraldyki polskiej, t. 6, s. 248-249, Buenos Aires-Paryż 1974). Ale też znani byli na Białej Rusi i Litwie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 7). Posiadali m.in. dobra Janówka, Skoki, Klonowicze w województwie brzeskim-litewskim, majątek Czmiele w powiecie borysowskim guberni mińskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 3353, s. 57-61).
Spokrewnieni byli poprzez branie żon z takimi rodami jak Czyżewscy, Bogdaszewscy, Gintowtowie, Wolscy. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 2915).
W źródłach pisanych odnotowywani już w wieku XV. Tak Dersław Sierzputowski de Sierzputi herbu Dąbrowa figuruje w przywileju księcia Konrada Mazowieckiego z dnia 3 maja 1466 roku. (W. Semkowicz, Wywody szlachectwa, nr 138).
Księgi podkomorskie brzeskie z lat około 1623/25 wielokrotnie wymieniają imię członka rady miejskiej Stanisława Sierzputowskiego (zm. po 1636). (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 6, s. 247, 249, 251, 257, 258, 267, 273).
Jak wynika z zapisu do ksiąg sądu brzeskiego z 3 stycznia 1636 roku, w tym czasie Stanisław Sierzputowski był właścicielem majętności Terebuń koło sioła Kostycz, będącego w zakładzie u Jerzego Szujskiego.
W 1648 roku Adamus Georgius Sierzputowski, vicecapitaneus castrensis łomżensis, jak też Jan od Ziemi Łomżyńskiej, a Kazimierz w imieniu Ziemi Mińskiej podpisali elekcję króla Jana Kazimierza. (Volumina Legum, t. 4, s. 110, 115).
Zjadliwie pisał w połowie XVII wieku o jednej z gałęzi tego rodu Walerian Nekanda Trepka (Liber Chamorum, s. 364), posuwając się wręcz do zniekształcenia nazwiska szlacheckiego: „Sierpułtowski nazwał się sierp puł... Ten jest miejski synek z Krakowa. Był za pachołka w ekspedycyjey inflanckiej circa 1598. Zdobywał się rozmaitemi sposoby, że miał na kilkadziesiąt tysięcy. Udawał, aby go rozumiano za szlachcica, że sobie był kupił nobilitacyą u króla Zygmunta III, a nie widział tego u niego nikt. Umarł steriliter. Siostra jego rodzona pobrała sukcessyą po nim w Krakowie”.
W aktach grodzkich brzeskich w 1669 roku figuruje jako poseł na sejm Stanisław Sierzputowski, podczaszy mozyrski. (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 67).
W 1679 roku onże obrany został przez szlachtę brzeską na poborcę podatków. Figuruje też w innych dokumentach tego okresu. (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 189, 237).
Mikołaj Sierzputowski 3 sierpnia 1702 roku złożył podpis pod laudum sejmiku brzeskiego popisowego.
„Adam Sierzputowski - podczaszy Mozyrski, marszałek seymików rocznych woiewództwa Brzesckiego” podpisał laudum sejmiku szlacheckiego 23 grudnia 1712 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 4, s. 373, 402, 410, 418, 430, 431, 436, 437, 449, 450, 502).
W jednym z aktów sądowych brzeskich 13 września 1726 roku czytamy: „Na roczkach Septembrowych grodzkich Brzesckich, porządkiem prawa statutowego przypadłych y sądownie w Brześciu odprawowanych, przed nami Franciszkiem z Chrzanowa Chrzanowskim, łowczym y podstarościm, Adamem z Sierzputowa Sierzputowskim, miecznikiem y sędzią, et Pawłem Kościuszkiem Siechnowickim, pisarzem, urzędnikami sądowemi grodzkiemi woiewództwa Brzeskiego”...
Poszło o zgon kapłana unickiego Thomasza Krymskiego, który się pobił w karczmie z chłopami, został przez nich mocno poturbowany i po trzech dniach zmarł. Żona zmarłego zaskarżyła przed sądem zarówno bezpośrednich sprawców nieszczęścia, chłopów białoruskich Jachima Jaroszuka i Samka Nowika, jak i ich właścicieli, państwo Jarzynów, ówczesnych właścicieli miejscowości Łyszczyce, gdzie stała cerkiew unicka. Na procesie jako świadkowie występowali drobni szlachcice Stanisław, Antoni, Mikołaj i Bonifacy Łyszczyńscy (Łyszczyccy), z pewnością z tejże rodziny co sławetny Kazimierz, ateista, jedna z niewielu ofiar polsko-litewskiej inkwizycji.
Strona skarżąca twierdziła, że dwaj wymienieni chłopi w karczmie prezbitera Krymskliego „nie iako kapłana, ale iako hultaia nieutściwemi, zełżywemi, honorowi y charakterowi kapłańskiemu nieprzyzwoitemi, dyffamowali, mówiąc te formalia, że nasi panowie ani popów, ani xięży żadnych nie potrzebują... W czym xiądz prezbiter ze wszelką submissyą upraszał, ażeby onego zaniechali; a pomienieni chłopi obadwa obcesem rzuciwszy się, xiędza prezbitera łyszczyckiego porwawszy, ... bezbożnie, a prawie niemiłosiernie o kadź uderzyli, że y z mieysca wstać nie mógł; y tam drugi raz porwawszy się, iak cisnęli, to karkiem samym o próg uderzyli, że kark natychmiast z miejsca zruszyli”. Granda się rozpoczęła - według jednego z zeznających – gdy kapłan próbował powściągnąć chłopów, którzy na to odpowiedzieli, iż „tu popa w karczmie nie masz. Z czego się, gdy hałas stanął y za uderzeniem nieboszczyka laską chłopa nazwanego Jawchima, nieboszczyk pchnięty został o róg kadzi, a potym przez próg uderzony nawznak padł o ziemię”. Inny świadek wskazywał na tę słabość, iż „przyiechawszy pijany do niego, dokucza y każe sobie gorzałki dawać”...
Tąż drogą szła kontrargumentacja zaskarżonej rodziny Jarzynów, cześników grabowieckich, którzy zeznawali o prezbiterze przedwcześnie zmarłym: „że naybardziey rad był gorzałką się zalewać, tak y na ten czas iadąc przez wieś Kapustycze, gorzałką się spił”, a zajechawszy do swego kolegi w fachu „y tam u iegomości xiędza prezbitera gorzałkę bez pomiarkowania żadnego y folgi zdrowiu swemu zbytecznie pił y był ochoczym, na zdrowie absolutnie się nie uskarżał, obiad z apetytem dobrym iadł, y gdy się gorzałką tak zbytecznie y piwem, pomieszanemi trunkami, tak utraktował y zatrudnił, iż ruszyć się z za stoła nie mógł, y zparszy się w gorącey izbie na stół zasnął, aż nie rychło sam się obalił. - Co widząc, sam prezbiter tameczny y domowi onego, iż zbytecznie się spił, podeymować rzucili się, aż w tym punkcie od gorzałki ten świat pożegnać musiał”. Barwny ten opis w sposób przemyślany zmierzał ku wnioskowi, „iako z tego świata zejść musiał nie z zadanych sobie boiów, lecz szczególnie z pomienionych trunków, gdy się nareszcie tak dalece spił, że kilkanaście razy budzony wstać y ruszyć się nie mógł, mówiąc te formalia: dycie mi pokóy, niech się wyśpię, aż od takowego traktamentu z swoiey ochoty Panu Bogu ducha oddał”.
Pod całokształtem zeznań złożony został podpis: „Adam Sierzputowski, miecznik y sędzia grodzki woiewództwa Brzeskiego”. Dodajemy na marginesie, że sąd skazał jednego z chłopów na gardło i na tym skończyła się sprawa. (Akty izdawajemyje..., t. 3, s. 152-161).
W roku 1734 w księgach surrogatorskich województwa wileńskiego wzmiankowany jest notariusz Sierzputowski. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 530).
Adam z Sierzputowa Dąbrowa Sierzputowski był miecznikiem i sędzią grodzkim brzeskim w 1746 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 3, s. 202, 206).
W latach przed 1774 ksiądz Floryan Sierzputowski był ordynaryjnym kaznodzieją w klasztorze ojców Bazylianów w Połocku.
22 marca 1777 roku do akt klasztornych Św. Trójcy ojców bazylianów w Wilnie wpisano następującą notatkę: „Na obligacyą panów Ważyńskich, podkomorzych powiatu oszmiańskiego, wyjechał do Kiernowa jegomość xiądz Flawian Sierzputowski, kaznodzieja świąteczny, dla schuchania spowiedzi y komunikowania ludzi obrządku ruskiego, w znaczney tam liczbie znaydujących się, których wielmożni podkomornicy bez cerkwi y parocha ruskiego w obrządku greko-unickim do tych czas utrzymują i na zawsze jego mość xiędzem proboszczem utrzymać chcą”. (Archeograficzeskij Sbornik Dokumentow, t. 10, s. 320).
Adam Sierzputowski od roku 1784 był gubernatorem Księstwa Birżańskiego panów Radziwiłłów. (Birżu dvaro teismo knygos, s. 448, Vilnius 1982).
Około roku 1797 Karol Siezrputowski pełnił funkcję rotmistrza powiatu starobińskiego, Jakub – rotmistrza orszańskiego, Ludwik był kapitanem wojsk polskich, Józef – chorążym tychże wojsk.
W 1824 roku Deputacja Wywodowa Szlachecka w Mińsku wydała zaświadczenie, w którym czytamy: „Po sprawdzeniu z dziełami okazało się, że jaśniewielmożny pan Kazimierz syn Karola Sierzputowski, sędzia graniczny słucki, jest osiadłym obywatelem powiatu słuckiego oraz przez Mińską Wywodową Deputacyą w roku 1800 sierpnia 7 dnia do Xięgi Szlachty Guberni Mińskiej części pierwszej wniesiony”.
Z tego dokumentu też wynika, że w 1675 roku podczaszy mozyrski Stanisław Sierzputowski miał synów Adama (posła na sejm) i Mikołaja, który władał dziedzicznym majątkiem Skoki w województwie Brzeskim.
13 lutego 1805 roku „Deputacja Wywodowa wileńska roztrząsała wywód urodzonych Sierzputowskich z powiatu telszewskiego, których imionami w protokole wyrażonych, do Księgi Szlachty Guberni Litewsko-Wileńskiej pierwszej klassy zapisano”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 291, z. 1, nr 985, s. 49).
Według dokumentów z 1812 roku Franciszek Sierzputowski był właścicielem majątku Woł i Czmiele na Mińszczyźnie. (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 365).
Franciszek Sierzputowski był podkomisarzem policji kantonu Ziembińskiego na Mińszczyźnie, części składowej administracji polskiej, tworzonej przez Napoleona na terenach Białej Rusi po jej oczyszczeniu od hierarchii rosyjskiej. (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 269, 284, 434).
W jednym z sporządzonych przez niego dokumentów czytamy: „Od podkomisarza kantonu ziembińskiego
Raport
Błąkającego się żołnierza francuskiego bez żadnego pisma, w skutek zaleceń pod strażą odsyłam do Kommisyi powiatu borysowskiego dla wyexaminowania y odesłania tam, dokąd należy... Datt 1812 roku augusta 21 dnia. Franciszek Sierzputowski.” (Akty..., t. 37, s. 311).
Inny z Sierzputowskich, Kazimierz, był komisarzem lustratorem dóbr powiatu borysowskiego, na którym to stanowisku poczynał nieraz sobie bardziej niż zdecydowanie. Oto według relacji ówczesnego dokumentu 31 sierpnia 1812 roku: „O godzinie piątej lub szóstej po południu wielmożny Sierzputowski, przybywszy do dworu majętności Chołopienicz z wojskową pomocą, posłał dwóch żołnierzy do stancji w. Reuta, aby mu wyznaczył kwaterę i kazał obiad zgotować, co spełnić Reut, administrator, przez oficjalistę p. Romualda Reuta zalecił. W tem Sierzputowski spostrzegłszy tegoż pana Romualda i używszy tonów, zabrał go do swej stanciy dla pisania niejakichści kommunikacyów, po napisaniu których raz i drugi zdzierał, a nie trafiwszy na sens uwolnił go od tej czynności.
W kolei tego dany był obiad, po skończeniu którego, wziąwszy na siebie czujkę i kapelusz i wziąwszy trzech znajdujących się z sobą żołnierzy, poszedł do stanciy administratora Reuta, gdzie znalazszy landwójta Podgórskiego, mając już do niego gniew (...) schwyciwszy onego za piersi, na stojący przy ścianie kufer osadził i plecami o ścianę uderzył, przytem tymże żołnierzom bić i wiązać kazał, wołając nie wiedzieć do kogo podania powrozów”.
Gdy administrator Reut zaczął perswadować Sierzputowskiemu, iżby nie czynił tego onemu, gdyż jest wysłanym od swego podkomisarza, wówczas Sierzputowski obrócił wszystek gniew swój na niego i żołnierzom bić i wiązać Reuta kazał, wołając powrozów”... Wywiązała się w wyniku tych działań bójka między szlachtą a żołnierzami i o mało nie skończyło się poważnym przelewem krwi... „W końcu czego przybył do stanciy administratora Wielmożny Boguszewski, podczaszy witebski, (...) przed którym Reut wymawiał Sierzputowskiemu nieoznajmienie – zaczym przyjechał i czego żąda, a potym zlecił ekonomowi podać klucze Sierzputowskiemu dla obejrzenia mających się zapasów żywności. A wychodząc Sierzputowski zostawił dla aresztu Reuta u dzrzwi dwuch żołnierzy z karabinami, którzy stali aż do północy. Nazajutrz i dalej warty przy nim już nie było, a wyszedłszy rozkazał wziąć własną bryczkę Reuta i na onej wysłał do Borysowa żołnierza, z którą tenże powróciwszy zupełniej pobitą od niesuraźnego jechania zostawił. A lubo Sierzputowski niemal cały tydzień bawił w Chołopieniczach, jednak jaką mianowicie zajmował się czynnością w swojej kwaterze, nikt mnie nie zawiadomił. O czem podprefekturze mam honor donieść. Józef Bielikowicz, podkomisarz kantonu uchwalskiego. R. 1812 Septembra 11 dnia”. (Akty..., t. 37, s. 384-385).
W 1832 roku administracja byłej Akademii Wileńskiej wystawiła następujący dokument w języku łacińskim: „Auspiciis augustissimi et potentissimi Imperatoris Nicolai I, Russorum Autocratoris” etc. etc. etc. (...)
Singulis, quorum interest, notum testatumque facimus. Cum nobilis Emilianus Joannis filius Sierzputowski, studiorum curriculo in Gymnasio Grodnensi emenso, in Civium hujus Caesaraea Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptus, primum in Ordine Professorum scientiarum Physico-mathematicarum, Physicae, Chemiae, Botanicae, Mineralogiae et Linguae Latinae spatio unius anni; postea in Ordine Professorum scientiarum Ethico-Politicarum Juri tum Romano, tum Criminali veterum et recentiorum gentium, tum Patrio, Historiae juris Romani, Oeconomiae publicae, Historiae universali et Statisticae generali, Statisticae Rossici Imperii et Diplomatiae, per biennium, multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et Processus Praeceptiribus suis adeo probaverit, ut ad formulam legis §22, de conferendorum honorum academicorum rationae modoque die XXVIII. Martii Anni MDCCCXXXII. suffragiis Professorum Facultatis Juridicae Studiosi actualis gradum et honorem meruisse judicaretur; Nos proinde, ea, qua pollemus auctoritate, eumdem Emilianum Sierzputowski Studiosum actualem in Facultate jurudica renuntiamus ac declaramus, atque XII-ae Civium Classi adscriptum, cunctis juribus atque commodis huic loco et ordini propriis, eumdem gaudere testamur. In cujus rei fidem Litteras has Patentes Caesareae Litterarum Universitatis Vilnensis sigillo munitas, subscripsimus.
Vilnae in Aedibus Academicis Anno MDCCCXXXII die V mensis Aprilis. N. 837”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 839, s. 53).
Franciszek Sierzputowski znajdował się pod nadzorem policji od 21 lutego 1820 roku. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 1, z. 2, nr 1469).
W powiecie kobryńskim koło Brześcia Litewskiego pod nadzorem policji w roku 1829 znajdował się tenże Franciszek Sierzputowski, ekskapitan Wojska Polskiego. Arendował tu majątek Antonowo i mieszkał razem z rodziną. Żadnych „złych czynów” w tym okresie – według danych policji – nie popełnił. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 1, z. 3, cz. 52, nr 540).
Był żonaty, w roku 1829 miał syna i córkę.
Wysłany został z Warszawy do stron rodzinnych za tzw. „fałszywe donosy” i „krnąbrny charakter”, to jest za skargi na samowolę urzędników i za samodzielność usposobienia.
W 1829 roku pod nadzorem policji znajdował się także Jan Sierzputowski, adwokat głównego sądu grodzieńskiego. Najprawdopodobniej za nieprawomyślne wypowiedzi. Z dokumentu dowiadujemy się też, że w tym czasie jego 19-letni syn z pierwszego małżeństwa Emilian studiował na Uniwersytecie Wileńskim. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 1, z. 3, cz. 52, nr 540, s. 98).
Antoni i Stanisław Sierzputowscy, właściciele dóbr Sierzputy w powiecie borysowskim Guberni Mińskiej (85 dusz), mieszkali w 1835 roku w majątku Orłowo powiatu lidzkiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 129, s. 66).
4 maja 1839 roku wileński wojskowy generał-gubernator kazał roztoczyć nadzór policyjny nad mieszkańcem Guberni Podlaskiej Walerianem Sierzputowskim, na czas przebywania jego w guberni grodzieńskiej i mińskiej. Z listu do generała Wittgensteina (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 1, z. 20, cz. 4, nr 80) dowiadujemy się, że podczas powstania 1830/31 roku był W. Sierzputowski porucznikiem, a następnie kapitanem oddziałów polskich. Po klęsce powstania znajdował się w Warszawie, gdzie zmuszony został do złożenia powtórnej przysięgi na wierność cesarzowi rosyjskiemu. Mimo to uważano nań nadal.
Postanowienie „O ustanowieniu obserwacji nad Aleksandem Sierzputowskim” – wydał zarząd wileńskiego generał-gubernatora 7 grudnia 1842 roku.
Wynika z tego tekstu, przechowywanego w Grodnie w CPAH Białorusi (f. 1, z. 20, nr 746), że Aleksander Sierzputowski, szlachcic guberni podlaskiej, powiatu radzymińskiego, gminy Komarówka, służył w 4 Pułku Ułanów korpusu generała Rybińskiego jako podoficer. Jego rodzony brat Tadeusz był „oficerem rebeliantów”.
W 1860 roku heroldia wileńska odnotowała w powiecie lidzkim Józefa, syna Stanisława, Sierzputowskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 77, s. 8).
5 marca 1861 roku w kościele rzymsko-katolickim w Kuźnicy ochrzczony został imieniem Juliana Kazimierza syn Józefa Leonarda Henryka i Kamilli z Korzybskich Sierzputowski. W roku zaś 1917 zamieszkały w Homlu Julian Kazimierz i jego syn Andrzej Sierzputowski ponownie potwierdzeni zostali w rodowitości szlacheckiej przez heroldię grodzieńską. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z. 1, nr 29).
Lista urzędników wyznania rzymsko-katolickiego, zwolnionych ze służby ze względu na polityczną nieprawomyślność od roku 1863 i zamieszkałych w guberni grodzieńskiej z pojaśnieniem, jakie każdy z nich ma środki do życia z listopada 1866 roku zawiera m.in. nazwisko: W powiecie sokólskim: „Podporucznik Józef syn Jana Sierzputowski, były członek grodzieńskiej gubernialnej komisji do spraw budownictwa i dróg”. W powiecie wołkowyskim: „Asessor koleżski Stefan Sierzputowski. Jest na utrzymaniu krewnych”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1866, nr 181).
5 lipca 1864 roku grodzieński wydział rosyjskiego MSW został wprawiony w zakłopotanie faktem, że ziemianin powiatu sokólskiego Józef Sierzputowski, właściciel wsi Wyzgówka postanowił nadać przydziały gruntów „bez wszelakiego za to wynagrodzenia” dwóm chłopom pańszczyźnianym, będącym jego własnością Maciejowi Mazanowiczowi i Janowi Matoszce. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 10, z. 14, cz. 9, nr 101).
W końcu władze w Petersburgu zabroniły uczynienia tego, bo prawo nie przewidywało uwalniania chłopów pańszczyźnianych „bez wynagrodzenia”.
W Rosji zasłynęło kilku reprezentantów tego rodu.

SIESTRZEŃCEWICZ herbu własnego. Od 1813 – prezes rosyjskiego Wolnego Towarzystwa Ekonomicznego i prezydent Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu Stanisław Bohusz Siestrzencewicz (1731-1826) był katolickim arcybiskupem Mohylewa, jezuitą, pisarzem, poetą, uczonym. Z nadzieją witał rozbiory Polski, ufając, że położą one kres upadkowi duchowemu, moralnemu i umysłowemu kraju.

SOSNOWSKI herbu Godziemba. Sosnowscy z powiatu oszmiańskiego używali godła Nałęcz. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 7).
„Sosnowscy w powiecie michałowskim, ludzie, którzy dobrej swej sławy i reputacji szlacheckiej przestrzegają” – powiada o nich w rękopiśmiennym swym Herbarzu Jan Karol Dachnowski.
K. Niesiecki (Herbarz polski, t. 8, s. 463-464) podaje informacje o Sosnowskich herbu Godziemba, pochodzących z Ziemi Dobrzańskiej, którzy się odgałęzili w pierwszej połowie XVII wieku na województwo sandomierskie; jak też i o Sosnowskich herbu Nałęcz z Ziemi Chełmskiej, którzy także dali odgałęzienia wschodnie na te tereny co i Godziembowie oraz dodatkowo na Inflanty. Nie wykluczone, iż były to dwie rodziny wywodzące się ze wspólnego pnia.
Wywód familii urodzonych z Chorościejów Sosnowskich z 31 sierpnia 1820 roku stwierdza, że: „familia z Chorościejów Sosnowskich w dostojnościach aktualnego szlachectwa zostająca, właściwe swobody stanowi szlacheckiemu posiada, z antecessorów swoich dziedzicznemi dobrami ziemskimi rządziła się, tudzież herbem Godziemba (...) od najjaśniejszych Monarchów Polskich za wysługi wojenne nadanym dotąd zaszczyca się w używalności...
Albrycht Wojciech Piotrowicz z Chorościeja Sosnowski, miecznik Ziemi Chełmskiej, dobra ziemskie w województwie nowogródzkim posiadał, nim sukcessyą spadkową po bracie swoim Janie Sosnowskim, kasztelanie połockim, wsi Hroszowa z osiadłościami wszelkimi stał się prawdziwym sukcesorem, któremi zarządzając się według woli i upodobania swego wieczysto-zrzecznym przawem na rzecz i osobę urodzonego Franciszka Rogowskiego, łowczego warszawskiego, (1682) odstąpił...
Bartłomiej Sosnowski, chorąży wojsk polskich, był synem Wojciecha Albrychta, a ojcem Jakuba i za panowania najjaśniejszego Króla Polskiego Augusta Drugiego zaczął się pisać (1712) Chorościejem Sosnowskim”...
Miał synów Macieja, Michała i Józefa; pierwszy z nich zostawil po sobie Kazimierza i Macieja; drugi - Józefa i Jana; trzeci był kapłanem katolickim.
W. Nekanda Trepka wylicza w Liber generationis plebeanorum (s. 376-377) cały szereg Sosnowskich „synów chłopskich i miejskich” w Małopolsce i na Mazowszu. Widocznie jednak nie zawsze ma rację.
W ciągu XVIII wieku szeroko się rozgałęzili Sosnowscy po powiatach oszmiańskim, trockim, wileńskim, święciańskim. W 1820 roku deputacja wywodowa wileńska uznała „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” Macieja, trzech Kazimierzów, dwóch Jakubów, Wawrzyńca, Bernarda, Józefa, Szymona, Michała, Jana Józefa, Wincentego, Ignacego, Antoniego i kilku dalszych z Chorościeja Sosnowskich, rozsiedlonych po całej Wileńszczyźnie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 294-297). Znane też były wschodnie gałęzie tego rodu zakorzenione na Witebszczyźnie i Smoleńszczyźnie.
Z tej rodziny wywodził się znany botanik rosyjski, który wyselekcjonował tzw. „szczaw Sosnowskiego”.

SPASKI herbu własnego. Wojciech Spaski, drobny szlachcic, właściciel sześciu włók gruntów figuruje w 1589 roku jako mieszkaniec sioła Łopiszki w pobliżu Birż. (Akty izdawajemyje..., t. 14, s. 349).
Urodzony Krzysztof Spaski, wojski upicki, w 1618 roku został poborcą podatków tegoż powiatu. (Volumina Legum, t. 3, s. 167).
K. Niesiecki (Korona Polska, t. 4, s. 169) powiada: „Spaski w Xięstwie Litewskim, Krzysztof Spaski, woyski upitski, poborca w tymże powiecie z sejmu 1618”.

SPASOWICZ herbu Jastrzębiec. Częściowo prawosławna od XIX wieku, wielce patriotyczna rodzina polska.
Paweł i Wojtko Spasowiczowie z sioła Niwino w Województwie Podlaskim mieli sami stawać pod broń w razie pospolitego ruszenia na mocy rejestru z 1528 r. (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 1562).
Z tego rodu wybitny historyk i prawnik Włodzimierz Spasowicz (1829-1906).
Spasowiczowie zostali potwierdzeni w rodowitości przez zgromadzenie deputatów szlacheckich w Mińsku 11 września 1844 roku (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 136).

SPASOWSKI herbu własnego (Grot odmienny). Pisali się Grott-Spasowscy. W 1631 roku w Witebsku występuje szlachcic Hrehory Spasowski. Na jednym z ówczesnych dokumentów sądowych widnieje podpis w języku polskim: „Oczewisto proszony pieczętarz od osób, w tym liście mianowanych, Hrehory Spasowsky ręką swą”. (Istoriko-juridiczieskije matieriały, t. 24, s. 211).
P. Małachowski w Zbiorze nazwisk szlachty (Lublin 1805) wspomina też o bliżej nie określonym Spasowskim z w-wa połockiego. Prawdopodobnie chodzi o wspomnianego przez nas powyżej. W XVII wieku posiadali dobra w okolicy Połocka. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 201).
Ziemianin powiatu lepelskiego Cyprian syn Stanisława Spasowski miał w latach 1863/68 wiele nieprzyjemności z policją, gdyż zarzucano mu udział w tzw. „bieszenkowickoj szajkie” powstańców polskich. Jego zaś syn Stanisław znajdował się pod nadzorem policji, ponieważ chłopi białoruscy donieśli nań, że przechowuje proch i szykuje broń dla powstania. Podczas przeszukania nic nie znaleziono, ale...
Także Maria Spasowska i Dominik Spasowski, ziemianie powiatu połockiego, obwinieni zostali o udział w powistaniu. (Donos napisał na nich, jak również na kilkadziesiąt innych ziemian, w tym na swych najbliższych krewnych, miejscowy szlachcic Druhowino). (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 6, nr 64, s. 22, 24-25).
Z tej rodziny znakomity filozof Władysław Spasowski (1877-1941).

SPIECZEWOW herbu własnego; mieli rzekomo pochodzić od bojara Marka Dziemidowicza, który za czasu kniazia Iwana Michajłowicza przybył z Litwy do Tweru.

SPIECZYŃSKI herbu własnego; osiedlili się w Rosji w roku 1635.

SPIESZNIEW herbu własnego; notowani w Rosji od 1628.

SPIRYDONOW herbu Lis; stanowili odgałęzienie Spirydonowiczów. (O nich patrz: J. Ciechanowicz, Herby rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 5, Rzeszów 2001, s. 128).

