Крачковские (Кржачковские, Кржечковские)

Акрамя пытання аб атрыманні шляхецкіх прывілеяў нашых продкаў несумненна цікавіла пытанне правоў на валоданне зямлёй, якой яны карысталіся. Як я згадаў раней, Кржэчкоўскія з другой паловы 18 ст. мелі ў чыншавай арэндзе зямельны надзел у ваколіцах Ланкаўшчызны. У 19 ст. тэрыторыя іх рассялення ў Барысаўскім павеце значна пашырылась. Пасля Зайкоўшчызны, Стаек, Баяр і Галубоў у метрычных выпісках 19 ст. пачынают сустракацца такія хутары і засценкі, як Аскеркі, Негнавічы, Грэбло, Шыліна, Замужаны. Некаторыя Кржэчкоўскія кідаюць зямлю і селяцца ў павятовым Барысаве. У 1839 г. засценак Ланкаўшчызна быў ператвораны ў фальварак (хутчэй за ўсё быў куплены новым уласнікам і выведзены з уліка ў маёнтку Стары Барысаў) і мой прапрапрадзед Адам Данілавіч Кржэчкоўскі перасяліўся на хутар Млёхаў (зараз в. Млёхава Барысаўскага раёна).

Млёхаў, Замужаны і Ланкаўшчызна на мапе:
https://drive.google.com/file/...sp=sharing

У 1857 г. змяніўся ўласнік Барысаўскай зямлі: маёнтак Стары Барысаў, у якім арэндавалі земельныя надзелы нашы Кржэчкоўскія, Леон Радзівіл прадае Раманаву Нікалаю-старэйшаму - брату цара Аляксандра II, а той у сваю чаргу праз дваццаць год афармляе продаж маёнтка дзяржаве. Зямля набывае статус казённай. Абвастраюцца праблемы звязаныя з чыншавай арэндай.

