Оздятичи и Оздятичский приход

Аздзяцічы


(“Гоман Барысаўшчыны” №4(49) за 2003 год)

Аздзяцічы з’яўляюцца адным з найбольшых пасяленняў на Барысаўшчыне па-за межамі горада. Маюць яны і надзвычай старажытную гісторыю, аб чым сведчаць археалагічныя помнікі ў наваколлях вёскі. Аб старажытным яе паходжанні сведчыць і назва вёскі. Найбольш верагодна, што яна паходзіць ад назвы племені озда, што калісьці жылі ў гэтых мясцінах.

Археалагічныя помнікі і старажытныя дакументы ўказваюць на тое, што пасяленне на гэтым месцы існуе бесперапынна ўжо не менш за 2400 год. Найбольш старым месцам, дзе жылі тутэйшыя жыхары ў ІV ст. да н.э. – І ст. н.э., з’яўляецца гарадзішча культуры штрыхаванай керамікі. Яно, дарэчы, з’яўляецца адным з трох вядомых найбольш старажытных на Барысаўшчыне. Адкрыў яго ў 1930 годзе А.Ляўданскі. Ён жа абследаваў яго ў 1930 і 1931 гадах. У 1958 годзе тут праводзіў раскопкі А.Мітрафанаў.

Знаходзіцца гарадзішча на паўднёвы захад ад вёскі ля поймы Бярэзіны ва ўрочышчы Моргі (Баранец). Яно ўзвышаецца над наваколлем на 10 метраў. З усходняй яго часткі захаваўся абарончы вал вышынёй 0,7 метраў. Там жа збярогся роў глыбінёй 0,4-0,5 метраў. З захаду маецца стромкі абрыў у бок поймы Бярэзіны, а з поўначы і поўдня – яры глыбінёй 8-9 метраў. У выніку даследаванняў гарадзішча на ім выяўлена тры будынкі, два з якіх былі жылымі. Адзін з будынкаў быў зрубной будовы, два – слупавой. На гарадзішчы выяўлена шмат керамікі, жалезныя дзіды, косткі жывёл, шмат жалезных шлакаў, рэшткі горнаў для выплаўкі жалеза, рыбалавецкі кручок, серп ды шмат чаго яшчэ. У 70-х гадах ХХ стагоддзя гарадзішча было вельмі моцна пашкоджана.

Сведчаннем жыцця людзей у гэтым месцы ў VІІІ – ІХ стст. н.э. з’яўляюцца курганныя пахаванні, што знаходзяцца каля могілак. Размяшчэнне могілак ля старых курганоў, відаць, не з’яўляецца выпадковым.

У курганнай групе ў 1930 годзе адзначалася 63 курганы, у 1987 годзе – 50. Яны маюць вышыню 0,5-2,5 метра і дыяметр 6-8 метраў. У 1930 годзе А.Ляўданскі раскапаў тут 4 курганы, а ў 1958 годзе А.Мітрафанаў – 14 курганоў. Ва ўсіх курганах мела месца трупаспальванне. Выяўлена кераміка позняга этапа Зарубінецкай і Банцэраўскай культур, вырабы з бронзы, у тым ліку і ўпрыгожванні.

Яшчэ адна курганная група знаходзіцца ў паўкіламетры на захад ад фермы. У ёй знаходзяцца курганы ХІ – ХІІ стагоддзяў. У 1930 годзе тут было 54 курганы, у 1987 годзе – 45. Аднак яны моцна разворваліся і зараз ад курганнай групы амаль нічога не захавалася. Гэтыя курганы мелі вышыню 0,4-1,2 метра і дыяметр 5-7 метраў. У 1929 годзе тут былі даследаваны 2 курганы І.Калодкіным і М.Канвісаравым. У тым жа годзе курганы даследаваў Дубінскі. У 1930 годзе 7 курганоў раскапаў А.Ляўданскі, а ў 1979 годзе іх даследаваў Ю.Заяц. Ва ўсіх курганах мела месца трупапалажэнне. Месцамі меліся грабавішчы. У пахаваннях выяўлены металічныя і шкляныя пацеркі, жалезны нож.