STANKIEWICZ herbu Mogiła z Trzema Krzyżami. Jan Stankiewicz, ciwun dyrwański i berżański, figuruje w liście sądowym starosty żmudzkiego Jana Radziwiłła z 18 stycznia 1537 roku. (Lietuvos Metrika, t. 25, s. 214).
Inny Jan Stankiewicz, pisarz żmudzki, w 1635 roku był członkiem Trybunału Skarbowego Wileńskiego. (Volumina Legum, t. 3, s. 430).
Adam i Krzysztof Stankiewiczowie od województwa mścisławskiego, Michał i Adam Mikołaj Stankiewiczowie (ten ostatni ciwum twerski, sędzia grodzki żmudzki) w imieniu Księstwa Żmudzkiego podpisali 1648 roku elekcję króla Jana Kazimierza. (Volumina Legum, t. 4, s. 104, 114).
T. Święcki (Historyczne pamiątki, t. 2, s. 140) pisze: „Jan Mikołaj Stankiewicz, pisarz litewski, męstwem i wymową sławny, z Krzysztofem Radziwiłłem w Inflantach wiele swą szablą dokazywał, w bitwach pod dowództwem Chodkiewicza okazał nieporównaną odwagę i przy szturmie do stolicy dwa razy postrzelony, pod Chocimem w samym natarciu od Turków cięty. Od wojska litewskiego wysłany do króla z doniesieniem o zawartym z Osmanem pokoju. Gdy Gustaw wtargnął do Inflant, na czele szlachty żmudzkiej stanął i do cofnięcia się dumnego Szweda przymusił. Ozdobną wymową, głębokim rozsądkiem celował i będąc marszałkiem na sejmie 1646 jednaniem serc poróżnionych doprowadziwszy obrady do szczęśliwego celu, zręczności swej dał dowody; pracował nieustannie na dobro Rzeczypospolitej będąc posłem na sejm. Zszedł 1657 roku. Obraz Najświętszej Panny w Rosieniach klejnotami ozdobił, złotem i srebrem ubogacił”.
Teodor, cześnik oszmiański, oraz Stefan Stankiewicz, cześnik miński, w 1697 roku złożyli podpisy pod aktem elekcyjnym Augusta II. (Volumina Legum, t. 5, s. 458).
Konstytucja sejmu walnego warsz-go z 1766 roku zawierała m.in. fragment: „Mając wzgląd sprawiedliwy na zasługi urodzonego Stankiewicza, pułkownika naszego, który z Stambule na usługach Rzeczyp-j bawił, i tam dla trudnych Interregni okoliczności de proprio niemałe poniósł wydatki, przychylając się oraz do reprezentacyi Nam w tym uczynionych, i dla zachęcenia generalnego do publicznych usług, naznaczamy mu rekompensę i bonifakację ze skarbów Koronnego i Litewskiego trzy tysiące czerwonych złotych, które za kwitem przerzeczonego Stankiewicza wyliczyć rozkazujemy”. (Volumina Legum, t. 7, s. 215).
Wywód familii urodzonych Stankiewiczów herbu Mogiła z 16 marca 1835 roku w następujący sposób interpretuje pochodzenie tego nazwiska: „Stanko Billewicz, protoplasta tej familii, z przodków swoich dworzanin i posiadający dobra ziemne na Żmudzi, otrzymał od króla polskiego Zygmunta przywilej na dziesięć mieszkańców poddanych i sześć pustoszy we włości skirstymońskiej i rosieńskiej w Xięstwie Żmudzkim osiedlonych. Syn jego Jan Stańkiewicz Billewicz, ciwun Ziemi Żmudzkiej, Dyrwańskiej i Berżańskiej, równie jak i ojciec jego, dworzanin, urzędnik i posiadający dobra ziemne, za zasługi też otrzymał potwierdzający na wieczne czasy przywilej od pomienionego króla Zygmunta na tychże dziesięć mieszkańców i sześć pustowszczyn”.
22 kwietnia 1535 roku jego synowie Jan, Mikołaj i Krzysztof Stankiewiczowie, byli posiadaczami Rosień, jak też innych miejscowości. Ich liczne potomstwo rozgałęziło się bardzo szeroko. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1047, s. 44-47).
W księgach sądu żagarskiego z XVIII wieku znajdujemy m.in. notatkę: „Z Żagor do Żagor
Anno 1751 die 23 ianuarii. – W sprawie Jakuba Stankiewicza z obżałowanym Antonim Giedminem o niezapłacenie za drogę dublińską tynfów 4, także za drogę wileńską, residuum tynfów czterech szóstak 1, o superatę bawienia się w drodze wileńskiej niedziel dwóch i za bój niewinny z racyi Giedmina stały. W której sprawie po kontrowersyjach za wygraniem losem przez Giedmina, że nie deklerował za dublińską drogę więcej, jak szóstaki 2 i pundel soli, które sąd nakazuje, ażeby Giedmin Stankiewiczowi oddał; ex ratione zaś tynfów 4 i szóstaka 1 za drogę wileńską należących, tudzież za superatę niedziel dwóch w drodze wileńskiej zabawionych i za bój tynfów 2, in unum tynfów 6 szóstak 1 zapłacić decernit oraz skspens prawny szóstak 1, półtorak 1 Stankiewiczowi wrócić powinien.” (Żagares dvaro teismo knygos, Vilnius 2003, s. 525).
Stankiewiczowie używający herbu Mogiła odm. dzierżawili w powiecie wiłkomierskim folwark Kirbutiszki i wiele innych. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1690, s. 284, 295, 308).
Lista familii poświadczająca o rodowitości szlachectwa Ignacego Stankiewicza z 1797 roku podaje, że ród ten używał przydomku Skorobohatych, a protoplasta wymienionego powyżej Ignacego: „mieszkał dawniej w Prowincyi Orszańskiey w powiecie oszmiańskim; zostawszy przez różne wojenne inkursye dawniejsze do ostatniego ubóstwa przyprowadzonym, opuściwszy własny majątek udał się w powiat wiłkomierski z synem swoim Andrzejem, gdzie przez długi czas mieszkając spłodił tych synów, to jest Bartłomieja, Jana y Macieya, z których całe rozeszło się imię Stankiewiczów w powiecie wiłkomierskim”...
Poszczególne gałęzie rodu zaczęły też używać innych herbów, np. Wadwicz.
Wywód familii urodzonych Stankiewiczów herbu Wadwicz z 25 lutego 1828 roku uznawał dużą grupę członków brasławskiej gałęzi tego rodu „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” z wpisaniem ich imion do pierwszej części Ksiąg Szlachty Guberni Mińskiej. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 1, nr 147, s. 79-84).
W Rosji stali się znani głównie za sprawą utalentowanego poety i pisarza Mikołaja Stankiewicza (1813-1840).
Krótki słownik filozoficzny M. Rozentala i P. Judina (polskie wydanie: „Książka i Wiedza” 1955, s. 647-648) podaje o nim: „Stankiewicz Nikołaj Władimirowicz (1813-1840) – rosyjski filozof-idealista; odgrywał wybitną rolę w moskiewskim kółku filozoficznym, które istniało w łatach trzydziestych XIX w. (tak zwane „kółko Stankiewicza” – Stankiewicz, Bieliński, Aksakow, Botkin, Bakunin). Prócz studenckiej pracy historycznej, tragedii, napisanej w latach młodzieńczych, prócz wierszy i przekładów Stankiewicz pozostawił po sobie fragmenty prac filozoficznych: „Moja metafizyka” i „O stosunku filozofii do sztuki”. Głównym źródłem wiadomości o poglądach społeczno-politycznych i filozoficznych Stankiewicza jest jego „Korespondencja”, opublikowana po raz pierwszy w 1857 roku. W swych poglądach społeczno-politycznych Stankiewicz był szlacheckim zwolennikiem oświecenia. Potępiał poddaństwo chłopów i odnosił się negatywnie do oficjalnej reakcyjnej ideologii. Liczył na pokojowe, stopniowe zniesienie systemu pańszczyźnianego. Umiarkowane stanowisko polityczne Stankiewicza sprowadzające się do głoszenia potrzeby oświecenia decydowało też o charakterze jego poglądów filozoficznych. Wysuwając na pierwszy plan zadania oświecenia, „wychowania ludzkości”, upatrywał w filozofii środek doskonalenia ludzi pod względem „moralnym” i „umysłowym”.
W filozofii Stankiewicz był „obiektywnym” idealistą. Jego światopogląd idealistyczny miał charakter religijny. Stankiewicz wypowiadał myśli o wzajemnym związku zjawisk na świecie oraz o rozwoju. Jednakże dialektyka Stankiewicza była idealistyczna. Mówił on o harmonii panującej, jego zdaniem, na świecie. W odróżnieniu od idealistów niemieckich Stankiewicz przypisywał wielkie znaczenie wiedzy opartej na doświadczeniu. Pod koniec swego życia wypowiadał myśli o konieczności ściślejszego powiązania filozofii z życiem. Nauka, pisał, „powinna przejść w czyn, zniknąć w nim”. Etyczna doktryna Stankiewicza opiera się na zasadzie „miłości” i negacji egoizmu. Zgodnie ze swymi poglądami filozoficzno-etycznymi rozwiązywał on również problemy estetyki. Zadanie sztuki sprowadza się, jego zdaniem, do współdziałania w doskonaleniu moralnym człowieka, w kształceniu uczucia miłości. Dla Stankiewicza sztuka wiąże się ściśle z religią”...
Także Mikołaj i Borys Łosscy w Historii filozofii rosyjskiej piszą o M. Stankiewiczu jako o jednym z najznakomitszych intelektualistów o orientacji prozachodniej w Rosji: „Powstanie ruchu okcydentalistów, mówiąc ściśle, było związane z działalnością tak zwanego kółka Stankiewicza. Kółko to zostało zorganizowane w 1831 roku, gdy Stankiewicz był studentem Uniwersytetu Moskiewskiego. Członkami kółka byli przede wszystkim przyjaciele Stankiewicza z uniwersytetu. Hercen i Ogariew, którzy także byli okcydentalistami mieli w tym czasie własne kółko. Członkami kółka Stankiewicza byli W. Bielinski, K. Aksakow, poeta Kolcow, M. Lermontow, M. Bakunin (od 1835 roku), W. Botkin, Katkow, T. Granowski i Kawielin. Wszyscy oni zajmowali się głównie filozofią, poezją i muzyką. Członkowie kółka z entuzjazmem studiowali filozofię Schellinga, a po 1835 roku zachwycali się filozofią Hegla. W poezji ich uwaga była skoncentrowana na twórczości Goethego, Schillera, Hoffmana, a zwłaszcza Szekspira, natomiast w muzyce na twórczości Beethovena i Schuberta. Duszą kółka był Stankiewicz, który wyróżniał się wspaniałym umysłem i zniewalał swoją dobrocią, uczciwością i prostotą. Nie wszyscy członkowie kółka byli zwolennikami okcydentalizmu. Sam Stankiewicz najprawdopodobniej nie pozostałby gorliwym okcydentalistą, gdyby nie przedwczesna śmierć z powodu gruźlicy, która przerwała jego duchowy rozwój.
Mikołaj Władimirowicz Stankiewicz (1813-1840) był synem bogatego właściciela ziemskiego z Woroneża. Jako student mieszkał w Moskwie u rodziny profesora Pawłowa. To właśnie ten uczony zaznajomił Stankiewicza z filozofią przyrody Schellinga, a profesor Nadieżdin z estetyką Schellinga. W celu systematycznego studiowania filozofii Hegla Stankiewicz wyjechał za granicę i w latach 1838-1839 uczęszczał w Berlinie na prywatne wykłady profesora Werdera o logice Hegla. Stankiewicz drukował bardzo mało. O jego poglądach filozoficznych można mówić jedynie na podstawie listów i wspomnień współczesnych. Na przykład P. W. Annienkow opublikował korespondencję Stankiewicza, a także napisał jego biografię. W liście do M. Bakunina Stankiewicz mówi o tym, że cała natura jest jednym organizmem, ewoluującym w kierunku rozumu. „Życie jest miłością. Wieczne są jej prawa i wieczne ich spełnienie: rozum i wola. Życie nie ma granic w przestrzeni i w czasie, bowiem jest ono miłością. Od tego momentu, gdy zaczęła się miłość, powinno zacząć się życie. Póki istnieje życie miłość nie może zostać zniszczona, jest bowiem życiem, a życie nie może znać granic”. Stankiewicz uważał kobietę ze istotę świętą. Nie przypadkiem więc mówił, że Bogurodzica Dziewica Maria jest głównym symbolem naszej religii. W liście do L. A. Bakuninej, mówiąc o samokształceniu, Stankiewicz radzi jej zrezygnować z prób stopniowego likwidowania wad w człowieku. Zgodnie z jego słowami wystarczy wskazać wspólną przyczynę tych niedostatków, brak miłości. Radzi rozmyślać o pięknie, jakie jest w świecie, a nie o tym, co w nim niedoskonałe.
Filozofia jednocząca to, co sama rozbiła na elementy, staje się poezją. Stankiewicz uważa więc, że filozofia ujawnia prawdę w stosunku do konkretnie istniejącego bytu. Takim bytem jest żywy osobowy duch. Inaczej rozpatrywalibyśmy jako konkretne takie rzeczy, jak koleje żelazne, podczas gdy w rzeczywistości są one jedynie wyrazem realnego bytu. Stankiewicz pisał do Granowskiego: „Pamiętaj, że kontemplacja jest konieczna dla rozwoju myślenia”. „A zresztą, jeśli trudno jest podjąć jakąś decyzję, to przestań myśleć i żyj. W porównaniach i wywodach będzie coś prawdziwego, ale prawidłowo w pełni zrozumiesz byt jedynie żywymi odczuciami”. Studiowanie filozofii Hegla przekonało Stankiewicza, że koncepcja kosmicznego procesu jako procesu rozwoju absolutnej idei nie jest absolutnym panlogizmem, to znaczy nie stanowi teorii dialektycznego samorozwoju bezosobowych abstrakcyjnych pojęć. Stankiewicz odkrył, że według Hegla nosicielem abstrakcyjnych pojęć staje się ostatecznie duch jako konkretna, żywa istota.
W Niemczech i w innych krajach filozofia Hegla często jest rozpatrywana jako filozofia abstrakcyjnego panlogizmu. Fakt, że Stankiewicz rozpatrywał filozofię Hegla w duchu konkretnego realizmu idealistycznego, wyraża ogólną tendencję filozofii rosyjskiej do konkretyzacji. Należy podkreślić, że jedna z najlepszych prac na temat filozofii Hegla – „Fiłosofija Giegiela kak uczenije o konkrietnosti Boga i czełowieka” – została napisana przez filozofa rosyjskiego, I. A. Iljina. Temu samemu problemowi poświęcony jest artykuł M. Łosskiego „Giegiel kak intuitiwist”.
Stankiewicz nie stał się zwolennikiem filozofii Hegla. W liście do Bakunina napisał, że filozofia Hegla „mrozi mnie zimnem”. Zwłaszcza surowo osądzał Hegla za negowanie zasady nieśmiertelności osoby. Bez wątpienia, w procesie swojej ewolucji intelektualnej Stankiewicz opracowałby oryginalny system filozofii chrześcijańskiej i nie pozostałby typowym okcydentalistą, jak Bielinski lub Hercen.”
* * *

Innym znanym reprezentantem tej rodziny w Rosji był generał Antoni Stankiewicz. Urodzony 13 czerwca 1862 roku w rodzinie szlacheckiej w dobrach Gubino niedaleko miasteczka Postawy na Wileńszczyźnie. Po ukończeniu Wileńskiej Szkoły Piechoty odbywał regularną służbę w wojsku rosyjskim. W okresie pierwszej wojny światowej dowodził kolejno pułkiem, brygadą, dywizją; w 1917 roku miał rangę generała majora. Ale w lutym 1918 roku przeszedł na stronę ruchu rewolucyjnego. Razem z generałem A. Kozickim przez dwa lata dowodził armijnym ugrupowaniem wojsk bolszewickich, walczących z białą gwardią generała Mamontowa. Zginął walcząc w boju wręcz w listopadzie 1919 roku i został pochowany w panteonie wodzów rewolucji bolszewickiej przed murem Kremla moskiewskiego.

STANOW herbu własnego. Panowie Stanowowie z powiatu dziśnieńskiego byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 2057).

STASZEWSKI herbu Ostoja. Z tego rodu pochodził profesor J. D. Staszewski (1884-1938), wykładowca historii uniwersytetów w Kijowie i Moskwie.

STAWISKI herbu Gozdawa. Prawosławni od 1708 roku. (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 191).

STEBNICKI herbu Przestrzał. „Stebnicki, herbu Przestrzał, w województwie Ruskiem, jedenże z Ustrzyckiemi, piszą się z Unichowa” (Kasper Niesiecki, Herbarz polski, t. 8, s. 513 oraz tegoż autora Korona Polska, t. 4, s. 202).
Antoni i Jerzy Stebniccy podpisali 20.III.1733 w Wiszni patriotyczny akt konfederacji Województwa Ruskiego. Toż samo uczynił Piotr Stebnicki 10.XII.1733.
Hipolit Stupnicki w swym Herbarzu polskim i imionospisie (t. 3, s. 89, Lwów 1862) podaje: „jednej dzielnicy z Ustrzyckimi”, o tych zaś pisze: „Ustrzycki herbu Przestrzał. Przodek domu tego Iwonia z Unichowa przybył jeszcze w XV wieku z Węgier do Polski i przyjął tę nazwę od Ustrzyk, swej posiadłości. Teodoryk, brat jego, w wyprawie króla Olbrachta zginął w lasach bukowińskich. Jędrzej Wincenty, proboszscz katedralny przemyski, wydał kilka dzieł historycznych wierszem polskim. Hieronim, biskup”... etc.
Jak wynika z materiałów przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodowym w Żytomierzu (f. 146, z. 1, nr 18, 39, 53, 157) Stebniccy herbu Przestrzał zostali potwierdzeni w rodowitości szlacheckiej przez Wołyńskie Zgromadzenie Deputatów Szlacheckich 14 stycznia 1829 roku, 16 marca 1878 roku, 15 grudnia 1900 roku oraz przez Departament Heroldii Senatu Rządzącego Cesarstwa Rosyjskiego 14 lutego 1843 roku, 30 kwietnia 1890 roku, 18 czerwca 1895 roku.
Z tego rodu wywodzi się wybitny geodeta i geograf Hieronim Stebnicki (1832-1897), generał rosyjski, badacz przyrody Kaukazu. (Patrz o nim: Jan Ciechanowicz, W bezkresach Eurazji, Rzeszów 1997, s. 308-316).

STOLICZKA herbu Wieruszowa; szlachta polska Ziemi Czernihowskiej; później zasłużeni dla nauki rosyjskiej.

STOŁYPIN herbu własnego; wywodzili się z Litwy. Spokrewnieni z Czaadajewami, Czernyszewami, Wojejkowami, Jewreinowami, Babiczewami, Golicynami, Woroncowami, tj. rodami polskiego pochodzenia. Z tego rodu pochodził wybitny polityk rosyjski Piotr Stołypin (1862-1911), minister spraw wewnętrznych Rosji, zamordowany przez terrorystów.

STRACHOW herbu własnego; w Moskwie notowani od 1572.

STRADOMSKI herbu Prus I; w służbie rosyjskiej, jak się wydaje, od XVIII wieku.

STRAKA herbu Tępa Podkowa. Z tego rodu pochodził wpływowy w swoim czasie działacz komunistyczny w Rosji Gustaw Straka.

STRAWIŃSKI herbu Sulima, Doliwa, Poraj, Szeliga, Hipocentaurus i Przyjaciel.
Wojciech Wijuk Kojałowicz w Herbarzu szlachty litewskiej podaje: „Strawińscy w województwie trockim i na Siewierzu. Marcin Strawiński, kasztelan witebski, pułkownik Króla Jegomości, wspomina go konstytucja 1593. Syn jego Hieronim Maksymilian Strawiński, starosta rohaczewski. Balcer Strawiński, brat Marcina, wojewoda miński, starosta mozyrski, ciwun twerski. Erazmus Strawiński, podkomorzy nowogrodzki siewierski, pułkownik Jego Królewskiej Mości, ośm lat był w więzieniu moskiewskim. Brat jego rodzony Krzysztof, sędzia ziemski trocki 1609. Synowie jego: Kazimierz, Karol, Zbigniew, Maksymilian, Aleksander, Trojan, Krzysztof.”
Mimo pieczętowania się różnymi herbami, stanowili Strawińscy jeden wielki, ogromnie rozgałęziony ród, chociaż Kasper Niesiecki w 8 tomie Herbarza Polskiego (s. 534-535, Lipsk, 1841) podaje, że istnieją trzy różne rodziny Strawińskich. Jedna z nich, herbu Hypocentaurus, (Stanisław, Dawid, Gabryel) mieszkała w Księstwie Żmudzkim. Inna, herbu Przyjaciel, pochodząca z rodu Skirmuntów. I trzecia herbu Sulima, z której przedstawicieli w XVI w. wymienia rodzonych braci: Balcera, Erazma, Krzysztofa i Marcina oraz ich stryjecznego brata Adama.
Marcin był kasztelanem mińskim (około 1591) i w nagrodę za to, że finansował wyprawę Stefana Batorego na Moskwę, otrzymał namiestnictwo Mohylewskie. Marcin Strawiński miał syna Hieronima Maksymiliana, który został starostą rohaczewskim.
Balcer, rodzony brat Marcina, był ciwunem trockim, posłem na sejm 1598 r. starostą mozyrskim. Przeciwko Turkom walczył już jako wojewoda miński.
Erazm, trzeci z braci, był pułkownikiem wojsk polskich. Po spędzeniu ośmiu lat w niewoli moskiewskiej wrócił do ojczyzny i został podkomorzym nowogrodzkim.
I ostatni z braci, Krzysztof, pełnił funkcje sędziego ziemskiego trockiego i poborcy podatków. Ten „mąż wojenny” znalazł również czas na intensywne życie rodzinne, został ojcem aż siedmiu synów, których imiona, według starszeństwa, brzmiały: Kazimierz, Karol, Zbigniew, Maksymilian, Aleksander, Trojan, Krzysztof.
Również ci synowie walczyli dzielnie w obronie Rzeczypospolitej i pełnili odpowiedzialne funkcje w administracji państwowej. Karol zginął m.in. w 1648 roku w walce z Kozakami jako pułkownik wojsk polskich. (Wspomniany już Adam Strawiński także miał dwóch synów: Bazylego i Bartłomieja). Akta archiwalne w ciągu XVII-XVIII wieków często gęsto wymieniają nazwisko Strawińskich: Maksymilian chorąży starodubowski; Floryan skarbnik starodubowski; Franciszek wojski starodubowski, sędzia grodzki piński; Ignacy podkomorzy litewski; Antoni pisarz grodzki trocki; Bruno starosta słonimski; Tadeusz sędzia ziemski starodubowski itd.
Także E. A. Kuropatnicki wymienia w swym dziele (t. 2, s. 103) Strawińskich. Teodor Żychliński wymienia trzech Strawińskich: Marcina, marszałka wielkiego litewskiego (XVI w.); Balcera, (wojewodę mińskiego, XVII w.); Ignacego, koniuszego litewskiego (XVIII w.). (Złota księga szlachty polskiej, t. 22, s. 152, Poznań 1900).
O Doliwach Strawińskich wspomina ksiądz Stanisław Kozierowski w swym znanym studium historycznym. Pochodząc początkowo z pogranicza Wielkopolski i Śląska Doliwowie rozprzestrzenili się w wiekach późniejszych także na Ruś Czerwoną, Brandenburgię, Pomorze. Ks. Stanisław Kozierowski podaje: „Prócz Litwina Naczkuna przyjętego r. 1413 w Horodle do Doliwów wymieniają późniejsi heraldycy na Litwie Andruszewiczów, Mleczków, Stańczykiewiczów, Syruciów, Wielbutów itd. Strawińscy Doliwowie, z nich Balcer Strawiński, starosta mozyrski r. 1607 wzięli nazwisko od Strawiennik w powiecie trockim” (Studia nad pierwotnem rozsiedleniem rycerstwa wielkopolskiego, t. 9, Ród Doliwów, s. 52, Poznań 1923).
Jan Bohdanowicz Dworzecki w rękopiśmiennym Herbarzu szlachty litewskiej dość obszernie informuje: „Strawiński herbu Sulima [O herbie tym E. A. Kuropatnicki podaje, iż był z Niemiec do Polski przyniesiony przyp. autora]. Krzysztofa, sędziego ziemskiego trockiego sześć synów: Kazimierz, koniuszy trocki; Karol, podkomorzy starodubowski; Maxymilian, stolnik starodubowski, starosta rohaczewski; Zbigniew, sędzia ziemski starodubowski; Trojan, sędzia grodzki oszmiański i Krzysztof czasznik oszmiański. Z nich Zbgniewa syn Dominik i Franciszek, wojski starodubowski, starosta sądowy mozyrski, i Jan, syn Franciszka, wojskiego starodubowskiego; dobra jego były w powiecie starodubowskim Cimorowicze, Rupsk i inne miasteczka i wsi po ojcu Zbigniewie” etc.
Ogromnie rozgałęzieni w XVI-XVII w. na Witebszczyźnie, Pińszczyźnie, Wileńszczyźnie, Mińszczyźnie, Smoleńszczyźnie, w okolicach Brześcia, Słonimia, Kowna, Upity, Mielnika. Spokrewnieni z Kurzenieckimi, Wołodkowiczami, Szyrmami, Mikulskimi, Owsianymi, Kazanowskimi, Siemieńskimi, Radowickimi, książętami Czetwertyńskimi, Andrzejkowiczami, Sapiehami, Parfianowiczami, książętami DruckimiHorskimi, Bratkowskimi, Terleckimi, Brzeskimi, Brokenhelmami, Krygierami, Łappami, Chlewińskimi, Ciechanowiczami, Szwykowskimi.
J. Bohdanowicz-Dworzecki podaje też kilka interesujących szczegółów, jak np., że Krzysztof Kazimierz Strawiński w 1655 r. wzięty został do niewoli na fortecy witebskiej, zginął w Moskwie, że w roku 1699 Strawińscy najechali zbrojnie Dostojew panów Dostojewskich i byli za to sądzeni w Wilnie.
Prócz Strawińskich Sulimczyków zna ten autor także Strawińskich herbu Przyjaciel oraz Strawińskich herbu Poraj (CPAH Litwy w Wilnie, f. 397, z. 9. nr 2782, s. 191-192). Nazwiska tych wszystkich rodzin nawiązując do nazwy rzeki Strawy oraz miejscowości Strawieniki, od bardzo dawna znanej.
Strawiniki, (Strawniki, Strawienniki, Strawieniki) wielokrotnie są wspominane jeszcze w przywilejach wielkiego księcia Kazimierza Jagiellończyka około roku 1450. (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 117-120 i in.). Inna nazwa tej miejscowości – Raypole. (Przez pewien okres była to majętność panów Ogińskich). Rzeka Strawa w powiecie trockim i leżące koło niej jezioro Święte były własnością panów Strawińskich już w wieku XVI. Sąsiadami ich najbliższymi były wówczas rodziny: Nowickich, Baków, Putowskich, Zareckich. W 1346 r. na rzece Strawie miała miejsce krwawa bitwa między Niemcami z jednej a Litwą i Rusią z drugiej strony. Wygrali Niemcy, a ich przeciwnicy mieli stracić – według różnych źródeł – od 22 do 40 tysięcy zabitych. Gdy w roku 1348 wielki mistrz krzyżacki Dusmer ponownie zaatakował Litwę, kniaź łądożski, orechowiecki i korelski, Narymont, pospieszył z pomocą bratu swemu Olgierdowi i utonął w rzece Strawie podczas bitwy zwanej Bitwą Strawińską, w której Litwini rozbici zostali przez rycerzy zakonnych. Dokumenty z lat 1538-1605. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, F. 264-870) wykazują, że Strawińscy byli już wówczas rodziną liczną, spokrewnioną m.in. z Rajeckimi, Bakami, Chrzczonowiczami, Wolskimi, innymi dobrymi rodzinami szlacheckimi. Nieco później spowinowacili się także z sąsiadami: Bohdanowiczami, Hołubickimi, Naruszewiczami, Wirpszami. Jeszcze w XVI stuleciu ciwun trocki Strawiński miał za żonę przedstawicielkę książęcego rodu Sapiehów. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, F. 21-1274).
Wywód familii urodzonych Strawińskich herbu Sulima sporządzony w Mińsku 15 czerwca 1835 roku, donosi, iż: „familia ta (…) od niepamiętnych czasów w Królestwie Polskim i Wielkim Xięstwie Litewskim prerogatywami stanowi szlacheckimi zaszczyconą będąc dobra ziemskie po różnych województwach i powiatach tak z nadań na Tronie Polskim od panujących monarchów, jako też z własnego nabycia posiadała, oraz różne w kraju woyskowe rangi i wysokie urzęda cywilne pełniła. Z rzędu którey część znaczna później w powiat starodubowski przeniósłszy się tamże na dobrach lennych za zasługi dla monarchów i Rzeczypospolitey Polskiey podjęte na danych zamieszkała, gdzie swobód wszelkich stanu szlacheckiego używając, i po czas teraźnieyszy przy jednostaynym posiadaniu nieruchomym dóbr oraz pełnienie urzędów (…).
Antoni Strawiński, starosta mokrodąbrowski, był niekwestyonowanym polskim szlachcicem i (…) dziedzicem Pułkotycz ze wsią Hołczycami w powiecie brasławskim i na pokolenie drugie spłodził syna Ludwika, w późnieyszym czasie skarbnika podlaskiego (…) roku 1785… Ludwik spłodził syna Stanisława, który (…) po wyzbyciu dóbr spadkowych przeniósł się na mieszkanie w powiat nowogrodzki, gdzie ożeniwszy się z urodzoną Magdaleną z domu Szczerbianką, spłodził synów trzech Karola, Macieja Piotra, Stanisława Hipolita, a czwartego syna podobnież dwoimiennego Tymoteusza vel Tomasza Kazimierza z drugiego małżeństwa Praxedy z domu Mieściuchowskiey”…
W 1835 Reputacja Wywodowa Szlachecka w Mińsku uznała Karola, Macieja Piotra, Stanisława Hipolita i Tymoteusza vel Tomasza Kazimierza Strawińskich „na rodowitych i starożytnych szlacht polskich”, wpisując onych do klasy pierwszej ksiąg genealogicznych Guberni Mińskiej. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3139, s. 1-84).
Wywód Familii Urodzonych Strawińskich herbu Sulima, zatwierdzony przez heroldię państwową w Wilnie 27 września 1835 roku, a spisany w roku 1819, 24 grudnia, brzmi: „Przed nami, Mikołajem Abramowiczem, zastępującym miejsce gubernskiego, powiatowym wileńskim marszałkiem, dworu Jego Cesarskiej Mości kamerjunkrem i kawalerem, prezydującym, oraz deputatami ze wszystkich powiatów guberni Litewsko-Wileńskiej do przyjmowania i roztrząsania wywodów szlacheckich obranymi, złożony został Wywód Familii Urodzonych Strawińskich (herbu Sulima), przez który gdy dowiedzionym zostało, że ta familia dawna i starożytna nie tylko spełniała urzęda w kraju cywilne, ale nadto i służbą wojenną zajmowała się; a jako szlachta posiadała dobra ziemskie w Xięstwie Litewskim w różnych powiatach, mianowicie w starodubowskim, słonimskim, pińskim, oszmiańskim, trockim, i w Xięstwie Żmudzkim. W powiecie trockim dobra przez tę familię posiadane po dziś dzień od ich imienia mają nazwanie Strawieniki. Ta familia w Kraju Polskim była dobrze znana za czasów kiedy Niesiecki układał Herbarz Szlachty Polskiej, jak o tem sam zaświadcza Niesiecki w tomie czwartym dzieła swojego na karcie dwusetnej szesnastej, że Strawińscy Sulimczykowie ci kwitnęli; Marcin, Balcer, Erazm i Krzysztof, bracia rodzeni, i Adam, brat stryjeczny. Z tych Marcin był kasztelanem mińskim i z sejmu 1591 r. zapisany został deputatem na Trybunał Fiskalny Litewski. Ten to Marcin Strawiński pożyczył pieniądze królowi Stefanowi na Wojnę Moskiewską, za co mu w procencie dane było w dzierżenie miasto Mohilew, co pokazuje konstytucja 1595 roku na karcie 678, która mu tę sumę ze skarbu wyliczyć kazała. A syn z niego rodzący się Hieronim Maxymilian był starostą rohaczewskim.
Balcer, brat rodzony Marcina, był najprzód ciwunem trockim, potem, 1598 roku był posłem na sejm. 1607 roku deputatem na Trybunał Fiskalny Litewski. 1620 starostą mozyrskim i posłem na sejm, kompanem między innymi przydanym na Wojnę Turecką przeciw Osmanowi. 1631 roku wojewodą mińskim i deputatem mińskim na sądy fiskalne.
Erazm, trzeci brat, był pułkownikiem na wojnie z Moskwą wzięty w niewolę, lat osiem w niej znajdował się, z której powróciwszy został podkomorzym nowogrodzkim siewierskim.
Czwarty brat Krzysztof był sędzią ziemskim trockim. Ten to Krzysztof miał synów siedmiu Kazimierza, Karola, Zbigniewa, Maxymiliana, Aleksandra, Trojana i Krzysztofa; Z których Kazimierz był koniuszym trockim, Karol podkomorzym starodubowskim i pułkownikiem ludu powiatowego przeciwko Kozakom, od których na wycieczce roku 1648 został zabity. Zbigniew był sędzią ziemskim starodubowskim, z którego się urodził syn Adryan. Maxymilian był stolnikiem starodubowskim, Trojan sędzią grodzkim oszmiańskim, Krzysztof nakoniec był cześnikiem oszmiańskim.
Adam Strawiński, brat stryjeczny Balcera, wojewody mińskiego, miał dwóch synów, Bartłomieja i Bazylego. Nadto jeszcze Mikołaj Strawiński był podstolim kowieńskim, który roku 1632 podpisał Pacta Conventa króla Władysława IV. Florian skarbnikiem starodubowskim, Franciszek wojskim starodubowskim i sędzią grodzkim pińskim oraz posłem na elekcję 1697 roku.
A to wszystko przekonywa, że Strawińscy jako szlachta, i urzędami w Kraju zajmowali się i wojskową służbą posługę krajowi wypełniali, różne dobra ziemskie w wielu powiatach posiadając. Z tych w trockim powiecie Jakub Erazm Strawiński, pułkownik, miał majętność Żydyszki sobie nadaną i spłodził synów dwóch, Krzysztofa, któremu dał majętność Jurewicze, a który prawem wieczysto-przedażnym w roku 1692 datowanym, a 1623 octobra 5 dnia przyznanym, Niekraszewiczowi wyprzedał, i drugiego syna Pawła. Z tych Paweł miał synów czterech, Jana, Daniela, Adama i Wojciecha, jak o tem poświadczył list dzielczy od komisarza Samuela Bolkowskiego na zamianę gruntów Jurewicze Strawinnik w roku 1666 Adamowi i Woj.ciechowi Pawłowiczom Strawińskim, braciom rodzonym, wydany; z których to Daniel Strawiński był rotmistrzem husarii, i, że swoich ludzi prowadząc na wojnę Moskiewską, otrzymał za króla Jana Kazimierza w roku 1667 przywilejem wynagrodzenie w dobrach od trockiego starostwa wydzielonych.
Krzysztof zaś w górze wyrażony miał syna Adama, jak poświadczył dekret ziemski trocki w roku 1641 Junij 4 dnia ferowany. Następnie, ze wzmienionych czterech synów Pawła, Daniel miał syna Stanisława, a Wojciech synów dwóch, Macieja i Jana. Stwierdził tę pewność najprzód dokument wieczysto-zaręczny od Daniela ojcu Stanisława syna Strawińskich na czwartą część Bohdańcach alias Strawiennik w roku 1679 Novembra 8 dnia Mończuńskiemu wydany. Powtóre, testament Zofii Wojciechowej Strawińskiej rozporządzający Macieja i Jana Strawińskich w roku 1696 Novembra 7 dnia w Bohdańcach czyniony.
Z tych Jan Wojciechowicz Strawiński spłodził syna Franciszka, jak o tem poświadczył testament jego w roku 1729 Novembra 1 dnia sporządzony. Franciszek zaś spłodził synów trzech, Tadeusza, Józefa i Antoniego, jak stwierdziło tę pewność prawo od rzeczonego Franciszka Tadeuszowi, synowi, w roku 1757 na oswobodzenie majętności Bohdanańce z długów ojcowskich (…).
Z których to Franciszka synów, Tadeusz miał synów dwóch, Jakuba i Tomasza, Józef miał synów trzech, Franciszka, Wincentego i Marcina, o czem poświadczyła kwietacja od Bogumiły Józefowej Strawińskiej tymże Franciszkowi, Wincentemu i Marcinowi Strawińskim, pasierbom, w roku 1797 Aprila 23 dnia wydana…
A trzeci syn Franciszka, Antoni, miał synów trzech, Kazimierza, Erazma i Damazego, jako wszystko na dekrecie w deputacyej niniejszej w roku 1798 grudnia 31 dnia zostało dowiedzionym, a z których to wywiedzionych pozostali tylko dziś w życiu Kazimierz syn Antoniego, marszałka powiatu trockiego, który spłodził syna Władysława; Tomasz syn Tadeusza, oraz z Franciszka, syna Józefa, syn Antoni, po dekrecie wywodowym narodzony, inni zaś wszyscy bezpotomnie poumierali.
Co do potomstwa Adama Krzysztofowicza, tenże spłodził syna Leona, a Leon syna Waleriana; Walerian zaś synów dwóch Tomasza i Stanisława. Następne dowody przekonały:
Primo: 1819 r. Novembra 19 świadectwo szlachty i obywateli powiatu trockiego sąsiadom majętności Korsak, którzy pamiętając, że Leon Strawiński był dziedzicem rzeczonej majętności Korsak w powiecie trockim w parafii Żosielskiej położonej, i że oną wyprzedał hrabiemu Pociejowi, tudzież, że spłodził syna Waleriana, który nie miał dziedzicznego majątku, a Poporcie urzędownie trzymał, i że Walerian spłodził dwóch synów, Tomasza i Stanisława, z których Tomasz nabył majętność w powiecie kowieńskim Hermanowicze zwaną.
Secundo: 1816 r. Februarii 24 świadectwo marszałka p-tu kowieńskiego Jw. pana Józefa Zabiełły, że majętność Hermanowicze aktualnie była w dziedzictwie Strawińskich, i że Tomasz Strawiński był ojcem Józefa Strawińskiego, który tę majętność odprzedał.
Tertio: 1819 Novembra 25 dnia świadectwo proboszcza żosielskiego, że Józef i Andrzej są synami Tomasza, i że Leon Strawiński jest ich pradziadem.
Quarto: 1789… metryka chrzestna Józefa i 1791… metryka chrzestna Andrzeja, że są synami Tomasza Strawińskiego, i nakoniec: 1818… świadectwo marszałka Strawińskiego Adamowi i Edwardowi Strawińskim wydane, że czasu sprawowania opieki nad niemi, przerzucając papiery widział dokument kwitacyjny swojego dziada Franciszka, dany ich pradziadowi Józefowi Strawińskiemu, jeszcze w roku 1742 z sukcesyi po Eraźmie Strawińskim, pułkowniku, jakowa spadła i na Waleriana z ojca Leona (…) w tym dokumencie poświadczono, że się zrzekł wyrażonemu Franciszkowi, a jaki dokument… w Archiwum Strawińskich, jakie lokowane było w majętności Minełganach w powiecie trockim przy gościńcu z Kowna do Wilna idącym, położonym, czasu najścia wojsk francuskich w roku 1812 zaginął. Już to, że wojskowi rozrzucili całe archiwum, już nakoniec, że całe fundum spaliło się, jak to poświadczyły dwa manifesta (…) w aktach ziemskich powiatu trockiego (…).
Co do potomstwa Krzysztofa, brata rodzonego Marcina kasztelana, Balcera wojewody i Erazma pułkownika Strawińskich, który był sędzią ziemskim trockim i regimentarzem, oraz miał siedmiu synów: Kazimierza, Karola, Zbigniewa, Maxymiliana, Alexandra, Trojana i Krzysztofa, jak się wyraziło wyżej, z tych Zbigniew miał synów trzech: Dominika, Franciszka i Jana, z których Franciszek był wojskim starodubowskim, starostą sądowym mozyrskim i spłodził synów trzech: Michała, Floriana i Ludwika, o czem przekonał testament 1721 roku przez Franciszka czyniony, którym między innemi, że dobra Cimowicze, Kopsk i inne majątki i wsie po Zbigniewie Strawińskim, sędziu starodubowskim, rodzicu swoim, tudzież po stryjach swoich Maxymilianie i Kazimierzu Strawińskich, w powiecie starodubowskim położone, przez Cara Moskiewskiego zabrane, jeśliby z Rzecząpospolitą przyszło do ugody, ażeby synowi jego tych dóbr dochodzić, informacją zostawił. Z których to synów Franciszka Florian był podkomorzym starodubowskim i spłodził synów czterech: Antoniego, Ignacego, Józefa i Stanisława. Z tych Antoni był podstolim pińskim, Ignacy podkomorzym Wielkiego Xięstwa Litewskiego; Józef oboźnym pińskim; a Stanisław był sędzią ziemskim smoleńskim. Dowodem tego dział dobrami dnia 20 Januarii 1748 czyniony… Rzeczony Ignacy, podkoniuszy, spłodził synów dwóch: dwóimiennego Wincentego Wilhelma i Floriana. Wincenty Wilhelm jest marszałkiem powiatu słonimskiego i ma syna Adama, a Florian był starostą sądowym słonimskim i spłodził synów dwóch: Jana, który jest chorążym ziemskim słonimskim, i ma dwóch synów: Adama i Stanisława; i Maurycego, który jest prezydentem ziemskim słonimskim, i ma syna Józefa. Drugi brat podkoniuszego, Józef, oboźny powiatu pińskiego, spłodził Karola, który jest podkomorzym pińskim.
Jak to wszystko okazanym i dowiedzionym zostało w niniejszej deputacji roku 1818 Junij 21 dnia.
Co do potomstwa Alexandra, brata Zbigniewa z ojca Krzysztofa zrodzonych, że tenże Alexander miał syna Władysława, dowiódł tej prawdy dokument darowizny w roku 1688 Januarii 2 dnia od Maxymiliana Strawińskiego, stolnika a potem podkomorzego starodubowskiego, wydany, którym Władysława pomienia być swoim synowcem. Ten Władysław był dziedzicem połowy majętności Minełgan i spłodził dwóch synów: Jerzego i Józefa, z których Jerzy miał dwóch synów: Jana i Stanisława, a Józef trzech synów: Ignacego, Tadeusza i Antoniego. Z Jana rodzi się Józef, a z Ignacego Erazm i Hieronim; z Józefa zaś Janowicza rodzą się Wincenty i Augustyn, a z Erazma Adam i Edward (…).
Na fundamencie przeto takowych zaprodukowanych dowodów, rodowitość szlachetną i starożytną familii urodzonych Strawińskich (herbu Sulima), my (…) familią urodzonych Strawińskich, jako to: wywodzących się Kazimierza Antoniego, marszałka powiatu trockiego z synem Władysławem; Wincentego Wilhelma, marszałka powiatu słonimskiego z synem Adamem; Jana, z synami Adamem i Stanisławem; Maurycego, prezydenta ziemskiego powiatu słonimskiego, z synem Józefem; Floryana (…) z synem Kazimierzem; Augustyna z synami Xawerym i Józefem; Tomasza; Antoniego; Józefa i Andrzeja Tomaszowiczów, za rodowitą i starożytną szlachtę polską uznajemy, ogłaszamy i onych do xiąg szlachty guberni Litewsko-Wileńskiej klasy pierwszej zapisujemy.
Działo się na sessyi Deputacyi Generalnej Wywodowej Szlacheckiej Gubernii Litewsko-Wlieńskiej w Wilnie. Podpisy: Mikołaj Abramowicz, Kazimierz Walentynowicz, Alojzy Sławiński, Stanisław Cyboran, Andrzej Podbereski, Adam Zendyłło”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1553, s. 182-189).
Władali Strawińscy prócz wymienionych także majątkami Perkunakiemie, Rymkowszczyzna, Romanowszczyzna, Sorokowszczyzna (trzy ostatnie nabyte od Piotra Naborowskiego przez Józefa Strawińskiego), Szczukszyki na Wileńszczyźnie i Żmudzi. Mieli dużą kamienicę w na wschód wysuniętym Mohylewie. Przy tym nazwisko ich w księgach magistratu mohylewskiego zawsze – nawet w pisowni ruskiej – występuje w formie „Strawiński”, a nie „Strawinskij”. (Akty izdawajemyje…, t. 39, s. 9, 10).
Jedna z gałęzi rodu Strawińskich zadomowiła się w powiecie mozyrskim. Mianowicie Stanisław Strawiński ożenił się z tutejszą obywatelką Franciszką Jasińską, osiadł na części majętności Kustownicy. Miał on synów Adama i Daniela, którzy uzyskali potwierdzenie szlachectwa w 1785 i 1802 roku.
Daniel zostawił po sobie syna Piotra, a Adam Ignacego i Jana (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3115).
W najrozmaitszych dawniejszych źródłach pisanych imiona reprezentantów tej wielkiej rodziny spotyka się bardzo często.
W 1561 roku Stanisław Michajłowicz sprzedał Janowi Strawińskiemu trzy sodyby nad rzeką Strawą (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, F. 264-369). W 1562 roku Bartłomiej Strawiński, rotmistrz królewski, nabył za 300 kop groszy litewskich zaścianek Montrymiszki z sianożęciami koło Siemieliszek nad rzeką Czetą od Radziwona Iwanowicza Tołokońskiego, sędziego grodzkiego trockiego. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, F. 264-838). Tenże rotmistrz B. Strawiński rok później był członkiem delegacji polskiej na rozmowach pokojowych z Moskwą (Sbornik materiałow otnosiaszczichsia k istorii Panow Rady W. Ks. L., Tomsk 1911, s. 272).
Bazyli Strawiński był w roku 1567 pisarzem króla polskiego Zygmunta Augusta, jak wynika z przekazów archiwalnych (Akty izdawajemyje…, t. 24, s. 502). W roku 1577 sejmik szlachecki w Wołkowysku – „namowiwszy i obmyśliwszy” – uchwalił ekstraordynaryjny podatek „ku ubezpieczeniu tego państwa wielikogo kniazstwa Litowskogo”, dokładniej na obronę przed inwazją moskiewską. Poborcą na powiat orszański mianowano wówczas „pana Martina Strawińskogo, tiwuna trockogo” (Akty izdawajemyje…, t. 3, s. 274).
Zachował się zapis do ksiąg grodzkich mohylewskich z 24 czerwca 1577 roku, który głosi: „Przed urzędem wojtowstwa Mohylewskiego stawszy oczewisto jego miłost pan Marcin Strawiński, ciwun i horodniczy trocki, opowiadał i to sam jawnie i dobrowolnie na głos wyznał, iż że jemu rajcy miasta hosudarskoho Mohylewskoho siego roku na sprawach i wsiakich potrzebach miejskich zasiadajuczyje, uczciwy pan Kuzma Awusow i Jermoła Aleksiejewicz pewnuju sumu pienieziej, to jest groszej kop 65 winni zostali, co obiecujczy na rok i czas pewny, to jest na dzień świętych apostołów Piotra i Pawła, w roku tym 1577 jego miłosti zapłać… a ponieważ jeszcze przed rokiem tą całą mianowaną sumę dnia dzisiejszego gotowymi pienięzmi od nich przyjął i już tego na nich nigdy poszukiwać nie ma. Co jest do ksiąg zapisano”. (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 30, cz. 2, s. 102).
Pan Marcin Strawiński najwidoczniej chętnie wyręczał swych mieszczan w tarapatach finansowych, jak np. uczynił to 1 czerwca 1577 roku, gdy w księgach grodzkich odnotowano: „Mieszczanie hosudarskie Mohylewskie Marcin Gabryłowicz i Artem Karpowicz Duplewicz opowiadali i to sami jawnie i dobrowolnie w głos wyznali, iż ku swojej pilnej a wielkiej potrzebie wzięli i pożyczyli u jego miłosti pana Marcina Strawińskiego, ciwuna i horodniczego trockiego, sumę pienieziej, sorok kop hroszej liczby i monety litewskiej”. (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 32, s. 254).
W listopadzie tegoż roku rzeźnik Taras Kurjanowicz uczynił podobny zapis w księgach grodzkich (tamże, s. 283).
Jak się okazuje, owe zapisy pożyczanych długów w księgach magistrackich były koniecznością, bo jednak nie zawsze powaga urzędu, pełnionego przez Strawińskiego, była wystarczającą rękojmią zwrotu należności (o czym świadczy krzywa przysięga Jakowa Szabelnika przeciw swemu dobrodziejowi z 18 stycznia 1578 r. oraz oświadczenie Adama Karpowicza z 20 stycznia 1578). (Patrz cyt. wydanie, t. 32, cz. 2, s. 19-20 oraz 22-24).
Inna rzecz, gdy pożyczalscy sami „jawnie i dobrowolnie” składają przysięgę o zwrocie należności w odpowiednim czasie. Widocznie życie zmusiło w pewnym momencie szlachetnego pana Marcina Strawińskiego do stosowania się do rosyjskiego przysłowia „Dowieriaj da prowieriaj” „Dowierzaj, ale i uważaj”. Tenże wpływowy w swoim czasie pan figuruje w liście Dymitra (Skumina) Ciszkowicza, marszałka królewskiego z 13 czerwca 1578 roku. (Archeograficzeskij Sbornik Dokumientow, t.1, s. 151).
Wspomniany Marcin Strawiński był ewangelikiem pod względem wyznaniowym. Od 1580 był marszałkiem królewskim, od 1590 kasztelanem mińskim, od 1592 kasztelanem witebskim. (Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae, t. 1, z. 1, s. 11, 75, 77, 92). Podpisywał się „kasztelan Mienskij z Witebskoho” lub „z Witebska”.
5 czerwca 1578 król Stefan Batory wydał we Lwowie rozporządzenie, w którym nakazywał pilne wyremontowanie wszystkich mostów, grobli, dróg oraz wybudowanie stacji przy nich, ponieważ tuż tuż mieli przybyć posłowie z Moskwy. Nie można było wypaść źle w oczach ludzi wielkiego kniazia moskiewskiego. W dokumencie tym monarcha wskazuje też iż mianował „dla prowadzenia ich (tj. posłów) do nas marszałka naszoho pana Dimitra Skumina i ciwuna horodniczoho trockoho pana Martina Strawińskoho” (Archeograficzeskij Sbornik Dokumientow otnosiaszczichsia k istorii Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 225).
W dokumencie z 1578 roku, pochodzącym z Mohylewa, czytamy, że: „pan Marcin Strawiński, tiwun i khorodniczy trocki na potrzebę hospodarską i rzeczypospolitej dla odprawienia żołnierzów do Inflant jego mości panu Laurinu Woynie, podskarbiemu ziemskiemu Wielikoho Kniazstwa Litowskoho, staroście pińskomu, dzierżawcy olicskomu nie małyje sumy pienieziej pozyczył”, „za co woleju hospodarskoju” otrzymał prawo zbierania myta z „komory mohilewskoje…” (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 8, s. 281).
Wielmożny pan Marcin Strawiński, ciwun i horodniczy trocki, dzierżawca hupski, wójt mohylewski figuruje wielokrotnie w księgach magistratu mohylewskiego około roku 1579. (Akty izdawajemyje…, t. 39, s. 59, 236). Był pan Strawiński bardzo dobrym organizatorem, istotnie się przyczynił do umocnienia wojskowości na swym terenie i do sukcesów w wojnach z Moskwą. Był też zręcznym finansistą, rozmiłowanym w rozmaitych zabiegach związanych z udzielaniem pożyczek, ściąganiem myta, podatków itp.
Przez cały rok 1579 Marcin Strawiński, już jako marszałek jego królewskiej mości i wójt miasta Mohylewskiego, zawzięcie zwalczał mieszczan, którzy: „mieli u domiech swoich, pokutnie chowajuczi, miod, piwo, goriełku szynkować ku szkodzie arendy skarbu jego korolewskoj miłosti.”
Ze skutkiem wszelako znikomym, gdyż wystarczała przysięga obwinionych, że trzymają w domu beczki napoju „dla siebie”, a żadnym prawem nie można było ich ukarać za nielegalny wyszynk. Chybaby, że ktoś z klienteli oświadczył, że pije gorzałkę nie „darowaną”, lecz kupioną. Ale nikt tego nie mówił, bo napoje z nielegalnego wyszynku kosztowały mniej niż te które na mocy licencji królewskiej serwował Żyd Ajzek Jakubowicz, który też po wielokroć, aczkolwiek bezskutecznie, zaskarżał swych konkurentów przed magistratem miasta Mohylewa.
Pan Erazmus Strawiński, pisarz grodzki kijowski, występuje w 1585 roku jako członek magistratu miasta Mohylewa, w którym Marcin Strawiński był od dawna burmistrzem. „Mikołaj Zacharyaszowicz Strawiński z bracią Janem a Razmusem i z poddanymi” miał się stawić na kopę 5 listopada 1590 r. w siole Krywany województwa Trockiego. (Akty izdawajemyje… t. 17, s. 81).
Szlachetny pan Stanisław Szczęsnowicz Strawiński w 1590 roku był właścicielem karczmy przy gościńcu olickim nad rzeką Strawą. (Akty izdawajemyje…, t. 18, s. 87).
W spornej sprawie majątkowej między Iwanem Baką a Janem Putowskim, toczącej się w roku 1590 między tymi dwoma ziemianami powiatu trockiego, wystąpili jako poręczyciele „ludzie zacni” – ich sąsiedzi – panowie Jan, syn Adama, oraz Stanisław, syn Szczęsnego, Strawińscy. (Akty izdawajemyje…, t. 30, s. 79, także 142-143).
Zachowało się spisane w języku staropolskim w 1580 roku „Postanowienie s panem Strawińskim”, zamieszkałym w powiecie dziśnieńskim, dotyczące spłaty przez niego podatków na wojsko, a sporządzone przez Januarego Wojnę, podskarbiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 264-1203).
Jan Strawiński, syn Matyasa, sędzia grodzki trocki (ok. 1585) figuruje w aktach trockiego sądu podkomorskiego (Akty izdawajemyje..., t. 30, s. 4-5, 44-50).
Zachowała się skarga Marcina Strawińskiego, występującego tym razem nie tylko jako ciun i horodniczy trocki, ale też jako kasztelan witebski i dzierżawca hubski, na Romana i Piotra Wołłowiczów (starostę rohaczewskiego i cześnika królewskiego W. Ks. L.) z powodu tego, iż: „3 kwietnia 1593 rokunasławszy mocno, gwałtem służebnika swego, Aleksandra Skolka, a przy nim inszych sług swoich liczbę niemałą, także bojarów zbrojnych i kozaków hultajów kilka set z hakownicami, z rusznicami i z inszoju roznoju bronju, do wojny i boju należącą,… na majątek Mikulino w w-wie Witebskim leżący”.
Wołowiczowie dla początku rozgrabili 10 siół do klucza mikulińskiego należących, a następnie wypędzili stamtąd zarządców Strawińskiego, mianowali własnych i w ten sposób przyłączyli cudze dobra do swoich. Nie zachował się wyrok sądu w tej sprawie, ale z pewnością Mikulino zostało Strawińskim zwrócone. (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 20, s. 501-502).
9 października 1598 roku do ksiąg grodzkich witebskich zapisano skargę pana Matyasza Dombrowskiego na poddanych z majątku Huby w powiecie oszmiańskim się znajdującego, do jejmości pani Dominity Kopciówny Marcinowej Strawińskiej, kasztelanowej witebskiej, o to, iż: „w roku teraźniejszym 1598, miesiąca września 29 dnia pan Matyasz Dombrowski (…) jadąc z miasta hospodarskiego Wileńskiego do majątku Miednickiego dobrowolną drogą gościńcem, który idzie do Miednik, i skoro wyjechawszy z Wilna, przyjeżdżając pod górę odkąd rury z miasta Wileńskiego idą, to pereniawszy na tym miejscu jego Matyasza Dombrowskiego ci poddani z inszymi mnogimi pomocnikami swoimi, krom dania żadnej przyczyny, kijami zbili i zranili, przy którym tym zbiciu wzięli i pograbili u niego Matyasza Dombrowskiego pieniędzy gotowych z mieszkiem kopy dwie, sukna falunduszowego brunatnego łokieć i ćwierć, kupionego za trzy złote polskie; płótna tkackiego łokci dziesięć, kupionego każdy po groszy pięć, czapkę lisami podszytą, kupioną za dwa złote polskie, kord kupiony za pięćdziesiąt groszy”. (Akty izdawajemyje… t. 20, s. 132).
* * *