Працягну пра зямельныя справы маіх продкаў.
Пасля далучэння польскіх і беларускіх земляў да Расійскай імперыі, новыя ўлады першы час захоўвалі склаўшыся парадак маёмасных правоў на зямлю, але пачынаючы з сярэдзіны 19 ст. усялякім чынам спрабавалі ўпарадкаваць гэтыя праваадносіны, а пасля і спыніць, уніфікаваць з расійскім заканадаўствам. Палажэнне 9 чэрвеня 1886 г. “Аб пазямельным уладкаванні сельскіх вечных чыншавікоў у губерніях Заходніх і Беларускіх” прадставіла права выкупа чыншавіком ва ўласнасць чыншавага надзела пры ўмове пацвярджэння правоў на гэту зямлю. Справа гэта была цяжкая, бо звычайна ў чыншавікоў адсутнічалі пісьмовыя дакументы на арэнду. У адваротным выпадку, чыншавыя дамоўленасці трэба было перааформіць у межах тэрміновых кантрактаў.
8 чэрвеня 1887 г. у Барысаўскай павятовай па чыншавых справах прысутнасці (рус. – присутствии) разглядалась заява Лукашэвічаў, Хадасевічаў, Кржэчкоўскіх і іншых жыхароў вёсак Млёхаў і Дакудаў аб прызнанні за імі ў адпаведнасці з Палажэннем 1886 г. права на вечнае чыншавае ўладанне зямельнымі надзеламі, уваходзячымі ў склад маёнтка Стары Барысаў, які належыў казне. Ад Кржэчкоўскіх заяўнікамі выступалі мой прапрадзед Норберт Адамавіч, яго брат Роберт, а таксама Даніла і Юры Фларыянавіч Кржэчкоўскія.
У пратаколе судовага паседжання сярод іншага пазначалася, што Роберт і Норберт у мэтах дакументальнага пацвярджэння чыншавых правоў прадставілі разліковую кніжку, выданную ў 1857 г. іх бацьку Адаму Кржэчкоўскаму, у якой запісана, што за плац і валоку зямлі штогод належыла уплочваць чынша 29 рублёў 65 капеек, а пасля 1867 г. плата называлася аброкам. З цягам часу плата за карыстанне зямлёй павялічылась да 41 р., а павялічэнне платы было абумоўлена тым, што акрамя “чыншавай” зямлі ў карыстанні былі іншыя зямельныя надзелы па тэрміновых кантрактах. Дарэчы, арыгіналы разліковых кніжак Адама Кржэчкоўскага, а таксама Фларыяна Кржэчкоўскага захоўваюцца ў архіўнай справе.
Судовае разбіральніцтва працягвалася аж да снежня 1893 г., справа была адпраўлена на разгляд у Мінскую губернскую па сялянскім справам прысутнасць, але ў выніку нікому з 47 жыхароў пазначаных вёсак - просьбітаў па гэтай справе не было дазволена ў прызнанні чыншавых правоў. Тлумачылася гэта ў першую чаргу тым, што дзяржаве (а зямля ў маёнтку ў той час была казённая) было выгадна здаваць зямлю ў арэнду па тэрміновых кантрактах, па якім арэндная плата магла павялічывацца, а ў выпадку неабходнасці зямля і ўвогуле магла быць продана іншым арэндатарам.
У архіве захаваўся такі кантракт ад 25 мая 1902 г. на арэнду хутара Млёхаў № 19/22 паміж Робертам і Норбертам Крачкоўскімі (у дакументах канца 19 – пачатку 20 ст. фамілія Кржэчкоўскі саступае яе русіфікаванаму варыянту Крачкоўскі) з аднаго боку і ўпраўляючым 2-га лясніцтва Стара-Барысаўскага маёнтка тытулярным дарадцам (саветнікам) Лезіным (Усяго было каля 25 Млёхаўскіх хутароў. У пачатку 20 ст. гэта была хутчэй за ўсё адна вёска з агульнай вуліцай. Кожны двор – “хутар” са сваім парадкавым нумарам.). Папярэднім арэндатарам гэтага хутара з’яўлялася Антаніна Комар. Тэрмін кантракта 6 год. Аб’ектам арэнды з’яўляўся зямельны надзел і сядзібныя пабудовы. Так, згодна з прыкладзеным да кантракта вопісам маёмасці, у карыстанні братоў Роберта і Норберта было 20,17 дзесяцін ворнай зямлі, 1,62 дзес. сенажаці, 2,89 дзес. выгана і 1,1 дзес. сядзібнай. Усяго разам 26,03 дзесяціны. Прыкладна столькі ж зямлі было і ў іншых арэндатараў Млёхава. Сядзіба братоў Крачкоўскіх складалася з двух жылых дамоў і некалькіх гаспадарчых пабудоў. Стан першага жылога дома пазначаны як добры, памерамі ён быў каля 6 х 6 метраў, быў ён без сенцаў на 4 вакенца, у хату вялі адны дзверы, а хата абагравалася адной печчу. Другі жылы дом з сенцамі быў падзелены на две паловы. Памерамі ён быў значна большы: прыкладна 16 х 6 метраў, меў 7 вакон, 3 дзверы і 2 печкі. Але і крыша, і сцены былі ўжо старыя. Паблізу мясцілася варэўня, тры хлева, два гумна і два азерода. Агульны кошт пабудоў за вылікам 80% склаў 229,06 руб. Для параўнання ацэнкі астатніх Млёхаўскіх хутароў на той час скадалі ад 91,96 руб. да 222,96 руб., пры гэтым апошняя ацэнка адносілася да хутара Міхаіла і Яна Рыгоравічаў Крачкоўскіх. Такім чынам, Млёхаўскіх Крачкоўскіх у пачатку 20 ст. можна было смела адносіць да ліку “моцных гаспадарнікаў”.

Вопіс маёмасці х. Млёхава:
https://drive.google.com/file/...sp=sharing

Зараз, што тычыцца рэкруцкай і вайсковай павіннасці. Дакладна вядома, што ў рэкрутах пабываў Роберт Крачкоўскі. Яго забралі ў войска ў 1869 годзе прыкладна на 7 гадовы тэрмін. У адным з метрычных запісаў 1875 года салдатам пазначаны і яго брат (мой прапрадзед) Норберт Крачкоўскі. Ёсць таксама ўспаміны маіх сваякоў, але пакуль што не правераныя мною, быццам той Норберт служыў у Перцярбуржскай жандармерыі.