Найбольш старое пісьмовае сведчанне аб Аздзяцічах можа быць аднесена да 1594 года. У тагачасным дакуменце, які датаваны 2 красавіка, узгадваецца сяло Аздзяцічы (значыць, ужо ў той час тут была царква; першапачаткова яна была праваслаўнай), якое адносілася да Барысаўскай воласці, і яго жыхары, што перавозілі праз Бярэзіну пана Падбярэзскага. Узгадваюцца Аздзяцічы як вёска і ў 1732 годзе. Найбольш старое пазначэнне іх на мапе можа быыць аднесена да 1772 года, калі яны паказаны на мапе Рэчы Паспалітай, што была выдадзена Рыцы Заноні.

Першапачаткова Аздзяцічы размяшчаліся ў іншым месцы. Да нашага часу дайшло два магчымых тлумачэнні гэтага перасялення. Па аднаму з іх, якое было запісана краязнаўцам Самцэвічам ад тутэйшых старажылаў у 1929 годзе, вёска раней размяшчалася ў 3-4 кіламетрах паўночна-заходней ля ракі Вейніца. Перасяленне адбылося падчас прыгоннага права па загаду кіраўніка маёнтка князя Радзівіла бліжэй да металургічнага завода або з-за нейкай непаслухмянасці сялян. Такое тлумачэнне пераносу вёскі не стасуецца з іншымі фактамі. Так, металургічны завод быў пабудаваны ў Чэрнеўкі толькі ў 50-х гадах ХІХ стагоддзя. У той жа час дакладна вядома, што ў 1822 годзе Аздзяцічы ўжо існавалі на тым самым месцы, што і зараз.

Іншае тлумачэнне пераносу вёскі ўтрымліваецца ў летапісе Аздзяціцкай царквы, у якім фіксаваліся ўсе падзеі, што адбываліся ў вёсцы з моманту заснавання царквы, змены ўсіх царкоўных службоўцаў, трагічныя падзеі і пажары ў вёсцы, рэзкія кліматычныя змены і стыхійныя падзеі ў наваколлі, стан і дабрабыт сялянскіх сем’яў і шмат што іншае. Лёс гэтага летапісу, на жаль, невядомы. Але ўспаміны тых, хто чытаў яго, былі зафіксаваны ў свой час сп. Фёдарам Лучынам. Зараз гэтыя ўспаміны з’яўляюцца найкаштоўным дакументам, які сведчыць аб былой гісторыі вёскі.

Згодна летапісу Аздзяціцкай царквы і ўспамінах старажылаў, што былі зафіксаваны ў свой час Лучынам, вёска раней размяшчалася бліжэй да Бярэзіны ў раёне сучасных могілак і была выцягнута з захаду на ўсход. Аднойчы летам паміж 1730 і 1740 гадамі моцны пажар знішчыў большую частку вёскі. Новыя дамы было вырашана будаваць у новым месцы ў двух вярстах ад пажарышча. Так на гэтым месцы з’явілася каля трох дзесяткаў гаспадарак. Пазней на новае месца пачалі перавозіць і тыя гаспадаркі, што ўцалелі ад вогнішча. На старым месцы засталася толькі царква. Ля яе пачалі хаваць людзей. Так утварыліся тамтэйшыя могілкі. У далейшым, калі царква спарухнела, новы храм быў пабудаваны на месцы новага пасялення, на могілках жа была пабудавна каплічка. Старое пасяленне захавалася да нашага часу ў назве Стараселле. Кажуць, што і зараз там ва ўрочышчы Каляднік падчас арання можна ўбачыць рэшткі старых гаспадарак і могілак.

Перасяленцы сяліліся ля скрыжавання дарог у паўвярсты ад драўлянага маста праз рэчку Еленка. Увесь лес на левым беразе Еленкі на працягу трох вёрст быў топкім. Тут “уладарнічалі” балотныя расліны, а найбольш мох. Забалочаныя Еленка і возера Ермачыха прыносілі шмат бед тутэйшым жыхарам. Тут тануў скот, гінулі жывёліны ад набегаў ваўкоў. Еленка амаль штогод з талымі водамі зносіла мост.

Галоўная вуліца вёскі на новым месца цягнулася з поўначы на поўдзень. Яна называлася 1-ы план (зараз вуліца Бардзілоўскага). Другая вуліца – 2-і план (зараз вуліца Кастрычніцкая) пачала засяляцца напрыканцы ХVІІІ стагоддзя.