W sierpniu 1601 roku ziemianin królewski województwa trockiego Stanisław Kiszka: „pozywał ziemianina hospodarskiego powiatu trockiego jegomość pana Adama syna Bartłomieja Strawińskiego o gwałtowne pooranie i żytem zasianie oraz – mimo zapowiednego (ochronnego) listu – tegoż żyta gwałtowne pożęcie i do domu do dworu pana Strawińskiego w powiecie trockim leżącego, przezywanego Lachowickim, z tej niwy zwiezienie, która to niwa pana Sobolewskiego leży uroczyszczem pod Busiłolisdem, bokiem jednym od gruntów panów Koklinów, a drugim bokiem przy drodze trockiej, która to droga idzie z Trok mimo dworu Lachowickiego pana Strawińskiego, końcem jednym do rzeki Krakszni i do stawu jego pana Strawińskiego przyległą, a drugim końcem do mogił”…
Z tego wstępu do sprawy sądowej dokładnie wynika, że Adam Strawiński był właścicielem majątku Lachowicze w powiecie trockim. Nazwa tej wsi jednoznacznie wskazuje, że założyli ją i mieszkali w niej Polacy, osadnicy, przybyli tu albo na zaproszenie władz W.Ks.L., albo zostali tu przypędzeni i osadzeni przemocą w czasach Litwy pogańskiej, lub wreszcie osiedlili się tu jeszcze przed powstaniem W. Ks. Litewskiego na skutek żywiołowych przemieszczeń ludności, dobrze znanych w owych czasach. W każdym bądź razie polskie pochodzenie rodu Strawińskich jest niewątpliwe.
W dalszym ciągu cytowanego dokumentu powiatu trockiego Jan Sowgowicz z ramienia ziemianina Jana Sobolewskiego „żałował” czyli „skarżył” o tym: „iż twoja mość panie Strawiński, w roku przeszłym, 1600 sam osobę swą i z inszymi pomocnikami poddanymi swoimi imienia (majątku) swego Lachowickiego, naszedłszy mocno, gwałtem na grunt imienia jego, pana Sobolewskiego, Urkiskiego w polu Strawienickim na niwę, na trzy beczki żyta siania z rojstem, (…) tam tę niwę poorawszy, bez woli i wiadomości pana Sobolewskiego, na rok teraźniejszy 1601 żytem zasiał, o co jegomość pan Stanisław Kiszka twą mość, panie Strawiński, w roku teraz idącym 1601, miesiąca Augusta ósmego dnia przez woźnego powiatu trockiego pana Jana Stanisłwawowicza z Bogdanowicz i listem zapowiednym od urzędu ziemskiego trockiego wziętym obnosił, aby mość twa z tej niwy tego żyta do rozprawy nie żął, abo i pożąwszy na tej niwie to żyto złożył, pokul by się on, pan Kiszka, z tobą, panie Strawiński, o tą niwę prawnie rozparł. A jednak twoja mość, panie Strawiński, nic nie dbając na list zapowiedny, na tej niwie zwysz mianowanej, to żyto w sim roku idącym 1601 m-ca Augusta 22 dnia gwałtownie pożął i do dworu i imienia swego Lachowickiego w powiecie trockim leżącego, odwieźć kazał”.
W obecności dziewięciu świadków urzędnicy próbowali zapobiec niezbyt legalnym poczynaniom pana Adama.
„Jakoż czas niemały na tej niwie na niego, pana Strawińskiego, czekalichno, a niedoczekawszy jego, pana Strawińskiego, ani od niego nikogo, posłalichno do pana Strawińskiego do dworu jego Lachowickiego woźnego powiatu trockiego Jana Strawińskiego z Bogdanowicz i przy nim stronę dwóch szlachciców, pana Pawła Konstantynowicza i pana Stefana Stankiewicza, oznajmując, iż ja, komornik, za pozwy podkomorskimi na roku przypadłem wyjechałem na ten grunt; pytając jego, pana Strawińskiego, przez tego woźnego, czyby na ten grunt dla rozprawy przybył.
Woźny tam bywszy (…) powiedział, iż pana Strawińskiego we dworze samego nie zastali, tylko panią Strawińską, która powiedziała, że mąż mój do tego imienia Lachowickiego nic nie ma, tylko ja sama.
Za którym oznajmieniem i odkazaniem woźnego ja, Jan Sowgowicz, komornik, zachowując się w tym według prawa pospolitego i statutu ziemskiego (…) uznałem i przysądziłem jemu, panu Strawińskiemu, tę niwę zwysz mianowaną przed woźnym powiatu trockiego Janem Stanisławowiczem z Bogdanowicz i stroną ludźmi dobrymi trzema szlachcicami panem Matysem Goździewskim, panem Pawłem Konstantynowiczem, panem Stefanem Stankiewiczem, (aby) ten grunt w moc, w dzierżanie i spokojne używanie (Janowi Sobolewskiemu) podał; a do tego za gwałt dwadzieścia kop groszy, a iż też na tej niwie żyto pożął stronie powodowej panu Sobolewskiemu i urzędowi też dwanaście rubli groszy zapłacił…
Która sprawa, jako się przede mną toczyła, jest do xiąg moich podkomorskich wpisana… Pisan w Urkiszkach roku i miesiąca zwysz pisanego” (Akty izdawajemyje…, t. 30, s. 192-195).
W 1602 roku w księgach sądu podkomorskiego figuruje imię Jana Strawińskiego „Jenerała y woźnego powiatu trockiego”. (Akty izdawajemyje…, t. 30, s. 195).
W grudniu 1603 roku pani Strawińska, koniuszyna trocka, otrzmała w „dzierżenie i używanie” kamienicę mieszczanina wileńskiego Izaaka Sołokija aż do czasu gdy zwróci jej 600 kop groszy litewskich długu (Akty izdawajemyje… t. 20, s. 198).
Erazmus Janowicz Strawiński, koniuszy województwa i powiatu trockiego, został listem króla Zygmunta III wezwany 28.X.1604 r. do Krakowa, aby odpowiedział za zabranie majętności Mejłowszczyzna Trockiej Cerkwi Rożdziestwienskiej. Sprawa została umorzona, bo król udał się pod Smoleńsk. (Archeograficzeskij Sbornik Dokumientow, t 2, s. 180).
W latach 1603 1609 tenże Erazmus Strawiński kilkakrotnie pozywany był przed sąd ziemski trocki w celu wymuszenia na nim zwrócenia prawosławnemu kościołowi Rożdiestwa Preczystoje Bogurodzicy w Trokach zagrabionej u niej majętności Mielowszczyzna z jeziorem Łuka (Galvé. Z zapisów sądowych dowiadujemy się, że jego żoną była Raina Szostowińska.
„Dobry szlachcic” Paweł Strawiński występuje jako świadek na jednej z rozpraw trockiego sądu komornego 27 maja 1604 r. (Akty izdawajemyje…, t. 30, s. 275).
W roku 1608 litewscy i polscy posłowie zawieźli do Moskwy odpowiedź obszerną Zygmunta III i szlachty Rzeczypospolitej bojarom rosyjskim („Otwiet bojarom dumnym Moskowskim, na dohoworie w Moskwie podany”), w którym to dokumencie poruszono też sprawę losu jeńców polsko-litewskich w niewoli moskiewskiej: „Wiedajem szto niekotoryje iz nich wypuszczeny sut’, ale odrany i obłupleny buduczy so wsich żywotow swoich:… ludzi szlachetskoho stanu nago, pieszo, u rohożkach, ludzi zbeszczestwowanyje od was wyszli, a drugich… niesłusznie zadzierżali i z pobiednymi niewiestami, z uczsciwymi panienkami i z dzietkami…” (Akty otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 264-312).
W liście szlachty polskiej do bojarów moskiewskich z 1608 r. przytacza się wiele przykładów łamania przez Moskwicinów przysiąg uroczystych (całowania krzyża) i napadów na pogranicze Rzeczypospolitej, jak np.: „Za tegoż hospodara waszego Borysa, ludzie Moskiewscy człowieka zacnego Aleksandra Kamińskiego, rotmistrza królewskiego, najechawszy na jego dom, leżący w starostwie wieliskim, rozsiekli i okrutnie zamordowawszy, ciało z domem spalili; ludzi wielu męskiej i żeńskiej płci pobili; klejnoty, złoto, srebro, koni i całą majętność dużą pobrali. I tak od ustanowienia pokoju… ustawicznie krew ludzi jego królewskiej łaski od ludzi moskiewskich przelewana była”. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 307).
12 kwietnia 1609 roku wojewoda suzdalski Pleszczejew, zwolennik cara Dymitra, pisał hetmanowi Janowi Piotrowi Sapiedze o zaciekłych walkach z moskiewskimi przeciwnikami cara: „W niniejszym, Panie, 5117 roku w kwietnia 2 dniu, chodziliśmy pod Włodzimierz na zdrajców hosudarewych, z panem Lisowskim i z półkownikiem z panem Jaroszem Strawińskim, z rotmistrzy i z Polacy, i z dworzany i z dziećmi bojarskiemi, i z Czerkasy i z kozacy, i przyszedłszy, Panie, po Włodzimierz, zdrajców hosudarewych pobiliśmy, mnogich ludzi, a miasto osadziliśmy. I pan Lisowski z wszystkiemi swemi połczany, i półkownik pan Jarosz Strawiński ze wszstkiemi z rotmistrzy i z Polacy od Włodzimierza odeszli, a przyszli pod Suzdal kwietnia 6 dnia…”
Skarżył się wojewoda, że nie ma z kim szturmować Włodzimierza, w którym ukryli się liczni kozacy astrachańscy i moskiewscy, wrogowie Dymitra. (Akty istoriczeskije…, t. 2, s. 225-226).
Jak wynika z ksiąg ziemskich grodzieńskich, w roku 1612 bawił wśród innych w Moskwie poseł ze strony Polski Erazmus Strawiński, „rotmistrz Jego Królewskiej Mości”. (Akty izdawajemyje…, t. 1, s. 29, 30). Został uwięziony w Niżnim Nowogrodzie.
Jarosz Maksymilian Strawiński, starosta miasteczka Rohaczewa, figuruje w dekrecie Zygmunta III z 21 lipca 1620 roku, jako instygator królewski (Akty izdawajemyje…, t. 13, s. 80).
Baltazar Strawiński, starosta mozyrski, został w 1620 roku członkiem Rady Królewskiej. (Volumina Legum, t. 3, s. 176).
W 1625 roku Jerzy Chreptowicz „ziemianin Króla Jegomości powiatu oszmiańskiego”, i Baltazar Strawiński, kasztelan brzeski, podjęli się wspólnie wybudowania mostu przez Berezynę (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, F. 264-124), w miejscu sąsiadowania ich majątków Pobrześcia i Słowienska. (Słowiensk należał w okresie wcześniejszym do książąt Ostrożskich).
Baltazar Strawiński, wojewoda miński, starosta mozyrski i rohaczewski, nabył w 1631 r. kamienicę w Wilnie przy ulicy Wielkiej (Akty izdawajemyje…, t. 20, s. 302-303).
W roku 1631 Hektor Dawid Janowicz Syciński sprzedał w Wilnie kamienicę wojewodzie mińskiemu Baltazarowi Strawińskiemu i jego żonie Zofii Druckiej primo voto Gorskiej, którzy odstąpili je po jakimś czasie Michałowi Godlewskiemu za pięć tysięcy złotych polskich. (Akty izdawajemyje…, t. 12, s. 309).
W styczniu 1632 roku Baltazar Strawiński, wojewoda miński, i jego żona Zofia z książąt Druckich-Gorskich nabyli od pana Hektora Dawida Sycińskiego kamienicę w Wilnie przy ulicy Wielkiej (Akty izdawajemyje…, t. 20, s. 304-307).
Zachował się testament Baltazara Strawińskiego, wojewody mińskiego, w którym m.in. czytamy: „W imię Przenayświętszey Tróycy y Oyca y Syna y Ducha Świętego (…). Ponieważ śmierć sceptra królów y monarchów wielkich z podłemi równa motykami, nad którą na świecie tak wysokim, śrzednim iako y mnieyszym stanom niemasz nic pewnieyszego, nad godzinę zaś oney niemasz nic niepewnieyszego; Przeto ja, Baltazar Strawiński, wojewoda miński, aczkolwiek będąc od Pana Boga na ciele chorobą nawiedzony, w rozumie jednak, pamięci y zmysłach wszystkich cale zdrowy, uważając kres życia wieku mego już z łaski Bożey w leciech doyrzałego krótki y znikomy; niemniey y na to poglądając, iż wszystkie rzeczy, by naylepsze y naygruntownieysze, jeśli czasem potomnym pismem nie będą objaśnione y podane, z pamięci prędko wychodzą: Pogotowiu y to przed oczyma mając, aby po śmierci mey tak miła małżonka moja W. Pani Zofia Horska, po którey jam zawsze przez wszystek czas życia mego w stanie świętym małżeńskim z Jeymości doznawał wielkiey uprzeymey miłości, statecznego y we wszystkim mnie powolnego usługiwania, w pokoju y całości swey zostawała, tak też synowie y wszyscy krewni powinni moi krzywdy y ubliżenia nie ponosili, y wszystka majętność moja leżąca y ruchoma, którą mi Pan Bóg z łaski y dobroczynności swey Boskiey w doczesny móy powierzył był szafunek, wedle tey dyspozycyi mojey była rozporządzona, tey teraźnieyszey ostateczney woli mey testamentem uczyniwszy zostawuję: Nayprzód ducha mego poruczam w ręce Naywyższego y Dobrotliwego Boga mego, mając całą dobrą y zupełną nadzieję w opatrzności Jego wszechmocney, y że nie pomniąc na grzechi y nieprawości moje wedle naywyższego y nieograniczonego miłosierdzia swego duszy mey miłościw, a ciało moje grzeszne, zkąd wzięte jest, oddaję ziemi, która przerzeczona małżonka moja miła wedle ceremonij obrządków Kościoła Świętego Powszechnego Rzymskiego w majętności mey wieczystey Zabrzeziu w województwie wileńskim, a w powiecie oszmiańskim leżacey w kościele tamecznym godziwie y przystoynie pogrześć ma. a iżem dawno miał ten umysł w tey przyrzeczoney majętności mey Zabrzeziu zbudować kaplicę y altaryą w niey czasy wiecznemi fundować, y kapłana, któryby tam ustawicznie rezydował, osobliwego mieć, do czego iżem sam za żywota mego przyjść y tego skutkiem wykonać nie mógł, tedy tę powinność na małżonkę moją wkładam, y onę tym testamentem ostatniey woli mey obowiązuję, aby tysiąc kop groszy litewskich z sumy pieniędzy od JW pana Jana Wolmińskiego, chorążego upitskiego y pani matki jegomości mnie winney wziewszy do ręku swych na tę fundacyę oddała, aby czasy wiecznemi nieprzerwanie zostało y trwało (…)”.
Żonie swej zapisał wojewoda majątek Słowiensk z folwarkiem Krażynem w dożywotne władanie, jak też w wieczyste folwark Góry pod Wilnem i kamienicę w tymże mieście. Synowej swej, Krystynie Strawińskiej, zostawił we władanie posiadłość w powiecie mińskim. (Z tekstu wynika, że syn Strawińskiego, a mąż Krystyny w tym czasie już nie żył. Dowiadujemy się też, że wojewoda miński miał brata rodzonego, starostę rohaczewskiego, posiadacza majętności Czerna w powiecie rzeczyckim. Folwark Żydziszki w powiecie trockim i inny dom w Wilnie zapisał Baltazar Strawiński swej bratowej Ewie Strawińskiej. Majątek Kietowiszki w tym że powiecie otrzymał pan Andruszowicz, krewny wojewody; Dudzicze w powiecie mozyrskim i inne posiadłości otrzymali inni krewni…
„Y na tom ostatniey woli mey testamentem ode mnie samego sprawiony daję y zostawuję pod pieczęcią y z podpisem ręki mey… Pisan w Mozyrzu roku 1632 miesiąca kwietnia 12 dnia”. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 264-1273).
Około roku 1633 często jest wzmiankowany w źródłach pisanych Strawiński, pieczętujący się herbem Doliwa. W 1635 roku do Ksiąg Głównych Trybunalnych w Wilnie wpisano następujące oświadczenie: „Ja, Krzysztof Chodkiewicz, kasztelan trocki, starosta mozyrski, dzierżawca wiszniewski, ratione starszęstwa małżeńskiego, a ja, Zofia Horska Chodkiewiczowa, kasztelanowa trocka, starościna mozyrska, małżonka jegomości, czynię wiadomo i zeznawam tym moim listem dobrowolnym (…) zapisem, iż co ja Zofia Horska Chodkiewiczowa została winna pewną sumę pieniędzy wielebnemu w Bogu xiędzu Woyciechowi Sokackiemu, plebanowi y altaryście zabrzezińskiemu, tysiąc kop groszy litewskich od wielmożnego nieboszczyka pana Baltazara Strawińskiego, wojewody mińskiego, pierwszego małżąka mego na tę kaplicę albo ołtarz Kościoła Zabrzezińskiego, fundowaną, legowaną y testamentem na wieczność zapisane, która to summa tysiąc kop groszy, iż jeszcze po dziś dzień nie oddana jest. Zaczem ja, Zofia Horska Chodkiewiczowa od tego nieboszczyka wojewody mińskiego, małżonka mego pierwszego, mając sobie zapisaną summę pieniędzy dwadzieścia trzy tysiące złotych polskich y dożywotne mieszkanie na majętności Słowiensku w powiecie oszmiańskim leżącey y testamentem warowaną, która to summa pieniędzy na Słowiensku będącą prawem wyderkafowym tym zapisem moim pod ten tysiąc kop, którem winna do kaplicy albo altarycy zabrzezińskiej, poddaję takowym sposobem (…).”
Dalej następuje szczegółowy opis, w jaki sposób kapłan kościoła w Zabrzeziu ma odbierać na raty i kwitować zapisane na altarię pieniądze. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 264-125).
Wśród osób, które urzędowo poświadczyły własnoręcznymi podpisami wniesienie tego listu do Ksiąg Trybunalskich, widzimy Piotra Strawińskiego, podstolego i deputata smoleńskiego, Samuela Korsaka, deputata połockiego i in. Krystyna Strawińska była żoną Jana Wacława Karskiego, słynnego rycerza polskiego, który walczył w obronie ojczyzny pod Cecorą i Chocimiem przeciwko Turkom, a w Inflantach przeciwko Szwedom króla Gustawa, a w czasach pokoju pełnił funkcje stolnika nowogrodzkiego (około 1638) oraz komisarza królewskiego w woj. kijowskim.
Zbigniew Strawiński, stolnik i deputat starodębski, manu propria podpisał w Wilnie 4 czerwca 1646 roku wyrok Trybunału Głównego w procesie majątkowym, między Aleksandrem Judyckim, starostą jaswońskim, a księdzem z Wilna Bartłomiejem Cieszyńskim. (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai, s. 470, Vilnus 1988).
W liście horodniczego starodubowskiego Tomasza Małachowskiego do wojewody trubczewskiego Aleksego Pleszczejewa (1 marca 1648 r.) dygnitarz polski komunikuje rosyjskiemu koledze: „Odpuszczam do ciebie poddanego jej mości pani Ewy Strawińskiej, Janowej Kuczyńskiej, podkomorzyny starodubowskiej, z sioła Hrymiacza mianowicie chłopa Michajła Karpowicza”. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 153).
Chodziło o załatwienie pewnych spraw związanych ze zwrotem długu przez jednego z moskiewskich poddanych. Ze skarg stolnika czernihowskiego Stanisława Gulczewskiego wynika, że taktyka nasyłania bandyckich band na pogranicze polskie była świadomie realizowana np. przez wojewodę Jurija Bariatynskiego, przez kniazia Jurija Dołgorukowa. Nocne rajdy, podczas których mordowano chłopów ukrainnych (w jednym z listów podano nazwiska ofiar – Czołnienko, Oleksiejenko, Żelezniczenko, Mikitienko i in.), wybierano miód z uli, a ule rozbijano (w ten sposób niszczono bardzo ważną gałąź gospodarki ówczesnej), palono dworki drobnoszlacheckie, miały na celu zarówno rozchwianie ekonomiczne pogranicza polskiego, jak i sianie zamętu psychicznego, zastraszanie, budzenie niepewności wśród miejscowej ludności. Gdy na skutek tych działań ktoś ginął, ktoś wyjeżdżał do spokojniejszych miejsc, następowała powolna infiltracja a potem i otwarty zabór spustoszonych ziem ukrainnych. Przy tym dygnitarze moskiewscy w ciągu kilku stuleci uprawiający ten proceder, ani razu do niego się nie przyznali. (Patrz: Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 110-115 i inne).
W 1648 roku elekcję króla Jana Kazimierza m.in. podpisali: Zbigniew Strawiński w imieniu województwa smoleńskiego, Mikołaj Skirmont Strawiński od powiatu kowieńskiego oraz Krzysztof i Trojan Strawińscy z województwa wileńskiego. (Volumina Legum, t. 4, s. 100, 102).
Trojan Strawiński, podsędek powiatu oszmiańskiego, Julianna Strawińska, Maksymilian Strawiński, stolnik starodubowski, Izabela Strawińska (właścicielka majątku Sławienska w powiecie oszmiańskim), inni przedstawiciele tego rozgałęzionego rodu wielokrotnie figurują w dokumentach dworu Sławienskiego z lat 1654-1677, przechowywanych w dziale rękopisów Centralnej Biblioteki AN Litwy w Wilnie (f. 264-127).
Interesujący jest testament jednej z przedstawicielek tej rodziny, pochodzący z roku 1656: „W Imię przenaswiętszey Tróycy Oyca, Syna y Ducha Świętego. Amen. Ja, Felicyjanna Górska Kazimierzowa Strawińska, podkomorzyna Starodubowska, podwoiewodzina Witebska, oznaymuię tym moim testamentem ostatniej woli mojey, iż, będąc ia przy małżonku moim pierwszym, godney pamięci, jegomości panu Krzysztofie Osipowskim, rotmistrzu woiewództwa Witebskiego, zamku witebskiego, wzięta w więzienie do Hospodarstwa Cara Jehomościa Alexia Michałowicza wszystkiey Rusi y postradawszy pomienionego małżonka mego, który z utrapienia więzienia zachorowawszy w horodzie Jarosławiu, śmiercią z tego świata zszedł, a ja, pozostała w ciężkim siroctwie, daley w ssyłkę do Kazani y Swiayska posłana będąc y lat niemal pułtora na wdowim stolcu siedziewszy, gdzie tu w Swiaysku żyiąc, z przeyrzenia boskiego y z wolą, poradę ichmościów panów przyjaciół moich, tu w tymże więzieniu ze mną będących, poszłam w stan święty małżeński za jegomość pana Kazimierza Strawińskiego, który, żyjąc ze mną y za powstaniem powietrza morowego, w tymże horodzie Swiayskim śmiercią z tego świata zszedł, zostawiwszy mnie obrzemieniałą potomkiem, a za żywota swego, z miłości swey małżeńskiey przeciwko mnie, testamentem swoim zapisał mnie y potomkowi swemu, ze mną spłodzonemu, maiętność lenną, w Siewierszczyźnie leżącą, Jakowlewicze nazwaną, a osobliwie summy swoie pieniężne, to iest, mnie samey złotych trzy tysiące polskich na zastawie maiętności, Moszkowa nazwaney, w woiewództwie Witebskim leżącey, u jegomości pana Jana Osipowskiego od Sieliszcz będące, y rydwan swóy z dwoygiem sukna iednym fiałkowym, po złotych piętnastu łokieć, z sznurami iedwabnemi, a drugim turkusowym, y z cugiem koni do tego rydwanu, w testamencie wyrażonemi. A potomstwu swemu, ze mną spłodzonemu, iesli syn albo córka będzie, tedy zapisał dwa tysiące złotych, które u xiążęcia jegomości pana Jana Sanguszka, woiewodzica Witebskiego, na wsiach od majętności Smolańskiey, Rudniki, Szyrkowszczyzna, Kakowczyn nazwanych, ieden złotych tysiąc, a od samey xiężney jeimości Anny Radziwiłówny Janowey Sanguszkowey na wsi Krubiazyn, drugi złotych tysiąc.
Miał przy tym srebro swoie, miednicę z nalewką, lichtarzów parę z szczypcami, garnuszek, solniczkę. a ieśliby się ten potomek nasz nie uchował y śmiercią zszedł, tedy y te dwa tysiące złotych u xięstwa ichmościów, na wsiach wyrażonych będące, y te pomienione srebro swoie mnie, w wolną moią dyspozycyą, zapisał. Przytym y insze legacye swoie na kościoły y różne pobożne uczynki, za duszę swą, na chwałę Bożą, uczynił… Zaczym y ia, po dwuch małżonkach moich zostawszy się tu w więzieniu y w utrapieniu ciężkim, y złożona będąc chorobą, w którey y potomka, z godney pamięci, jegomości panem podkomorzym, małżonkiem moim, nie donoszonego postradać musiała. Nadto, w niebezpieczeństwie będąc od morowego powietrza, z którego naostatek y czeladki mey pozbywszy, a iednak przy zupełnym zmyśle, pamięci y rozsądku zostając… takową czynię dyspzycyę y tak obiaśniam wolę moią…”
Ze względu na bardzo obszerny tekst testamentu zaznaczmy tylko, że przeznaczyła Felicjanna Strawińska większą część swych majętności synowi Rafałowi i córce Krystynie, mieszkającym wówczas na Witebszczyźnie. Jednocześnie wszelako nakazywała, iż wykonawcy jej woli, czyli syn i córka: „maią kupić plac w Witebsku y dom pobudować, y tam siedm wdów lub sierot ubogich chować y onych zawżdy prowidować, aby odzienie y wychowanie maiąc, obecnie przy kościele mieszkając, za duszę moią y zeszłych obydwu małżonków moich Pana Boga prosili. Gdyby zaś dzieci miały umrzeć, tedy ta wszytka majętność, kleynoty, złoto, srebro, szaty y rzeczy ruchome, wszytkie na kościół oyców Jezuitów collegium Witebskiego zapisuię (…). Osobliwie ciż oycowie Jezuici, z teyże summy, maią studentów ubogich, którzy by w szkole nauk wyzwolonych y muzyki uczyli, tak wiele prowidować, iakoby litanie o Nayświętszey Pannie w kościele, za duszę moią, gdy iuż będzie po szkołach, w wieczór, każdego dnia śpiewali…” (Istoriko-juridiczeskije matieriały, t. 21, s. 330-338).
Franciszek Strawiński (zm. 1669), kolejno cześnik, stolnik i wojski starodubowski, później sędzia grodzki piński, brał czynny udział w walkach z najeźdźcą moskiewskim w latach 1654-1661, podobnie jak Maksymilian Strawiński, stolnik starodubowski. Ich posiadłości zostały przez moskiewskich najeźdźców rozgrabione i spalone.
Nie pomagało często i całowanie krzyża na wierność carowi, o czym świadczy list czołobitny szlachty oszmiańskiej do cara Aleksieja Michajłowicza z kwietnia 1658 r., z którego wynika, że i tych, kto przysiągł na wierność Moskwie, grabiono, sieczono, zamykano w więzieniach, „obierano i znieważano”. (AOZR, t. 5, s. 104, Petersburg 1853).
Inaczej zachowywały się oddziały Rzeczypospolitej.
Wojska litewsko-polskie po wzięciu miast moskiewskich nie urządzali rzezi, kto chciał odejść do swego kraju, bywał puszczany wolno, kto wolał zostać, zostawał. (Por.: AOZR, t. 3, s. 268).
Przy tym nikogo nie zmuszano do przysięgi na wierność królowi polskiemu.
Trojan Strawiński, podsędek oszmiański, figuruje w roku 1670 w aktach Głównego Trybunału Litewskiego jako członek zarządu tego miasta. (Akty izdawajemyje…, t. 15, s. 255).
Jan Władysław Poczobut Odlanicki wspomina w Pamiętnikach o roku 1673, kiedy chorągiew jego przebywała w Worniach na Żmudzi: „Gdzie tegoż dnia, nigdy niespodziewanie, podczas dobrej myśli, ująwszy się o krzywdę pana Stanisława Szykiera, zwadziłem się z panem Florianem Strawińskim, podsędka oszmiańskiego [Trojana Strawińskiego przyp. J.C.] synem a towarzyszem drugiej chorągwi usarskiej zeszłego jegomości pana hetmana. Którego przy wielkiej burdzie y pocięciu, zaciołem trzy razy w obie ręce w jedną raz, w drugą dwa razy, na com potem mocno w obozie przebeczał.” (Jan Wł. Poczobut Odlanicki Pamiętniki, s. 182, Warszawa 1987).
Po paru tygodniach musiał Poczobut solennie Strawińskiego przepraszać, by nie wpaść w niebezpieczne tarapaty: „Miesiąca augusta dnia 12, będąc w Wilnie przejazdem, zagodziłem pana Strawińskiego, dawszy mu złotych pięćset, za co chwała Bogu, bo mię nieustannym okrył był dekretem na garło i na łapanie”. (tamże, s. 184).
Dodajmy, że Florian Kazimierz Strawiński, towarzysz chorągwi husarskiej W. Gosiewskiego, był m.in. podstarościm oszmiańskim, skarbnikiem i stolnikiem starodubowskim. Znalazłyby więc radę na stolnika oszmiańskiego.
Maxymilian, chorąży starodubowski, oraz Florian, skarbnik starodubowski, Strawińscy w 1674 roku podpisali sufragację króla Jana III Sobieskiego. Ignacy Strawiński, podkoniuszy W. Ks. Litewskiego, w 1674 r. złożył podpis na konstytucji sejmu ekstraordynaryjnego warszawskiego. (Volumina Legum, t. 8, s. 87).
Kazimierz Strawiński, podkomorzy starodubowski, w 1677 został przez sejm warszawski wciągnięty na listę osób od ponad 20 lat przebywających w niewoli moskiewskiej (Volumina Legum, t. 5, s. 261).
W 1675 roku ziemianin króla jegomości Ziemi Żmudzkiej Aleksander Piotrowicz Budryk i jego żona Benedykta Dowgiellanka ustąpili prawem zastawnym dwie włoki majętności Piwowary w Ziemi Żmudzkiej panu Rafałowi Strawińskiemu. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 32-93).
2 marca 1679 roku Jan III Sobieski podpisał przywilej, w którym stwierdzał, iż: „mając wzgląd na wygnańców województwa Smoleńskiego, powiatu Starodubowskiego y części województwa Połockiego – nadaje im grunta z dóbr królewskich własnych i pozwalam je – po comissyey y wydzieleniu przez commissarzów naszych ze wszystkiemi poddanemi, robotami, domami, gruntami, puszczami, lasami, łąkami, karczmami, dworami y ze wszystkiemi przyległościami (…) trzymać, używać y wszelakich sobie przymnażać przybytków dotąd, aż do dóbr swoich, w województwie Smoleńskim, w powiecie Starodubowskim y w części w-wa Połockiego będących, wrócą.”
Nie mieli jednak już nigdy tam wrócić, tylko ich potomkowie przemaszerowali tamtędy w roku 1812.
W 1680 roku Strawińscy i Żabniewscy toczyli spór graniczny przed sądem ziemskim oszmiańskim, o czym pisał Jan Wróblewski w liście do biskupa smoleńskiego Aleksandra Kosowicza 8 września tegoż roku. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 43-26 478).
Maciej Strawiński, pieczętarz w-wa trockiego, figuruje w księgach trockiego sądu ziemskiego pod datą 20 kwietnia 1682 r. (Akty izdawajemyje…, t. 31, s. 472).
Z 20 czerwca 1689 roku zachował się następujący zapis w księgach trockiego sądu ziemskiego: „My, ja Jan, strażnik województwa Trockiego, y Leon Strawiński, ociec z synem, obiedwie osoby za jedną, a jedna za obie ręcząc, czyniemy jawno y wyznawamy sami na siebie tym naszym dobrowolnym zastawnym zapisem, donosząc do wiadomości każdemu, komu by o tym teraźnieyszego y na potym będącego wieku ludziom wiedzieć należało, o tym, na naszą własną potrzebę wzieliśmy, pożyczyliśmy y gotowey rękodayney summy do rąk naszych odliczyliśmy złotych osmset polskich monety w W. Ks. Litt., bez braku ydącey, u ziemian y tatar województwa Trockiego kniazia Józefa Sienkiewicza y małżąki onego kniehini Fatmy Aziulewiczówny Józefowey Sienkiewiczowey. W którey to summie osmiu set złotych polskich zawiedliśmy y zastawiliśmy pewne grunta y sianożęci, odłączywszy od majętności naszey wieczystey, nazwaney Poporcie Korsakową w Trockim Województwie leżącey, to jest wprzódy nazwane ogrody, niw trzy gołe, bez żadnego zasiewku, z sianożęciami y lasami przy tych niwach będącemi, przy tym sianożęć nazwaną Eyszabole z lasami, trzecią sianożęć nazwaną Mikeykiszki y Podegimy, które z zaroślami leżą między gruntami okolicy tatarskiey Sienkan y okolicą Ganusancami, na lat sześć nierożdzielnie po sobie ydących. a tey zastawie zaczyna się termin w roku teraźnieyszym 1689 w dzień świętego Jana Krzciciela (…). A jeślibyśmy na przypadającym terminie tych gruntów y sianożęci nie okupili, summy tey wszystkiey osmiuset złotych polskich razem, a nie ratami, nie wyliczyli, tedy od sześciu lat do sześciu w spokoynym dzierżeniu mieć y trzymać wolni y mocni będą. Wolni tedy y mocni będą ich mościowie pan Sienkiewicz y pani małżonka onego tymi gruntami y sianożęciami władać, szafować, zasiewać, kosić, ku naylepszemu swemu upodobaniu postępować (…). I na tośmy dali ten nasz dobrowolny zastawny zapis z podpisami rąk naszych… Pisan w Poporciach, roku 1689, miesiąca Junii 20 dnia…” (Akty izdawajemyje…, t. 31, s. 492-494).
W 1692 roku Rafał Strawiński otrzymał w zastaw za 200 złotych długu od Aleksandra Budryka dwóch chłopów pańszczyźnianych Gieczajtisa i Petrajtisa („Gieczajcia i Petrajcia”). (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 32-109).
Florian Kazimierz Strawiński, stolnik starodubowski, (zm. po 1695) był m.in. właścicielem dóbr Postawy Dołże w powiecie oszmiańskim; Jan Strawiński, skarbnik trocki i starodubowski (zm. ok. 1720), dóbr Kuciewszczyzna; Franciszek Strawiński dóbr Wysokie. Maksymilian Strawiński, stolnik starodubowski, (1699) miał za żonę Judytę Waszkiewiczównę. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 264-1338).
Jan Strawiński podpisał 6 marca 1698 r. instrukcję szlachty w-wa Wileńskiego na sejm pacificationis. (Akty izdawajemyje…, s, 345).
* * *