Больш звестак маецца аб маім прадзеду Стэфану Норбертавічу Крачкоўскаму 1882 года нараджэння. Захаваўся фотаздымак, зроблены ў 1913 ці 1914 годзе перад пачаткам Першай сусветнай вайны:
https://drive.google.com/file/...sp=sharing

На фотаздымку мой прадзед у вайсковай форме, “лычкамі” малодшага унцер-афіцэра на пагонах і з двума ўзнагародамі – георгіеўскім крыжом і медалём «за стараннасць» на Станіслаўскай ленце. Побач жонка Ізабела і сын Эдуард (мой дзед). Ізабела была дачкой багатага шляхціча з-пад Вільні. Ёсць пакуль непацверджаныя звесткі, што з роду Нарбутаў. Пазнаёміўся з ёй мой прадзед хутчэй усяго падчас прахаджэння вайсковай службы. Трэба сказаць, што Стэфан схітраваў: угаворваючы выбітную шляхцянку выйсці за яго замуж, ён паабяцаў ёй залатыя горы і безтурботнае жыццё. Бралі шлюб яны на радзіме Ізабэлы. Якое ж было яе абурэнне, калі яна прыехала з мужам у Млёхаў і пабачыла яго “палац”! Гавораць, цётка Ізабэла ўзгадвала гэта свайму мужу ўсё жыццё!

Стэфан праходзіў службу ў інжынерных войсках пантанерам у 9-м сапёрным батальёне, які ў мірны час размяшчаўся ў Варшаве. Пад час Першай сусветнай вайны ў 1916 годзе батальён у складзе 23-га армейскага корпуса 8-й арміі быў накіраваны на паўднёва-усходні фронт у Бесарабію для ўдзела ў так званым “Брусілаўскім прарыве” пазіцый аўстра-венгерскіх войск. Туды на фронт таксама трапіў Ян – малодшы брат Стэфана. Шмат у чым дзякуючы ўзаемнай братэрскай падтрымке абое здолелі перажыць ту вайну і вярнуцца на радзіму. Тым часам у краіне наступіў масштабны сацыяльны і палітычны крызіс, грымнула рэвалюцыя, распачалась грамадзянская вайна. Аб гісторыі Крачкоўскіх пасля 1917 года маю планы напісаць пазней, калі будзе сабраны неабходны матэрыял.

Эти фото продавались на одном из антикварных аукционов.
К моим Крачковским / Кржечковским они не относятся.
Может кто узнает своих?

На фото Ф.К. Кржечковский со знаками отличия Собственного Е.И.В. Железнодорожного полка:

[ Изображение на стороннем сайте: 4880a3d7a0a0.jpg ]


Обратная сторона:

[ Изображение на стороннем сайте: a3f17e2d9de0.jpg ]


Он с братом Володей:

[ Изображение на стороннем сайте: 39d0882cddee.jpg ]


Его сын, водитель Особого Отдела ВВС ТОФ:

[ Изображение на стороннем сайте: fe8ae13ef37c.jpg ]

За апошні час назбіраў яшчэ інфармацыі пра Крачкоўскіх (Кржэчкоўскіх) з Барысаўшчыны.
Нарэшце уважліва прагледзеў метрычныя кнігі Барысаўскага касцёла за 18 ст. Запісы там пачынаюцца з 1700 года, але першы раз фамілія Крачкоўскі (Кржэчкоўскі) узгадваецца толькі ў 1763 годдзе: GD Sabba Krzeczkowski бярэ шлюб з Тэрэзай з Пятровічаў (у іншых запісах гэта Тэрэза фігуруе як Пятроўская). Суадносячы розныя пазнейшыя метрычныя запісы прыйшоў да высновы, что гэты Савва Кржэчкоўскі той самы Ксаверы Андрэевіч Кржэчкоўскі, пра якога не раз я ўзгадваў раней. У лацінскіх метрычных запісах 18 ст. ён таксама быў пазначаны як Savelius, а пазней у 19 ст. у дакументах Мінскага дваранскага дэпутацкага схода (МДДС), як Савелий.
Для нагляднасці, выкладваю тут пачатак радавода Кржэчкоўскіх/Крачкоўскіх у 18 ст. Поўны радавод з удакладенннымі звесткамі з 18 ст і да нашых дзён дастаткова вялікі, таму па запыце магу выслаць у выглядзе файла для прагляда ў GenoPro.