У чэрвені 1794 года Аздзяціцкая царква пераводзіцца з уніяцтва ў праваслаўе (у уніяцтва яна была пераведзена не пазней ХVІІ-пачатку ХVІІІ стагоддзя).

На пачатку ХІХ стагоддзя акрамя царквы ў Аздзяцічах быў млын, сукнавальня.

У 1822 годзе ў Аздзяцічах будуецца новая Багародзіцкая царква. Яна была драўляная і ўзводзілася з абчасаных з чатырох бакоў бярвенняў цеслярамі са Смаленшчыны. Будаўніцтва вялося за кошт памешчыка Г.Паўлюса, які жыў у Леванове і прыгоннымі якога з’яўляліся аздзяціцкія сяляне. Насупраць царквы былі зрублены дамы для папа і дзякана. Папом на той час у Аздзяцічах быў І.П.Салаўевіч. Ля царквы была званіца. Яна мела сем званоў. Адзін з іх быў 12-і пудоў, другі 8-і, трэці 6-і. Два званы былі па 2 пуды і два па аднаму.

Набажэнствы ў царкве ладзіліся штонядзельна, а таксама на рэлігійныя святы. Зранку званар пачынаў біць па вялікаму звану. Гучала па два ўдары ў хвіліну. У гэты час выходзіў са свайго дома поп. Па меры набліжэння яго да царквы званар далучаў гукі іншых званоў. У хуткім часе ўжо гучаў перазвон усіх сямі званоў. Гук званоў быў чутны не толькі ва ўсіх вёсках Аздзяціцкага прыходу, але і 5-7 кіламетраў навокал іх. Пасля сціхання званоў у царкве пачыналася набажэнства.

Выкарыстоўваліся званы і для падачы сігналаў трывогі, напрыклад, падчас пажару. Для гэтага да зямлі са званіцы была спецыяльна спушчана вяроўка. Пры яе дапамозе любы жыхар без званара мог пры неабходнасці падаць сігнал трывогі.

Царква ў тыя часы з’яўлялася не толькі культавым цэнтрам, але і месцам правядзення святочных і нядзельных дзён, культурна-асветніцкім цэнтрам.

У 1862 годзе пасля адмены прыгоннага права насупраць царквы была ўсталявана стэла. Яна была зроблена з чорнага граніту і мела вышыню 2,5 метра. На версе быў размешчаны герб з арлом. У падножжы была размешчана жалезная пліта з тэкстам падзякі цару-вызваліцелю ад прыгоннага права ў 1861 годзе Аляксандру ІІ. Пліта гэта была адліта на Чэрнеўскім металургічным заводзе.

У 1863 годзе ў Аздзяцічах адкрываецца міністэрскае вучылішча.

Летам 1866 года ў Аздзяцічах адбыліся маштабныя траўрныя мерапрыемствы па поваду смерці падчас родаў 24-ох гадовай жонкі гаспадара Чарнеўскага металургічнага завода. Труну ў царкву даставіў картэж з васьмі выязных коней на адкрытай траўрнай карэце. У цырымоніі ўдзельнічалі ўсе жыхары Аздзяцічаў. Дзесяткі вясковых дзяўчат ішлі наперадзе картэжу і ўсцілалі яго шлях кветкамі. У якасці выключэння яна была пахавана ў адмысловым склепе ля самой царквы. У хуткім часе на склепе быў усталяваны помнік. Склеп быў знішчаны ў 30-я гады ХХ стагоддзя разам з ліквідацыяй царквы. Аднак і зараз сляды склепа можна заўважыць каля паўднёвага боку будынка былога клуба.

На працягу ХІХ стагоддзя Аздзяцічы практычна не растуць. На пачатку стагоддзя тут было 78 двароў і 777 жыхароў. Да 1886 года яны павялічыліся толькі да 100 двароў і 1059 жыхароў. Потым жа пачынаецца імклівы рост вёскі. У 1897 годзе тут было 209 двароў і 1522 жыхары. Аднак у 1908 годзе тут адзначаецца толькі 187 двароў. У 1917 годзе ў Аздзяцічах было 232 двары і 1590 жыхароў, а ў 1929 годзе тут жылі 1535 чалавек.