Folwark Trzeciakiszki w województwie wileńskim około roku 1700 był własnością Leona Bazylego Strawińskiego, a następnie jego syna Jana Strawińskiego, strażnika trockiego; wówczas też folwark ten odkupiony został za 10 tysięcy złotych przez Zofię Kierdejównę Krzysztofową z Żywca Komorowską, kuchmistrzynię W.Ks.L., i przekazany Nowicjatowi księży Jezuitów w Wilnie razem z gruntami w Rezgunach, Legaciszkach, Rostynianach. (CPAH Litwy w Wilnie, f. D A, rok 1700, nr 46, s. 521 522).
Opisanie góry Trojeckiej w Wilnie z 1701 r. podaje: „Udawszy się od murów i sklepów zrujnowanej cerkwi św. Piotra, wlewo graniczy ogród klasztorny, parkany i dom (…), który teraz w possessyi jego mości pana Franciszka Strawińskiego, wojskiego starodubowskiego, mającego za sobą Tomkiewiczównę”…
Strawiński, starosta starodubowski, figuruje w jednym z listów nieznanego autorstwa z 12 stycznia 1707. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 43-25904). W sierpniu 1729 roku jeden z sejmików miał rozpatrywać spór panów Strawińskich z sąsiadami (tamże f. 43-26417).
Jan Rafał Strawiński, podstoli bracławski, w lipcu 1726 roku sprzedał Sokielom swe dziedziczne dobra w Księstwie Żmudzkim: Sujany, Tyrkitaycie, Miłoszaycie, Rymbiszki, Walęczaycie, Gęsiukolna, Użperladzie, Salet, Małagórka i in. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 273-1536).
Zachował się tekst testamentu Jana Strawińskiego z 21 maja 1731 roku, co prawda pogryziony przez insekty, ale przechowywany nadal w dziale rękopisów Biblioteki AN Litwy, (f. 273-3901), w którym czytamy: „Punkta ostatniey mey woli w roku 1731, miesiąca maja 21 przeze mnie Jana Rafałowicza Strawińskiego przy zupełnym rozumie czynione.
Primo, aby obrzędem katolickim ciało moje grzeszne było pogrzebione przy Kościele Żorańskim, za które pogrzebienie leguję jmć xiędzu plebanowi tynfów piętnaście na ubogich y na pozwony tynfów pięć.
Secundo, od jmci pana Marcina Jokiela, porucznika gondyńskiego, należących mnie sto dwadzieścia tynfów względem zastawnego młyn sławney pamięci jmci panu Andrzejowi Strawińskiemu, porucznikowi retowskiemu, od jmci pana Raczkowskiego, a mnie po bracie rodzonym z podziału successive należących, z których to 120 tynfów jmci xiędzu plebanowi żorańskiemu, jako wyż wyrażono jest (…).
Tertio, a z reszty sta tynfów leguję na kościoły święte po tynfowi, do Kościoła Retowskiego na msze święte tynfów piętnaście, do Kościoła Twerskiego na msze święte tynfów piętnaście, do Kościoła Telszewskiego oyców Bernardynów tynfów piętnaście, do Kościoła Kalwaryjskiego także na msze święte tynfów piętnaście, do Kościoła Kulewskiego na msze święte tynfów piętnaście, a dziesięć tynfów. Które to 120 tynfów jmć pan Marcin Jokiel podług swego wydanego słowa u przy swoich wielkich obligacyach bez żadney prolongacyi y zawodu sumienia swego ma wypłacić.
Quarto, z podziału naszego między braciey mnie dostała skrzynia zielona, okowana, bardzo subtelney roboty (…) sążniową deponowaną u jeymości pani bywszey bratowey mojey Andrzejowey Strawińskiey, a teraźnieyszey Antoniney Burniewiczowey, leguję jeymości pani Klarze Jerzyney Nagurskiey, strażnikowey połockiey, która skrzynia za rekwizycyą ma być oddana. u teyże jeymości pani Burniewiczowey druga, śrzednia, skrzynia jest, teyże samey jeymości pani Antoniney Burniewiczowey daruję oraz pierzyny dwie y poduszek dwie także daruję.
Quinto, stolik okrągły snicerskiey roboty na czas wyproszony zostaje u jmci pana Józefa Alexandrowicza, na co y karta jest, daruję jmci panu Jerzemu Nagurskiemu, strażnikowi połockiemu. Szafa krajana pokojowa, zostająca u jmci pana Stanisława, rodzonego (brata) mego, temuż samemu leguję. (…). Pisan w Żoranach (…). Jan Rafał Strawiński ręką swą (…).”
Tekst tego testamentu został wpisany do ksiąg magdeburskich Księstwa Żmudzkiego przez Aleksandra Jerzego Billewicza.
Pan Strawiński, podstoli starodubowski, figuruje w liście Antoniego Micuty do Hrehorego Sadkowskiego z 2 marca 1730 roku w związku z pewnym sporem majątkowym. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 43-26185).
Florian Strawiński, pisarz grodzki słonimski, w roku 1739 otrzymał za długi od Krzysztofa Morosza, stolnikowicza trockiego, w tymże powiecie wsie Czeszejkowszczyzna, Kilejki i inne.(tamże, f. 273-3385). Żona Floryana Strawińskiego Helena pochodziła z domu Dąbskich. (tamże, f. 273-3052).
Stolnik starodubowski Strawiński figuruje w liście Petrusewicza do Sandkowskiego z 22 maja 1730 r., z którego dowiadujemy się, że pan stolnik wybierał się w tym czasie do powiatu słonimskiego i Grodna. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 43-26253). W dziale rękopisów Centralnej Biblioteki AN Litwy w Wilnie (f. 43 26385) zachował się list Ignacego Strawińskiego z 2 lutego 1746 roku z Mińska do jego „stryja dobrodzieja”, poświęcony bieżącym sprawom gospodarczym, pisany w polszczyźnie gęsto przetykanej łacinizmami.
W 1754 roku Michał Strawiński, targowiczanin, poseł starodubowski, zerwał, korzystając z prawa liberum veto, sejm w Warszawie.
9 września 1755 roku w Wilnie, w Głównym Trybunale Litewskim toczyła się sprawa Antoniego Strawińskiego, sędziego ziemskiego starodubowskiego, z panem Antonim Tarassowskim, horodniczym kowieńskim, który nie chciał zwrócić długu 2656 złotych polskich. Stracił więc na rzecz Strawińskiego część swych posiadłości. Wyrok m.in. podpisał Franciszek Darewski Weryha, starosta połocki, marszałek Trybunału Skarbowego Wielkiego Księstwa Litewskiego. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 273-457).
Inny przekaz z tegoż okresu donosi: „Roku 1759, miesiąca Julii 27 dnia, process wielebnego jego mości xiędza Antonina Lubeckiego Kniażewicza, zakonu św. Bazylego Wielkiego, opata trockiego, officjała generalnego Biało-Russkiego, tak nomine suo, jako tez nomine totius religionis, solenissime żałował y manifestował się na wielmożnego jego mość pana Thadeusza Strawińskiego, oboźnego y woyta trockiego, (…) o zabranie gruntów w polu, placów w mieście Trockim z ogrodami, o wybicie (…) z onych, jako też o pochwałki różne publiczne na zdrowie y życie y substancją ludzi, item o zabranie ostrowów, Meylowszczyzny za Zwierzyńcem z sianożęciami, puszczą, z gruntami, lasami oraz folwarku, od xiężny jej mość i Neledinskiej pod Wieliczkowem zacząwszy od miasta, z gruntami, lasami, sianożęciami, połami nadanego, y za Wieliczkowem wieczysto przydanymi gruntami, similiter z polami, lasami, sianożęciami, y o granice poruynowane ex situ fundi opactwa trockiego y o inne pretensye różnemi laty, miesiący y dniami, jezior y jazów zabranie…” (Archeograficzeskij Sbornik Dokumientow, t. 5, s. 25-26).
Ksiądz Strawiński z Wilna figuruje w liście Leona Borwińskiego do architekta Kossakowskiego, pisanym w Rosieniach 6 sierpnia 1761, a dotyczącym budowy Kościoła Kalwaryjskiego. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 43-24635).
Strawiński, wojski starodubowski, w 1764 roku był posłem na sejm koronacyjny w Warszawie od tegoż powiatu. (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewódzka w Rzeszowie, dział rękopisów; Rk-3, k. 273).
Jedna z gałęzi rodziny Strawińskich około połowy XVIII wieku posiadała kamienicę w Wilnie w rejonie ulic Wielkiej, Dominikańskiej a Szklanej (Akty izdawajemyje…, t. 9, s. 400).
Ignacy Strawiński, wojski i konsylarz powiatu starodubowskiego, podpisał w 1764 roku akt konfederacji generalnej warszawskiej (Volumina Legum, t. 7, s. 62). Onże, jak też Michał i Tadeusz Strawińscy, stolnikowie starodubowscy, oraz Jan, rotmistrz powiatu kowieńskiego, poseł od województwa smoleńskiego, jak również Florian, poseł powiatu słonimskiego, Strawińscy złożyli podpisy pod elekcją ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. Tenże ostatni, Florian Strawiński, pisarz grodzki, w 1766 r. na mocy uchwały Komisji Skarbowej W. Ks. L. mianowany został na pełnomocnika do uregulowania długów kahału żydowskiego miasta Pińska.
Sejmik szlachecki powiatu starodubowskiego 25 sierpnia 1766 roku polecał posłom udającym się do Warszawy: „Trigesimo primo. Summa imieniowi wielmożnych ichmość panów Strawińskich, przez antecessorów ich na woynę Moskiewską za panowania nayiaśnieyszego króla imci Stefana Batorego, constitutione anni millesimi quigentesimi nonagesimi quinti approbowana, aby sukcessorom imienia tegoż do komissyi skarbowey wielkiego xięstwa Litewskiego pro recognitione y zapłacenia odesłana była, domówią się iaśniewielmożni ichmość panowie posłowie”. (Akty izdawajemyje…, t. 8, s. 398).
Teodor Strawiński (Strawieński) w 1771 roku nabył od Jana Hryniewskiego majątek Komarowszczyzna w powiecie oszmiańskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 772).
Hieronim Strawiński, magister filozofii, wydał w roku 1772 w drukarni Akademii Wileńskiej „Propositiones ex universa philosophia sub auspiciis serenissimi tribunalis Magni Ducatus Litvaniae…” (K. Čepiené, J. Petrauskiené, Vilniaus Akademijos spaustuvés leidiniai, s. 438, Vilnius 1979).
* * *