1. Юзеф
1.1.Марцін
1.1.1.Андрэй (нар. прыкл.1725-1729, памёр 1790) х магчыма Францыска (прыкл.1730-1788)
1.1.1.1.Ксаверы/Савва (нар. прыкл. 1746, памёр 1804)
х Тэрэза Пятроўская (шлюб 1763):
1.1.1.1.1.Даніэль (нар. 1769)
1.1.1.1.2.Пётр (нар. 1770 – памёр 1813)
1.1.1.1.3.Франц (нар. прыкл. 1777)
х Эльжбета Сяліцкая (шлюб 1788)
1.1.1.1.4.Ян (нар. прыкл. 1789 – памёр 1813)
1.1.1.1.5.Агата (нар. прыкл. 1795)
х Ева Рэут (шлюб пасля 1796)
1.1.1.1.6.Рафаэль (1803-1808)
1.1.1.2.Лукаш (нар. прыкл. 1750, памёр 1813) х Барбара Тарасавіч (шлюб 1770)
1.1.1.2.1.Сымон (нар. 1770)
1.1.1.2.2.Бенедыкт (1772-1813)
1.1.1.2.3.Карл (нар. 1776, магчыма памёр у маленстве)
1.1.1.2.4.Агата (нар. прыкл. 1778)
1.1.1.2.5.Тэрэза (нар. 1780)
1.1.1.2.6.Вінцэнт (1786-1791)
1.1.1.2.7.Адам (1789-1813)
1.1.1.2.8.Пётр (нар. 1793)
1.1.1.3.Матэуш (нар. прыкл. 1755, памёр 1813)
х Кацярына Багданоўская
1.1.1.3.1.Тэрэза (нар. прыкл. 1776)
1.1.1.3.2.Агата (нар. прыкл. 1780)
х Пракседа
1.1.1.3.3.Антон (нар. 1807)
1.1.1.4.Даніэль (нар. прыкл. 1760, памёр 1813) х Пракседа Ржэўцкая
1.1.1.4.1.Каспер (нар. 1782, магчыма памёр у маленстве)
1.1.1.4.2.Казімір (нар. 1783)
1.1.1.4.3.Сатніслаў (нар. 1786, магчыма памёр у маленстве)
1.1.1.4.4.Юзеф (нар. 1788)
1.1.1.4.5.Адам (нар. 1798)
1.1.2.магчыма Юрка
1.1.2.1. Кандрат
1.1.2.1.1.Ян (нар. прыкл. 1760) х Пракседа
1.1.2.1.1.1.Юстына (нар. прыкл.1786)
1.1.2.1.1.2.Адам (нар. прыкл. 1795, прапаў бяз вестак (1812-1816))
1.1.2.1.1.3.Тодар (нар. прыкл. 1804)
1.1.2.1.2.Тодар (нар. прыкл. 1766) х Елена Багданоўская
1.1.2.1.2.1.Базыль (нар. прыкл. 1799, з 1814 у Белавічах)
1.1.2.1.2.2.Ганна
1.1.2.1.3.Фларыян (нар. прыкл. 1771, памёр 1813)
1.1.2.1.3.1.Ян (нар. прыкл. 1794
1.1.2.1.3.2.Яхім (нар. прыкл. 1804, прапаў бяз вестак (1812-1816))
1.1.2.1.3.3.Андрэй (нар. прыкл. 1806, памёр 1814)

Я ужо пісаў раней, што ў Аршанскім земскім судзе у Халопенічах 25 жніўня 1795 г. выводзілісь Тодар, Фларыян і Ян сыны Канрада, які быў пазначаны як стрыечны брат Ксавера. Дык вось, ні гэты Канрад (Кандрат), ні яго нашчадкі ніяк не ўзгадваюцца ў матэрыялах радаводнай справы МДДС, а таксама метрыках Барысаўскага касцёла. Але звесткі аб іх я ўсё ж такі адшукаў сярод Рэвізскіх казак: жылі яныў в. Ухвалы Барысаўскага павета, а пасля вайны 1812 года гэтая галіна нашага рода і ўвогуле амаль вывелась: хто памёр, а хто знік бяз вестак (“в неизвестной отлучке”).


