atatjanab написал:
[q]
Подскажите, где можно посмотреть, кому принадлежал стеклозавод "Залесье" и прилегающие земли.Из интернета: стеклозавод основан в 1769г как стеклянная мануфактура в дер. Илья, в 1815г переведен в застенок Стрежислав, в 1855-в дер.Залесье, теперь размещается в пос.Партизанском.Мой прадед был "управляющим" у пана - хочу провер ить эту информацию... [/q]
ў 1746 годзе Іллянская гута ўжо дзейнічала. Такім чынам у гэтым годзе ёй спаўняецца, па крайней меры, 260 гадоў і яе заснавалі ў сваім маёнтку Ілля на беразе аднайменнай ракі браты графы Юзаф і Антоній Салагубы. Затым яна перайшла да сына апошняга Яна, маёра артылерыі, а з 1774 годзе – генерал-ад’ютанта караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Пазней, у Расійскай арміі, – шэф Беларускага гусарскага палка. Яго ўнук Уладзімір Салагуб – вядомы рускі пісменнік XIX стагоддзя.
У 1792 годзе Ян Салагуб прадае маёнтак, у які ўваходзіла больш за дзесяць навакольных вёсак з гутай (гута - даўнейшая назва шклозавода) вялікаму падскарбію Вялікага княства Літоўскага Міхалу Клеафасу Агінскаму, пазней вядомаму дзяржаўнаму дзеячу і музыканту. За ўдзел апошня-га ў нацыянальна-вызваленчым паўстанні 1794 года на баку Тадэвуша Касцюшкі ўсе яго маёнткі, у тым ліку і Ілья, былі канфіскаваны ў расійскую казну і раздадзены імператрыцай Кацярынай II сваім верным памочнікам.
Маёнтак Ілья з гутай перайшлі да новага графа-фельдмаршала Мікалая Салтыкова, аднаго з прадстаўнікоў знатнага расійскага роду Салтыковых, якія ў XVIII стагоддзі далі 3 генералаў-фельдмаршалаў, 2 генерадаў-аншэфаў, 7 сенатараў, 5 губернатараў і іншых вядомых дзяржаўных дзеячаў.
Побач з гутай вырасла і паселішча, якое так і называецца – Старая Гута.
У пачатку ХІХ стагоддзя гута ў арэндным утрыманні Віленскага яўрэя Герца Якубовіча.
Усе вытворчыя працэсы адбываліся ў драўляным будынку мануфактуры. Асноўныя віды сыравіны здабываліся на землях яе гаспадароў. Мясцовыя пяскі, крэйда і вапна, паташ і попел ішлі ў вытворчасць.
У 1804-1806 гадах гэтым маёнткам валодаў генёрал-маёр Здзяхоўскі, а пасля яны зноў вярнуліся да мясцовых уласнікаў. Іх купіў мінскі губернскі маршалак памешчык Іосіф Валадкевіч.
Прыйшоў час, калі навакольныя лясы былі спустошаныя, і гуту перанеслі ў 1815 годзе ў засценак Стрэжыслаў, багаты на лясы. На новым месцы пабудавалі тры печы. Неўзабаве тут працавала 26 прыгонных, якіх называлі фабрыкантамі. Акрамя рознага посуду, выпускалі ў год да 2015 лістоў аконнага шкла. Побач вырасла новае паселішча шкловытворцаў – НоваяГута. Па суседству дзейнічала мукамольная вытворчасць. Засценак называўся Жорнішча.
У 1820 годзе маёнтак і гуту атрымаў у спадчыну Станіслаў Радзішэўскі (1788-1844). Ён быў прафесійным вайскоўцам: напачатку служыў у расійскім врйску, а падчас вайны 1812 года ў французскім войску атрымаў званнё падпалкоўніка. Пасля вызвалення з расійскага палону адышоў ад вайсковай службы, ажаніўся з Кларай Абраімовіч з Беніцы і стаў жыць у Ільі. Яго арганізатарскія здольнасці паспрыялі таму, што ён бьіў абраны павятовым маршалкам спачатку ў Вільні, а затым у Вілейцы. У паўстанні 1830-1831 гадоў супраць расійскага панавання на землях былой Рэчы Паспалітай Радзішэўскі прыняў актыўны ўдзел як ваенны начальнік Вілейскага павета, а потым ў званні палкоўніка ў корпусе Гэлгуда ўзначаліў пяхотны полк.
На задушэнне паўстання ў Вілейскі павет быў накіраваны Тэпцярскі казачы полк пад камандаваннем палкоўніка Бальцэнталя, які, шукаючы паўстанцаў, у першую чаргу наведаў сядзібу іх камандзіра ў Ільі і дашчэнту яе разбурыў і разрабаваў. Жонка Радзішэўскага, Клара, хутка пасля гэтага двойчы падавала скаргу мінскаму ваеннаму губернатару князю Даўгарукаву, што стала падставай для разбірацельства на месцы некалькіх чыноўнікаў.
Маёнтак Ілья і ўся іншая маёмасць, у тым ліку і новая гута, былі зноў канфіскаваны ў дзяржаўную скарбонку.
У гістарычнай літаратуры ёсць звесткі, што ў 40-х гадах XIX стагоддзя на Вілейшчыне з'явіўся невялікі шклозавод каля вёскі Паграбліцы. Але гэта памылка ў напісанні назвы. На самой справе вёска называецца Паграбішча, а ў той час яна з'яўлялася аддзеленым участкам маёнтка Ілья. Вычарпаўшы ўсе прыродныя рэсурсы каля засценка Стрэжыслаў (Новая Гута), вытворчасць шкла была перанесена ў новае месца і стала паступова перарастаць у капіталістычную, а прыгонныя рабочыя замяняліся на вольнанаёмных.
Калі ў 1879 годзе завод перайшоў да Нарбута Васнеўскага, на ім працавала 36 чалавек, а прадукцыі выраблялася на 4800 рублёў. У І880-1890-я гады на гуце працавала ўжо 110 рабочых, а ў 1903 годзе – 157 і прадукцыі выпускалася на 90700 рублёў. У пасёлку гутнікаў у той час пражывала 420 чалавек. 3 1900 года завод перайшоў у рукі купца Левіна, які здаў яго ў арэнду Цілесу.
У гэты час у краіне стварыліся ўмовы для ўзнікнення манапалістычных аб'яднанняў. Сярод іншых у 1910 годзе было створана і акцыянернае таварыства па эксплуатацыі Залескага шклозавода, у якое ўваходзілі Цілес, Ашкіназі і Грытгаўз. 3 пачаткам першай сусветнай вайны тут выпускалася пераважна толькі зялёнае аконнае шкло і просты посуд для мясцовага рынку.
На той час з 23 існаваўшых на тэрыторыі Беларусі гут працавала толькі 9. У канцы 1916 года акцыянеры Залескай гуты, захапіўшы з сабой усё каштоўнае абсталяванне і грошы, уцяклі ўглыб Расіі. 3 гэтага часу і да 1936 года гута не працавала.
Ёсць звесткі, што ў часы першай рускай рэвалюцыі 1905 года тут была праведзеная маёўка рэвалюцыйна настроеных рабочых гуты, куды ўпершыню прыбыў малады Янка Купала з мэтай распаўсюджвання нелегальнай літаратуры, атрыманай ад Аляксандра Бурбіса – аднаго з заснавальнікаў Беларускай сацыялістычнай грамады.