27 listopada 1771 roku warszawski „Monitor” donosił: „Dnia trzeciego listopada, dowiedziawszy się król jegomość o niejakiej słabości księcia Czartoryskiego, kanclerza wielkiego litewskiego, umyślił go nawiedzić wieczorem, z małą, jako zwykł, dworu swojego asystencją. Z wrodzonej albowiem serca swojego litości, nierad trudzić służących sobie, małą pospolicie obchodził się ich liczbą, gdy kogo prywatnie w Warszawie nawiedzał. Ułanów nawet swoich, kolejno usługi odprawujących, uwalniał często od tej powinności, mając wzgląd na inne ich prace i trudy. Jakoż i tego czasu nie miał ich przy sobie.
Gdy tedy po nawiedzeniu księcia kanclerza litewskiego w szczupłej, jako się rzekło, liczbie dworu swojego, między dziewiątą i dziesiątą godziną wieczorną powracał do siebie ulicą Miodową, albo jak drudzy nazywają Kapucyńską, wypadło niespodzianie z zasadzki 40 konnych ludzi, z których jedni na Kapitulnej, drudzy na Koziej uliczce, a inni pod Zygmuntem, udając mową moskiewską, że są Kozakami, taili to przed przechodzącymi, czym byli. Ledwie król jegomość wjechał między pałace księcia biskupa krakowskiego i pana Branickiego, hetmana wielkiego koronnego, alić zaraz jedni z Koziej uliczki dworzan królewskich atakować strzelaniem zaczęli, drudzy z Kapitulnej wypadłszy karetę oskoczyli i zatrzymali, dając ognia tak do karety samej, jako forysia i koni. Już kareta kilka razy była przestrzelona, już jeden z hajduków jego broniących był z pistoletu zabity, drugi szablą ciężko raniony, już i futro, w którym król jegomość siedział, było kulą przeszyte, sam jednak od tak gęstych postrzałów szwanku nie odniósł żadnego. Widząc jednak oczywiste swoje niebezpieczeństwo, wysiadł z karety, ale go zbójcy zaraz porwali i odebrawszy szpadę, ciągnęli go między końmi przez kilkaset kroków. W tym nieludzkim i cale dzikim z nim obchodzeniu się jeden ze złoczyńców zmierzywszy się z pistoletu do samej głowy mu strzelił; ale go i tam opatrzność najwyższa zasłoniła tak dalece, iż z tego strzelania król jegomość nic więcej nie poczuł, jak tylko gorącość w tym głowy miejscu, koło którego kula przeleciała.
Dawszy więc pokój strzelaniu, czy to że nie mieli już wtenczas pistoletów nabitych i czasu do ich nabicia, czy to z innej jakiej przyczyny, zaczęli króla jegomości szablami okładać. Futro, które miał na sobie, sprawiło to, że te ich cięcia innej szkody na ciele nie uczyniły, jak tylko siności na nim pozostałe, lubo tak gęste były, że znaków od nich na futrze poczynionych zliczyć prawie nie można. Raz jednak cięto go w wierzch głowy tak mocno, że na niej została znacznie szeroka rana i kość poruszona, chociaż niezbyt głęboka. To wszystko działo się w owym nieludzkim króla jegomości szarpaniu i ciągnięciu, między końmi. W tym tak godnym politowania stanie król jegomość zostający te tylko do nich ze zwykłą łagodnością swoją mówił słowa, jako jeden pozostały przy karecie lokaj słyszał i wyświadczył; „Nie szarpcież mnie, już ja sam pójdę tam, gdzie chcecie, wszak jestem w waszych rękach”.
Tymczasem owi złoczyńcy, chcąc pośpieszyć swoją ucieczką, przymusili króla jegomości wsiąść na konia, bez kapelusza, bez butów, w trzewikach tylko i pończochach jedwabnych; a przybywszy ku okopom, które miasto otaczają, zaczęli przebywać fosę. Co gdy i król jegomość uczynić był przymuszony, koń pod nim dwa razy związał się i nogę złamał. Musiał tedy król jegomość na innego przesiąść się konia, a w tym razie futro z niego spadło i tam zostało. Przebywszy okopy błąkali się po polu, sami nie wiedząc, dokąd się udać mieli. Noc ciemna i strach przy tym, aby nie byli poścignieni, tak ich zmieszał, iż nie mogli pomiarkować, dokąd im dążyć należało. Przetoż chcieli jak najprędzej ze swoją zdobyczą umykać, ale im bardziej się spieszyli, tym się bardziej mieszali. Nieświadomi położenia miejsc okolicznych wpadali często i z końmi w bagna, przetoż częścią piechotą, częścią konno coraz dalej pomykali się. Co gdy i król jegomość czynić z nimi musiał, uwięził swój trzewik w błocie i tam go zostawił; a tak o jednym trzewiku już musiał iść dalej. Na koniec widząc owi złoczyńcy, że ich bezbożne zamysły oporem idą, a z drugiej strony bojąc się wpaść w ręce moskiewskie, poczęli bardziej o sobie niż o królu myśleć. Jakoż wkrótce na różne rozpierzchli się strony; znali albowiem to dobrze, iż w większej gromadzie prędzej postrzeżeni być mogli”.
„Monitor” opisuje zamieszanie, jakie powstało w Warszawie na wieść o porwaniu Stanisława Augusta, nocleg królewski w młynie, następnie cudowne króla ocalenie, i na koniec dodaje: „Co się tycze wyznania owego herszta złoczyńców, to tylko od niego dotąd wiemy, iż jest oficerem od komendy Pułaskiego, że ten i jego i innych dwóch oficerów namówił i posłał na wykonanie tej bezbożności, która się stała. Na koniec powiedział, iż się nazywa Kosiński, rodem z województwa krakowskiego; ale to imię on sobie niesłusznie przywłaszczył. Jest wielu, którzy go zdawna znają i wiedzą, że jest człowiekiem podłego urodzenia z Wołynia. Drugi zaś i trzeci herszt, nazwiskiem Strawiński i Łukawski, którzy spółkowali z Kosińskim w tej imprezie szkaradnej, jeszcze nie są pościgani. Z tych pierwszych Strawiński przed rokiem z ręki królewskiej jałmużnę odebrał, a teraz mu taką się bezecnością wypłacił”.
Cóż to był za reprezentant zacnego rodu szlacheckiego, co ważył się podnieść rękę na monarchę, omal nie wpakował mu kuli w łeb? Wydaje się, że chodzi o Stanisława Strawińskiego, patriotę, konfederata barskiego, który uważał, że król, który frymarczy narodowym interesem Polski, jest zdrajcą i jako taki musi być potraktowany z całą surowością. Profesor Ludwik Erhardt pisze: „Tajemnicza to postać i niewiele o niej wiadomo. Od początku przystąpienia do konfederacji związał się z Kazimierzem Pułaskim i już w sierpniu 1770 roku wykazał niemałą odwagę przybywając w przebraniu do Warszawy i jakoby wręczając Stanisławowi Augustowi prowokacyjny akt detronizacji, uchwalony przez Generalność. W cztery miesiące później znów znalazł się w stolicy i przybrawszy postać ubogiego szlachcica zbliżył się do króla, który mu przez rękę Ryxa, swego kamerdynera, dał dziesięć dukatów w złocie jałmużny. Nawiązał tu różne znajomości i zdobył dokładne informacje o królewskich zwyczajach, które pragnął był poznać opracowując swój zamiar uprowadzenia Stanisława Augusta. On to bowiem był autorem tego planu, a po uzyskaniu zgody Pułaskiego i Generalności, dobrał sobie jeszcze dwóch oficerów, Walentego Łukawskiego, rotmistrza zakroczymskiego i Jana Kuźmę, nazywającego siebie Kosińskim, i objął dowództwo spisku. Owego wieczoru 3 listopada 1771 roku Strawiński z gromadą swoich ludzi stanął przy ulicy Kapitulnej, czuwając nad wykonaniem zamiaru. Dał rozkaz Kuźmie, aby ten, porwawszy króla, zaraz po przebyciu okopów zwrócił się drogą ku Wiśle, gdzie będzie nań z silnym oddziałem oczekiwał, aby królewskiego jeńca do Pułaskiego odprowadzić. Stało się przecież inaczej. Dobrze pomyślany plan nie powiódł się, czy to przez pomieszanie spiskowców, czy też przez zdradę Kuźmy…”
Gdy Strawiński zorientował się, że jego wielkie przedsięwzięcie zakończyło się fiaskiem, schronił się w częstochowskiej fortecy, która była wówczas głównym gniazdem Pułaskiego i wojsk konfederacji, stamtąd zaś co rychlej udał się za granicę. Raz jeszcze przecież dał dowód niemałej odwagi. Gdy na wiosnę 1773 roku rozpoczął się proces 34 spiskowców (z tego 27 sądzono zaocznie), w którym początkowo całą winę za usiłowanie królobójstwa próbowano obciążyć Strawińskiego, ten pokryjomu przekradł się do Wilna i pod bokiem władz ogłosił manifest, naświetlając prawdziwie swoją rolę w spisku i zamiary. Stwierdził tam, wbrew oświadczeniom Pułaskiego, że związał się z nim jeszcze na Litwie, w roku 1769, dla obrony wiary katolickiej. Że targnął się nie na życie, lecz na osobę lichego i obojętnego króla – za wyraźną dyspozycją najważniejszych komendantów – na pojmanie ogólnego nieszczęścia w osobie królewskiej. Że pozostawał pod rozkazami Pułaskiego, że Pułaski miał oczekiwać go z wojskiem koło Wolborza i Rawy. Deklarował tam również, że jeśli sąd „zechce dla przykładu naprawdę ukarać wszystkich sprawców konfederacji barskiej, to on, rotmistrz starodubowski, przyrzeka na poczciwość nieskazitelnego charakteru rycerskiego przybyć na miejsce i tę pamiątkę nieśmiertelnych prac dla ukochanej ojczyzny ponoszonych krwią swoją przypieczętować”.
W tymże dokumencie Stanisław Strawiński obszernie się przedstawia jako prawnuk Jana, strażnika województwa trockiego, wnuk Leona Bazylego, miecznika trockiego, a syn Franciszka Tadeusza, także miecznika trockiego, Strawińskiego.
Wyrok sądu sejmowego z 2 września tegoż roku głosił, że: „Bezecni Kazimierz Pułaski, Stanisław Strawiński i Walenty Łukawski powinni być nie tylko pozbawieni honorów i czci, lecz i ciała ich jako narzędzia sromotnej zbrodni okrutnym karom poddane być muszą, przeto chociaż za tak wielką zbrodnię na kary o wiele większe i surowsze zasłużyli, za wstawieniem się Królewskiego Majestatu u naszego sądu, skazujemy zostającego w więzieniu Walentego Łukawskiego i zbiegłych Kazimierza Pułaskiego i Stanisława Strawińskiego na karę śmierci przez ścięcie. Ręce przy drogach publicznych i po niejakim czasie spalone, ciało zaś po ścięciu rozćwiartowane, spalone i na wiatr rozwiane”.
Łukawskiego wkrótce ścięto na Rynku Starego Miasta i pozostał on właściwie jedną z kilku zaledwie ofiar, które ręka ówczesnej sprawiedliwości była w stanie dosięgnąć. Kuźmę chroniło królewskie słowo jemu to wszak Stanisław August zawdzięczał swe ocalenie. Skazano go tylko na banicję, wyjechał więc do Włoch, korzystając z dożywotniej pensji przyznanej mu przez króla.
Pułaski, naznaczony piętnem królobójcy, długo tułał się po Europie, aż wreszcie wyjechał do Ameryki i spokój wieczny znalazł pod Savannah. Strawiński natomiast uciekł do Rzymu i pod cudzym nazwiskiem wstąpił do zakonu. Za czasów Księstwa Warszawskiego powrócił do kraju, został proboszczem w jakieś parafii dawnego województwa augustowskiego i tam umarł. Zostawił pono pamiętnik, w którym szczegółowo opisał był swój udział w konfederacji. Rękopis ten pozostawał w ukryciu „w rękach nieznanej rodziny w Wielkim Księstwie Poznańskim”.
* * *

Jak głosi odnośny przekaz, 27 lutego 1782 roku, na urzędzie grodzkim słonimskim zasiadali: pan Antoni Jan Kobyliński, wojski i podstarości sądowy powiatu słonimskiego; jaśnie wielmożny imci pan Ignacy Strawiński, podkoniuszy Wielkiego Księstwa Litewskiego, oraz pan Stanisław Połubiński, łowczy powiatu słonimskiego. (Akty izdawajemyje…, t. 14, s. 191).
W roku 1774 w księgach Głównego Trybunału Litewskiego w Wilnie figurują Ignacy Strawiński, strażnik trocki, i Antoni Strawiński, pisarz grodzki trocki.
A. Tyzenhauz 23.III.1776 pisał do króla, że podstoli Strawiński robił „molimina przy egzekucji dekretu”, niejako sabotując tym samym wykonanie wyroków sądowych. (Patrz, S. Kościałkowski, Antoni Tyzenhauz, t. 1, s. 206, Londyn 1970).
W XVIII wieku często odnotowywani byli Strawińscy ze żmudzkiego odgałęzienia. „Jegomość pan Ignacy Strawiński, chorąży powiatu retowskiego xięstwa Żmudzkiego”, figuruje w księgach rosieńskiego sądu ziemskiego jako urzędnik około roku 1782. (Akty izdawajemyje…, t. 24, s. 166, 182, 183, 317).
Pan Strawiński, mieszkaniec zaścianku Strybie w wojtowstwie girańskim płacił za wygon 8 złotych polskich czynszu w roku 1784. Także w okolicach wsi Bubiany wojtowstwa klibowskiego, starostwa retowskiego mieszkał szlachcic Strawiński. (Akty izdawajemyje…, t. 25, s. 510, 519).
Zachował się (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 32-202). list fundacyjny z 30 lipca 1792 roku, w którym czytamy: „Antoni Strawiński, chorąży powiatu retowskiego Xięstwa Żmudzkiego, wszem wobec y każdemu z osobna, komuby o tym teraz y w potomnych czasiech należało (wiedzieć, wiadomo czynię tym moim dobrowolnym wieczysto funduszowym dokumentem czyli zapisem, iż ja, mając dobra moje wieczyste ziemskie w Xięstwie Żmudzkim w powiecie retowskim sytuowane, Gilogiry nazwane, w części od antecessorów via successionis na mię spadła, w części zaś przeze mnie samego przykupione y nabyte, w aktualney possesyi mojey będące, wolne, żadnemi długami nie obciążone, na zawdzięczenie darów Boskich, któremi nikczemne staranie moje pobłogosławić, poprzeć y opatrzyć raczył, umyśliłem y dobrowolnie determinowałem się pomnożyć chwałę Jego Nayświętszą, a tym samym zbawienie dla duszy mojey przez ufundowanie altaryi przy parafialnym Kościele Retowskim.
Jakoż dopełniając istotnie taką moją determinacyą, szczególnie z gorliwości y obowiązki chrześcijańskich pochodzącą, na fundusz tey altaryi leguję na potomne czasy y niniejszym dokumentem zapisuję talarów bitych tysiąc bez naymniejszego sukcesorów moich pokrzywdzenia… Którey to przeze mnie fundowaney altaryi jako fundator żądam chcę y obieram za naypierwszego altarystę jmć xiędza Selwestra Kucewicza ad presens wikarego retowskiego przez lat szesnaście kontynuo przy tymże Kościele mieszkającego, z nauk i cnoty, statku y pobożności życia przykładnego (…)”.
Fundował też pan Antoni Strawiński dom mieszkalny w Retowie dla altarysty i postanowił, że jego synowie i dalsi potomkowie będą łożyli na utrzymanie kolejnych kapłanów. Dla siebie natomiast zastrzegał, „aby w dzień uroczystości Świętego Antoniego Padewskiego, jako patrona na chrzcie mi danego przed ołtarzem jego co rok msza święta była śpiewana…”
W dziale rękopisów Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie (f. 633) przechowywane są listy z końca XVIII wieku księdza Melchiora Strawińskiego oraz porucznika wojsk narodowych Michała Strawińskiego.
Wincenty Strawiński, podstarosta słonimski, 15 stycznia 1791 roku pozwany został przed sąd wileński za przywłaszczenie dóbr Iwaszkiewicze w powiecie słonimskim, należących do jego sąsiadów Głuszyńskich. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 273-3509).
Dziwna to była sprawa, bo wiadomo, że w 1730 roku Michał ze Skrzynna Dunin Głuszyński, stolnik wołkowyski, sprzedał Iwaszkiewicze Florianowi Strawińskiemu, pisarzowi słonimskiemu. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 273-3377).
Procesowali się Strawińscy nawet z Radziwiłłami, o czym donosi m.in. z 1797 roku. „Replika ze strony jaśniewielmożney pani Franciszki z xiążąt Radziwiłłów Sołtanowey, bywszey marszałkowey nadworney W. X. L. w imieniu męża swojego za plenipotencyą procedującey przeciwko jaśniewielmożnym panom Strawińskim, exstarościney y exstarościcom sądowym słonimskim.” (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 22 114a).
Gdzieś w końcu XVIII wieku Strawińscy i Kiborttowie zostali powołani przed sąd powiatowy w Rosieniach z powodu tego, iż zabrali majątek Budryki w Księstwie Żmudzkim, należący do Kuzminowiczów (tamże, f. 32-303).
* * *

Folwark Nakryszki ze wsiami Nakryszki, Nowiki, Romanowicze, Chobodki, Monczany; folwark Porzecze ze wsiami Porzecze i Rusaki; folwark Pieratowszczyzna ze wsiami Pawłowszczyzna i Chwiniewicze oraz Mirowszczyzna (wszystko w powiecie słonimskim), duże połacie puszcz oto co należało do Strawińskich jeszcze w 1803 roku. Później majątek się powoli wykruszał; nie w ostatniej kolejności przez powtarzające się sekwestry. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 381, z. 19, nr 1107).
Strawińscy, którzy pozostawali w powiecie trockim w XIX w. posiadali m.in. majątek Szukiszki.
Drzewo genealogiczne zatwierdzone przez heroldię wileńską w 1847 roku przedstawia sześć pokoleń jednej z gałęzi rodu (1. Władysław Michał, 2. Józef, 3. Ignacy, 4. Erazm, 5. Adam, 6. Kazimierz Erazm). Druga gałąź (Adam, Stanisław, Władysław, Michał, Sylwester) siedziała na Galwieniskach. Trzecia natomiast (Władysław Michał, Jerzy, Jan, Józef, August, Józef) gospodarowała na rodowym majątku Naborowszczyzna. Spokrewnieni tu byli m.in. z Białkowskimi, Szturami, Hekendorfami. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 10, nr 358). Rotmistrz kowieński Antoni oraz regent grodzki wileński Kazimierz Strawińscy figurują na liście szlachty powiatu trockiego z roku 1809.
Zachowały się fragmenty korespondencji tych Strawińskich z archiprezbiterem K. Niezabitowskim z roku 1811. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 32-80). W 1811 roku ksiądz Strawiński miał otrzymać, dzięki sprzyjaniu Tyszkiewiczów, plebanię smilgowską. (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 12-4685). Ale wystąpili ostro przeciwko temu Karpiowie, sąsiedzi panów Strawińskich.
W 1819 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość pięciu gałęzi Strawińskich, siedzących w powiecie trockim, 43 osoby.
Wincenty Wilhelm Strawiński, wicemarszałek powiatu słonimskiego, 6 lipca 1814 roku sprzedał Kasperowi Ostromęckiemu majętność Iwaszkiewicze (Dział rękopisów Biblioteki AN Litwy, f. 273-2846).
W dziale rękopisów Centralnej Biblioteki Akademii Nauk Litwy w Wilnie przechowywany jest (f. 29; LRK-283) dokument o następującym brzmieniu: „Woysko Polskie. W Warszawie, dnia 9 marca 1815 roku. Wincenty Korwin hrabia Krasiński, jenerał dywizji, naczelny dowódca Gwardyi Polskiey, jeden z komendantów Legii Honorowey, Krzyża Woyskowego y Orderu Św. Stanisława kawaler etc, etc.
Zaświadczam jako jaśniewielmożny Pan Kazimierz Strawiński był w Gwardyi honorowey Litewskiey przy Nayjaśnieyszem Cesarzu Napoleonie officerem, z firmanu w roku 1812 w Wilnie, i w teyże Gwardyi odbył kampanię w roku 1812, w którym był wzięty w niewolę podczas reyteradyi pod Kownem. Generał hrabia Krasiński”.
W grudniu 1819 heroldia wileńska potwierdziła rodowitość szlachecką Kazimierza Antoniewicza Strawińskiego, marszałka powiatu trockiego, z synem Władysławem; Wincentego Wilhelma, marszałka powiatu słonimskiego, z synem Adamem; Jana, chorążego powiatu słonimskiego, z synami Adamem i Stanisławem; oraz Maurycego z synem Józefem. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1006, s. 99).
27 lutego 1826 roku heroldia w Wilnie potwierdziła rodowitość Donata Aleksandra Strawińskiego z powiatu rosieńskiego (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1012, s. 86).
Od 1827 roku na rozkaz cara pod tajnym nadzorem policji znajdował się ziemianin Adam Strawiński, zamieszkały w swym majątku Mirowszczyzna na Grodzieńszczyźnie koło Nowogródka. Jednak aż do 1829 roku policja nie zauważyła w jego zachowaniu się niczego podejrzanego. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 1, z. 3 cz. 52, nr 540).
Pod nadzór policji trafił młody człowiek za udział w patriotycznym polskim stowarzyszeniu „Zorzanie”, działającym w Wilnie, Białymstoku i Swisłoczy.
7 sierpnia 1829 roku były marszałek szlachty powiatu trockiego Kazimierz Strawiński, zamieszkały w majątku Poniemunie powiatu wiłkomierskiego zwrócił się z następującą prośbą do Komisji Wywodowej Wileńskiej: „Familia moja Strawińskich, mianowicie ojciec mój Antoni, ze mną, jego synem, Kazimierzem oraz z dwoma jego synami, a mojemi rodzonemi braćmi Hieronimem Erazmem dwóimiennym i Damazym niemniej z bratem swoim rodzonym Tadeuszem i z dwoma jego synami Jakóbem i Tomaszem tudzież z trzema swemi synowcami, z brata rodzonego Józefa pochodzącemi, wywiedziona została w Deputacyi Wywodowej Szlacheckiej jeszcze w roku 1798 grudnia 31 dnia, jak akta Deputacyi świadczą. Z tych wszystkich wywiedzionych pozostałem w życiu tylko ja sam jeden; inni wszyscy, a nawet i ich potomkowie wymarli. Nadto z drugiej gałęzi taż familia Strawińskich w powiecie słonimskim i wołkowyskim w Guberni Grodzieńskiej mająca od dawna swe dobra dziedziczne, jako to Ignacy, podkomorzy litewski, ojciec, Floryan, starosta sądowy słonimski, i Wincenty, sędzia ziemski słonimski, a potem wicemarszałek, oraz wnukowie Ignacego a synowie Floryana Jan, potem chorąży słonimski, i Maurycy, potem prezydent ziemski słonimski, wywiedzeni zostali w Deputacyi Wywodowej Szlacheckiej Wileńskiej przed odłączeniem Guberni Grodzieńskiej w roku 1800 junii 21, jak żurnał tejże Deputacyi Wileńskiej świadczy i zapisani są w księdze w swojej Deputacyi Guberni Grodzieńskiej, a zatem, gdy obie te gałęzie niepotrzebnie i bez wiedzy wprowadzone zostały do dekretu Deputacyi Wywodowej 1819 grudnia 24 przeto mam honor prosić Kommissyi, ażeby raczyła z dekretu tego te obie gałęzie z nowo narodzonemi potomkami do tych gałęzi należącemi wyeliminować”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2828).
Strawińscy, podobnie jak ich sąsiedzi Zalescy, Kuczewscy, Rudominowie, Ogińscy i in. zaciągnęli się pod sztandary powstania w 1830/31 roku.
W 1831 roku władze carskie podjęły decyzję o konfiskacie na rzecz skarbu części majątku Mirowszczyzna, leżącego w powiecie słonimskim, a należącego do ojca powstańca Adama Strawińskiego. Przy czym do opisu czyli inwentaryzacji majątku mianowano miejscowych szlachciców Domejkę i Korsaka. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 31, z. 2, cz. 11, nr 76).
Z dokumentów policyjnych dowiadujemy się, że powstaniec miał babcię imieniem Franciszka Barbara z Wołodkowiczów Strawińska, matkę Franciszkę, ojca Jana, braci Maurycego i Jana. Strawińskiemu seniorowi surowo zabroniono udzielania jakiejkolwiek pomocy synowi, który po klęsce powstania ukrył się we Francji.
Adam Strawiński po amnestii cara w 1833 roku powrócił do ojczyzny, wraz z żoną zamieszkał w majątku Mirowszczyzna powiatu słonimskiego, przy ojcu. Przez kilkanaście lat znajdował się pod tajnym nadzorem policyjnym (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, op. 1840, nr 174, s. 63-64).
W 1834 roku ziemianin powiatu rosieńskiego Dionizy Strawiński miał trudności z potwierdzeniem swej rodowitości przez deputację wywodową szlachecką Guberni Wileńskiej, lecz jak się wydaje, je uzyskał. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 7, nr 455, s. 51-52).
Na liście szlachty Guberni Wileńskiej z 1839 r. figurują Maciej, Józef, Wincenty, Dionizy Feliks, Kazimierz, Stanisław Antoni, Feliks Jan, Romuald Apoloniusz i Leon Leopold Strawińscy. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 83, s. 20), zaś na liście szlachty powiatu trockiego z 1844 r. Andrzej i Stanisław Strawińscy. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 85, s. 51). Natomiast Wincentego Wilhelma, Adama, Jana Floriana, Stanisława, Maurycego, Józefa, Tomasza, Antoniego, Andrzeja i kilku dalszych Strawińskich z tegoż powiatu władze carskie w ogóle z listy szlachty skreśliły jako tych, którzy nie dowiedli swej rodowitości (tamże, s. 76-77).
Niektóre gałęzie rodu Strawińskich były szykanowane przez władze rosyjskie i miały trudności z potwierdzeniem swej rodowitości szlacheckiej (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 2520, s. 2-3).
Malwina i Stefania Strawińskie, mieszkające przy rodzicach w majątku Szczukszyki powiatu wileńskiego, od 1840 r. znajdowały się pod tajnym nadzorem policji za udział w ruchu konspiracyjnym. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, op. 1840, nr 174, s. 42).
W połowie XIX w. heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Augustyna Strawińskiego z powiatu trockiego oraz jego synów Ksawerego (lekarza w powiecie nowogródzkim) i Józefa (skarbnika powiatu telszewskiego). (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 110).
W 1844 roku heroldia wileńska odnotowała w powiecie trockim Wincentego, Wilhelma, Adama, Jana Floriana, Maurycego, Józefa, Tomasza, Ludwika, Antoniego, Andrzeja, Stanisława i szereg dalszych Strawińskich (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 18, s. 39, 62).
Jednocześnie bardzo znaczna gałąź rodu istniała na ziemiach ukraińskich, na Podolu.
Strawińscy herbu Sulima mieli liczne posiadłości na Żmudzi w powiecie poniewieskim, szawelskim, wiłkomierskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 708, z. 2, nr 725, 825, 846, 1752, 2055, 2812).
W połowie XIX wieku słynął na całą Kijowszczyznę pewien szlachcic imieniem Strawiński, który bardzo zręcznie, i to kilkakrotnie, obrabował Pieczerską Ławrę i parę innych świątyń prawosławnych, a gdy na śledztwie gubernator rosyjski począł go pouczać, że zamiast zużyć swe talenta na korzyść społeczeństwa, obraca je raczej na jego ruinę, dowodzić zaczął, że: „rząd to owszem jest niecnym rabusiem, co do nędzy doprowadza biedaków, ze skóry ich niemal obdzierając, on zaś rzeczywistą usługę oddaje ludzkości, puszczając w obieg martwe kapitały, które wiekami gromadzą się po klasztorach i świątyniach bez żadnego dla społeczeństwa pożytku”.
Otruł się w więzieniu ten „wolny ptak”, widząc, że nie dane mu już będzie na wolność wyfrunąć.
12 lipca 1857 roku w rzymskokatolickim kościele w Wornianach ksiądz Jan Bołądź ochrzcił dziewczynkę (ur. 9 maja tegoż roku w Szołmirach), nadając jej podwójne imię Moniki Ludwiki, córkę Ignacego i Felicjanny z Żylewiczów Strawińskich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 1481, z. 1, nr 1, zapis 51).
Jeden ze Strawińskich był w czasie Powstania Styczniowego przywódcą liczącego 600 osób oddziału insurgentów w powiecie słonimskim. Używał pseudonimu Młotek. (Archiwnyje matieriały Murawiewskogo Muzieja, t. 2, s. XLII i inne, Wilno 1915).
Wołkowyski wydział powiatowy rosyjskiego MSW 11 maja 1864 r. donosił do centrali, że Gustaw syn Adama Strawiński, dowódca powstańców, nie został odnaleziony w swym majątku Izabelino. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 970, z. 2, nr 15).
Po 1863 roku za polityczną nieprawomyślność w guberni kowieńskiej zwolniony ze służby został m.in. „koleżski registrator Kaspar syn Jana Strawiński, własności nie posiadający” (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, z. 1866, nr 181, s. 25).
Przez pewien czas w drugiej połowie XIX w. do Strawińskich należał majątek Zaduby, 21 wiorst od Grodna nad Niemnem ze znanym zakładem kurzenia gorzałki. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 30, z. 1, nr 5).
W grudniu 1864 roku heroldia petersburska potwierdziła rodowitość asessora koleżskiego Józefa Strawińskiego, właściciela majątku Naborowszczyzna w powiecie trockim Guberni Wileńskiej, żonatego z Natalią Hekendorf i mającego z nią synów Władysława (8 lat), Stanisława (6 lat), Franciszka (4 lata); córki: Józefę (3 lata) i Stefanie (2 lata).
W grudniu zaś 1866 roku tenże senat potwierdził rodowitość wdowy po Kazimierzu Strawińskim, Konstancji z Białkowskich, właścicielki majątku Szczukiszki w powiecie trockim, oraz jej siedmioletniego synka, trzyimiennego Adama Jana Stefana Strawińskiego. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 2828).
Materiały dotyczące doktora Marcina Strawińskiego z przełomu XIX-XX wieku znajdują się w dziale rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego (f. 1 - f. 48).
W 1896 roku Departament Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu potwierdził rodowitość Jana Eustachego, Adama Stefana Ksawerego, Ksawerego Tomasza, Władysława Stanisława i Antoniego Mikołaja (synów Stanisława Rocha Zenona, wnuków Adama Telesfora Edwarda, Strawińskich z Grodzieńszczyzny. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 4, s. 146).
Od XIX wieku Strawińscy stali się dobrze znani i wpływowi w życiu kulturalnym Cesarstwa Rosyjskiego i Polski.
Książę Piotr Dołgorukow (Rossijskaja Rodosłownaja Kniga, cz. 1, s. 39, Petersburg 1854) mówi o Strawińskich jako o rodzinie znanej w Polsce i Litwie jeszcze przed rokiem 1600, a więc należącej do starożytnej szlachty polskiej.
W XIX wieku znanymi lekarzami, autorami publikacji z dziedziny medycyny, byli Mikołaj i Władysław Strawińscy.
Cieniom i pamięci Adama Strawińskiego, swego przyjaciela, poświęcił Ignacy Chodźko opowieść Brzegi Wilii w słynnych swych Obrazach litewskich.
Konstanty Strawiński był w XX wieku profesorem Uniwersytetu Lubelskiego. Jednocześnie w Rosji znanych było kilku wpływowych intelektualistów, lekarzy, plastyków tego nazwiska.
Leopold von Ledebur (Adelslexicon der Preussischen Monarchie, t. 2, s. 496) pisze: „Strawiński (Wappen Sulima). Im Grossherzogtum Posen; 1836 ein Land- und Stadt- Gerichtsrat von St. zu Graätz (Buk)”.
Z tego rodu pochodził genialny kompozytor Igor Strawiński (1882-1971), autor baletów Ognisty ptak, Pietruszka, Święto wiosny i innych arcydzieł.