Цiкавыя звесткi можна адшукаць у “Радзiвiлаўскiм” 694 фондзе НГAБ. Так, у спісе шляхты, якая плацiла чынш у Барысаўскiх уладаннях Радзiвiла за 1766 год знайшліся Андрэй і Юрка Крачкоўскія з Ланкаўшчызны. Гэта генеалагічная знаходка, а таксама звесткі з метрык Барысаўскага касцёла за 18 ст, якія ў шмат чым не суадносяцца са звесткамі Радаводнай справы гаворыць аб ужыванні фальсіфікацый маімі продкамі пры даказванні дваранства (звычайная справа ў тыя часы). Тым самым падцвердзiлiся здагадкi, што мае Крачкоўскія (Кржэчкоўскія) ў сярэдзіне 18 ст. былі звычайнай шэраговай чыншавай шляхтай на Барысаўскіх землях Радзівілаў і ніякага маёнтка з сялянамі ў Навагрудскім ваяводстве не мелі.

Аднак, застаецца яшчэ пытанне, чаму няма Крачкоўскіх у метрыках Барысаўскага касцёла за першую палову 18 ст? Пакуль разглядаю тры варыянты:
1) Перабраліся пад Барысаў з іншых зямель. Так, дакладна вядома, што у 1760-х гадах Кржэчкоўскія таксама жылі пад Віцебскам і мае Барысаўскія Кржэчкоўскія мелі з імі нейкае радство. Я ў ранейшых запісах разглядаў гэта пытанне.
2) У інвентары мясцечка Бобр за 1614 год (28 выпуск Гісторыка-юрыдычных матэрыялаў) я знайшоў Маісея Крачко з сынам Ходарам, якія “сядзелі” у Старым Бабры на 1 увалоке. Пазней фамілія Крачко сустракалася сярод сялян Сенненскага павета. Магчыма хтосьці з гэтых сялян Крачко “выслужыў” у Радзівілаў шляхецтва і атрымаў надзел зямлі на чыншавым праве ў Ланкаўшчызне. Фамілія ў такім выпадку лёгка магла транфарміравацца з “Крачко” ў “Крачкоўскі”.
3) Крачкоўскія і да сярэдзіны 18 ст. маглі жыць ў Ланкаўшчызне, але вызнаваць да пэўнага часу ўніяцтва ці праваслаўе, таму ў ранніх метрыках касцёла іх не было. На карысць гэтага варыянта гаворыць зусім не “каталіцкі” характар “ранніх” імён: Андрэй, Савва, Юрка, Кандрат. На жаль метрыкі уніяцкіх і праваслаўных цэркваў гэтага рэгіёна за першую палову 18 ст. не захаваліся.

Яшчэ цікава было прагледзіць геаметрычныя інвентары Барысаўскіх уладанняў Радзівілаў за 1818 год.
Там ёсць посямейныя спісы па вёсках і засценках, колькасць і якасць зямлі, якой карысталіся гэтыя сем’і, сумы аплаты за зямлю, планы зямельных межаў і інш.
Знайшоў там і засценак Ланкаўшчызна. Акрамя Кржэчкоўскіх у той час там жылі Лукашэвічы, Залескія і Старповічы. Разам – адзінаццаць двароў. Чатыры сям’і Кржэчкоўскіх (Казіміра і Юзефа сыноў Даніэля, Франца сына Ксавера і Пятра сын Лукаша) арэндавалі 3 валокі зямлі для ворыва і 24 моргі сенажаці ў ваколіцах засценка, г.зн. у кожнага з іх бацькоў (Ксавера, Лукаша і Даніэля) было по валоке ворыўнай зямлі і па 8 моргаў сенажаці. Матэуш (чацвёрты сын Андрэя) у той час жыў у Зайкоўшызне.