У 1879 годзе адзначалася, што царква ў Аздзяцічах адносілася да 5-га класа. Мела штатнага гадавога жалавання прытчу 236 руб. Да яе адносілася сядзібнай, ворнай зямлі, сенажаці і нязручнай да апрацоўкі зямлі 99,5 дзесяцін. Прыход аб’ядноўваў 577 вернікаў мужчын і 593 жанчыны. На той час да царквы не было прыпісаных іншых цэркваў.

У 1903 годзе ўжо адзначалася, што да царквы ў Аздзяцічах была прыпісана царква на могілках у Дроздзіне. Усяго ж аздзяціцкі прыход на той час уключаў 13 сяленняў, у якіх было 1777 вернікаў мужчын і 1692 жанчыны.

Пры Аздзяціцкай царкве яшчэ на пачатку ХХ стагоддзя дзейнічала таварыства цвярозасці. Тыя, хто ўступаў у яго, пры ўсіх перад набажэнствам кляліся на Евангеллі, стоячы на каленях, што не будуць піць і брудна лаяцца. Святар пасля завяршэння абраду прыняцця ў таварыства вешаў ім на шыю медаль з арлом на сярэбраным ланцужку. На адваротным баку была прыведзена клятва. Такія людзі карысталіся ў сялян асаблівай павагай.

Царкоўна-прыхадская школа размяшчалася на кватэры святара. Вучылася ў ёй каля двух дзесяткаў сялянскіх дзетак. Праіснавала школа ў вёсцы да 1922 года, калі на яе месцы была ўтворана Аздзяціцкая пачатковая школа.

У 1918-20 гадах Аздзяцічы не раз заставаліся то пад нямецкімі, то пад польскімі, то пад савецкімі войскамі.

У лістападзе 1923 года ўтвараецца Аздзяціцкі сельсавет. Раней вёска належыла да Вяляціцкай воласці.

Далейшая гісторыя Аздзяціч падобна на гісторыю іншых тутэйшых вёсак. За сваю гісторыю яна перажыла і ўздымы, і заняпад. Яе насельніцтва складае зараз крыху болей за 900 жыхароў, што значна меней, чым у лепшыя для яе часы. Што чакае Аздзяцічы заўтра?

описание прихода

WikSavich написал:

[q]

описание прихода

[/q]

В описании прихода Оздятичей этого издания перечисляются Оздятичи, Поднивка, ... Осово, ... Чернявка. До сих пор меня мучают сомнения: какое Осово имеется в виду? Может ли это быть Осов на другом берегу Берзины? Осов на правом берегу Березины есть на всех картах и он находится недалеко от Чернявки, правда на разных берегах.
Дело в том, что мои предки-католики в 1785-1795 году жили в застенке Осов, а крестил их Оздятичский парох, при этом крестные у них были из Чернявки. Но вот одного ребенка в 1797 году крестил Забашевичский парох. А согласно Исповедкам 1808 года они так и жили в Осове.. Вопрос: мог ли этот Осов, который находится на правом берегу реки, входить в Оздятичский приход? На 1785-1795 годы.. Или это был другой Осов..
P.S. А может все дело в том, что они были католики, прихожане Борисовского костела, так что приход униатской церкви не имел значения? Может быть они приглашали пароха по каким-то своим неизвестным нам причинам?

WikSavich написал:

[q]

Оздятичский приход и его населенные пункты (деревни, местечки, фольварки и т.д.) относился к Велятичской волости Борисовского уезда из книги "Список населенных мест БССР.1924г."

[/q]

Извините, это список н.п. Оздятичского прихода или Велятичской волости? Вижу, что здесь не только д. и хутор Заберезинский Осов, но и хутор и урочище Пески. А Пески тоже находятся на правом берегу Березины. Если посмотреть на карту покрупнее, то, конечно,Оздятичи к Осову ближе, чем Забашевичи. Но ведь какая преграда между ними! Спасибо!
Кстати, Антоневичи и Черный Осов - один и тот же населенный пункт. На некоторый картах даже указываются оба названия, одно из них в скобках. А в исповедках Борисовского костела за 1808 год в з. Черный Осов из 5-ти семей - 3 семьи Антоневичей.

кто в курсе где находится кладбище в Мурово?