Ś


ŚLIŹNIEW herbu Ślizień. Rodosłownaja kniga Dołgorukowa błędnie podaje: „Ślizniewy. Wyjechali iz Niemiec. Nazwanije połuczili ot odnogo iz roda ich wyjechawszego, nazywawszegosia Andriej Ślizień”. (t. 2, s. 377).
Rosyjscy Śliźniewowie pochodzili niewątpliwie od litewskich Śliźniów herbu Korczak, Świat odmienny czyli Ślizień, o których H. Stupnicki podaje: „Dom Ślizieniów pochodzi z Siedmiogrodu, skąd przeniósł się Jędrzej Ratsza na Białą Ruś jeszcze za czasów króla Aleksandra. – Jan, w nagrodę dóbr zawojowanych przez Moskwę, otrzymał inne w powiecie oszmiańskim. – Hieronim, zginął pod Smoleńskiem. – Stefan, najprzód pisarz oszmiański, potem referendarz litewski i starosta krewski, towarzysz sławnej z zwycięstw usarskiej chorągwi Jana Sobieskiego, opisał batalię chocimską wierszem polskim”.
Mieli długą i sławną genealogię.
„W czasach Wielkiego Xięstwa Litewskiego ród ich liczył się i w wojsku, i na urzędzie... Więc komisarze ziemscy, podkomorzowie, podsędkowie i referendarze, marszałkowie przeróżnego autoramentu, chorążowie, namiestnicy, takoż i inne znaczne szarże... Znalazł się nawet wśród Śliźniów generał-major wojsk wielkiego Xięstwa... Poprzez ślubny kobierzec wiązali się Śliźnie z majętnymi i możnymi rodami w całym Xięstwie, jako to z Jacyniczami, Horaynami, Pietkiewiczami, Stachowskimi, Mieleszkami z Grodzieńszczyzny, od których pozyskali w wianie zasobne majętności, wśród nich Dziewiątkowicze, Ławno i Ostrowiec cum boris, lassis, aquis, rusticis dymisque, a dalej z Puciatami, Zienkowiczami, Kiersnowskimi, Czerwieńskimi, Rdutłowskimi, Światopełk-Czetwertyńskimi, kniaziami dawno-litewsko-ruskimi, z kim tam jeszcze”... (Antoni Gołubiew, Kazimierzówka).
Jan Dworzecki-Bohdanowicz w swym rękopiśmiennym dziele Herbarz szlachty litewskiej wywodzi ich z Niemiec, od słynnego Radszy, protoplasty wielu znacznych rodów moskiewskich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2782).
Samo zaś pochodzenie Radszy zostało ostatnio wyjaśnione przez naukę rosyjską jako serbskie, a więc lechickie. (Serbowie są wychodźcami z Wielkopolski).
W XVI wieku źródła archiwalne często wzmiankują o reprezentantach tego rodu.
Stefan Ślizień był podkomorzym słonimskim w 1578 roku.
Ziemianin Stanisław Walicki „pozwał był panią Śliźniową o wybicie gwałtowne ze spokoynego dzierżania gruntów zastawnych (...), o pobicie, poranienie y poczynienie szkód” w kwietniu 1582 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 36, s. 50-51).
Piotr Ślizień w 1600 roku był właścicielem majątku Horowieckiego na Mińszczyźnie. (Akty izdawajemyje..., t. 17, s. 174).
Aaleksander Ślizień, podstoli oszmiański, trukczaszy i sekretarz JKM w 1648 roku podpisał acta conventa na sejmie warszawskim. (Volumina Legum, t. 4, s. 96).
1 stycznia 1658 roku Aleksander Ślizień, stolnik oszmiański, podczaszy i sekretarz jego królewskiej mości, oraz żona jego Teodora z Mieleszków wnieśli do ksiąg ziemskich dziewiątkowickich zapis, którym nadawali księżom kościoła unickiego w miasteczku Dziewiątkowicze pewne dobra. Zarówno ówczesny proboszcz Jan Kuncewicz, jak i jego następcy mieli regularnie co roku dodatkowo otrzymywać od rodziny Ślizniów 10 beczek ziarna, 5 funtów wosku, 1 garniec wina itp. W zamian za to postulowali gospodarze majątku: „służba Boża śpiewana być ma, przypominając imiona Aleksandra y Theodory, y potomków ich, y zmarłych Aleksandra, Konrada, Chryzostoma, Urszuli, Krystyny, Michała, Ewy, Marianny, Heleny, Heliasza, Woyciecha, pana Boga prosząc, tak za nas żywych jeszcze na tym świecie, jako y za dusze zmarłych y poddanych, a osobliwie za wszystkich tych, którzy w czyśćcowych mękach zostając z pamięci ludzkiey wypadli”... (Akty izdawajemyje..., t. 11, s. 144-147).
Pieczętarz dziewiątkowicki Michał Ślizień zarejestrował ten wpis, a po kilku latach, w roku 1672 inny pieczętarz Stefan Jan Ślizień, razem z świadkiem Hieronimem Piaseckim i Samuelem Bychowskim, „dobrą szlachtą”, ponownie ważność tego zapisu potwierdził.
2 kwietnia 1699 roku Hanna Kantakuzianka, ksieni zakonu bazylianek w Mińsku, wydała Stefanowi Janowi Śliżniowi, pisarzowi ziemskiemu oszmiańskiemu, następujące zaświadczenie: „iż co godney pamięci pan Aleksander Ślizień, stolnik oszmiański, rodzic siostry zakonney panny Judyty Śliźniówny, schodząc z tego świata, na posag pięciu siostrom testamentem iako oyciec córkom, legował majętność Kostyki, w powiecie Oszmiańskim, leżącą, których posagów wszystkich córkom swym opłacanie zlecił imci panu Stefanowi Janowi Śliżniowi, pisarzowi ziemskiemu Oszmiańskiemu, synowi swemu, z pierwszego małżeństwa spłodzonemu, którego y opiekunem y exekutorem testamentem swym zostawił.
Tedy, gdy między inszymi siostrami, które za wolą Bożą świecki sobie stan obrały, siostra nasza zakonna panna Judyta Śliźniówna obrała sobie stan zakonny y służbę Boską, y już to z nami, uczyniwszy solenną professyą, panu Bogu służy, imć pan Stefan Jan Ślizień nie tylko jako bratiey rodzony, ale i iako opiekun przyrodzony y testamentowy, czyniąc dosyć woli rodzica swego, naprzód na młodość iey, którą w klasztorze trawiła, ważąc zawsze y koszt daiąc, potym na wyprawę zakonną, na sprawienie obłoczyn y według honoru domu swego, należytą uczynił expensę, y co nie tylko powinność kazała, na wyprawę złotych sześćset, ale co miłość braterska kazała, y więcey wydał. A zatym sprawiwszy professią y obłoczyny, y wydawszy wyprawę, w odzieży, pościółce, chustach y innych zakonnych potrzebach przez lat kilka, kwotę nam od posagu, pannie Judycie należącego, płacił. A na ostatek teraz trzy tysiace monet currenti do rąk moich, mnie Hanny Kanthakuzianki, ksieni klasztorney przy obecności wielebnych panien zakonnych wyliczył. Zaczym ia... pana Stefana Jana Śliźnia z odebranego posagu wiecznie kwituię”. W ten sposób rodzina Śliżniów ponownie stała się niepodzielną właścicielką całego majątku Kostyki. (Akty izdawajemyje..., t. 11, s. 303-306).
Stefan Jan Ślizień, stolnikowicz oszmiański, w 1667 figuruje w aktach Głównego Trybunału Litewskiego.
Aleksander Kazimierz Ślizień, stolnik oszmiański, figuruje w uchwale konfederacji generalnej warszawskiej z 1668 roku. (Volumina Legum, t. 4, s. 487). Około roku 1674 był sekretarzem królewskim.
Stefan Jan Ślizień, pisarz ziemski powiatu oszmiańskiego, figuruje w księgach sądu brasławskiego w 1700 roku. (CPAH Litwy w Wilnie, f. DA, r. 1700, nr 46, s. 209-216).
W tymże roku Benedykt Ślizień, krajczy starodubowski, zaskarżony został przez sąsiadkę, niejaką panią Staszkiewiczową o najazd i rozgrabienie folwarku (tamże, s. 223-224). Stefan Ślizień, starosta oszmiański, w 1703 roku został członkiem Rady Królewskiej. (Volumina Legum, t. 6, s. 53). Onże jako referendarz W.Ks.L., około 1710 roku posiadał w Wilnie na ulicy Jatkowej cztery kamienice. (Akty izdawajemyje..., t. 39, s. 348).
Andrzej Aleksander Ślizień, stolnik bracławski, i jego żona Anna z Kierkinów Śliźniowa w roku 1718 ofiarowali 5000 tynfów na kościół Narodzenia Najświętszej Panny Trockiej w Trokach. (Akty izdawajemyje..., t. 11, s. 407-409).
„Wielmożny jegomość, pan Józef Ślizień, jenerał-adiutant woysk cudzoziemskich wielkiego xięstwa Litewskiego” figuruje w księgach Głównego Trybunału Litewskiego w latach 1743-1747. (Akty izdawajemyje..., t. 20, s. 539-545).
Michał, Rafał, Tadeusz, Jan Śliżniowie podpisali w 1764 roku od powiatu starodubowskiego elekcję ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. (Volumina Legum, t. 7, s. 120).
Kazimierz Ślizień, sędzia trybunału głównego W.Ks.L. z powiatu starodubowskiego, szambelan jego królewskiej mości, generał-adjutant buławy wielkiej wojska W.Ks.L. zapisał w 1783 roku kościołowi unickiemu we wsi Kaziemierzowie, należącej do majątku Motyki znaczne sumy pieniędzy. Według dokumentów z 1812 roku Rafał Ślizień był właścicielem dziedzicznego majątku Dziedziłowicze na Mińszczyźnie. (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 364).
Do tejże rodziny należał majątek Mściż.
Józef Ślizień był komisarzem powiatu borysowskiego w 1812 roku po wyzwoleniu ziem Białej Rusi od wojsk rosyjskich. (Akty izdawajemyje..., t. 37, s. 209, 233).
W 1828 roku Rafał Śliziezń otrzymał od senatu i rektora Uniwersytetu Wileńskiego zaświadczenie o tym, iż jest studentem Wszechnicy: „Quum nobilis juvenis Raphael Joannis filius Ślizień, die X Septembris Anni MDCCCXXI in Civium hujus Caesarea Litterarum Universitatis Vilnensis numerum adscriptus, in Ordine Professorum scientiarum Ethico-politicarum Juri tum Romano, tum Criminali veterum et recentiorum gentium, tum Patrio, tum Ecclesiastico, Oeconomiae publicae, Historiae universali et Statisticae, nec non Statisticae et Diplomatiae Rossici Imperii, trium annorum spatio multam et assiduam operam dederit, atque in examinibus diligentiam suam et processus praeceptoribus suis adeo probaverit”... (CPAH Litwy w Wilnie, f. 721, z. 1, nr 835, s. 12).
Jedna z gałęzi rodu siedziała na dobrach Wolna w powiecie nowogródzkim. Z niej pochodził malarz Otton Ślizień. Matką jego była Aniela z domu Mackiewiczówna, ojciec miał na imię Jan. Miał jeszcze pięciu braci: Rafała, Mieczysława, Lucjana, Bolesława, Władysława. Rodzina szczyciła się długim rodowodem, znacznym miejscem w życiu kresowym. Drzewo genealogiczne, sporządzone w 1832 roku przez Deputację Wywodową Szlachecką w Mińsku, a przechowywane obok wielu innych materiałów, poświęconych dziejom tej rodziny w Historycznym Archiwum Narodowym Białorusi w Mińsku, przedstawia dwanaście pokoleń rodu, 54 osoby, od protoplasty Andrzeja zaczynając, a kończąc właśnie na Ottonie i jego braciach. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3008).
Maria Ślizień w 1898 roku posiadała dobra Nowe Dziewiatkowicze pod Grodnem. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 24, z. 3, cz. 85, nr 3611).

ŚWIATŁOWSKI herbu Paparona. Z tego rodu pochodził Włodzimierz Światłowski (1869-1927), historyk i ekonomista, profesor Uniwersytetu Petersburskiego.

ŚWIATOPOŁK-MIRSKI herbu własnego; wybitny ród arystokratyczny, wielce zasłużony dla Cesarstwa Rosyjskiego.

T


TACZANOWSKI herbu Jastrzębiec. O rodzinie tej wiadomo, że „jej protoplastą był Ścibor z Taczanowa, występujący w aktach grodu kaliskiego w roku 1437” (T. Żychliński Złota księga szlachty polskiej, t. 1, s. 327, Poznań 1879).
Spis szlachty Królestwa Polskiego (Warszawa 1851, s. 252) informuje o Taczanowskich herbu Jastrzębiec.
Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego z roku 1853 podaje: „Taczanowscy, w dawnem Województwie Sieradzkim. Jakób Taczanowski był dziedzicem dóbr Maków Stary i Nowy, Łabędzie oraz Miekolina w Województwie Kaliskim i Brzezia w Województwie Brzesko-Kujawskim, które w roku 1649 synowie jego: Jan, Samuel, Stefan i Franciszek, pomiędzy siebie rozdzielili, Mikołaj, łowczy sieradzki, w roku 1759 dobra Swince posiadał”.
W dawnych przekazach archiwalnych nagminnie spotyka się wzmianki o reprezentantach tego rodu. Tak np. 23 września 1741 roku ksiądz Stanisław Taczanowski, rektor kolegium jezuickiego brzeskiego, zwrócił się do Kahału Brześcia z listem: „Wam Panie Marku, y wam, szkolnikom wszystkim, przekazuję, abyście się nie ważyli moim iuryzdyczanom iakiey konfuzii czynić na przyszłe święta, ani żadnego przekleństwa na nich nie kłaść, gdyż ia eyrozumiałem z nich, że oni wszystko oddają, na co się obligowali, Izraelowi. Innych zaś składek waszych nie dozwalam, ani przekleństwa żadnego na ich kłaść w szkle waszey, bo przyidzie do tego, że im pozwolę sobie wystawić plotkę iaką, aby pokóy swóy mieli… Wyrozumiałem, że oddają, co powinni według obligów swoich, na co się obligowali Izraelowi, dl czago, żeby żadney napaści na nich nie było, w szkole waszey, przykazuję surowo”. (Akty izdawajemyje..., t. 5, s. 267).
Aleksander Taczanowski, łowczy sieradzki, 23 września 1764 roku obrany został przez posłów na konsylarza konfederacji generalnej koronnej. (dział rękopisów Publicznej Biblioteki Miejskiej i Wojewódzkiej w Rzeszowie, Rk-3, s. 172).
Z tego rodu znakomity ornitolog Władysław Taczanowski (1819-1890), autor m.in. fundamentalnego zdieła pt. Fauna ornitologiczna Wschodniej Syberii. (O nim patrz: Jan Ciechanowicz, Z rodu polskiego, t. 1, Rzeszów 1999, s. 181-194).

TALKO-HRYNCEWICZ herbu Dąbrowa. Z tego rodu pochodził Julian Talko-Hryncewicz (1850-1936), znakomity antropolog i etnograf, autor około 300 prac naukowych, m.in. Ludy Azji Środkowej (1909), Człowiek na ziemiach naszych (1913), Górale polscy jako grupa antropologiczna (1925), Muslimowie (1929).
Julian Talko-Hryncewicz zbadał w okresie 1877-1891 przeszło pięćset grobów i cmentarzysk w Zabajkalu i Mongolii na terenie około tysiąca kilometów kwadratowych. W Rosji jest uważany za tamtejszego wybitnego antropologa.

TALKOWSKI herbu Prawdzic i Aksak; byli tego nazwiska Polacy i Tatarzy polscy, ci ostatni zresztą przez małżeństwa z Polkami faktycznie byli także spolszczeni, pozostawali jednak często przy wyznaniu mahometańskim.
Protoplastą Talkowskich był tatarski murza Mustafa Milkomanowicz. Nazwisko wzięli od majątku Talkuńce w powiecie oszmiańskim, który król polski nadał im za wierną służbę. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 777; f. 391, z. 1, nr 776).
Później nabywali Talkowscy także inne posiadłości. W 1516 roku Zygmunt III nadał Bohdanowi Samsonowiczowi Talkowskiemu majętność Adamowszczyzna w powiecie trockim, skąd poszła potężna gałąź tej rodziny.
W księgach sądu kowieńskiego (18 stycznia 1595 roku) figuruje „ziemianin i tatarzyn hospodarski powiatu lidzkiego Ismaił Talkowski, pisarzewicz grodzki arabski, człowiek uczciwy, dobrze osiadły”. (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 31, s. 211).
Z innego zapisu dowiadujemy się, że małżonką jego była tatarska kniehini Ajsza Szachmancerówna. (tamże, s. 254).
We wrześniu 1645 roku księgi sądowe trockie donoszą, że kniaziowie Talkowscy byli właścicielami majętności Kołownar w Trokach i w pobliskiej wsi Sorok Tatar. (Tamże, s. 327-332).
Regina Talkowska Chasienowa Sielekiewiczówna figuruje w księgach sądu trockiego w zapisie z dnia 23 marca 1689 roku. (Akty izdawajemyje..., t. 31, s. 495).
Prócz wyżej wymienionych dóbr posiadali z pokolenia na pokolenie Kasymów i Dowbuszyszki w powiecie oszmiańskim, mieszkali też w okolicach Wilna (Świrany, Kiena) i Grodna. (Por. CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 10, nr 370 oraz Józef Wolf, Kniaziowie litewsko-ruscy, s. 642-643, Warszawa 1895).
23 września 1824 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość szlachecką dużej grupy panów Talkowskich zamieszkałych w zaścianku Kemeisze i Talkuńce na Grodzieńszczyźnie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 129, s. 67).
W zapisach archiwalnych z XIX wieku można znaleźć sporadyczne wzmianki o tych czy innych reprezentantach tego rodu. Tak np. młodsza akuszerka w Prużanach, pani Talkowska, po 22 latach nieprzerwanej pracy w 1840 roku przeszła na emeryturę, która miała wynosić 150 rubli asygnacjami rocznie. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 378, op. 1840, nr 702).
W lutym-marcu 1851 roku Osman Talkowski, zamieszkały w powiecie lidzkim, oskarżony został przed sądem przez mieszkańców tegoż powiatu Cypriana, Rozalię i Leopolda Kuźmickich oraz Konrada Aleksandrowicza o „bujstwiennyje postupki” czyli o chuligańską rozróbę. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 3061).

TAŃSKI herbu Nałęcz. Pochodzili z rdzennych ziem polskich.
Wywód familii urodzonych Tańskich herbu Nałęcz z 9 kwietnia 1789 roku podaje: „Wojciech Tański, urodzony z Stanisława Tańskiego, wedle świadectwa metryki chrztu w roku 1641 kwietnia 7 dnia w Kościele Parafialnym Dzierzgowickim zapisanej, dziedzicząc majętność jedną Rostki Kaptury w Ziemi Różańskiej w Koronie Polskiej, drugą Tańsk i Grzymki w Ziemi Ciechanowskiej sytuowane, synowi swemu Janowi Tańskiemu zostawił, który spłodziwszy dwóch synów to jest Macieja i Wojciecha, prawem darownym w roku 1722 septembra 25 datowanym wiecznością wyżej wymienione dobra zapisał.
Z których Wojciech Tański porzuciwszy ojczyste majętności osiadł w województwie Trockim, gdzie mieszkając dwóch synów Antoniego i Michała Mateusza binominis, dopiero z potomstwem wywodzących się spłodził”…
Heroldia wileńska na mocy przełożonych dokumentów uznała Mateusza Michała z synem Michałem Wawrzyńcem, regentem grodzkim powiatu trockiego, oraz Antoniego Tańskich „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” wnosząc ich imiona do 1 części Ksiąg Szlachty Guberni Litewskiej.
Inny wywód Tańskich tegoż herbu z 20 kwietnia 1789 roku bierze za protoplastę Walentego, też dziedzica Grzymków i Tańska, który „przeniósłszy się w Wielkie Xięstwo Litewskie dobra Zuchorany, Poporcie, Dajnów i folwark Szukowski w Województwie Trockim, niemniej Tańkowszczyznę, Sielce, Jakubowszczyznę, Szydłowicze w powiecie oszmiańskim sytuowane, prawem podzielnym od róźnych dziedziców ponabywał.
Tam zaś osiadłszy w Województwie Trockim z Anny Korsakówny dwóch miał synów Władysława i Michała wedle świadectwa testamentu wspomnianego Walentego Tańskiego roku 1647 februarii 1 datowanego… Michał Tański po oddaleniu się brata swego Władysława z Litwy, dziedzicząc przez ojca swego nabyte majątki, synów pięciu: Jerzego, Antoniego, Walentego, Kazimierza i Józefa spłodził,… z których Jerzy Tański spłodził synów czterech, to jest Mateusza, Michała, Stanisława i Antoniego”… Był on koniuszym województwa trockiego na mocy przywileju króla Jana III Sobieskiego z 10 kwietnia 1688 roku.
„Z liczby czterech synów Jerzego Tańskiego, Stanisław że miał syna Adama, który pierwiej był chorążym, później porucznikiem chorągwi Janczarskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego… Z niego urodzili się synowie Ignacy, Antoni, Michał i Józef”. Wszyscy oni zostali uznani „za rodowitą i starożytną szlachtę polską” i wpisani do pierwszej klasy ksiąg szlachty Guberni Litewskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 1-6).
Z tego rodu pochodził słynny lotnik rosyjski.

TARAKANOW herbu własnego; arystokratyczny ród rosyjski polskiego pochodzenia.


TARANOWSKI herbu Belina. Z tego rodu pochodził F. Taranowski, wybitny profesor prawa uniwersytetów w Petersburgu, Jarosławlu, Dorpacie, Charkowie, Symferopolu, Jekatierinosławlu, Odessie, Belgradzie; autor dzieł Wwiedienije w istoriju prawa Sławian, Istorija sierbskogo prawa, Sławianstwo kak priedmiet istoriko-juridiczeskogo issledowanija.

TARASOW herbu Lubicz i Taczała odmienna. Panowie Tarasowowie herbu Lubicz, siedzący na dobrach ojczystych w powiecie szawelskim na Żmudzi, byli potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 7).

TARATUCHIN. Mieli pochodzić od przybyłego do Moskwy szlachcica polskiego Olechny Taruty z Polski.

TARKOWSKI. Kasper Niesiecki (Korona Polska, t. 4, s. 306) zna tylko Tarkowskich herbu Klamry, pochodzących z województwa podlaskiego. Byli wszelako i inni, np. Tarkowscy herbu Cholewa, siedzący w powiecie bielickim Guberni Mohylewskiej na Białej Rusi. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 162).
Od XVI wieku nagminnie wzmiankowani przez źródła pisane.
Andrzej Tarkowski, szlachcic, służebnik kniazia Konstantego Zbaraskiego figuruje w roku 1589 w księgach trockiego sądu podkomorskiego. (Akty izdawajemyje…, t. 30, s. 35).
Kasper Tarkowski 12 października 1629 roku figuruje jako świadek w sądzie brzeskim na sprawie o podpalenie majątku Zabłocia.
W 1631 roku woźny sądu brzeskiego Kasper Tarkowski potwierdził fakt sprzedaży „na wieczność” przez Jerzego Ruckiego jego majątków Buczynianki i Wolki Brzostówki Maciejowi Rozbickiemu.
Szlachetnie urodzeni Paweł Podkrajewski i Wojciech Tarkowski z powiatu mielnickiego byli w październiku w 1636 roku świadkami przy oględzinach przez sędziego Jana Iwaskowica zamordowanego Mikołaja Stachowicza: „widząc ciało zabite y zamordowane, to jest rany na niem, głowa pobita asz się porozpadała, twarz y oczy wszystko posiniało, ręka lewa stłucona aż się kości w niey popadali, na prawej ręce nad łokciem raz siny krwawie zbroczony, plecy kijem pobite szkaradnie” etc. … (Akty izdawajemyje…, t. 33, s. 304-305).
26 listopada 1636 roku Jan Trzcieński, paroch kościoła unickiego w Kossowie, zaskarżył przed sądem w Drohiczynie szlachcica Józefa Tarkowskiego o to, iż z tłumem chłopów pijanych napadł na kościół, zbił służków i chorzystów, obraził godność samego kapłana: „protestatus est contra nobilem Josephum Tarkowski idque ex his quaerellis et injuriis, quod praefatus nobilis ductu perverso motus, non verendo paena, legum ob fractam immunitatem ecclesiae, zawoławszy chłopów z karczmy, protunc modo obligatiorio a se possidentae, rutenos in numero plus vel minus viginti, (…), podczas ruskiego święta dicti „upominków”, gorzałką et alio potu bene sopitos, wezwawszy y rozkazawszy sam z niemi simul nobilis, protestante recedente a sacrifico, ardentibus ad lucem altari candelis, wpadł do kościoła Kosowskiego armata manu z pistoletami, spodziewając się reprehendere scholares in ecclesia (…) et scomaticis affecit nobilis parochum.
W tym usłyszał, że dicti scholares metu percussi na kościelny pułap uciekali z choru, po śpiewaniu litaniey sam wpadł nobilis z chłopami na pułap kościelny y rozkazał, aby ich imali.
W tym protestans widząc tumultum, maximo cum dolore metu et lachrimis in praesentia plurimorum nobilium protestando in invasionem do plebaniey odszedł. Nie mitygował się jednak tym nobilis, widząc plebana dolore, metu et morbo affectum et debilitatum, ultra praecessito sam nobilis będąc na chórze czterem russinom co śmielszym na pułap kościelny kazał wpaść, którzy usłuchawszy wpadli. Scholares widząc periculum, in pinnaculum templi uszli, gdzie ich chłopi kosturami dosięgali nie bez urazy. Nie mogąc ich strącić, jednego z nich biorąc go drudzy infidem, zwiedli, scholaris confidendo fidei persvasionem descendit, obaczył scholaris post descensum machinationes adversas, noluit ultra progredi ante altare manus confidens Deo et immunitati ecclesiae flexae, vi scholaris a nobili arreptus a rusticis ductus ad parochiam causa administrandae alicuius praetensae justitiae”… (Akty izdawajemyje…, t. 33, s. 305-306).
Sebastian Tarkowski około 1644 był podstarościm mielnickim.
Stefan Tarkowski w tymże roku pełnił funkcje marszałka Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. (Akty izdawajemyje…, t. 20, s. 341).
Generosus Joannes Tarkowski, mieszkaniec wsi szlacheckiej Szankowo powiatu mielnickiego, figuruje w Regestrze wsiów parafiey Łosickiey w roku 1662 spisanym.
Andrzej Tarkowski znajdował się w sierpniu w 1672 roku wśród szlachty która się zamknęła na zamku Trembowelskim przed nieprzyjacielem (Turkami i Kozakami).
Florian Tarkowski, poseł województwa podlaskiego, w 1674 roku podpisał sufragację króla Jana III Sobieskiego. (Volumina Legum, t. 5, s. 159).
Stefan Tarkowski, miecznik bielski, w 1722 roku obrany został na pułkownika pospolitego ruszenia w Brześciu. (Akty izdawajemyje…, t. 4, s. 443, 449), w roku 1733 jest już sędzią kapturowym w-wa brzeskiego (tamże, s. 477), zaś w 1740 roku – kasztelanem województwa brzeskiego.
Benedykt i Walenty na Tarkowie Srebrnym Tarkowscy podpisali w 1764 roku od Ziemi Mielnickiej elekcję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. (Volumina Legum, t. 7, s. 128).
Teodor Tarkowski, kasztelanic brzeski, w 1772 występuje jako świadek w pewnej sprawie sądowej, z powodu czego imię jego uwiecznia się w zapisach ksiąg grodzkich. (Akty izdawajemyje…, t. 2, s. 338).
Ks. Baltazar Tarkowski w 1794 roku mianowany został przez T. Kościuszkę na członka Komisji Porządkowej Ziemi Stężyckiej powiatu garwolińskiego. Także inni członkowie tego rodu brali udział w ruchu. (por. Akty Powstania Kościuszki, t. 1, cz. 1, s. 274, 350, 447, Kraków 1918).
Genealogia rodu Wyszpolskich Tarkowskich herbu Klamry, oficjalnie zatwierdzona przez heroldię mińską 27 lutego 1817 roku, przedstawiająca cztery pokolenia (8 osób), za protoplastę bierze Kazimierza Wyszpolskiego Tarkowskiego, chorążego wyszpolskiego, rotmistrza województwa trockiego, dziedzica majątku Naruciany, który w 1764 roku przekazał w spadku swemu synowi Janowi. Ten z kolei pozostawił synów Jana (tytularny sowietnik powiatu słuckiego), Józefa (naczelnik tzw. milicji białoruskiej powiatu rohaczewskigo), Stanisława (major wołyńskiego pułku muskatierów wojsk rosyjskich).
Antoni miał synów Wincentego (ur. 1798), Aleksandra (ur. 1804), Hipolita (ur. 1807).
O innych reprezentantach rodu w archiwum mińskim danych nie ma, lecz najprawdopodobniej w rodzinie Tarkowskich stało się zasadą wstępowanie na służbę rosyjską. (Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3196).
Drzewo genealogiczne Tarkowskich z 1838 roku w Dworianskoj Rodosłownoj Knigie Witiebskoj Gubernii przedstawia siedem pokoleń rodu, 18 osób.
Wywód Familii Urodzonego Wyszpolskiego Tarkowskiego herbu Klamry z 1836 roku podaje, że: „użyty w tym wywodzie za protoplastę Kazimierz Wyszpolski Tarkowski jako aktualny szlachcic był zaszczycony rangą rotmistrza chorągwi wyprawnej województwa Trockiego i posiadał w temże województwie majętność Naruniany z poddanymi. Zapewnił o tym ordynans Księcia Michała Radziwiłła, hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego roku 1735 komendom wojennym dany, ażeby majętność Naruniany do urodzonego Kazimierza Tarkowskiego rotmistrza chorągwi wyprawnej województwa Trockiego należącą, wolna była od noclegu, wybrania furażu na wojska. Tenże Kazimierz Wyszpolski Tarkowski, rotmistrz, zostawił po sobie syna Jana, który osiągnąwszy po nim prawem naturalnego spadku majętność Naruniany z żoną Heleną z Witanowskich spłodził synów czterech: Antoniego, Józefa, Ignacego i Stanisława Tarkowskich”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1055, s. 79-80).
W 1844 roku Kowieńska Deputacja Wywodowa potwierdziła rodowitość szlachecką znacznego odgałęzienia rodu Tarkowskich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 3099).
Tarkowscy gnieździli się też na Podolu, gdzie nadano im szlachectwo rosyjskie za służbę wojskową. W 1892 roku byli jeszcze rodziną katolicką (Stanisław Dominik, Albert, Marian). (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec-Podolsk 1897, s. 137).
Z tego rodu pochodził znakomity poeta, o którym profesor Wolfgang Kasack pisał: „Tarkowski Arsienij Aleksandrowicz, 25(12).6.1907 Jelizawietgrad – 27.5.1989 Moskwa, poeta. W 1925-29 studiował na wyższych kursach literackich. W 1924-29 pracował w redakcji gazety „Gudok”, a w 1941-43 w gazecie armijnej „Bojewaja Triewoga”. Od 1932 przekładał głównie poetów klasycznych Wschodu. Tomik jego wierszy, będący już w druku, na skutek uchwały partyjnej z 1946 roku nie został wydany. W związku z tym pierwsze utwory ogłosił dopiero mając 50 lat. W ciągu następnych 25 lat oprócz wierszy, zamieszczanych w periodykach, opublikował 8 zbiorków poezji, m.in. Pieried sniegom 1962 (Przed śnieżycą, Ziemle – ziemnoje 1966 (Ziemi, co ziemskie), Wiestnik 1969 (Zwiastun), Zimnij dień 1980 (Zimowy dzień, obszerny tom pt. Izbrannoje 1982 (Poezje wybrane) oraz Ot junosti do starosti 1987 (Od młodości do starości), w którym uwzględnił wiele utworów, nie włączonych do poprzednich edycji. W tomiku Wołszebnyje gory 1978 (Czarodziejskie góry) zebrał przekłady poezji gruzińskiej. Wkrótce krytycy i historycy literatury uznali T. za jednego z najwybitniejszych współczesnych poetów rosyjskich. Mieszkał w Moskwie nie angażując się w bieżące życie literackie i rzadko uczestnicząc w zjazdach pisarzy. W 1966 złożył podpis pod petycją w obronie A. Siniawskiego i J. Daniela. Jego przekłady zostały wyróżnione nagrodami państwowymi Karakałpackiej ASRR (1967) i Turkmeńskiej SRR (1971). Pisał ponadto artykuły teoretycznoliterackie i recenzje. Poezja T. utrzymana jest w tradycji liryki filozoficznej F. Tiutczewa i A. Feta. Szczególnie bliskie więzy łączą ją z poezją akmeistów, a także B. Pasternaka i M. Cwietajewej. Unikał eksperymentów formalnych, właściwych sztuce awangardowej i dążył do maksymalnego wykorzystania możliwości poetyki klasycznej. Nawiązując do A. Błoka uważał, że jego zadaniem jest wzbogacenie harmonii świata poprzez poezję. Bogactwo obrazów i metafor nadaje jego wierszom wymiar wieloplanowy, umożliwiając nową interpretację takich wiecznych tematów jak sztuka, miłość, człowiek i śmierć. Punktem wyjściowym niektórych wierszy T. są konkretne sytuacje, lecz one wychodzą poza ramy czasu i przestrzeni i podobnie jak w wielu innych jego utworach czynią poetę pośrednikiem między przeszłością i teraźniejszością (nierzadko odwołuje się również do poezji antycznej). T. wierzy w magiczną moc słowa. Według niego „słowo prozaika tak się ma do słowa poety, jak eksperyment fizyczny do cudu” (1967). Dręczyła go niedoskonałość językowego wyrazu, niemożność pogodzenia sprzeczności i zjawisk wykluczających się. W dużym stopniu jednak osiąga w swej poezji upragnioną syntezę. Styl wierszy T. odznacza się dużą zwartością i lakonizmem. Szlachetność myśli poety koresponduje w nich z wielką kulturą formy.”
Profesor Florian Nieuważny w następujący sposób ocenia twórczość tego poety:
„Późne zamanifestowanie poetyckiej obecności Arsienija Tarkowskiego było swoistą sensacją; wcześniej twórca znany był jedynie jako wybitny tłumacz. Debiutancki tomik „Przed śniegiem” ukazał się dopiero w 1962 roku i natychmiast uczynił autora zjawiskiem bardzo ważnym, stanowiącym kontynuację tradycji symbolizmu i akmeizmu. Dostrzegano też w Tarkowskim rzecznika nowego klasycyzmu. Liryczny bohater znajduje się tu w teraźniejszości i historii jednocześnie, łączy w sobie makro- i mikrokosmos, dziedziczy doświadczenie ludzkości mając zarazem gorzką świadomość swoich ograniczeń, chce dochować wierności tradycji, doświadczając jej kruszenia i rozpadu. Tradycyjny rysunek wiersza pozwala słowu pełnić misję porządkującą, ujarzmia chaos formą; zarazem ostre załamania obrazowe, kontrasty semantyczne, zgęszczenia wizji nie pozwalają na przesadne namaszczenie, korygują gesty kapłana-demiurga w duchu wrażliwości współczesnego człowieka. Głęboki historyzm, dający poczucie nieśmiertelności, jest często podminowany lękiem, z kolei zagłuszanym poczuciem trwania – w słowie:
Tak kocham życie, tak się boję śmierci
Spójrzcie: jak jazgarz zaczynam się wiercić
W ręku rybaka. Jak prądem kąsany
Trzepocę się, gdym w słowo przemieniany.
(Przeł. Andrzej Drawicz)

Wewnętrzne bogactwo o złożoność poetyckiego świata Tarkowskiego, świata ujętego w klarowne, Puszkinowskie i Tiutczewowskie normy, dały wrażenie nawiązania do tradycji, z którą łączność osłabiło odejście Mandelsztama, Achmatowej i Pasternaka.”
W przewodniku po literaturze rosyjskiej XX wieku T. Klimowicza natomiast czytamy: „Tarkowski Arsienij Aleksandrowicz (1907-1989). Poeta. Zaczął pisać już w latach dwudziestych, ale debiutancki tomik Przed śniegiem pojawił się dopiero w roku 1962. Wcześniej Tarkowski był znany jedynie jako tłumacz. Nie było najmniejszej wątpliwości, iż ten w pełni dojrzały i ukształtowany twórca – jak pisała Eulalia Papla – „należy do dwudziestowiecznej wspólnoty klasycystów, nazwanej także „poezją kultury”. Kultura stanowi wspólny punkt odniesienia, wspólne miejsce – chciałoby się powiedzieć właśnie: loci communis – spotkania twórców o tak różnych biografiach poetyckich, jak T. S. Eliot, Iwaszkiewicz, Jastrun, Rymkiewicz, Herbert, Miłosz, Brodski... Powracają oni do źródeł europejskiej literatury – cywilizacji śródziemnomorskiej, czerpią inspirację z bogatego dziedzictwa przeszłości, z różnych epok i prądów. Wiersze Tarkowskiego wydają się proste: mocno zakorzenione w rosyjskiej liryce metrum, typowo poetycka leksyka, wyraziste i czytelne obrazy, logiczny tok wywodu. Jednak semantyka nie jest już tak przejrzysta. Powodem jest nasycenie materii wiersza elementami szeroko rozumianej kultury: antyku, mitologii, Biblii, historii, sztuki, a nawet nauk ścisłych (...) Kluczem do światopoglądowej postawy poety jest problematyka natury i kultury. Do niej prowadzą bądź są ich pochodną inne motywy i obrazy”. Nie sposób tu nie wspomnieć o koneksjach rodzinnych – Arsienij był ojcem znanego reżysera filmowego, Andrieja. W 1977 roku w jakimś peryferyjnym kinie leningradzkim obejrzałem jego znakomite „Zwierciadło” i do dziś słyszę głos poety recytującego swoje wiersze. Był to najwspanialszy hołd złożony ojcu przez syna.”
Jeśli chodzi o Andrzeja Tarkowskiego, to jedno z polskich opracowań przedstawia go jak następuje: „Urodził się 4 kwietnia 1932 roku we wsi Zawrażje nad Wołgą w obwodzie iwanowskim. (Ojciec, Arsienij Tarkowski, wybitny liryk, neoklasyk, porzucił rodzinę, gdy syn miał 4 lata). Od 1944 mieszkał w Moskwie, uczęszczał do szkoły muzycznej, w 1951-52 uczył się języka arabskiego w Instytucie Orientalistyki. W 1956-61 studiował w Państwowym Instytucie Filmowym WGIK w pracowni Romma. W 1962 zrealizował liryczne „Dziecko wojny” wg opowiadania Władimira Bogomołowa Iwan (Złoty Lew na XXII MFF w Wenecji, główne nagrody na festiwalach w San Francisco i Acapulco, nagroda Klubu Polskich Krytyków Filmowych w Warszawie, nagroda „Czarcia Łapa” w Lublinie, 1962-64). W 1961-65 powstał najwybitniejszy film Tarkowskiego „Andriej Rublow”, epicki obraz z okresu późnych wojen tatarskich o rosyjskim malarzu ikon, traktowany również jako ponadczasowa przypowieść o artyście przeżywającym stan religijnej iluminacji. W 1969 film uzyskał nagrodę FIPRESCI na XXII MFF w Cannes, w kraju przeleżał na półce aż do 1971. Główną rolę odtwarzał ulubiony aktor Tarkowskiego, Anatolij Sołonicyn, który wystąpił jeszcze w trzech kolejnych jego filmach, zrealizowanych przed 1982. W 1971-74 powstał film „Solaris” wg Stanisława Lema (nagroda Jury Ekumenicznego na XXV MFF w Cannes, 1971) i autobiograficzny „portret artysty z czasów młodości” pt. „Zwierciadło”. W 1978-79 powstał głośny „Stalker” wg powieści A i B. Strugackich, „Piknik na skraju drogi”, mroczna opowieść o Ziemi po katastrofie kosmicznej (Nagroda FIPRESCI na MFF Fantastyczno-Naukowych w Madrycie, 1981). W 1979 odwiedził Polskę; spotkał się z przyjaciółmi: Beatą Tyszkiewicz i Andrzejem Wajdą. W 1980 w czasie pobytu we Włoszech nakręcił dla RAI dokument „Tempo do viaggio” (Czas podróży). W 1982 wyjechał ponownie do Włoch. Wobec braku warunków do artystycznej samorealizacji w ZSRR (cierpiał tam również materialny niedostatek) zdecydował się od 1984 pozostać na emigracji; w 1985 otrzymał mieszkanie od władz Florencji. We Włoszech powstała elegijna „Nostalgia” (1983) o rosyjskim poecie zbierającym w Italii materiały do biografii XVIII-wiecznego kompozytora rosyjskiego. Bohater – podobnie jak sam reżyser – odczuwa na wygnaniu tęsknotę za krajem ojczystym, wyniszczającą jego umysł i ciało. Ponadto, jak to już było w „Zwierciadle”, w charakterze poetyckiego akompaniamentu Tarkowski wykorzystał w filmie wiersze swego ojca. W ostatnim roku życia Tarkowski chorował na raka płuc, leczył się w klinikach francuskich i niemieckich (leczenie opłaciła wdowa po Wysockim, Marina Vlady). Ostatni jego film „Ofiarowanie” – medytacja o artyście-odkupicielu, uznawana za testament reżysera – powstał w Szwecji (Nagroda FIPRESCI, Nagroda Jury Ekumenicznego i Specjalna Nagroda Jury w Cannes, 1986).
Zmarł 29 grudniaI 1986 w Paryżu, pochowany na rosyjskim cmentarzu w Sainte-Geneviéve-des Bois. Od 1995 w Moskwie odbywa się MFF „Stalker”, poświęcony obronie praw człowieka i obywatela. W Polsce w 1999 opublikowano pierwsze w świecie pełne wydanie jego „Scenariuszy i Dzienników” z lat 1970-86.”

TARNOWSKI herbu Leliwa; ród rosyjski (1691) pochodzenia polskiego.
Rosyjskich Tarnowskich wywodzi Miłoradowicz od Józefa, szlachcica polskiego, potomka kasztelana krakowskiego Spicymira (t. 2, cz. 6, s. 194-195).

TATISZCZEW herbu własnego. Panowie Tatiszczewowie z województwa połockiego byli w XVIII-XIX wieku potwierdzani w godności szlacheckiej także przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 13).

TENDETNIKOW-LASKOWSKI herbu Dąbrowa. Panowie Tendetnikowowie-Laskowscy, siedzący na dobrach ojczystych w powiecie poniewieskim na Żmudzi, byli w XIX wieku potwierdzani w rodowitości szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 708, z. 2, nr 3422).

TERNAWSKI herbu Sas; ród rosyjski polskiego pochodzenia.

TERNOWSKI herbu Sas; znani w Małopolsce, następnie też w Rosji.

TICHORSKI herbu Dwa Węże; ród rosyjski polskiego pochodzenia.

TIMOSZENKO herbu Leliwa odmienna; wywodzili się z powiatu starodubowskiego. Widocznie z tej rodziny pochodził Stiepan Timoszenko (ur. 1878), wybitny inżynier amerykański, oraz Siemion Timoszenko (1895-1970), marszałek Związku Radzieckiego, wybitny dowódca z okresu 1941-1945.

TITOW herbu własnego. Panowie Titowowie zamieszkali na terenie W. Ks. L. byli w XIX wieku potwierdzani w godności szlacheckiej także przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w WIlnie, f. 391, z. 5, nr 683).

TIUFIAJEW herbu własnego. Panowie Tiufiajewowie, zamieszkali na ziemiach W. Ks. Litewskiego, byli w XIX wieku potwierdzani w godności szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 8, nr 1076).

TIUTCZEW herbu własnego; szlachta smoleńska w służbie króla polskiego; poddani rosyjscy od 1626.
„Tiutczeszewych try syny: Makar, Andrej, Wasil”, przed 1482 rokiem bojarowie pancerni Ziemi Smoleńskiej, figurują na liście sprawujących służbę królowi polskiemu. (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 287).
Rejestr polskich obrońców Smoleńska przed wojskami cara z 1654 roku donosi: „Pan Stanisław Tiutczew sam y od braci swey z majętności Kuzniecowa y Symonowa w stanie Małachowskim leżącey samowtór z czeladnikiem y gospodarzem trzecim”. (Archeograficzeskij sbornik dokumentow, t. 14, s. 29).

TOKAREW herbu własnego. Panowie Tokarewowie, zamieszkali w powiecie poniewieskim na Żmudzi, byli w XIX wieku potwierdzani w godności szlacheckiej przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 708, z. 2, nr 3574).

TOKARSKI herbu Kolumna, Roch, Korab, Lewart, Ogończyk, Ryś odm., Sas, Trąby. Nazwisko wzięli prawdopodobnie od którejś miejscowości w Wielkopolsce czy indziej.
Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce (t. 3, s. 458-459, Warszawa 1982) zna 13 miejscowości Tokary, przeważnie w Polsce Środkowej, jak też liczne Tokarki, Tokarnie czy Tokarowszczyznę (w białostockim).
Jezuita ks. Kasper Niesiecki (Herbarz polski, t. 9, s. 77) podaje: „Tokarski herbu Roch w Prusiech… Są jednak i po inszych województwach, czy jednak wszyscy do tego herbu należą, wiedzieć nie mogę”. Dziedziców z Tokarzowa wspominają Księgi Grodzkie Ostrzeszowskiego w roku 1440 i Tokarskie, siostry, 1452. „N. Tokarski miał za sobą Elżbietę, córkę Aarona Strońskiego Doliwczyka koło roku 1520. Wojchiecha Lipskiego herbu Grabie żona Tokarska, której siostra poszła za Gurowskiego. Jan Stanisław Tokarski w Brześciańskim Województwie 1679 roku. Jan, podstarości ostrzeszowski, w roku 1568 Samuel w zakonie naszym życie skończył. Jędrzej w Inowrocławskim, Jakób, w Sieradzkiem 1697 roku.
Tokarski herbu Ryś, w Prusiech i indziej. Z tych Stanisław Kazimierz, podstoli i podstarości piński, 1678. N. miał za sobą Apollonię Grąbczewską. Maryanna Tokarska była za Melchiorem Sumowskim, sądowym chełmińskim. W roku 1778 Antoni Tokarski regent ziemski michałowski”… (Por. tegoż autora: Korona Polska, t. 4, s. 353).
Tokarscy nieraz stawali do popisów rycerstwa, jak też podpisywali uchwały zjazdów szlacheckich na ziemiach Wielkopolski w XVI-XVII wiekach. (Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, cz. 1-2, Poznań 1957-1962).
S. Dziadulewicz (Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Warszawa 1929, s. 448) uważa, iż Tokarscy herbu Trąby pochodzą od Tatarów zawołżańskich, nie przytacza jednak żadnych faktów tę tezę potwierdzających, gdyż gołosłowne twierdzenie iż są to „niewątpliwie potomkowie wyżej rzeczonego Assana” jest raczej mało przekonywujące.
Jan Tokarski około 1589 roku pełnił funkcje woźnego sądu brzeskiego.
Pani Jadwiga Tokarska, ziemianka z Mińszczyzny, figuruje w przekazach archiwalnych z roku 1590. (Akty izdawajemyje…, t. 36, s. 372).
Szlachcic powiatu grodzieńskiego, występujący jako świadek w pewnej sprawie sądowej, niejaki Jan Tokarski, figuruje w jednym z listów urzędowych króla Stefana Batorego z roku 1592. (Akty izdawajemyje…, t. 1, s. 241).
Ostafi Tokarski w roku 1648 podpisał od w-wa sieradzkiego elekcję króla Jana Kazimierza. (Volumina Legum, t. 4, s. 103).
10 lipca 1651 roku do akt grodzkich krakowskich wniesiono następujący zapis złożony przez urzędnika o imieniu Gregorius Tokarski, który oświadczał: „Z rozkazania magistratu tutecznego krakowskiego obchodziłem we czwartek przesły w Krakowie wszystkie kamienice krakowskie, których miałem na delacie N. 143, także y dworki y domy, upominając y opowiadając mieszkańców y gospodarzów, ażeby pachołków z muszkietami wysłali do piechoty mieyskiey dla obrony miasta, także y żeby na grabarkę do kopania wałów posyłali”. (Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t. 2, s. 280, Kraków 1890).
W Liber Chamorum (s. 227) wspomina W. Nekanda Trepka pod rokiem 1633 „Tokarską niejaką, która gdy mieszkała u stryja swego pod Kaliszem, dostała była dziecka i uciekła dla wstydu precz. Tułała się po miasteczkach, za skortyzankę najmując się”. etc.
JW Pan Paweł Tokarski, właściciel Kołoczewa i Chmary, walczył w obronie Smoleńska przed agresją moskiewską 1654.
Ksiądz Stanisław Tokarski, podproboszcz ze wsi Rososza, w roku 1662 przeprowadzał spis ludności swej parafii. (Akty izdawajemyje…, t. 33, s. 451, 455, 457).
Stanisław Kazimierz Tokarski był około 1663-1679 podstolim i podstarościm pińskim. (Akty izdawajemyje…, t. 28, s. 395).
W lipcu 1690 roku w księdze magistratu miasta królewskiego Mohylewa zjawił się zapis: „Miesiąca Julii dnia 10 za rozkazaniem pana wojta i za wiedomościu rajcy skarbowego… dla pana Tokarskiego, porucznika, żołnierza jego mości pana wojewody pińskiego kupili: cukru gołowu, piercu funty dwa, imberu funty dwa, oliwy funty czetyry, kgozdzik łoty try… U domu pana wojta wypili kgarniec miodu za porucznikom, za rozkazania pana wojta”… (cyt. według t. VII, s. 106, 128, Istoriko-juridiczieskije matieriały…, t. 7, s. 106, 128, Witebsk 1876). Nieco później ponownie „przyjechał do Mohylewa pan Tokarski poborca z Orszy w niedobraniu z kamienic podymnego”. Aby nie komplikować stosunków z przedstawicielem władz finansowych, urzędnicy mohylewscy „za rozkazaniem pana wojta kupili obiad panu Tokarskiemu ryby świeżej, mieronu sporuju żywuju, chleba sitnogo bułok dwie, pirogow piać” itd. (tamże, s. 129).
W 1679-1692 roku akta archiwalne wymieniają imię Stanisława Kazimierza Tokarskiego, podstolego i podstarościego, podsędka powiatu pińskiego. (Akty izdawajemyje…, t. 24, s. 7; t. 29, s. 55, 57, 59).
Jakub Tokarski w imieniu województwa sieradzkiego podpisał w roku 1697 akt elekcji króla Augusta II, zaś Andrzej Tokarski uczynił to samo od województwa inowrocławskiego. (Volumina Legum, t. 5, s. 431, 433).
Aleksy Antoni Tokarski był podczaszym pińskim około roku 1719. (Akty izdawajemyje…, t. 27, s. 124).
Antoni, regent ziemski chełmski, oraz Jan, reprezentant województwa pomorskiego, Tokarscy w roku 1764 złożyli podpisy pod sufragacją króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. (Volumina Legum, t. 7, s. 130).
Nieco później Tokarscy brali czynny udział w narodowym Powstaniu Kościuszkowskim. (Akty Powstania Kościuszki, t. 1, cz. 1, s. 315, Kraków 1918).
3 kwietnia 1811 roku Józef Wołodkowicz, marszałek szlachty Guberni Mińskiej, podpisał następujące zaświadczenie: „Daję ninieyszym urzędowe świadectwo jaśnie wielmożnemu panu Andrzejowi synowi Andrzeja Tokarskiemu, w tem, że onych familia w dworzańskiey wywodowey szlacheckiey Deputacyi na dowód starożytney szlacheckiey rodowitości, że posiada i jest aktualnym szlachcicem, pomieniony jw pan Tokarski, te urzędowe świadectwo przy wyciśnieniu Gubernii Mińskiey zebrania Deputackiego pieczęci, własnoręcznym podpisem stwierdzam”. (Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3258).
Mieszkali Tokarscy w powiecie borysowskim. Andrzej Tokarski (wnuk i syn wyżej wspomnianych) miał synów Nikodema Mieczysława, Mikołaja i Aleksandra, oraz córki Anielę, Julię i Antoninę.
Służył on w mieście Wiatka, w zarządzie gubernialnym, za dobrą pracę otrzymał order św. Włodzimierza i razem z nim rosyjskie szlachectwo (1845). Był wyznania rzymsko-katolickiego.
Tokarscy herbu Kolumna i Sas potwierdzani byli w rodowitości przez Galicyjski Wydział Stanów w roku 1812 oraz przez sąd ziemski halicki w 1783.
Tokarski regent Ziemi Chełmińskiej, w 1764 roku był posłem na sejm koronacyjny w Warszawie – z powiatu nowomiejskiego. (Publiczna Biblioteka Miejska i Wojewódzka w Rzeszowie, oddział rękopisów, Rk-3, s. 275).
O Tokarskich herbu Roch III wzmiankuje Bolesław Starzyński w tomie drugim swego niedrukowanego herbarza (oddział rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie). Znani są do dziś w ziemi rzeszowskiej.
Tokarscy zostali potwierdzeni w rodowitości przez zgromadzenie deputatów szlacheckich w Mińsku 5 czerwca 1858 roku (Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 33).
W połowie XX wieku Mikołaj Tokarski był profesorem historii kultury w Akademii Nauk Armenii, zaś Piotr Tokarski – profesorem farmaceutyki na uniwersytecie w Uljanowsku.

TOŁSTOJ herbu własnego; rodzina hrabiowska.
Tołstojowie ród swój wiodący od „Litwina” Indrysa (Indrosa) spokrewnieni też byli z rodami w pełni lub częściowo polskiego pochodzenia, takimi np. jak: Skoropadzki, Chruszczow, Czaadajew, Unkowski, Rymski-Korsakow, Lwow, Majkow, Golicyn, Tiutczew, Szupiński, Zakrzewski, Żdanow, Hołyński, Lubomirski, Dombrowski, Potiomkin, Piotrowski, Czernyszew, Pustorosłew, Szyszkow. (Rummel, Gołubcow, RS, t. 2, s. 487-534).

TOŁWIŃSKI herbu Ogończyk. Miesięcznik „Świat” w numerze 21 z 26 maja 1906 roku donosił w rubryce „Z życia naukowego”: „Skromny aż do przesady, wykształcony gruntownie, obdarzony wysoką i wrażliwą inteligencją, pracowity i niezmiernie utalentowany pedagog, pełen dążności obywatelskich – oto zalety, któremi się odznacza p. Gabryel Tołwiński. Rok temu na ogólnem zebraniu Towarzystwo Astronomiczne w Petersburgu mianowało go swym członkiem rzeczywistym. Rzecz szczególna – społeczeństwo nasze dowiedziało się o tym zaszczycie, jaki spotkał naszego uczonego, dopiero teraz i w dodatku z gazet rosyjskich, bo p. Tołwiński o sobie nigdy mówić nie lubi, a publiczność inteligentna mało się zajmuje sprawami nauki teoretycznej. (...)
Uczony nasz astronom urodził się w Warszawie w roku 1869, a więc jest młodym, pełnym męzkiej siły i niezmiernego zapału do pracy. Szkoły ukończył w Warszawie, tutaj też odbył studia uniwersyteckie, poświęcają się matematyce. Gdyby nie warunki natury politycznej, p. Tołwiński jużby z pewnością zajął katedrę w uniwersytecie, bo ma do tego odpowiednie kwalifikacje i zdolności. Ale, niestety, popracowawszy przez pewien czas w obserwatoryum warszawskim pod kierunkiem profesorów Kowalczyka i Ehrenfeuchta, a widząc przed sobą zamkniętą karyerę uniwersytecką, musiał czas swój poświęcić dawaniu lekcyj w szkołach prywatnych. Los ten spotkał również wielu innych naszych uczonych, którzy zmuszeni byli, przeważnie dla kawałka chleba, jąć się innej pracy, aniżeli tej, do jakiej czuli powołanie. Jako pedagog p. Tołwiński jest po prostu niezrównany; cenią go wszyscy: młodzież, dla której jest prawdziwym ojcem i koledzy nauczyciele, którzy z niego biorą przykład. Od nowego roku szkolnego prof. Tołwiński zajmie odpowiedzialne stanowisko dyrektora siedmioklasowej szkoły komercyjnej, której założycielem jest mecenas Jeżewski.
Gabryel Tołwiński, przy całej swojej niezmiernej pracy nauczycielskiej, potrafił w ciągu szeregu lat ostatnich napisać masę artykułów popularnych z zakresu astronomii i fizyki. Znane są jego odczyty w różnych czasach wygłaszane na cele dobroczynne o zdobyczach i postępie nauk matematycznych. Jest on również autorem licznych studyów, dziełek popularnych i prac większych, jak np. „Pierwiastki promieniotwórcze”.
Tołwiński pierwszy bodaj u nas, w Królestwie, zajmował się fotografowaniem i notowaniem plam słonecznych. Zawdzięcza mu też nauka dwie rozprawy specjalne: „O fotografowaniu Słońca” i „Zastosowanie fotografii do astronomii”...

TOMAR herbu własnego; z Wojska Zaporoskiego 1692 trafili do Moskwy.

TOMILIN herbu własnego; ród rosyjski (od 1652) polskiego pochodzenia.

TOWSTOLES. Przed 1618 byli szlachtą polską; około 1680 w służbie rosyjskiej (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 197).

TRAKOWSKI herbu własnego; notowani w Rosji od 1641 roku; w Polsce zanikli. (Por: Obszczij gierbownik, t. 7, s. 90).

TREPKA (Nekanda Trepka) herbu Topór. Z tego rodu pochodził urodzony w Mińsku Litewskim Antoni Nekanda Trepka (1877-1942) absolwent Petersburskiego Instytutu Technologicznego, wybitny działacz białoruskiego ruchu odrodzeniowego w XX wieku. Z zawodu był inżynierem elektrotechniki, pedagogiem, autorem podręczników z fizyki i matematyki dla szkół średnich. Współorganizował Białoruską Socjalistyczną Hromadę, Białoruską Partię Socjaldemokratyczną; w 1919 był członkiem kolegium Ministerstwa Oświaty BSRR. Aresztowany prze WCzK, po wyjściu z więzienia działał w Białoruskim ruchu narodowym. Od 1920 w Polsce organizował w Wilnie Towarzystwo Białoruskiej Mowy, działał w szeregu białoruskich instytucji i organizacji funkcjonujących w ówczesnej Polsce. Po agresji sowieckiej 1939 roku aresztowany i na 10 lat zesłany na Syberię. Zmarł po drodze do armii Andersa.

TRETIAKOW herbu własnego; mają pochodzić od polskich Trzeciaków, z których jeden osiedlił się w Moskwie roku 1623.
Polska Encyklopedia Szlachecka (t. 12, s. 23, Warszawa 1938) donosi o Trzeciakach herbu Szreniawa zamieszkałych przeważnie na Ukrainie oraz herbu Strzemię na Wołyniu i przyległych terenach, jak też o spokrewnionych z ostatnimi, używających herbu własnego. Jednak w zbiorach heraldycznych z ubiegłych wieków da się odnaleźć także dość obfite informacje dotyczące Trzeciaków herbu Sas, Gryf, Przyjaciel, Trzaska, Kolumna, Ogończyk. I trudno dziś – a nawet niemożliwie – byłoby ustalić, czy się oni wywodzili ze wspólnego pnia czy z różnych, czy byli ze sobą spokrewnieni czy nie.
Wywód familii urodzonych Trzeciaków herbu Sas z 16 stycznia 1799 roku podaje, iż: „familia ta z dawien w Wielkim Xięstwie Litewskim dziedziczne ziemskie possesye posiadała”.
Protoplasta rodu Wacław Trzeciak miał z żoną Heleną Jordanówną synów Zygmunta i Sebastyana, jak to wynika z jego testamentu z roku 1581. Pozostawił im w spadku dobra Zapole, Dukszty, Dorzogiry. Dalsi ich potomkowie nabyli Łuszniew i Zakrzewszczyznę w powiecie oszmiańskim oraz Poberże w wileńskim. Zdaje się, że zaczęli też używać innych herbów. Żony brali m.in. z Olszewskich, Charytonowiczów, Stempkowskich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 7-8). W wieku XIX dzierżawili od ks. Giedrojcia folwark Komarowszczyzna w powiecie wileńskim; mieszkali koło Podbrzezia, dzierżawiąc Gudajcie od Ciechanowieckich; Kisielewszczyznę od Sławińskich (z nich Narcyz Trzeciak był sztabs-lekarzem w Guberni Charkowskiej).
Trzeciakowie herbu Trzaska też uchodzili za „dom dawny, starożytny, rodowitością szlachecką i possydowaniem dóbr ziemskich z przodków swoich zaszycony”, dziedziczyli na majątku Kiemaliszki w województwie ongiś trockim oraz na pomniejszych posiadłościach w powiecie oszmiańskim. Spokrewnieni byli z Kozłowiczami, Trzeciakami herbu Przyjaciel, Szuszkiewiczami, Szyłejkami, Dowiatami, Orszewskimi. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1468, s. 115-116, 134-135, 158-163, 172-173). Oni też częściowo odgałęzili się na województwo wileńskie, smoleńskie, kijowskie, na Inflanty i Żmudź. W dokumentach oficjalnych zawsze z naciskiem podkreślano, że „familia ta jest dawna i starożytna w Królestwie Polskim i jego prowincjach”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1060, s. 718).
Jak donoszą przekazy rękopiśmienne, Andrzej Trzeciak w roku 1619 był deputatem Trybunału Głównego Litewskiego. W 1670 został przez Moskali wywieziony na Sybir pułkownik kijowski Szymon Trzeciak. Kolejny znów przedstawiciel tego rodu, jako muszkieter, bawił z innym rycerstwem w Paryżu w składzie poselstwa polskiego roku 1679 itd. …

TROCKI herbu Łodzia; około 1710 roku przenieśli się z Ukrainy do Rosji.
Znany przywódca bolszewicki Lew Trocki (pseudonim mafijny), miał rodowe nazwisko Bronsztejn i był ukraińskim Żydem.

TRYZNA herbu własnego. Od około 1672 Tomasz Tryzna przeszedł ze służby polskiej do rosyjskiej. (Miłoradowicz, t. 2, cz. 6, s. 198-199).

TRZECIESKI (TRIETIESSKIJ) herbu Strzemię. Z tego rodu pochodził Justyn Iwanowicz Trzeciesski (1821-1895), znakomity inżynier wojskowy, generał lejtnant, konstruktor silników odrzutowych dla aerostatów oraz szeregu innych urządzeń techniki wojskowej.

TUCHACZEWSKI herbu własnego (z motywem Pogoni Polskiej); dawny i znakomity ród rosyjski polskiego pochodzenia od wieków zasiedziały w Ziemi Smoleńskiej.
Tuchaczewscy używali również herbu polskiego Gryf czyli Swoboda. Nosiciele tego godła mieli się wywodzić od Jaksy, syna króla Leszka III, żyjącego w X wieku, późniejszego władcy Serbii. (Por.: A. Lakier, Russkaja Gieraldika, t. II, s. 422).
„Daniel de Tuchow, plebanus”, figuruje w zapisach archiwalnych z lat 1448-1449. (Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 4, s. 497, Kraków 1905).
Johannes de Thuchow, presbyter Polonorum praedicator we Lwowie jest wspominany przez tamtejsze archiwa w roku 1450. (Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. 7, s. 91, Lwów 1878).
Tuchów zaś to miasteczko w powiecie bieckim w dawnym województwie sandomierskim. (Por.: Akta sejmikowe woj. krakowskiego, t. 5, s. 109).
Współczesny Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce (t. III, s. 479, Warszawa 1982) zna miejscowość Tuchowa w województwie ciechanowskim, Tuchów w tarnowskim, jak też Tuchowa i Tochówka. Być może któraś z tych miejscowości była podstawą nazwiska Tuchaczewski.
Szlachcicowi smoleńskiemu Pawłowi Tuchaczewskiemu Zygmunt III wydał potwierdzenie w roku 1612 na posiadanie wsi Wierchowaja, Pustosiełowa, Szumiatki. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Zapadnoj Rossii, t. 3, s. 395).
F. I. Miller (Izwiestije, s. 476) podaje, że Tuchaczewscy pochodzą „z Cesarii” czyli z Cesarstwa Rzymskiego, podobnie zresztą, że Tyszkiewiczowie „iz Italii” oraz Chwostowowie „z Cesarii” od przodka Aleksego Chwosta, a Chrulewy „iz Szwecji” od Andrzeja Chrula, choć przecież są to wszystko znane rodziny z Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Do tego rodu należał wybitny dowódca wojskowy XX wieku, marszałek ZSRR Michaił Tuchaczewski (1893-1937).

TUHAN-BARANOWSKI herbu Tuhan. Rodzina tatarsko-litewsko-białorusko-polska, z której m.in. pochodził Michaił Iwanowicz Tuhan-Baranowski (1865-1919), znakomity ekonomista i historyk; w latach 1917-1918 minister finansów Rady Centralnej, profesor Uniwersytetu Petersburskiego, autor szeregu kapitalnych dzieł naukowych Tieorieticzeskije osnowy marksizma (1905), Socializm kak położitielnoje uczenije (1918) i in.
Z Michałem Tuhan-Baranowskim utrzymywał kontakt listowny profesor Józef Łukaszewicz, wybitny specjalista w dziedzinie nauk o przyrodzie, wykładowca wyższych uczelni w Wilnie i Petersburgu. (Dział rękopisów Uniwersytetu Wileńskiego, zbiór Józefa Łukaszewicza, F10-27).

TUMAŃSKI herbu własnego. „Familia Tumańskich pochodzi z polskiego szlachectwa” – pisze Miłoradowicz (t. 2, cz. 6, s. 202-207).

TUPICA herbu Lubicz; jako ziemianie województwa czernihowskiego odnotowywani od początku XVII wieku.

TURCZANINOW herbu własnego; ród rosyjski polskiego pochodzenia.
Panowie z Turczynów Turczaninowie z powiatu połockiego na Białorusi byli potwierdzani w godności szlacheckiej (XIX wiek) przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 13).

TURGIENIEW herbu własnego. „Ołtuch Turgieniew, a synow try: Iwan, Ignat, Połujan” przed 1482 rokiem bojarowie pancerni Ziemi Smoleńskiej byli na służbie króla polskiego. (Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka, t. 15, s. 288).

TURKOWSKI herbu Juńczyk odmienny; znani od XVII wieku.

TURSKI herbu Dębno. Z tego rodu pochodził wybitny rosyjski uczony w dziedzinie hodowli lasów Mitrofan Turski (1840-1899).

TWARDOWSKI. T. Święcki (Historyczne pamiątki…, t. 2, s. 236) odnotowuje: „Twardowski Jan herbu Ogończyk w Wielkiej Polsce ze Skrzypna, kanonik poznański, był posłem do papieża… – Andrzej, żupnik bydgoski, poseł z województwa kaliskiego na sejm 1653 roku i deputat na trybunał skarbowy radomski 1641 r. (…) – Wojciech, podstarości grodzki malborski, dobra dziedziczne Grzymały w województwie malborskim w roku 1638 sprzedał… – Maciej, pisarz grodzki kaliski; ten z Zofii Rejównej miał dwóch synów, Zygmunta i Jana Samuela. Ten drugi pisał się „ze Skrypna”, mieszkał na Czerwonej Rusi w okolicach Zbaraża we wsi Żabieńcach i gdy kozacy z Tatarami pustoszyli tameczne okolice, musiał uciekać stamtąd i utracił zbiór swój ksiąg; napad i ucieczkę rymem opisał” etc.
Twardowscy zostali potwierdzeni w rodowitości przez zgromadzenie deputatów szlacheckich w Mińsku 3 stycznia 1803 roku oraz 19 maja 1913 roku. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3999).
Przedstawicieli tego rodu wymieniają źródła pisane już w wieku XV. Johannes Twardowski, notariusz lwowski, wzmiankowany jest nieraz przez tamtejsze księgi grodzkie z lat 1445-1448.
Pochodziła ta rodzina, pieczętująca się herbem Ogończyk, ze Skrzypna w Wielkopolsce. Na początku XVI wieku występuje Jan Twardowski, kanonik poznański, poseł do papieża; około 1550 – Wawrzyniec, potem Jędrzej, Zygmunt i inni. Była to rodzina obdarzona talentami, że wspomnimy przykładowo poetę Samuela z XVII stulecia. Jedna z gałęzi zadomowiła się na Smoleńszczyźnie, a bardzo liczne w województwach poznańskim i kaliskim, powiatach czchowskim i trembowelskim, jak też na Lubelszczyźnie i Podolu.
Polska Encyklopedia Szlachecka (t. 12, s. 38) odnotowuje: „Twardowski herbu Ogończyk, nobilitowani 1500, 1782 powtórnie”…
Mniej rozrodzeni Twardowscy herbu Koźle Rogi od około 1460 roku znani są w powiatach krakowskim i szamotulskim.
Na skutek dużego rozproszenia z biegiem czasu zaczęli używać innych godeł. Wywód familii urodzonych Twardowskich herbu Leliwa z 26.X.1835 roku stwierdza, że rodzina ta „z najodleglejszych czasów wszelkimi prawami i prerogatywami samemu tylko stanowi szlacheckiemu właściwemi” była obdarzona i posiadała liczne fortuny po wielu powiatach, w tym od 1686 Siestrzeńce i Podruki na Wileńszczyźnie oraz Pożedry w powiecie birżańskim na Żmudzi.
W 1835 roku Franciszek, Zygmunt, Gabryel Justyn, Konstanty, Rafał, Szymon Wincenty, Zygmunt Michał, Hieronim Antoni, Onufry, Stanisław i dalsi Twardowscy uznani zostali przez Deputację Wywodową wileńską „za aktualnych i starożytnych dworzan” oraz wpisani do szóstej części Ksiąg Szlachty Guberni Wileńsko-Litewskiej. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1051, s. 31-33).
W. Nekanda Trepka przytacza w Liber generationis plebeanorum (s. 425-426) „ludzi prostych” tego nazwiska, przeważnie z terenu Małopolski: „Twardowski nazwał się Symon, miejski synek z Sambora. Ten uczył się przy Akademijej w Krakowie anno 1625, a że grasował w nocy po mieście, proskrybowano go od Akademijej. Ranił był Jastrzębskiego, służkę pana krakowskiego, książęcia Zbaraskiego, a dla ekscesu drugiego ledwie z Krakowa uciekł z gardłem…
Twardowski zwał się Andrzej. Służył panu Dębińskiemu w krakowskiej ziemi. Złodziej wierutny jest, o kradzieże kilka razy siedział w zamku krakowskim; znają go więźni”… etc.
Ze smoleńskiej gałęzi tego rodu pochodził wybitny poeta Aleksander Twardowski (1910-1971), autor poematu Wasilij Tiorkin i innych poczytnych utworów.

TYLKOWSKI herbu Dąbrowa. Pierwotnie najszerzej rozgałęzieni w powiecie nowogródzkim i pińskim. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 612, 665, 707).
Jakub Tylkowski, jako dzierżawca miasteczka Koszowa, figuruje w taryfie podymnej Województwa Bracławskiego z 1629 roku. (Akty otnosiaszczijesia k istorii Jugo-Zapadnoj Rossii, t. 2, cz. 7, s. 408).
Wojciech Tylkowski z Wielkiego Księstwa Litwy w 1655 roku był studentem wydziału teologii w kolegium Św. Klemensa w Pradze.
Wywód familii urodzonych Tylkowskich herbu Dąbrowa, zatwierdzony w Mińsku 23 stycznia 1829 roku, donosi, że: „familia Tylkowskich herbu Dąbrowa (…) od naydawnieyszych czasów w Ziemi Brańskiey mieszkając, posiadała obszerne dobra, i urzędami tak cywilnymi jako też woyskowymi rangami zaszczyconą była (…), że oznaczony na linii za przodka tego domu był Woyciech Tylkowski aktualnym polskim szlachcicem i w pokoleniu drugim spłodził syna Felicjana, który sprawował urząd dworzanina Jego Królewskiey Mości (…)”.
W zbiorach Archiwum Narodowego Białorusi przechowywany jest list od Jana III Sobieskiego, który brzmi: „Jan Trzeci, z łaski Bożey Król Polski, Wielki Xiążę Litewski, Ruski, Pruski, Żmoycki, Mazowiecki, Inflancki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Smoleński, Siewierski i Czernihowski.
Urodzonemu Felicjanowi Tylkowskiemu, dworzaninowi W.X.L. wiernie nam miłemu, łaska nasza królewska. Urodzony wiernie nam miły, oznajmujemy wierności twojey, iż za dekretem sądu naszego zadwornego assesorskiego w sprawie w-ch Jezuitów Collegium Brańskiego, na których instancją z kancellaryi naszey W.X.L. na urodzonego Samuela Uzłowskiego i małżonkę jego banicyą wydać rozkazaliśmy a rzecz w dekrecie i liście naszym banicyjnym wyrażono, jest skuteczno a nieodłożno, ażebyś odprawę uczynił i we wszystkim podług dekretu zachował się. Co uczynisz, wierność twoja, z powinnościami urzędu swego i dla łaski naszey królewskiey. Datt w kancellaryi naszey W.X.L. dnia 1 miesiąca Julii roku 1686”… (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3310).
Wracając do powyższego wywodu, czytamy: „Felicjan Woyciechowicz Tylkowski spłodził syna Tomasza, a ten w pokoleniu czwartym spłodził syna Piotra”, który też dziedziczył majętność Tylkow w Ziemi Brańskiej.
Następnie rodzina częściowo rozpierzchła się. „Do prześwietney Deputacyi Wywodowej Guberni Mińskiey” 2 maja 1828 roku nadszedł list „od szlachcica mieszkającego niedaleko Kwaśnego w powiecie wileyskim Kazimierza syna Mateusza Tylkowskiego”: „Prośba z objaśnieniami. Gniazdo familii mojey Tylkowskich jest w Królestwie Polskim w Ziemi Brańskiey, gdzie od niepamiętnych czasów przodkowie moi posiadali obszerne dobra i sprawowali dostoyne urzędy. Okoliczności czasu, pożary, a osobliwie pierwsza rewolucya, zmieniając pomyślny los familii mojey, zmusiły niektórych oney rzucić oyczyste progi i szukać po świecie poprawy fortuny, a przynajmniey sposobu do życia. Z liczby tey był i oyciec móy Mateusz Piotra syn Tylkowski, który tu w Litwie służył dworsko, a potym, umiejąc cokolwiek muzyki, pod starość dla spokoyności życia był organistą przy różnych kościołach.
W tym czasie, kiedy z woli rządowey nakazano, aby szlachta składali dowody szlachectwa, oyciec móy nie maiąc przy sobie żadnych papierów, udał się do familii swey, pozostałey w Ziemi Brańskiey, ale ta nie chcąc jemu dawać dokumentów, wydała tylko świadectwo, że Mateusz Tylkowski pochodzi z teyże familii od jednego prapradziada Woyciecha.
Późniey zaś mając zręczność dostania niektórych dokumentów od teyże familii, następnie wywód rodowitości szlacheckiey familii mojey wyjaśniam (…)”. (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3310).
W roku 1829 Ignacy Tylkowski uznany został przez heroldię mińską za rodowitego szlachcica polskiego.
Tylkowscy spokrewnieni byli z Kisielami, Ciechanowiczami, Strawińskimi, Petrażyckimi.

TYSZKIEWICZ herbu Leliwa. Przez wiele wieków siedzieli w powiecie oszmiańskim. Za protoplastę rodu w oficjalnej genealogii z 1821 roku podany został Andrzej Tyszkiewicz, który miał syna Zygmunta, wnuków Jana i Samuela, prawnuków Władysława i Pawła, praprawnuków Jerzego Andrzeja, Benedykta i Jerzego. Wśród żyjących Tyszkiewiczów nazwano: Samuela, Włodzimierza, Franciszka i Karola. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 762).
5 listopada 1569 roku Zygmunt August II nadał wojewodzie podlaskiemu Bazylemu (Wasylowi) Tyszkiewiczowi tytuł hrabiego. Mówiąc o przodkach wojewody zaznacza monarcha, iż oni „z dawnych czasów sławnie i mężnie hospodarom swym służyli, (…) a od początku familii swej zacne i wielkie męstwa czyniąc i wojska wodząc, nieprzyjaciół hospodarów swych potłumili i gardła swe na służbach kładli, (…) i w radziech będąc powinności swej nie opuszczali. Za które godne i pożyteczne służby niejeden z domu tego znaczną pamiątką od panów swych upośledzon nie był, aż do osoby samego wojewody podlaskiego pana Wasyla Tyszkiewicza, którego takżeśmy doznawszy wiary i stateczności w służbach naszych i Rzeczy pospolitej i pracowitych a nakładnych starań w tych wszystkich sprawach, które mu kiedykolwiek od nas zlecone były”… Jako rodzinny herb Tyszkiewiczów potwierdził król „Leliwę”, za majątki rodowe hrabskie uważając odtąd Łohojsk i Berdyczów. (Akty izdawajemyje…, t. 36, s. 168-169).
Adam Tyszkiewicz około 1591 był wójtem trockim.
Dymitr Skumin Tyszkiewicz, marszałek królewski, starosta miński, „pisarz zamków i włości ukrainnych ruskich”, wzmiankowany jest wielokrotnie w źródłach pisanych około 1592, podobnie jak roku 1595 Krzysztof Tyszkiewicz, ziemianin hospodarski powiatu trockiego.
W 1623 roku Aleksander Tyszkiewicz był komisarzem królewskim, sędzią ziemskim połockim, Michał zaś Tyszkiewicz także komisarzem królewskim i pisarzem ziemskim połockim.
Stanisław z Łohojska Tyszkiewicz w 1629 został deputatem Trybunału Litewskiego z ramienia województwa kijowskiego. (Volumina Legum, t. 3, s. 322). Krzysztof Tyszkiewicz około 1652 roku był podwojewodzym trockim.
Pius hrabia Tyszkiewicz był prezesem skarbu mińskiego latem 1812 roku po wyzwoleniu tych terenów spod okupacji carskiej i czynnie sprzyjał Francuzom, mając nadzieję, że pomogą oni odbudować państwo polskie w granicach z 1772 roku.

Nie tylko polskie, litewskie, białoruskie źródła mówią o tym rodzie, ale także liczne obce. Tak np. Stefan Graf von Szydlow-Szydlowski oraz Nikolaus Ritter von Pastinszky w dziele Der polnische und litauische Hochadel (Budapest 1944, s. 97) piszą: „Tyszkiewicz herbu Leliwa. Od 1413 we Lwowie, na Litwie. Od 1569 polscy hrabiowie. W 1861 i 1862 tytuł hrabiowski potwierdzony w Rosji, w 1871 – w Saksonii, w 1893 – w Austrii. 28 senatorów”.
Profesorowie Carl Arvid von Klingspor i A. M. Hildebrandt (Baltisches Wappenbuch, s. 94 komentarza, Stockholm 1882) określają Tyszkiewiczów jako „Alter polnischer Adel-Auch in Preussen bluehend”. – Starożytna szlachta polska, kwitnąca także w Prusiech.
O „rosyjskich” zaś Tyszkiewiczach pisząc Dołgorukow powtarza legendę rodzinną o rzekomym przybyciu przodka tego rodu z Włoch. „Tyszkiewiczy. Wyjechali iz Italii. Nazwanije priniali iz kniażestwa Tuszkanskogo, kotoryj prozywałsia Tuszko… Ichże rod nachodiłsia i w Polsze, kuda oni wyjechali iz Italii”. (Rodosłownaja kniga, t. 2, s. 390).
Byli bardzo zasłużeni dla rozwoju kultury w zaborze rosyjskim. Jak pisała Maria Magdalena Blombergowa (Zbiory, kolekcje, muzea tworzone przez Polaków w Imperium Rosyjskim (poza Królestwem) w XIX i na początku XX wieku w: „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, R. 42.1997 nr 2):
„Na Litwie i Białorusi celowe gromadzenie i naukowe podejście do zabytków archeologicznych ściśle jest związane z nazwiskiem Tyszkiewiczów. Już Pius, ojciec znanych później miłośników archeologii Eustachego i Konstantego, w swoim pałacu w Łohojsku miał gabinet archeologiczny oraz kolekcję dzieł sztuki i bogatą bibliotekę. Interesował się również zabytkową architekturą i dziejami kraju. Eustachy i Konstanty kontynuowali zainteresowania ojca i czynnie poszukiwali zabytków drogą wykopalisk. Od połowy lat 30-tych prowadzili badania kurhanów, grodzisk i starych zamków w guberni Mińskiej i na Litwie. W Łohojsku pod Mińskiem, obok zabytków z poszukiwań na Litwie i Białorusi, znajdowały się zbiory z wykopalisk Michała Tyszkiewicza w Egipcie. Znaczną część zabytków E. Tyszkiewicz w 1839 r. przewiózł do Wilna, dla których kupił pałac na Antokolu.
W 1852 r. podjął Eustachy Tyszkiewicz starania wokół utworzenia Muzeum Starożytności w Wilnie. Procedura zatwierdzania przez administrację rosyjską trwała kilka lat. Pomysł Tyszkiewicza poparł wileński general-gubernator Bibikow, gdyż liczył, że otwarcie Muzeum będzie sprzyjało napływowi darów ze zbiorów prywatnych, klasztorów i kościołów – to jest z miejsc, które nie były dostępne dla urzędników rosyjskich. Ustawę o utworzeniu muzeum zatwierdził car Aleksander II 29 kwietnia 1855 r. Kierownictwo Muzeum i współdziałającej z nim Komisji powierzono Eustachemu Tyszkiewiczowi, który też cały swój zbiór wykopalisk – przeszło 1500 eksponatów – ofiarował do tej nowej placówki. Rząd wyznaczył dla Muzeum pomieszczenia w gmachu pouniwersyteckim. Dział zabytków pradziejowych zajmował salę posiedzeń – aulę. Jej długość wynosiła blisko 24 m, natomiast szerokość – 11 m. Sklepienie zdobiło malowidło olejne Smuglewicza ujęte w rzeźbione złote ramy, a przedstawiało Minerwę na Olimpie wieńczącą laurem uczonych mężów wchodzących do świątyni sławy. Z boków inne malowidła wysławiały ludzi poświęcających się nauce. Na gzymsach biegnących wśród ścian ulokowane były popiersia mędrców: Heraklita, Arystotelesa, Eurypidesa, Diogenesa, Homera, Platona, Archimedesa i innych. W salach przylegających mieściła się biblioteka, a na piętrze w trzech salach ulokowano gabinety: ornitologiczny, zoologiczny, mineralogiczny i zbiory etnograficzne. Meble na ulokowanie zabytków ufundowane zostały ze składek społeczeństwa – mieszkańców wszystkich guberni litewskich. Z tych funduszy wydano również w 1858 r. katalog zbiorów.
Do Muzeum napłynęły liczne dary od prywatnych posiadaczy. Na przykład: Rajnold Tyzenhauz ofiarował cenny i znany już w Europie gabinet ornitologiczny, car Aleksander – 707 medali rosyjskich, a z jego rozkazu przekazano też, pozostałą po generale Józefie Kossakowskim, kolekcję broni starożytnej i pamiątkowej. Tu znalazła się część kolekcji pozostałych po dawnym Uniwersytecie. Dary napływały z różnych stron Litwy i Białorusi, a nawet z innych zaborów.
Zbiory archeologiczne powiększały się na skutek corocznie odbywanych wycieczek i wykopalisk, które prowadzili Eustachy i Konstanty Tyszkiewiczowie oraz Adam Honory Kirkor. Ten ostatni kopiąc kurhany, cmentarzyska, pobojowiska i grodziska wydobył ponad 530 przedmiotów, które złożył w Muzeum. Opracował również wspomniany już katalog, w którym opisał blisko 3000 zabytków archeologicznych.
Rząd rosyjski widząc, iż Muzeum rozwija się w niepożądanym kierunku, to znaczy, że gromadzone zbiory nie służą, jak oczekiwano, udowodnieniu odwiecznego związku Litwy z Rusią, korzystając z upadku powstania styczniowego postanowił przejąć zbiory. W 1864 r. została wyznaczona specjalna komisja dla przejrzenia zbiorów i wyselekcjonowaniu tych przedmiotów, które nosiły cechy polskości. W skład Komisji powołano również E. Tyszkiewicza. Przeciągająca się praca i drobiazgowe śledztwo, liczne napaści ze strony Polaków i administracji rosyjskiej oraz pozostałych członków Komisji spowodowały, że Tyszkiewicz zrzekł się udziału w pracach tego grona. Z chwilą odejścia Tyszkiewicza w rękach Komisji pozostało blisko 67 tys. różnych eksponatów, w tym 3818 zabytków archeologicznych, ponad 8 tys. numizmatów, ponad 400 sztuk etnograficznych, liczne popiersia, portrety, rękopisy, pieczęcie, a także biblioteka licząca prawie 20 tys. tomów. Znaczną część zbiorów uznano za niestosowną do przechowywania i pokazywania w Wilnie. Wyselekcjonowano popiersia i portrety królów polskich, a także wielkich książąt litewskich oraz ludzi zasłużonych dla kraju i przekazano do pałacu w Gatczynie. Duży zbiór medali i monet wywieziono do Muzeum Rumiancewa w Moskwie. Wśród przedmiotów wywiezionych do Moskwy było blisko 4000 monet złotych i srebrnych, kilka tysięcy miedzianych i brązowych. W zbiorze tym było ponad 1000 monet polskich, niektóre bardzo rzadkie – jak talar medalowy Zygmunta I z 1533 r. Do Muzeum Rumiancewa trafił cały zbiór sfragistyczny Eustachego Tyszkiewicza – przeszło 530 pieczęci, a także sporo polskich portretów i obrazów, niemal wszystkie ryciny i rzeźby. Z katalogu tego muzeum, wydanego w 1906 r., wynika iż wileńskie zbiory pomieszczone były w wydzielonym gabinecie.
Zabytki, które pozostały w Wilnie, złożono w Bibliotece Publicznej, która miała wyraźnie rusyfikacyjne ambicje. (...)
Miłośnikami starożytności oprócz Konstantego i Eustachego byli przedstawiciele innych gałęzi rodu Tyszkiewiczów. Znanym, nie tylko w kraju był Michał Tyszkiewicz, który w Wace, w powiecie trockim i Gródku pod Mińskiem miał zbiór monet polskich zakupionych od Michała Beyera oraz Stanisława Mikockiego, a także starożytności z Rzymu i Egiptu. Kolekcjonerstwo było pasją życia Michała Tyszkiewicza. Zbierał on numizmaty, obrazy, rzeźby i inne dzieła sztuki oraz wyroby jubilerskie. Wiele lat podróżował po zachodniej Europie. W celu zdobycia interesujących go zabytków prowadził wykopaliska, między innymi w Egipcie.
Starożytnościami interesował się również Władysław Tyszkiewicz z Landwarowa pod Wilnem. Również on kolekcjonował zabytki archeologiczne które po jakimś czasie przekazał do Towarzystwa Muzeum Nauki i Sztuki w Wilnie utworzonego z jego inicjatywy. (...)
Na Białorusi spadkobiercy Tyszkiewiczów w Łohojsku kontynuowali, z pewnymi wyjątkami, kolekcjonerstwo, niemal do pierwszej wojny światowej. Wyjątkiem był Oskar, syn Konstantego, który zaniedbywał, a nawet część kolekcji sprzedał w obce ręce. Wnuk Józef natomiast interesował się zbiorami rodzinnymi, a będąc bezdzietnym zamierzał uczynić je ogólnodostępnymi. Planował umieścić w specjalnym dziale Muzeum Wileńskiego, lecz śmierć mu w tym przeszkodziła. W czasie pierwszej wojny światowej zbiory zostały rozproszone, a część zapewne przepadła.”

U


UKRAINCEW herbu własnego; wiedli swe pochodzenie od polskich Łukaszewiczów. (CPAH Rosji w Moskwie, f. 286, z. 1, nr 61).

ULJANIN herbu własnego; w Rosji notowani od 1621.

ULJANOW herbu Jastrzębiec odm.; w Rosji notowani od roku 1623.

UNKOWSKI herbu własnego; znani w Rosji od 1652. W Polsce zanikli.

URBANOWICZ herbu Łabędź. Urbanowiczowie w Rosji używali też odmiany herbu Żuraw.
Obszczij gierbownik (t. 9, s. 132) donosi, że rosyjscy Urbanowiczowie pochodzą od Christofora (Krzysztofa) Urbanowicza, który służył jako generał-major u króla Szwecji Karola XII, a w 1724 roku przeszedł do służby rosyjskiej z zachowaniem rangi; w 1727 roku Piotr I mianował go generał-lejtnantem i nadał Order Świętego Aleksandra Newskiego.

US herbu Połota. Wywodzili się z Podkarpacia, gdzie używali tegoż herbu, nazwiska Wąs oraz niekiedy przydomku „Połotyński”.

USOW herbu własnego; około roku 1448 przybyli z Polski do Państwa Moskiewskiego. Bobrinskij (t. 1, s. 531) uważa, iż od niejakiego Wawrzyńca Wąsa, szlachcica polskiego (w Moskwie od 1448), pochodzi ród wojewodów i dygnitarzy rosyjskich Usowów.

USZAKOW herbu własnego. Panowie Uszakowowie z ziem byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego byli potwierdzani w XIX wieku jako rodowita szlachta przez heroldię wileńską. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 1143).

USZYŃSKI herbu Lubicz i Pobóg; gęsto gnieździli się ongiś w województwie witebskim (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391 , z. 6, nr 7, 609, 667, 1816).
K. Niesiecki (Herbarz polski, t. 9, s. 207) podaje: „Uszyński herbu Lubicz, inni ich chcą mieć herbu Pobóg w Podlaskiem Województwie. Floryana z Uszy Uszyńskiego, zmarłego w r. 1624 czytałem nagrobek w Mszczonowie. Piotr, kustosz łucki w r. 1628, a potem dziekan w roku 1648. Stanisław, dziekan łucki, 1624 r. szczególniej dobroczynny na kollegium nasze Brzeskie; za biskupa łuckiego był na synodzie piotrkowskim prowincyalnym. Jan, scholastyk łucki, 1648 podpisał pacta conventa Jana Kazimierza Kró¬la. Jan i Mikołaj w Rawskiem 1628”.
T. Święcki (Historyczne pamiątki, t. 2, s. 253) odnotowuje: „Uszyński Florian, z Uszy w Podlaskiem, zmarły 1624 roku”, pochowany w Mszczonowie.
Spis szlachty Królestwa Polskiego (Warszawa 1851, s. 263) donosi obszernie o Uszyńskich herbu Lubicz. Ignacy Kapica Milewski (Herbarz, s. 437) pisze: „Dom Uszyńskich herbu Lubicz. Dobra zwane Usza w Ziemi Drohickiej, a Uszyńskie w Ziemi Bielskiej”. Znani jeszcze przed 1510 rokiem.
Pan Andrzej Uszyński wymieniany jest w księgach wydatków skarbowych W. Ks. L. z lat 1506-1511 (Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. 15, s. 686).
Bartłomiej, Jan, Maciej, Mikołaj, Paweł, Piotr Racibor z Uszy Uszyńscy herbu Pobóg wzmiankowani są przez księgi ziemskie drohickie 15 września 1550 roku.
Szymon Uszyński, poddany ziemianina Kaspara Kiełpsza, figuruje w 1585 roku w księgach grodzkich miasta Upity jako ofiara zbrojnego napadu (Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissijeju, t. 26, s. 5-6).
Jan Uszyński był pieczętarzem grodzkim trockim w 1589 r. (Akty izdawajemyje…, t. 30, s. 22).
Inny Jan Uszyński, drobny szlachcic, mierniczy sędziego ziemskiego wileńskiego Jana Ościka, figuruje w zapisach archiwalnych około roku 1596.
25 czerwca 1593 roku pani Dorota Uszyńska z domu Tworowska prosiła zapisać do ksiąg grodzkich wileńskich testament swego męża: „Ja, Stanisław Szczęsnowicz Uszyński, ziemianin hospodarski powiatu wileńskiego, oznajmuję tym testamentem moim i tą wolą moją ostateczną wszystkim wobec i każdemu z osobna, (...) iż ja będąc na ten czas od Pana Boga ogniem nawiedzony przez złego człowieka na zdrowiu i na ciele moim, tak na wszystkiej majętności mojej przez ogień spalony i uszkodzony od ziemianina tegoż powiatu wileńskiego Stanisława Piotrowicza Chądzyńskiego. Mając on z dawnych czasów przeciwko mnie i małżonce mojej waśń i nienawiść wielką z synami swoimi, jednakże rozumiejąc to, iż żyw być nie mogę, ale będąc przy dobrym rozumie i na pamięci zdrowej trwając przez godzin kilka, umyśliłem ten testament mój i tę wolę moją ostateczną naprędce… Oznajmuję, … iż dom nasz wspólny, któryśmy byliśmy spólnie kupili z żoną swą panią Dorotą Janowną Tworowszczanką w mieście Wileńskim (...) na który dom nasz list z inszymi listami pogorzeli i wszystka majętność nasza. Tak, iż się żadnej majętności od mała do wielka nic nie ostało. A tak ja, znając i pamiętając na uczciwe zachowanie i posługi małżonki mojej miłej i od niej przeciwko sobie wielką miłość i życzliwość małżeńską, naprzód polecam Panu Bogu Wszechmogącemu duszę moją, a ciało moje pochować ma małżonka moja w Wilnie u świętego Jana, a tej małżonce mojej miłej paniej Dorocie Janownie Tworowszczance ten dom zwyż mianowany z całym budowaniem i ze wszelakim sprzętem domowym, cokolwiek w nim jest od mała do wielka, jej samej na wieczność zapisuję i tym listem moim na wieczność postępuję”. Po śmierci pani Uszyńskiej dom ten miał przejść na ich syna Stanisława (Akty izdawajemyje…, t. 20, s. 89-90).
Jako świadkowie swe pieczęcie przyłożyli i podpisy na testamencie złożyli zacni szlachcice podwileńscy: Mateusz Cybulski, Bałtromej Krzyżanowski, Daniel Okmiński, Stanisław Chrzanowski i oczywiście sam pan Stanisław Uszyński.
W memoriale króla Władysława IV z wiosny 1644 roku figuruje ksiądz Piotr Uszyński, dziekan łucki, pleban kamieniecki.
Jan, Stanisław i Mikołaj Uszyńscy w 1648 roku podpisali od województwa podlaskiego akt elekcji Jana Kazimierza (Volumina Legum, t. 4, s. 112).
Jan Paweł Uszyński, „archidiaconus Luceoriensis praepositus Mielnicensis” figuruje w aktach mielnickiego sądu grodzkiego w 1662 roku (Akty izdawajemyje…, t. 33, s. 536).
W 1724 roku w aktach grodzkich kobryńskich figuruje też ksiądz Marcin Łukasz Uszyński, kanonik łucki (Akty izdawajemyje…, t. 6, s. 432-433, 564).
W Specyfikacyi niektórych wiolęcij, iakie po różnych mieyscach ponoszą duchowni y ludzie religii grecko-ruskiey addicti, wpisanej w 1748 roku do ksiąg grodzkich chełmskich, czytamy: „Manastery Drohickie wielkie co rok ponoszą aggrawacye od ichmościów xięży jezuitów, a nayosobliwiey od ichmościów panów studentów, z któremi xiądz Uszyński, komendarz tameczny, częste czyni inwazye y uciemiężenia ludziom religii grecko-ruskiey non unitom, czyniąc im ustawiczne przeszkody w nabożeństwach, zabraniają także procesij zwyczaynych, trudniąc pogrzeby umarłych y onych publicznie chować (przeszkadzając) y tym podobnymi onych opprimit wiolencyami…” (Akty izdawajemyje…, t. 27, s. 347).
Antoni i Andrzej Uszyńscy z Ziemi Bielskiej podpisali w 1764 roku elekcję ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (Volumina Legum, t. 7, s. 128).
Do akt sądowych powiatu borysowskiego Guberni Mińskiej 17 grudnia 1802 roku wpisano: „Ja, Franciszek Uszyński, czynię wiadomo na potomne czasy komu o tem wiedzieć potrzeba będzie; tym moim dobrowolnym wieczysto zrzecznym zapisem danym bratu memu rodzonemu jw panu Jerzemu Uszyńskiemu y służącym na to: iż co my, de super mianowani bracia Jerzy y Franciszek Uszyńscy, będąc po dobrodzieju rodzicu naszym Jp. Pawle z głowy dziada Walętego Uszyńskiego niekwestyonowanymi dziedzicami dóbr we wsi Uszy małey y w Bernatach Średnich z poddaństwem w Ziemi Mielnickiey a powiecie podlaskim leżących, któremi przez kilka lat po śmierci oyca dobrodzieja naszego Pawła Uszyńskiego wspólnie władaliśmy, a gdy z powodu niewygody o zachowanie zaszła trudność w rozdzieleniu się onemi na równe części, tedy wszedłem w dobrowolną umowę z bratem moim Jerzym, który ustąpił mi w roku przeszłym summę posagową żony swey Teresy z Dobrzańskich 5 tysięcy złotych polskich, będącą u Jw Marcina Oskierki, kasztelana oszmiańskiego, ubezpieczoną na folwarku jego Swadki zwanym w powiecie oszmiańskim leżącym y przedał na ony prawo zastawne”. Franciszek Uszyński zrzekał się więc wszelkich praw do odstąpionych bratu wsi dziedzicznych i uczynił o tym zapis do ksiąg ziemskich oszmiańskich w roku 1776. Natomiast wpis ten został w 1802 roku powtórnie wniesiony, tym razem do ksiąg powiatu borysowskiego, co świadczyłoby, że ta gałąź Uszyńskich przerzuciła się jeszcze dalej na wschód (Historyczne Archiwum Narodowe Białorusi w Mińsku, f. 319, z. 2, nr 3335).
24 października 1819 roku heroldia wileńska potwierdziła rodowitość Andrzeja, Józefata Michała i Antoniego Bartłomieja Uszyńskich, szlachciców powiatu trockiego (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 1, nr 919, s. 63).
Upicki powiatowy marszałek donosił w październiku 1829 roku do Deputacji Wywodowej Wileńskiej: „Mam zaszczyt zawiadomić, że familii Uszyńskich w Xiędze Rodosłownej powiatu upitskiego nie ma zapisanej, ani też o onych nie ma w aktach żadnej wiadomości”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 3172). Zapis ten świadczy o tym, że władze carskie chciały ród Uszyńskich zdegradować do poziomu odnodworców.
Protokół sesji Deputacji Wywodowej Wileńskiej z dnia 12 sierpnia 1838 roku podaje: „Deputacja rozpatrywała dwie odezwy dowódcy Biełozierskiego Pieszego Pułku z daty 20 maja i 28 czerwca b.r. Przy pierwszej z nich przysłał dokumenta na szlachectwo familii podoficera tegoż pułku Aleksandra syna Romualda Uszyńskiego, służące, mianowicie: 1) prawo przedażne na kondycyą z dwoma wolnymi ludźmi Darżyszki zwaną w powiecie wielońskim położone, pana Tomasza Uszyńskiego małżonkom Montwiłłom w dniu 23 kwietnia 1778 wydane, w którym przedający powiada, że owa kondycya dostała mu się w spadku po ojcu Jacentym Janowiczu Uszyńskim; 2) Metrykę chrzestną Romualda syna Tomasza Uszyńskiego, pod dniem 16 lutego 1786 przy Kościele Rutkowskim, w departamencie łomżyńskim położonym, zapisaną bez approbaty konsystorza; 3) Świadectwo przez obywateli i szlachtę W. Księstwa Litewskiego pod 8 oktobra 1814 r. wydane o rodowitości szlachetnej Romualda z ojca Tomasza a dziada Jacentego Uszyńskiego pochodzącego, upewniające; 4) Kopia partykularna linii genealogicznej familii Uszyńskich; 5) Świadectwo przez porucznika byłej służby polskiej Puławskiego Romualdowi i Janowi synom Tomasza Uszyńskim pod datą 29 Nowembra 1811 r. wydane na to, że oni na cel przedstawienia do Deputacji złożyli u niego trzy sztuki dokumentów; 6) Partykularną kopię tłumaczenia metryki chrzestnej Aleksandra syna Romualda Uszyńskiego. Prosił tedy, aby Deputacya o szlachectwie podoficera Uszyńskiego zaopiniowała. (…) W drugiej zaś odezwie prosi o pośpiech w rozpatrzeniu dokumentów…
Z dzieł szlacheckich widać, że chociaż familia Uszyńskich, mianowicie Mateusz z synem Jakubem, syn Jakuba, wnuk Andrzeja, przez dekret 1804 lutego 27 uznani za szlachtę, a zaś Andrzej syn Jakuba Andrzejewicza z synami Józefatem Michałem i Antonim Bartłomiejem, dwuimiennymi, dołączeni do tego dekretu przez rezolucyą 1819 oktobra 24, lecz ani w dekrecie, ani też w rezolucyj niema pomieszczonych Romualda syna Tomasza, wnuka Jacentego, ani syna jego Aleksandra Uszyńskich. Postanowiono: przy zwróceniu przysłanych dokumentów uwiadomić dowódcę Biełozierskiego Pieszego Pułku, że gdy też dokumenta nie odpowiadają przepisom (…), gdyż ani władania przez przodków familii Uszyńskich majątkami z poddanymi nie okazują, ani o służbie ich stanowi szlacheckiemu odpowiedniej nie przekonywają, ani na koniec nie wyświecają, w jakiej klassie ludzi familia ta pisała się (…) a przeto Deputacya żadnej opinii o rodowitości podoficera Uszyńskiego stanowić nie może”. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 4, nr 3172).
Uszyńscy spokrewnieni byli z Mickiewiczami, Korkozowiczami, Frankowskimi, Kleczkowskimi, Ciechanowiczami, Mackiewiczami, Połońskimi.
Bardzo duże gniazdo Uszyńskich przez kilka stuleci istniało w powiecie lepelskim województwa witebskiego. Wszyscy byli niezamożni, a więc i narażeni na ciosy losu.
W 1822 i 1835 r. heroldia grodzieńska potwierdziła rodowitość Feliksa Piotra Uszyńskiego, byłego sędziego grodzkiego drohickiego, właściciela dóbr Kąty i Dziatkowice w tymże powiecie guberni grodzieńskiej, jak też kilkunastu dalszych członków tego rodu. (CPAH Białorusi w Grodnie, f. 332, z. 4, nr 1, s. 21; 201-202; 234).
W 1857 roku Senat Rządzący w Petersburgu potwierdził rodowitość witebskiej gałęzi rodu Uszyńskich. (CPAH Litwy w Wilnie, f. 391, z. 6, nr 1816, s. 65-66).
Uszyńcy mieszkali też na Podolu, gdzie uchodzili za starożytną szlachtę polską (Spisok dworian wniesionnych w dworianskuju rodosłownuju knigu Podolskoj Gubernii, Kamieniec-Podolsk 1897, s. 137).
Z tej rodziny pochodził wybitny rosyjski filozof i pedagog Konstanty Uszyński (1823-1871), autor fundamentalnego dzieła Człowiek jako przedmiot wychowania.